Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ОҚУ - АҒАРТУ МИНИСТІРЛІГІ
МИРАС КОЛЛЕДЖІ МЕКЕМЕСІ

БЕКІТЕМІН
Директордың оқу ісі
жөніндегі орынбасары
_____________И.В.Ховрина
________________2023ж.

Педагогика және психология, гуманитарлық пәндер ПЦК

Технология және оқыту әдістемесі пәні бойынша 0101000 - Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Мектепке дейінгі жастағы балалардың шығармашылық қызметін қалыптастыру

Орындаған: Қойшыбаева Б.А
Тобы: МТ-201грант
Қабылдаған: Нұрланқызы Н

Шымкент 2023ж.

Мазмұны

Кіріспе бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕР

1.1 Шығармашылық қабілеттер туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Дамудағы ерекшеліктердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Мектепке дейінгі жастағы шығармашылық қабілеттер ... ... ... ... ... ... . 10
1.4 Шығармашылық қабілеттердің көрінісі мен дамуына әсер ететін жағдайлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.5 Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ..17

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Қысқартылған сөздер және белгілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

КІРІСПЕ

Мақсаты: Қоршаған шындықтың объектілері мен құбылыстарымен тәжірибе жасау арқылы мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық белсенділігін дамыту.
Осы мақсатқа сәйкес келесі міндеттер қойылды:
1. Балалардың қарапайым жаратылыстану және экологиялық идеяларын кеңейту және жүйелеу
2. Қарапайым тәжірибелерді қою дағдыларын қалыптастыру және алынған нәтижелер негізінде қорытынды жасай білу
Дамыту:
1. Іздеу-танымдық іс-әрекетке деген ұмтылысты дамыту.
2. Қоршаған заттармен практикалық өзара әрекеттесу әдістерін игеруге ықпал ету.
3. Ақыл-ой белсенділігін, байқау, талдау, қорытынды жасау қабілетін дамыту.
4. Практикалық және ақыл-ой әрекеттерін қалыптастырудың алғышарттарын құру.
Тәрбиелік мәні:
1. Қоршаған әлемді тануға деген қызығушылықты тәрбиелеу.
2. Балалардың тәжірибе жасауға деген құштарлығын ояту.
3. Қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыру.
Тақырыптың өзектілігі: Мектеп жасына дейінгі бала психикасының қалыптасуы мен дамуы оның есейген шағымен салыстырғанда шапшаң жүреді. Балалық шақтың осы таңғажайып мүмкіншіліктері мидың, белгілі бір жүйке құрылымдарының толысып, пісіп - жетілуіне және олардың функционалдық қасиеттеріне байланысты. Бұдан шығатыны мектепке дейінгі кезеңдегі баланың жас ерекшеліктеріне байланысты қасиеттер оның шығармашылық қабілеті дамуының негізін қалайтын жағдайларды тудырады.
Балалардың шығармашылық қиялы мен қабілеттерін дамыту, олардың практикалық дағдыларды именденуі сәбилік кезеңнен басталады. Баланың ақыл-ой ерекшеліктері жаратылыстан шығармашылық, ізденгіштік сипаттарға ие, алайда оны дұрыс бағытта дамыту жағдайлары әрқилы, сондықтан баланың ақыл-ой қабілетін дамыту, оның нақты дара ерекшеліктерін ескеріп тәрбиелеуге байланысты балалардың толыққанды ақыл-ой тәрбиесін сенсорлық процестерді қалыптастырудан бастау қажет.
Балалардың шығармашылық қиялы мен қабілеттерін дамыту, олардың практикалық дағдыларды именденуі сәбилік кезеңнен басталады. Тәрбиешінің бұл бағыттағы жұмысының ғылыми негізде құрылуының және талапты бірте - бірте, жүйелі күрделендіру, әр түрлі жастағы балалардың білімі мен іскерлігін саралап қарау принцирін сақтап, өнердің әр түрінің қазіргі кездегі даму деңгейін ескеретін белгілі бір бағдарлама бойынша жүргізілуінің маңызы зор.Баланың ақыл-ой ерекшеліктері жаратылыстан шығармашылық, ізденгіштік сипаттарға ие, алайда оны дұрыс бағытта дамыту жағдайлары әрқилы, сондықтан баланың ақыл-ой қабілетін дамыту, оның нақты дара ерекшеліктерін ескеріп тәрбиелеуге байланысты балалардың толыққанды ақыл-ой тәрбиесін сенсорлық процестерді қалыптастырудан бастау қажет.
Мектеп жасына дейінгі баланың шығармашылық қабілетін үш кезеңге бөлуге болады.
Бірінші кезең - материалды тез қабылдап, жылдам меңгеретін бала.
Екінші кезең - арнаулы тапсырманы мұқият орындайтын бала.
Үшінші кезең - берілген көркемдік білімді баяу қабылдайтын бала.

Кілт сөздер: қол өнер,шығармашылық жұмыс, ақыл-ой,зейін,бала-бақша.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕР

0.1 Шығармашылық қабілеттер туралы түсінік

Осы орайда баланың ынта-жігерін арттыру арқылы шығармашылық деңгейін дамытуға болады. Баланың қабілеттілігін дұрыс түсіну үшін баланың жас ерекшелігін психологиясын білу және ескеру қажет. Шығармашылықты тежейтін бірнеше кедергі бар: біреулер жасай алмаймын, қолымнан келмейді деп өздерін үрейге, қорқынышқа билетсе, екінші бала өз жұмысына өзі қанағаттанбайды; ал үшінші біреу - жасқаншақтық немесе ұяңдықтың кесірінен өз талантын танытуға енжар болады; төртіншісі - жалқаулыққа жеңдіреді. Психологиялық дайындық, яғни педагогтың психологиялық әсері шығармашылық кезеңде баланың шабытын оятып, құлшындырып еліктіріп отырады. Шығармашылық шеберлік үшін балаға педагогтың берер психологиялық әсері мынадай болмақ керек деп ойлаймын:
Сенің қолыңнан бәрі келеді, сен қабілеттісің, деген сөздермен баланың ерік-жігерін билеп, сенім білдіру;
Бүлдіршіндердің кішкентай жетістігі болса да, жоғары бағалап, мадақтап, көтермелеу.
Шығармашылық сәтте балаға құптаушылық көзқарас білдіру, сезім күйін бақылау, қамқорлық таныту;
Балалар үшін педагог өзін қарапайым жан есебінде таныта білу, оқиға, сюжет, образ жасауда оларға сенім білдіру;
Баланың қойған сұрақтарына пейілмен дұрыс жауап беру, олардың еркіндігін қамтамасыз ету сияқты әрекеттерді педагог білуі тиіс.
Қазіргі таңда шығармашылық тапсырмалар мектепалды даярлық топтарында әр сабақта ұйымдастырылады. Ал қазір дәстүрлі оқу іс-әрекеті мен шығармашылық оқу іс-әрекетінің айырмашылығын көрсете кетейін [1, 2].
Мектеп жасына дейінгі өнімді шығармашылық қызметін ұйымдастыруда, бейнелеу өнерінің сабақтары барлық жас топтарында өткізіледі. Мектеп жасына дейінгі балалар бейнелеу өнерімен жалпы топтық оқу іс-әрекетінен тыс та, ойынға бөлінген уақыт мезгілінде шұғылданады. Тәрбиеші бұл ынтаны, алынған бейнелеу дағдыларын қолдануға баланың шығармашылығын қолдап отырады. Іс-әрекетің түрлеріне үңілсек сурет салу, жапсыру, мүсіндеу, құрастыру - балалардың шығармашылық белсендігін көрсету үшін үлкен мүмкіндік беретін сабақтардың бірі. Мектеп жасына дейінгі балалар бейнелеу кезеңінде заттарды салыстыра алмауы мүмкін, дегенмен нәрсеге қарап сурет салуда дәл ұқсастықпен бейнелеуге мүмкіндік бар. Сондықтан бала бақша балаларына бейнелеу өнерінен білім беруде көрнекілік құралдарды жүйелі пайдаланғаны жөн.
Сурет салуда балалардың екі типін кездестіруге болады: байқағыштар және арманшылдар. Байқағыштардың шығармашылығындағы бейнелер мен сюжеттер өмірден алынған болса, ал арманшылдардың суреттерінде қиялдан алынған кейіпкерлер көбірек кездеседі. Біреулер әр түрлі көліктерді, үйлерді, өмірдегі оқиғаларды, енді біреулері тауды, космостық бейнелер, ойдан шығарылған жануарлар бейнелерін салады. Бейнелеу өнерінде баланың шығармашылық қабілеті тек қана тәрбиешінің тікелей басшылығымен дами алады. Баланың жағымды эмоциялық жағдайы бейнелеу өнері оқу іс - әрекетінде міндетті түрде қажет. Баланың шығармашылық белсенділігін арттыруда ата-аналар мен тәрбиешінің қолдау жағдайы дұрыс болуы қажет. Бейнелеген затпен қоршаған ортаға баланың қызығушылығының артуы шығармашылық қабілетін дамуына септігін тигізеді. Бала өз жұмысын айналасындағыларға көрсетуге ұмтылады. Осыны тәрбиеші естен шығармай, дұрыс бағалауы және дұрыс бағыттауы қажет. Баланың байқау қабілеті, шыдамдылығы басым болса, оның жұмысыда соншалықты қызықты болады. Бала сурет сала отырып заттар мен құбылыстарды жай ғана бейнелемейді, суретінде өз сезімдерін білдіреді.
Баланың тілін дамытуда оның шығармашылдығы қалыптасқан белгілі тақырып бойынша әңгіме құрау, сурет бойынша әңгіме құрастыру әдістерімен қатар балалардың қиялы мен арманшылдығын дамытатын Мен ұшқыш болсам, Мен президент болсам, Мен әке болсам тақырыптарда әңгіме құрастыру тапсырмалары жиі қолданылса бала қоршаған ортада өз орнын таба білуді үйренеді. Баланың сөйлеуде тапқырлығы мен анық мәнерлеп сөйлеу қабілетін жетілдіруде жұмбақ, жаңылтпаш, мақал-мател айтуды басынан бастап аяғына дейін балаларға айтқызу ең кеңінен таралған әдістердің бірі. Балалардың әңгіме құрауда шығармашылдығын дамыту бағытында қуыршақ театры, саусақ және үстел үстіндегі театр құралдарының әсерін ерекше атап өту қажет [3,4].
Баланың шығармашылық іс-әрекетіне жағдай туғызу дегеніміз - баланы ойлай білуге үйрету екені сөзсіз. Мектеп жасына дейінгі баладан шығармашылық қабілетті талап етпестен бұрын, оны соған үйреткен жөн. Баланың зейінін, есін, қиялын, интелектісін дамыта отырып, ойлау қабілетін, шығармашылық іс - әрекетін жоғары деңгейде көтеруге болады. Баланың математика оқу іс-әрекетінде шығармашылық қабілетін дамыту.
Балалардың зейінін жаттықтыруға жеке дамытуға берілген тасырмалардың кейбірімен таныстыра кетейін .
Бала бейімділігі мен икемділігі сәби күннен қалыптаса бастайды. Оқу және еңбек үстінде ол әрі қарай дамып, нығаяды. Өмірді танып білу, әдетте, оқып - үйренуден бастау алады. Содан соң адам сол білімін шығармашылықпен пайдалануға, қоғамға пайда келтіруге ұмтылады. Барлық мүмкіндіктер балалардың бойында деп, Лев Толстой айтқандай, ашылмай бұйығып жатқан мол мүмкіндікті дер кезінде дұрыс жолға бағыттай білу керек.
Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін дамыту бағытында жүргізілген жұмыстар нәтижесінде:
- Ойын - тапсырмаларын орындау барысында балалардың қиялдары дамып, шығармашылық қабілеттері белсенді түрде артады.
- Шығармашылық тапсырмаларды орындау арқылы баланың өз мүмкіндіктері дамып жетіледі.
- Оқу әрекетінде бала өзін-өзі қалыптасуына өз идеясын жүзеге асыруына бағытталған жаңа әдіс - тәсілдерді іздеп, проблеманы өзінше, жаңаша шешуге талпыныс жасайды.
- Тілдік тапсырмаларды орындау барысында сөздерді өзгерте, жаңа сөздер ойлап табуға белсенді тәжірибелер жасайды, сөйлеу іс - әрекетіне шығармашылықпен кіріседі.
- Бейнелеу іс- әрекетінде зат пен қоршаған ортаға баланың қызығушылығының артуы шығармашылық қиялының дамуына септігін тигізеді.
- Музыкалық іс - әрекетте баланың жеке басын жан - жақты дамыту эстетикалық тәрбие, дене тәрбиелерімен өзара тығыз байланысы арқасында қамтамасыз етіледі.
- Баланың бойында батылдық, еркіндік, ұшқырлық, сезімталдық сияқты қасиеттермен қатар ерекше ой қызметі, қайшылықтарды түсіну, заңдылықтарды анықтау, шығармашылыққа деген құштарлық дамиды [5,6].
Балалардың осындай шығармашылығын ұйымдастыра отырып өмір сүруге қабілетті, өзіндік дамуға даяр, өзін таныта алатын және өзі үшін де, қоғам үшін де бар мүмкіндігі пайдаланатын шығармашыл, құзіретті тұлғаны тәрбиелеуге жұмыстанудың маңызы зор болмақ. Балалардың шығармашылық қиялы мен қабілетін дамыту, олардың практикалық дағдыларын иемденуі сәбилік кезеңнен басталады. Балалар тілді меңгере отырып, заттарды, олардың қасиеттері, белгілері туралы білімді игере бастайды. Мектепке дейінгі балаларға арналған көркем шығармалар баланы шынайы болмысты нақты әрекетімен таныстыра отырып, оны көркемдеп, баяндап, баланың сөздік қорын молайтып, тілін байытады, көркем өнерге қызығушылығын арттырып, шығармашылық қабілеттерінің ашылуына мүмкіндік береді.

1.2 Дамудағы ерекшеліктердің сипаттамасы

Мектеп жасына дейінгі балалар сурет өнерімен жалпы топтың ұйымдастырылған іс-әрекетінен тыста, ойынға бөлінген уақыт мезгілінде де шұғылдануға болады. Тәрбиеші бұл ынтаны алған сурет салу дағдыларын қолдануда баланың шығармашылығын қолдап отыруға мүмкіндік жасауы қажет. Жалпы келгенде, бейнелеу өнерін стандарт бойынша үш топқа бөлеміз.
Әдіс-тәсілдер.
Осы бойынша ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде тәрбиеленушілердің дарындылығын дамытуда әртүрлі әдіс-тәсілдерді пайдаланамыз.
Құммен сурет салу;
Бір басылым;
Бастырма;
Нүктелі арқылы сурет салу;
Әртүрлі заттарды пайдалану арқылы далаппен сурет салу;
Сия тамшысымен саусақпен сурет салу.
Жіп графикасы тіс пастасы
Бейнелеу әрекеті үрдісінде балалар бірқатар іскерліктер мен дағдыларды меңгеріп, заттар мен қоршаған әлем құбылысын талдауға үйренеді. Бейнелеу іс-әрекеті барысында тәрбиенің сенсорлық ақыл-ой, эстетикалық, адамгершілік алуан түрлі жақтары жүзеге асырылады. Бала ақыл-ой операцияларының негізінде өз жұмысының нәтижесін ойша елестетіп алып, содан кейін әрекет ете бастайды. Олар іс-әрекетке кірісер алдында өздерінің қалыптасқан түсініктерінің негізінде ақыл-ойдың алға қойған міндеттерін шешу үшін оны жүзеге асырудың әдістерін іздестіреді. Бала бойындағы шығармашылық қабілетті дамытуда оған педагогикалық басшылықты қажет етеді. Көзге көрсете отырып, оның қалай салатынын және оңайдан қиынға, қарапайым түрден күрделіге ауысу жолын қарастыру.
Сурет салу кезінде бала әртүрлі сезімде болады: қуанады, ойынан шықпай қалса ренжиді және т.б. кейбірі табысқа қол жеткізуге талпынады, кейбірінің қызығушылығы басым болады. Осы кезде тәрбиешінің сезімталдықпен қарап көмекке келуі қажет. Сурет салған кезде бала үйренеді, қоршаған орта туралы түсінігі тереңдеп нығая түседі. Баланың психикалық дамуында бұның маңызы зор. Яғни, бір затты бейнелей отырып бала оның сюжетін жасайды, ол туралы өз сезімін көрсетеді. Бұл жерде Аристотельдің мына сөзін есте ұстау қажет.
Сурет салу баланың жан-жақты дамуына жағдай жасайды.
Мектепке дейінгі жастағы бала шығармашылығы дегеніміз - сурет, жапсыру жұмысы, ойын, би, бейнелеу қимылдары, дауыс ырғағын салу болып есептеледі. Осы өнер түрлерінде баланың өз белсенділігін дамытуға аса назар аудару керек. Бала шығармашылығын дамыту үшін оларға дағдыны қалыптастыру қажет. Яғни сурет салу сабақтарында мектепке дейінгі жастағы балалар көркем материалды ұқыпты пайдалануға үйренеді. Еңбек қызметінің мәдени дағдыларын қалыптастырады. Мысалы, болашақ суретті жоспарлау, жұмысты жасау барысында өзінің іс-әрекеттерін бақылап отыру. Сапалы жұмыс жасау талабы балалардың алға қойған мақсаттарға жете алатындығын, яғни табандылығын, қандай да бір қиындықтарға төтеп бере алатын ерік-күшін көрсете алады. Ал ұжымдық сурет салу кезінде балалар өзара тіл табысу тәсілдерін үйренеді. Сурет салу барысында олар өз бетімен екі-үш бояудың ішінен бір түсті құрастырып шығара алады. Тәрбиеші балалардың эмоционалдық күйін қалыптастырып, өз жұмысында бейнені өз бетімен жеткізу тілегін оятады. Мысалы, қыс мезгілінің көрінісінің суретін салар алдында алдымен қыс мезгілі туралы суретке қарап әңгімелеп береді және қыс мезгілі туралы тақпақ немесе өлең айтып беруге де болады. 2-3 жастағы балалардың суреттерінде де алдын-ала ойластырылған бейне суреттер шығып жатады. Еріксіз шыққан форма-сызықтар және әртүрлі жасаған пішіндері де бір заттың бейнесін келтіріп тұрады (үйшік, ұшақ, доп, т.б.). Егер де бейнелік қызмет жаңа немесе дәстүрлі емес жағдайларда өтсе, балалардың қызығушылығы арта түседі.
Бірінші кезең - пайда болу, даму, ойына алған затты бейнелеуге ұмтылу кезеңі. Бала жас болған сайын оның орындаушылық ықыласы тұрақсыз болады. Үш жастағы балалардың тек 30-40 пайызы ғана ойына алғандарын алмастырып алады, айтқан затынан басқасын бейнелеп кетеді. Қолына қарындаш алған соң жасай алмайтынын біліп бас тартады. Бала есейген сайын оның мінезі тұрақталып, тәжірибесі молайып дағдылана түседі.
Екінші кезең - бейнелеу процесінің пайда болуы. Тапсырманың тақырыбын бергеннен соң баланың бейнелеу бағытын өзі табуына ықпал жасау керек. Бұл кезеңде бала өз қабілетін өзі басқаруға, жұмыс құралдарын (қылқалам, қарындаш, түрлі-түсті бояулар) пайдалана білуге ұмтылады.
Үшінші кезең - алдыңғы екі кезеңмен тығыз байланысты, яғни жалғастыру және аяқтай білу. Бала жұмысын талдау, қарау, оған өздерін қатыстыра отырып баға беру, олардың бойында сенімділікті, белсенділікті дамыту. Мінекей осы үш кезең арқылы балалардың шығармашылық қабілетін дамыта отыру керек. Сурет салу барысында балалардың ой-өрісін жетілдіре аламыз, яғни дидактикалық ойындар арқылы да дамытуға болады. Балалардың танымын, зейінін және бейнелеу өнерінің мәнерлеу құралдарын жеңіл меңгеріп, көркемдік талғамын арттыру [7,8].
Кіші топтарда түсті заттың белгісі ретінде қарай отырып, қандай түспен ненің суретін салуға болатынын айтқызса, жоғарғы топтарда, мысалы: Жасыл түсті бояумен ненің суретін салуға болар еді? деген ойын тапсырмалар беріледі. Бала тікелей суретін салып көрсетеді. Іс-әрекетке бағыттауға арналған көрнекілік жолақша орнына кез келген түстерді көре алатындай заттар: түрлі-түсті сақиналар, таяқшалар, қарындаштар, орамалдар, жалаушалар, т.б. қолдануға болады. Осы әрекетке байланысты жоғарғы топтың балаларына бос уақыттарында өзі жақсы көретін ойыншықтарының немесе өз жақсы көретін топтағы балалардың суретін салуды ұсына отырып, түсті баланың психикалық көңіл-күйіне байланысты қалай қабылдайтынын анықтау керек. Кім тез жинайды? ойынын ұйымдастыру барысында балалардың сурет арқылы қабылдауын, заттың түр-түсін, пішінін, көлемін бейнелеудегі шеберліктерін жетілдіру үшін дербес әрекет етуге дағдыландыру қажет.
Бұл ойында бейнелеудің әсерлі құралдарының бірі - түстерін ажырата білуге үйрету. Яғни, мысалға, көкөністер мен жемістердің суретін салуда сопақша, дөңгелек пішіндерді көз мөлшерімен беруге болады. Осы сияқты тағы да сурет салуға байланысты әртүрлі дидактикалық ойындарды ойнату арқылы балалардың шығармашылық қабілетін дамытуға болады. Сонымен сурет салу сабағы - арнайы бейнелік таным-түсінік. Бейнелеу өнері әртүрлі қиял-ғажайып сезімдерге де бөлейді.
Қабілеттердің қалыптасуы туралы айтатын болсақ, қажет балалардың шығармашылық қабілеттерін қашан, қай жастан дамыту керек деген сұраққа тоқталу. Психологтар әр түрлі кезеңдерді бір жарым жылдан бес жылға дейін атайды. Сондай-ақ, шығармашылықты ерте жастан дамыту қажет деген гипотеза бар. Бұл гипотеза физиологияда Растауды табады.
Шындығында, баланың миы өмірдің алғашқы жылдарында әсіресе тез өседі және "піседі". Бұл пісіп-жетілу, яғни олардың арасындағы анатомиялық байланыстардың ми жасушалары санының өсуі бұрыннан бар құрылымдардың әртүрлілігі мен қарқындылығына және қоршаған ортаның жаңаларының пайда болуына қаншалықты ынталандырылатынына байланысты. Бұл "пісу" кезеңі сыртқы жағдайларға жоғары сезімталдық пен икемділіктің уақыты, дамудың ең жоғары және кең мүмкіндіктерінің уақыты. Бұл адам қабілеттерінің барлық алуан түрлілігін дамытуды бастау үшін ең қолайлы кезең. Бірақ бала тек осы жетілудің "сәтіне" ынталандырулар мен жағдайлар бар қабілеттерді дамыта бастайды. Жағдайлар неғұрлым қолайлы болса, соғұрлым олар оңтайлы жағдайға жақын болса, Даму соғұрлым сәтті басталады. Егер жетілу және жұмыс істеудің (дамудың) басталуы уақыт бойынша сәйкес келсе, синхронды түрде жүреді, ал жағдайлар қолайлы болса, онда даму оңай - мүмкін болатын жеделдетулердің ең жоғарысымен.
Қабілеттерін Дамыту. Никитин нуверс әсіресе шығармашылықтың дамуына теріс әсер етеді деп санайды. Құрылымдардың жетілу сәті, қажетті шығармашылық қабілеттердің қалыптасуы мен осы қабілеттердің мақсатты дамуының басталуы арасындағы уақыт аралығы олардың дамуында елеулі қиындықтарға әкеледі, оның қарқынын бәсеңдетеді және шығармашылық қабілеттердің дамуының соңғы деңгейінің төмендеуіне әкеледі.
Никитиннің пікірінше, бұл шығармашылық қабілеттердің туа біткен екендігі туралы пікірді тудырған даму мүмкіндіктерінің деградация процесінің қайтымсыздығы, өйткені, әдетте, мектеп жасына дейінгі кезеңде шығармашылық қабілеттердің тиімді даму мүмкіндіктері жоғалып кетті деп ешкім білмейді. Ал жоғары шығармашылық әлеуеті бар адамдардың қоғамдағы аз саны балалық шақта олардың шығармашылық қабілеттерінің дамуына қолайлы жағдайларда өте аз адамдар ғана табылғандығымен түсіндіріледі [9,10].

4.3 Мектепке дейінгі жастағы шығармашылық қабілеттер

Психологиялық тұрғыдан алғанда, мектепке дейінгі балалық шақ шығармашылықты дамыту үшін қолайлы кезең болып табылады, өйткені бұл жаста балалар өте ізденімпаз, олар қоршаған әлемді білуге деген үлкен желыласқа ие. Ал ата-аналар қызығушылықты ояту, балаларға білім беру, оларды әртүрлі іс-шараларға тарту арқылы балалар тәжірибесін кеңейтуге ықпал етеді. Ал тәжірибе мен білім жинақтау болашақ шығармашылық қызмет үшін қажетті алғышарт болып табылады. Сонымен қатар, мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауы ересек балалардың ойлауына қарағанда еркін. Догмалар мен стереотиптер оны әлі басып алған жоқ, ол тәуелсіз. Бұл сапаны әр түрлі жолмен дамыту керек. Мектепке дейінгі балалық шақ сонымен қатар шығармашылық қиялды дамытудың сезімтал кезеңі болып табылады. Жоғарыда айтылғандардың бәрінен мектепке дейінгі жас шығармашылық қабілеттерін дамытуға тамаша мүмкіндіктер береді деген қорытынды жасауға болады. Бұл мүмкіндіктердің қаншалықты пайдаланылғанына көбінесе ересек адамның шығармашылығы байланысты болады.
Балалардың шығармашылық дамуының маңызды факторларының бірі-олардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға жағдай жасау. Бірнеше авторлардың, атап айтқанда Дж. Смит [7, 12], б. н.Никитин [18, 15, 16], және Л. Кэррола [9, 11], біз балалардың шығармашылық қабілеттерін сәтті дамытудың алты негізгі шарттарын атап өттік. Шығармашылықты сәтті дамытудың алғашқы қадамы-баланың ерте физикалық дамуы: ерте жүзу, гимнастика, ерте жорғалау және жүру. Содан кейін ерте оқу, санау, әртүрлі құралдар мен материалдармен ерте танысу.
Баланың шығармашылық қабілеттерін дамытудың екінші маңызды шарты-балалардың дамуынан озық жағдай жасау. Мүмкіндігінше баланы осындай ортамен және оны ынталандыратын қарым-қатынас жүйесімен алдын-ала қоршау қажет әр түрлі шығармашылық іс-шаралар және тиісті сәтте ең тиімді дами алатын нәрсені дамытады.
Мысалы, бір жасар баланы оқуды үйренуден көп бұрын, әріптері бар текшелерді сатып алуға, алфавитті қабырғаға іліп қоюға және ойын кезінде балаға әріптерді атауға болады. Бұл оқуды ерте меңгеруге ықпал етеді.
Шығармашылық қабілеттердің тиімді дамуының үшінші, өте маңызды шарты күштердің максималды кернеуін қажет ететін шығармашылық процестің сипатынан туындайды. Шындығында, даму қабілеттері неғұрлым сәтті болса, адам өз қызметінде өз мүмкіндіктерінің "төбесіне" жиі жетеді және бұл төбені біртіндеп жоғары және жоғары көтереді. Күштердің максималды кернеуінің бұл жағдайына бала жорғалап жүрген кезде оңай қол жеткізіледі, бірақ әлі сөйлей алмайды. Қазіргі уақытта әлемді тану процесі өте қарқынды жүріп жатыр, бірақ бала ересектердің тәжірибесін пайдалана алмайды, өйткені мұндай кішкентайға әлі ештеңе түсіндіре алмайды. Сондықтан, осы кезеңде Мали бұрынғыдан да көп шығармашылықпен айналысуға, ол үшін көптеген жаңа міндеттерді өз бетінше және алдын-ала дайындықсыз шешуге мәжбүр болады (егер, әрине, ересектер оған мүмкіндік берсе, олар оны өзі үшін шешеді). Бала диванның астына доп алды. Ата-аналар бұл ойыншықты диванның астынан алуға асықпауы керек, егер бала бұл мәселені өзі шеше алса.
Шығармашылық қабілеттердің сәтті дамуының төртінші шарты-балаға іс-әрекетті таңдауда, кезектесіп жұмыс жасауда, сабақтың ұзақтығында, қандай да бір себептермен, әдістерді таңдауда және т. б. үлкен еркіндік беру. содан кейін баланың қалауы, қызығушылығы, эмоционалды көтерілуі сенімді болады, қазірдің өзінде ақыл-ойдың шиеленісі жоқ екендігіне кепілдік бұл шамадан тыс жұмыс істеуге әкеледі және балаға пайда әкеледі.
Бірақ балаға мұндай еркіндік беру жоққа шығармайды, керісінше, ересектерге интрузивті, ақылды, мейірімді көмек көрсетуді білдірмейді - бұл шығармашылық қабілеттердің сәтті дамуының бесінші шарты. Мұндағы ең бастысы-еркіндікті рұқсат етуге емес, көмекке айналдыру. Өкінішке орай, Кеңес ата-аналар арасында балаларға "көмектесудің" кең таралған әдісі болып табылады, бірақ бұл тек бизнеске зиян тигізеді. Егер ол өзі жасай алса, бала үшін ештеңе істей алмайсыз. Ол өзі ойлана алатын кезде ол үшін ойлауға болмайды.
Шығармашылық үшін ыңғайлы психологиялық орта және бос уақыттың болуы қажет екендігі бұрыннан белгілі, сондықтан шығармашылық қабілеттердің сәтті дамуының алтыншы шарты - отбасы мен балалар ұжымындағы жылы достық атмосфера. Ересектер баланы шығармашылық ізденістен және өз жаңалықтарынан қайтару үшін қауіпсіз психологиялық база құруы керек. Баланы шығармашылыққа үнемі ынталандыру, оның сәтсіздіктеріне жанашырлық таныту, тіпті шынайы өмірде тән емес оғаш идеяларға шыдамдылық таныту маңызды. Ескертулер мен айыптауларды күнделікті өмірден алып тастау керек.
Бірақ жоғары шығармашылық әлеуеті бар баланы тәрбиелеу үшін қолайлы жағдайлар жасау жеткіліксіз, дегенмен кейбір батыс психологтары шығармашылық бастапқыда балаға тән және оны еркін білдіруге кедергі жасамау керек деп санайды. Бірақ тәжірибе көрсеткендей, мұндай араласпау аз: барлық балалар жасампаздыққа жол аша алмайды және шығармашылық белсенділікті ұзақ уақыт сақтай алмайды. Белгілі болғандай, (және педагогикалық практика мұны дәлелдейді), егер сіз оқытудың тиісті әдістерін таңдасаңыз, онда тіпті мектеп жасына дейінгі балалар да шығармашылықтың өзіндік ерекшелігін жоғалтпай шығармалар жасайды олардың оқытылмаған өзін-өзі білдіретін құрдастарына қарағанда жоғары деңгей. Балалар үйірмелері мен студиялары, музыкалық мектептер мен өнер мектептері қазір соншалықты танымал болуы кездейсоқ емес. Әрине, балаларды не және қалай оқыту керектігі туралы әлі де көптеген пікірталастар бар, бірақ оқыту керек екендігі күмән тудырмайды.

4.4 Шығармашылық қабілеттердің көрінісі мен дамуына әсер ететін жағдайлар
Шығармашылық қабілеттердің көрінісі мен дамуына әсер ететін жағдайларды зерттеу үшін мен кішігірім эксперимент жасадым.Эксперимент балалар іс-әрекетінің барлық салаларына енеді: тамақтану, ойын, іс-шаралар, серуендеу, ұйқы. Т.И. Бабаеваның редакциясымен "балалық шақ" жалпы білім беру бағдарламасын жүзеге асыра отырып, әдістемелік әдебиеттің жаңалықтарын зерттей отырып, балаларды бақылай отырып, мен балалардың интеллектуалды дамуының тиімді және қолжетімді құралы - экспериментке назар аудардым. Эксперименттік белсенділік ойын әрекетімен қатар мектеп жасына дейінгі баланың жетекші қызметі болып табылады. Ең бастысы, балалардың зерттеуге, ашуға деген қызығушылығы уақыт өте келе жойылмайды. Эксперименттің интеллектуалды дамуда қандай маңызы бар екенін түсіну және мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттері, олардың зерттеу белсенділігіне жағдай жасауға ұмтыла отырып, экспериментті ұйымдастыру бойынша әдістемелік әдебиеттердің болмауымен, осы мәселенің жеткіліксіз зерттелуімен байланысты қиындықтарға тап болдық. Осылайша, бізде мектеп жасына дейінгі балалармен тәжірибе жасау жүйесін құру қажеттілігі туындады. Экспериментті қолдана отырып сабақ өткізу бойынша әдістемелік ұсыныстар әртүрлі авторлар Н.Н. Подъяков, Ф. А.Сохин, С. Н. Николаеваның еңбектерінде кездеседі. Бұл авторлар жұмысты балалар ересектерде көрсетілген тәжірибені қайталай алатындай етіп ұйымдастыруды ұсынады, эксперименттердің нәтижесін қолдана отырып, сұрақтарға жауап бере алады.Жұмыстың теориялық негізі Н.Н. Поддяковтың зерттеулері болып табылады, ол эксперимент мектепке дейінгі балалық шақтағы жетекші іс-әрекеттің рөлін талап етеді, оның негізі когнитивті бағдарлау болып табылады; баланың жаңа әсерлерге деген қажеттілігі қоршаған әлемді тануға бағытталған сарқылмас зерттеу қызметінің пайда болуы мен дамуына негіз болады деп санайды. Іздеу қызметі неғұрлым әртүрлі және қызықты болса, бала соғұрлым жаңа ақпарат алады, соғұрлым ол тезірек және толыққанды дамиды.Балалардың ізденіс-танымдық қызметі туралы қолда бар әдістемелік әдебиеттерді зерттей отырып, біз практикалық материалды біздің жағдайымызға бейімдеуді шештік Тәжірибелік материалдардың таңдауын "тірі табиғат", "жансыз табиғат" бөлімдері бойынша, дамытушылық міндеттерді, тәжірибе атауын, қажетті материалдар мен жабдықтардың тізімін көрсете отырып бөлді. Бұл бізге тақырыптарды, практикалық іс-әрекеттің мазмұнын жоспарлау және даму ортасын ұйымдастыру үшін нақты тәжірибелерді таңдау кезінде материалды оңай шарлауға мүмкіндік берді. Кіші және орта жастағы балаларға арналған балалар эксперименті бойынша сабақтардың перспективалық жоспарын, конспектілерін әзірледі, тәжірибелік қызмет бойынша материалды жинақтап, жүйеледі.
Балалардың танымдық белсенділігін дамыту және эксперименттік іс-әрекетке қызығушылықты қолдау үшін топта "балалар ғылыми зертханасы"бұрышы құрылды. Зертхана балалардың ғылыми-зерттеу жұмыстарына деген қызығушылығын дамыту үшін құрылған, онда алғашқы жаратылыстану идеялары, байқау, қызығушылық дамиды, ақыл-ой операцияларының белсенділігі (талдау, салыстыру, жалпылау, жіктеу, бақылау); тақырыпты жан-жақты зерттеу дағдыларын қалыптастыру. Сонымен қатар, зертхана-бұл баланың нақты ойын әрекетінің негізі (зертханада жұмыс істеу балаларды әртүрлі тақырыптар бойынша эксперименттер, эксперименттер, бақылаулар жүргізетін "ғалымдарға" айналдыруды қамтиды).
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайлар білім беру жүйесін шығармашылық проблемасына және оқу мен тәрбие процесінде шығармашылық тұлғаны қалыптастыруға назар аударуға итермелейді. Қазіргі уақытта білім алушылардың шығармашылық белсенділігін дамыту және қалыптастыру мәселесі педагогика ғылымындағы маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Американдық психолог Роберт Розенталь мұғалім балалардан керемет жетістіктер күтетін жағдайда, олар бұрын өте қабілетті деп саналмаса да, бұл жетістіктерге жете бастайды деп сендірді.
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесін шешу арнайы дамыту құралдарын қолдануды қамтиды, өйткені оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту деңгейі мектептегі оқу мазмұны мен әдістеріне байланысты. Оқыту кезінде мұғалім де, оқушылар да бірдей жұмыс істейді. Шығармашылықты оқыту ересек пен баланың бірлескен іс - әрекетінде ғана мүмкін болады, мұнда қатысушылардың әрқайсысы толыққанды серіктес болып табылады. Б. М. Теплов мұғалімнің қызметі - бұл терең білімді, тұрақты педагогикалық дағдылар мен дағдыларды, жоғары педагогикалық шеберлікті, жалпы мәдениетті, нақты жеке қасиеттердің болуын ғана емес, сонымен бірге шығармашылықтың едәуір бөлігін қажет ететін күрделі процесс екенін көрсетті.
Шығармашылық-бұл өзара байланысты қабілеттердің бүкіл жүйесін-элементтерді: қиялды, ассоциацияны, қиялды, арманшылдықты сіңіретін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.