Шардара орман шаруашылығы мекемесінің орманды қалпына келтіру жұмыстарының көрсеткіші
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті
Тойлибеков Жандус Кансейтугли
Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі КММ тұқымбағының ағаш-бұта өсімдіктерінің өсуі және даму жағдайы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
В079 - Орман шаруашылығы
6В08302 - Ландшафты дизайн және көгалдандыру мамандығы
Астана 2024
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті
Қорғауға жіберілді
Орман ресурстары және
орман шаруашылығы
кафедрасының меңгерушісі
____ Абжанов Т.С.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі КММ тұқымбағының ағаш-бұта өсімдіктерінің өсуі және даму жағдайы
В079 - Орман шаруашылығы
6В08302 - Ландшафты дизайн және көгалдандыру мамандығы
Орындаған Тойлибеков Ж.К.
Диплом жетекшісі
а.ш.ғ.к аға оқытушы Боранбай.Ж.Т
Астана 2024
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті КеАҚ
Орман шаруашылығы, жабайы табиғат және қоршаған орта факультеті
Орман ресурстары және орман шаруашылығы кафедрасы
6В08302 - Ландшафты дизайн және көгалдандыру мамандығы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі_
_______ АбжановТ.С.
_________________
(күні, айы, жылы)
Дипломдық (жұмысты) орындау бойынша
Тапсырма
Студент Тойлибеков Жандус Кансейтугли
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы: Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесі КММ ағаш-бұта өсімдіктерінің өсуі және даму жағдайы
01.12.2023 ж. № 1670-Б бұйрығымен бекітілген
Студенттің аяқталған жобаны тапсыру мерзімі - 13.06.2024 ж.
Жұмысқа бастапқы деректер: Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесі өсетін ағаштарды зертеу жұмыстары және олардың жағдайын жақсарту жұмыстары тұралы мәліметтер жинадым.
Жұмыстың мазмұны: кіріспе, жұмыс жасалатын аумақтың табиғи-климаттық жағдайы, нысаны мен әдісі, көшетжайдағы агротехникалық шаралары, пайдаланылған препараттар тізімі экономикалық тиімділігі, биометриялық көрсеткіштері, қорытынды, қоршаған орта, еңбек қорғау, пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1.М.А.Гендельман,Ж.Қ.Қырықбаев Жерге орналастырудың және кадастрдың ғылыми негіздері, Астана-2004ж
2.Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі мекемесінің мұрағаты
3."Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы"
4.http:magistr.kzreferatshow46 61813 Шардара реферат
5.http:ontustik-shardara.gov.kz
6. Қазақ энциклопедиясы, 6 том, 2005ж.
7.Родин Л.Е. Характеристика плантаций фисташки. Фисташка в Бадхызе", Л., 1990
8. Жетісу энциклопедия. - Алматы: Арыс баспасы, 2004 жыл. -- 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3
9. Қазақ Энциклопедиясы, 9 том 18 бөлім
Жұмыс бойынша кеңесшілер (оларға қатысты жобаның бөлімдерін көрсете отырып)
Бөлім
Кеңес беруші
Бақылау
мерзімі
қолы
Кіріспе
Боранбай.Ж.Т
01.11.2023
Әдебиетке шолу
Боранбай.Ж.Т
23.11.2023
Табиғи-климаттық жағдайы
Боранбай.Ж.Т
15.11.2024
Зерттеу нысаны және әдісі
Боранбай.Ж.Т
22.02.2024
Зерттеу нәтижелерін талдау
Боранбай.Ж.Т
12.04.2024
Қоршаған ортаны қорғау
Боранбай.Ж.Т
03.05.2024
Еңбекті қорғау
Боранбай.Ж.Т
17.05.2024
Қорытынды
Боранбай.Ж.Т
22.05.2024
Норма бақылау
Есмурзаева А.К.
31.05.2021
Тапсырманың берілген күні 01.11.2023
Жұмыс жетекшісі
а.ш.ғ.к,аға оқытушы Боранбай.Ж.Т
Тапсырманы студент орындауға қабылдады Тойлибеков.Ж:Қ
Мазмұны
Нормативті сілтемелер
2
Анықтамалар
3
Белгілеулер мен қысқартулар
4
Кіріспе
5
1
Негізгі бөлім
6
1.1
Шардара қаласының орналасу орны және табиғи-тарихи жағдайы
6
1.2
Климаты
7
1.3
Жер бедері
9
1.4
Топырақ жағдайы
10
1.5
Су көздері
11
1.6
Фаунасы
12
1.7
Флорасы
12
2
Жеке тапсырма Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі КММ тұқымбағының ағаш-бұта өсімдіктерінің өсуі және даму жағдайы
14
2.1
Орман қоры
17
2.2
Өртке қарсы іс-шаралар
18
2.3
Орман қорғау және күзету
21
2.4
Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесі мекемесінде өсетін ағаштар
21
2.5
Шардара орман шаруашылығы мекемесінің орманды қалпына келтіру жұмыстарының көрсеткіші.
26
2.6
Шардара орман шаруашылығы мекемесінің орман қоры учаскесінің экологиялық өнімділігі және оны арттыру шаралары
27
2.7
Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесінің орман тұқымбағының қазіргі таңдағы жағдайы.
31
2.8
Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесініңорман тұқымбағын салуға кететін шығындар есебі
37
Қоршаған ортаны қорғау
40
Еңбекті қорғау
44
Қорытынды
47
Пайдаланылған әдебиеттер
48
Нормативті сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі нормативті құжаттарға сілтемелер пайдаланылды:
ҚР СТ 1158-2002 жоғары кәсіби білім. Білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасы.
МЖМБС 3.001-2000 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім. Негізгі ережелер.
ХС ИСО 9000: 2005 Сапа менеджменті жүйесі. Негізгі ережелер мен сөздік.
ХС ИСО 9001: 2008 Сапа менеджменті жүйелері. Талаптар.
Білім туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі №319-III Заңы.
Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық кодексі.
Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 22 қарашадағы № 414-V Еңбек кодексі.
ҚР СТ 1,5-2013 Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, рәсімделуін және мазмұнына қойылатын жалпы талаптар.
ХС ИСО 9000: 2015 Сапа менеджменті жүйелері. Негізгі ережелер мен сөздік.
ХС ИСО 9001: 2005 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар.
Анықтамалар
Орман шаруашылығы - экономиканың бір саласы. Ормандарды зерттеу; есепке алу; ағаштар мен бұталардың тұқымынан және көшеттерден орман өсіру, орманды жаңартып отыру; орманды күту; сүрек дайындау, оны кесіп, реттеу; питомниктерде көшет өсіру; суландыру; орманды өрттен, зиянкестер мен түрлі аурулардан қорғау; саңырауқұлақ, ағаш шырынын жинау; ағашқа және орман өнімдеріне деген халық шаруашылығына қажеттерін қанағаттандыру мақсатында орманды пайдалану ісін реттеу шараларымен шұғылданады .
Орман селекциясы - бұл өсімдіктер мен ормандардың тұрақтылығын, экологиялық ресурстық және рекреациялық маңыздылығын арттыру мақсатында табиғатта бар формаларды анықтау және практиканы қолдану және ағаш пен бұта өсімдіктерінің жаңа сорттарын өсіру теориясы мен әдістерімен айналысатын ғылым саласы ;
Орман питомнигі - орман қоры аумағының ағаш және бұта тұқымдас екпе материалдарды өсiруге арналған учаскесi;
Орман тұқым шаруашылығы - тұқым қуалаушылық қасиеттерi құнды және себу сапасы жоғары тұқым алуға бағытталған орман тұқымдарын дайындау, өңдеу, сақтау және пайдалану, олардың сапасы мен шығу тегiне бақылау жасау жөнiндегi iс-шаралар кешенi;
Тұқым - егуге арналған тұқымдық материал болып табылады;
Тұқымның өсу күші - тұқымның жедел көктеп, қалыпты күшті өскін берудегі қабілеті;
Тұқым өнгіштігі - тұқымның қалыпты түрде көктеп шығып, өскін беруге қабілеттілігі.
Белгілеулер мен қысқартулар
Га - гектар
Тг - теңге
% - пайыз
°С - ауа температурасы
км2 - шаршы километр
мкгг - микрограмграмм
min - минимум
max - максимум
мм - миллиметр
һ - биіктік
м - метр
дм - диаметр
см - сантиметр
Кіріспе
Орман біздің басты байлығымыз, және халық игілігінің негізгі көзі десек те болады. Орман - таза ауа, демалыс орыны, құнарлы топырақты сулы өзендері бар жаңға жайлы аймақ.
Орман қорларынан жер шарындағы адамзаттың керегіне қажетті барлық тұрмысқа қажетті заттар өндіріледі, егерде шамадан тыс өндіретін болсақ орман қорын азайтып алуымыз мүмкін. Орман бізге ауаны тазартып, көмірқышқыл газын фотосинтез арқылы сіңіріп, таза оттегі бөліп беріп отырады.
Сондықтанда орман қорының тиімділігін арттыру үшін Шардара орман шаруашылығы мекемесінің орман қоры учаскесінің экологиялық өнімлігі және оны арттыру шаралары - негізіндегі тақырыпты таңдап алдым.
Өндірістік тәжірибемнің негізгі мақсаты - теориялық оқу үрдісінде алған білімімді бекіту, тереңдету және жүйелеу. Осы мақсатта өндірістік іс-сана тәжірибесін Шардара орман шаруашылығы және жануарлар әлемін қорғау мемлекеттік мекемесінде өттім.
Осы тақырыбты талқылай келе орман учаскесіндегі экологиялық маңыздылығын сипаттап, орман негізгі байлық көзі екенін, оны сақтап, барынша тиімді қолдануымыз қажет. Сондықтанда экологиялық маңызын арттыру үшін көптеген көшеттер мен ағаш отырғызу жұмыстарын жүргізіліп, орман мекемесіндегі жыл сайынғы көрсеткіш өсіп келе жатыр, отырғызылып жатқан көшеттер саны артуда, бұл біз үшін өте тиімді.
І Негізгі бөлім
Шардара қаласының орналасу орны және табиғи-тарихи жағдайы
Шардара ауданы - Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстік-батыс бөлігіндегі аумақтық-әкімшілік бөлік. Жерінің аумағы 13 мың км[2] (облыстың 11,1%-ын құрайды). Тұрғын саны 70,0 мың адам (2003). Орталығы - Шардара қаласы.
Аудан 1969 ж. қазан айында Қызылқұм ауданының негізінде құрылған. Аумағындағы 27 елді мекендер, 1 қалалық және 10 ауылдық округке біріктірілген. Аудан Сырдария өзеннің сол жағалауында, Қызылқұм құмының оңтүстік-шығысында ала, аллювийлік жазықта (Шардара даласы) орналасқан. Қызылқұм өңіріндегі мыңдаған гектар шөлейт алқаптарын игеріп, суландыру арқылы ел қоныстандыру үшін 1958 ж. Шардара құрылыс басқармасы құрылды. Кеңестер Одағының әр түкпірінен келген, жоғары білімді мамандар, осы өлкенің жас кадр мамандары бірлесіп жұмыс істеді. 1967 ж. 15 қазанда Мемлекеттік комиссия сыйымдылығы 5 млрд. 700 млн. м[3] Шардара бөгені мен су электр станция құрылысының аяқталғаны жөнінде актіге қол қойған. Сол жылы Сырдария өзенін бойлай ұзын 130 км Қызылқұм магистральды каналы іске қосылды.
Шардара ауданының тұрғындарының негізгі бөлігі қазақтар - 93,9%-ын, орыстар 4%-ын, қалғаны өзбек, әзірбайжан, украин, т.б. ұлт өкілдері құрайды. Тұрғындарының 60,7% ауылдық елді мекендерде қоныстанған. Орналасу тығыздығы
1 км[2] ге 5,4 адамнан келеді.
Аудандағы ірі елді мекендер: Шардара қаласы (25,5 мың адам), Көксу (6,1), Шардара (4,8), Қоссейіт (4,5), Ұзыната (4,3), Қазақстан (4,3), Целинное (3,5) ауылдары. Ауылдарда негізінен күріш, қаракөл қойы, оған қосымша мақта, сүтті, етті мал, жылқы, түйе, көкөніс, бақша өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 күріш өсіру тәжірибелік шаруашылығы болған (1988 ж. Қазақстан, Целинный біріктіріліп, Жиделі, Аққала, Байырқұм кеңшарлары Арыс ауданына берілді). Олардың негізінде ауданда ӨК, ЖШС, 4186 шаруа қожалықтары құрылған. Елді мекендердегі қарапайым халық, Қызылқұм каналы мен Сырдария өзенінің бойын жағалай орналасқан. Шардара ауданы. бойынша ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемінің 67,7% мақта шаруашылығына тиесілі. Аудандағы егістік жерлердің 58,8% немесе 30,2 мың гектары мақта егістігі, қой басының 23,9%-ын қаракөл қойы құрайды. Аудан шаруашылығының негізін Талапты ӨК, Қызылқұмда ауылым ӨК, НИМЕКС корпорациясының зауыты, Мырзакент, Достық мақта пункттері, Мырзакент АҚ, Игілік ЖШС т.б. құрайды.
Денсаулық сақтау саласында 43 мекеме жұмыс істейді. Олар ауданы аурухана, 3 ауылдық аурухана, 9 ауылдық дәрігерлік амбулатория,
9 фельдш.-акушерлік пункт, ауданы туберкулезге қарсы диспансер, сан-эпидемиологиялық стансасы, стоматологияық емхана қызмет көрсетеді. Білім беру, мәдениет салаларында 30 жалпы білім беретін мектеп, 1 кәсіптік-техникалық мектеп, 35 кітапхана, 10 мәдениет үйі, клубтар, халық театры, 1 кинотеатр, Шардара толқындары ансамблі жұмыс істейді.
Аудандағы Ұзыната аулынан 8 км жерде бүтіндей сақталып қалған орта ғасыр ескерткіштерінің бірі - Ұзыната кесенесі орналасқан.
1.2. Климаты
Ауа райы жағдайларының ерекшеліктері ең алдымен географиялық орнына байланысты болып келеді. Шардара ауданы қоңыржай белдеудің оңтүстігіндегі шөл зонасында орналасқан. Аудан климатының қалыптасуына сонымен қатар Қызылқұм құмдары, жазда тропиктік ауа массалары әсер етіп отырады. Бұл территорияның климаты айқын көрінетін континенталдығымен, құрғақтылығымен және жылудың молдығымен сипатталады. Жоғарғы континенталдық күн мен түннің, қыс пен жаздың шұғыл температуралық өзгерістерінен байқалады. Ауа райы жағдайы - айқын континенттік. Қысы біршама жұмсақ, қаңтардың жылдық орташа температурасы - 4 - 6°С. Жаз айлары ыстық, аңызақты, шілденің ортасы температурасы 28 - 29°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 150 - 200 мм. Ауаның орташа тәуліктік температурасы 0°С-тан жоғары жылы кезең шамамен 10 айға созылады. Жазы ыстық, ұзақ және құрғақ. "Қызылқұм" метеостанциясының мәліметтері бойынша ең ыстық ай шілденің орташа температурасы +29,6°С құрайды. Абсолюттік максимумы +46°С. Жаздағы аптап ыстық Иран жақтан соққан желге байланысты. Ондай күндері ауа құрғап, температура +45°С-қа дейін көтеріледі.
Маусым айының 25-інен тамыз айының 5-іне дейін "шілде" түседі. Бұл 40 күн шілде жылдың ең ыстық мезгілі. Күннің ыстығы соншалық күндізгі сағат 12-ден кешкі 18-ге дейін даладағы қызу еңбек, тіршілік тоқтап қалғандай болады. Жаздағы болып тұратын желдың жылдамдығы 3-5,5
мсек. Аңызақ жиі болып тұрады. Қыс аудан территориясында ұзаққа созылмайды және қоңыржай суық болады. Қыстағы ауаның абсолюттік максимумы -35°С. Қыстағы жалпы қар жамылғысының қалыңдығы 8-15 см-ге жетеді. Қыс қатты, ұзақ болған жылдары қар жамылғысы 25-30 см-ге барады. Жылдың суық мезгілдерінде аудан территориясында солтүстік-шығыс пен шығыстан соғатын жел басым келеді. Желдің жылдық орташа жылдамдылығы 3-5 мсек. Аязсыз күндері топырақ қабатының 30-40 см-і тоңданып қалады. Көктайғақ күндер саны 1-7 см аралығында. Жылдың көп мезгілінде күн ашық болады. Жыл бойына дауылды желдер жиі болып тұрады. Әсіресе көктемнің соңында және жаз айларында шаңды дауылдарды көп көруге болады. Құрғақшылық - бұл аудан климатының негізгі белгісі. Жауын-шашынның көп бөлігі көктем-қыс айларына тура келеді. Территорияға түсетін атмосфералық жауын-шашын көп емес, оның орташа жылдық мөлшері 170см-ден аспайды. Бұның өзі маусым бойынша әрқалай таралады. Жауын-шашынның 2 максимумы байқалады: біріншісі шұғыл көрінетін - көктемгі, екіншісі - күзгі. Жазы өте құрғақ. Эффективті температура жиынтығы 4000-4600° құрайды. Температурасы 10° С-тан жоғары кезде ауа ылғалы дефицитінің жиынтығы 2600-3200 мм-ге тең. Ылғалдану коэффициенті 0,1-ден 0,3-ке дейін өзгеріп отырады. Жоғарыда көрсетілген мәліметтер 1-кестеде берілген.
1-кесте
Метеостанциясының климаттық көрсеткіштері
Көрсеткіштер атауы
Өлшем бірлігі
Мәні
Мерзімі
Ауа температурасы
Орташа жылдық
градус
12,6
Абсолюттік максималды
градус
46
Тамыз
Абсолюттік минималды
градус
-35
Желтоқсан
Жауын-шашын мөлшері
Мм
170
Вегетациялық кезеңнің ұзақтығы
Күн
197-208
Көктемгі соңғы үсік
4 сәуір
Күзгі алғашқы үсік
11қазан
Қар жамылғысы
Пайда болу уақыты
тұрақсыз
Желтоқсан
Орманға кету уақыты
20 ақпан
Топырақтың тоңдануы тереңдігі
См
30
Маусым бойынша басым болатын желдердің бағыты
Қыс
Румб
Шығыс
Көктем
Румб
Солтүстік-шығыс
Тұрақсыз
Жаз
Румб
Солтүстік
Күз
Румб
Шығыс
Маусым бойынша болатын желдердің жылдамдығы
Қыс
мсек
2,8
Көктем
мсек
4,1
Жаз
мсек
3,7
Күз
мсек
3,4
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы
%
25
Кестеге түсініктеме: Бұл кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша жаз айлары өте ыстық, және жауын-шашын мөлшері өте аз. Қыста қар түсу мөлшері өте аз, солтүстіктен ызғырық жел болады. Жылдық вегетация күндері көп.
1.3. Жер бедері
Жалпы алғанда Тұран плитасы Оңтүстік және Батыс Қазақстан территорияларында орналасқан. Шардара ауданы негізінен Тұран плитасында орналасқан. Жалпы алғанда Шардара ауданының терроториясының беткі бөлігі негізінен бор және үштік кезең құмдары, құмдақтары, саздары, сонымен қатар опок, конгломерат, галечник сияқты континенттік және теңіздік шөгінділерден құралған.Теңіз шөгінділері плиоценнен кейін қалыптасады. Үштік және бор шөгінділері көбінесе саздар мен саздақтар, сондай-ақ әр түрлі аллювиалдық үйінділермен жабылған.
Тектоникасы. Тұран плитасының платформалық қаптама құрылымы барлық қалыңдықта бірдей емес. Аталған құрылымдық қабаттардың әрқайсысына құрылымдық жоспар ерекшеліктері тән, бірақ жалпы алғанда жоғарғы горизонттан төменге қарай қаптама құрылымының күрделенетіндігі байқалады. Басты құрылымдық элементтері барлық горизонттан көрінеді. Оларға ірі ойыстар мен көтерілімдер, сонымен қатар аралық құрылымдық элементтер-моноклиндар, ойыстар және құрылымдық террассалар жатады. Сырдария ойысы Шығыс Аралдың оңтүстігіне қарай орналасқан және одан Аққыр-Құмқалы ойпатымен бөлектенген. Сырдария ойсының ішкі құрылысы күрделі. Оның ішінде алты иілу - Үрмеқұм, Жауғаш, Берді, Арыс-Байырқұм, Ерғашқұдық және Келес үш көтерілуі - Төртқұдық, Балтакөл-Басаға және Қаратау болып бөлінеді. Осы құрылымдық элементтер арасындағы шекералар әдетте фрексуралар мен жарылулар арқылы жүргізіледі. Иілімдердегі фундаменттің жату тереңдігі 3 шақырымға жетеді, ал көтерілулер мен ойыстардың ернеу маңы бөліктерінде жүздеген метрге дейін төмендей береді. Шөгінді қабаттардың қалыңдығының анализі құрылымдардың морфологиясы мен даму ерекшеліктеріне бағалауға мүмкіндік беріп отыр. Қаптаманың барлық ірі құрылымдары мезозойдағы сияқты, кайназой шөгінділерінен де жақсы байқалады. Қаптама құрылымдарына фундаменттің сынулары мен бөлшектенген және мезазой мен кайназойда тік қозғалыстар дифференциясына ұшыраған көтерілген және төмен түскен. Солтүстік бөлігінде ойыстар шартты түрде үрмеқұм иілімі бірнеше брахиантиклиналдармен күрделінген құрылымнан тұрады. Кемпір көтерілімі солтүстік-батысқа бағытталған, ол үлкен Қаратаудың оңтүстік-батыс беткейінің терең батқан моноклиналын қиындата түседі. Жауғаш иілімі ойыстың орталық бөлігінде орналасқан. Құрылымның шығыс бөлігінің білігі солтүстік-шығысқа бағытталған. Солтүстік-шығысқа қарай созылған шөгінді қаптаманың ірі құрылымына Балткөл-Басаға мен Қаратау бұйраты және оларды бөліп тұратын Берді иілім, сонымен қатар Арыс-Байырқұм иілімдері жүйесін Келес иілімінен бөліп тұратын Шулы-Шардара көтерілімдер тобы жатады.
1.4. Топырақ жағдайы
Шөлдердің топырағында ылғал аз болғандықтан өсімдіктердің қоректенуіне қажетті минералды тұздар топырақта қатты күйінде кездеседі. Күн көзінен қызған, құрғақ ауада су буы да аз болады. Өсімдіктердің жапырақ арқылы қоректенуіне қажетті жарық өте жеткілікті. Бірақ топырақтағы минералдық тұздар өсімдік тамырына өте алмайды. Шөл топырағында шірінді аз болады, түсі ақшыл, сұр топырақ деп аталады. Аудан жерінде сұр және шалғынды топырақ таралған. Топырақтың түзілуіне және оның қасиетіне түрлі факторлар әсер етеді. Солардың ішінде климаттың маңызы зор. Жауын-шашын аз жауып, климаты құрғақ ыстық жерлерде сирек өсетін, шөптесіп өсетін өсімдіктерден шірінді аз түседі. Ал еріп топыраққа сіңбеген тұз жер бетіне жиналып жерді сортаңдандырады.
Топырақтың беткі қабатына шірінді көктем мен қоңыр күзде көбірек жиналады. Топырақтың түзілуіне жер бедерінің де әсері көп. Топырақтың түзілу процесі өте баяу жүреді, әрі әр аймақта әр түрлі.Топырақтарының механикалық құрамы да әр түрлі болып келеді. Онда өте ұсақ бөлшектерден бастап, біршама ірі түйіршектер (тау жыныстары) мен минерал үгінділері көп кездеседі. Топырағы минералдық құрамына қарай сазды, саздақты, құмдауытты және құмды болып келеді. Өсімдік сирек шығатындықтан, олардың топырақта қалдыратын қалдықтары да мардымсыз.Сондықтан топырақтарында қарашірік аз. Осының салдарынан топырақ түсі бозғылтанып, өзін түзген тау жынысына ұқсас.
Шардара ауданы Қызылқұм құмды массивтерінде орналасқандықтан, территориясында топырақ түрлері көп емес. Территориясының көпшілік бөлігін құмдар алып жатыр. Тек ауданның шығысына қарай, яғни Шардара жазық даласының территориясында ғана топырақ түрлері өзгереді. Бұл ауданның топырағы негізінен екі типті болып келеді: жайылымдық шалғынды және ашық сұр топырақ. Жайылымдық шалғынды тұзды топырақ Сырдария өзені аңғары мен жайылмасын алып жатыр. Бұл топырақ түрі аудандағы басқа топырақтарға қарағанда біршама құнарлы, себебі бұл топырақта тоғайлар мен бұталы алқаптар таралған. Бұл топырақ түрінің топырақ түзуші жыныстары аллювилік шөгінділер болып табылады. Топырақ қабаты профилімен ерекшеленеді, яғни қабаттар әр түрлі механикалық құрамы жағынан кезектесіп отырады. Әр түрлі ауыр саздар басым келеді. Сырдария өзенінің ағынын реттегеннен бері топырақ одан да бетер тұздана түсуде.
Шардара даласын оңтүстіктің ашық сұр топырақтары алып жатыр. Бұл топырақтың қарашірігі біршама. Осы топырақ таралған аумақта құм төбелер мен тақырлар, сонымен қатар сортаңдар кездеседі. Төбелі және тізбекті құмдар аудан территориясының кей бөліктерінде басым келеді. Құмдары көбінесе псаммофильді өсімдікпен толықтай және жартылай бекіген деуге болады. Топырақ гумысының мөлшері 0,3-1%. Осы топырақ түрі ауданда маңызды рөль атқарады. Өйткені аталған топырақ түрлеріне қарағанда осы топырақ ауыл шаруашылығы, оның ішінде өсімдік шаруашылығын дамытуда қосар үлесі өте зор. Аудан жерінде осы топырақ түрі ғана суармалы егіншілікке пайдаланылып, шабындық, пішендік қызметін атқарады. Осы екі топырақ типінен басқа аудан жерінде сортаңдар мен сорлар және тақырлар жиі кездесіп отырады. Топырақтың бұндай түрлері ауыл шаруашылығына пайдаланудың нәтижесінде пайда болған. . Аудан аумағында құрылыс материалдары барланған. Жерінің басым бөлігі құмды (Қызылқұм), сұр, сортаң топырақты, өзен аңғарлары шалғынды-сазды топырақты.
1.5. Су көздері
Шардара су электр станциясы,Октьябрьдің 50 жылдығы атында-республикадағы су электр станцияларының бірі.Сырдария өзенінің орта ағысында орналасқан.1-агрегаты 1965 жылдың мамырында, 2-агрегаты желтоксанда, ал соңғы 4-агрегаты 1966 жылдың маусымында пайдалануға берілген. Қуаты 100 МВт. Станция қазіргі талаптарға сай дәрежеде автоматтандырылған және телемеханикамен басқарылады. 1965 - 1975 ж. жоспардағы 3 млн. 442 мың квтһ сағатына электр энергисы өндіріледі. Шардара гидротехникалық кешені Шардара бөгені, Қызылқұм өңірінде ауыл шаруашылығы өндірісін жедел қарқынмен өркендетуге мүмкіндік берді.
Шардара ауданында тек жалғыз ірі өзен - Сырдария бар. Сырдария - Орта Азиядағы ірі өзендердің бірінен саналады. Ол Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Қазақстан тереторияларында орналасқан. Морфологиялық белгелеріне қарай бассейнді екі облысқа бөлуге болады: таулы және жазықты. Солтүстікте - Теріскей Алатау, Қырғыз Алатау, Алай, Түркістан және Нұратау оның табиғи шекарасы болып табылады. Қарадария мен Нарын өзендерінен Ферғана қазаншұңқырының шығыс бөлігіндегі қосылған жерінен Сырдария атанып Арал теңізіне құяды. Жалпы ұзындығы Нарын өзенінен 2212 шақырым, Қарадария өзенінен 3019 шақырым. Оның 1400 шақырымы Қазақстан территориясынан өтеді. Өзен жоғарғы бөлігінде Ферғана аңғарындағы егіншілік жерді суаруға көбірек пайдаланылады, сондықтан көптеген салаларының суы басты арнаға жетпей қалады. Салаларының көпшілігі Ферғана аңғарының ішінде шоғырланған, олар: сол жағынан - Исфайрам, Шахимардан, Сох, Исфара, Қожабақырған және Ақсу, оң жағынан - Патшаата, Қасансай, Ғавайсай, Чаадаксай. Бұл салалар өздерінің суын жауын-шашын көп болған кезде ғана суын өзенге құяды. Фархад тауын жарып өткен жерінде 1948 жылы Фархад СЭС - ы салынған.
Мырзашөл (сол жағасы) және Дальверзин (оң жағасы) суландыру жүйелерін құрайды. Одан әрі Шыршық сағасынан төмен қарай аңғармен ағады. Сырдария ағынын реттеуші Шардара СЭС - ы бөгенінен кейін өзен Қызылқұм өңіріне енеді. Ферғана аңғарынан шыққаннан Шардара су қоймасына дейінгі жерде өзен әлсіз көрінетін шекаралы аңғармен ағып өтеді. Жайылмасының көп бөлігі ені 1 шақырымнан 11 шақырымға дейінгі, кейбір жерлері 15 шақырымға дейін баратын қандайда бір жағамен ұштаспайтын бір жақты болып келеді. Осы жертілімінде Сырдария өзеніне оң жағынан салалар - Ахангаран, Шыршық, Келес өзендері келіп қосылады.
1.6. Фаунасы
Шөлде дала аймағындай өсімдік бетін тұтас бүркеп жатпайды. Олардың аралары сирек, селдір өседі. Мұндай жағдайда жануарлар түрінің аз болуы өзінен өзі түсінікті: себебі, шөлді жерлерде жануарларға қажетті азық та аз, баспана да кем, климаты қатаң. Дегенмен, шөлді жерлерді мекендейтін жануарлар осындай өте ауыр жағдайларға бейімделген. Шөл жануарлары ыстыққа да төзімді келеді. Кейбіреулері күннің ыстығы қайтқан кезде інінен тысқа шығады. Екінші біреулері құмды қазып астына көміліпжатады не бұтаға өрмелеп шығып тыныстайды. Шөлді жерлерде топырақ бетін күн қатты қыздырады, оның температурасы 1,5-2м биіктіктегі ауа температурасынан 30-35°-тай жоғары болады. Ал топырақтың төменгі қабатына қарай тереңдікте топырақ қабатының температурасы топырақ бетіндегіден екі есеге жуық төмен болады.
Аудан территориясындағы бауырымен жорғалаушылар өте алуан түрлі және орасан көп, ал сүтқоректілерден кемірушілер көп кездеседі. Бұл жерлерде тұяқтылар кем тараған, ал жыртқыш сүтқоректілер мен құстар жоқ деуге де болады. Селдір өсімдікті жерлері мен өсімдіксіз жалаңаш тақырлы кең алаптар кезектесіп келетін сазды және тастақ топырақтарда жануарлар өте сирек кездеседі. Сырдария өзені аңғаррында ну тоғайлар өседі. Ол тоғайларда зәулім ағаштар жайқала өсіп тұрады. Тоғайларға іргелес өзен жайылмасының шабындықтары болады. Жағдайдың осындай алуан түрлі болуына байланысты бұл жерлердегі жануарлар дүниесі де көп түрлі келеді. Сырдарияның қамыс қопаларында тоғай бұтасы деп аталтын бұғының бір түрі болған. Қазіргі кезде бұл жануарды кездестіру өте қиын, Амудария жаққа ауып кетті деседі. Даласында құм қояндары, ал жалаңаш құмдарда шағылдарда қосаяқтар мен шисаусақ сарышұнақтар мекендейді. Жануарларының арасында түлкі, жабайы шошқа, борсық, бөкен, қарсақ, шүйе бөрі, шағал ірілері болып саналады. Жабайы шошқаны тұрғылықты халық қабан деп атайды. Жыртқыштардан қасқырды атап өтуге болады. Аймақта жиі ұшырасатын ондатр - терісі бағалы аңдардың бірінен саналады. Құстарынан дуадақ, құр, бөдене, қаршыға, үкі, тырна, көкқұтан, үйрек, кекілік, қырғи, балшықшы, бозторғай, тоқылдақ, қырғауыл т.б. мекендейді.
1.7. Флорасы
Өсімдіктер жамылғысы. Қазақстанның құмды шөлдерінің өсімдіктері біршама көп және алуан түрлі болып келеді. Араларында қуыстары көп борпылдақ құмды топырақтан су төмен қарай тез өтіп, тереңде тығыз тау жыныстарының үстінде жиналады: бұдан су өте алмайды. Қазақстанда құмды шөлдер көп. Соның ішінде Қызылқұм шөлі Өзбекстан Республикасындағы Амудария өзені мен Сырдария өзенінің аралығында жатыр. Шардара ауданындағы құмды өсімдік алдымен құм төбелер арасындағы ойпаттарда, беткейлерде, содан кейін ғана құм төбелердің үстінде өседі. Осындай жерлерде ақ сексеуіл кездеседі. Құм төбелер мен құм жалдарының төбесінде, беткейлерінде жүзгеннің әр қилы түрлері кездеседі. Құмды шөлдерде бетегеге ұқсас селеубояу деген шөп өседі. Бұл өсімдік тіпті шағыл құмда да өсе алады. Құмдарында майда шөл қияқтары көп өседі. Кәдімгі қияқ әдетте саз балшықты жерлер мен өзен жағалауларында биік болып өседі. Қияқтардың жапырақтары ұсақ болады да олар жазда кеуіп кетеді, сол кепкен күйінде қыстап шығады. Сондықтан бұларды "шабылмаған пішен" деп атайды.
Территорияның сусылдақ жылжымалы құмдарында алабұта тұқымдасына жататын бір жылдық өсімдік - құмаршық көп кездеседі. Құмды шөлдердегі қияқтан кейінгі мал азығына жарайтын шөптердің ішіндегі ең жақсылары жісан мен изен. Шардараның сортаң жерлеріне өсетін өсімдіктердің көбі суккуленттер тобына жатады. Кейде сортаң жерлердің бетінде аппақ қар сияқты болып жатқан тұз қабаты кездеседі, ал оның арасында бір жылдық және көп жылдық күйреуіктер көрінеді. Сортаң жерлерге әсіресе сораңшөп шыдамды келеді. Бір кезде егістік, бау-бақша болған қолдан суғарылған жерлердіңде топырақтарын тұз басады. Мысалы, Сырдария өзенінің жазықтарында бұрын қолдан суарылған жерлерде қазіргі кезде қара сексеуіл өседі. Құмды жерлерде өсетін ақ сексеуілге қарағанда, сортаң топыраққа шыққан қара сексеуіл шыдамды аласа бойлы ағаш. Бірақ аудан жерінде бұндай сексеуіл орманы селдір. Сексеуілді ормандардың аралығындағы топырақта тұзға төзімді әр түрлі өсімдіктер өседі.
Сырдария өзенінің суына көптеп ілесе келген құм мен саз өзеннің жанындағы ойпаттарға тосқын болып жинала береді. Тосқындардың салдарынан өзен атырауларында тірі жан өте алмастай қалың қамыс өсіп кеткен шалшықты жазықтар пайда болады. Сырдария өзенінің арнасы жиі өзгеріп отыратындықтан шалшықтар кеуіп сортаңға айналады. Егер ыза су деңгейі төмен түсіп тереңге кетсе, өзен арнасы бағытын өзгертсе, ол арада тақыр және сортаң жерлермен қатар шағыл құмдар пайда болады. Осындай жерлерге де әр түрлі бұталы өсімдіктер шығады.
Сырдария өзенінің аллювилік-шалғынды топырағы өсімдікке бай. Тоғайлы ормандарда - терек, тал, Үйеңкі, қаратал, жыңғыл, шенгел көп. Өзен жайылмасының кей жерлерінде шалғын, қалың өскен қамыс-қоға көз тартады. Тақырлы құрғақ жерлерінде жусан, бетеге, сораңшөп, теріскен, түйетабан өседі. Құмды-құмайт топырақты жерлерде бұталы-эфемерлі өсімдіктер тараған.
Шардара даласы өсімдік қоғамдастығының сипатына қарай Сырдария өзені ңғарынан солтүстікке жылжыған сайын шұғыл ерекшелене түседі. Онда эфемерлі-жісанды өсімдік жамылғысының арасында жыңғыл шоқтары кездеседі. Қара сексеуіл жоқ деуге де болатындай. Аллювиалды еңкіш жазықтың табаны мен өзен арасында эфемерлі-сораңшөпті өсімдіктер басым. Кей жерлерінде эфедра, жусан, құм жусан, жүзгіннің үлкен топтары шоғырланған ақ сексеуілді шағылысуылдар орналасқан. Ал оның шетінде, яғни Өзбекстанмен шекаралас жерде теріскен, жусан, жүзгіні басым сексеуілді шағылысуылдар бар.
2 Бөлім Шаруашылық Аумағының Құрылымы
Шардара орман шаруашылығы және жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі (1-сурет).
1-сурет. "Оңтүстік Қазақстан облысы Шардара орман және жануарлар
әлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі"
Мекен-жайы: Түркістан облысы Шардара қаласы А.Мамытов көшесі 54үй
Директор:Сартбаев Дулат Жумагелдиевич
Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесікоммуналдық мемлекеттік мекемесіТүркістан облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына қарасты мекемелердің бірі. Орналасқан жері - Түркістан облысының оңтүстік батысында, Шардара қаласы.
Мекемеге қарасты мемлекеттік орман қоры жерлерінің көлемі - 906419 га,оның ішінде орманмен көмкерілген алқабы- 476795 гектар.
Мекеме құрылымдық 2-кестеге сәйкес, үш орманшылықка бөлінген.
2-кесте
Мекеменің орманшылықтары
№
Орманшылық
Әкімшілік аудан
Жер көлемі, гектар
1
Арнасай
Шардара
282303
Мақтарал
30
2
Шардара
Шардара
311334
3
Сүткент
Шардара
312751
Барлығы
906419
Мекемеге қарасты орман қоры жерлерінде соңғы орман орналастыру жұмыстары 1992 жылы жүргізілген. Бүгінде, Қазақ орман орналастыру кәсіпорнының жоспарына сәйкес, бұл жұмыстар 2020 жылы атқарылады.
2006 жылы орман қоры жерлеріне ресімделген мемлекеттік актілер, аудандық жылжымайтын мүлік орталығында тіркелген.
2012 жылы құрылған Сырдария - Туркестан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі комуналдық мемлекеттік мекемесіне Сырдария өзенінің жағалауынан барлығы 18051 га орман қоры жерлері беріліп, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға өткізілді.
Сонымен қатар, ҚР Үкіметінің 2017 жылғы 25 мамырдағы №292 қаулысына сәйкес, 255,3 га орман қоры жерлері елді мекендер жері санатына ауыстырылып (ауданда туризмді дамыту мақсатында) ауданның арнайы жер қорына өткізілді.
Мекеменің орман қоры жерлерінде Қызылқұм өңіріндегі ақ және кара сексеуіл, жүзген, қоянсүйек, қандым ағаштары мен бұталары құрайды.
Шардара орман шаруашылығы мекемесі құрылған жылдары(01.01.1964ж)
Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің Мемлекеттік Орман шаруашылығы Комитетінің 09.08.1963 жылғы № 96 бұйрығы негізінде, Қызылқұм орман шаруашылығы базасында құрылды.
Шымкент облыстық орман шаруашылығы және табиғат қорғау басқармасының №87 бұйрығы 17.10.1963 ж (алдыңғы кезең-Қызылқұм ауданы өңіріндегі бұрынғы ауылдар, әрі алғашқы елді-мекендер Қандөз, Балтакөл, Көксарай, Овцевод, Байырқұм, Сүткент, Көксу, Шардара мал совхоздары, арендалық құмды, тоғайлы мал жайылымы аумағы; Майқала, Майтөбе, Арбақалды, Амангелді, Арнасай теңіз асты аймағы; Қызылқұм ем (Партсъезд сы аумағынан -Киров ауданы) Сырдария өзені Сол жақ жағалау беттері орманды өңірі-1969 жылға дейінгі, Қызылқұм ауданы аталуымен; және пос.Сырдария-Шардара ем; Қалғансыр, Ащыкөл, Тартоғай ем 1969 жылға дейінгі, Келес ауданы құрамындағы Сырдария өзені Оң жақ жағалау тоғайлы өңірі Қызылқұм орман шаруашылығы базасында құрылған).
1976 жылға дейін кеңсе Шардара қаласы Совет көшесі 51 ыңғайластырылған үйде орналасты. 1974 жылы Мақсұтов Жолдас директор кезінде типті жаңа машина - трактор ауласы - гараж ғимараты салынды. Жаңа кеңсе салу қолға алынып, 1975 жылға жоспарға енгізіліп, жыл аяғына еңселі 2 этажды кеңсе ғимараты салынып бітті.
1976 жылы Шардара механикаландырылған орман шаруашылығы жаңа жылға өз жұмысын Совет көшесі 54 үйде жаңа кеңседе бастады.
Екпе сексеуілдер егу жыл сайын арта отырып жылына 900 га-дан бастап,молая отырып, жер даярланып, осынша жерлерге сексеуіл дәні себіліп, барлығы 1970 жылдардан 1990 жылдар аралығында 42 000 га жерге мәдени екпе сексеуіл егілді. Оның 36 мың га жері өсіп өнді. Қызылқұмдағы орман қоры жеріндегі табиғи сексеуілдер халықтың отынға деген мұқтажын табиғи санитарлық кесіктер есебінен өтеді
Шардара орман шаруашылығының барлық кезеңінде де, кеңестік кезеңде де орман қорғау жұмыстары, екпе сексеуілдер көлемі 1990 жылдарға дейін арта түсті. Республикамызда халық тұтыну тауарлары (цех Ширпотреб) отын, сыпырғы, қамыс, қамыстан маты бумалар, дәрілік шөптер, ара балы, сәмбі талдардан себет (корзина) ағаш ұсталары ағаштан ойып жасаған ағаш қасық-тостақтар, ожаулар, ер-тұрмандар мен басқа да әбзелдер т.б ағаш бұйымдар, ,халыққа қажет тауарлар жүз мындаған сомаға даярланды, халыққа қызмет көрсетілді. Сондай-ақ орман шаруашылығында қосалқы шаруашылық та болды. Бұл бөлімде көкөністер , бау-бақша, қауын-дарбыз өнімдері , сорго сыпырғысы егіліп,өндірілді. Сорго сыпырғылары даярланды , келісім-шарттар бойынша тауарлар Шымкент,Алматы, Целиноград, Көкшетау т.б. солтүстік өңірдегі қалаларға контейнермен, поездбен жіберіліп отырды.
Қаржы қиындығы мен тапшылығы болған кезеңдері 1990 жылдардан кейін қаржыландыру қиындап, екпе сексеуіл егу кейінірек 1998-2005 жылдар кезінде тоқтап та қалды. Техникалар ескірді, штаттар қысқарды. Орман шаруашылығы саласында ілгерілеу болмады, дағдарыс кездері тұралап қалды. Орман молайту жұмыстары кеміді, орман қоры жерінде инспекциялық, орман қорғау жұмыстары ғана жүргізілді.
2005 - 2006 жылдардан бастап, қаржыландыру мәселесі облыстық бюджеттен қаржыландырып, қайта толықтана түсті. Штаттар қосылды .Әр жылы әсте - әсте 1000 гектардан көбейтіле отырып, 2012 жылға 4500 га дейін сексеуіл егуге жер даярланып, сексеуіл сеппесі техника күшімен дәннен себіліп егілді, сексеуіл көшеттері түрінде де егіліп, әрі қарай молая түсті. Мекемеге техникалармен толықтыру, басқа орман молайту жұмыстарына облыс тарапынан басымдықтар берілді, тағы басқа да қажеттіліктер ескеріліп қамтамасыздық етіле бастады.
Мекемеде 2013 жылға 1 ЗИЛ-131 өрт сөндіру автокөлігі, 1 ХТЗ-150К тракторы, 2 МТЗ-80,81,82 тракторы, 1 Арлан тракторы соқаларымен, 3 НИВА-Шевролет ВАЗ-21213 жеңіл жол таңдамайтын көлігі, 2 УАЗ-3303 қорапты жол таңдамайтын автокөліктері, өрт сөндіру жеңіл әртүрлі қолтасымалды техникалары, мотопомпалар, 42 әртүрлі қуаттағы рациялар мен көптеген басқа да өрт сөндіру құралдарымен жарақтандырылған. Қосымша қызметкерлер мен орман күтуші-қорықшы штаттары беріліп, жұмыс ауқымы кеңейе түсті. Өзара байланыс жүйелері жетілдірілді. Орманды, табиғатты қорғау, күзету, молайту жұмыстары жандандырылып, анағұрлым жоғары сапада ұйымдастырылып отыр. Ал 2014 жылға тағы да МТЗ-2121-2; өздігінен аударатын ГАЗ-330900 автомашинасы және де УРАЛ - 5557 өрт сөндіру автомашинасы мекемемізге қосымша беріліп отыр, 2-суретте көрсетілген.
2-сурет. МТЗ-2121-2; өздігінен аударатын ГАЗ-330900 автомашинасы және де УРАЛ - 5557 өрт сөндіру автомашинасы
Жақсы жарақталған - өрт химия станциясы ұйымдастырылды. Бұл бөлімде өрттің алдын алу, өшіру тәсілдерінің бәрін бұрыннан білетін кәнігі маман Адамбаев Болат жетекшілік етеді. Өрт қауіпті маусымға маусымдық қосымша өрт сөндірушілер қызметтік штаттары берілді. Орман қорғау, екпе көшеттер егу үшін молайту мақсатында жаңадан тұқымбаққа бюджеттен қаражат бөлінді. Арнайы қоршалып, айналымдар басында орман қорғау саласын күшейту мақсатында қызметтік үй-кордон үйі құрылыстары салынды. Күн энергиясынан қуат алатын кіші миниэлектрстансалар да құрылды. Арнайы типті өрт бақылау мұнаралары мен стандартты орман қорғау және өртке қарсы үгіт-насихаттық аншлагтар, бильбордтар орнатылды.
Аң-құс биоресурстарын, орман молайтуды, табиғатты қорғауды мақсат етіп, орман шаруашылығы қызметкерлері мен орман күтуші-қорықшылары жоғары ұйымшылдықпен бұдан әрі де , алдағы уақыттарда да жоғары дәрежеде жүзеге асыруды қолға алып отыр.
2014-2020 жылға Шардара орман және жануарлдар әлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі коммуналдық мемлекеттік мекемесінің автокөліктер ,тракторлары тағы басқа ауылшаруашылығы, орман шаруашылығы арнайы техникалармен қамтылған.
Өрт сөндіруші машина 2 дана, жүккөлігі 1 дана, шынжыр табанды трактор 1 дана, донғалақты тракторлар 5 дана, арнайы жол таңдамайтын автокөліктер УАЗ, Нива-Шевролет-3дана, Лада-Гранта 1 жеңіл автокөлігі тағы басқада көптеген ауылшаруашылығы және арнайы орманшаруашылық техникалары бар.
Сексеуіл егу науқанында Қызылқұм өңірінде түзде жұмыскерлер орналасу үшін арнайы 3 жатын вагондар бар. алдағы кезеңдерге орманшаруашылығы саласында арнайы техникаларға тапсырыстар берілді.
2020 жылға дейін мекеме әртүрлі құрылымдық өзгерістермен және атаулармен аталып келіп, қазіргі аталуындағы Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі коммуналдық мемлекеттік мекемесі Түркістан облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына қарасты мекемелердің бірі. Орналасқан жері Түркістан облысының оңтүстік батысында.
Мекеменің мемлекеттік орман қоры жерінің жалпы жер көлемі 2020 жылдың қаңтар айының 1 жұлдызына 906419 га,оның ішінде орманмен көмкерілген алқап 481292 гектар.
2.1. Орман қоры
Табиғи аудандастырылуы бойынша Шардара ауданының территориясы шөл зонасындағы эфемерлі-жусанды шөлдің оңтүстік зона тармағында орналасқан. Оған тән:Қазақстанның сексеуілді ормандары; жайылмалық және тоғайлық ормандар. Ылғалмен қамтамасыз етілуін негізге ала отырып жасаған агроклиматтық аудандастырылуы бойынша орман фондысының барлық жері өте құрғақ және өте ыстық агроклиматтық ауданға жатады. Шардара орман шаруашылығы өсімдік және жануарлар әлемін қорғау, өсіп-өну және тиімді қолдану қызметін атқарады. Шардара орман шаруашылығына кіретін орман фондысының жалпы көлемі 925 133 га құрайды, оның ішінде орманмен жабылған жер көлемі 484 983 га құрайды. Барлық орман емес жерлер (шабындық, пішендік, жайылым, жолдар, құмдар) -307 210 га. Сексеуілдіктер -208 343 га, сүрек қоры -467,8 мың м3 құрайды. Сырдария өзенінің жағалауынан 1 шақырым қашықтыққа созылған тоғайлық ормандар мен барлық шөлдік(құмдық) ормандар қоршаған ортаны қорғауда маңызы бар қорғаныш категориясынан енгізілген. Оның сиректігі басты назар аудартады. Орташа қоры 1га жерге былайша келеді: бұталар- 19 м3 , ақ сексеуіл -23 м3,қара сексеуіл -2,3 м3, Үйеңкі - 1,5 м3, тораңғы -3,1 м3. Қазіргі кезде Сырдария өзенінің ағынын реттеу нәтижесінде тоғайдың ылғал сүйгіш жынысы - талдардың көлемі қысқарып барады. Сондай-ақ халықтың тұрмыстық қажеттеріне көптеп пайдалауының салдарынан тораңғы да азайып кеткен.
2.2 Өртке қарсы іс-шаралар
2019 жылдың 10 айында өртке карсы төмендегідей үгіт насихат жұмыстары жүргізілді. Газеттерде 74 мақала жарияланып онын ішінде өртке қарсы 28 мақала шығарылды.74 дана аншлагтармен панноларекі беті жаңартылып орнатылды. Елді мекендерде 140 рет лекция өтіліп, 1685 адам қатысты, шаруа қожалықтармен 512 дана нұсқама мен келісім шарттар жасалып, 783 дана үнпарақтар беріліп, орман қорына кіріп шыққан азаматтардан 510 дана тілхаттар алынды.
23 командадан тұратын ерікті өрт өрт сөндіру жасақтары елді мекендерде құрылып, 249 адам мүшелікке тартылды. Бүгінгі күнге 2400 км минералды жолақтарға күтіп-баптау жұмыстары жүргізіліп, 30 км өртке қарсы жолдар жөнделді.
Ағымдағы жылдың 10айында орман қоры жерінде 2 орман өрті тіркелді. Жалпы көлемі 18 га, оның ішінде орманмен көмкерілген алқап 8 га, өрттен келген шығын 5944 теңге.
Өртке қарсы техникалар, құрал-жабдықтар жарамды күйінде даярлық сапында тұр.
Радио байланыс жүйесі жүйелі жұмыс істеп тұр. Барлық кезекшілік бекеттерінде кезекшілік барысында өзара радиобайланыста болып орман қоры жерінде өртке қарсы, заң бұзушылықтарға қарсы іс-шаралардың орындалуы бақыланып тұруда.
2019 жылға Шардара ауданы аумағында, дала мен орман-тоғайларда өрттердің алдын алу, болдырмау және оларға қарсы іс-шаралар өткізу туралы 15.01.2019 жылғы №01 өкімі шығарылған.
Мекеменің 2019 жылға өрт қауіпті маусымында жүргізілетін негізгі іс-шаралар мен орман өртін болдырмауға арналған жоспары бекітіліп аудандық ТЖБ мен келісілген.
Өрт қауіпі жоғары кезеңде автокөліктер мен демалушылардың кіруіне шектеу қойылатын орман қоры учаскілерінің тізбесі бекітілді.
Өрт қауіпті маусымда орман өрттерін сөндіру, алдын алу мақсатында жүргізілетін іс-қимылдардың шұғыл жоспары бекітілген.
Мекемеде орман, тоғай және дала өрттерін дер кезінде сөндіру мақсатында аудан аралық сөндіру жоспары бекітілген. 2019 жылға азаматтық қорғаныс іс-шараларын орындаудан және өрт қауіпті маусымында орман қоры жерінде өртті болдырмауға арналған іс-шаралар жоспары жасалынып бекітілген.
Шардара аудан әкімі, аудандық төтенше жағдайлардың алдын алу және жою жөніндегі комиссия төрағасы Б.Кистауовқа аудандық төтенше жағдайлар қорынан орман өртінің алдын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тойлибеков Жандус Кансейтугли
Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі КММ тұқымбағының ағаш-бұта өсімдіктерінің өсуі және даму жағдайы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
В079 - Орман шаруашылығы
6В08302 - Ландшафты дизайн және көгалдандыру мамандығы
Астана 2024
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті
Қорғауға жіберілді
Орман ресурстары және
орман шаруашылығы
кафедрасының меңгерушісі
____ Абжанов Т.С.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі КММ тұқымбағының ағаш-бұта өсімдіктерінің өсуі және даму жағдайы
В079 - Орман шаруашылығы
6В08302 - Ландшафты дизайн және көгалдандыру мамандығы
Орындаған Тойлибеков Ж.К.
Диплом жетекшісі
а.ш.ғ.к аға оқытушы Боранбай.Ж.Т
Астана 2024
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті КеАҚ
Орман шаруашылығы, жабайы табиғат және қоршаған орта факультеті
Орман ресурстары және орман шаруашылығы кафедрасы
6В08302 - Ландшафты дизайн және көгалдандыру мамандығы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі_
_______ АбжановТ.С.
_________________
(күні, айы, жылы)
Дипломдық (жұмысты) орындау бойынша
Тапсырма
Студент Тойлибеков Жандус Кансейтугли
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы: Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесі КММ ағаш-бұта өсімдіктерінің өсуі және даму жағдайы
01.12.2023 ж. № 1670-Б бұйрығымен бекітілген
Студенттің аяқталған жобаны тапсыру мерзімі - 13.06.2024 ж.
Жұмысқа бастапқы деректер: Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесі өсетін ағаштарды зертеу жұмыстары және олардың жағдайын жақсарту жұмыстары тұралы мәліметтер жинадым.
Жұмыстың мазмұны: кіріспе, жұмыс жасалатын аумақтың табиғи-климаттық жағдайы, нысаны мен әдісі, көшетжайдағы агротехникалық шаралары, пайдаланылған препараттар тізімі экономикалық тиімділігі, биометриялық көрсеткіштері, қорытынды, қоршаған орта, еңбек қорғау, пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1.М.А.Гендельман,Ж.Қ.Қырықбаев Жерге орналастырудың және кадастрдың ғылыми негіздері, Астана-2004ж
2.Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі мекемесінің мұрағаты
3."Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы"
4.http:magistr.kzreferatshow46 61813 Шардара реферат
5.http:ontustik-shardara.gov.kz
6. Қазақ энциклопедиясы, 6 том, 2005ж.
7.Родин Л.Е. Характеристика плантаций фисташки. Фисташка в Бадхызе", Л., 1990
8. Жетісу энциклопедия. - Алматы: Арыс баспасы, 2004 жыл. -- 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3
9. Қазақ Энциклопедиясы, 9 том 18 бөлім
Жұмыс бойынша кеңесшілер (оларға қатысты жобаның бөлімдерін көрсете отырып)
Бөлім
Кеңес беруші
Бақылау
мерзімі
қолы
Кіріспе
Боранбай.Ж.Т
01.11.2023
Әдебиетке шолу
Боранбай.Ж.Т
23.11.2023
Табиғи-климаттық жағдайы
Боранбай.Ж.Т
15.11.2024
Зерттеу нысаны және әдісі
Боранбай.Ж.Т
22.02.2024
Зерттеу нәтижелерін талдау
Боранбай.Ж.Т
12.04.2024
Қоршаған ортаны қорғау
Боранбай.Ж.Т
03.05.2024
Еңбекті қорғау
Боранбай.Ж.Т
17.05.2024
Қорытынды
Боранбай.Ж.Т
22.05.2024
Норма бақылау
Есмурзаева А.К.
31.05.2021
Тапсырманың берілген күні 01.11.2023
Жұмыс жетекшісі
а.ш.ғ.к,аға оқытушы Боранбай.Ж.Т
Тапсырманы студент орындауға қабылдады Тойлибеков.Ж:Қ
Мазмұны
Нормативті сілтемелер
2
Анықтамалар
3
Белгілеулер мен қысқартулар
4
Кіріспе
5
1
Негізгі бөлім
6
1.1
Шардара қаласының орналасу орны және табиғи-тарихи жағдайы
6
1.2
Климаты
7
1.3
Жер бедері
9
1.4
Топырақ жағдайы
10
1.5
Су көздері
11
1.6
Фаунасы
12
1.7
Флорасы
12
2
Жеке тапсырма Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі КММ тұқымбағының ағаш-бұта өсімдіктерінің өсуі және даму жағдайы
14
2.1
Орман қоры
17
2.2
Өртке қарсы іс-шаралар
18
2.3
Орман қорғау және күзету
21
2.4
Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесі мекемесінде өсетін ағаштар
21
2.5
Шардара орман шаруашылығы мекемесінің орманды қалпына келтіру жұмыстарының көрсеткіші.
26
2.6
Шардара орман шаруашылығы мекемесінің орман қоры учаскесінің экологиялық өнімділігі және оны арттыру шаралары
27
2.7
Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесінің орман тұқымбағының қазіргі таңдағы жағдайы.
31
2.8
Шардара орман және жануарлар дүниесін қорғау мемлекеттік мекемесініңорман тұқымбағын салуға кететін шығындар есебі
37
Қоршаған ортаны қорғау
40
Еңбекті қорғау
44
Қорытынды
47
Пайдаланылған әдебиеттер
48
Нормативті сілтемелер
Осы дипломдық жұмыста келесі нормативті құжаттарға сілтемелер пайдаланылды:
ҚР СТ 1158-2002 жоғары кәсіби білім. Білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасы.
МЖМБС 3.001-2000 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім. Негізгі ережелер.
ХС ИСО 9000: 2005 Сапа менеджменті жүйесі. Негізгі ережелер мен сөздік.
ХС ИСО 9001: 2008 Сапа менеджменті жүйелері. Талаптар.
Білім туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі №319-III Заңы.
Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық кодексі.
Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 22 қарашадағы № 414-V Еңбек кодексі.
ҚР СТ 1,5-2013 Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, рәсімделуін және мазмұнына қойылатын жалпы талаптар.
ХС ИСО 9000: 2015 Сапа менеджменті жүйелері. Негізгі ережелер мен сөздік.
ХС ИСО 9001: 2005 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар.
Анықтамалар
Орман шаруашылығы - экономиканың бір саласы. Ормандарды зерттеу; есепке алу; ағаштар мен бұталардың тұқымынан және көшеттерден орман өсіру, орманды жаңартып отыру; орманды күту; сүрек дайындау, оны кесіп, реттеу; питомниктерде көшет өсіру; суландыру; орманды өрттен, зиянкестер мен түрлі аурулардан қорғау; саңырауқұлақ, ағаш шырынын жинау; ағашқа және орман өнімдеріне деген халық шаруашылығына қажеттерін қанағаттандыру мақсатында орманды пайдалану ісін реттеу шараларымен шұғылданады .
Орман селекциясы - бұл өсімдіктер мен ормандардың тұрақтылығын, экологиялық ресурстық және рекреациялық маңыздылығын арттыру мақсатында табиғатта бар формаларды анықтау және практиканы қолдану және ағаш пен бұта өсімдіктерінің жаңа сорттарын өсіру теориясы мен әдістерімен айналысатын ғылым саласы ;
Орман питомнигі - орман қоры аумағының ағаш және бұта тұқымдас екпе материалдарды өсiруге арналған учаскесi;
Орман тұқым шаруашылығы - тұқым қуалаушылық қасиеттерi құнды және себу сапасы жоғары тұқым алуға бағытталған орман тұқымдарын дайындау, өңдеу, сақтау және пайдалану, олардың сапасы мен шығу тегiне бақылау жасау жөнiндегi iс-шаралар кешенi;
Тұқым - егуге арналған тұқымдық материал болып табылады;
Тұқымның өсу күші - тұқымның жедел көктеп, қалыпты күшті өскін берудегі қабілеті;
Тұқым өнгіштігі - тұқымның қалыпты түрде көктеп шығып, өскін беруге қабілеттілігі.
Белгілеулер мен қысқартулар
Га - гектар
Тг - теңге
% - пайыз
°С - ауа температурасы
км2 - шаршы километр
мкгг - микрограмграмм
min - минимум
max - максимум
мм - миллиметр
һ - биіктік
м - метр
дм - диаметр
см - сантиметр
Кіріспе
Орман біздің басты байлығымыз, және халық игілігінің негізгі көзі десек те болады. Орман - таза ауа, демалыс орыны, құнарлы топырақты сулы өзендері бар жаңға жайлы аймақ.
Орман қорларынан жер шарындағы адамзаттың керегіне қажетті барлық тұрмысқа қажетті заттар өндіріледі, егерде шамадан тыс өндіретін болсақ орман қорын азайтып алуымыз мүмкін. Орман бізге ауаны тазартып, көмірқышқыл газын фотосинтез арқылы сіңіріп, таза оттегі бөліп беріп отырады.
Сондықтанда орман қорының тиімділігін арттыру үшін Шардара орман шаруашылығы мекемесінің орман қоры учаскесінің экологиялық өнімлігі және оны арттыру шаралары - негізіндегі тақырыпты таңдап алдым.
Өндірістік тәжірибемнің негізгі мақсаты - теориялық оқу үрдісінде алған білімімді бекіту, тереңдету және жүйелеу. Осы мақсатта өндірістік іс-сана тәжірибесін Шардара орман шаруашылығы және жануарлар әлемін қорғау мемлекеттік мекемесінде өттім.
Осы тақырыбты талқылай келе орман учаскесіндегі экологиялық маңыздылығын сипаттап, орман негізгі байлық көзі екенін, оны сақтап, барынша тиімді қолдануымыз қажет. Сондықтанда экологиялық маңызын арттыру үшін көптеген көшеттер мен ағаш отырғызу жұмыстарын жүргізіліп, орман мекемесіндегі жыл сайынғы көрсеткіш өсіп келе жатыр, отырғызылып жатқан көшеттер саны артуда, бұл біз үшін өте тиімді.
І Негізгі бөлім
Шардара қаласының орналасу орны және табиғи-тарихи жағдайы
Шардара ауданы - Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстік-батыс бөлігіндегі аумақтық-әкімшілік бөлік. Жерінің аумағы 13 мың км[2] (облыстың 11,1%-ын құрайды). Тұрғын саны 70,0 мың адам (2003). Орталығы - Шардара қаласы.
Аудан 1969 ж. қазан айында Қызылқұм ауданының негізінде құрылған. Аумағындағы 27 елді мекендер, 1 қалалық және 10 ауылдық округке біріктірілген. Аудан Сырдария өзеннің сол жағалауында, Қызылқұм құмының оңтүстік-шығысында ала, аллювийлік жазықта (Шардара даласы) орналасқан. Қызылқұм өңіріндегі мыңдаған гектар шөлейт алқаптарын игеріп, суландыру арқылы ел қоныстандыру үшін 1958 ж. Шардара құрылыс басқармасы құрылды. Кеңестер Одағының әр түкпірінен келген, жоғары білімді мамандар, осы өлкенің жас кадр мамандары бірлесіп жұмыс істеді. 1967 ж. 15 қазанда Мемлекеттік комиссия сыйымдылығы 5 млрд. 700 млн. м[3] Шардара бөгені мен су электр станция құрылысының аяқталғаны жөнінде актіге қол қойған. Сол жылы Сырдария өзенін бойлай ұзын 130 км Қызылқұм магистральды каналы іске қосылды.
Шардара ауданының тұрғындарының негізгі бөлігі қазақтар - 93,9%-ын, орыстар 4%-ын, қалғаны өзбек, әзірбайжан, украин, т.б. ұлт өкілдері құрайды. Тұрғындарының 60,7% ауылдық елді мекендерде қоныстанған. Орналасу тығыздығы
1 км[2] ге 5,4 адамнан келеді.
Аудандағы ірі елді мекендер: Шардара қаласы (25,5 мың адам), Көксу (6,1), Шардара (4,8), Қоссейіт (4,5), Ұзыната (4,3), Қазақстан (4,3), Целинное (3,5) ауылдары. Ауылдарда негізінен күріш, қаракөл қойы, оған қосымша мақта, сүтті, етті мал, жылқы, түйе, көкөніс, бақша өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 күріш өсіру тәжірибелік шаруашылығы болған (1988 ж. Қазақстан, Целинный біріктіріліп, Жиделі, Аққала, Байырқұм кеңшарлары Арыс ауданына берілді). Олардың негізінде ауданда ӨК, ЖШС, 4186 шаруа қожалықтары құрылған. Елді мекендердегі қарапайым халық, Қызылқұм каналы мен Сырдария өзенінің бойын жағалай орналасқан. Шардара ауданы. бойынша ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемінің 67,7% мақта шаруашылығына тиесілі. Аудандағы егістік жерлердің 58,8% немесе 30,2 мың гектары мақта егістігі, қой басының 23,9%-ын қаракөл қойы құрайды. Аудан шаруашылығының негізін Талапты ӨК, Қызылқұмда ауылым ӨК, НИМЕКС корпорациясының зауыты, Мырзакент, Достық мақта пункттері, Мырзакент АҚ, Игілік ЖШС т.б. құрайды.
Денсаулық сақтау саласында 43 мекеме жұмыс істейді. Олар ауданы аурухана, 3 ауылдық аурухана, 9 ауылдық дәрігерлік амбулатория,
9 фельдш.-акушерлік пункт, ауданы туберкулезге қарсы диспансер, сан-эпидемиологиялық стансасы, стоматологияық емхана қызмет көрсетеді. Білім беру, мәдениет салаларында 30 жалпы білім беретін мектеп, 1 кәсіптік-техникалық мектеп, 35 кітапхана, 10 мәдениет үйі, клубтар, халық театры, 1 кинотеатр, Шардара толқындары ансамблі жұмыс істейді.
Аудандағы Ұзыната аулынан 8 км жерде бүтіндей сақталып қалған орта ғасыр ескерткіштерінің бірі - Ұзыната кесенесі орналасқан.
1.2. Климаты
Ауа райы жағдайларының ерекшеліктері ең алдымен географиялық орнына байланысты болып келеді. Шардара ауданы қоңыржай белдеудің оңтүстігіндегі шөл зонасында орналасқан. Аудан климатының қалыптасуына сонымен қатар Қызылқұм құмдары, жазда тропиктік ауа массалары әсер етіп отырады. Бұл территорияның климаты айқын көрінетін континенталдығымен, құрғақтылығымен және жылудың молдығымен сипатталады. Жоғарғы континенталдық күн мен түннің, қыс пен жаздың шұғыл температуралық өзгерістерінен байқалады. Ауа райы жағдайы - айқын континенттік. Қысы біршама жұмсақ, қаңтардың жылдық орташа температурасы - 4 - 6°С. Жаз айлары ыстық, аңызақты, шілденің ортасы температурасы 28 - 29°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 150 - 200 мм. Ауаның орташа тәуліктік температурасы 0°С-тан жоғары жылы кезең шамамен 10 айға созылады. Жазы ыстық, ұзақ және құрғақ. "Қызылқұм" метеостанциясының мәліметтері бойынша ең ыстық ай шілденің орташа температурасы +29,6°С құрайды. Абсолюттік максимумы +46°С. Жаздағы аптап ыстық Иран жақтан соққан желге байланысты. Ондай күндері ауа құрғап, температура +45°С-қа дейін көтеріледі.
Маусым айының 25-інен тамыз айының 5-іне дейін "шілде" түседі. Бұл 40 күн шілде жылдың ең ыстық мезгілі. Күннің ыстығы соншалық күндізгі сағат 12-ден кешкі 18-ге дейін даладағы қызу еңбек, тіршілік тоқтап қалғандай болады. Жаздағы болып тұратын желдың жылдамдығы 3-5,5
мсек. Аңызақ жиі болып тұрады. Қыс аудан территориясында ұзаққа созылмайды және қоңыржай суық болады. Қыстағы ауаның абсолюттік максимумы -35°С. Қыстағы жалпы қар жамылғысының қалыңдығы 8-15 см-ге жетеді. Қыс қатты, ұзақ болған жылдары қар жамылғысы 25-30 см-ге барады. Жылдың суық мезгілдерінде аудан территориясында солтүстік-шығыс пен шығыстан соғатын жел басым келеді. Желдің жылдық орташа жылдамдылығы 3-5 мсек. Аязсыз күндері топырақ қабатының 30-40 см-і тоңданып қалады. Көктайғақ күндер саны 1-7 см аралығында. Жылдың көп мезгілінде күн ашық болады. Жыл бойына дауылды желдер жиі болып тұрады. Әсіресе көктемнің соңында және жаз айларында шаңды дауылдарды көп көруге болады. Құрғақшылық - бұл аудан климатының негізгі белгісі. Жауын-шашынның көп бөлігі көктем-қыс айларына тура келеді. Территорияға түсетін атмосфералық жауын-шашын көп емес, оның орташа жылдық мөлшері 170см-ден аспайды. Бұның өзі маусым бойынша әрқалай таралады. Жауын-шашынның 2 максимумы байқалады: біріншісі шұғыл көрінетін - көктемгі, екіншісі - күзгі. Жазы өте құрғақ. Эффективті температура жиынтығы 4000-4600° құрайды. Температурасы 10° С-тан жоғары кезде ауа ылғалы дефицитінің жиынтығы 2600-3200 мм-ге тең. Ылғалдану коэффициенті 0,1-ден 0,3-ке дейін өзгеріп отырады. Жоғарыда көрсетілген мәліметтер 1-кестеде берілген.
1-кесте
Метеостанциясының климаттық көрсеткіштері
Көрсеткіштер атауы
Өлшем бірлігі
Мәні
Мерзімі
Ауа температурасы
Орташа жылдық
градус
12,6
Абсолюттік максималды
градус
46
Тамыз
Абсолюттік минималды
градус
-35
Желтоқсан
Жауын-шашын мөлшері
Мм
170
Вегетациялық кезеңнің ұзақтығы
Күн
197-208
Көктемгі соңғы үсік
4 сәуір
Күзгі алғашқы үсік
11қазан
Қар жамылғысы
Пайда болу уақыты
тұрақсыз
Желтоқсан
Орманға кету уақыты
20 ақпан
Топырақтың тоңдануы тереңдігі
См
30
Маусым бойынша басым болатын желдердің бағыты
Қыс
Румб
Шығыс
Көктем
Румб
Солтүстік-шығыс
Тұрақсыз
Жаз
Румб
Солтүстік
Күз
Румб
Шығыс
Маусым бойынша болатын желдердің жылдамдығы
Қыс
мсек
2,8
Көктем
мсек
4,1
Жаз
мсек
3,7
Күз
мсек
3,4
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы
%
25
Кестеге түсініктеме: Бұл кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша жаз айлары өте ыстық, және жауын-шашын мөлшері өте аз. Қыста қар түсу мөлшері өте аз, солтүстіктен ызғырық жел болады. Жылдық вегетация күндері көп.
1.3. Жер бедері
Жалпы алғанда Тұран плитасы Оңтүстік және Батыс Қазақстан территорияларында орналасқан. Шардара ауданы негізінен Тұран плитасында орналасқан. Жалпы алғанда Шардара ауданының терроториясының беткі бөлігі негізінен бор және үштік кезең құмдары, құмдақтары, саздары, сонымен қатар опок, конгломерат, галечник сияқты континенттік және теңіздік шөгінділерден құралған.Теңіз шөгінділері плиоценнен кейін қалыптасады. Үштік және бор шөгінділері көбінесе саздар мен саздақтар, сондай-ақ әр түрлі аллювиалдық үйінділермен жабылған.
Тектоникасы. Тұран плитасының платформалық қаптама құрылымы барлық қалыңдықта бірдей емес. Аталған құрылымдық қабаттардың әрқайсысына құрылымдық жоспар ерекшеліктері тән, бірақ жалпы алғанда жоғарғы горизонттан төменге қарай қаптама құрылымының күрделенетіндігі байқалады. Басты құрылымдық элементтері барлық горизонттан көрінеді. Оларға ірі ойыстар мен көтерілімдер, сонымен қатар аралық құрылымдық элементтер-моноклиндар, ойыстар және құрылымдық террассалар жатады. Сырдария ойысы Шығыс Аралдың оңтүстігіне қарай орналасқан және одан Аққыр-Құмқалы ойпатымен бөлектенген. Сырдария ойсының ішкі құрылысы күрделі. Оның ішінде алты иілу - Үрмеқұм, Жауғаш, Берді, Арыс-Байырқұм, Ерғашқұдық және Келес үш көтерілуі - Төртқұдық, Балтакөл-Басаға және Қаратау болып бөлінеді. Осы құрылымдық элементтер арасындағы шекералар әдетте фрексуралар мен жарылулар арқылы жүргізіледі. Иілімдердегі фундаменттің жату тереңдігі 3 шақырымға жетеді, ал көтерілулер мен ойыстардың ернеу маңы бөліктерінде жүздеген метрге дейін төмендей береді. Шөгінді қабаттардың қалыңдығының анализі құрылымдардың морфологиясы мен даму ерекшеліктеріне бағалауға мүмкіндік беріп отыр. Қаптаманың барлық ірі құрылымдары мезозойдағы сияқты, кайназой шөгінділерінен де жақсы байқалады. Қаптама құрылымдарына фундаменттің сынулары мен бөлшектенген және мезазой мен кайназойда тік қозғалыстар дифференциясына ұшыраған көтерілген және төмен түскен. Солтүстік бөлігінде ойыстар шартты түрде үрмеқұм иілімі бірнеше брахиантиклиналдармен күрделінген құрылымнан тұрады. Кемпір көтерілімі солтүстік-батысқа бағытталған, ол үлкен Қаратаудың оңтүстік-батыс беткейінің терең батқан моноклиналын қиындата түседі. Жауғаш иілімі ойыстың орталық бөлігінде орналасқан. Құрылымның шығыс бөлігінің білігі солтүстік-шығысқа бағытталған. Солтүстік-шығысқа қарай созылған шөгінді қаптаманың ірі құрылымына Балткөл-Басаға мен Қаратау бұйраты және оларды бөліп тұратын Берді иілім, сонымен қатар Арыс-Байырқұм иілімдері жүйесін Келес иілімінен бөліп тұратын Шулы-Шардара көтерілімдер тобы жатады.
1.4. Топырақ жағдайы
Шөлдердің топырағында ылғал аз болғандықтан өсімдіктердің қоректенуіне қажетті минералды тұздар топырақта қатты күйінде кездеседі. Күн көзінен қызған, құрғақ ауада су буы да аз болады. Өсімдіктердің жапырақ арқылы қоректенуіне қажетті жарық өте жеткілікті. Бірақ топырақтағы минералдық тұздар өсімдік тамырына өте алмайды. Шөл топырағында шірінді аз болады, түсі ақшыл, сұр топырақ деп аталады. Аудан жерінде сұр және шалғынды топырақ таралған. Топырақтың түзілуіне және оның қасиетіне түрлі факторлар әсер етеді. Солардың ішінде климаттың маңызы зор. Жауын-шашын аз жауып, климаты құрғақ ыстық жерлерде сирек өсетін, шөптесіп өсетін өсімдіктерден шірінді аз түседі. Ал еріп топыраққа сіңбеген тұз жер бетіне жиналып жерді сортаңдандырады.
Топырақтың беткі қабатына шірінді көктем мен қоңыр күзде көбірек жиналады. Топырақтың түзілуіне жер бедерінің де әсері көп. Топырақтың түзілу процесі өте баяу жүреді, әрі әр аймақта әр түрлі.Топырақтарының механикалық құрамы да әр түрлі болып келеді. Онда өте ұсақ бөлшектерден бастап, біршама ірі түйіршектер (тау жыныстары) мен минерал үгінділері көп кездеседі. Топырағы минералдық құрамына қарай сазды, саздақты, құмдауытты және құмды болып келеді. Өсімдік сирек шығатындықтан, олардың топырақта қалдыратын қалдықтары да мардымсыз.Сондықтан топырақтарында қарашірік аз. Осының салдарынан топырақ түсі бозғылтанып, өзін түзген тау жынысына ұқсас.
Шардара ауданы Қызылқұм құмды массивтерінде орналасқандықтан, территориясында топырақ түрлері көп емес. Территориясының көпшілік бөлігін құмдар алып жатыр. Тек ауданның шығысына қарай, яғни Шардара жазық даласының территориясында ғана топырақ түрлері өзгереді. Бұл ауданның топырағы негізінен екі типті болып келеді: жайылымдық шалғынды және ашық сұр топырақ. Жайылымдық шалғынды тұзды топырақ Сырдария өзені аңғары мен жайылмасын алып жатыр. Бұл топырақ түрі аудандағы басқа топырақтарға қарағанда біршама құнарлы, себебі бұл топырақта тоғайлар мен бұталы алқаптар таралған. Бұл топырақ түрінің топырақ түзуші жыныстары аллювилік шөгінділер болып табылады. Топырақ қабаты профилімен ерекшеленеді, яғни қабаттар әр түрлі механикалық құрамы жағынан кезектесіп отырады. Әр түрлі ауыр саздар басым келеді. Сырдария өзенінің ағынын реттегеннен бері топырақ одан да бетер тұздана түсуде.
Шардара даласын оңтүстіктің ашық сұр топырақтары алып жатыр. Бұл топырақтың қарашірігі біршама. Осы топырақ таралған аумақта құм төбелер мен тақырлар, сонымен қатар сортаңдар кездеседі. Төбелі және тізбекті құмдар аудан территориясының кей бөліктерінде басым келеді. Құмдары көбінесе псаммофильді өсімдікпен толықтай және жартылай бекіген деуге болады. Топырақ гумысының мөлшері 0,3-1%. Осы топырақ түрі ауданда маңызды рөль атқарады. Өйткені аталған топырақ түрлеріне қарағанда осы топырақ ауыл шаруашылығы, оның ішінде өсімдік шаруашылығын дамытуда қосар үлесі өте зор. Аудан жерінде осы топырақ түрі ғана суармалы егіншілікке пайдаланылып, шабындық, пішендік қызметін атқарады. Осы екі топырақ типінен басқа аудан жерінде сортаңдар мен сорлар және тақырлар жиі кездесіп отырады. Топырақтың бұндай түрлері ауыл шаруашылығына пайдаланудың нәтижесінде пайда болған. . Аудан аумағында құрылыс материалдары барланған. Жерінің басым бөлігі құмды (Қызылқұм), сұр, сортаң топырақты, өзен аңғарлары шалғынды-сазды топырақты.
1.5. Су көздері
Шардара су электр станциясы,Октьябрьдің 50 жылдығы атында-республикадағы су электр станцияларының бірі.Сырдария өзенінің орта ағысында орналасқан.1-агрегаты 1965 жылдың мамырында, 2-агрегаты желтоксанда, ал соңғы 4-агрегаты 1966 жылдың маусымында пайдалануға берілген. Қуаты 100 МВт. Станция қазіргі талаптарға сай дәрежеде автоматтандырылған және телемеханикамен басқарылады. 1965 - 1975 ж. жоспардағы 3 млн. 442 мың квтһ сағатына электр энергисы өндіріледі. Шардара гидротехникалық кешені Шардара бөгені, Қызылқұм өңірінде ауыл шаруашылығы өндірісін жедел қарқынмен өркендетуге мүмкіндік берді.
Шардара ауданында тек жалғыз ірі өзен - Сырдария бар. Сырдария - Орта Азиядағы ірі өзендердің бірінен саналады. Ол Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Қазақстан тереторияларында орналасқан. Морфологиялық белгелеріне қарай бассейнді екі облысқа бөлуге болады: таулы және жазықты. Солтүстікте - Теріскей Алатау, Қырғыз Алатау, Алай, Түркістан және Нұратау оның табиғи шекарасы болып табылады. Қарадария мен Нарын өзендерінен Ферғана қазаншұңқырының шығыс бөлігіндегі қосылған жерінен Сырдария атанып Арал теңізіне құяды. Жалпы ұзындығы Нарын өзенінен 2212 шақырым, Қарадария өзенінен 3019 шақырым. Оның 1400 шақырымы Қазақстан территориясынан өтеді. Өзен жоғарғы бөлігінде Ферғана аңғарындағы егіншілік жерді суаруға көбірек пайдаланылады, сондықтан көптеген салаларының суы басты арнаға жетпей қалады. Салаларының көпшілігі Ферғана аңғарының ішінде шоғырланған, олар: сол жағынан - Исфайрам, Шахимардан, Сох, Исфара, Қожабақырған және Ақсу, оң жағынан - Патшаата, Қасансай, Ғавайсай, Чаадаксай. Бұл салалар өздерінің суын жауын-шашын көп болған кезде ғана суын өзенге құяды. Фархад тауын жарып өткен жерінде 1948 жылы Фархад СЭС - ы салынған.
Мырзашөл (сол жағасы) және Дальверзин (оң жағасы) суландыру жүйелерін құрайды. Одан әрі Шыршық сағасынан төмен қарай аңғармен ағады. Сырдария ағынын реттеуші Шардара СЭС - ы бөгенінен кейін өзен Қызылқұм өңіріне енеді. Ферғана аңғарынан шыққаннан Шардара су қоймасына дейінгі жерде өзен әлсіз көрінетін шекаралы аңғармен ағып өтеді. Жайылмасының көп бөлігі ені 1 шақырымнан 11 шақырымға дейінгі, кейбір жерлері 15 шақырымға дейін баратын қандайда бір жағамен ұштаспайтын бір жақты болып келеді. Осы жертілімінде Сырдария өзеніне оң жағынан салалар - Ахангаран, Шыршық, Келес өзендері келіп қосылады.
1.6. Фаунасы
Шөлде дала аймағындай өсімдік бетін тұтас бүркеп жатпайды. Олардың аралары сирек, селдір өседі. Мұндай жағдайда жануарлар түрінің аз болуы өзінен өзі түсінікті: себебі, шөлді жерлерде жануарларға қажетті азық та аз, баспана да кем, климаты қатаң. Дегенмен, шөлді жерлерді мекендейтін жануарлар осындай өте ауыр жағдайларға бейімделген. Шөл жануарлары ыстыққа да төзімді келеді. Кейбіреулері күннің ыстығы қайтқан кезде інінен тысқа шығады. Екінші біреулері құмды қазып астына көміліпжатады не бұтаға өрмелеп шығып тыныстайды. Шөлді жерлерде топырақ бетін күн қатты қыздырады, оның температурасы 1,5-2м биіктіктегі ауа температурасынан 30-35°-тай жоғары болады. Ал топырақтың төменгі қабатына қарай тереңдікте топырақ қабатының температурасы топырақ бетіндегіден екі есеге жуық төмен болады.
Аудан территориясындағы бауырымен жорғалаушылар өте алуан түрлі және орасан көп, ал сүтқоректілерден кемірушілер көп кездеседі. Бұл жерлерде тұяқтылар кем тараған, ал жыртқыш сүтқоректілер мен құстар жоқ деуге де болады. Селдір өсімдікті жерлері мен өсімдіксіз жалаңаш тақырлы кең алаптар кезектесіп келетін сазды және тастақ топырақтарда жануарлар өте сирек кездеседі. Сырдария өзені аңғаррында ну тоғайлар өседі. Ол тоғайларда зәулім ағаштар жайқала өсіп тұрады. Тоғайларға іргелес өзен жайылмасының шабындықтары болады. Жағдайдың осындай алуан түрлі болуына байланысты бұл жерлердегі жануарлар дүниесі де көп түрлі келеді. Сырдарияның қамыс қопаларында тоғай бұтасы деп аталтын бұғының бір түрі болған. Қазіргі кезде бұл жануарды кездестіру өте қиын, Амудария жаққа ауып кетті деседі. Даласында құм қояндары, ал жалаңаш құмдарда шағылдарда қосаяқтар мен шисаусақ сарышұнақтар мекендейді. Жануарларының арасында түлкі, жабайы шошқа, борсық, бөкен, қарсақ, шүйе бөрі, шағал ірілері болып саналады. Жабайы шошқаны тұрғылықты халық қабан деп атайды. Жыртқыштардан қасқырды атап өтуге болады. Аймақта жиі ұшырасатын ондатр - терісі бағалы аңдардың бірінен саналады. Құстарынан дуадақ, құр, бөдене, қаршыға, үкі, тырна, көкқұтан, үйрек, кекілік, қырғи, балшықшы, бозторғай, тоқылдақ, қырғауыл т.б. мекендейді.
1.7. Флорасы
Өсімдіктер жамылғысы. Қазақстанның құмды шөлдерінің өсімдіктері біршама көп және алуан түрлі болып келеді. Араларында қуыстары көп борпылдақ құмды топырақтан су төмен қарай тез өтіп, тереңде тығыз тау жыныстарының үстінде жиналады: бұдан су өте алмайды. Қазақстанда құмды шөлдер көп. Соның ішінде Қызылқұм шөлі Өзбекстан Республикасындағы Амудария өзені мен Сырдария өзенінің аралығында жатыр. Шардара ауданындағы құмды өсімдік алдымен құм төбелер арасындағы ойпаттарда, беткейлерде, содан кейін ғана құм төбелердің үстінде өседі. Осындай жерлерде ақ сексеуіл кездеседі. Құм төбелер мен құм жалдарының төбесінде, беткейлерінде жүзгеннің әр қилы түрлері кездеседі. Құмды шөлдерде бетегеге ұқсас селеубояу деген шөп өседі. Бұл өсімдік тіпті шағыл құмда да өсе алады. Құмдарында майда шөл қияқтары көп өседі. Кәдімгі қияқ әдетте саз балшықты жерлер мен өзен жағалауларында биік болып өседі. Қияқтардың жапырақтары ұсақ болады да олар жазда кеуіп кетеді, сол кепкен күйінде қыстап шығады. Сондықтан бұларды "шабылмаған пішен" деп атайды.
Территорияның сусылдақ жылжымалы құмдарында алабұта тұқымдасына жататын бір жылдық өсімдік - құмаршық көп кездеседі. Құмды шөлдердегі қияқтан кейінгі мал азығына жарайтын шөптердің ішіндегі ең жақсылары жісан мен изен. Шардараның сортаң жерлеріне өсетін өсімдіктердің көбі суккуленттер тобына жатады. Кейде сортаң жерлердің бетінде аппақ қар сияқты болып жатқан тұз қабаты кездеседі, ал оның арасында бір жылдық және көп жылдық күйреуіктер көрінеді. Сортаң жерлерге әсіресе сораңшөп шыдамды келеді. Бір кезде егістік, бау-бақша болған қолдан суғарылған жерлердіңде топырақтарын тұз басады. Мысалы, Сырдария өзенінің жазықтарында бұрын қолдан суарылған жерлерде қазіргі кезде қара сексеуіл өседі. Құмды жерлерде өсетін ақ сексеуілге қарағанда, сортаң топыраққа шыққан қара сексеуіл шыдамды аласа бойлы ағаш. Бірақ аудан жерінде бұндай сексеуіл орманы селдір. Сексеуілді ормандардың аралығындағы топырақта тұзға төзімді әр түрлі өсімдіктер өседі.
Сырдария өзенінің суына көптеп ілесе келген құм мен саз өзеннің жанындағы ойпаттарға тосқын болып жинала береді. Тосқындардың салдарынан өзен атырауларында тірі жан өте алмастай қалың қамыс өсіп кеткен шалшықты жазықтар пайда болады. Сырдария өзенінің арнасы жиі өзгеріп отыратындықтан шалшықтар кеуіп сортаңға айналады. Егер ыза су деңгейі төмен түсіп тереңге кетсе, өзен арнасы бағытын өзгертсе, ол арада тақыр және сортаң жерлермен қатар шағыл құмдар пайда болады. Осындай жерлерге де әр түрлі бұталы өсімдіктер шығады.
Сырдария өзенінің аллювилік-шалғынды топырағы өсімдікке бай. Тоғайлы ормандарда - терек, тал, Үйеңкі, қаратал, жыңғыл, шенгел көп. Өзен жайылмасының кей жерлерінде шалғын, қалың өскен қамыс-қоға көз тартады. Тақырлы құрғақ жерлерінде жусан, бетеге, сораңшөп, теріскен, түйетабан өседі. Құмды-құмайт топырақты жерлерде бұталы-эфемерлі өсімдіктер тараған.
Шардара даласы өсімдік қоғамдастығының сипатына қарай Сырдария өзені ңғарынан солтүстікке жылжыған сайын шұғыл ерекшелене түседі. Онда эфемерлі-жісанды өсімдік жамылғысының арасында жыңғыл шоқтары кездеседі. Қара сексеуіл жоқ деуге де болатындай. Аллювиалды еңкіш жазықтың табаны мен өзен арасында эфемерлі-сораңшөпті өсімдіктер басым. Кей жерлерінде эфедра, жусан, құм жусан, жүзгіннің үлкен топтары шоғырланған ақ сексеуілді шағылысуылдар орналасқан. Ал оның шетінде, яғни Өзбекстанмен шекаралас жерде теріскен, жусан, жүзгіні басым сексеуілді шағылысуылдар бар.
2 Бөлім Шаруашылық Аумағының Құрылымы
Шардара орман шаруашылығы және жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі (1-сурет).
1-сурет. "Оңтүстік Қазақстан облысы Шардара орман және жануарлар
әлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі"
Мекен-жайы: Түркістан облысы Шардара қаласы А.Мамытов көшесі 54үй
Директор:Сартбаев Дулат Жумагелдиевич
Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесікоммуналдық мемлекеттік мекемесіТүркістан облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына қарасты мекемелердің бірі. Орналасқан жері - Түркістан облысының оңтүстік батысында, Шардара қаласы.
Мекемеге қарасты мемлекеттік орман қоры жерлерінің көлемі - 906419 га,оның ішінде орманмен көмкерілген алқабы- 476795 гектар.
Мекеме құрылымдық 2-кестеге сәйкес, үш орманшылықка бөлінген.
2-кесте
Мекеменің орманшылықтары
№
Орманшылық
Әкімшілік аудан
Жер көлемі, гектар
1
Арнасай
Шардара
282303
Мақтарал
30
2
Шардара
Шардара
311334
3
Сүткент
Шардара
312751
Барлығы
906419
Мекемеге қарасты орман қоры жерлерінде соңғы орман орналастыру жұмыстары 1992 жылы жүргізілген. Бүгінде, Қазақ орман орналастыру кәсіпорнының жоспарына сәйкес, бұл жұмыстар 2020 жылы атқарылады.
2006 жылы орман қоры жерлеріне ресімделген мемлекеттік актілер, аудандық жылжымайтын мүлік орталығында тіркелген.
2012 жылы құрылған Сырдария - Туркестан мемлекеттік өңірлік табиғи паркі комуналдық мемлекеттік мекемесіне Сырдария өзенінің жағалауынан барлығы 18051 га орман қоры жерлері беріліп, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға өткізілді.
Сонымен қатар, ҚР Үкіметінің 2017 жылғы 25 мамырдағы №292 қаулысына сәйкес, 255,3 га орман қоры жерлері елді мекендер жері санатына ауыстырылып (ауданда туризмді дамыту мақсатында) ауданның арнайы жер қорына өткізілді.
Мекеменің орман қоры жерлерінде Қызылқұм өңіріндегі ақ және кара сексеуіл, жүзген, қоянсүйек, қандым ағаштары мен бұталары құрайды.
Шардара орман шаруашылығы мекемесі құрылған жылдары(01.01.1964ж)
Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің Мемлекеттік Орман шаруашылығы Комитетінің 09.08.1963 жылғы № 96 бұйрығы негізінде, Қызылқұм орман шаруашылығы базасында құрылды.
Шымкент облыстық орман шаруашылығы және табиғат қорғау басқармасының №87 бұйрығы 17.10.1963 ж (алдыңғы кезең-Қызылқұм ауданы өңіріндегі бұрынғы ауылдар, әрі алғашқы елді-мекендер Қандөз, Балтакөл, Көксарай, Овцевод, Байырқұм, Сүткент, Көксу, Шардара мал совхоздары, арендалық құмды, тоғайлы мал жайылымы аумағы; Майқала, Майтөбе, Арбақалды, Амангелді, Арнасай теңіз асты аймағы; Қызылқұм ем (Партсъезд сы аумағынан -Киров ауданы) Сырдария өзені Сол жақ жағалау беттері орманды өңірі-1969 жылға дейінгі, Қызылқұм ауданы аталуымен; және пос.Сырдария-Шардара ем; Қалғансыр, Ащыкөл, Тартоғай ем 1969 жылға дейінгі, Келес ауданы құрамындағы Сырдария өзені Оң жақ жағалау тоғайлы өңірі Қызылқұм орман шаруашылығы базасында құрылған).
1976 жылға дейін кеңсе Шардара қаласы Совет көшесі 51 ыңғайластырылған үйде орналасты. 1974 жылы Мақсұтов Жолдас директор кезінде типті жаңа машина - трактор ауласы - гараж ғимараты салынды. Жаңа кеңсе салу қолға алынып, 1975 жылға жоспарға енгізіліп, жыл аяғына еңселі 2 этажды кеңсе ғимараты салынып бітті.
1976 жылы Шардара механикаландырылған орман шаруашылығы жаңа жылға өз жұмысын Совет көшесі 54 үйде жаңа кеңседе бастады.
Екпе сексеуілдер егу жыл сайын арта отырып жылына 900 га-дан бастап,молая отырып, жер даярланып, осынша жерлерге сексеуіл дәні себіліп, барлығы 1970 жылдардан 1990 жылдар аралығында 42 000 га жерге мәдени екпе сексеуіл егілді. Оның 36 мың га жері өсіп өнді. Қызылқұмдағы орман қоры жеріндегі табиғи сексеуілдер халықтың отынға деген мұқтажын табиғи санитарлық кесіктер есебінен өтеді
Шардара орман шаруашылығының барлық кезеңінде де, кеңестік кезеңде де орман қорғау жұмыстары, екпе сексеуілдер көлемі 1990 жылдарға дейін арта түсті. Республикамызда халық тұтыну тауарлары (цех Ширпотреб) отын, сыпырғы, қамыс, қамыстан маты бумалар, дәрілік шөптер, ара балы, сәмбі талдардан себет (корзина) ағаш ұсталары ағаштан ойып жасаған ағаш қасық-тостақтар, ожаулар, ер-тұрмандар мен басқа да әбзелдер т.б ағаш бұйымдар, ,халыққа қажет тауарлар жүз мындаған сомаға даярланды, халыққа қызмет көрсетілді. Сондай-ақ орман шаруашылығында қосалқы шаруашылық та болды. Бұл бөлімде көкөністер , бау-бақша, қауын-дарбыз өнімдері , сорго сыпырғысы егіліп,өндірілді. Сорго сыпырғылары даярланды , келісім-шарттар бойынша тауарлар Шымкент,Алматы, Целиноград, Көкшетау т.б. солтүстік өңірдегі қалаларға контейнермен, поездбен жіберіліп отырды.
Қаржы қиындығы мен тапшылығы болған кезеңдері 1990 жылдардан кейін қаржыландыру қиындап, екпе сексеуіл егу кейінірек 1998-2005 жылдар кезінде тоқтап та қалды. Техникалар ескірді, штаттар қысқарды. Орман шаруашылығы саласында ілгерілеу болмады, дағдарыс кездері тұралап қалды. Орман молайту жұмыстары кеміді, орман қоры жерінде инспекциялық, орман қорғау жұмыстары ғана жүргізілді.
2005 - 2006 жылдардан бастап, қаржыландыру мәселесі облыстық бюджеттен қаржыландырып, қайта толықтана түсті. Штаттар қосылды .Әр жылы әсте - әсте 1000 гектардан көбейтіле отырып, 2012 жылға 4500 га дейін сексеуіл егуге жер даярланып, сексеуіл сеппесі техника күшімен дәннен себіліп егілді, сексеуіл көшеттері түрінде де егіліп, әрі қарай молая түсті. Мекемеге техникалармен толықтыру, басқа орман молайту жұмыстарына облыс тарапынан басымдықтар берілді, тағы басқа да қажеттіліктер ескеріліп қамтамасыздық етіле бастады.
Мекемеде 2013 жылға 1 ЗИЛ-131 өрт сөндіру автокөлігі, 1 ХТЗ-150К тракторы, 2 МТЗ-80,81,82 тракторы, 1 Арлан тракторы соқаларымен, 3 НИВА-Шевролет ВАЗ-21213 жеңіл жол таңдамайтын көлігі, 2 УАЗ-3303 қорапты жол таңдамайтын автокөліктері, өрт сөндіру жеңіл әртүрлі қолтасымалды техникалары, мотопомпалар, 42 әртүрлі қуаттағы рациялар мен көптеген басқа да өрт сөндіру құралдарымен жарақтандырылған. Қосымша қызметкерлер мен орман күтуші-қорықшы штаттары беріліп, жұмыс ауқымы кеңейе түсті. Өзара байланыс жүйелері жетілдірілді. Орманды, табиғатты қорғау, күзету, молайту жұмыстары жандандырылып, анағұрлым жоғары сапада ұйымдастырылып отыр. Ал 2014 жылға тағы да МТЗ-2121-2; өздігінен аударатын ГАЗ-330900 автомашинасы және де УРАЛ - 5557 өрт сөндіру автомашинасы мекемемізге қосымша беріліп отыр, 2-суретте көрсетілген.
2-сурет. МТЗ-2121-2; өздігінен аударатын ГАЗ-330900 автомашинасы және де УРАЛ - 5557 өрт сөндіру автомашинасы
Жақсы жарақталған - өрт химия станциясы ұйымдастырылды. Бұл бөлімде өрттің алдын алу, өшіру тәсілдерінің бәрін бұрыннан білетін кәнігі маман Адамбаев Болат жетекшілік етеді. Өрт қауіпті маусымға маусымдық қосымша өрт сөндірушілер қызметтік штаттары берілді. Орман қорғау, екпе көшеттер егу үшін молайту мақсатында жаңадан тұқымбаққа бюджеттен қаражат бөлінді. Арнайы қоршалып, айналымдар басында орман қорғау саласын күшейту мақсатында қызметтік үй-кордон үйі құрылыстары салынды. Күн энергиясынан қуат алатын кіші миниэлектрстансалар да құрылды. Арнайы типті өрт бақылау мұнаралары мен стандартты орман қорғау және өртке қарсы үгіт-насихаттық аншлагтар, бильбордтар орнатылды.
Аң-құс биоресурстарын, орман молайтуды, табиғатты қорғауды мақсат етіп, орман шаруашылығы қызметкерлері мен орман күтуші-қорықшылары жоғары ұйымшылдықпен бұдан әрі де , алдағы уақыттарда да жоғары дәрежеде жүзеге асыруды қолға алып отыр.
2014-2020 жылға Шардара орман және жануарлдар әлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі коммуналдық мемлекеттік мекемесінің автокөліктер ,тракторлары тағы басқа ауылшаруашылығы, орман шаруашылығы арнайы техникалармен қамтылған.
Өрт сөндіруші машина 2 дана, жүккөлігі 1 дана, шынжыр табанды трактор 1 дана, донғалақты тракторлар 5 дана, арнайы жол таңдамайтын автокөліктер УАЗ, Нива-Шевролет-3дана, Лада-Гранта 1 жеңіл автокөлігі тағы басқада көптеген ауылшаруашылығы және арнайы орманшаруашылық техникалары бар.
Сексеуіл егу науқанында Қызылқұм өңірінде түзде жұмыскерлер орналасу үшін арнайы 3 жатын вагондар бар. алдағы кезеңдерге орманшаруашылығы саласында арнайы техникаларға тапсырыстар берілді.
2020 жылға дейін мекеме әртүрлі құрылымдық өзгерістермен және атаулармен аталып келіп, қазіргі аталуындағы Шардара орман және жануарлар әлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі коммуналдық мемлекеттік мекемесі Түркістан облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына қарасты мекемелердің бірі. Орналасқан жері Түркістан облысының оңтүстік батысында.
Мекеменің мемлекеттік орман қоры жерінің жалпы жер көлемі 2020 жылдың қаңтар айының 1 жұлдызына 906419 га,оның ішінде орманмен көмкерілген алқап 481292 гектар.
2.1. Орман қоры
Табиғи аудандастырылуы бойынша Шардара ауданының территориясы шөл зонасындағы эфемерлі-жусанды шөлдің оңтүстік зона тармағында орналасқан. Оған тән:Қазақстанның сексеуілді ормандары; жайылмалық және тоғайлық ормандар. Ылғалмен қамтамасыз етілуін негізге ала отырып жасаған агроклиматтық аудандастырылуы бойынша орман фондысының барлық жері өте құрғақ және өте ыстық агроклиматтық ауданға жатады. Шардара орман шаруашылығы өсімдік және жануарлар әлемін қорғау, өсіп-өну және тиімді қолдану қызметін атқарады. Шардара орман шаруашылығына кіретін орман фондысының жалпы көлемі 925 133 га құрайды, оның ішінде орманмен жабылған жер көлемі 484 983 га құрайды. Барлық орман емес жерлер (шабындық, пішендік, жайылым, жолдар, құмдар) -307 210 га. Сексеуілдіктер -208 343 га, сүрек қоры -467,8 мың м3 құрайды. Сырдария өзенінің жағалауынан 1 шақырым қашықтыққа созылған тоғайлық ормандар мен барлық шөлдік(құмдық) ормандар қоршаған ортаны қорғауда маңызы бар қорғаныш категориясынан енгізілген. Оның сиректігі басты назар аудартады. Орташа қоры 1га жерге былайша келеді: бұталар- 19 м3 , ақ сексеуіл -23 м3,қара сексеуіл -2,3 м3, Үйеңкі - 1,5 м3, тораңғы -3,1 м3. Қазіргі кезде Сырдария өзенінің ағынын реттеу нәтижесінде тоғайдың ылғал сүйгіш жынысы - талдардың көлемі қысқарып барады. Сондай-ақ халықтың тұрмыстық қажеттеріне көптеп пайдалауының салдарынан тораңғы да азайып кеткен.
2.2 Өртке қарсы іс-шаралар
2019 жылдың 10 айында өртке карсы төмендегідей үгіт насихат жұмыстары жүргізілді. Газеттерде 74 мақала жарияланып онын ішінде өртке қарсы 28 мақала шығарылды.74 дана аншлагтармен панноларекі беті жаңартылып орнатылды. Елді мекендерде 140 рет лекция өтіліп, 1685 адам қатысты, шаруа қожалықтармен 512 дана нұсқама мен келісім шарттар жасалып, 783 дана үнпарақтар беріліп, орман қорына кіріп шыққан азаматтардан 510 дана тілхаттар алынды.
23 командадан тұратын ерікті өрт өрт сөндіру жасақтары елді мекендерде құрылып, 249 адам мүшелікке тартылды. Бүгінгі күнге 2400 км минералды жолақтарға күтіп-баптау жұмыстары жүргізіліп, 30 км өртке қарсы жолдар жөнделді.
Ағымдағы жылдың 10айында орман қоры жерінде 2 орман өрті тіркелді. Жалпы көлемі 18 га, оның ішінде орманмен көмкерілген алқап 8 га, өрттен келген шығын 5944 теңге.
Өртке қарсы техникалар, құрал-жабдықтар жарамды күйінде даярлық сапында тұр.
Радио байланыс жүйесі жүйелі жұмыс істеп тұр. Барлық кезекшілік бекеттерінде кезекшілік барысында өзара радиобайланыста болып орман қоры жерінде өртке қарсы, заң бұзушылықтарға қарсы іс-шаралардың орындалуы бақыланып тұруда.
2019 жылға Шардара ауданы аумағында, дала мен орман-тоғайларда өрттердің алдын алу, болдырмау және оларға қарсы іс-шаралар өткізу туралы 15.01.2019 жылғы №01 өкімі шығарылған.
Мекеменің 2019 жылға өрт қауіпті маусымында жүргізілетін негізгі іс-шаралар мен орман өртін болдырмауға арналған жоспары бекітіліп аудандық ТЖБ мен келісілген.
Өрт қауіпі жоғары кезеңде автокөліктер мен демалушылардың кіруіне шектеу қойылатын орман қоры учаскілерінің тізбесі бекітілді.
Өрт қауіпті маусымда орман өрттерін сөндіру, алдын алу мақсатында жүргізілетін іс-қимылдардың шұғыл жоспары бекітілген.
Мекемеде орман, тоғай және дала өрттерін дер кезінде сөндіру мақсатында аудан аралық сөндіру жоспары бекітілген. 2019 жылға азаматтық қорғаныс іс-шараларын орындаудан және өрт қауіпті маусымында орман қоры жерінде өртті болдырмауға арналған іс-шаралар жоспары жасалынып бекітілген.
Шардара аудан әкімі, аудандық төтенше жағдайлардың алдын алу және жою жөніндегі комиссия төрағасы Б.Кистауовқа аудандық төтенше жағдайлар қорынан орман өртінің алдын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz