ББЗ - Биологиялық белсенді заттар


Қазақстан Республикасы
Ғылым және жоғары білім министрлігі
Академик Е. А. Бөкетов атындағы
Қарағанды университеті
Г. Ғ. Елесханова
Магниттік тасымалдағыштағы биологиялық белсенді заттардың синтезі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6В07201 - «Фармацевтикалық өндіріс технологиясы»
бағдарламасы бойынша
Қарағанды қ.
2024
Қазақстан Республикасы
Ғылым және жоғары білім Министрлігі
Академик Е. А. Бөкетов атындағы
Қарағанды университеті
«Қорғауға жіберілді»
Органикалық химия және полимерлер
кафедрасының меңгерушісі
х. ғ. к., проф. Т. С. Жумагалиева
6В07201 - «Фармацевтикалық өндіріс технологиясы» бағдарламасы бойынша
Магниттік тасымалдағыштағы биологиялық белсенді заттардың синтезі тақырыбындағы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Ізденетін дәреже: Бакалавр
Орындаған: Г. Ғ. Елесханова
Ғылыми жетекші А. Х. Жакина
х. ғ. д., профессор
Қарағанды қ.
2024
Академик Е. А. Бөкетов атындағы
Қарағанды университеті
Химия факультеті
6В07201«Фармацевтикалық өндіріс технологиясы» білім беру бағдарламасы
Органикалық химия және полимерлер кафедрасы
«БЕКІТЕМІН»
органикалық химия және полимерлер
кафедрасының меңгерушісі
х. ғ. к., проф. Т. С. Жумагалиева
« 21 » қыркүйек 2023ж .
Дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА
Студент: Елесханова Гүлсезім Ғалымжанқызы
(аты, жөні)
4 курсы, тобы ТФП-412к, күндізгі оқу түрі
1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы «Магнитті тасымалдағыштағы биологиялық белсенді заттардың синтезі»
«Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті» КЕАҚ басқарма төрағасы - ректорының «11»желтоқсан 2023ж. №1594 бұйрығымен бекітілді 2.
2. Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі «4» мамыр 2024ж.
3. Жұмысқа керекті бастапқы деректер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық-өндірістік мәліметтер)
4. Дипломдық жұмысты (проектіні) жасауға арналған сұрақтар тізімі:
1) Биолгиялық белсенді қосылыстар дегеніміз не?
2) Магнитті тасымалдағыштардың медицинадағы рөлі қандай?
3) Магнетит/альбумин негізіндегі наногибридті материалдар алу.
5. Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар және басқалар) . Кестелер, сызбанұсқа, реакциялар, суреттер
6. Негізгі ұсынылған әдебиеттер:
1) Коваленко Л. В. Биохимические основы химии биологичеси активных веществ: учебное пособие// Лаборатория ЗНАНИИ. -2017. - 229с.
2) Биогенный магнетит и магниторецепция// Мир. -1989. - 578с.
3) Композиционные материалы: учебное пособие для вузов/ Д. А. Иванов, А. И. Ситников, С. Д. Шляпин; под редакцией А. А. Ильина. - Москва: Издательство Юрайт, 2024. - 253 с.
7. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі
Тапсырма берілген күн « 21 » қыркүйек 2023ж.
Ғылыми жетекшісі:
х. ғ. к., қауым., профессор А. Х. Жакина
Тапсырманы студент: Г. Ғ. Елесханова қабылдады:
Белгілеулер мен қысқартулар
ББЗ - Биологиялық белсенді заттар
МРБ - Магниттік-резонанстық бейнелеу
ВНН - Вирусқа негізделген нанобөлшектер
ПЭГ - Полиэтиленгликоль
АСА - Адам сарысуының альбумині
мг - миллиграмм
г - грамм
нм - нанометр
а. ү. т - анализ үшін таза
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазіргі фармакологияның дамып келе жатқан бағыттарының бірі дәрілік заттарды мақсатты жеткізу. Медицинаның дамығанына қарамастан кейбір ауруларды емдеуде көптеген дәрілік заттар сау ағзаларға зиянын тигізіп жатады. Дәрілік заттарды тасымалдауыштарға иммобилизациялау олардың биожетімділігін жоғарылатып, әртүрлі кедергілерден өтуін қамтамасыз етеді. Соңғы жылдары магнитті тасымалдауыштар ағзамен биоүйлесімді болуына орай, уыттылығы төмен және арзан бағасына байланысты үлкен сұрнаыс тудыру үстінде. Магнитті бөлшектердің артықшылығы ретінде олардың магнитті резонансты томографияда (МРТ) қолданылу мүмкіндігі. Магнитті тасымалдауыштарға иммобилизацияланған дәрілік заттар адам ағзасына енгізілен кезде, оларды зақымдалған ортаға магнит өрісі арқылы жеткізуге болады. Наноөлшемді биополимерлер уыттылығы төмен және қан плазмасының ақуызының құрамдас бөлігі болуына орай биоыдырауға бейім болып келеді.
Альбумин - қан плазмасындағы ақуыздардың 60 %-ын құрайтын ақуыз. Альбумин негізінен адам ағзасында бауырда синтезделініп отырады. Оның негізгі қызметі қан сарысуындағы онотикалық қысымды қалыпты ұстау, әртүрлі биологиялық белсенді заттарды тасымалдау жатады. Альбуминдер холестерин, билирубин, кальций және басқа да дәрілік заттарды байланыстырып тұрушы қызметін атқарады. Адам ағзасына альбумин ет, жұмыртқа тағамдары арқылы еніп отырады. Алайда, кейбір жағдайларда адам өздігінен тамақ жей алмай, асқазан-ішек жолдары аурулары бар науқастар таақты дұрыс қорыта алмаған жағдайда, адам ағзасында альбумин мөлшерінің төмендеуі байқалады. Альбумин адам ағзасында төмендеген уақытта бауыр, бүйрек ауруларына алып келеді. Альбуминнің мөлшерін арттыру мақсатында оны дәрілік зат түрінде енгізіп отыру қажеттілігі туындайды.
Ақуыз молекуласындағы нанобөлшектердің ықтимал байланысу орындарын анықтау олардың уыттылығын зерттеуде, функционалды және қауіпсіз нанобиогибридті материалдарды әзірлеуде және енгізуде маңызды міндет болып табылады. Биологиялық жүйелерге енетін бөлшектердің бетіндегі адсорбцияланған ақуыздар қабаты наноматериалдың өзінің биотаңбасын сақтайды және оның ағзадан сіңірілуіне, таралуына және шығарылуына әсер етеді.
Зерттеу жұмысымыздың мақсаты: магнитті тасымалдаушылар бетіне биологиялық белсенді затты синтездеп алу. Осы жұмыстың мақсатына орай келесідей міндеттер қойылды:
- Магнетит нанобөлшектерін синтездеу және тұрақтандырғыштардың әсерін зерттеу.
- Альбумин/ Fe3O4жүйесін синтездеп алу.
- Синтезделініп алынған кешеннің балқу үдерісін зерттеу.
Алынған мәліметтер негізінде келесі қорытындылар жасауға болады:
- Тұрақтандырғыштың қатысуымен екі және үш валентті темір тұздарының қоспасын химиялық тұндыру арқылы магниттік сұйықтық алынды.
- Магниті нанобөлшек бетін тұрақтандыру үшін олеин және полиэтиленгликоль таңдалынып алынды. Олардың тұрақтандырғыш қабілеті айтарлықтай жоғары болған (ассосация константасы Касс= 105моль−1-ден төмен емес) .
- АСА-мен әрекеттесу процесінде балқу термограммаларында көрінетін ақуыз молекуласының конформациясы өзгереді. Олеин қышқылы мен ПЭГ функционалдандырылған Fe3O4магнетит нанобөлшектерінің АCA-мен байланысуының негізгі аймағы екінші IIA доменінде орналасқан және альбумин молекуласының бірінші (site I) дәрілік байланыс орталығына сәйкес келеді.
- альбуминмен әрекеттесуі кезінде пайда болатын байқалған конформациялық ауысулар қатерлі ісіктердің векторлық нанотерапиясына арналған ферромагниттік сұйықтықтарды жасау кезінде маңызды ақпарат болып табылады. Қорытындылай келе, альбумин/магнетит негізінлегі тасымалдауыштар болашақта ісік жасушаларымен зақымдалған аумақты емдеудегі перспективті құрал екендігін атап өткіміз келеді.
Дипломдық жұмыс 41 беттен, 37 қолданылған әдебиеттен, 11 суреттен, 1 кестеден тұрады.
1 Биологиялық белсенді заттарды әзірлеу аумағындағы қазіргі тенденциялары
- Биологиялық белсенді заттардың алынуы, қасиеттері мен медицинада қолданылуы
Биологиялық белсенді заттар (ББЗ) - тірі ағзалардың белгілі бір тобына немесе олардың жасушаларына қатерлі ісіктерді төмен концентрацияда жоғары физиологиялық белсенділікке ие бола отырып, ісіктердің өсуін тежеп немесе олардың дамуын толықтай басатын, ағзалардың тіршілік әрекетін қолдауға қажетті химиялық заттар. Химиялық заттың биологиялық белсенділігінің бірлігі осы заттың қоректік орта бірлігінде стандартты штамптың арнайы жасушаларды белгілі мөлшерін дамуын тежеуші немесе өсуін басу қабілеті осы заттың ең төмен мөлшері ретінде қабылданады. Қазіргі уақытта биологиялық белсенді заттардың кең спектрі белгілі, олардың алынуы табиғи тірі ағзалардан және түрлі химиялық айналулар көмегімен немесе табиғи ББЗ химиялық айналулар көмегімен жаңғыртуға болады .
Табиғи ББЗ тірі ағзалардың тіршілік әрекеті үдерісінде түзіледі. Олар заттардың алмасу үдерісінде түзіліп, сыртқы ортаға шығарылуы немесе тірі ағзалардың ішінде жиналуы мүмкін. ББЗ-дың синтезінің эффективтілігі тірі ағзалардың физиологиялық ерекшеліктері мен экологиялық факторларына тәуелді.
Табиғи экзогенді ББЗ-ға келесілер жатады: колиндер - жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің тамыр жүйесі арқылы бөлінетін төменгі сатыдағы өсімдіктерге қысым түсіретін органикалық қосылыстар. Фитонцидтер жоғары сатыдағы өсімдіктерден атмосфералық ауаға бөлінетін, патогенді микроағзалардың өлуін тудыратын ұшқыш органикалық қосылыстар. Антибиотиктер микроағзалардың жасуша ішінде жинақталатын немесе қоршаған ортаға шығарылатын органикалық қосылыстар, алмасу үдерісіндегі тірішілік әрекетінің өнімдері, патогенді микроағзалардың өлімін тудырушылар. Маразминдер төменгі сатылы өсімдіктердің қысымын тудыратын микроағзалардан бөлінетін органикалық зат. Тірі ағзалардың біреуінің басқасы есебінен ББЗ-дың түзілуі аллелопатия деп аталады. Биологиялық белсенді заттардың келесі тобы микотоксиндер. Олар саңырауқұлақтардан зат алмасу үдерісінде шығарылатын, жоғары сатыдағы өсімдіктердің бірге дамуы кезінде бөлінеді және соңғы аталған өсімдіктердің ауруын тудырады. Микотоксиндердің қауіптілігі олардың сақтауда, термиялық өңдеудегі тұрақтылығы, ағзалардың органдары мен тіндерінде тез таралу қабілетіне ие, ақуыз синтезінің, жүрек-қан тамырлары жүйесін зақымдау, жілік майы тіні, лимфа жүйелерінің ингибирлеуін шақырады. Хош иісті заттар жағымды иіске ие органикалық заттар. Табиғи хош иісті заттар өсімдік гүлдерінен бөлініп алынған эфир майларынан тұратын әртүрлі заттардың күрделі қоспасы ретінде сипатталады.
Эндогенді ББЗ-ға ақуыздар, майлар, көмірсутектер, аминқышқылдар, витаминдер, ферменттер, гормондар, бояғыштар, дәрілік заттар жатады. Олардың сипаттамаларына жеке тоқталсақ.
- Ақуыздар - аминқышқылдардың қалдықтарынан тұрғызылған молеулалардан тұратын табиғи полимерлер. Құрылымына қарай қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Протеиндер қарапайым ақуыздарға жатады, құрамына альбуминдер, глобулиндер, глютеминдер кіріді. Протеидтер құрамында ақуызды молеуклалардан бөлек, ақуызды емес молекулалары бар күрделі ақуыздар. Оларға нуклеопротеидтер, липопротеидтер, фосфолипидтер жатады. Ақуыздар жасуша тіршілігінде маңызды рөл атқарады. Олар жасушалардың, ағза тіндерінің түзілуіне, биомембрананың негізін құраушы, сонымен қатар тіір ағзалардың маңызды функцияларын сақтау үшін керек. ақуыздардың құрамына 20 аминқышқылдары мен екі амид кіреді.
- Витаминдер - жоғары биологиялық белсенділікке ие және биореттеуіштердің рөлін атқарушы төмен молекулалы органикалық заттар. Барлық дерлік витаминдер гидроксильді топ немесе карбонильді топтарға ие. Оларды майда еритін және суда еритін болып бөлінеді.
- Липидтер мембрана жасушаларының құрылуына қатысатын күрделі органикалық қосылыстардың күрделі қоспасы.
- Ферменттер немесе энзимдер жасушалардағы зат алмасуды тездететін ақуызды биокатализаторлар. Молекулалық массалары 15000-нан 1 мәндері аралығында.
- Көмірсутектер фотосинтез үдерісінде күн сәулесі әсерінен көмірқышқыл газы мен су, минералды тұздардың әрекеттесуінен түзіледі. Химиялық құрылымына орай моносахаридтер мен полисахаридтер болып бөлінеді. Табиғи жағдайда моносахаридтер ферменттер қатысында көмірқышқыл газы, су немесе спиртке дейін ыдырайды. Бұл үдерістер кезінде көп мөлшерле жылу бөлінеді. Сүтті-қышқылды ашыту кезінде көмірсутектер сүт қышқылына дейін ыдырайды. Көмірсутектер пластикалық, қорғағыш функцияларын атқарады. Полисахаридтер (крахмал, өзек, пектинді заттар) балластты заттарға жататын, ағзадан улы өнімдерді шығару үдерісін жылдамдататын заттар.
- Дәрілік заттар - эндо немесе экзогенді табиғатына ие биологиялық белсенді заттар қатарына жатады. Бұл заттар белгілі бір мөлшерде бактериалды, антисептикалық, дезинфекциялау, ауруды басу, тыныштандырғыш және басқа да қасиеттерге ие болады. Дәрілік заттардың дозасын дұрыс қолдану, нұсқаулығын мұқият оқу міндетті. Дозасын арттырып жіберген кезде улану немесе өлімге алып келуі мүмкін [1] .
Биологиялық белсенді қосылыстардың ішінде ферменттер адам өмірінде биологиялық катализаторлар ретінде қолданылып отырды. Ферменттерді негізгі жеткізуші рөлін ұзақ уақыт бойы саңырауқұлақтар атқарды. Қазіргі таңда бактерия ферменттері үлкен сұранысқа ие. Микробты ферменттер клиникалық зерттеулер жүргізу кезінде терапевті зат ретінде қолданылады. Сонымен қатар, мал азығының эффективтілігін жақсарту үшін қолданылады. Себебі, мал азығы құрамында қорытылуы қиын лигнин, клетчатка мен гемицеллюлоза болады. Сандар жүзінде мысал келтіретін болсақ: клечатка 40-65%, ақуыздар 60-80%, майлар 60-70%, крахмал мен полифруктозидтер 70-80%-ы қорытылады. Одан бөлек сүтті-қышқылды ашыту үдерісінде ферментті қосылыстар қолданылады. протеиназ қосылысы қабыну мен күйік шалу үдерістерінде, тромбофлебиттерді емдеуде қолданылады. Қатерлі ісіктерді терапиялық емдеуде лейкоз жасушаларына керекті L-аспаргиназ қолданылады. Ол сатылай L-аспаргинге айналып, одан ісіктің өсуін баяулататын L-аспаргин қышқылы түзіледі. Микробты ферменттер ауыл шарауашылығында жануарлар мен құстардың ауруларын емдеуе кеңінен қолданылады.
Бактериалды биологиялық белсенді заттар негізінде қазіргі таңда Германияда метаболитикалық пробиотик «Хилак форте» түрінде, сонымен қатар, мәдени сұйық лактобактериялардан алынған «Микростим» атауына ие пробиотикалық дәрілік затта шығарылымда бар [2] .
Енді осы аталған белсенді заттардың өсімдіктен алыну жолдарына тоқталатын болсақ. [3] жұмыста бақбақ өсімдігі құрамындағы биологиялық белсенді заттарға шолу жасалған. Зерттеуге алынған бақбақ өсімдігі емдік бақбақ гүл ( Tarahacum officinale Wigg . ) . Мақаладағы мәліметтерге сәйкес өсімдіктің химиялық құрамын әртүрлі: тамыр мен жерасты бөлігінде көмірсутектер, флавоноидтар, фенол қышқылдары, терпенді қосылыстар, макро-, имкроэлементтер, витаминдер бары анықталған. Көмірсутектердің ішінде инулиннің мөлшері 39, 8% мәнімен көш бастап тұр. Инулин диабетиктерде қандағы глюкоза мен холестерин мөлшерін төмендетуде, липидтердің алмасуын жақсартуда, ағзадан токсиндерді, радионуклидтер мен тұздарды шығаруда, онкологиялық аурулардың алдын-алуда қолданылады. қышқылды гидролиздеу кезінде фруктоза, дифруктозоангидридтер, глюкоза мен инулибиоз дисахаридтері түзіледі. Фенолды қосылыстардың ішінде флавоноидтар адам ағзасына капиллярды нығайту, қабынуға және ісікке қарсы әсер ету қызметін атқарады. Сонымен қатар, антисклеротикалық қасиет көрсететін дәрілерде осы бақбақтан бөлініп алынады. Яғни, ағзадан холестеринді шығарып, қанды майда еритін шлактардан тазалайды. Бұл қасиеттерге стериндер жауап береді. Бақбақ құрамында липидті қосылыстардан бөлек май қышқылдары, бос май қышқылдары, амин және оксиқышқылдарыда бар екендігі анықталған. Жерасты бөлігі мен тамыр құрамында май қышқылдарынан бөлек алма, шарап, аскорбин, лимон қышқылы секілді қышқылдарда анықталған. Аскорбин қышықылының мөлшері 34, 8 мг мәнді құраған. Атомды адсорбционды спектрометрия әдісі арқылы тамырда Mg, Zn, Fe , ал жерүсті бөлігінде Mg, Fe, Na, K, P элементтері бары анықталған. Mg, K элементтері өсімдіктің бүкіл бөлігінде кездессе, Ca, Fe, Zn, Mn элементтері жапырақтарында жинақталады. Витаминдерден A, В 1 , B 2 , B 4 , C витаминдері бар.
Енді, микроағзалардан бөлініп алынатын биологиялық белсенді заттарға тоқталатын болсақ [4] . Қарастырып отырған жұмысымызда Bacillus пен Lactobacillus микроағзалары зерттеуге алынған. Алдымен Baсillus subtilis микроағзалары құрамы жайлы тоқталатын болсақ. Аталған бактерия түрі басқа да бацилл түрлерімен салыстырғанда жоғары биохимиялық белсенділікке ие екені және антибиотктер мен антимикробты заттардың кең спектріне ие екені хабарланған. Құрамында антибиотиктер, аминқышқылдары, ферменттер мен полисахаридтер бары анықталған. Bacillus тұқымдастарының әртүрлі бактериялары антибиотиктерді 4 негізгі санаттарға бөледі:
- Циклді олигопептидтер;
- Сызықты олигопептидтер;
- Негізгі пептидтер;
- Амингликозидті антибиотиктер болып бөлінеді.
Алынған мәліметтерге орай, микроағзалардың бактериалды жасушалары өзінің биомассасының жиналу мен ұрық түзілу үдерісінде антибиотиктердің айтарлық жоғары мөлшерін синтездеуге қабілетті екендігі хабарланған. Бөлініп алынған антибиотиктер негізінде өндірістік масштабта дәрілік заттар түрінде шығарылады. Тоқталып өтер болсақ, Биоспорин, Бацилакт, Дентозар, Фемибит дәрілік заттары. Жұмыс авторлары аталған микроағзалардың жоғары бактериястатикалық, бактерицидті, метаболиттердің иммунобиологиялық активтілігіне ерекше мән бере отырып, осы ағзалар негізіндегі прибиотиктердің жаңа буынын жасауда қолдануды ұсынып отыр. Аталған жұмыстағы екінші Lactobacillus микроағзалар тобыда пробиотикалық қасиеттері бактериоциндер, лизацимдер мен сүт қышқылы, сутек пероксиді және көмірқышқыл газдары синтезімен байланыстырылады. Сонымен қатар плантарицин, лактоцин, казенцин және т. б. антимикробты қасиетке ие бактериоциндер қатары бөлініп алынған.
Биологиялық белсенді заттарды алудың тағы шикізат көзі ретінде қызылша сірнесін қарастырсақ [5] . Қант қызылшасы өндірісінде жанама өнім ретінде - қызылша сірнесі алынады. Сірне түзуші коэфиценттердің көп мөлшерін калий және натрий тұздары, әсіресе карбонаттары құрайды. Қант қызылшасының 45-50 млн тонна өніміне 3-3, 5 млн тонна меласса түзіледі. Сірне құрамындағы сахарозаның аздаған мөлшері, сонымен қатар, макро- және микроэлементтердің болуы, оны микробиологиялық өндірісте ашытқылар мен лимон қышқылын өндіруде қолданылады. тағы да бір қолдану аясына ірі қара малдың азығында атап өтуге болады. Оны мал азығына таза күйінде қосады және комбиазықтарды байланыстырушы агент ретінде әрекет етеді. Зерттеуге микроағзалардың 5 штампы таңжалынып алынды: Blakeslea trispora F-3758 (1) мен F-3759 (2) штамптары, Bacillus subtilis B-501 (3) штампы, Debaryomyces hansenii Y-2482 (4) штампы мен Guehomyces pullulans Y-2305 (5) штампы. Сірне ерітіндісіндегі құрғақ заттардың мөлшері, ортаның бастапқы рН мәнінің биологиялық белсенді заттардың өмір сүруіне әсері зерттелді. 1 және 2 нөмірлі микроағзалар сірне ерітіндісінде β-каротинді синтездей алмайтындығы анықталған. Ал, 3 микроағза бастапқы рН мәні 7, 0 мен 8, 5 және құрғақ заттың мөлшері 20 % болғанда жоғары өмір сүру қабілетіне ие және В 2 витаминін 1, 42-1, 93 мг/г мөлшерде синтездейді. Одан бөлек, 4 микроағза орта pH-ы 7, 0 болғанда 1, 790 (ммоль/100 мл) /г мөлшерінде органикалық қышқылдарды синтездесе, рН мәні 8, 5 болғанда өнімдердің бірқатар бөлігі бейтараптанады. Зерттеу барысында 4-ші микроағзалардың тек органикалық қышқылдар ғана емес, сонымен қатар окситоптардыңда барын анықтаған. Ең соңғы 5-ші микроағзалардан 0, 2 (ммоль/100 мл) /г мөлшерінде органикалық қышқылдар бөлініп алынған. қоыртындылай келе 3-ші және 4-ші микроағзалар қызылша сірнесінен биологиялық белсенді заттарды бөліп алуда перспективті штамптар болып таыблатындығын хабарлаған.
... жалғасы- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz