Таяу Шығыстағы қақтығыстарды шешу перспективалары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті

ӘБІЛКӘРІМ БИБІПАТМА МЕЙРАМБЕКҚЫЗЫ

Таяу Шығыстағы саяси және дипломатиялық мәселелер: қарулы қақтығыстарды шешу жолдары

7М031100 - Халықаралық қатынастар

Магистрант
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Ғылыми кеңесшілер: Мамашарипова Г.А.
з.ғ.к. доцент

М.Әуезов атындағы
Оңтүстік
Қазақстан университеті

Қазақстан Республикасы
Шымкент, 2024

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1
1 ТАЯУ ШЫҒЫСТАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТАРДЫҢ ТАРИХИ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ СЕБЕПТЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
0.1 "Таяу Шығыс" қақтығысының пайда болу себептері мен тарихи алғышарттары
0.2 Жаңа мемлекеттер мен шекараларды құру, саяси келіспеушіліктер
0.3 Саяси үдерістегі ұлттық және діни факторлардың рөлі, діни және этникалық қақтығыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2 ТАЯУ ШЫҒЫСТАҒЫ САЯСИ ПРОЦЕСТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың дипломатиялық күш-жігерінің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Халықаралық санкцияларды енгізу және тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Таяу Шығыстағы қақтығыстарды шешу перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ

Зерттеу мақсаты: Зерттеу жұмысында ХХ ғасырдың екінші жартысында Таяу Шығыста орын алған араб-израйль соғыстарына және араб елдерінің ішіндегі жетекші ел Израильдің шиеленісті реттестірудегі саясатына тарихи талдау жасалынған. Таяу Шығыс шиеленісінің тарихи дамуы мен оны реттестіру жолдары қарастырылады.
Тақырыптық зертеуде келесі аспектілерге назар аудару керек:
oo Таяу Шығыс аймағындағы Британия, Франция ірі державаларының сыртқы саяси стратегиялық мүдделерін зерделей отырып, Таяу Шығыс мәселесінің пайда болуын және дамуын зерттеу;
oo Таяу Шығыста қырғи-қабақ соғыстарының басталуы мен оның араб Израйль елдерінің даму бағыттарын айқындауағы әсерін зерттеу;
oo Таяу Шығыстағы араб-израиль қақтығыстарының пайда болуына әсер етуші факторлары сараптау;
oo ХХ ғасырда Таяу Шығыстағы орын алған ірі қақтығыстарды анықтау;
oo Таяу Шығыс шиеленістерін реттестірудегі Кэмп-Дэвид келісімінің рөлін айшықтау:
Осы аспектілерді жүйелі және терең зерттеу мұқият қорытындылар мен ұсыныстар жасауға көмектеседі.
Зерттеу нысаны: ХХ ғасырдағы халықаралық қатынастардағы Таяу Шығысшиеленісі және шиеленіске қатысты ұлы державалар саясатының тарихын ашып көрсету, саяси даму модельдерін қарастыру мен әр кезеңдегі заңылықтарын зерттеу.
Зерттеу пәні: Таяу Шығыстағы араб-израиль соғыстарын аймақтағы қырғи-қабақ соғыс салдары әсерлері негізінде қарастыру. Бұл қатынастардың аймақтағы геосаяси және экономикалық динамикаға қалыптасуы, дамуы және әсер ету процесі. Сондай-ақ, Израиль өзінің сыртқы саяси бағытын жүргізу кезінде қолданған әдістер.
Зepттeудiң ғылыми бoлжaмы:

Зepттeудiң мiндeті: Негізгі аспектілер мен міндеттерді зерттеу арқылы болжауға болады:
-Таяу Шығыс текетіресінің пайда болу себептері мен тарихи алғышарттарын анықтау;
- Израиль мемлекетінің қалыптасуын, саяси экономикалық дамыған күшке айналуын сараптау;
- 1917 жылдан осы күнге дейінігі Таяу Шығыстағы саяси жанжалдар мен әскери қақтығыстарға талдау жасау;
-Таяу Шығыс дағдарысын реттеудегі ұлы державалардың ұстанымдары мен мүдделерін көрсету;
- БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың дипломатиялық күш-жігерінің рөлін көрсету;
- Израиль мен Араб елдері арасындағы жасалған бейбіт келісім-шарттарды талдау, олардың тарихи орны мен бүгінгі ықпалын көрсету:
Саяси үдерістегі ұлттық және діни факторлардың рөлі, діни және этникалық қақтығыстар. Еңбекті зерттеудегі Таяу Шығыс шиеленіссіндегі діни факторлардың рөлі, аймақтағы исламдық ұйымдардың ұстанымдары мен қызметтері, мақсат-мүдделері жан-жақты мазмұндалған.
Зepттeудiң әдicнaмaлық жәнe тeopиялық нeгiздepi:

Зерттеудің көздері: Диссертациялық жұмысты орындауда кеңестік зерттеушілердің еңбетері үлкен үлес қосты. Тақырыпты зерттеу жұмысы барысында Таяу Шығыстағы шиеністердің пайда болуы мен даму тарихына байланысты өз еңбектерін арнаған, көптеген көрнекті ғалымдардың зерттеу еңбектері қарастырылды. Қоғам мен мемлекет қайраткерлерінің ой желістері мен қорытындылары арқау болды. Араб елдерінің даму тарихына ықпал етуші факторлар мен аймақтағы араб елдерінің даму факторларын А.В.Кулрявцев, Л.И.Медведко, В.И.Киселев еңбектері қарастырылды. Аймақтық қауіпсіздік, бейбітшілік және жер мәелелеріне ерекше көңіл бөлген М.А.хрейзат еңбектері мен монографиялары қаратырылды.
Америка Құрама Штаттары мен Кеңес Одағының сыртқы саясаты мен принциптерін, халықаралық қатынастар зерттеуші Тариқ Алидің еңбегінде қарастырылған.Сонымен қатар араб зерттеушілерінің ішінен Абд әл-Мажид Фарид еңбегін атап өткен жөн. Ол өз еңбегінде палестиндік-иорданиялық қақтығыстарды реттеструдегі Насыр әрекетін, сонымен қатар кеңестік идеалогияның ықпалын ашып жазған. Ал шығыстанушы ғалым Е.Д.Пырлин өз еңбегінде палестина мәселесін шешу жолдарын, тарихи даму барсын жан жақты қарастырып нақты бағасын берген.
Израильдің Азиядағы саясаты: ХХІ ғ. басында Үндістанмен және Қытаймен қарым-қатынастың дамуы мысалында тақырыбы магистрлік диссертация үшін академиялық мақалалар, кітаптар, баяндамалар, Ресми құжаттар мен баспасөзді қамтитын әртүрлі дереккөздерді пайдаланылды.
Зерттеу жұмысында отандық зерттеуілердің еңбектері де біршама өз көріністерін тапты. Қ.К.Тоқаевтың еңбектері көмек болды. Алғаш болып араб елдерінің тарихын зерттеуді қолға алған Қазақстандық ғалым К.Қ.Қожахметовтың Таяу Шығыс соғыстарының мәселесін ұлт-азаттық қозғалыстар, Араб республкасының және мемлекетаралық қатынастардағы кеңестік және батыстық саясаттың орны мен рөлін қарастырған еңбектері, А.М.Шыңғысбаев пен Қ.Ә.Жүністің еңбектері, Араб-Израиль қақтығысын зерттеуші С.Сайлауқызының ғылыми мақалалары пайдаланылды.
Жұмыс құрылымы: Зерттеу кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған дереккөздер мен әдебиеттер тізімінен тұрады диссертацияның кіріспесінде зерттеуде қарастырылған мәселенің тұжырымы берілген, өзектілігі негізделген ұсынылған зерттеу, оның мақсаттары келтірілген, мәселенің даму дәрежесі, зертеу нысаны, зерттеу пәні, жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері көрсетілген.
Бірінші тарауда
ТАЯУ ШЫҒЫСТАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТАРДЫҢ ТАРИХИ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ СЕБЕПТЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
0.4 "Таяу Шығыс" қақтығысының пайда болу себептері мен тарихи алғышарттары
0.5 Жаңа мемлекеттер мен шекараларды құру, саяси келіспеушіліктер
Саяси үдерістегі ұлттық және діни факторлардың рөлі, діни және этникалық қақтығыстар
Екінші тарауда
ТАЯУ ШЫҒЫСТАҒЫ САЯСИ ПРОЦЕСТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың дипломатиялық күш-жігерінің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Халықаралық санкцияларды енгізу және тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Таяу Шығыстағы қақтығыстарды шешу перспективалары
Диссертация қорытындысында жүргізілген зерттеулердің нәтижелерін қорытындылау, қорғауға ұсынылған ережелер мен ұсыныстарға қатысты негізгі қорытындыларды тұжырымдау жоспарлануда.

1 ТАЯУ ШЫҒЫСТАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТАРДЫҢ ТАРИХИ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ СЕБЕПТЕРІ
0.6 . Таяу Шығыс қақтығысының пайда болу себептері мен тарихи алғышарттары
Таяу Шығыс аймағы оны әлемнің көптеген басқа аймақтарынан ерекшелендіретін бірқатар ерекше белгілерге ие болып табылады. Өзінің геосаяси жағдайы бойынша әлемнің кез келген басқа бұрышын Таяу Шығыспен салыстыру қиын, өйткені ол әлемнің үш бөлігінің: Еуропа, Азия және Африканың түйіскен жерінде орналасқан. Сондықтан, барлық дерлік қуатты әлемдік державалардың бір уақытта оны өздерінің өмірлік мүдделерінің аймағы деп жариялап, бақылау орнатуға тырысқаны кездейсоқ емес. Кім Таяу Шығысты басқарса, Жерорта теңізі бассейнінің шығыс бөлігін және Үнді мұхиты бассейнінің батыс бөлігін басқарды.
Таяу Шығыс - әлемдегі ең тұрақсыз аймақтардың бірі. Тек ХХ ғасырда жетіден астам ірі қақтығыстар болды. Өткен ғасырдың басында Таяу Шығыстың бүкіл аумағы дерлік Осман империясының қолында болды. Таяу Шығыс немесе Араб мұсылман аймағы әлемдік саясатта орталық мәнге ие болып келді. Осман империясы ыдырағаннан кейін, Британия Франция Таяу Шығысты отарлай бастағаннан бастап аймақта мазасыздық күшейді. 500 жыл бойы Осман империясының правинциалары ретінде тыныш өмір сүріп келген Араб аймағы 20-шы ғасырдың орталарынан бастап тыныштығынан айырылды деп айтсақ болады. Аймақтағы саяси процесс кейде жарылғыш сипатқа ие болады, сондықтан Таяу Шығыс жоғары шиеленісті қақтығыс аймағы болып табылады. Соңғы 50 жылда әлемнің бірде-бір аймағында Таяу Шығыстағыдай көп қарулы қақтығыстар болмағанын атап өту жеткілікті. Мұның көптеген себептері болмады емес. Біріншіден, Британия мен Франция бірінші дүние жүзілік соғыста Осман империясының Германия тарапын таңдап, жеңілгендер қатарынан табылуы себепті өзара жерін бөлісуі басталды. Британия Иордания, Ирак және Палестинаны жаулап алды. Ал Франция Сирия мен Ливанды өз аймағына айналдырды. Яғни бірнеше саяси даму модельдері бәсекелес болды.
Жалпы, Британия Империясының Таяу Шығысты жаулап алуы отаршылдық деуге келеді. Мемлекет шекараларының көрінісінен де, біз сол елде өмір кешкен халық менталитетіне, ұлттық, діни, тарихи ерекшелілтерін негізге алмай Империялардың мүдделерін ойлап сызылғандығын нақты байқаймыз. Суретте 1.

60 жыл бойы Таяу Шығыс шиеленісінің халықаралық қатынастардың қалыпты дамуына кедергі болуымен айқындалады.
1947 жылы Біріккен Ұлттар Қйымының Қауіпсіздік Кеңесі Палестина жерінде екі тәуелсіз араб және еврей мемлекетінің құрлуы туралы шешім қабылдады. Таяу Шығыс аймағында өз мүдделерін көздеген алып державалардың құйтырқы саясатының қолдауымен құрылған Израйль мемлекеті осы аймақтағы халықтардың өміріне түбегейлі өзгерістер енгізді. Адамзат пайда болғалы бері әлем халықтарының діни, рухани өркениетінің ошағы болған жер қанды қырғын соғыстардың алаңына айналды.
Тарихи даму барысында Таяу Шығыс екі әлемдік діннің: христиандық пен исламның бесігі болды, басқаша айтқанда, екі әлемдік мәдениеттің туған ошақтарының бірі болды.
Ұлтшылдық. Отарлау дәуірі біткеннен соң, постканалиализм, антиканалиялизм толқыны өтеді. Халық арасында империяларды ө жерімізден шығарамыз деген талап туындайды. Бұл идеалар көбіне КСРО саясатына жақындау болды.
Панараби́зм - бүкіл араб мемлекеттерінің бірігіп үлкен бір мемлекет құру идеясы, Таяу Шығыстағы арабтарды топтастыруға бағытталған қоғамдық-саяси ирредентистік қозғалыс.
.

Таяу Шығыс жаһандық дағдарыстың ошағы болып табылады, созылмалы соғысқа бейім және әлемдегі ең ұзаққа созылған қақтығыстардың үйі. Бұл анархия мен сенімсіздік аймағы сияқты. Таяу Шығыстың тарихы да табиғи әлемнің стратегиялық физикалық ерекшеліктеріне қатысты осындай күрестермен бірнеше рет белгіленді. Соңғы онжылдықтарда аймақта орасан зор мұнай қоры ашылғаннан кейін Таяу Шығыстың әлемдік саяси үдеріске әсері айтарлықтай артты.
Таяу Шығыстағы саяси және дипломатиялық мәселелер көбінесе тарихи қайшылықтар, діни қайшылықтар, аумақтық даулар және сыртқы күштердің ықпалы сияқты әртүрлі факторлармен байланысты. Бұл аймақтағы қарулы қақтығыстарды шешу кешенді көзқарасты қажет етеді. Жиырмасыншы ғасыр бойы Таяу Шығыс күрт саяси өзгерістерге толы аймақ болды. Империялар құлады, мемлекеттер құрылды, қақтығыстар саяси ландшафттың ортақ сипатына айналды. Өзгерістер мен қақтығыстардың қозғаушы күштері әртүрлі болды. Этникалық, идеология, дін және билікке немесе экономикалық пайдаға ұмтылу ұлттық шекарадан асып түсетін сыртқы араласумен жиі күшейетін қысымды тудырады. Күрделі саяси динамикасымен танымал аймақта талдау өте сирек кездеседі.
Таяу Шығыстағы қақтығыстардың басты себебі басқалардың арасында секталық мәселе болып табылады. Дін әлі де аймақтағы адамдардың өміріндегі ең тиімді фактор болып табылады. Сонымен, аймақтағы ең маңызды субъектілер - дін қызметкерлері мен дін ғалымдары саясатты ақтайтын (жоқ) және бұл суретте діни қызметкерлер аймақтағы секталық мәселелердің бірінші жауапты субъектілері болып табылады; өйткені олардың арандатушылық интерпретациялары мемлекеттер мен әскерилендірілген топтарды қазіргі қақтығыстарды өршітіп, өршітуге итермелейді. Демек, шиеленісті шешу үшін ең бірінші қадамды діни қызметкерлердің тамырынан бастау керек. Олар оң әрекет жасап, басқа секта(лар) үшін сындарлы пәтуалар беруі керек. Сонымен, секталар арасындағы өшпенділік ақтау нүктесін бұрмалайды және баяу (мүмкін зорлық-зомбылықсыз аймақтарда тез) бауырластық қайта жанданып, үкіметтерге төменнен жақындасу талабы ретінде әсер етеді. Бұл зерттеуде Таяу Шығыстағы қақтығыстарды шешу жеті деэскалация қадамынан тұрады: конструктивті түсіндірулер (фәтуа), ішкі деңгейде жақындасу, адамдардың мемлекетке сұраныстарын қанағаттандыру және көрсету, мемлекеттен ішкі істерге оң жауап беру. мемлекеттік деңгей, мемлекетаралық деңгейде тежеушілік, халықаралық қоғамдық дипломатиядағы толеранттылық және аймақ халықтарының жақындасуы. Бұл шешім процесінде Таяу Шығыс діни қызметкерлері одағы алғашқы және ең маңызды қадам, Таяу Шығыс Одағы соңғы, ұзақ мерзімді және идеалды қадам болып табылады. Соңғы және ұзақ мерзімді болжам ретінде, осы бейбіт үдеріс пен секталық көзқарасты басқара алатын ел Таяу Шығыстың табиғи аймақтық көшбасшысы болуы мүмкін. Шығыс Одағы, Таяу Шығыс діни қызметкерлері одағы.
Израиль-Хамас соғысының Америка Құрама Штаттары мен Иранның тікелей қатысуымен кеңірек соғысқа ұласуы жасырын болды. Жақында АҚШ пен Ұлыбританияның Йемендегі Иран қолдайтын хуситтер аймақтарына әуе соққылары осы шиеленіс динамикасындағы маңызды қадамды білдіреді. Америка Құрама Штаттары да, Иран да соғыстың өршуін қаламайды. Дегенмен, күшею кез келген тараптың қате есептеуі немесе олардың сенімді тұлғаларының әрекеттері арқылы болуы мүмкін.
Америка Құрама Штаттары мен Иран арасындағы тыныш дипломатия Израиль мен Газадан тыс жерде қақтығысты бәсеңдетуі немесе оны қазіргі деңгейінде тоқтатуы мүмкін.
АҚШ-тың Иранға немесе ирандық активтерге қарсы әрекет ету туралы сенімді қоқан-лоққылары Иранды өзі қолдайтын және қамтамасыз етіп отырған Қарсыласу осі топтарына, мысалы, хуситтер, Хизболла және Ирак пен Сириядағы қарулы топтарға олардың белсенділік деңгейін төмендету немесе азайту үшін қысым жасауға көндіруі мүмкін. қақтығыстың кеңеюіне жол бермейтін қызыл сызықтарды сақтаңыз. Бұл процесс басталып кеткен болуы мүмкін.
Иранның бұл талапты орындауы ұтымды болар еді. Ол көптеген жылдар бойы санкциялардан әлсіреді және Әйел, өмір, бостандық демонстрацияларының жалғасып келе жатқан ішкі саяси сынақтарына тап болды. Құрама Штаттармен тікелей қарсыласу оның мүддесіне сай емес. Сонымен қатар, жеке хабарлама тиімдірек болады, өйткені ол Америка Құрама Штаттарына жаппай бас тартуды қамтымайды, бұл Иранның аймақтағы беделін төмендетеді.
Дегенмен, Иранның талаптарға сәйкестігіне кепілдік берілмейді және оны идеологиялық ойлар мен орындау Ислам Республикасының аймақтағы ықпалына ұзақ мерзімді перспективада зиян тигізуі мүмкін деген сеніммен бұғаттауы мүмкін.

Палестина-Израиль қақтығысы - Израиль мемлекеті мен палестиналық-араб ұлтшылдары арасындағы 75 жылдан астам уақытқа созылған қақтығыс. Оның мәні израильдіктер мен палестиналық-араб ұлтшылдары арасындағы бұрын Міндетті Палестинаның құрамында болған жерлерге қатысты құқықтық және аумақтық дауында жатыр (Міндетті Палестина -- Бірінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінде тарихи Палестина территориясында құрылған геосаяси құрылым және). 1922 жылдан 1948 жылға дейін Ұлттар Лигасының мандаты аясында британдық бақылауда болды - редактордың ескертпесі).
Бұл дауға байланысты қақтығыстар аймақта, негізінен Израиль мемлекеті мен Газа секторы арасында жиі болып тұрады.

Израиль - Таяу Шығыстағы Жерорта теңізінің шығыс жағалауында орналасқан, халқы 9,6 миллионнан астам және экономикасы дамыған мемлекет (жан басына шаққандағы номиналды ЖІӨ - $52 151).

Газа секторы - Жерорта теңізіндегі ұзындығы 40 км және ені 6-дан 12 км-ге дейінгі аумақ, Батыс Шерия аумағымен бірге ішінара мойындалған Палестина мемлекетінің екі бөлігінің бірі болып табылады. Халқы 2,2 миллионнан астам адам.

Панараби́зм- Таяу Шығыстағы арабтарды топтастыруға бағытталған қоғамдық-саяси ирредентистік қозғалыс.
.

Таяу Шығыс - Жерорта теңізінің оңтүстігі мен шығысындағы жерлерді (Левант деп те аталады), Арабия түбегін және Солтүстік Африканың бөліктерін қамтитын аймақ. Бүгінгі таңда MENA аймағының (Таяу Шығыс және Солтүстік Африка) кең анықтамаларына Ливан, Сирия, Ирак, Иордания, Палестина, Израиль, Түркия, Кипр, Сауд Арабиясы, Йемен, Оман, БАӘ, Катар, Бахрейн, Кувейт аумақтары кіреді. , Египет, Ливия, Тунис, Алжир, Марокко, Судан, Иран мен Ауғанстан, кейде тіпті Греция мен Пәкістан да қарастырылуда.
Бұл аймақ ежелгі өркениеттердің көне тарихына тұнып тұрғанымен, Таяу Шығыс термині салыстырмалы түрде жаңа өнертабыс болып табылады, оны алғашында британ империалисттері Таяу Шығыс (Балқан және Осман империясы) арасындағы аймаққа сілтеме жасау үшін XIX ғасырдың аяғында ойластырған. Империя) және Қиыр Шығыс (Қытай, Жапония және Корея сияқты Шығыс Азия елдері).
Әрине, аумақтарды шығыстағы жақын немесе алыс деп сипаттау толығымен Еуропа мен Батысқа қатысты. Бір қызығы, аймақты сипаттайтын қазіргі араб эндонимі еуроцентристік Таяу Шығыс терминіне сәйкес келеді; араб тіліндегі термин الشرق الاوسط (әл-Шарк әл-Аусат), сөзбе-сөз аударғанда Таяу Шығыс дегенді білдіреді. Ағылшын тілінде кейбір адамдар Middle East терминін Таяу Шығыстың синонимі ретінде де пайдаланады.
Әлемнің бұл аймағын көбінесе өркениет бесігі деп атайды. Ауыл шаруашылығының, жазудың және технологияның өркендеуінің көп бөлігін ежелгі Месопотамияға жатқызуға болады. Мұнда қола сияқты материалдар әзірленді және Левантта тұңғыш әліпби жасалды. Адамдар бұл аймақта төртінші мыңжылдықтан көп бұрын болғанымен, ұйымдасқан өркениеттің алғашқы қалыптасуы осы уақытқа жатады. Осы уақыт ішінде алғашқы Мысыр және Шумер өркениеттері, Аккад империясы, Вавилон империясы, Жаңа Ассирия империясы, Финикия империясы, Ахеменидтер (Парсы) империясы және басқалары сияқты көптеген империялар көтерілді және құлады. Бұл империялар аймақта кейінірек пайда болатын заманауи өркениеттердің негізін жасады.
334 жылы Македония патшасы Александр Македонский Парсы империясын толығымен басып алып, басып алды. 323 жылы қайтыс болған кезде оның империясы Грециядан солтүстік-батысқа дейін Үндістанға дейін созылды. Аймақтағы эллинистік мәдени әсерлер негізінен кейінгі империялардың көлеңкесінде қалып қойғанымен, эллиндік тарихтың реликтері Мысырдағы Александрия немесе Амманның тарихи атауы Филадельфия сияқты атаулар сияқты қарапайым нәрселерде қалады.
31 жылы Август эллиндік державаларды құлатып, Рим империясының құрылуын бастады. Август б.з. 14 жылға дейін билік жүргізіп, Рим заңдарын өзгертіп, империяның шекарасын бекітті. Осы ерте кезеңде римдіктер өздерін Таяу Шығыстың көрнекті өркениеттері мен империяларының бірі ретінде көрсетіп, 200 жылға созылған Pax Romana құрды.
Алайда, б.з. 235 жылдан бастап Рим империясы оның гүлденуіне қауіп төндіретін көптеген шабуылдарға тап болды және б. з. 300 жылға дейін мұндай қауіптерге тап болды. Римнің тұрақтылығына ішкі және сыртқы қауіптердің ауқымын ескере отырып, император Диоклетиан б.з. 285 жылы империяны екіге бөлді. Батыс Рим империясы батыс жартысын, ал Шығыс Рим империясы шығыс жартысын басқаратын болады. Осылайша, б.з. 285 жылдан кейін Шығыс Рим империясы Византия империясы деп аталып, Таяу Шығыстағы аумақтарды басқаруды жалғастырды.
Батыс Рим империясы б.з. 476 жылы құлағанымен, Византия империясы 1453 жылы Константинопольді Османлылар басып алғанға дейін аман қалды және гүлденді. Дегенмен, Византия империясы жүздеген жылдар бойы күшті болғанымен, оның Таяу Шығыс аймағындағы билік орны тек 7 ғасырдың ортасына дейін созылды. Араб әлемінде исламның күшеюімен исламдық күштер Сирияға басып кірді, кейінірек Палестина, Мысыр және Солтүстік Африкадағы Византия территорияларының қалған бөлігін басып алды.
632 жылы Мұхаммед пайғамбар қайтыс болғаннан кейін ислам бүкіл Таяу Шығысқа тарады. 632-661 жылдар аралығында Рашидун халифатын құрып, оны алғашқы төрт ислам халифасы немесе Пайғамбардың мұрагерлері -- Әбу Бәкір (632-624), Омар (634-644), Осман (644) басқарды. -656 ж.), және Әли (656-661 жж.). Бұл алғашқы төрт халифа Мұхаммед пайғамбардың ілімін берік ұстанғандықтан, Дұрыс жолдағы халифалар деп аталады. Әли қайтыс болғаннан кейін Умайядтар әулеті билікті қолына алып, ұлы ислам әулеттерінің алғашқысын құрды.
Әбу Суфиян басқарған Омейядтар әулеті Құрайштан шыққан бай саудагерлер болды және бастапқыда исламды қабылдауға қарсылық көрсетті; дегенмен, олар мұны істегеннен кейін тез арада Мұхаммед пайғамбардың әкімшілігінің көрнекті мүшелеріне, кейіннен халифтерге айналды. Содан кейін бірнеше жылға созылған соғыстан кейін Әбу Суфиянның ұлы Муавия I Дұрыс жолдағы халифалардың соңғысы Әлиді тақтан тайдырып, Омейядтар әулетін құрды.
Омейядтар әулеті Умайядтар әулетінің екі тармағына, Суфиянилер мен Маруанилерге бөлінді. I Муавия және Әбу Суфиянның басқа ұрпақтары б.з. 661-684 жылдар аралығында билік жүргізді, ал Маруан I мен оның ұрпақтары 684 жылдан б.з. 750 жылы Омейядтар әулетінің соңына дейін билік етті. Омейядтар әулеті аймақты арабтандыруды жеделдетіп, араб тілін жалғыз ресми тіл ретінде бекітті және византия монеталарын жаңа араб ақшасына ауыстырды. Айта кетейік, Иерусалимдегі Құз күмбезінің киелі орны біздің заманымыздың 692 жылы Умайядтар әулеті тұсында аяқталды.
Аббасидтер әулеті -- 747 жылы Әбу Муслим көтерілісі Омейядтардың соңғы халифасы Маруан II тақтан тайдырғаннан кейін құрылған екінші ұлы Ислам империясы. Аббасилер бұрынғы исламдық режимнің мәртебесі мен билігін кеңейтіп, халықаралық ықпал ету аймағын орнатты. Омейядтар көп назарын империяның батыс бөліктеріне аударғанымен, Аббасидтер Халифатты шығысқа қайта бағыттап, Бағдадта жаңа астананы құрды.
Аббасидтер әулетті жаңа биіктерге жеткізсе, бірқатар өзгерістер Ислам империясын әлсіретіп жіберді. 9 ғасырда бірнеше жергілікті автономиялық әулеттердің құрылуына байланысты Аббасидтер әулеті ішкі қиындықтарға тап бола бастады. 945 жылы Буйидтер Аббасидтер территориясында ирандық шииттер әулетін құрды, ал 1055 жылы түрік селжұқтары Аббасидтер әулетінің билігінің көп бөлігін иемденді, бірақ олар Аббасидтерге номиналды көшбасшылықты сақтап қалуға мүмкіндік берді.
Мамлюктер бастапқыда 9 ғасырда Аббасидтер әулеті пайдаланған түрік құл сарбаздары болды. Мамлюк (مملوك) сөзі араб тілінде сөзбе-сөз аударғанда иеленген немесе меншік дегенді білдіреді. Бастапқыда құл болған және ислам империясы үшін күресуге мәжбүр болғанымен, мәмлюктер өздерінің әскери күшін тез арада саяси билікті басып алу үшін пайдаланып, Аббасидтер әулетіндегі халифаларды тақтан тайдырды. Моңғолдар Бағдатты талқандағаннан кейін мамлюктер Левантқа одан әрі басып кірудің алдын алып, өздерін аймақтағы басым күш ретінде көрсетті. Мамлюктер араб емес мұсылман болғанымен, моңғолдар мен крест жорықтарымен сәтті күресіп, араб-ислам әлемінің мақтауына ие болды. Мамлюктер 1517 жылы бұл аумақтар Осман империясының провинцияларына айналғаннан кейін де Мысыр мен Сириядағы қатысуын сақтап қалды.
Османлы экспансиясы әлдеқайда ертерек басталғанымен, османдықтар 16 ғасырда аймақтағы үлкен аумақты сәтті және мұқият бақылауға алды. Османлылар бұрын мамлюктер басқарған халықаралық сауда жолдарын бақылауға алып, кең және гүлденген империя құрды. Осман империясы Анадолыны араб әлемінің ажырамас бөлігі ретінде құрып, ислам әлемін қайта біріктірді, ал тәуелсіз Иран кейіннен осы жаңа исламдық жүйеден бөлініп шықты.
1566 жылы Осман империясы сыбайлас жемқорлыққа, экономикалық қиындықтарға және әлеуметтік толқуларға байланысты ішкі проблемаларға тап бола бастады. Соған қарамастан Османлылар мұндай мәселелердің салдарын барынша азайтып, 16-17 ғасырлар бойы аймақтық қатысуын сақтай алды. 18 ғасырда Осман империясы империялық құлдырау мен Батыстың жоғары технологияларының қысымына тап болды. Билеуші Османлы таптарының көпшілігі елеулі реформалар жасауға қарсылық танытқанымен, 19 ғасырдың басында Османлы империясының шарасыз күйде екені анық болды. Осылайша, 19 ғасыр орталықтандырылған өкілеттіктерді құру мақсатында елеулі қайта құрулар мен реформалар жүргізді.
1908 жылы Одақ және Прогресс Комитеті (CUP) деп аталатын реформаторлық қастандық жасаушылар конституциялық басқару жүйесін құру үшін Османлы монархиясын сәтті құлатты. КОКП реформаторлары әдетте жас түріктер деп аталды. Жас түріктер Османлы модернизациясының жаңа қозғалысына бастамашы болғанымен, олардың сыртқы саяси қателіктері ақырында империяның жойылуына әкелді. Немістердің әскери мүмкіндіктерін асыра бағалаған Османлылар Бірінші дүниежүзілік соғыста орталық державалармен шайқасты. 1918 жылы соғыстың соңында Таяу Шығыстағы Османлы аумақтары 1916 жылғы Сайкс-Пико келісімінде көрсетілгендей батыс державалары арасында бөлінді. Оқиғалардың бұл айналымы қазіргі Таяу Шығыстың көп бөлігін қалыптастырды және аймақта қазіргі заманғы ұлттық мемлекеттердің құрылуына әкелді. Осы тарихи оқиғалар мен қазіргі Таяу Шығыстың құрылуы туралы толығырақ мына жерден оқи аласыз.
Таяу Шығыста бір кездері астрономия, математика және философияда іргелі жетістіктерге жеткен ұлы өркениеттердің отаны болды. XII ғасырда мұсылман империялары қазіргі Ираннан Испанияға дейінгі аумақты бақылап отырды, ал Бағдад пен Кордова сияқты астаналар ғалымдар Аристотельді аударып, алгебраны ойлап тапқан білім орталықтарына айналды. ХІІІ ғасырда этникалық түрік тайпасы жаулап алу жорықтарын бастады, соның нәтижесінде Осман империясы құрылды, бұл бүкіл Таяу Шығысты және Вена қақпаларына дейінгі аумақты ғасырлар бойы өз бақылауына алады. Таяу Шығыстың заманауи шекаралары Осман империясы ыдырағаннан кейін ХХ ғасырдың басында қалыптаса бастады. Бір кездері құдіретті империялар аймақты бұдан былай басқармағанымен, жер, мұнай және билік үшін бәсекелестік Таяу Шығыстың заманауи тарихын анықтауды жалғастыруда.
Таяу Шығыста бір кездері астрономия, математика және философияда іргелі жетістіктерге жеткен ұлы өркениеттердің отаны болды. XII ғасырда мұсылман империялары қазіргі Ираннан Испанияға дейінгі аумақты бақылап отырды, ал Бағдад пен Кордова сияқты астаналар ғалымдар Аристотельді аударып, алгебраны ойлап тапқан білім орталықтарына айналды. ХІІІ ғасырда этникалық түрік тайпасы жаулап алу жорықтарын бастады, соның нәтижесінде Осман империясы құрылды, бұл бүкіл Таяу Шығысты және Вена қақпаларына дейінгі аумақты ғасырлар бойы өз бақылауына алады. Таяу Шығыстың заманауи шекаралары Осман империясы ыдырағаннан кейін ХХ ғасырдың басында қалыптаса бастады. Бір кездері құдіретті империялар аймақты бұдан былай басқармағанымен, жер, мұнай және билік үшін бәсекелестік Таяу Шығыстың заманауи тарихын анықтауды жалғастыруда.
Араб түбегі - Исламның туған жері, діннің ең қасиетті екі қаласы (Мекке мен Мәдина) және алғашқы мұсылман империясының орны. Бірақ кейінгі империялар астаналарын Жерорта теңізіндегі қалаларға көшірген кезде, Араб түбегі саяси беделінен айырылды. Бір кездері ұлы аймақтық державалар көшпелі тайпалардың бірін-бірі көшпелі тайпалардың бірігуімен 1932 жылы жаулап алып, Сауд Арабия Корольдігін құрғанша, көшпелі тайпаларға көшті. Ибн Сауд билікке жетуінің көп бөлігін фундаменталисттердің әскери және саяси қолдауына қарыздар еді. Исламның ілімдері мен заңдарын қатаң түрде түсіндіруді ұстанатын ваххабилік ағым. Сауд отбасы мен ваххабилік абыздар арасындағы одақ бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді, Сауд Арабиясының саясатында дін күшті рөл атқарады. Патша өзінің заңдылығын Мекке мен Мәдинадағы екі қасиетті мешіттердің қамқоршысы ретінде танылған діни атағынан алады. Оның үстіне, Сауд Арабиясының 1938 жылы мұнайды ашуы - негізі қаланғанынан алты жыл өткен соң - жас елді құнды ресурстармен және, тиісінше, алдағы ондаған жылдар бойы қуатпен қамтамасыз етеді.
Еврейлердің отаны туралы идея ескі өсиеттен бастау алады. Бірақ он тоғызыншы ғасырда, ұлтшылдық бүкіл Еуропаны шарпыған кезде, сионизм - олардың библиялық отанында еврей мемлекетін құру үшін заманауи ұлттық қозғалыс - Еуропадағы еврейлерді қудалаудың күшеюіне байланысты қарқын алды. Сионизмнің серпілісі 1917 жылы британдықтар Палестинадағы еврей халқына үй салуды қолдайтындарын жариялаған кезде болды. Британдықтар Палестинаны басқарған кезде (1917 - 48), сионистер бұл аймаққа еврейлердің көшіп келуіне ықпал етті және жергілікті мүлікті сатып алды, бұл сол жерде тұратын арабтармен шиеленісті тудырды және шектеулі ауылшаруашылық жерлері үшін жарысты. Жерге, Палестинаның болашағына қатысты келіспеушіліктер және британдықтар адал делдал бола алмайды деген ортақ сенім зорлық-зомбылыққа әкелді. Тәртіпсіздіктер мен ереуілдер ақыры 1930 жылдардың аяғында көтеріліске ұласып, экономиканы күйретіп, үш мың арабты, екі мың еврейді және алты жүз британдықты өлтірді. Көптеген британдық көшбасшылар Палестинаны басқаруды жалғастыра алатындарына сенімді болмағандықтан, оны бөлек еврей және араб елдеріне бөлу керек деген қорытындыға келді.
Екінші дүниежүзілік соғыс пен Холокосттың сұмдығынан кейін британдық басқаратын Палестинадағы еврей жетекшілері еврей мемлекетін құруға талпынып, тәуелсіздік бірден берілмей тұрғанда ағылшындарға қарсы зорлық-зомбылық көрсетті. Бұл толқуды шешу үшін Біріккен Ұлттар Ұйымы 1947 жылы Палестинаның бөлек еврей және араб елдеріне бөлінетінін жариялады. Еврей жетекшілері 1948 жылы мамырда Ұлыбританияның шығуына байланысты Израильдің тәуелсіздігін жариялады. Алайда арабтар БҰҰ-ның бөлу жоспарын қабылдамады, олардың пікірінше, олар ата-бабаларының жерлерін басып алды. Көрші араб елдері палестиналық арабтарды қорғау үшін Израильге басып кірді, бірақ соңында жеңіліске ұшырады. Израильдіктер бұл қақтығысты өздерінің Тәуелсіздік соғысы деп атаса, арабтар оны накба (арабша апат) деп біледі, өйткені бұл жүздеген мың палестиналықтардың үйлерін тастап кетуіне әкеліп соқтырды және одан әрі жерлерін жоғалтты. Одан кейінгі онжылдықтарда тек бес араб елі (Бахрейн, Египет, Иордания, Судан және Біріккен Араб Әмірліктері) және Палестина үкіметі Израильмен ресми дипломатиялық қарым-қатынас орнатып, оны тәуелсіз ел ретінде ресми түрде мойындады. Дегенмен, соңғы жылдары Израиль мен араб мемлекеттерінің Ираннан сезінген ортақ қауіпі көптеген елдерді қарым-қатынастарды қалыпқа келтіру үдерісін бастауға итермеледі.
Солтүстік Африка елдері еуропалық отарлаудан кейін 1950 және 1960 жылдары тәуелсіздік алды. Италия 1911 жылдан 1947 жылға дейін Ливияны басқарды, бұл кезеңде отаршыл әскерлер жергілікті қарсылық қозғалыстарына қарсы химиялық қару қолданды және олардың мүшелерін концлагерьлерде түрмеге қамады. Ливия 1951 жылы Екінші дүниежүзілік соғыста Италия жеңілгеннен кейін тәуелсіздік алды. Испания қазіргі Марокконың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.