Таным және практика
Мазмұны
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Ойын және танымның адам өміріндегі өзара байланысы.
1.1 Ойын шығу тарихы, анықтамасы.
1.2 Таным түсінігі
1.3 Ойын арқылы балалардың танымдық қабілетін арттыру жолдары.
2. Физика сабағында қолданылатын ойындардың танымға әсері.
2.1 Физика сабағында қолданылатын ойындар
2.2 Физика сабағында ойын элементтерін кіріктіре отырып шығармашыл тұлғаны қалыптастыру
2.3 Сабақта қолданылған ойындардың нәтижеге әсері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыс тақырыбы: Физикадағы ойын материалы оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту құралы ретінде.
Студент: Пернехан Е.М.
Ғылыми жетекші: п.ғ.к. доцент Аблязимова Н.М.
Дипломдық жұмыс мақсаты: оқушы құзіреттілігін дамыту, білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік ой толғаны бар, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Дипломдық жұмыс материалының қысқаша сипаттамасы.
Физикадағы ойын материалы оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту құралы ретінде атты дипломдық жұмыс аты айтып тұрғандай физиканы оқытуда ойынның рөлін ашып көрсетеді. Ойын бұл - баланы оқытуда, оның дүниені тануында танымына әсер ететін қиял туындысы.Оқыту процесінде ойынды пайдалану сабақты қызықты етіп, баланың сабақты жақсы деңгейде меңгеруіне әсер етеді және оны оңтайландырады. Бұл жұмыс мұғалім мен оқушы арасында жылы лебіз қалыптастыруға, физикаға деген қызығушылықты арттырады.
Жалпы дипломдық жұмыс мазмұннан, кірспеден, қос бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
ANNOTATION
Title of the thesis: Game material in physics as a means of developing students' cognitive interest.
Student: Pernekhan E.M.
Scientific supervisor: Ph.D. Associate Professor Ablyazimova N.M.
The purpose of the thesis: to develop the student's competence, to form an educated, life-oriented, purposeful, capable personality.
Brief description of the thesis material.
Already in the title of the thesis, "Game material in physics as a means of developing students' cognitive interest," the role of games in teaching physics is revealed. Play is the work of imagination, which influences a child's learning and understanding of the world. Using games in the learning process makes the lesson interesting, influences the child's learning the lesson at a good level and optimizes it. This work creates a warm relationship between teacher and student and increases interest in physics.
The general dissertation consists of content, introduction, two parts, conclusion and list of references.
АННОТАЦИЯ
Название дипломной работы: Игровой материал по физике как средство развития познавательного интереса учащихся.
Студент: Пернехан Е.М.
Научный руководитель: к.т.н. доцент Аблязимова Н.М.
Цель дипломной работы: развить компетентность студента, сформировать образованную, жизнеориентированную, целеустремленную, способную личность.
Краткое описание материала дипломной работы.
Уже в названии дипломной работы Игровой материал по физике как средство развития познавательного интереса учащихся раскрывается роль игр в обучении физике. Игра - это работа воображения, которая влияет на обучение ребенка и его познание мира. Использование игры в процессе обучения делает урок интересным, влияет на усвоение ребенком урока на хорошем уровне и оптимизирует его. Эта работа создает теплые отношения между учителем и учеником, повышает интерес к физике.
Общая диссертация состоит из содержания, введения, двух частей, заключения и списка использованной литературы.
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі.
Пәндердің ішінде физиканың алатын орны ерекше. Физика әлемде болып жатқан түрлі құбылыстарды, жаңалықтарды дұрыс қабылдап, түсінуге көмектеседі. Физика оқушыларға ғылыми әлемді суреттейді. Физика оқушылардың әлемге деген көзқарасын кеңейтеді және шығармашылық қабілеттілігін қалыптастырады. Білім беруде оқыту мен тәрбиелеуді ерекше назарға алу керек. Оқушылардың дүниетанымын кеңейту, ойлау қабілетін кеңейтіп, ой еркіндігіне жол ашу. Оқушыларды физика пәніне қызықтыруның көптеген жолдарының бірі сабақта ойындар ұйымдастыру.
Ойын - оқушылардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бүгінгі таңда физика пәні бойынша оқушылардың білім сапасын арттыру, физикалық заңдарды терең меңгерту, логикалық ойлауды дамыту, ой - өрісін кеңейтіп, есте сақтау қабілетін шыңдайтын физикаға қызығушылығын арттыру үшын оқушылар арасында өзара тартысты жарыс, білім бәйгесін өткізіп отыру керек. Ойын сабақтарының ерекшелігі - оқу- тәрбие үрдісінде балаларға таныс ойын элементтерін білім алуға пайдалану. Әлемдік талапқа сай келетін, қоғамымыздың саяси, мәдени, экономикалық дамуына үлес қосатын, білімді, ақылды, мәдениетті жастарды дайындап, тәрбиелеп шығару біздің үстаздық міндетіміз. Оқу, ойын және еңбек адамның негізгі қасиеттерінің түрлері. Ойын оқу мен еңбек бола тұрып, оқушыларды оқуға, еңбектенуге бейімдейді. Ойын оқушылардың ойын қозғай отырып, олардың шығармашылық қиялдарының дамуына көмектеседі. Ойын процесінде оқушы пән туралы және қоршаған әлемнің таңғажайып құбылыстары туралы әр түрлі білім алады. Ойын сабақтары оқушыларды қайырымдылыққа, достыққа үйрете отырып, олардың бойындағы белсенділік қатынастардың дамып, шығармашылықтарының артуына септігін тигізеді.
Дидактикалық ойындарды құрастыру барысында сабақтың танымдық элементі мен ойын элементтерінің үйлесімі қиындық келтіреді. Алдымен сабақта оқушының назары ойын әрекетіне бағытталады, содан соң ойын процесінде оқушы өзі байқамай белгілі бір материалды игеру процесіне көшеді. Сөйтіп оқушылардың ойынға қызығушылығы бірте-бірте сабақты оқуға алмасады.
Педагогика ғылымы оқу процесінде ойындарды ұйымдастыруда келесі талаптарды қояды:
● Ойын оқушылардың еркін шығармашылықтары мен өзіндік әрекетіне
негізделуі керек.
● Ойынды ұйымдастыруда оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру қажет.
● Ойында міндетті түрде оқушы топтарының арасында немесе ойынға жеке
қатысушылардың арасында сайысу элементі болу керек.
● Ойын оқушылардың тек оң эмоцияларын шығару керек.
Ойын оқушының өзін-өзі басқаруын, белгіленген ойын тәртібін бұзбауын, ең бастысы шығармашылықтарын жақсы дамытуға ықпал ету керек. Жеңіс немесе қандай да бір ұтыс оқушының одан кейінгі іс-әрекеттерін оятады. Тәжірибелер оқушылардың ойынға деген іс-әрекеттерінің жауапкершілігі оқуға немесе еңбекке деген іс-әрекеттеріне қарағанда әлде қайда артық екенін көрсетті. Ойын мақсаты қолжетімді, ал безендірілуі түрлі-түсті және әртүрлі болу керек.
Физика сабақтарында ойын элементтерін пайдалану мынадай нәтижелерге жеткізеді:
● Оқу материалының тиімді меңгерілуіне мүмкіндік береді.
● Оқушының пәнге деген қызығушылығы және сабақтың өнімділігі артады.
● Оқушының өз- өзіне деген сенімділігін қалыптасады.
● Оқушы мен мұғалім арасында сенім орнатуға мүмкіндік береді
● Өзара пікір алмасу қатынасы жүзеге асады, өздерін басқарады, бағалайды.
● Ынтымақтастыққа, ұжымдылыққа үйренеді.
● Сөйлеу қоры, сөйлеу мәдениеті қалыптасады.
● Эксперимент жасап, дәлелдеуге үйренеді.
● Жүйелікке, нақтылыққа, логикалық ойлауға бейімделеді.
● Басқа пәндерден алған білімдерін бекітуге көмектеседі.
Физика сабағында ұйымдастырылған ойын, оқушылардың танымдық қызығушылығы мен шығармашылық қасиеттерін қалыптастыруға, құзіреттілігін арттыруға беретін рөлі ерекше. Қорыта айтқанда көрнекті педагог В.А.Сухомлинский Сабақ жас өспірімдердің интеллектуалды өміріне құр ғана сабақ болып қоймас үшін ол қызықты болуы шарт. Осыған қол жеткенде ғана мектеп жасөспірімдер үшін рұхани өмірдің тілеген ошағына, мұғалім осы ошақтың құрметті иесі мен сақтаушысына айналады деп айтқан.
Ойын элементтерін физика сабағында пайдаланғанда дидактикалық бірнеше мәселелерді шешуге көмектеседі:
● Алған білімді жүйелеу;
● Өзін- өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;
● Оқушыларға оқу материалдарымен жұмыс істегенде әдістемелік көмек береді.
● Жалпы оқуға деген ынтасын арттыру.
Физика пәні бойынша өз сабағымда ойын элементтерінен пайдалануымның мақсаты:
● Оқушылардың ойлау қабілетін дамытып, дүние және білім танымын кеңейту.
● Оқушыны тұлға ретінде дамыту және тапқырлыққа баулу.
● Оқушылардың өзін- өзі басқаруын, бағалауын, өзіне деген сенімін арттыру.
● Өткен сабақты немесе тарауды оқушы бойына, санасына мықтап бекіту.
● Дербес жұмыс жасауын жетілдіру, тәрбие бағыттарына назар беру.
● Оқушыларды ұжымдылыққа баулу, дұрыс шешім қабылдай білуді және
қиын жағдайдан шығудың әртүрлі жолдарын таңдай білуді қалыптастыру.
● Экспериментальді- ізденушілік іс- әрекетін жүзеге асыру дағдысын дамыту
Физика сабағында ойын элементтерін қолдануымның тиімділігі.
Балаларға өз бетімен зерттеуге мүмкіндік туғызған сайын одан әрі жақсы оқи түседі деген Питер Клайн сөздерін басшылыққа ала отырып оқушылардың шығармышылық қабілеттерін ойын арқылы дамыту мақсатында, оқушыларға теориялық білімді тиісті дәрежеде меңгерту үшін оларға эксперименттік есептер, шығармашылық жаттығулар, зерттеушілік зертханалық жұмыстар, тапқырлыққа баулитын қызықты үй тапсырмаларын (бақылау жүргізу, модель жасау, конструкциялық схемалар салу, реферат жазу т.б.) орындатамын. Сабақта ойын элементтерін пайдалану оқушыны қызықтырып, сабаққа ынталандырып, жауапкершілігін арттырып, шапшандыққа, тез есептеуге, талдау мен салыстыруға, зейін мен есті дамытуға, тапқырлыққа, жігерлікке тәрбиелейді және шаршатпайды.
Аталған мәселелер мен оқытудағы ерекшеліктер Физикадағы ойын материалы оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту құралы ретінде тақырыбы бойынша дипломдық жұмыс көкейкестілігін білдіреді.
Зерттеудің негізгі мәселесі - орта мектепте өтілетін Физика сабағында қолданылатын ойын материалының баланың танымдық қызығушылығын арттыру, оқу процесін жеңілдету.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - оқушы құзіреттілігін дамыту, білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік ой толғаны бар, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Зерттеу нысаны - мектеп физика курсын оқытуды оңтайландыру.
Зерттеу пәні - мектеп физика курсы.
Дипломдық жұмыстың мақсат міндеттерін жүзеге асыру барысынды атқарылған жұмыстар:
1. Әрбір баланың мүмкіндік деңгейін ескеріп, сыни тұрғыдан ойлауын тудыру үшін уақыт беру, қолайлы мүмкіндік жасау. Оның ойының, пікірінің мәнділігін түсінуге, сыни көзімен қарау қабілеттілігіне сенім білдіру.
2. Физика пәнінің мазмұнына сай түрлі идеялар мен пікірлерді назарға алу, ең жақсы түсініктемені табуға ұмтылдыру.
3. Оқушылардың жеке шығармашылық қабілеттерін ескере отырып, олармен жеке жұмыс түрлерін жүргізу.
4. Әрбір жеке тұлғаны физиканың білімімен қамтамасыз ету. Тиянақты, нақты және жан - жақты болуына жағдай туғызу.
5. Өзі қалаған тұлғаға айналуға көмектесу, танымына жақсылықты құю.
Дипломдық жұмыс мазмұннан, кірспеден, қос бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Негізгі бөлім
Ойын - бала үшін өмірлік тәжірибе. деген Алаш зиялысы Мағжан Жұмабаев. Aдaмзaттың ғaсырлар бойғы ойын тәжірибесі ойынның білім құндылығын дәлелдеді. Ойынның шығу құпиясын ғaлымдaр бірнеше жыл бойы зерттеп келеді. Ойынның шығу тарихы жaйлы тұшымды пікірлер көп.
Көптеген теориялaр бірінде ойын қoғaмның әлеуметтік-экoнoмикaлық және мәдени дaмуы кезіндегі бoс уaқытты, демaлысты қaлaй өткізу мәселесінен туындaғaн. Ертeде ойын қоғамдық өмірдің бөлшегі болып, оған діни-саяси маңыз берілген. Ерте гректер ойынды Құдайлар қолдаған десе, Қытайда мерекелік ойындарды император өзі ашып, қатысқан.
Ойын өмірде пайдасыз болып көрінгенмен тым қажет көрнекі-құбылыс.
Ойын дегеніміз - халықтың баланы әдептілікке, сауаттылыққа баулитын құралдың бірі. Бала саналы, мәдениетті, адамгершілігі мол болып, жан-жақты дамуы үшін және тілін дамытып, сөз байлығын дамыту үшін және айналадағы өмір құбылысын ұғыну үшін пайдаланудың маңызы зор.
Сабақта қолданылған тиімді ойын түрлері -- мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың қызығушылықпен тыңдап, өнімді, сапалы үйренуге сенімді көмекші болады. Себебі, кіші жастағы оқушылар жас ерекшеліктеріне байланысты ойынға өте ынталы келеді. Балалар әп сәтте сергіп, тапсырмаларды жылдам, әрі қызыға орындайтын болады.
Ойын баланың оқуға, еңбекке деген белсенділігін, қызығушылығын арттырудағы ең басты құрал қатарында. Ойын барысында балалардың белсенділігі, шығармашылығы дамиды.
Ал мұғалімнің міндеті -- балаларды ойынға өз қызығушылығымен, ынтасымен қатысуын қамтамасыз ету.
Ойын мен адамзат мәдениеті өзара байланысы ғылыми анықталды. Oның тұлғаны дамыту маңыздылығы анықталды, оның психологиялық және әлеуметтік жағдаяттар келісімі жөнінде кең талқылануда. Oйын теxнологиялары әлі де білім беру cалаcында жаңа инновация бoлып табылады.
Педaгoгикалық технoлoгия ұғымы түрлі педагогикалық ойын түрлерін педагогикалық процесте әдістер мен тәсілдердің кең көлемді топтарын біріктіреді, оның жалпы ойындардан ерекшелігі оқытуда нақты мақсатының қойылуымен және оның оқу-танымдық бағыты сипатталған, негізі салынған педагогикалық нәтижесіне сай анықталады. Сабақ барысындағы ойын әдістері оқушыларды оқу қызметіне ынталандыру құралы ретінде ойын әдістері мен жағдайларының көмегі арқылы құрылады.
Ойын-бала қиялын шығармашылық ойлауға жетелейтін тәрбие құралы дегендей,ойын - бала әрекетінің негізгі түрі.Ойын арқылы балалар қоғамдық тәжірибені меңгереді,өзінің психологиялық ерекшеліктерін қалыптастырады. Бала ойында да қоғамдық,ұжымдық сипат болады.Мәселен,кез-келген бала еш уақытта жалғыз ойнамайды,қатар құрбыларымен бірлесіп ойнайды,сол арқылы бір-бірімен өзара қарым-қатынаста болады.
Ойын балалар үшін айналадағыны танып,білу тәсілі.Балалар ойындарының тәрбиелік маңызының жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко былай деп жазады: Бала ойында қалай болса,кейін өскен соң жұмыста да көп жағынан ұқсас болады.
Сондықтан келешек өсіріп отырған тұлғаларымызды тәрбиелеу алдымен ойыннан басталады.Ойынның негізгі ерекшеліктері - ол балалардың қоршаған ортаны,адамдардың қимылын,іс-әрекетін олардың бала қимылынан туған жағдайдағы қарым-қатынасын бейнелеуі болып табылады.Бала - ешқашан үнсіз ойнамайды,ол жүреді,сөйлейді,ыңылдайды,секіреді, орын барысында сөйлесу қарым-қатынасы үлкен роль атқарады.Сөйлесе жүріп, балалар пікірлесіп,әсер алады,ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын анықтайды.Ойынның негізгі құрылымдық элементтері мыналар болып табылады: ойынның түпкі ниеті,сюжеті немесе мазмұны,ойын әрекеттері, рольдер,ойынның өзінен туатын және балалар жасайтын немесе ұсынатын ойын ережесі.
Әр ойыннан кейін баланың көңіл күйін қадағалап отыру керек.Оларға ойын кезінде өз ұстанымына,мінез-құлқына мән беруіміз қажет.Әрине ойыннан кейін әр балаға ойын ойнау барысындағы іс-әрекеттерін,жеке қасиетіне назар аударып,мінезіндегі өзгерістерді бағалап отырамыз.Еңбек сүйгіштігі,ойын кезіндегі ұйымдастырушылығын,ойлау барысын,ойын ойнау белсенділігін зерттейміз.
Бала бойындағы ойынға деген:
Жоғары қызығушылығы;
Баланың еркіндігі;
Қиялының ұшталуы;
Шығармашылығының шыңдалуы;
Байсалдылық,мәдениеттілік,мейірімді лік қасиеттерінің оянуы;
Биік қанағаттанушылығын;
Білім беру саласында өскелең ұрпақты дамыған елдердің қатарында көру үшін үздіксіз еңбек етуде кез-келген педагогтың алдына қойған мақсаты - оқу-тәрбие сапасын көтеру үшін балалардың қызығушылықтарын арттырып,танымдық қабілетін дамыту.Бұл мақсатты жүзеге асыру педагогтың шеберлігі мен біліктілігіне байланысты.Егер сабақ тартымды да қызықты болса,балаларға өтілген сабақты игеру де оңай болады. Білім беру саласында балалардың білімді игеруге деген құлшынысын арттыру үшін,әр түрлі жаңа технологиялар ауадай қажет.Сондай технологиялардың бірі - ойын элементтерін пайдалану.
Ойындар(іскерлік,сюжеттік-рольді,қи мыл қозғалыс,дамытушылық) баланың ойлау,есте сақтау,қабылдау,қиял сияқты психикалық үрдістерінің дамуына көмектеседі.
Ойын арқылы бала адамгершілік құндылықтар жөнінде тәжірибе жинақтайды,оқылған жағдаятты жақсы меңгереді.
Ойын арқылы балалар өздерінің құрбы-құрдастарымен
қарым-қатынас жасауға үйренеді.
Ойындар сабақ мазмұнына сәйкес алынып,жеке және топтық жұмыстар жүргізуде алға қойған мақсатқа жеткізіп,нақты қорытынды алуға көмектеседі.
Ойын,Жаттығу -- балалардың танымдық қызығушылықтарын арттырумен қатар жаңа игерілген түсініктері мен іскерліктерін бекітуге арналған оқыту әдісі.Ойын әрекеттері мен жаттығулары арқылы баланың жеке тәжірибесі негізінде оқу материалының мазмұны жүзеге асырылады.Балалар ойындар мен жаттығулар нәтижесінде құрбыластарымен жағымды қарым-қатынас жасау дағдыларына ие болады,өмірлік дағдыларды меңгереді.
Ойын -бұл адамның мінез-құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған іс-әрекеттің түрі.
Ойын баланың ақыл-ой белсенділігін қалыптастырудың маңызды құралы бола отырып,алған білімдерін тереңдете түседі.Ойын баланың білімін тереңдете және түрлендіре түседі,әрі пысықтайды.
Ойынның да өзіне тән мотивтері болады. Мысалы,мазмұндық,рольдік ойындар баланың зейінін,ойлау қабілетін,қиялын қалыптастыруда зор маңыз алады.Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді.Ал,ақыл-ой ойындарында белгілі бір ережелерді сақтап ойнайды.Ол ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын,зейінділігін арттырумен қатар, ерік сезім түрлерін де дамытады.
Ойындар оқушылардың ой -- өрісін дамытып, ойлау қабілетін арттырумен қатар, үйретілген, өтілген тақырыптарды саналы да берік меңгеруге үлкен әсер етеді. Ойындар оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін жетілдірумен қатар, сөздік қорларын молайтып, сауатты жазуға да баулиды. Оқушылар ойын ойнау барысында үйренген сөздерін айтып қана қоймай, оның қандай мағынада қолданылатынын да біледі. Ойын оқу пәндерінің мазмұнымен тығыз байланыста жүргізілгенде ғана дұрыс нәтижелер береді.
ОЙЫН АРҚЫЛЫ ОҚУШЫ НЕНІ МЕҢГЕРЕДІ
1. Оқушылар нақты қызмет тәжірибесін меңгереді.
2. Оқушылар тек бақылаушы ғана емес, өздері қатыса отырып қиын мәселелерді өз бетінше шеше білуге үйретеді.
3. Оқу процесінде алған білімді нақты істе қолдана білуге мүмкіндік береді.
4. Оқушы әрекетіне негізделген оқу көлемін басқарады.
5. Уақытты үнемдеуге үйретеді.
6. Оқушылар үшін психологиялық жағымды.
7. Ойын барысында шешім қабылдау оқушылардан аса жауапкершілікті талап етеді.
8. Оқушылар үшін қауіпсіз.
9. Кейде қарапайым оқу қызметімен салыстырғанда көп уақыт мөлшерін алады.
10. Ойын материалдары дәстүрлі оқу материалдарымен салыстырғанда күрделірек.
11. Кейбір ойын түрлерінде қатысушылардың саны шектеулі.
12. Ойын нәтижесі, өз жетістіктері, әсерлері, алған білімі, дағдысы жөнінде оқушылар ата-аналарымен, өзге балалармен, мұғалімдермен көбірек әңгімелеседі, кітапханада өз бетімен іздене білуге, қажетті материалдарды іріктей білуге үйренеді.
1.2. Таным теориясының тарихы
Ежелгі заманнан бері адамзат әрқашан жаңа білім алуға ұмтылатыны белгілі. Өмір сырын меңгеру - адамзаттың ұлы мақтанышы болып табылатын ақыл-ойдың жасампаздық қызметінің биік ұмтылысының көрінісі. Ол өзінің мың жылдық дамуында болмыстың мәнін ұғынудың және шектеулі шындықтан жан-жақтылыққа жетудің ұзақ та қиын жолынан өтті. Бұл жолда табиғаттың, қоғамдық өмірдің, адамның көптеген дәлелдері, қасиеттері мен заңдылықтары ашылды. Әлемнің сипаттамасы өзгерді. Біздің заманымызда адам білімі өте бай және күрделі жүйе, оның ұрпақтан-ұрпаққа, бір елден екінші елге таралуы жедел қарқынмен жүзеге асуда.
Таным теориясы мәселелері
"Таным" деген не?", "Білімді қалай алуға болады?" деген мәселелер төңірегінде ойлана отырып, адам сонау ежелгі заманда-ақ өзін табиғаттың бір бөлшегі ретінде сезінген. Уақыт өте келе бұл мәселені саналы қойылуы және оны шешуге тырысуы салыстырмалы тәртіпті пішін алып, сол кезде білім туралы ілім қалыптасты. Философтар таным теориясының мәселелері төңірегінде ой қозғай бастады. Гносеология -- айналадағы әлемді тану туралы философиялық ғылым. Таным теориясы немесе гносеология (грекше gnosis -- білім, таным) -- философиямен бірге, оның іргелі бөлімдерінің бірі ретінде пайда болды және қалыптасты. Ол адам танымының сипатын, білімінің формаларын, оның жадағай түрінен тереңіне бойлау әдістерін зерттейді. Гносеологиядағы орталық ұғымдарға "таным субъектісі" мен "таным объектісі", "білім", "таным" жатады. Таным субъектісі деп белгілі бір мақсатқа бағытталған танымдық қызметті атқарушыны айтамыз. Ол -- бірдеңені танып, білуге тырысушы. Ол адам немесе тұтастай қоғам болуы мүмкін. Таным объектісі деп танымдық қызмет бағытталған нәрсені айтамыз. Демек, ол танылушы, былайша айтқанда, кітап, молекула, атом, адам немесе тұтастай табиғат болуы мүмкін. Таным объектісі материялық, дүние немесе рухани құбылыс, сонымен катар субъектінің өзі де болуы мүмкін. Таным объектісі мен субъектісі бір-бірінің мәнділігін шарттастырады: субъектісіз объект болмайды, объектісіз субъект болмайды. Таным үдерісінде олар бір-біріне маңыз аларлық ықпал етеді. Сонда танымдық қызмет субъекті мен объект қатынасы және олардың өзара әрекеттесуі болып шығады.
Таным процесінде объект материалсызданады (объекттендіріледі) және болмыстың басқа түріне, яғни идеалды-идеалды немесе бейнелі формаға өтеді. Игерілген объективті шамалар, күштер және олардың заңдылықтары оларды объективті физикалық формада сақтау үшін ғана емес, сонымен бірге олардың адамдық қарым-қатынастардағы әртүрлі қызметтері үшін, соның ішінде келесі практикалық процесте пайдалану үшін қажет, яғни олар үнемі жаңа процеске қатысады. практикалық процесс болып, іс-әрекеттің, процестің формасына айналады. өзгерістер. Бұрын адамдық сипат алған табиғат күштері енді жаңа жұмысқа адамдардың, адамның күшінің, болмысының, адам қабілетінің белгілі бір құралы ретінде қатысады.
Философияда практика деп адамның өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында әлемді немесе оның жекелеген бөліктерін өзгертуге бағытталған іс-әрекетін айтады. Біріншіден, практика танымның қозғаушы күші, негізі мен бастауы болып табылады. Практиканың нақты сұраныстары танымдық қажеттіліктерді және адамзаттық міндеттерін, тіпті танымның өзін іс-әрекеттің түрі ретінде тудырды. Мысалы, Ежелгі Мысырда жер өңдеу геометрия мен математиканың қалыптасуын жеделдетті, ол кеме жөндеу мен сауда ісі астрономия мен басқа ғылымдардың дамуын ілгерілетті.
Екіншіден, практика өзінің сұраныстарымен танымның мақсаты болып табылады. Адамдар алатын білім оларға өмірде пайдалану үшін қажет. Олар заттар мен тауарлар, еңбек құралдарын өндіретін өндіріс үшін бірден-бір қажеттілік. Біздің өмірімізде аса маңызды қажеттілікке айналып отырған радио, теледидар, физика және басқа да ғылымдардың жетістіктері нәтижесінде пайда болған. Егер де білім практикада қажет болмаса, оның әлеуметтік құндылығы төмендей береді.
Үшіншіден, практика адам білімдері мен көзқарастарының ақиқаттығының өлшемі. Ғылыми болжамдар мен теориялардың нақтылығын практика дәлелдейді, немесе жоққа шығарады. Бірақ, бұл өлшем өзінің жетілмегендігінен әмбебап емес, өйткені әлем туралы көптеген болжамдар мен идеаларды практика жүзінде тексеруге немесе бағалауға болмайды. Сондықтан да ғылым білімнің ақиқаттығын негіздеу үшін басқа да тәсілді қолданады, мысалы, логикалық дәлелдеу.
Таным өте күрделі процесс, ол ұдайы даму үстінде болып отырады. Ол адамға зат пен құбылыстардың сыртқы, көзге түсер қасиеттері мен қатынастарынан бастап, оның тереңде жатқан ішкі салыстырмалы тұрақты байланыстарына дейін бойлауға мүмкіндік береді, яғни заттың мәнін, ішкі құпиясын меңгеруге жағдай жасайды. Таным процесі екі сатыдан тұрады: сезімдік таным және рационалдық таным. Бұл екі саты бірінен кейін бірі болатын жекелеген деңгейлер емес, олар біртұтас таным процесінің екі қарама-қарсы жағы‚ бір-бірімен өте тығыз байланысты, бірақ әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Оны көрнекті етіп көрсету үшін мынандай жіктелуді жасауға болады:
Сезімдік таным:
Тікелей бейнелеу;
Сыртқыны бейнелеу;
Жекеніі бейнелеу.
Рационалдық таным:
Жанама бейнелеу;
Ішкіні бейнелеу;
Жалпыны бейнелеу.
Бұл кестеде сезімдік танымды сипаттайтын әрбір ережеге қарама-қарсы рационалдық танымға тән ерекшелік көрсетілген. Мұның мәні танымда бір-біріне қарама-қарсы екі процесс өзара әрекеттеседі, оның біреуі шындықты тікелей қабылдаумен, сезімдік образды бейнелеумен, ал екіншісі абстракты ойлаумен тығыз байланысты.
Сезімдік таным-танымның төменгі деңгейі. Адамдар өзінің өмірлік іс-әрекетінде қоршаған ортамен тікелей қатынасқа түседі. Олар заттар мен заттық және адами қатынастар әлемінде өмір сүреді, өзін қоршаған ортада еркін сезіну үшін осы ортаның қисынын түсінуі қажет. Практикалық іс-әрекет процесінде адамдарда түйсіктер, қабылдаулар, елестер қалыптасады. Бірақ сезімдік тәжірибенің аясы тар. Сезімдік таным мен абстрактілі ойлау бір-бірімен тарихи және логикалық байланысқан. Сезім мен ақылдық өзара байланысы тіпті терең. Өйткені, адамның сезімдік образдары ойлы сипатта болады, олар тілмен тікелей байланысты, ал мұның өзі сезімдік образдарда әлеуметтік бағалаудың болуына меңзейді. Сонымен қатар, логикалық ұғымдар, абстракциялар танымда сезімдік тәжірибемен тығыз байланыста қолданылады.
Сезімдік таным түрлері:
Түйсік;
Қабылдау;
Елес.
Рационалдық танымның бейнелеу түрлері:
Ұғым;
Пікір;
Ой-тұжырымы.
Субъектің заттармен, құбылыстармен тікелей өзара әрекеттесуі кезінде туындаған сезімдік әсерлері түйсік пен қабылдау деп аталады. Түйсіктер объектілердің жекелеген қасиеттерін бейнелейді-қызыл, қатты, тәтті т.б. Қабылдау-затты, құбылысты толық бейнелеу.
Сезімдік қабылдау белгілі бір объектіні ғана бейнелей алады және жалпы объектіні көрсете алмайды. Ойлаудың қарапайым ұяшығы ұғым деп аталады. Концепт дегеніміз - шындықтың заттары мен құбылыстары арасындағы байланыстарды жүйелі түрде жинақтайтын және жалпылайтын ой. Яғни, объективті шындықтың табиғатын дамыту және бейнелеу ұғымдар түрінде жүзеге асады. Ұғым ойда қабылданатын нәрсенің дүниесінде болу тәсілін, сезімдерден толықтай азат, оның ішкі қажеттілігінде және осындай құбылыстардың барлығына міндетті түрде тән әмбебаптықта идеалды түрде қайта шығарады.
Сезімдік қабылдау белгілі бір объектіні ғана бейнелей алады және жалпы объектіні көрсете алмайды. Ойлаудың қарапайым ұяшығы ұғым деп аталады. Концепт дегеніміз - шындықтың заттары мен құбылыстары арасындағы байланыстарды жүйелі түрде жинақтайтын және жалпылайтын ой. Яғни, объективті шындықтың табиғатын дамыту және бейнелеу ұғымдар түрінде жүзеге асады. Ұғым ойда қабылданатын нәрсенің дүниесінде болу тәсілін, сезімдерден толықтай азат, оның ішкі қажеттілігінде және осындай құбылыстардың барлығына міндетті түрде тән әмбебаптықта идеалды түрде қайта шығарады.
Тұжырымдаманың бастапқы белгісі - белгілі саланың барлық құбылыстарына тән болмыстың формасын анықтау. Тұжырымдама жай ғана жалпылау немесе қорытындылау емес, дүниедегі заттың немесе құбылыстың өмір сүру тәсілін анықтайтын іргелі жалпылау.
Пікір ұғымдар арасындағы байланысты анықтайды. Заттар мен құбылыстарға қатысты кез келген сұрақ бір нәрсені растау немесе теріске шығару түрінде болады. Пікір құбылыстар арасындағы әртүрлі байланыстарды көрсетеді.
Тұжырымдама деп біз бұрын қалыптасқан білімнен жаңа білімнің, сондай-ақ бұрын белгілі ойдан жаңа ойдың пайда болуына әкелетін ойлаудың маңызды түрін айтамыз. Бұл құбылыс адам ойының шығармашылық сипатын ашады. Ой тудыратын пікірдің болуы бекер емес шығар. Белгілі білімнен белгісіз білім ой арқылы дамыды. Тұжырымдама білімнің немесе ойдың үш түрінен тұрады: бастапқы ой (алғышарт), яғни қорытындының (қорытындының) қайнар көзі), нәтижесінде пайда болған (туған) ой (шығарылатын білім), яғни. бастапқы ойлардан нәтижелі ойға көшу мүмкіндігі.
Ой-тұжырымы екі немесе одан да көп бірнеше пікірлердің байланысын білдіреді. Қарапайым ой тұжырымының мысалы: "Адам ақылды жан. Сондықтан ол дүниені тани алады".
Таным және практика.
Сөйтіп, біз адам танымының ішкі жүйелік құрылымы туралы жалпы мағлұматтар алдық. Таным-адамның ажырамас, тылсым қасиеттерініқ бірі. Өйткені көрсем, білсем деген ниет оны өзі дамыған сайын мазалай береді. Осындай мазасыздық, тынымсыз іздену, ұдайы қарману адам баласын жетілдіре түседі, жетілген сайын ол таным көкжиегін кеңейте, ұлғайта береді.
Таным екі деңгейден тұрады:
-қарапайым таным
-ғылыми таным.
Дүниені тану мен дамытуда адамдардың қарапайым жеке тәжірибесі, сондай-ақ олар тәрбиеленген мәдени және әлеуметтік ортаның ерекшеліктері маңызды рөл атқарады. Алайда, жүзді тану және дүниенің терең байланыстары мен тұрақты қасиеттерінің сырын білу үшін қарапайым адам танымының шеңбері тар, мүмкіндігі шамалы. Сондықтан адам арнайы ғылыми және кәсіби білім алуға ұмтылады, яғни білімнің ғылыми деңгейіне көтерілуге тырысады.
Ғылыми таным дүниенің, объективті шындықтың жалпы байланыстары мен қасиеттерін арнайы тәсіл арқылы зерттейді. Ғылыми таным-жүйелі таным. Ол адамнан арнайы дайындықты, іздестіруді, тынымсыз еңбекті қажет етеді.
Ғылыми таным өзіне тән ерекшеліктерімен сипатталады.
Ең алдымен, ғылыми білім зерттелетін объект туралы жан-жақты және объективті білім жинақтауға ұмтылады. Бұл абстрактілі-аналитикалық, сонымен қатар конструктивті-синтетикалық білім. Талдау көмегімен объект ойша жеке қасиеттерге, қызметтерге және сапаларға жіктеледі. Интеграцияның арқасында объектінің жеке бөліктері туралы білім оның біртұтас және ауқымды бейнесін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Ғылыми білімнің екі деңгейін ажыратуға болады - эмпирикалық білім және теориялық білім.
Эмпирикалық білім эксперимент, бақылау, әңгімелеу, салыстыру, өлшеу. Бұл деңгейде объект бастапқы зерттеуге ұшырап, оның сыртқы белгілері мен кейбір заңдылықтары анықталады. Теориялық деңгейде объект түсіндіріледі, оның іргелі, негізгі, үнемі қайталанатын заңдылықтары ашылады. Бұл екі деңгей бір-бірімен тығыз байланысты. Эмпирикалық білім - ғылыми заңдылықтардың қалыптасуының бастамасы, негізі - эмпирикалық материалды түсіндіреді;
Эмпириялық білім-теориялық зерттеулер мен ғылыми мәселелерді қоюдың маңызды стимуляторы. Тәжірибенің мәліметтерінің негізінде диаграммалар, карталар, жобалар жасалады, алғашқы болжамдар мен қорытындылар тұжырымдалады, алынған мәліметтердің өзара байланыстары анықталады.
Зерттеудің теориялық деңгейі жоғары деңгейдегі жинақтаумен, идеализациялаумен, объектінің заңдылықтары мен ішкі байланыстарды бейнелеумен ерекшеленеді. Ғылыми танымда арнайы методтар қолданылады. Метод дегеніміз-зерттелетін нәрсені ойша қайта жаңғыртудың, қойылған ғылыми мақсатқа жетудің тәсілі. Эмпириялық деңгейде бақылау, өлшеу, эксперимент, баяндау, ал теориялық деңгейде тарихилық пен логикалық, аксиоматикалық метод, формальдау, абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу сияқты тәсілдер қолданылады. Кейбір тәсілдер (жіктеу мен біріктіру, индукция мен дедукция, модельдеу) эмпириялық және теориялық деңгейде де кеңінен қолданылады. Бақылау - сыртқы дүниені мақсатты және жүйелі түрде қабылдау. Бұл білімнің бірінші көзі. Ғылыми зерттеулердегі бақылау үш мәселені шешуі керек:
Ол жаңа проблеманы қою және гипотезаларды тұжырымдау, содан кейін оларды тексеру үшін жеткілікті эмпирикалық ақпаратты қамтамасыз етуі керек.
Эксперимент мүмкін емес болжамдар мен теорияларды тексеруі керек. Бұл өз бетінше алынған нәтижелерді теориялық зерттеулерде алынған нәтижелермен салыстыруға мүмкіндік береді.
Өлшеу зерттелетін объектінің сандық сипатын анықтауға мүмкіндік береді. Эксперимент - белгілі бір құбылыстарды зерттеу мақсатына сәйкес келетін жаңа жағдайлар жасау арқылы процестің барысына қажетті бағытта белсенді түрде әсер ету немесе өзгерту арқылы зерттеу. Тарихи көзқарас объектінің бүкіл тарихын жан-жақты және жан-жақты баяндайды және жаңғыртады. Ал логикалық көзқарас заттардың дамуындағы жалпы логиканы, бағыттарды, қайшылықтарды ғана ескереді.
Модельдеу зерттеу мақсатында арнайы жасалған бір объектідегі басқа объектінің сипаттамаларын жаңғыртуды білдіреді. Мысалы, қоғамның нарықтық қатынастарға өтуінің теориялық моделін жасап, оның барлық көріністерін байқауға болады.
Білім деген не?
Білім -- адамның санасында берілген, өзінің қызметінде шынайы дүниенің заңды байланыстарын идеалды бейнелейтін объективті шындық. Материалды дүниені бейнелеудің нәтижесі, түйсіктің, білімнің, зауықтың, қобалжудың бірлігі болып табылатын және материямен ұштасатын санадан өзгешелігі -- таным білім алу үдерісі болып табылады және ол тәжірибемен жанасады. Таным -- адамның санасындағы ақиқаттылық және нағыздықтың оны одан өрі өзгерту мүмкіндігін мақсат ететін, мақсатты бағытталған белсенді бейнелену үдерісі. Таным барысында болмыстың түрлі қырлары ашылады, қоршаған дүниедегі заттардың, құбылыстардың сыртқы жақтары мен мәні ашылады, сонымен қоса таным қызметінің субъектісі -- адам адамды, демек, өзін-өзі зерттейді. Таным -- адам қызметінің қоршаған дүниені және ондағы өзін тануға бағытталған арнайы түрі. Адам таным бойынша әрекеттің екі негізгі түрін жүзеге асырады: -- қоршаған дүниені өзге ұрпақтардың танымдық қызметінің нәтижелері арқылы таниды (кітаптар оқиды, білім алады, материалдық және рухани мәдениеттің; барлық түрлерімен қауышады); -- қоршаған дүниені тікелей таниды (өзі немесе адамзат үмітін бір жаңалық ашады). Таным -- білім алу және дамыту үдерісі үнемі тереңдетіліп және кеңейтіліп отыратын, нәтижесінде, жаңа білім алынатын таным объектісі мен субъектісінің әрекеттесуі. Білім әрқашан тәжірибелік ақпараттық сипатта болады. Егер белгілі бір идеяға практикалық қажеттілік туа қалса, онда олар университет зертханалары мен кафедраларға қарағанда өндірісте, практикада тез жүзеге асырылады.
"Білім" терминінің үш аспектіде қолданылатынын естен шығармау керек:
-- бірдеңені істеу, жүзеге асыру үшін хабардар болуға негізделген білім мен машық қабілеттері;
-- кез келген танымдық мән бар ақпарат;
-- практикамен өзара байланыста болатын ерекше танымдық бірлік. Соңғы екі аспекті ерекше философиялық пән
-- таным теориясының (гносеологияның) зерттеу объектісін құрайды.
Философиялық пән ретінде таным теориясы мыналарды зерттейді: жалпы білімнің табиғатын, оның мүмкіндіктері мен шекарасын, білім мен шындықтың арақатынасын, білім мен сенімнің, білімнің субъектісі мен объектісін, ақиқат пен оның өлшемдерін, нысандарын және білім деңгейлері, оның тарихи, әлеуметтік-мәдени негіздері, сондай-ақ білімнің әртүрлі формаларының қарым-қатынастары. Білім - қазіргі философиядағы ортақ мәселелердің бірі.
1.3 Ойын арқылы балалардың танымдық қабілетін арттыру жолдары.
Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті - ойын, сондықтан да оның мәні ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?- деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Жас баланың өмірді тануы, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын үстінде қалыптасады. Ойынды зерттеу мәселесімен тек психологтар мен педагогтар ғана емес, философтар, тарихшылар, этнографтар және өнер қайраткерлері мен бала тәрбиесін зерттейтін ғалымдар да шұғылданды. Көптеген балалар жазушылары бала ойынының психологиялық мәнін және ойынға тән ерекшеліктерді көркем бейнелер арқылы суреттегені де мәлім.
Сұлтанмахмұт Торайғыров Балалықтың қанына ойын азық деп бекер айтпаған. Өйткені, ойын үстінде баланың бір затқа бейімділігі, мүмкіндігі және қызығуы анық байқалады. Ойын мазмұны мен түріне қарай: мазмұнды-бейнелі, қимыл-қозғалыс, дидактикалық, құрылыс, кейіптендіру ойындары болып бөлінеді. Мазмұнды-бейнелі ойында балалар ойын мазмұнын түсінікті етіп жеткізуге тырысады, оған қажетті құрал-жабдықтарды табуға талпынады, оларды дайындау үшін еңбектенеді, ал еңбек ұжымдық іс-әрекетке біріктіреді және шығармашылық іс-әрекетке бағдарлайды, балалардың өзара қарым-қатынасын реттеп, олардың бойында адамгершілік сапаларды қалыптастырады. Бала алған рөлдеріне сай кейіпкердің киімін киіп, қимылын, дауыс ырғағын мәнерлі жеткізуге тырысады, көркемдік сабақтардан (ән-саз, бейнелеу өнері сабақтары) алған білімдерін пайдаланады, қуыршақты ұйықтату үшін бесік жырын айтып әлдилейді, бейнелеу өнері сабақтарында жасаған ыдыс, үй жиһаздарын, қағаздан құрастырған заттарды ойын құралы ретінде пайдаланады. Мазмұнды-бейнелі ойынның ерекшелігі: оны балалардың өздері жасауында, ал ойын қызметі айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар қысқа да, ұзақ та болуы мүмкін.
Құрылыс ойынында бала сызықтар бойымен әдемі үй салып, оның түстерінің сәйкестігін қадағалайды. Құрылыс материалдары өлшемі (кең, тар), биіктігі (биік, қысқа), пішіні мен түсі бойынша салыстырмалы түрде симметриялы. Ойын барысында креативтілік танытып, жаңа мазмұн ойлап, белсенділік танытады. Ол достарымен бірге салған ғимараттардың сапасын жоғары бағалайды. Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты процестер дамиды, балалар музыкалық ойыншықтар мен түрлі саз аспаптарының дыбыс шығару ерекшеліктерін ажырата білуге, пішініне, түсіне, көлеміне қарай заттарды таңдауға үйренеді. . , және әртүрлі қозғалыстарды орындаңыз. Ауызша ойналатын дидактикалық ойындарда сұрақты, өтінішті, келісімді білдіретін дауыс ырғағына еліктеу қабілеті жетілдіріледі. Әңгіменің немесе әңгіменің мазмұнына қарай бөлек-бөлек образдарды пайдаланғанда, оларды белгілі бір ретпен жинақтау үшін байқампаздық пен тапқырлық танытады.
Қимыл-қозғалыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақпақтар қолданады. Бұндай ойындарда балалардың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады, кеңістікті, уақытты бағдарлауға үйренеді, батылдық, тапқырлық, қайраттылық, достық, жолдастық көмек, тәртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапалар тәрбиеленеді. Бала өмір құбылыстарына, адамдарға, жануарларға деген ынтасын, қоғамдық мәні бар іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі болсын балалардың адамгершілік тәрбиесінің дамуында маңызды рөл атқарады.
Ойын баланың тілінің дамуына әсер етіп, танымдық әрекетінің дамуына жол ашады. Кез келген бала ойынмен өседі, өйткені ойын арқылы байланыстыру баланың табиғатында бар. Тәуелсіздік - барлық дамудың баспалдағы, бәрін білуге деген ұмтылыс пен ұмтылыс. Баланың білуге деген құштарлығы, сөйлеуі ойын барысында қалыптасады. Сөздік қорды дамытуды ұйымдастыру міндеттерінің ішінде спорт сабақтары маңызды орын алады.
Тәрбиеші бақылау, заттарды қарау, сурет қарау, жұмбақ шешу және құрастыру, саяхат, ойын-сабақтарын ұйымдастыру барысында балалардың сөздік қорларын дамытады. Арнайы ойын-сабақ және сабақ мазмұнына қарай танымдық, дамытушы ойындарды, тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен салыстыруға, оларды қасиетіне қарай ажыратуға және оны танып білуге үйретеді. Сөйтіп бала топтағы жасына сәйкес бағдарламалық міндетті меңгереді. Ойын ұйымдастыруда тәрбиеші өзі жетекші бола отырып, балаларды ойнай білуге, ойын ережесін сақтауға, әрі оларды ойната отырып, ойлануға бағыттайды, заттың атын немесе қасиетін есінде сақтап қалуға жол ашады, ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамытады. Сонымен қатар ойын барысында бала үлкендермен, өз құрбыларымен қарым-қатынас жасайды. Әр бала өз жетістігіне қуанып, мәз болады. Сондықтан да ойын-тапсырмаларды таңдауда және іріктеуде балалардың жас және жеке ерекшелігін ескерген жөн. Тәрбиеші балалармен ойынды (заттармен, үстел үсті және сөздік ойын) үш түрлі етіп өткізуіне болады. Заттармен ойналатын ойын ойыншықтарды, табиғи заттарды қолдану арқылы өті леді. Мысалы: Дәл осындайды тауып ал, Салыстыр да, атын ата, Қай ағаштың жапырағы, Бірдей ойыншықты тап, Қайсысы көп, қайсысы аз, т.б. Үстел үсті ойынын ұйымдастыруда домино, лото, суреттер қолданылады. Мысалы: Суретті құрастыр, Қандай затқа ұқсайды?, Қай сурет тығылды?, Бір сөзбен ата, Кім байқағыш, Қиылған суреттер, Ұқсасын тап, 4-ші не артық?, Есіңде сақта. Ал сөздік ойын арқылы сөзді орынды қолдана білуге, дұрыс жауап айтуға, сөз мағынасын түсінуге, орынды сөйлеуге үйренеді. Мысалы: Сөз ойла, Сөз құра, Жұмбақ ойла, Жақсы-жаман, Жалғастыр, Үш сөз ата. Сонымен қатар балалардың сөздік қорларын дамыту жұмысына ойындарды қолданумен қатар, Пішіндер көрмесі, Өрнекті есіңде сақта, Қиын жолдар, Суретті жалғастыр, Биші адамдар, Көңілді таяқшалар тәрізді жаттығу тапсырмаларды да пайдаланып отыру өз нәтижесін берді. Бұл аталған жаттығу, тапсырмалар балалардың сөздік қорын дамыта отырып, таным белсенділіктерін және саусақ бұлшық етін дамытады. Жалпы ойынды ұйымдастыру ойынды өткізуге әзірлік, ойынды өткізу, ойынды талдау сияқты үш бағытты қамтиды. Ойынға қажетті құрал, заттарды даярлау ойынды өткізуге әзірлік болып табылады. Балаларды ойынның мазмұнымен таныстыру ойынды өткізу болып табылады. Ойынды талдау, бұл ойынның өз мақсатына жетуі, балалардың белсенділігі және олардың іс-әрекеті болып табылады. Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма-жаттығуларды қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді, таным белсенділіктері қалыптаса түсіп, ақыл-ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді. Міне, сондықтан да оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі ойындар арқылы баланы жан-жақты дамыту ісіне ерекше көңіл бөлемін және бұл менің ең негізгі алдыма қойған мәселем. Сонымен, баланың сөздік қорын дамытумен қатар, тілін дамыту да ойын арқылы жүзеге асады. Оны төмендегі ойын түрінен көруге болады. Бала саусағын ойната отырып, тілін дамыту Саусақ ойыны- бұл ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық. Саусақ ойыны-саусақтардың көмегімен қандай да болмасын ертегіні немесе өлең-тақпақ шумағын сахналау болып табылады. Саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысы, қабілеті дамып, ынтасы артады және шығармашылық әрекетіне жол ашады. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан-жануарларды, құстарды және ағаштарды бейнелей алады.
Халық даналығында: Ойнай білмеген,ойлай білмейді, Ойында озған,озады,-деген асыл сөздің сырына жүгінсек мектепке дейінгі баланың ойынға деген құлқы,қарым-қатынасы,мінезі олар өсіп есейгенде де өмірде жалғаса береді. Ойын баланың негізгі әрекеті. Ойын барысында бала айналасындағы ересектер сияқты, өзінің сүйікті әңгімелері мен ертегілерінің кейіпкерлері сияқты өмір сүреді және әрекет етеді.
Баланың бірінші әрекеті ойын,сондықтан оның мәнісі ерекше.Ойын адамның өмірге қадам басардағы алғашқы адымы. Қазақ халқының ұлы ойшылы А.Құнанбаев Ойын ойнап ән салмай,өсер бала болар ма,-деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше орын алады.Тәрбие процесінде халық мұрасының танымдық,тәрбиелік мәні ұлан-ғайыр дүние,ол тұтастай алғанда жас ұрпақ үшін ғана адам өмінінің рухани-эстетикалық қуатының қайнары. Бабаларымыз өзінің барлық асыл сөз,даналық ойларын,санамақтар,мақал-мәтелдер,н ақыл сөздер етіп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Ойын және танымның адам өміріндегі өзара байланысы.
1.1 Ойын шығу тарихы, анықтамасы.
1.2 Таным түсінігі
1.3 Ойын арқылы балалардың танымдық қабілетін арттыру жолдары.
2. Физика сабағында қолданылатын ойындардың танымға әсері.
2.1 Физика сабағында қолданылатын ойындар
2.2 Физика сабағында ойын элементтерін кіріктіре отырып шығармашыл тұлғаны қалыптастыру
2.3 Сабақта қолданылған ойындардың нәтижеге әсері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыс тақырыбы: Физикадағы ойын материалы оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту құралы ретінде.
Студент: Пернехан Е.М.
Ғылыми жетекші: п.ғ.к. доцент Аблязимова Н.М.
Дипломдық жұмыс мақсаты: оқушы құзіреттілігін дамыту, білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік ой толғаны бар, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Дипломдық жұмыс материалының қысқаша сипаттамасы.
Физикадағы ойын материалы оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту құралы ретінде атты дипломдық жұмыс аты айтып тұрғандай физиканы оқытуда ойынның рөлін ашып көрсетеді. Ойын бұл - баланы оқытуда, оның дүниені тануында танымына әсер ететін қиял туындысы.Оқыту процесінде ойынды пайдалану сабақты қызықты етіп, баланың сабақты жақсы деңгейде меңгеруіне әсер етеді және оны оңтайландырады. Бұл жұмыс мұғалім мен оқушы арасында жылы лебіз қалыптастыруға, физикаға деген қызығушылықты арттырады.
Жалпы дипломдық жұмыс мазмұннан, кірспеден, қос бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
ANNOTATION
Title of the thesis: Game material in physics as a means of developing students' cognitive interest.
Student: Pernekhan E.M.
Scientific supervisor: Ph.D. Associate Professor Ablyazimova N.M.
The purpose of the thesis: to develop the student's competence, to form an educated, life-oriented, purposeful, capable personality.
Brief description of the thesis material.
Already in the title of the thesis, "Game material in physics as a means of developing students' cognitive interest," the role of games in teaching physics is revealed. Play is the work of imagination, which influences a child's learning and understanding of the world. Using games in the learning process makes the lesson interesting, influences the child's learning the lesson at a good level and optimizes it. This work creates a warm relationship between teacher and student and increases interest in physics.
The general dissertation consists of content, introduction, two parts, conclusion and list of references.
АННОТАЦИЯ
Название дипломной работы: Игровой материал по физике как средство развития познавательного интереса учащихся.
Студент: Пернехан Е.М.
Научный руководитель: к.т.н. доцент Аблязимова Н.М.
Цель дипломной работы: развить компетентность студента, сформировать образованную, жизнеориентированную, целеустремленную, способную личность.
Краткое описание материала дипломной работы.
Уже в названии дипломной работы Игровой материал по физике как средство развития познавательного интереса учащихся раскрывается роль игр в обучении физике. Игра - это работа воображения, которая влияет на обучение ребенка и его познание мира. Использование игры в процессе обучения делает урок интересным, влияет на усвоение ребенком урока на хорошем уровне и оптимизирует его. Эта работа создает теплые отношения между учителем и учеником, повышает интерес к физике.
Общая диссертация состоит из содержания, введения, двух частей, заключения и списка использованной литературы.
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі.
Пәндердің ішінде физиканың алатын орны ерекше. Физика әлемде болып жатқан түрлі құбылыстарды, жаңалықтарды дұрыс қабылдап, түсінуге көмектеседі. Физика оқушыларға ғылыми әлемді суреттейді. Физика оқушылардың әлемге деген көзқарасын кеңейтеді және шығармашылық қабілеттілігін қалыптастырады. Білім беруде оқыту мен тәрбиелеуді ерекше назарға алу керек. Оқушылардың дүниетанымын кеңейту, ойлау қабілетін кеңейтіп, ой еркіндігіне жол ашу. Оқушыларды физика пәніне қызықтыруның көптеген жолдарының бірі сабақта ойындар ұйымдастыру.
Ойын - оқушылардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бүгінгі таңда физика пәні бойынша оқушылардың білім сапасын арттыру, физикалық заңдарды терең меңгерту, логикалық ойлауды дамыту, ой - өрісін кеңейтіп, есте сақтау қабілетін шыңдайтын физикаға қызығушылығын арттыру үшын оқушылар арасында өзара тартысты жарыс, білім бәйгесін өткізіп отыру керек. Ойын сабақтарының ерекшелігі - оқу- тәрбие үрдісінде балаларға таныс ойын элементтерін білім алуға пайдалану. Әлемдік талапқа сай келетін, қоғамымыздың саяси, мәдени, экономикалық дамуына үлес қосатын, білімді, ақылды, мәдениетті жастарды дайындап, тәрбиелеп шығару біздің үстаздық міндетіміз. Оқу, ойын және еңбек адамның негізгі қасиеттерінің түрлері. Ойын оқу мен еңбек бола тұрып, оқушыларды оқуға, еңбектенуге бейімдейді. Ойын оқушылардың ойын қозғай отырып, олардың шығармашылық қиялдарының дамуына көмектеседі. Ойын процесінде оқушы пән туралы және қоршаған әлемнің таңғажайып құбылыстары туралы әр түрлі білім алады. Ойын сабақтары оқушыларды қайырымдылыққа, достыққа үйрете отырып, олардың бойындағы белсенділік қатынастардың дамып, шығармашылықтарының артуына септігін тигізеді.
Дидактикалық ойындарды құрастыру барысында сабақтың танымдық элементі мен ойын элементтерінің үйлесімі қиындық келтіреді. Алдымен сабақта оқушының назары ойын әрекетіне бағытталады, содан соң ойын процесінде оқушы өзі байқамай белгілі бір материалды игеру процесіне көшеді. Сөйтіп оқушылардың ойынға қызығушылығы бірте-бірте сабақты оқуға алмасады.
Педагогика ғылымы оқу процесінде ойындарды ұйымдастыруда келесі талаптарды қояды:
● Ойын оқушылардың еркін шығармашылықтары мен өзіндік әрекетіне
негізделуі керек.
● Ойынды ұйымдастыруда оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру қажет.
● Ойында міндетті түрде оқушы топтарының арасында немесе ойынға жеке
қатысушылардың арасында сайысу элементі болу керек.
● Ойын оқушылардың тек оң эмоцияларын шығару керек.
Ойын оқушының өзін-өзі басқаруын, белгіленген ойын тәртібін бұзбауын, ең бастысы шығармашылықтарын жақсы дамытуға ықпал ету керек. Жеңіс немесе қандай да бір ұтыс оқушының одан кейінгі іс-әрекеттерін оятады. Тәжірибелер оқушылардың ойынға деген іс-әрекеттерінің жауапкершілігі оқуға немесе еңбекке деген іс-әрекеттеріне қарағанда әлде қайда артық екенін көрсетті. Ойын мақсаты қолжетімді, ал безендірілуі түрлі-түсті және әртүрлі болу керек.
Физика сабақтарында ойын элементтерін пайдалану мынадай нәтижелерге жеткізеді:
● Оқу материалының тиімді меңгерілуіне мүмкіндік береді.
● Оқушының пәнге деген қызығушылығы және сабақтың өнімділігі артады.
● Оқушының өз- өзіне деген сенімділігін қалыптасады.
● Оқушы мен мұғалім арасында сенім орнатуға мүмкіндік береді
● Өзара пікір алмасу қатынасы жүзеге асады, өздерін басқарады, бағалайды.
● Ынтымақтастыққа, ұжымдылыққа үйренеді.
● Сөйлеу қоры, сөйлеу мәдениеті қалыптасады.
● Эксперимент жасап, дәлелдеуге үйренеді.
● Жүйелікке, нақтылыққа, логикалық ойлауға бейімделеді.
● Басқа пәндерден алған білімдерін бекітуге көмектеседі.
Физика сабағында ұйымдастырылған ойын, оқушылардың танымдық қызығушылығы мен шығармашылық қасиеттерін қалыптастыруға, құзіреттілігін арттыруға беретін рөлі ерекше. Қорыта айтқанда көрнекті педагог В.А.Сухомлинский Сабақ жас өспірімдердің интеллектуалды өміріне құр ғана сабақ болып қоймас үшін ол қызықты болуы шарт. Осыған қол жеткенде ғана мектеп жасөспірімдер үшін рұхани өмірдің тілеген ошағына, мұғалім осы ошақтың құрметті иесі мен сақтаушысына айналады деп айтқан.
Ойын элементтерін физика сабағында пайдаланғанда дидактикалық бірнеше мәселелерді шешуге көмектеседі:
● Алған білімді жүйелеу;
● Өзін- өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;
● Оқушыларға оқу материалдарымен жұмыс істегенде әдістемелік көмек береді.
● Жалпы оқуға деген ынтасын арттыру.
Физика пәні бойынша өз сабағымда ойын элементтерінен пайдалануымның мақсаты:
● Оқушылардың ойлау қабілетін дамытып, дүние және білім танымын кеңейту.
● Оқушыны тұлға ретінде дамыту және тапқырлыққа баулу.
● Оқушылардың өзін- өзі басқаруын, бағалауын, өзіне деген сенімін арттыру.
● Өткен сабақты немесе тарауды оқушы бойына, санасына мықтап бекіту.
● Дербес жұмыс жасауын жетілдіру, тәрбие бағыттарына назар беру.
● Оқушыларды ұжымдылыққа баулу, дұрыс шешім қабылдай білуді және
қиын жағдайдан шығудың әртүрлі жолдарын таңдай білуді қалыптастыру.
● Экспериментальді- ізденушілік іс- әрекетін жүзеге асыру дағдысын дамыту
Физика сабағында ойын элементтерін қолдануымның тиімділігі.
Балаларға өз бетімен зерттеуге мүмкіндік туғызған сайын одан әрі жақсы оқи түседі деген Питер Клайн сөздерін басшылыққа ала отырып оқушылардың шығармышылық қабілеттерін ойын арқылы дамыту мақсатында, оқушыларға теориялық білімді тиісті дәрежеде меңгерту үшін оларға эксперименттік есептер, шығармашылық жаттығулар, зерттеушілік зертханалық жұмыстар, тапқырлыққа баулитын қызықты үй тапсырмаларын (бақылау жүргізу, модель жасау, конструкциялық схемалар салу, реферат жазу т.б.) орындатамын. Сабақта ойын элементтерін пайдалану оқушыны қызықтырып, сабаққа ынталандырып, жауапкершілігін арттырып, шапшандыққа, тез есептеуге, талдау мен салыстыруға, зейін мен есті дамытуға, тапқырлыққа, жігерлікке тәрбиелейді және шаршатпайды.
Аталған мәселелер мен оқытудағы ерекшеліктер Физикадағы ойын материалы оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту құралы ретінде тақырыбы бойынша дипломдық жұмыс көкейкестілігін білдіреді.
Зерттеудің негізгі мәселесі - орта мектепте өтілетін Физика сабағында қолданылатын ойын материалының баланың танымдық қызығушылығын арттыру, оқу процесін жеңілдету.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - оқушы құзіреттілігін дамыту, білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік ой толғаны бар, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру.
Зерттеу нысаны - мектеп физика курсын оқытуды оңтайландыру.
Зерттеу пәні - мектеп физика курсы.
Дипломдық жұмыстың мақсат міндеттерін жүзеге асыру барысынды атқарылған жұмыстар:
1. Әрбір баланың мүмкіндік деңгейін ескеріп, сыни тұрғыдан ойлауын тудыру үшін уақыт беру, қолайлы мүмкіндік жасау. Оның ойының, пікірінің мәнділігін түсінуге, сыни көзімен қарау қабілеттілігіне сенім білдіру.
2. Физика пәнінің мазмұнына сай түрлі идеялар мен пікірлерді назарға алу, ең жақсы түсініктемені табуға ұмтылдыру.
3. Оқушылардың жеке шығармашылық қабілеттерін ескере отырып, олармен жеке жұмыс түрлерін жүргізу.
4. Әрбір жеке тұлғаны физиканың білімімен қамтамасыз ету. Тиянақты, нақты және жан - жақты болуына жағдай туғызу.
5. Өзі қалаған тұлғаға айналуға көмектесу, танымына жақсылықты құю.
Дипломдық жұмыс мазмұннан, кірспеден, қос бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Негізгі бөлім
Ойын - бала үшін өмірлік тәжірибе. деген Алаш зиялысы Мағжан Жұмабаев. Aдaмзaттың ғaсырлар бойғы ойын тәжірибесі ойынның білім құндылығын дәлелдеді. Ойынның шығу құпиясын ғaлымдaр бірнеше жыл бойы зерттеп келеді. Ойынның шығу тарихы жaйлы тұшымды пікірлер көп.
Көптеген теориялaр бірінде ойын қoғaмның әлеуметтік-экoнoмикaлық және мәдени дaмуы кезіндегі бoс уaқытты, демaлысты қaлaй өткізу мәселесінен туындaғaн. Ертeде ойын қоғамдық өмірдің бөлшегі болып, оған діни-саяси маңыз берілген. Ерте гректер ойынды Құдайлар қолдаған десе, Қытайда мерекелік ойындарды император өзі ашып, қатысқан.
Ойын өмірде пайдасыз болып көрінгенмен тым қажет көрнекі-құбылыс.
Ойын дегеніміз - халықтың баланы әдептілікке, сауаттылыққа баулитын құралдың бірі. Бала саналы, мәдениетті, адамгершілігі мол болып, жан-жақты дамуы үшін және тілін дамытып, сөз байлығын дамыту үшін және айналадағы өмір құбылысын ұғыну үшін пайдаланудың маңызы зор.
Сабақта қолданылған тиімді ойын түрлері -- мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың қызығушылықпен тыңдап, өнімді, сапалы үйренуге сенімді көмекші болады. Себебі, кіші жастағы оқушылар жас ерекшеліктеріне байланысты ойынға өте ынталы келеді. Балалар әп сәтте сергіп, тапсырмаларды жылдам, әрі қызыға орындайтын болады.
Ойын баланың оқуға, еңбекке деген белсенділігін, қызығушылығын арттырудағы ең басты құрал қатарында. Ойын барысында балалардың белсенділігі, шығармашылығы дамиды.
Ал мұғалімнің міндеті -- балаларды ойынға өз қызығушылығымен, ынтасымен қатысуын қамтамасыз ету.
Ойын мен адамзат мәдениеті өзара байланысы ғылыми анықталды. Oның тұлғаны дамыту маңыздылығы анықталды, оның психологиялық және әлеуметтік жағдаяттар келісімі жөнінде кең талқылануда. Oйын теxнологиялары әлі де білім беру cалаcында жаңа инновация бoлып табылады.
Педaгoгикалық технoлoгия ұғымы түрлі педагогикалық ойын түрлерін педагогикалық процесте әдістер мен тәсілдердің кең көлемді топтарын біріктіреді, оның жалпы ойындардан ерекшелігі оқытуда нақты мақсатының қойылуымен және оның оқу-танымдық бағыты сипатталған, негізі салынған педагогикалық нәтижесіне сай анықталады. Сабақ барысындағы ойын әдістері оқушыларды оқу қызметіне ынталандыру құралы ретінде ойын әдістері мен жағдайларының көмегі арқылы құрылады.
Ойын-бала қиялын шығармашылық ойлауға жетелейтін тәрбие құралы дегендей,ойын - бала әрекетінің негізгі түрі.Ойын арқылы балалар қоғамдық тәжірибені меңгереді,өзінің психологиялық ерекшеліктерін қалыптастырады. Бала ойында да қоғамдық,ұжымдық сипат болады.Мәселен,кез-келген бала еш уақытта жалғыз ойнамайды,қатар құрбыларымен бірлесіп ойнайды,сол арқылы бір-бірімен өзара қарым-қатынаста болады.
Ойын балалар үшін айналадағыны танып,білу тәсілі.Балалар ойындарының тәрбиелік маңызының жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко былай деп жазады: Бала ойында қалай болса,кейін өскен соң жұмыста да көп жағынан ұқсас болады.
Сондықтан келешек өсіріп отырған тұлғаларымызды тәрбиелеу алдымен ойыннан басталады.Ойынның негізгі ерекшеліктері - ол балалардың қоршаған ортаны,адамдардың қимылын,іс-әрекетін олардың бала қимылынан туған жағдайдағы қарым-қатынасын бейнелеуі болып табылады.Бала - ешқашан үнсіз ойнамайды,ол жүреді,сөйлейді,ыңылдайды,секіреді, орын барысында сөйлесу қарым-қатынасы үлкен роль атқарады.Сөйлесе жүріп, балалар пікірлесіп,әсер алады,ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын анықтайды.Ойынның негізгі құрылымдық элементтері мыналар болып табылады: ойынның түпкі ниеті,сюжеті немесе мазмұны,ойын әрекеттері, рольдер,ойынның өзінен туатын және балалар жасайтын немесе ұсынатын ойын ережесі.
Әр ойыннан кейін баланың көңіл күйін қадағалап отыру керек.Оларға ойын кезінде өз ұстанымына,мінез-құлқына мән беруіміз қажет.Әрине ойыннан кейін әр балаға ойын ойнау барысындағы іс-әрекеттерін,жеке қасиетіне назар аударып,мінезіндегі өзгерістерді бағалап отырамыз.Еңбек сүйгіштігі,ойын кезіндегі ұйымдастырушылығын,ойлау барысын,ойын ойнау белсенділігін зерттейміз.
Бала бойындағы ойынға деген:
Жоғары қызығушылығы;
Баланың еркіндігі;
Қиялының ұшталуы;
Шығармашылығының шыңдалуы;
Байсалдылық,мәдениеттілік,мейірімді лік қасиеттерінің оянуы;
Биік қанағаттанушылығын;
Білім беру саласында өскелең ұрпақты дамыған елдердің қатарында көру үшін үздіксіз еңбек етуде кез-келген педагогтың алдына қойған мақсаты - оқу-тәрбие сапасын көтеру үшін балалардың қызығушылықтарын арттырып,танымдық қабілетін дамыту.Бұл мақсатты жүзеге асыру педагогтың шеберлігі мен біліктілігіне байланысты.Егер сабақ тартымды да қызықты болса,балаларға өтілген сабақты игеру де оңай болады. Білім беру саласында балалардың білімді игеруге деген құлшынысын арттыру үшін,әр түрлі жаңа технологиялар ауадай қажет.Сондай технологиялардың бірі - ойын элементтерін пайдалану.
Ойындар(іскерлік,сюжеттік-рольді,қи мыл қозғалыс,дамытушылық) баланың ойлау,есте сақтау,қабылдау,қиял сияқты психикалық үрдістерінің дамуына көмектеседі.
Ойын арқылы бала адамгершілік құндылықтар жөнінде тәжірибе жинақтайды,оқылған жағдаятты жақсы меңгереді.
Ойын арқылы балалар өздерінің құрбы-құрдастарымен
қарым-қатынас жасауға үйренеді.
Ойындар сабақ мазмұнына сәйкес алынып,жеке және топтық жұмыстар жүргізуде алға қойған мақсатқа жеткізіп,нақты қорытынды алуға көмектеседі.
Ойын,Жаттығу -- балалардың танымдық қызығушылықтарын арттырумен қатар жаңа игерілген түсініктері мен іскерліктерін бекітуге арналған оқыту әдісі.Ойын әрекеттері мен жаттығулары арқылы баланың жеке тәжірибесі негізінде оқу материалының мазмұны жүзеге асырылады.Балалар ойындар мен жаттығулар нәтижесінде құрбыластарымен жағымды қарым-қатынас жасау дағдыларына ие болады,өмірлік дағдыларды меңгереді.
Ойын -бұл адамның мінез-құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған іс-әрекеттің түрі.
Ойын баланың ақыл-ой белсенділігін қалыптастырудың маңызды құралы бола отырып,алған білімдерін тереңдете түседі.Ойын баланың білімін тереңдете және түрлендіре түседі,әрі пысықтайды.
Ойынның да өзіне тән мотивтері болады. Мысалы,мазмұндық,рольдік ойындар баланың зейінін,ойлау қабілетін,қиялын қалыптастыруда зор маңыз алады.Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді.Ал,ақыл-ой ойындарында белгілі бір ережелерді сақтап ойнайды.Ол ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын,зейінділігін арттырумен қатар, ерік сезім түрлерін де дамытады.
Ойындар оқушылардың ой -- өрісін дамытып, ойлау қабілетін арттырумен қатар, үйретілген, өтілген тақырыптарды саналы да берік меңгеруге үлкен әсер етеді. Ойындар оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін жетілдірумен қатар, сөздік қорларын молайтып, сауатты жазуға да баулиды. Оқушылар ойын ойнау барысында үйренген сөздерін айтып қана қоймай, оның қандай мағынада қолданылатынын да біледі. Ойын оқу пәндерінің мазмұнымен тығыз байланыста жүргізілгенде ғана дұрыс нәтижелер береді.
ОЙЫН АРҚЫЛЫ ОҚУШЫ НЕНІ МЕҢГЕРЕДІ
1. Оқушылар нақты қызмет тәжірибесін меңгереді.
2. Оқушылар тек бақылаушы ғана емес, өздері қатыса отырып қиын мәселелерді өз бетінше шеше білуге үйретеді.
3. Оқу процесінде алған білімді нақты істе қолдана білуге мүмкіндік береді.
4. Оқушы әрекетіне негізделген оқу көлемін басқарады.
5. Уақытты үнемдеуге үйретеді.
6. Оқушылар үшін психологиялық жағымды.
7. Ойын барысында шешім қабылдау оқушылардан аса жауапкершілікті талап етеді.
8. Оқушылар үшін қауіпсіз.
9. Кейде қарапайым оқу қызметімен салыстырғанда көп уақыт мөлшерін алады.
10. Ойын материалдары дәстүрлі оқу материалдарымен салыстырғанда күрделірек.
11. Кейбір ойын түрлерінде қатысушылардың саны шектеулі.
12. Ойын нәтижесі, өз жетістіктері, әсерлері, алған білімі, дағдысы жөнінде оқушылар ата-аналарымен, өзге балалармен, мұғалімдермен көбірек әңгімелеседі, кітапханада өз бетімен іздене білуге, қажетті материалдарды іріктей білуге үйренеді.
1.2. Таным теориясының тарихы
Ежелгі заманнан бері адамзат әрқашан жаңа білім алуға ұмтылатыны белгілі. Өмір сырын меңгеру - адамзаттың ұлы мақтанышы болып табылатын ақыл-ойдың жасампаздық қызметінің биік ұмтылысының көрінісі. Ол өзінің мың жылдық дамуында болмыстың мәнін ұғынудың және шектеулі шындықтан жан-жақтылыққа жетудің ұзақ та қиын жолынан өтті. Бұл жолда табиғаттың, қоғамдық өмірдің, адамның көптеген дәлелдері, қасиеттері мен заңдылықтары ашылды. Әлемнің сипаттамасы өзгерді. Біздің заманымызда адам білімі өте бай және күрделі жүйе, оның ұрпақтан-ұрпаққа, бір елден екінші елге таралуы жедел қарқынмен жүзеге асуда.
Таным теориясы мәселелері
"Таным" деген не?", "Білімді қалай алуға болады?" деген мәселелер төңірегінде ойлана отырып, адам сонау ежелгі заманда-ақ өзін табиғаттың бір бөлшегі ретінде сезінген. Уақыт өте келе бұл мәселені саналы қойылуы және оны шешуге тырысуы салыстырмалы тәртіпті пішін алып, сол кезде білім туралы ілім қалыптасты. Философтар таным теориясының мәселелері төңірегінде ой қозғай бастады. Гносеология -- айналадағы әлемді тану туралы философиялық ғылым. Таным теориясы немесе гносеология (грекше gnosis -- білім, таным) -- философиямен бірге, оның іргелі бөлімдерінің бірі ретінде пайда болды және қалыптасты. Ол адам танымының сипатын, білімінің формаларын, оның жадағай түрінен тереңіне бойлау әдістерін зерттейді. Гносеологиядағы орталық ұғымдарға "таным субъектісі" мен "таным объектісі", "білім", "таным" жатады. Таным субъектісі деп белгілі бір мақсатқа бағытталған танымдық қызметті атқарушыны айтамыз. Ол -- бірдеңені танып, білуге тырысушы. Ол адам немесе тұтастай қоғам болуы мүмкін. Таным объектісі деп танымдық қызмет бағытталған нәрсені айтамыз. Демек, ол танылушы, былайша айтқанда, кітап, молекула, атом, адам немесе тұтастай табиғат болуы мүмкін. Таным объектісі материялық, дүние немесе рухани құбылыс, сонымен катар субъектінің өзі де болуы мүмкін. Таным объектісі мен субъектісі бір-бірінің мәнділігін шарттастырады: субъектісіз объект болмайды, объектісіз субъект болмайды. Таным үдерісінде олар бір-біріне маңыз аларлық ықпал етеді. Сонда танымдық қызмет субъекті мен объект қатынасы және олардың өзара әрекеттесуі болып шығады.
Таным процесінде объект материалсызданады (объекттендіріледі) және болмыстың басқа түріне, яғни идеалды-идеалды немесе бейнелі формаға өтеді. Игерілген объективті шамалар, күштер және олардың заңдылықтары оларды объективті физикалық формада сақтау үшін ғана емес, сонымен бірге олардың адамдық қарым-қатынастардағы әртүрлі қызметтері үшін, соның ішінде келесі практикалық процесте пайдалану үшін қажет, яғни олар үнемі жаңа процеске қатысады. практикалық процесс болып, іс-әрекеттің, процестің формасына айналады. өзгерістер. Бұрын адамдық сипат алған табиғат күштері енді жаңа жұмысқа адамдардың, адамның күшінің, болмысының, адам қабілетінің белгілі бір құралы ретінде қатысады.
Философияда практика деп адамның өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында әлемді немесе оның жекелеген бөліктерін өзгертуге бағытталған іс-әрекетін айтады. Біріншіден, практика танымның қозғаушы күші, негізі мен бастауы болып табылады. Практиканың нақты сұраныстары танымдық қажеттіліктерді және адамзаттық міндеттерін, тіпті танымның өзін іс-әрекеттің түрі ретінде тудырды. Мысалы, Ежелгі Мысырда жер өңдеу геометрия мен математиканың қалыптасуын жеделдетті, ол кеме жөндеу мен сауда ісі астрономия мен басқа ғылымдардың дамуын ілгерілетті.
Екіншіден, практика өзінің сұраныстарымен танымның мақсаты болып табылады. Адамдар алатын білім оларға өмірде пайдалану үшін қажет. Олар заттар мен тауарлар, еңбек құралдарын өндіретін өндіріс үшін бірден-бір қажеттілік. Біздің өмірімізде аса маңызды қажеттілікке айналып отырған радио, теледидар, физика және басқа да ғылымдардың жетістіктері нәтижесінде пайда болған. Егер де білім практикада қажет болмаса, оның әлеуметтік құндылығы төмендей береді.
Үшіншіден, практика адам білімдері мен көзқарастарының ақиқаттығының өлшемі. Ғылыми болжамдар мен теориялардың нақтылығын практика дәлелдейді, немесе жоққа шығарады. Бірақ, бұл өлшем өзінің жетілмегендігінен әмбебап емес, өйткені әлем туралы көптеген болжамдар мен идеаларды практика жүзінде тексеруге немесе бағалауға болмайды. Сондықтан да ғылым білімнің ақиқаттығын негіздеу үшін басқа да тәсілді қолданады, мысалы, логикалық дәлелдеу.
Таным өте күрделі процесс, ол ұдайы даму үстінде болып отырады. Ол адамға зат пен құбылыстардың сыртқы, көзге түсер қасиеттері мен қатынастарынан бастап, оның тереңде жатқан ішкі салыстырмалы тұрақты байланыстарына дейін бойлауға мүмкіндік береді, яғни заттың мәнін, ішкі құпиясын меңгеруге жағдай жасайды. Таным процесі екі сатыдан тұрады: сезімдік таным және рационалдық таным. Бұл екі саты бірінен кейін бірі болатын жекелеген деңгейлер емес, олар біртұтас таным процесінің екі қарама-қарсы жағы‚ бір-бірімен өте тығыз байланысты, бірақ әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Оны көрнекті етіп көрсету үшін мынандай жіктелуді жасауға болады:
Сезімдік таным:
Тікелей бейнелеу;
Сыртқыны бейнелеу;
Жекеніі бейнелеу.
Рационалдық таным:
Жанама бейнелеу;
Ішкіні бейнелеу;
Жалпыны бейнелеу.
Бұл кестеде сезімдік танымды сипаттайтын әрбір ережеге қарама-қарсы рационалдық танымға тән ерекшелік көрсетілген. Мұның мәні танымда бір-біріне қарама-қарсы екі процесс өзара әрекеттеседі, оның біреуі шындықты тікелей қабылдаумен, сезімдік образды бейнелеумен, ал екіншісі абстракты ойлаумен тығыз байланысты.
Сезімдік таным-танымның төменгі деңгейі. Адамдар өзінің өмірлік іс-әрекетінде қоршаған ортамен тікелей қатынасқа түседі. Олар заттар мен заттық және адами қатынастар әлемінде өмір сүреді, өзін қоршаған ортада еркін сезіну үшін осы ортаның қисынын түсінуі қажет. Практикалық іс-әрекет процесінде адамдарда түйсіктер, қабылдаулар, елестер қалыптасады. Бірақ сезімдік тәжірибенің аясы тар. Сезімдік таным мен абстрактілі ойлау бір-бірімен тарихи және логикалық байланысқан. Сезім мен ақылдық өзара байланысы тіпті терең. Өйткені, адамның сезімдік образдары ойлы сипатта болады, олар тілмен тікелей байланысты, ал мұның өзі сезімдік образдарда әлеуметтік бағалаудың болуына меңзейді. Сонымен қатар, логикалық ұғымдар, абстракциялар танымда сезімдік тәжірибемен тығыз байланыста қолданылады.
Сезімдік таным түрлері:
Түйсік;
Қабылдау;
Елес.
Рационалдық танымның бейнелеу түрлері:
Ұғым;
Пікір;
Ой-тұжырымы.
Субъектің заттармен, құбылыстармен тікелей өзара әрекеттесуі кезінде туындаған сезімдік әсерлері түйсік пен қабылдау деп аталады. Түйсіктер объектілердің жекелеген қасиеттерін бейнелейді-қызыл, қатты, тәтті т.б. Қабылдау-затты, құбылысты толық бейнелеу.
Сезімдік қабылдау белгілі бір объектіні ғана бейнелей алады және жалпы объектіні көрсете алмайды. Ойлаудың қарапайым ұяшығы ұғым деп аталады. Концепт дегеніміз - шындықтың заттары мен құбылыстары арасындағы байланыстарды жүйелі түрде жинақтайтын және жалпылайтын ой. Яғни, объективті шындықтың табиғатын дамыту және бейнелеу ұғымдар түрінде жүзеге асады. Ұғым ойда қабылданатын нәрсенің дүниесінде болу тәсілін, сезімдерден толықтай азат, оның ішкі қажеттілігінде және осындай құбылыстардың барлығына міндетті түрде тән әмбебаптықта идеалды түрде қайта шығарады.
Сезімдік қабылдау белгілі бір объектіні ғана бейнелей алады және жалпы объектіні көрсете алмайды. Ойлаудың қарапайым ұяшығы ұғым деп аталады. Концепт дегеніміз - шындықтың заттары мен құбылыстары арасындағы байланыстарды жүйелі түрде жинақтайтын және жалпылайтын ой. Яғни, объективті шындықтың табиғатын дамыту және бейнелеу ұғымдар түрінде жүзеге асады. Ұғым ойда қабылданатын нәрсенің дүниесінде болу тәсілін, сезімдерден толықтай азат, оның ішкі қажеттілігінде және осындай құбылыстардың барлығына міндетті түрде тән әмбебаптықта идеалды түрде қайта шығарады.
Тұжырымдаманың бастапқы белгісі - белгілі саланың барлық құбылыстарына тән болмыстың формасын анықтау. Тұжырымдама жай ғана жалпылау немесе қорытындылау емес, дүниедегі заттың немесе құбылыстың өмір сүру тәсілін анықтайтын іргелі жалпылау.
Пікір ұғымдар арасындағы байланысты анықтайды. Заттар мен құбылыстарға қатысты кез келген сұрақ бір нәрсені растау немесе теріске шығару түрінде болады. Пікір құбылыстар арасындағы әртүрлі байланыстарды көрсетеді.
Тұжырымдама деп біз бұрын қалыптасқан білімнен жаңа білімнің, сондай-ақ бұрын белгілі ойдан жаңа ойдың пайда болуына әкелетін ойлаудың маңызды түрін айтамыз. Бұл құбылыс адам ойының шығармашылық сипатын ашады. Ой тудыратын пікірдің болуы бекер емес шығар. Белгілі білімнен белгісіз білім ой арқылы дамыды. Тұжырымдама білімнің немесе ойдың үш түрінен тұрады: бастапқы ой (алғышарт), яғни қорытындының (қорытындының) қайнар көзі), нәтижесінде пайда болған (туған) ой (шығарылатын білім), яғни. бастапқы ойлардан нәтижелі ойға көшу мүмкіндігі.
Ой-тұжырымы екі немесе одан да көп бірнеше пікірлердің байланысын білдіреді. Қарапайым ой тұжырымының мысалы: "Адам ақылды жан. Сондықтан ол дүниені тани алады".
Таным және практика.
Сөйтіп, біз адам танымының ішкі жүйелік құрылымы туралы жалпы мағлұматтар алдық. Таным-адамның ажырамас, тылсым қасиеттерініқ бірі. Өйткені көрсем, білсем деген ниет оны өзі дамыған сайын мазалай береді. Осындай мазасыздық, тынымсыз іздену, ұдайы қарману адам баласын жетілдіре түседі, жетілген сайын ол таным көкжиегін кеңейте, ұлғайта береді.
Таным екі деңгейден тұрады:
-қарапайым таным
-ғылыми таным.
Дүниені тану мен дамытуда адамдардың қарапайым жеке тәжірибесі, сондай-ақ олар тәрбиеленген мәдени және әлеуметтік ортаның ерекшеліктері маңызды рөл атқарады. Алайда, жүзді тану және дүниенің терең байланыстары мен тұрақты қасиеттерінің сырын білу үшін қарапайым адам танымының шеңбері тар, мүмкіндігі шамалы. Сондықтан адам арнайы ғылыми және кәсіби білім алуға ұмтылады, яғни білімнің ғылыми деңгейіне көтерілуге тырысады.
Ғылыми таным дүниенің, объективті шындықтың жалпы байланыстары мен қасиеттерін арнайы тәсіл арқылы зерттейді. Ғылыми таным-жүйелі таным. Ол адамнан арнайы дайындықты, іздестіруді, тынымсыз еңбекті қажет етеді.
Ғылыми таным өзіне тән ерекшеліктерімен сипатталады.
Ең алдымен, ғылыми білім зерттелетін объект туралы жан-жақты және объективті білім жинақтауға ұмтылады. Бұл абстрактілі-аналитикалық, сонымен қатар конструктивті-синтетикалық білім. Талдау көмегімен объект ойша жеке қасиеттерге, қызметтерге және сапаларға жіктеледі. Интеграцияның арқасында объектінің жеке бөліктері туралы білім оның біртұтас және ауқымды бейнесін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Ғылыми білімнің екі деңгейін ажыратуға болады - эмпирикалық білім және теориялық білім.
Эмпирикалық білім эксперимент, бақылау, әңгімелеу, салыстыру, өлшеу. Бұл деңгейде объект бастапқы зерттеуге ұшырап, оның сыртқы белгілері мен кейбір заңдылықтары анықталады. Теориялық деңгейде объект түсіндіріледі, оның іргелі, негізгі, үнемі қайталанатын заңдылықтары ашылады. Бұл екі деңгей бір-бірімен тығыз байланысты. Эмпирикалық білім - ғылыми заңдылықтардың қалыптасуының бастамасы, негізі - эмпирикалық материалды түсіндіреді;
Эмпириялық білім-теориялық зерттеулер мен ғылыми мәселелерді қоюдың маңызды стимуляторы. Тәжірибенің мәліметтерінің негізінде диаграммалар, карталар, жобалар жасалады, алғашқы болжамдар мен қорытындылар тұжырымдалады, алынған мәліметтердің өзара байланыстары анықталады.
Зерттеудің теориялық деңгейі жоғары деңгейдегі жинақтаумен, идеализациялаумен, объектінің заңдылықтары мен ішкі байланыстарды бейнелеумен ерекшеленеді. Ғылыми танымда арнайы методтар қолданылады. Метод дегеніміз-зерттелетін нәрсені ойша қайта жаңғыртудың, қойылған ғылыми мақсатқа жетудің тәсілі. Эмпириялық деңгейде бақылау, өлшеу, эксперимент, баяндау, ал теориялық деңгейде тарихилық пен логикалық, аксиоматикалық метод, формальдау, абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу сияқты тәсілдер қолданылады. Кейбір тәсілдер (жіктеу мен біріктіру, индукция мен дедукция, модельдеу) эмпириялық және теориялық деңгейде де кеңінен қолданылады. Бақылау - сыртқы дүниені мақсатты және жүйелі түрде қабылдау. Бұл білімнің бірінші көзі. Ғылыми зерттеулердегі бақылау үш мәселені шешуі керек:
Ол жаңа проблеманы қою және гипотезаларды тұжырымдау, содан кейін оларды тексеру үшін жеткілікті эмпирикалық ақпаратты қамтамасыз етуі керек.
Эксперимент мүмкін емес болжамдар мен теорияларды тексеруі керек. Бұл өз бетінше алынған нәтижелерді теориялық зерттеулерде алынған нәтижелермен салыстыруға мүмкіндік береді.
Өлшеу зерттелетін объектінің сандық сипатын анықтауға мүмкіндік береді. Эксперимент - белгілі бір құбылыстарды зерттеу мақсатына сәйкес келетін жаңа жағдайлар жасау арқылы процестің барысына қажетті бағытта белсенді түрде әсер ету немесе өзгерту арқылы зерттеу. Тарихи көзқарас объектінің бүкіл тарихын жан-жақты және жан-жақты баяндайды және жаңғыртады. Ал логикалық көзқарас заттардың дамуындағы жалпы логиканы, бағыттарды, қайшылықтарды ғана ескереді.
Модельдеу зерттеу мақсатында арнайы жасалған бір объектідегі басқа объектінің сипаттамаларын жаңғыртуды білдіреді. Мысалы, қоғамның нарықтық қатынастарға өтуінің теориялық моделін жасап, оның барлық көріністерін байқауға болады.
Білім деген не?
Білім -- адамның санасында берілген, өзінің қызметінде шынайы дүниенің заңды байланыстарын идеалды бейнелейтін объективті шындық. Материалды дүниені бейнелеудің нәтижесі, түйсіктің, білімнің, зауықтың, қобалжудың бірлігі болып табылатын және материямен ұштасатын санадан өзгешелігі -- таным білім алу үдерісі болып табылады және ол тәжірибемен жанасады. Таным -- адамның санасындағы ақиқаттылық және нағыздықтың оны одан өрі өзгерту мүмкіндігін мақсат ететін, мақсатты бағытталған белсенді бейнелену үдерісі. Таным барысында болмыстың түрлі қырлары ашылады, қоршаған дүниедегі заттардың, құбылыстардың сыртқы жақтары мен мәні ашылады, сонымен қоса таным қызметінің субъектісі -- адам адамды, демек, өзін-өзі зерттейді. Таным -- адам қызметінің қоршаған дүниені және ондағы өзін тануға бағытталған арнайы түрі. Адам таным бойынша әрекеттің екі негізгі түрін жүзеге асырады: -- қоршаған дүниені өзге ұрпақтардың танымдық қызметінің нәтижелері арқылы таниды (кітаптар оқиды, білім алады, материалдық және рухани мәдениеттің; барлық түрлерімен қауышады); -- қоршаған дүниені тікелей таниды (өзі немесе адамзат үмітін бір жаңалық ашады). Таным -- білім алу және дамыту үдерісі үнемі тереңдетіліп және кеңейтіліп отыратын, нәтижесінде, жаңа білім алынатын таным объектісі мен субъектісінің әрекеттесуі. Білім әрқашан тәжірибелік ақпараттық сипатта болады. Егер белгілі бір идеяға практикалық қажеттілік туа қалса, онда олар университет зертханалары мен кафедраларға қарағанда өндірісте, практикада тез жүзеге асырылады.
"Білім" терминінің үш аспектіде қолданылатынын естен шығармау керек:
-- бірдеңені істеу, жүзеге асыру үшін хабардар болуға негізделген білім мен машық қабілеттері;
-- кез келген танымдық мән бар ақпарат;
-- практикамен өзара байланыста болатын ерекше танымдық бірлік. Соңғы екі аспекті ерекше философиялық пән
-- таным теориясының (гносеологияның) зерттеу объектісін құрайды.
Философиялық пән ретінде таным теориясы мыналарды зерттейді: жалпы білімнің табиғатын, оның мүмкіндіктері мен шекарасын, білім мен шындықтың арақатынасын, білім мен сенімнің, білімнің субъектісі мен объектісін, ақиқат пен оның өлшемдерін, нысандарын және білім деңгейлері, оның тарихи, әлеуметтік-мәдени негіздері, сондай-ақ білімнің әртүрлі формаларының қарым-қатынастары. Білім - қазіргі философиядағы ортақ мәселелердің бірі.
1.3 Ойын арқылы балалардың танымдық қабілетін арттыру жолдары.
Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті - ойын, сондықтан да оның мәні ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?- деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Жас баланың өмірді тануы, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын үстінде қалыптасады. Ойынды зерттеу мәселесімен тек психологтар мен педагогтар ғана емес, философтар, тарихшылар, этнографтар және өнер қайраткерлері мен бала тәрбиесін зерттейтін ғалымдар да шұғылданды. Көптеген балалар жазушылары бала ойынының психологиялық мәнін және ойынға тән ерекшеліктерді көркем бейнелер арқылы суреттегені де мәлім.
Сұлтанмахмұт Торайғыров Балалықтың қанына ойын азық деп бекер айтпаған. Өйткені, ойын үстінде баланың бір затқа бейімділігі, мүмкіндігі және қызығуы анық байқалады. Ойын мазмұны мен түріне қарай: мазмұнды-бейнелі, қимыл-қозғалыс, дидактикалық, құрылыс, кейіптендіру ойындары болып бөлінеді. Мазмұнды-бейнелі ойында балалар ойын мазмұнын түсінікті етіп жеткізуге тырысады, оған қажетті құрал-жабдықтарды табуға талпынады, оларды дайындау үшін еңбектенеді, ал еңбек ұжымдық іс-әрекетке біріктіреді және шығармашылық іс-әрекетке бағдарлайды, балалардың өзара қарым-қатынасын реттеп, олардың бойында адамгершілік сапаларды қалыптастырады. Бала алған рөлдеріне сай кейіпкердің киімін киіп, қимылын, дауыс ырғағын мәнерлі жеткізуге тырысады, көркемдік сабақтардан (ән-саз, бейнелеу өнері сабақтары) алған білімдерін пайдаланады, қуыршақты ұйықтату үшін бесік жырын айтып әлдилейді, бейнелеу өнері сабақтарында жасаған ыдыс, үй жиһаздарын, қағаздан құрастырған заттарды ойын құралы ретінде пайдаланады. Мазмұнды-бейнелі ойынның ерекшелігі: оны балалардың өздері жасауында, ал ойын қызметі айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар қысқа да, ұзақ та болуы мүмкін.
Құрылыс ойынында бала сызықтар бойымен әдемі үй салып, оның түстерінің сәйкестігін қадағалайды. Құрылыс материалдары өлшемі (кең, тар), биіктігі (биік, қысқа), пішіні мен түсі бойынша салыстырмалы түрде симметриялы. Ойын барысында креативтілік танытып, жаңа мазмұн ойлап, белсенділік танытады. Ол достарымен бірге салған ғимараттардың сапасын жоғары бағалайды. Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты процестер дамиды, балалар музыкалық ойыншықтар мен түрлі саз аспаптарының дыбыс шығару ерекшеліктерін ажырата білуге, пішініне, түсіне, көлеміне қарай заттарды таңдауға үйренеді. . , және әртүрлі қозғалыстарды орындаңыз. Ауызша ойналатын дидактикалық ойындарда сұрақты, өтінішті, келісімді білдіретін дауыс ырғағына еліктеу қабілеті жетілдіріледі. Әңгіменің немесе әңгіменің мазмұнына қарай бөлек-бөлек образдарды пайдаланғанда, оларды белгілі бір ретпен жинақтау үшін байқампаздық пен тапқырлық танытады.
Қимыл-қозғалыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақпақтар қолданады. Бұндай ойындарда балалардың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады, кеңістікті, уақытты бағдарлауға үйренеді, батылдық, тапқырлық, қайраттылық, достық, жолдастық көмек, тәртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапалар тәрбиеленеді. Бала өмір құбылыстарына, адамдарға, жануарларға деген ынтасын, қоғамдық мәні бар іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі болсын балалардың адамгершілік тәрбиесінің дамуында маңызды рөл атқарады.
Ойын баланың тілінің дамуына әсер етіп, танымдық әрекетінің дамуына жол ашады. Кез келген бала ойынмен өседі, өйткені ойын арқылы байланыстыру баланың табиғатында бар. Тәуелсіздік - барлық дамудың баспалдағы, бәрін білуге деген ұмтылыс пен ұмтылыс. Баланың білуге деген құштарлығы, сөйлеуі ойын барысында қалыптасады. Сөздік қорды дамытуды ұйымдастыру міндеттерінің ішінде спорт сабақтары маңызды орын алады.
Тәрбиеші бақылау, заттарды қарау, сурет қарау, жұмбақ шешу және құрастыру, саяхат, ойын-сабақтарын ұйымдастыру барысында балалардың сөздік қорларын дамытады. Арнайы ойын-сабақ және сабақ мазмұнына қарай танымдық, дамытушы ойындарды, тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен салыстыруға, оларды қасиетіне қарай ажыратуға және оны танып білуге үйретеді. Сөйтіп бала топтағы жасына сәйкес бағдарламалық міндетті меңгереді. Ойын ұйымдастыруда тәрбиеші өзі жетекші бола отырып, балаларды ойнай білуге, ойын ережесін сақтауға, әрі оларды ойната отырып, ойлануға бағыттайды, заттың атын немесе қасиетін есінде сақтап қалуға жол ашады, ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамытады. Сонымен қатар ойын барысында бала үлкендермен, өз құрбыларымен қарым-қатынас жасайды. Әр бала өз жетістігіне қуанып, мәз болады. Сондықтан да ойын-тапсырмаларды таңдауда және іріктеуде балалардың жас және жеке ерекшелігін ескерген жөн. Тәрбиеші балалармен ойынды (заттармен, үстел үсті және сөздік ойын) үш түрлі етіп өткізуіне болады. Заттармен ойналатын ойын ойыншықтарды, табиғи заттарды қолдану арқылы өті леді. Мысалы: Дәл осындайды тауып ал, Салыстыр да, атын ата, Қай ағаштың жапырағы, Бірдей ойыншықты тап, Қайсысы көп, қайсысы аз, т.б. Үстел үсті ойынын ұйымдастыруда домино, лото, суреттер қолданылады. Мысалы: Суретті құрастыр, Қандай затқа ұқсайды?, Қай сурет тығылды?, Бір сөзбен ата, Кім байқағыш, Қиылған суреттер, Ұқсасын тап, 4-ші не артық?, Есіңде сақта. Ал сөздік ойын арқылы сөзді орынды қолдана білуге, дұрыс жауап айтуға, сөз мағынасын түсінуге, орынды сөйлеуге үйренеді. Мысалы: Сөз ойла, Сөз құра, Жұмбақ ойла, Жақсы-жаман, Жалғастыр, Үш сөз ата. Сонымен қатар балалардың сөздік қорларын дамыту жұмысына ойындарды қолданумен қатар, Пішіндер көрмесі, Өрнекті есіңде сақта, Қиын жолдар, Суретті жалғастыр, Биші адамдар, Көңілді таяқшалар тәрізді жаттығу тапсырмаларды да пайдаланып отыру өз нәтижесін берді. Бұл аталған жаттығу, тапсырмалар балалардың сөздік қорын дамыта отырып, таным белсенділіктерін және саусақ бұлшық етін дамытады. Жалпы ойынды ұйымдастыру ойынды өткізуге әзірлік, ойынды өткізу, ойынды талдау сияқты үш бағытты қамтиды. Ойынға қажетті құрал, заттарды даярлау ойынды өткізуге әзірлік болып табылады. Балаларды ойынның мазмұнымен таныстыру ойынды өткізу болып табылады. Ойынды талдау, бұл ойынның өз мақсатына жетуі, балалардың белсенділігі және олардың іс-әрекеті болып табылады. Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма-жаттығуларды қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді, таным белсенділіктері қалыптаса түсіп, ақыл-ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді. Міне, сондықтан да оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі ойындар арқылы баланы жан-жақты дамыту ісіне ерекше көңіл бөлемін және бұл менің ең негізгі алдыма қойған мәселем. Сонымен, баланың сөздік қорын дамытумен қатар, тілін дамыту да ойын арқылы жүзеге асады. Оны төмендегі ойын түрінен көруге болады. Бала саусағын ойната отырып, тілін дамыту Саусақ ойыны- бұл ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық. Саусақ ойыны-саусақтардың көмегімен қандай да болмасын ертегіні немесе өлең-тақпақ шумағын сахналау болып табылады. Саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген талпынысы, қабілеті дамып, ынтасы артады және шығармашылық әрекетіне жол ашады. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан-жануарларды, құстарды және ағаштарды бейнелей алады.
Халық даналығында: Ойнай білмеген,ойлай білмейді, Ойында озған,озады,-деген асыл сөздің сырына жүгінсек мектепке дейінгі баланың ойынға деген құлқы,қарым-қатынасы,мінезі олар өсіп есейгенде де өмірде жалғаса береді. Ойын баланың негізгі әрекеті. Ойын барысында бала айналасындағы ересектер сияқты, өзінің сүйікті әңгімелері мен ертегілерінің кейіпкерлері сияқты өмір сүреді және әрекет етеді.
Баланың бірінші әрекеті ойын,сондықтан оның мәнісі ерекше.Ойын адамның өмірге қадам басардағы алғашқы адымы. Қазақ халқының ұлы ойшылы А.Құнанбаев Ойын ойнап ән салмай,өсер бала болар ма,-деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше орын алады.Тәрбие процесінде халық мұрасының танымдық,тәрбиелік мәні ұлан-ғайыр дүние,ол тұтастай алғанда жас ұрпақ үшін ғана адам өмінінің рухани-эстетикалық қуатының қайнары. Бабаларымыз өзінің барлық асыл сөз,даналық ойларын,санамақтар,мақал-мәтелдер,н ақыл сөздер етіп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz