Қазақ хандығының нығаю жолдары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Қазақ хандығының құрылуы
1.2. Қазақ хандығының нығаю жолдары
1.3. Қазақ хандығының басқару жүйесі
2. XVII ғасырдың 30 жылдарындағы Қазақ хандығы
2.1. XVII ғасырдың соңы мен XVIII ғасырдың басындағы Қазақ хандығы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақ хандығының тарихындағы өте маңызды және күрделі, әрі аса қызықты тақырыптардың біріне хандықтың құрылу тақырыбы жатады. Тақырыптың маңыздылығына оның тарих төріне қазақ халқының ұлттық мемлекет ретінде шығуы жатса, күрделілігіне оның құрылуы, тек ішкі саяси факторлардың ғана емес, сонымен бірге сыртқы саяси факторлардың, этникалық дамулардың, рухани дамулардың нәтижесі болуы да жатады. Қазақ хандығының құрылуын мемлекеттік дамуы жөнінен қарастыратын болсақ, онда ол жалпылама түрде Қазақстанның ежелгі тарихындағы сақ, ғұн, үйсін, қаңлы мемлекеттерінің, ерте ортағасырлардағы Түрік, Батыс Түрік, Түргеш, Қарлұқ, Оғыз, Кимек, Қыпшақ, Қарахандар мемлекеттерінің тарихымен байланысты. Мемлекеттердің атауы әртүрлі болса да, оларға ортақ нәрсе, бір территорияда өмір сүрген ру - тайпалар мен тайпалық бірлестіктердің тегі мен тілі, шаруашылығы мен мәдениеті, діни-рухани өмірлерінің ортақтығы жатады. XII ғасырдың басына дейінгі мемлекеттердің бәрінің атауы мемлекетті құруда басты рөл атқарып, билеуші әулеттерді шығарып отырған тайпалар мен атауларымен байланысты болып келсе, Қазақ хандығы алғаш рет қазақ халқының құрамына енген тайпалардың бірінің емес, барлық тайпаларға ортақ атаумен атала бастайды. Бұл дегеніміз - Қазақ хандығының бір тайпаға емес, көптеген туыс тайпалардың бірігуінің нәтижесінде пайда болған жаңа этноқауымдастық немесе жаңа этно атауына қатысты екендігін көрсетеді. Қазақ хандығының нақты құрылған жылын анықтау арқылы бүкіл қазақ қоғамының тарихын білуге, сонымен қатар жас буынды патриоттылыққа тәрбиелеуге әкеледі. Міне, осы тұжырымдамалардан тақырыптың өзектілігі туындайды.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақ хандығының құрылу тарихын, оның нығаю жолдары мен басқару жүйесін, сонымен қатар саяси тарихын анықтау зерттеудiң басты мақсаты болып табылады. Негізгі мақсатқа жету үшін мына міндеттер алға қойылады:
Қазақ хандығының пайда болу тарихын зерттеу;
Қазақ хандығының нығаю жолдарына шолу жүргізу;
Қазақ хандығының басқару жүйесін анықтау;
XVII ғасырдың 30 жылдарындағы Қазақ хандығын саралау;
XVII ғасырдың соңы мен XVIII ғасырдың басындағы Қазақ хандығына тоқталу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Қазақ хандығының құрылу тарихын жан-жақты зерттеу мəселелері бойынша тарихшылар өз еңбектерінде өте ұзақ зерттеулер жүргізген болатын. Айта кететін жайт, Қазақ хандығы тарихынан отандық зерттеулердің саны біршама артты.
Яғни кеңестік шығыстанушылардың еңбектерін басшылыққа алып, шығыс және батыс тілдерінде жазылған түпнұсқалық деректер мен тарихнамалық ізденістерді негізге ала отырып, зерттеу жұмыстары жүргізілді. Мәселен, Аяған Б.Ғ., Әбжанов Х.М., Исин А.И. "Қазақ хандығы тарихы: құрылуы, өрлеуі, құлдырауы", Аполлова Н.Г. "Присоединение Казахстана к Росии в 30-х годах XVIII века", Сабыров С. "Қазақстан тарихы. Тарихи оқиғаларды ұлттық дәстүр тұрғысынан бағалау", Ахметжанов Қ.С. "Жараған темір кигендер", Кәрібаев Б.Б. "Қазақ хандығының құрылу тарихы", Әбсадықов А. "Қазақ хандығы және тарихи аңыздар" тағы сол секілді еңбектер Қазақ хандығының құрылу тарихының нақты мазмұнын аша білгендігімен тарихта елеулі орын алады.
Тарихтағы рөлі: Қазақ хандығының құрылуының қазақ халқының тарихында алатын орны ерекше, маңызы зор. Қазақ хандығының құрылуы - Қазақстан тарихындағы ең елеулі оқиғалардың бірі бола отырып, этникалық процестерді жаңа сатыға көтеріп, халықтық деңгейге дейін өсіргенін айтып өтсек болады, сонымен қатар қазақ халқының халық болып қалыптасуына ықпалы болғандығымен тарихта ерекше орын алатыны сөзсіз.
Ғылыми жаңалығы: Қазақ хандығының құрылуының және ірі тұлғалы хандардың ата жұрты үшін күресуінің нәтижесінде жеріміздің шекарасы белгіленіп, халқымыздың қазақ болып қалыптасуы анықталып отыр.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс, кіріспе, екі бөлім, үш тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Негізгі бөлім
Қазақ хандығының құрылуы
Қазақтардың өз алдына жаңа хандық құруы және жариялануы туралы ортағасырлық тарихнаманың ұлы қайраткері Мұхаммед Хайдар Дулати өз шежіресінде толықтай мәлімет айтқан болатын. 1457-1459 жылдары қазақтардың арнайы қолдауымен Керей мен Жәнібек сұлтандар Әбілқайыр ханнан бөлініп, Моғолстанның шет аймағына көшкен еді. Қоныс аударушылардың бірқатары Шу алқабында және Қордайдағы Қозыбасы аймақтарында орналасқан. Керей мен Жәнібектің бұл ауқымды оқиғасына көптеген себептер әсер етті, яғни олардың ойы шын мәнінде тек қана саяси орданы құру және елден кету ғана болмады, олар көшпенділердің толық түрде қоныс аударуына керекті жағдайды орнатқысы келді. Әбілқайыр хан мемлекеттік басқаруды бір сарынға келтіру мақсатында, халыққа көптеген міндеттемелер мен салықтар салуды қолға алды. Әрине, бұл әрекет халықтың ашуын тудырды, сөйтіп наразы халық Керей мен Жәнібек сұтандарды қолдап, оларға үміт артады. Керей мен Жәнібек сұлтандар Арқа қазақтары мен Жетісу қазақтарының бірігуге деген ойын бірден түсініп, олардың қолдауымен елді Әбілқайыр ханнан қайтарып алуға ниетті болған еді. Керей мен Жәнібек өздерінің алға қойған мақсатымен және табандылықтарымен Қазақ хандығының құрылуын және қазақ халқының бірігуін жеделдеткен болатын. Моғол хандығының иелігі болып саналатын Шу мен Талас өзендерінің бойында Арқа қазақтарының келуін дереу түрде Моғол ханы Есенбұға өзінің пайдасына қолданғысы келді. Сонымен қатар Моғал ханның інісі Жүніс Темір әулетінің қолдауына ие болса, Есенбұға өз мемлекетіндегі қазақтардың әскери күшін қолданып, қалмақтарға біріге отырып, тойтарыс береміз деген жойқын жоспарлар құрған болатын. Міне осы себепке байланысты, қазақ сұлтандары мен Есенбұға арасында достық қарым-қатынас орнады. Керей мен Жәнібекті Есенбұға бастапқыда өзінің қол астына өткен билеушілер деп қабылдағысы келген болатын. Дегенмен, көптеген иммигранттар мен Жетісу қазақтарының ынтымақтастығы уақыт өтісімен әп-сәтте құрылған саяси ортаны тәуелсіз бірлікке айналдырды десекте болады. Керей хандыққа ұлы хан, Жәнібек кіші хан болып тағайындалды. Ортағасырлық тарихшы Мұхаммед Хайдар Дулати: 1465 жыл - Қазақ хандығының құрылған жылы деп атап өтті. Есенбұғадан соң, билікке келген Жүніс хан қазақтармен бір мәмілеге келіп, қызын Жәнібек ханның ұлы Әдік сұлтанға берген болатын. Осылайша, екі жақта жақсы қарым- қатынаста, одақтастықта болды. Керей мен Жәнібек хан "Өзбек ұлысы" іс-шараларына қатысып, халықтың қолдауын ала отырып, 1470 жылы билікті дер кездерінде өз қолдарына алды. Осылайша, Қазақ хандығы өз жерінде толық түрде орныға бастады. Қазақтар Әбілқайыр ханның тағына отыруға келгенде, 1469 жылы қалмақтар Жетісуға келіп, Іле бойында Жүніс ханды жеңді. Қазақ хандары өз жасақтарын Жетісуға жібергеннен кейін, 1472 жылы қалмақтар Жетісудан кетіп, өз еліне кетті. Қазақ хандығы тарихының алғашқы сатысы - Жетісудың және Ұлы жүз қазақтарының тағдырымен тығыз байланысты болған еді. Жетісу Орталық және Оңтүстік Қазақстаннан қоныс аударған қазақ тайпаларының да, Оңтүстік - Шығыс Қазақстан қазақтарының да біртұтас мемлекетке бірігуінің орталығына айналды. Бір жағынан бұрынғы кезеңдегі саяси экономикалық, әлеуметтік және этникалық қатынастардың ежелден келе жатқан дәстүрлері ықпал еткенін айтсақ та болады. Қазақ хандығы әлі құрылмаған кезде Ақ Орда құлап, Ноғай Ордасы және Моғолстан XVII ғасырға дейін ел тарихына әбден әсер етті. Қазақ хандығының құрылуы дегеніміз - қазақ халқының тарихындағы ең маңызды кезеңдердің бірі болып саналады. Сондағы 10 жыл ішінде Қазақ хандығы Орталық Азиядағы халықты бір ордаға жинай алған, ең қуатты мемлекетті құрды. [1, б.98-101]
___________________________________ _______________
1 Аяған Б.Ғ., Әбжанов Х.М., Исин А.И. Қазақ хандығы тарихы: құрылуы, өрлеуі, құлдырауы. Алматы: "Сөздік - словарь", 2011. - 320 б.

1.2. Қазақ хандығының нығаю жолдары
1470 жылы қаланың көптеген ұлыстары Жәнібек пен Керей хан бастаған Қазақ хандығының құрамына кіріп, хандықтың бақылауында болды. Айта кету керек, ыдыраған Әбілқайыр хандығының мұрагерлері Сырдария бойындағы дүние-мүлікті ғана сақтап қалуды көздегенін айтып өтсек болады. Темір әулеті мемлекетінің Оңтүстік Қазақстан жеріндегі билігі едәуір әлсіреді. Сонымен қатар, Моғолстанда орталық үкімет толығымен әлсіреп, саяси жағдай тұрақсыз қалыпқа ене бастады. Осы жайттардың барлығы Қазақ хандығының нығаюының басталуымен тұспа-тұс келген еді. Сырдария қалаларын Қазақ хандығына қосудың қарсыластарының бірі Әбілқайыр ханның немересі Мұхаммед Шайбани хан болғандығын айта кеткен жөн. Қазақтардың бас қосуына байланысты қазақ әскері, Шайбақ әскерлерінен әлдеқайда асып түсті. Дегенмен, Сырдария қаласына өз үстемдігін жүргізгісі келген Шайбақ бір кездері Темір әулетінің, сонымен қатар моғол хандарының және ноғайлықтардың көмегіне сүйенген еді. Осылайша, бірнеше көрші мемлекеттер Қазақ хандығының кеңеюіне жол бермеуге тырысты. Шамамен 1480 жылы Қазақ хандығын Бұрындық хан билеген болатын. Осы жылдары экономикалық маңызы бар қалалар үшін күрес әлі де жалғасты. Моңғол билеушілері 1482-1485 жылдар аралығында мемлекетаралық шайқастарға да араласты. Жүніс хан Ташкент пен Сайрамды Темір әулетінен алды. Мұхаммед Шайбани Арқұқ пен Сығанақты қысқа уақытқа басып алды, бірақ қазақ әскерінің қысымына төтеп бере алмай, жеңіліске ұшырап, 1486 жылы Қаразымға аттанды. 1490 жылы Моғол билеушісі Сұлтан Махмұд хан Темір әулетінен азат еткен Отырар қаласын берді, бұл Сыр бойындағы жағдайды тіпті қиындатады. Отырармен қоса, Шайбани Йасы мен Сауранды өз қолына алады. Кейін Шайбаниге тойтарыс берілген болатын. Бұрындық хан, Әдік және Қасым сұлтандары бастаған қазақ әскерлері Сауранға қала тұрғындарына көмектесу үшін кірді. Дегенмен, қазақ әскерлеріне қарсы Шайбани мен Моғал хан Отырарды басып алу үшін күш біріктірді. Осыған байланысты Бұрындық хан қала қоршауынан шығып, Шайбанимен келісімге келеді. XV - XVI ғасырдың басында Сығанақ, Сауран, Созақ қалалары уалаяттармен бірге Қазақ хандығының құрамына кірді. Шайбанидің билігі әлі де Арқұқта, Ясиде, Отырарда уақытша сақталды. Ташкент пен Сайрам Моғол хандығының қол астында болды. [2] Ол кезде қала тұрғындары қазақ билеушілеріне жан-жақты көмек көрсеткен. Мысалы, Сауран тұрғындары іштегі орнығып жатқан заңға көңілдері көншімей қазақ әскерлеріне өз қақпаларын ашты. Қазақ даласы мен Сырдарияның едәуір бөлігіне қоныс аударған Шайбани 1500 жылы Мауеннахрға өз жақтастарымен бірге басып кіріп, Орта Азияны Темір әулетінен тартып алған болатын. Қазақ тайпаларын біріктіре отырып, қазақ хандығы Қазақстанның солтүстігі мен солтүстік-батысындағы жерлерге саяси ықпал етті. Әбілқайыр ханның ордасы ыдырағаннан кейін Сібір хандығы төменгі Ертіс пен Тараз, Тобыл және Тұра өзендерінің жанында ірге салып, Шибан әулетінен Ибақ хан ұлыстармен батысқа қарай жылжыды. [3, б. 341-362]
XV ғасырдың соңғы онжылдықтары - XVI ғасырдың басында Қазақ хандығының экономикасы әбден нығайып, географиялық жағынан кеңейіп, қазақтардың этникалық жерлерінің едәуір бөлігін қосып алды. Қазақстан - Орталық Азия аумағында соғыстар, даулар, халықтың үлкенді-кішілі көші-қоны орын алған қиын жағдайдан өте отырып, Қазақ хандығы нығайған болатын.
Жалпы, XVI ғасырдың алғашқы жиырма жылы екі сатыға бөлінеді: Бұрындық ханның билігінің соңғы кезеңі және Қасым ханның Қазақ хандығының гүлденген кезеңі. Қазақ хандығының кейбір ірі ұлыстарын Керей ханның басқа ұлдары мен Жәнібек Ханның ұлдары да басқарады. Жәнібек ханның ұлдарының бірі Қасым сұлтан елді ақылға сала отырып билеген болатын. Жыл өткен сайын Қасым сұлтанның елдегі даңқы артып, XVI ғасырдың басында ол саяси қайраткер болды. Ол өзінің командалық талантымен, саясатымен және елді біріктіру қабілетімен танымал болды. Шайбани әскерін жеңгеннен кейін Қасымның абыройы арта береді. Үкіметтен қуылғанын және ел арасындағы билігінің құлағанын түсінген Бұрындық хан Қазақ хандығынан кетуге мәжбүр болды. Сонымен, 1511 жылы Қасым хан Қазақ хандығының басшысы болды. Қасым ханның тұсында 1 миллионға жетіп, Қазақ хандығы өркендеді. Қасым Ханның әділдігі, барша халыққа бірдей қарым-қатынасы, баршаның көңілінен шыққан заңдар жинағын жариялауы, сондай-ақ ел үкіметінің ел дамуына қосқан үлесі зор.
___________________________________ _______________
2 Аполлова Н.Г. Присоединение Казахстана к Росии в 30-х годах XVIII века. - Алма - Ата, 1960.
3 Кәрібаев Б.Б. Қазақ хандығының құрылу тарихы. - Алматы: "Сардар" баспа үйі, 2015. - 520 б.

2. Қазақ хандығының басқару жүйесі

Қазақ хандығының ұлттық басқару жүйесі қалыптасқан болатын. Ежелгі дәуірде пайда болған тайпалық тәртіп басқару жүйесінде берік сақталғанын да айтсақ болады. Қазақ Хандығының құрылымының барлығы жеті бөліктен тұрды.
Ауыл - қазақ халқының алғашқы қоғамдық ұйымы. Яғни, мұнда қандас туыстарынан және бірнеше отбасынан ауыл құрылды. Әр ауылды басқаратын адамды ауылбасы екені айтылады. Ауылбасы - ақылды, саяси беделді, бай адам. Ауыл тұрғынының негізгі міндеттері: ауыл шаруашылығын басқару, маусымдық көші-қон уақытын белгілеу, адам және көлік қуатын дұрыс пайдалану мүмкіндігі, жанжалдарды әділ шешу мүмкіндігі, ауылға келетін салықтардың уақтылы төленуін бақылау, жоғарыдан келетін жарлықтар мен бұйрықтардың дұрыс орындалуы болып табылады.
Ата аймақ жеті атадан тұратын бірнеше ауылдан тұрады. Ата аймақты қадағалайтын адамды ақсақал деп атайды, оны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.