Онлайн жарнаманың тілі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
Теориялық және қолданбалы тіл білімі кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі_____Ш.Г.Абдирова
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
мамандығы 6В02301 - Цифрлық лингвистика
Орындағандар:Достанова А.,Бисенова А.,Елеуханова Н.
АҚТӨБЕ -2024
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
Теориялық және қолданбалы тіл білімі кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі_____Ш.Г.Абдирова
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
мамандығы 6В02301 - Цифрлық лингвистика
Орындағандар: Достанова А.,Бисенова А., Елеуханова Н.
АҚТӨБЕ 2024
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 ЛИНГВИСТИКА САЛАСЫНДА ОНЛАЙН - ЖАРНАМА ТІЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ 8
1.1. Онлайн жарнаманың теориялық проблемалары, ерекшеліктері 12
1.2. Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары. 17
1.3. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның арақатынасы ( прнициптері мен тәсілдері) 21
1.4. Онлайн - жарнама жүйесінің жасалу прнициптері 27
2 ОНЛАЙН - ЖАРНАМАНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 32
2.1.Онлайн - жарнама мәтіндерінің құрылымдық - семантикалық ерекшеліктері 32
2.2.Онлайн - жарнама тілінің қазақ тілінің лексикалық - грамматикалық жүйесінің дамуына әсері 37
2.3. Онлайн - жарнама тіліндегі сөзжасам үдерісінің қызметі. Онлайн - жарнама мәтіндерінің құрылымдық - семантикалық ерекшеліктері 38
Онлайн - жарнаманың нормалары мен қағидаттары 49
2.4. Қазіргі қоғамдағы контекст негізінде онлайн - жарнамадағы активті үрдістер 53
ҚОРЫТЫНДЫ 57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
Кіріспе
Онлайн - жарнаманы дамыту, тілдік тұрғыдан түсінік беру, олардың нәтижесін қоғамның әр түрлі салаларына енгізу мәселесі маңыз алып отыр. Қазақстан Республикасының өркениет биігіне ұмтылуы, мамандардың кәсіби біліктілігі мен рухани мәдениетінің деңгейін көтеруді талап ететіні аян. Сондықтан да, бүгінгі таңда онлайн - жарнама мәселесін зерттеудің бірнеше себептері бар. Онлайн - жарнама - тілдік құралдар арқылы да, вербалды емес құралдар арқылы да ұлттық мәдениеттің белгілерін көрсетуі қажет. Ал ұлттық мәдентиеттің танылуы тілдің ұлттық белгілері: сөз қолдану, граматикалық заңдылығы, нормалары игерілгенде көрінеді. Жарнама мәтіндері ұлт тілімен, ұлттық мәдениетпен байланысты қалыптасатын жағдайда жазылуы тиіс; Онлайн - жарнама тілі мен қоғам байланыс; Атап айтқанда ғылыми-техникалық прогрестің талабына сай әрбір өркениетті елдің онлайн - жарнамасыда заман талабына орай дамуға тиіс. Екіншіден, онлайн - жарнама тілі - мемлекеттік тілдің негізі болса, ғылым тілі болуға тиіс. Үшіншіден, онлайн - жарнама қазақ тілінде әртүрлі жағдайларға байланысты қазіргі кезде үлкен мәселеге айналып отыр. Онлайн - жарнама практикасы аяқасты болып, әркімнің өз бетінше дамуы барынша орын алып отыр. Демек, қазіргі кезеңде мемлекеттік мәртебелі ана тіліміздің табиғатына сайжаңаша қалыптастырудың принциптерін белгілеу басты мақсат етілді.Қазіргі онлайн - жарнама ішінде ұлттық тіл мәселесіне аса көңіл бөлініп, салиқалы да жан-жақты зерттеу жұмысын жүргізу бүгінгі күннің зор талабы ретінде жұмысымның өзектілігін белгілейді. Қоғам дамуының жаңа кезеңіне көтерілгенде, халық тұрмысына, ғылымға, салалық өзгерістер енгенде көптеген жаңа атаулар, соны ұғымдар пайда болып, соған байланысты тілдегі бұрыннан бар сөздердің мағыналары көбейеді немесе мүлдем жаңа сөздер, терминдер туады. Ал осы терминология саласында жаңа ұғымдарды қалыптастыруда аударманың рөлі ерекше. Онлайн - жарнама саласының елімізде соңғы кезде қарқындап дамып, өркендеп келе жатыр Қазақ тіл білімінде онлайн - жарнама саласы соңғы он жылдың ішінде Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін онлайн - платформаларға байланысты қоғамдық қатынастарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында онлайн-жарнаманы жасау, орналастыру, тарату және сақтау процесінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді Қазақстанда онлайн-платформалардың жұмыс істеуі, онлайн-жарнама жасау, орналастыру, тарату және сақтау, құқыққа қайшы контентті болғызбау және оның жолын кесудің құқықтық негіздерін айқындау мақсатында "Онлайн - платформалар және онлайн-жарнама туралы" заң қабылданып, күшіне енді. Жаңа заңға сәйкес, онлайн-жарнамада оның жарнама екені көрсетілуге тиіс. Сондай-ақ, Қазақстан аумағында құқыққа қайшы контент, балаға қатысты кибербуллинг деп танылған ақпарат таратқан аккаунттар қызметін тоқтата тұруға міндетті. Онлайн - жарнама тілі психологиялық жағынан зерттелуі бойынша елеулі жетістіктерге қол жеткізуде қаржылық көрсетілетін қызметтер ұсынуға және электрондық коммерцияға арналған интернет-ресурсты, интернет желісінде жұмыс істейтін бағдарламалық қамтылымды, лездік хабар алмасу сервисін қоспағанда, онлайн-платформаны пайдаланушының өзі ашқан аккаунт, жария қоғамдастық арқылы онлайн-платформадағы контентті алуға, жасауға, орналастыруға, таратуға, сақтауға арналған интернет-ресурс, интернет желісінде жұмыс істейтін бағдарламалық қамтылым, лездік хабар алмасу сервисі.болып табылады. Онлайн-платформаны пайдаланушы - онлайн-платформада өзінің дербес деректерін тіркеген, сәйкестендіруден өткен жеке немесе заңды тұлға. Ғылыми жұмыстың өзектілігі. Қазіргі қазақ тіл білімінде арнайы зерттеуді талап етіп отырған онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі. Онлайн жарнаманың тілі . сөзжасамдық қызметі тілтанымдық жағьшан да - басты дәйектемелері, шешуші негіздері тіл ғылымының объектісі мен ұстанымдары, әдіс-тәсілдері мен бірлік тұлғалары, нормасы, қойылатын талаптар сияқты маңызды жағдаяттардың анық-қанығы ғыльгми тұрғыдан анықталып келеді. Қандайда бір тәжірибенің негізіңде ғылыми тұжырымдарды түйіндеу, теориялық негіздемені қалыптастыру - ғылым дамуындағы занды құбылыс Онлайн - жарнама нысаңдарын, түрлері мен тәсілдерін қамтитын, өзге де бірнеше ғылым тармақтарымен тығыз байланыстағы, әлеуметгік, мәдени, шьғармашылық, коммуникативтік қызметі бар тұтас жүйе, мәдениеттер байланысьгна тән құбылыс; Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі, рухани-мөдени, тілді байыту қызметі, қазақ тілінің лексикалық - фразеологиялық құрамының игерілуіндегі сипаттар тарихи-мәдени тұрғыдан мәдениеттер байланысы мен тілдер ықпалдастығы аспектісіңде зерггелуінің маңызы зор. онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі және ерекшеліктердің сақталуьша қатысты біршама зерттеулер жүргізілген; ал екінші, тілдің ұлттық-мәдени табиғаты, тілдің ұлттық бітімге тән негіздері қалай игерілгендігі турасында зерттеулер жоқ. " онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілінің қазақ тілінің көрнекі ақпарат пен жарнама тілі ретінде қолданылуы.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі - тілдік құралдар арқылы да, вербалды емес құралдар арқылы да ұлттық мәдениеттің белгілерін көрсетуі қажет. Оған жататындар:сөз қолдану иен , нормалары игерілгенде көрінеді.
онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі.үлгілерін қазақ тіліне дұрыс аудару өзектілігін көрсету;
онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі мен қоғам байланыс.
онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі арқылы жарнама үлгілерін теріп, оларды сараптамаға алу;
онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптерін жарнаманы безендірудегі қолданылатын нормаларды анықтап, оны қадағалайтын ұйымдардың жұмысымен танысу;
Бүгінде онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тіліне қатысыт жаңа үлгілері, қалыптасып келеді.Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері қазақ тілінде жаңа сала деп қарастыруға болады. Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі үстем болып отырған орыс тілінде дайындалады да, кейін қазақ тіліне аударылады. Бұл жағдай керісінше болуы тиіс. Алдымен қазақ елінде қазақ тілінде әзірлену керек. Сол тілдің ыңғайына жығылу, сол тілде қалай жазылса, үтір нүктесіне дейін қалдырмай, қазақ тілінде де солай жазу басым.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні.
Дипломдық зерттеу әдістері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу жүмысы казақ филологиясындағы онлайн - жарнаманың теориялық негіздемелерін анықтайтын диплом жұмысы болып табылады. Диплом жұмысында онлайн жарнаманың қағидаттары, нормалары туралы,оның теориясының басты бағыттары анықталады; нысандары мен түрлері, бірлік тұлғалары, аудару тәсілдерінің, аударылатын мәтіннің ерекшеліктері туралы түйіндер жасалады. Қазақшаға аударылған қазақ тілінің дамуы мен қалыптасуы тұжырымдалады.Қазақ тілінің бай қорының тіліне құрылымдық - типологиялық, сальістьірмальі-комлоненттік, нормативтік талдау жасау арқылы қорытынланды. Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі ұлтгық ойлау мен ұлттық философияға қатысы бар, мәдениетгің тілдегі көрінісін белгілейтін тілдік единицалардың игерілуіне тән зандьілықтары басты бағыттары, зерттеу объектілері қарастырылады.
Жұмыстьң теориялық маңызы. Диплом жұмысында тиянақталған ғылыми тұжырымдар мен ұсыныстар арқылы теориялық негіздерін талдауға ұмтылыс жасалды. Қазақ тіл білімінің лексикология, семасиология, терминология, стилистика салаларына қатысты бағыттар, тіл дамуьгңдағы тенденциялар анықталды. Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптерінің басты багыттарьша, объектісіне, сондай-ақ тіл-тілдердегі ерекшеліктерді материалдар арқылы салыстыру негізіңде сальістырмальі ғылыми негіздемелеріне бағдар жасалды.
Зерттеудің практикалық маңызы. Диплом жұмысында айтылған теориялық түйіндерді практикалықұсыныстарды, мәселенің қойылысына қарай нүсқалған бағьггтарды лексикология, семасиология, лексикография, терминология, стилистика, лингвомәдениеттану, неология салалары бойынша оқылатын лекцияларда пайдалануға болады. Диплом жұмысының материалдары аударманың теориясы мен практикасына қатысты дәріс- семинарлардьщ, практикалық сабақтардың жүргізілуіне негіз бола алады. Тілдік материалдардьщ талдануы өзге тілді аудиторияларда қазақ тілін оқыту әдістемесіне, аудармапш-мамандардың, журналистердің кәсіби біліктілігін арттыруға көмегін тигізеді.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі.- қоғамдық-саяси қүрылымньщ сипатынан тәуелсіз, халықтар арасьшдағы мәдени-рухани байланыстарды орнықтыратын, нығайтатын ,ұлттық мәдениетгің дамуына игілікті ықпал ететін, өркениетті қоғам мүшесін - жеке адамды тәрбиелеу, қалыптастыру ісіндегі қуатты арналардың бір.
Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілінің бірнеше ғылымдармен тікелей байланыстағы, қоғамдық- әлеуметтік, мәдени - танымдық, білім мен ақпаратты жеткізу, шығармашылық, коммуникативтік қызмет атқаратын, түрлері мен нысандары, әдіс- тәсілдері жағьшан көпқұрамды негізі - тіл қызметінің көрінісі.Орыс тілінен қазақ тіліне аударылған онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілін мәдени-тарихи тұрғыдан, ұлт мәдениетіне ықпалы аясьшда қарастыру маңызды.қазақ тілі жүйесінің қолданылуына тән зандылықтарды талдау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1 ЛИНГВИСТИКА САЛАСЫНДА ОНЛАЙН - ЖАРНАМА ТІЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ
Тіл білімінде онлайн - жарнама тілінің зерттелу деңгейі сол тілде сөйлеушілердің қалыптасқан белгілі бір ойлау кеңістігіне қызмет жасайды. Онлайн - жарнама тілінің зерттелу деңгейі көптеген ғылым салаларының мәселен, экономика, психология, мәдениеттану, философия, тарих, тіл мен әдебиетпен байланыстырады. Қоғамдық өмірдегі күнделікті қажеттіліктерді өтеуге байланысты онлайн - жарнаманың қызметі қазіргі уақытта маңызды болып отыр. Онлайн - жарнама тілін зерттеуде, оның әлеуметтік маңызын анықтауда тілші - ғалымдарнақты бірнеше белгілерінің атап көрсетіп келеді. Ондай белгілердің қатарына онлайн жарнама тіліне гносеологиялық, онтологиялық, психологиялық және постмодернистік белгілерді басты ерекшеліктері деп атайды.[2,67] Тілші - ғалымдар Л. Л.халық мәдениетіндегі жарнаманың тарихы, оның қалыптасуы (В. В. Ученова туралы жазса, жарнаманың әлеуметтік рөлі туралы (Б. М.Разумовский, В. Е. Демидов,онлайн - жарнама мәтінінің аксиологиялық аспектісі туралы (З. П. Табакова) зерттеулер бар.Онлайн - жарнаманың кез келген адам көзбен көріп қабылданатын жарнамалардың ерекшеліктері туралы (В. Барабанщиков; Р. Арихейм);ал теледидар, кинофильмдер арқылы берілетін жарнамалардың рөлі (В. Глазунова! сөз қылса, радио арқылы берілетін жарнамалардың рөлі (Э. П. Стоянова, И. Жарнаманың саудадағы қызметі (В. В. Глазунова, Д. Беклешов, И.жарнаманың нарықтық қарым - қатынастағы рөлі (Е. Ф. Тарасов);көрмедегі жарнаманың атқаратын қызметі (Р. Р. Кликс, Е. С.жарнама мәтінінің жасалуын жалпы сипаттау (А. Кромптон, М. А.жарнама мәтінінің ерекшеліктерін жалпы лингвистикалық тұрғыдан сипаттау (Н. А.)жарнама мәтінінің функционалдық - семантикалық қағидаларын анықтау (Г. Н.)жарнама тілінің әлеуметтік және психолингвистикалық ерекшеліктері (А. А. Леонтьев) тұрғысынан көптеген тілші ғалымдар талдап келеді. Қазақ жарнамаларының тілдік сипаты мен тұтынушыға ықпал ету қызметі мен тілдік және бейвербалды құралдардың жиынтығынан тұратын, сөйлеу актісі етіп және жазбаша түрде мәтін үлгісінде берілетін сөздер деп бөлу бар.[3, 9]. Жарнама (жар + нама; жар - жария етті, мәлімдеді дегенді білдіреді.
Жарнама - тіліміздің және өмірдің көпастарлы саласы. Оның экономикалық әлеуметтік, саяси- қоғамдық мәні өте зор. Онлайн - жарнама тілі туралы тілші - зерттеуші ғалымдардың көқарастары бойынша оың көрінісі кең тараған тіл болуы шарт,онлайн - жарнама қоғамдық өмірдің ажырамайтын бір бөлшегіне айналды. Онлайн -жарнама коммерция, саяси- әлеуметтік, қоғамдық ғылым мен өнерде жиі қолданылады.
Онлайн - жарнама экономиканың дамумен тілімізден берік орын алып, қандайда бір сала болсын қның қызметін көреміз.Қазіргі кезде біздің қоғамда нарық экономикасымен қатар технологиның,ақпарат ағының белсенді дамуы мықты сер етіп отыр. Қазақ қоғамының қазіргі жағдайын да және әлемде болып жатқан жаңа жетістіктердің барлығы да әлеуметтік өміріміздің дамуына мықты әсер етіп,күнделікті тұрмыста адам қмірінің бір қажеттілігіне айналып отыр. Әлеуметтанушылардың зерттеулеріне сүйенсек, адамдардың 78 пайызы жарнаманы міндетті түрде өздерінің күнделікті өміріндеқолданатындығы айтылады.Жарнама - өте күрделі құбылыс.,Онлайн - жарнаманы жариялаумен қатар оны басқару жүйесіне қатысты болып келеді.Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері бар екендігін тілші - ғалымдар көрсетуде.(***) Олардың қатарына, бірінші принцип бойынша онлайн - жарнаманы басқару жүйесі кімге бағытталғаны анықталған, әлеуметтік - қоғамдық орны бойынша қандай қызмет атқаратындығына негізделенді.Екінші принцип бойынша онлайн - жарнаманың имидждік негізін жасау керек. Онлайн - жарнаманың имидж үлгісіне:
- жарнамалық сюжет кейіпкерін дұрыс жолмен іздеу;
- қабылданған түстің сюжеттік материалдың мәнімен сәйкес келуі;
- ерлер және әйелдер стилінің оптималдық арақатынасы;
- материалды бейнелеудегі мәтін мен мән - мәтіннің, ойдағы бейнемен сәйкестігінің болуы керек;
Үшінші принцип бойынша онлайн - жарнаманың жарияланған материалдарының тұтынушы мен пайдаланатын, оқитын адамдарға әсер етуі үшін мынадай талаптар қойылады.Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптеріқатарына тақырыбын ,міндетті түрде мемлекеттік тілде болуын, қажет болған жағдайда өзге тілде беріуі талап етіледі. Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптерінің ішінде онлайн - жарнама мәтінінің әсер етуінің мынандай ерекшеліктері мен заңдылықтарын атап өтеді. Олардың қатарына онлайн жарнаманың атауы бас әріптермен жазылып және қатар тұрған немесе аралық әріптер бір өлшемде әрі қажетті әріп (шрифт) түрін пайдалану сол жарнамаланып тұрған немесе ұсылылып отырған заттардың, бұйымдардың және т.б. тауарлармен сәйкес келуі қатаң сақталады.
Онлайн - жарнама басқару жүйесін жасаудың және тілін жасау, оны жүжеге асыру тұрғысынан қарастыру оның адамға ықпал етужолымен ерекшеленеді және онлайн - жарнамалық ақпараттардың адам санасына әсер етуі де қарастырылуда.
Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері , нормалары, қағидаттары мен тілі қоғамда онлайн - жарнаманың мәдени кеңістікте сомдалып жасалған соң туындайды. Мысалы, онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптерінің имидж орыс тілінде образ, қазақ тілінде түр. Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптерін жақсы тұлғаланған және түсінікті етіп ойластырған имидж тұлғаның әлеуметтік салада сатып алу туралы болатын тілге, салт - дәстүрге, мәдениет пен өнерге, жалпы қоғамның дамуына байланысты жарнамалар бар. Мысалы, Отаншылдыққа тәрбиелеуге арналған патриоттық мазмұндағы онлайн - жарнамалар туған жер немесе салт - дәстүрге байланысты шыққан өнімдерді жарнамалау, Отандық тауарларды, сапалы өнімдерді көрсеткен жарнамалар жатқызуға болады. Әлеуметтік және экономикалық сипаттағы онлайн - жарнаманың негізгі сипаттарының бірі - онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі қоғамдаоны жақтаушылар мен сынаушылардың арасында әр түрліпікір көзқарастар бар. Онлайн - жарнама ол ақпараттар емес, әуелде солай көрінгенімен,онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі қоғамда тарту, қызығушылығын туғызу, тілектерді онлайн - жарнама мен тұтынушының мінез - құлқының арасындағы арақатынасты түсіну болып табылады. Соңғы уақытта Қазақстанда онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері, нормалары,қағидаттары мен тілі туралы тану үрдісі өрістеп дамуда.онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі туралы мәселелеріне тіл мен тарих,психология, әлеуметтану және журналистика сияқты ғылымдар араласады.Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері , нормалары, қағидаттары мен тілі қатысты коммерциялық құрылымдар радио - теледидарлар арқылы жаңа онлайн - жарнама әсерінің тиімділігін дұрыс түсінбеу, осы бағыттың методологиялық - теориялық мәселелері - онлайн - жарнаманы қабылдаудың ескермейді, Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері , нормалары, қағидаттары мен тілі ұнамсыз, тәрбиелік мәні төмен жарнамалық коммуникациялардың тілдік үлгілері жасалған. Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі негізгі кәсіби сараптау (экспертиза) мәселелері де көп зерттелінбеген. Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі туралы осы бағытта істейтін мамандар үшін үшін көптеген практикалық қолданбалымаңызы өте зор.
1.1. Онлайн жарнаманың теориялық проблемалары, ерекшеліктері
Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері ғылымының қолданбалы салаларының бірі. Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері заттарға, шараларға, дәстүрлерге, т.с.с. кең өрісті қылып, жария ету мақсатымен қолданылатын хабарлау жолы. Онлайн жарнама эргономиканың, физиологияның, эстетиканың және этникалық нормалардың мүмкіндіктерін ескереді, хабарлайды, түсіндіреді, сендіреді. Олай ету үшін жалпыға ақпарат үрдісінің функциясы, нұсқасы және адамдардың білім деңгейлері мен кімдерге арналғанын жан-жақты қарастырады, әртүрлі әлеуметтік функцияларының механизмдері мен заңдылықтарын зерттейді.
Онлайн - жарнаманың үлгілері мен ұсынушы, жарнамалаушы материалдары көптеген мақсатта қолданылады, сондықтан бір мақсатты көздейтін болып көрінуі мүмкін, бірақ шын мәнінде олай емес. Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері:
-сатып алушының көңілін аудару;- сатып алушыға тауар (қызмет) сатып алудың пайдасын көрсету;- сатып алушыға тауарды қосымша зерттеу мүмкіндігін ұсыну;- тұтынушыда тауар немесе қызмет туралы білімнің белгілі бір деңгейін қалыптастыру; - өндіруші фирманың немесе сатып алушының жақсы бейнесін (имидж) жасау, сонымен қатар тұтынушылардың және іскер серіктестердің сауда немесе өндіріс маркасын жасау; - осы тауар мен қызметке қажеттілік қалыптастыру;- фирмада жағымды қатынас қалыптастыру;- сатып алушыға бәсекелес фирмадан емес осы фирманыңжарнамаланған тауарын сатып алуын ояту;- тауар, қызмет сатылымы белсендігін арттыру;- тауар айналымын жеделдетуге әсер ету;- бір тұтынушыны тауарды үнемі сатып алушы ету немесе осы- фирманың тұрақты клиенті ету;- басқа фирмаларға сенімді серіктес бейнесін қалыптастыру;- тұтынушыға фирма туралы және оның тауары туралы ескеру. Іс жүзінде жарнама бір ғана мақсатты көздемейді, тәртіп бойынша бір жарнамалық өнеркәсіпте жарнамалар байланысып жатады. Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері төмендегілермен байланысады:
- халық үшін тауар мен жаңа қызметтің жарнамасы;
- тауар және қызмет жарнамасы тұтынушы мен халыққа таныс, демеуші жарнама;
- танымал аджамның жарнамасы (мысалы, банк президенті);- бәсекелестіктен алшақтату болуға тиіс;
- онлайн - жарнама берушінің қабілеттілігі мен іскерлігін бағалау.
Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері мәні мен мақсатына мыналарды атаймыз:
- халық тұтынатын тауарды және оның шығаратын өндірушісін немесе оны ұсынатын сатушыны идентификациялау
- тауарды, қызметті және идеяны алға жіберу;
- халыққа және тұтынушыға жария түрде таныстыру және ақпарат беру;
- қажетті тауар мен затқа сұраныс жасауды қалыптастыру және т.б.
Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері оның құнын, ерекшелігін ақпараттандыруы керектігі туындайды. Онлайн жарнаманың функциясы сатып алуды ұйымдастыру керек. Міне, онлайн- жарнаманың міндеті, функциясы осы. Онлайн жарнаманы -- тауарды нарықта қозғалтудың оңтайлы тәсілі екендігін экономиканың бүгінгі тынысы дәлелдеп отыр. Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері шығыны сатылған тауарлар мен істелген қызметтерден ақталғанда ғана мәні бар. Егер шарттасқан жарнамалық агенттік жақсы жарнамалық фильм, баспада хабарландыру, көшедегі ілме жарнама жасаса, оның бәрі нәтиже бермейді, яғни тауарлар мен қызметтердің сатылуының санын көбейтпейді. Мұндай жағдайда агенттік өз мүмкіндігін клиент арқылы жарнамалайды. Сникерстің бейне ролигі шығады,- деп Жарнама әлемі журналы хабарлайды. Жарнама айналмасына үлкен ақша шығындаған. Егер ол шығындар тауардың сатылуы 10-15 есеге өсу арқылы өтелмесе оның мәні болмайды. (Жарнама әлемі. 1996. №9-10.С.27.) Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері өзінің негізгі міндетін орындау үшін сатып алушылардың назарын аударуға, жүрегін жаулауға, жол табуға тырысады. Содан кейін оларды еліктіреді. Ақырында тауар алуға мәжбүр етеді. Тың тәсілдерді іздеу ғасырдан ғасырға жалғасып келіп, қазіргі кездегі формаға әкелді. Онлайн жарнаманың шындыққа сәйкес және сенімді, қазіргі өмір талабына сай және сауатты, түсінікті және нақты болуы тиіс. Бұлыңғыр және қарапайым жарнамалар есте қалмайды. Жарнама белсенді және эмоционалды болғаны дұрыс. Тек сонда ғана ол тұтынушының ойлау инерциясын жаулап алады. Онлайн жарнаманың жоқ нәрседен құрастырылмайды, ол бар нәрсені көрсетуге, көпшілікке таратуға бағытталады. Жарнама ісінде әр жарнамалық хабарламалар тұтынушының қоғамдық құрылымындағы жағдайын қозғайды.
Онлайн - жарнама тұтынушыға қосымша ақпарат береді хабарландырулар, сырт көзбен қарағанда тұтынушының тұлғасын, оның бүтіндей қоғамдағы әлеуметтік мәдениетінің бейімделуін көрсете алатын құрал деген көзқарас қалыптасқан. Онлайн жарнаманың әрекет өндіруші мен сатып алушының арасында тікелей жеке байланыс орнатады және оны шынайы және нақты қолданады.
Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері жарнама дәстүрлі бір бөлігі болып табылады. Ол ғылым мен техника жетістіктерінің ықпалы нәтижесінде бірнеше ғасыр бойы қоршаған әлемнің тіршілігімен бірге сан салалы өзгерістерге ұшырап келеді. 21-ші ғасырда жарнама қуатты маркетинг құралы болып саналса, 21-ші ғасыр оған өзіндік түзетулер енгізді. Бұл кезеңде пайда болған радио, телевизия, директ-маркетинг, интернет тікелей бәсекелесі ретінде қабылданды да ғасырдың соңында оны таратудың ең тиімді жолы айқындалды. Себебі, әрбір жарнаматасушы құралдың өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Сондықтан олар ерекшеліктеріне сай қолданылуы тиіс. Ғылыми зерттеулерге сүйенсек, адам ақпаратты тез қабылдап меңгереді. Мұны жарнама берушілердің онлайн - жарнама қызметін пайдалануы айқындайды.
Онлайн - жарнаманы негізінен шешім қабылдаған жағдайда рационалды немесе рационалды - эмоциялық дәлелдері бар едәуір көлемді ақпаратты қажет ететін компаниялар жарнама береді.Онлайн - жарнаманың рационалды сипаты - иллюстрация немесе иллюстрациясыз берілетін көлемді мәліметтер мен сілтемелер, дәйексөздер мен деректерді қолдану. Жарнама беруші оқырманның әлдебір нәрсеге сеніп, көзін жеткізу мақсатында өзінің ұсынысын логикалық түрде құрап, егжей-тегжейлі тексереді. Онлайн - жарнаманың ерекшеліктері мүмкіндіктері жарнама берушінің бұл әрекеттерінің басқа ақпарат құралдарына қарағанда нәтижелі болуына мүмкіндік береді. Теледидар мен интернет әр түрлі түстерді ғана емес, белгілі бір жүйелі бірізділікті, кейде интерактивті тәртіпте дыбысталған қимыл-қозғалысты да көрсете алады. Осыған сәйкес, сатып алушы бұйымдар мен тауарлар, қызметтер, керек десеңіз, технологиялар туралы экрандағы көрсетілімдерден өзіне жеткілікті түрде мағлұмат ала алады. Онлайн - жарнама блогында жарияланатындықтан, оқырмандардың көңілін аудару үшін басқа жарнамалармен бәсекелесуге мәжбүр болады. Мұндай жағдайда шағын жарнамалар өзімен қатар орналасқан үлкен хабарландырулардың қасында мүлдем еленбей қалуы әбден мүмкін. Сонымен қатар, онлайн - жарнаманың дәл қай жерде орналасатындығы айқын болмайтын жағдайлар жиі кездесіп тұрады. Жарнама берушілерге баспасөзде әртүрлі нұсқалы жарнамалар беруге болатындығы маңызды. Компаниялар өздерінің қаржылық мүмкіндіктері мен шығармашылық талғамына сай жарнама көлемін таңдай алады. Сонымен қатар, газеттер жарнаманы географиялық орналасуына байланысты барлық таралымдарда немесе олардың нақты бір аудандарға таралатын кейбір бөлімдеріне ғана жариялау тәсілдерін ұсына алады. Шағын жарнаманың өзіне жеткілікті түрде қажетті ақпаратты сыйғыза отырып, түрлі мінездемелер, бағалар, байланыс телефон нөмірін, мекен-жайлар, купон және тағы басқалары кірістіре алады Оларды телевизиялық немесе радиожарнамадан көрсетуге болады, бірақ естілгенде немесе экранда жылдам көрсетілген ұсақ сандарды, бағаны, байланыс телефон нөмірін және мекен-жайды адам тез қабылдап, қас-қағым сәтте есте сақтай алмайды. Онлайн - жарнама беретіндер сатылымда өздері күтетін нәтиженің ойдағыдай болатынына көп ретте сене бермейді. Ал, жарнама жарыққа шыққаннан кейін, көп кешікпей көптеген сатушылар санын есептеп, сатылған тауарларды тізімдеуіне болады. Уақыты шектелген акциялар үшін онлайн жарнамасының әсер ету ықпалы маңызды. Онлайн - жарнама уақытты үнемдеп, оқылу кезінде, белгілі бір уақыт аралығында тартымды әсер қалдырады. Атап айтқанда, жарияланған күннен бастап жеті күнге дейін жарнама жариялана береді, теледидарға көрнекілікке жол беретіндігіне қарамастан, жарнама берушілерге шығармашылық ыңғай танытуда зор мүмкіндіктер ұсынады. Тапсырыс беруші компаниялар жарнама көлемін, тұрпатын, бояуын таңдай алады. Сондай-ақ, еш қаржы шығынынсыз хабарландыру мазмұнын түрлендіріп, арнаулы шығарылымдарды орналастыруға, өзінің анықтамалық қосымшаларын, үлгілерін таратуға, оқырмандардың барынша қызығушылығын туғызу үшін мүмкін болатын барлық амал-тәсілдерді пайдалануына болады.
Онлайн - жарнамада жаңалыққа қатысты сілтеме болмаса да, жаңалық элементі оған қоғамдық, экономикалық, спорттық және басқа да соңғы жаңалықтар туралы баяндайтын материалдарға ауысады. Онлайн - жарнама құралы ретінде пайдалануға болады. Теледидардағы немесе радиодағы жарнаманы мысалы, Толық мағлұматты сіздер осындай біле аласыздар... деген мәтіндерді бүгінгі таңда жиі кездестіреміз. Сонымен қатар, жарнама жарияланған директ-маркетинг құралы ретінде делдал мен клиенттерге тарату үшін пайдалануға болады.
Онлайн жарнама аудиторияның кең ауқымын қамти алады. Олардың әрқайсысын бірнеше мыңнан бастап миллиондаған тұтынушылар қоғамның барлық бөлігіне тарайды.Белгілі бір географиялық орындарға таралып, көп жағдайда нақты бір аймаққа қатысты ақпаратты жариялайтындықтан, онлайн - жарнама жергілікті аймақты толығымен қамту мүмкіндігіне ие.Осылайша белгілі бір жергілікті нарық жағдайын анықтау ыңғайлы. Сонымен қатар, газет жарнама ықпалын іріктеуші қару болуы да мүмкін. Онлайн - жарнаманың басқа ақпарат құралдарынан ең маңызды ерекшелігі - аудиторияның айқын басымдығы. Онлайн-жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері ақпаратты қабылдаудың мейлінше күрделі жолы болып табылады. Оның оқылуы едәуір интеллектуальды күш салуды талап етіп, аудиторияның белгілі бір білім деңгейін шамалайды.
Білім неғұрлым жоғары болса, баспасөзге деген қызығушылық соғұрлым мол болмақ. Оған көбінесе қызмет бабына байланысты шешім қабылдайтын және адамдарға жетекшілік ететін, жас ерекшелігіне қарай - ересектер, жыныс ерекшелігіне қарай - ер адамдар мен әйелдер көп көңіл бөледі. 2023-2024 оқу жылында диплом жұмысына материал жинау барысында жарнама берушілер мен жарнама тұтынушылардың арасында жарнама, радиожарнама, теледидардағы жарнама, сыртқы жарнама, интернеттегі жарнама, есепшоттағы жарнама (коммуналдық, телекоммуникация үшін төлемдер) бойынша сауалнама жүргіздік. Қала тұрғындарының әлеуметтік тобы жарнаманың қай түрін таңдайтыны, оқитыны, көретіні анықталды. Онлайн - жарнаманың көп үлесі Ақтөбе қаласына тиесілі. Жас ерекшелік бойынша онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері жарнамаға отыз бес пен одан жоғары жастағы адамдар қызығушылық білдірді. Зейнет жасына жақындағандар да ықылас танытады. Отбасы жағдайы бойынша онлайн - жарнамаға балалары бар отбасылы адамдар көп назар аудармайтындығы байқалды. Әлеуметтік мәртебесі бойынша жұмыс істейтін адамдар назар аударып қарайтындығы белгілі болды. Гуманитарлық жоғары білімі бар адамдар ерекше қызығушылық танытатыны анықталды.
1.2. Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары.
Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері аудиторияның тұрақтылығы тиімділікті анықтайды. Адамдар теледидар көргенде әдетте арнаны жиі ауыстырады. Радио тыңдағанда, бір радиотолқынды келесісіне ауыстырып тұрады. Оқырмандардың белгілі бір бөлігі онлайн - жарнаманы елеп-ескермейтін болса да көпшілігі жарнамаланған тауарды тұтынуға әзірліктерін танытады. Онлайн-жарнамасын пайдалануда оның дағдылығы,орнықтылығы маңызды рөл атқарады. Онлайн -жарнамасы оқуға мәжбүрлемейді. Бұл да газет жарнамасының бір артықшылығы. Ол радио мен теледидарда кездесетіндей, ақпараттық лекті қиып өтпейді. Халық оны өз еркімен оқиды. Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері аудиторияға кері әсер етпеу жағдайында көшбасшы болып табылатыны сондықтан. Онлайн - жарнаманың функциясы мен ролі, қазіргі әлеуметтік топтың өміріндегі атқаратын қызметі алдағы уақытта да осы жарнаманың аудармасы мен практикасына қатысты зерттеулер жүргізуді қажет етіп отыр. Лингвистикалық тұрғыдан қарағанда, онлайн - жарнаманың практикалық қолданысының жазбаша үлгілері қалыптасып келеді. Себебі сыртқы жарнама, теледидар мен радиодағыы жарнамалар қазіргі уақытта белмсенді түрде зерттелуде.
Онлайн - жарнаманы қалыптастыру, тілдік тұрғыдан түсінік беру, олардың нәтижесін әртүрлі салаға баянды етіп сіңіру мәселесі өте зор маңыз алып отыр. Сондықтан да, бүгінгі таңда онлайн - жарнаманы жан - жақты қарастырып зерттеудің бірнеше себептері бар. Атап айтқанда ғылыми - техникалық үдерістің талабына сай елдің онлайн - жарнамасында заман талабына орай дамуға тиіс. Екіншіден, онлайн - жарнама тілі - мемлекеттік тілдің дамуының бір кқөрінісі болса,оның ғылым тілі болуға тиіс. Үшіншіден, онлайн - жарнама қазақ тілінде өткір мәселе болып отыр. Демек, қазіргі кезеңде мемлекеттік мәртебелі ана тіліміздің табиғатына сай Заңның міндеттері мен қағидаттарына: онлайн-платформалардың жұмыс істеуінің ашықтығын қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасының ақпараттық кеңістігінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету; құқыққа қайшы контентке жол бермеу; онлайн-платформаларда балаларды денсаулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпараттан қорғау; Қазастан Республикасының заңдарында белгіленген шекте адамның және азаматтың дербес деректерін жинау және өңдеу кезінде оның құқықтары мен бостандықтарының қорғалуын қамтамасыз ету.
Онлайн - жарнама Заңның қағидаттары: адамның және азаматтың онлайн-платформаларда ақпаратты Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін алу және тарату құқықтарын қамтамасыз ету және қорғау; онлайн-платформаларда сөз және шығармашылық еркіндігін қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын пайдаланушылар туралы ақпаратты жинау, жинақтау және тарату кезінде заңдылықты қамтамасыз ету; онлайн - платформаларда Қазақстан Республикасы азаматтарының мүдделерін мемлекеттік қорғауды қамтамасыз ету; онлайн - платформалардың меншік иелері және оларды пайдаланушылар Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзған жағдайда олардың құқықтарын шектеу. Онлайн - платформалардың тілін пайдаланушы қазақ тілінде интерфейсті пайдалана алуы керек. Сондай-ақ пайдаланушы келісімін көре алуы қажет. Онлайн-платформаның меншік иесі контенттің қазақ тіліне автоматты түрде аударылуына мүмкіндік жасайды және контентті қазақ тілінде модерациялауды қамтамасыз етеді. Онлайн-платформалар мен онлайн-жарнаманы мемлекеттік заңмен реттеліп отырады. Қазіргі онлайн - жарнама ішінде ұлттық тіл мәселесіне аса көңіл бөлініп, салиқалы да жан-жақты зерттеу жұмысын жүргізу бүгінгі күннің талабы. Қоғам дамуының жаңа кезеңіне көтерілгенде, халық тұрмысына, ғылымға, салалық өзгерістер енгенде көптеген жаңа атаулар, соны ұғымдар пайда болып, соған байланысты тілдегі бұрыннан бар сөздердің мағыналары көбейеді немесе мүлдем жаңа сөздер, терминдер туады. Ал осы терминология саласында жаңа ұғымдарды қалыптастыруда аударманың ролі ерекше. Онлайн - жарнама саласының елімізде соңғы кезде қарқындап дамып, өркендеп келе жатыр Қазақ тіл білімінде онлайн - жарнама саласы соңғы он жылдың ішінде Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін онлайн-платформаларға байланысты қоғамдық қатынастарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында онлайн-жарнаманы жасау, орналастыру, тарату және сақтау процесінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді.[1]
Қазақстанда онлайн-платформалардың жұмыс істеуі, онлайн-жарнама жасау, орналастыру, тарату және сақтау, құқыққа қайшы контентті болғызбау және оның жолын кесудің құқықтық негіздерін айқындау мақсатында "Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы" заң қабылданып, күшіне енді.[1]
Жаңа заңға сәйкес, онлайн-жарнамада оның жарнама екені көрсетілуге тиіс. Сондай-ақ, Қазақстан аумағында құқыққа қайшы контент, балаға қатысты кибербуллинг деп танылған ақпарат таратқан аккаунттар қызметін тоқтата тұруға міндетті. Онлайн - жарнама тілі психологиялық жағынан зерттелуі бойынша елеулі жетістіктерге қол жеткізуде қаржылық көрсетілетін қызметтер ұсынуға және электрондық коммерцияға арналған интернет-ресурсты, интернет желісінде жұмыс істейтін бағдарламалық қамтылымды, лездік хабар алмасу сервисін қоспағанда, онлайн-платформаны пайдаланушының өзі ашқан аккаунт, жария қоғамдастық арқылы онлайн-платформадағы контентті алуға, жасауға, орналастыруға, таратуға, сақтауға арналған интернет-ресурс, интернет желісінде жұмыс істейтін бағдарламалық қамтылым, лездік хабар алмасу сервисі. болып табылады. Онлайн-платформаны пайдаланушы - онлайн-платформад өзінің дербес деректерін тіркеген, сәйкестендіруден өткен жеке немесе заңды тұлға. Қазіргі кезде табиғи тілді өңдеу процестерінде қиындық тудыратын жағдай ол формалдау болып табылады. Сөзді тудыруды қандай да бір белгіленген траектория бойынша жүзеге асыру қиын, себебі, сөзден жаңа сөз тудыру оның бастапқы түбірінің мағынасына байлынысты болады. Сондықтан да оны ұсынудың формалды құралын таңдау қажет. Білімді ұсынудың формалды құралының бірі ретінде семантикалық гиперграфты алуға болады. Семантикалық гиперграф -- графигі бағытталған суретті бар ақпарат домен моделі.[2.3.] Домен деген, қолданушылардың сіздің сайтыңызға өтетін сілтеме.. Сайтыңызға әлі бос кез-келген атау таңдап қоя аласыз. Доменнің барынша қысқа, оқуға оңай, бір сөзден тұрғаны дұрыс. Мысалы: nur.kz, ps.kz, sakon.kz, satu.kz, т.б. Хостинг (англ. hosting) -- үнемі желіде болатын серверге ақпарат орналастыратын қызмет. Егер, домен сайттың атауы мен мекен-жайы ғана болса, домен сайттағы бар ақпарат сақталатын жер болып саналады. Көптеген ғалымдардың пікірлерін қорыта келе, ...жүйенің түсінігі - көп тармақты әрі терең автоматгандырылған жүйені аңғартады демекпіз және оның атқаратын міндеті ақпараттық барлау мен тіл білімі саласындағы (жалпы филология бағыттағы) зерттеушілік болуы тиіс. Шынында да, сөз өзінің ішкі-сыртқы қызметгері жағынан және ақпарат сақтағыштық қасиеттерініңнегізінде белгілі бір жүйедегі сөз қорын танытатыны сөзсіз. Сондықтан сөздің белгілі мөлшерде өзіндік сегменттері болады жэне олар грамматикалық, стилистикалық, фонетикалық, контекстік т.б. пішінде көрініс табады, яғни ол барлық тілдік мәліметтер жүйесін сәулелендіреді деп үйгарған жөн. Егер біз ана тіліміздің қорын құру методологиясына тәжірибесіне сүйенсек, онда мынадай қор құрамын сақтауымыз қажет:
- Онлайн - жарнаманы қалыптастыру, негізгі сөзтізбегі жасалуы тиіс;
- Онлайн - жарнаманының жаңа тілдік үлгісін жасап қалыптастыру керек;
- Онлайн - жарнаманы қалыптастыру, қоры; мемлекеттік тіліге байланысты тілдік алгоритмдер мен кешенді бағыттағы теориялық және тәжірибелік мәліметтерді тұтас қамтыған бағдарламалар қоры жасалуы тиіс.
- Онлайн - жарнаманы қалыптастыру, тілдік мәліметтердің сала-салаға жүйеленген және тұтыну қажеттігіне сай қайта жинақталған тұтас күйінде де пайдалану мүмкіндігі алдын ала ескеріледі. Мемлекеттік тіл туралы мәліметтерді жинаудың, сақтаудың, талдаудың және салыстыра зерттеудің жаңа әдістеріне көшу, тілдік дерек көздерінің сөздіктер сияқты жаңа үлгілерін игеру жарасымды әрі тиімді екені сөзсіз.Жалпы филологиялық дәстүрлер мен мәдениетке, тілді танып білуге, практикалық жаңа міндеттер тәжірибелерін мұқият ескеруге тиіспіз.
1.3. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның арақатынасы ( прнициптері мен тәсілдері)
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасы -- қыр-сыры мол күрделі, әрі оған қойылатын тілдік талаптары бар. Осыдан онлайн - жарнама тілінде үстірттік орын алады.
Ғылыми зерттеулерде қазіргі жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына қойылатын талаптар көрсетіліп жүр.(***) Жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына қатысты зерттеулерде мұндай талаптар қатары төмендегідей деп көрсетілуде.
Бір мағыналы болуы; синонимдердің болмауы; шынайы мағынасын дәл білдіруі; жүйелілігі; қысқалығы; қарапайымдылығы мен түсініктілігі; дәлдігі; енгізілуі; мәнмәтінге тәуелсіздігі; негізделмеген кірме терминдерді енгізбеу; конвенционалдығы; бір салаға меншіктелуі; лингвистикалық дұрыстығы; деривативтілігі; интернационалдылығы; жағымды әуезділігі; қазіргі заманға лайықтығы [1].
Бұл талаптардың онлайн- жарнамаға да қатысы бар..Қазақ тіліндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасы мәселелерінде сөздердің бір түбірлі сөздер негізінде қосымшалардың көмегімен және сөздерді біріктіру, конверсия арқылы жаңа сөздерді жасауға келіп тіреледі.
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасы ара қатынасы - үдеріс , себебі ол тек жаңа сөз жасаудың және қазақ тіл біліміндегі сөз мәдениетінің мәселелері өзі ғана емес, оны реттеу, жүйелеу,талдау,нормалау,бірізділенд іру,тиімділендіру,кодификациялау әрекеттері қажет [2,11]. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын реттеу - қазақ тіл біліміндегі мәселелеріндегі жұмыстың ең маңыздысы. Қазақ тіл біліміндегі сөз мәдениетінің мәселелерініріктеуден басқа мынадай кезеңдерден тұрады:
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына түсініктерді жүйелеу;
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын талдау;
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына нормалау;
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына кодификациялау әрі стандарттау.
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын жүйелеу ─ тіл білімі саласындағы түсініктердің басты белгілері негізінде құру, жаңа дефиницияны жасаудың үлгісін нақтылау. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына талдау олардың жетісіктері мен кемшіліктерін анықтау мақсатын көздейді.
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына семантикалық талдау белгілеген түсініктердің мазмұны менсөздің мағыналарының арасындағы ауытқушылықтарды, сондай-ақ атауға ие болмаған түсініктерді анықтайды. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына белгілі бір онлайн - жарнаманы үлгілері (моделдері) мен тиімді жолдарынбелгілеуге, сонымен бірге онлайн - жарнамалардың сәтсіз жасалған үлгілерін айқындап, жақсарту жолдарын анықтауға болады. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына функционалды талдау онлайн - жарнамалардың қолданудағы ерекшеліктерді саралайды. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына даму бағыты мен ол бағыттың ерекшелігін ескеріп талдау керек.
Қазақ тіл біліміндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына мәселелері нормалау тілдік талдаудан соң жүргізіледі.
Қазақ тіл біліміндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын мәселелерінн нормалау дегеніміз ─ нақты нұсқада қолданылатын жасалу ережелері және сол үлгілерді бекіту. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын тілдің нормаларына бағынады , алайда кейде сәйкес кемей қалуыда кездеседі. Қазақ тіл біліміндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасындағы норма - жалпы әдеби тілде жоқ, алайда арнайы мәнге атау беруде кәсіби мақсаттан, мамандар бағалауынан туындайтын норма.
Қазақ тіл біліміндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына мәселелері нормалау екі сипатта жүзеге асады: бірізділендіру (унификация) ─ онлайн - жарнама тілі мен тілдік сөзжасамның ара қатынасынының мазмұнын реттеуге бағытталған әрекет;тиімділігін арттыру (оптимизация) ─ онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасынының тиімді формасын таңдау әрекеті.
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын бірізділендіру жүйесі мен түсініктер жүйесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
Теориялық және қолданбалы тіл білімі кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі_____Ш.Г.Абдирова
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
мамандығы 6В02301 - Цифрлық лингвистика
Орындағандар:Достанова А.,Бисенова А.,Елеуханова Н.
АҚТӨБЕ -2024
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
Теориялық және қолданбалы тіл білімі кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі_____Ш.Г.Абдирова
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
мамандығы 6В02301 - Цифрлық лингвистика
Орындағандар: Достанова А.,Бисенова А., Елеуханова Н.
АҚТӨБЕ 2024
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 ЛИНГВИСТИКА САЛАСЫНДА ОНЛАЙН - ЖАРНАМА ТІЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ 8
1.1. Онлайн жарнаманың теориялық проблемалары, ерекшеліктері 12
1.2. Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары. 17
1.3. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның арақатынасы ( прнициптері мен тәсілдері) 21
1.4. Онлайн - жарнама жүйесінің жасалу прнициптері 27
2 ОНЛАЙН - ЖАРНАМАНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 32
2.1.Онлайн - жарнама мәтіндерінің құрылымдық - семантикалық ерекшеліктері 32
2.2.Онлайн - жарнама тілінің қазақ тілінің лексикалық - грамматикалық жүйесінің дамуына әсері 37
2.3. Онлайн - жарнама тіліндегі сөзжасам үдерісінің қызметі. Онлайн - жарнама мәтіндерінің құрылымдық - семантикалық ерекшеліктері 38
Онлайн - жарнаманың нормалары мен қағидаттары 49
2.4. Қазіргі қоғамдағы контекст негізінде онлайн - жарнамадағы активті үрдістер 53
ҚОРЫТЫНДЫ 57
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
Кіріспе
Онлайн - жарнаманы дамыту, тілдік тұрғыдан түсінік беру, олардың нәтижесін қоғамның әр түрлі салаларына енгізу мәселесі маңыз алып отыр. Қазақстан Республикасының өркениет биігіне ұмтылуы, мамандардың кәсіби біліктілігі мен рухани мәдениетінің деңгейін көтеруді талап ететіні аян. Сондықтан да, бүгінгі таңда онлайн - жарнама мәселесін зерттеудің бірнеше себептері бар. Онлайн - жарнама - тілдік құралдар арқылы да, вербалды емес құралдар арқылы да ұлттық мәдениеттің белгілерін көрсетуі қажет. Ал ұлттық мәдентиеттің танылуы тілдің ұлттық белгілері: сөз қолдану, граматикалық заңдылығы, нормалары игерілгенде көрінеді. Жарнама мәтіндері ұлт тілімен, ұлттық мәдениетпен байланысты қалыптасатын жағдайда жазылуы тиіс; Онлайн - жарнама тілі мен қоғам байланыс; Атап айтқанда ғылыми-техникалық прогрестің талабына сай әрбір өркениетті елдің онлайн - жарнамасыда заман талабына орай дамуға тиіс. Екіншіден, онлайн - жарнама тілі - мемлекеттік тілдің негізі болса, ғылым тілі болуға тиіс. Үшіншіден, онлайн - жарнама қазақ тілінде әртүрлі жағдайларға байланысты қазіргі кезде үлкен мәселеге айналып отыр. Онлайн - жарнама практикасы аяқасты болып, әркімнің өз бетінше дамуы барынша орын алып отыр. Демек, қазіргі кезеңде мемлекеттік мәртебелі ана тіліміздің табиғатына сайжаңаша қалыптастырудың принциптерін белгілеу басты мақсат етілді.Қазіргі онлайн - жарнама ішінде ұлттық тіл мәселесіне аса көңіл бөлініп, салиқалы да жан-жақты зерттеу жұмысын жүргізу бүгінгі күннің зор талабы ретінде жұмысымның өзектілігін белгілейді. Қоғам дамуының жаңа кезеңіне көтерілгенде, халық тұрмысына, ғылымға, салалық өзгерістер енгенде көптеген жаңа атаулар, соны ұғымдар пайда болып, соған байланысты тілдегі бұрыннан бар сөздердің мағыналары көбейеді немесе мүлдем жаңа сөздер, терминдер туады. Ал осы терминология саласында жаңа ұғымдарды қалыптастыруда аударманың рөлі ерекше. Онлайн - жарнама саласының елімізде соңғы кезде қарқындап дамып, өркендеп келе жатыр Қазақ тіл білімінде онлайн - жарнама саласы соңғы он жылдың ішінде Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін онлайн - платформаларға байланысты қоғамдық қатынастарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында онлайн-жарнаманы жасау, орналастыру, тарату және сақтау процесінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді Қазақстанда онлайн-платформалардың жұмыс істеуі, онлайн-жарнама жасау, орналастыру, тарату және сақтау, құқыққа қайшы контентті болғызбау және оның жолын кесудің құқықтық негіздерін айқындау мақсатында "Онлайн - платформалар және онлайн-жарнама туралы" заң қабылданып, күшіне енді. Жаңа заңға сәйкес, онлайн-жарнамада оның жарнама екені көрсетілуге тиіс. Сондай-ақ, Қазақстан аумағында құқыққа қайшы контент, балаға қатысты кибербуллинг деп танылған ақпарат таратқан аккаунттар қызметін тоқтата тұруға міндетті. Онлайн - жарнама тілі психологиялық жағынан зерттелуі бойынша елеулі жетістіктерге қол жеткізуде қаржылық көрсетілетін қызметтер ұсынуға және электрондық коммерцияға арналған интернет-ресурсты, интернет желісінде жұмыс істейтін бағдарламалық қамтылымды, лездік хабар алмасу сервисін қоспағанда, онлайн-платформаны пайдаланушының өзі ашқан аккаунт, жария қоғамдастық арқылы онлайн-платформадағы контентті алуға, жасауға, орналастыруға, таратуға, сақтауға арналған интернет-ресурс, интернет желісінде жұмыс істейтін бағдарламалық қамтылым, лездік хабар алмасу сервисі.болып табылады. Онлайн-платформаны пайдаланушы - онлайн-платформада өзінің дербес деректерін тіркеген, сәйкестендіруден өткен жеке немесе заңды тұлға. Ғылыми жұмыстың өзектілігі. Қазіргі қазақ тіл білімінде арнайы зерттеуді талап етіп отырған онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі. Онлайн жарнаманың тілі . сөзжасамдық қызметі тілтанымдық жағьшан да - басты дәйектемелері, шешуші негіздері тіл ғылымының объектісі мен ұстанымдары, әдіс-тәсілдері мен бірлік тұлғалары, нормасы, қойылатын талаптар сияқты маңызды жағдаяттардың анық-қанығы ғыльгми тұрғыдан анықталып келеді. Қандайда бір тәжірибенің негізіңде ғылыми тұжырымдарды түйіндеу, теориялық негіздемені қалыптастыру - ғылым дамуындағы занды құбылыс Онлайн - жарнама нысаңдарын, түрлері мен тәсілдерін қамтитын, өзге де бірнеше ғылым тармақтарымен тығыз байланыстағы, әлеуметгік, мәдени, шьғармашылық, коммуникативтік қызметі бар тұтас жүйе, мәдениеттер байланысьгна тән құбылыс; Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі, рухани-мөдени, тілді байыту қызметі, қазақ тілінің лексикалық - фразеологиялық құрамының игерілуіндегі сипаттар тарихи-мәдени тұрғыдан мәдениеттер байланысы мен тілдер ықпалдастығы аспектісіңде зерггелуінің маңызы зор. онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі және ерекшеліктердің сақталуьша қатысты біршама зерттеулер жүргізілген; ал екінші, тілдің ұлттық-мәдени табиғаты, тілдің ұлттық бітімге тән негіздері қалай игерілгендігі турасында зерттеулер жоқ. " онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілінің қазақ тілінің көрнекі ақпарат пен жарнама тілі ретінде қолданылуы.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі - тілдік құралдар арқылы да, вербалды емес құралдар арқылы да ұлттық мәдениеттің белгілерін көрсетуі қажет. Оған жататындар:сөз қолдану иен , нормалары игерілгенде көрінеді.
онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі.үлгілерін қазақ тіліне дұрыс аудару өзектілігін көрсету;
онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі мен қоғам байланыс.
онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі арқылы жарнама үлгілерін теріп, оларды сараптамаға алу;
онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптерін жарнаманы безендірудегі қолданылатын нормаларды анықтап, оны қадағалайтын ұйымдардың жұмысымен танысу;
Бүгінде онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тіліне қатысыт жаңа үлгілері, қалыптасып келеді.Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері қазақ тілінде жаңа сала деп қарастыруға болады. Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі үстем болып отырған орыс тілінде дайындалады да, кейін қазақ тіліне аударылады. Бұл жағдай керісінше болуы тиіс. Алдымен қазақ елінде қазақ тілінде әзірлену керек. Сол тілдің ыңғайына жығылу, сол тілде қалай жазылса, үтір нүктесіне дейін қалдырмай, қазақ тілінде де солай жазу басым.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні.
Дипломдық зерттеу әдістері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу жүмысы казақ филологиясындағы онлайн - жарнаманың теориялық негіздемелерін анықтайтын диплом жұмысы болып табылады. Диплом жұмысында онлайн жарнаманың қағидаттары, нормалары туралы,оның теориясының басты бағыттары анықталады; нысандары мен түрлері, бірлік тұлғалары, аудару тәсілдерінің, аударылатын мәтіннің ерекшеліктері туралы түйіндер жасалады. Қазақшаға аударылған қазақ тілінің дамуы мен қалыптасуы тұжырымдалады.Қазақ тілінің бай қорының тіліне құрылымдық - типологиялық, сальістьірмальі-комлоненттік, нормативтік талдау жасау арқылы қорытынланды. Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі ұлтгық ойлау мен ұлттық философияға қатысы бар, мәдениетгің тілдегі көрінісін белгілейтін тілдік единицалардың игерілуіне тән зандьілықтары басты бағыттары, зерттеу объектілері қарастырылады.
Жұмыстьң теориялық маңызы. Диплом жұмысында тиянақталған ғылыми тұжырымдар мен ұсыныстар арқылы теориялық негіздерін талдауға ұмтылыс жасалды. Қазақ тіл білімінің лексикология, семасиология, терминология, стилистика салаларына қатысты бағыттар, тіл дамуьгңдағы тенденциялар анықталды. Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптерінің басты багыттарьша, объектісіне, сондай-ақ тіл-тілдердегі ерекшеліктерді материалдар арқылы салыстыру негізіңде сальістырмальі ғылыми негіздемелеріне бағдар жасалды.
Зерттеудің практикалық маңызы. Диплом жұмысында айтылған теориялық түйіндерді практикалықұсыныстарды, мәселенің қойылысына қарай нүсқалған бағьггтарды лексикология, семасиология, лексикография, терминология, стилистика, лингвомәдениеттану, неология салалары бойынша оқылатын лекцияларда пайдалануға болады. Диплом жұмысының материалдары аударманың теориясы мен практикасына қатысты дәріс- семинарлардьщ, практикалық сабақтардың жүргізілуіне негіз бола алады. Тілдік материалдардьщ талдануы өзге тілді аудиторияларда қазақ тілін оқыту әдістемесіне, аудармапш-мамандардың, журналистердің кәсіби біліктілігін арттыруға көмегін тигізеді.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілі.- қоғамдық-саяси қүрылымньщ сипатынан тәуелсіз, халықтар арасьшдағы мәдени-рухани байланыстарды орнықтыратын, нығайтатын ,ұлттық мәдениетгің дамуына игілікті ықпал ететін, өркениетті қоғам мүшесін - жеке адамды тәрбиелеу, қалыптастыру ісіндегі қуатты арналардың бір.
Онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілінің бірнеше ғылымдармен тікелей байланыстағы, қоғамдық- әлеуметтік, мәдени - танымдық, білім мен ақпаратты жеткізу, шығармашылық, коммуникативтік қызмет атқаратын, түрлері мен нысандары, әдіс- тәсілдері жағьшан көпқұрамды негізі - тіл қызметінің көрінісі.Орыс тілінен қазақ тіліне аударылған онлайн - жарнаманың қағидаттары, нормалары, принциптері мен тілін мәдени-тарихи тұрғыдан, ұлт мәдениетіне ықпалы аясьшда қарастыру маңызды.қазақ тілі жүйесінің қолданылуына тән зандылықтарды талдау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1 ЛИНГВИСТИКА САЛАСЫНДА ОНЛАЙН - ЖАРНАМА ТІЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ
Тіл білімінде онлайн - жарнама тілінің зерттелу деңгейі сол тілде сөйлеушілердің қалыптасқан белгілі бір ойлау кеңістігіне қызмет жасайды. Онлайн - жарнама тілінің зерттелу деңгейі көптеген ғылым салаларының мәселен, экономика, психология, мәдениеттану, философия, тарих, тіл мен әдебиетпен байланыстырады. Қоғамдық өмірдегі күнделікті қажеттіліктерді өтеуге байланысты онлайн - жарнаманың қызметі қазіргі уақытта маңызды болып отыр. Онлайн - жарнама тілін зерттеуде, оның әлеуметтік маңызын анықтауда тілші - ғалымдарнақты бірнеше белгілерінің атап көрсетіп келеді. Ондай белгілердің қатарына онлайн жарнама тіліне гносеологиялық, онтологиялық, психологиялық және постмодернистік белгілерді басты ерекшеліктері деп атайды.[2,67] Тілші - ғалымдар Л. Л.халық мәдениетіндегі жарнаманың тарихы, оның қалыптасуы (В. В. Ученова туралы жазса, жарнаманың әлеуметтік рөлі туралы (Б. М.Разумовский, В. Е. Демидов,онлайн - жарнама мәтінінің аксиологиялық аспектісі туралы (З. П. Табакова) зерттеулер бар.Онлайн - жарнаманың кез келген адам көзбен көріп қабылданатын жарнамалардың ерекшеліктері туралы (В. Барабанщиков; Р. Арихейм);ал теледидар, кинофильмдер арқылы берілетін жарнамалардың рөлі (В. Глазунова! сөз қылса, радио арқылы берілетін жарнамалардың рөлі (Э. П. Стоянова, И. Жарнаманың саудадағы қызметі (В. В. Глазунова, Д. Беклешов, И.жарнаманың нарықтық қарым - қатынастағы рөлі (Е. Ф. Тарасов);көрмедегі жарнаманың атқаратын қызметі (Р. Р. Кликс, Е. С.жарнама мәтінінің жасалуын жалпы сипаттау (А. Кромптон, М. А.жарнама мәтінінің ерекшеліктерін жалпы лингвистикалық тұрғыдан сипаттау (Н. А.)жарнама мәтінінің функционалдық - семантикалық қағидаларын анықтау (Г. Н.)жарнама тілінің әлеуметтік және психолингвистикалық ерекшеліктері (А. А. Леонтьев) тұрғысынан көптеген тілші ғалымдар талдап келеді. Қазақ жарнамаларының тілдік сипаты мен тұтынушыға ықпал ету қызметі мен тілдік және бейвербалды құралдардың жиынтығынан тұратын, сөйлеу актісі етіп және жазбаша түрде мәтін үлгісінде берілетін сөздер деп бөлу бар.[3, 9]. Жарнама (жар + нама; жар - жария етті, мәлімдеді дегенді білдіреді.
Жарнама - тіліміздің және өмірдің көпастарлы саласы. Оның экономикалық әлеуметтік, саяси- қоғамдық мәні өте зор. Онлайн - жарнама тілі туралы тілші - зерттеуші ғалымдардың көқарастары бойынша оың көрінісі кең тараған тіл болуы шарт,онлайн - жарнама қоғамдық өмірдің ажырамайтын бір бөлшегіне айналды. Онлайн -жарнама коммерция, саяси- әлеуметтік, қоғамдық ғылым мен өнерде жиі қолданылады.
Онлайн - жарнама экономиканың дамумен тілімізден берік орын алып, қандайда бір сала болсын қның қызметін көреміз.Қазіргі кезде біздің қоғамда нарық экономикасымен қатар технологиның,ақпарат ағының белсенді дамуы мықты сер етіп отыр. Қазақ қоғамының қазіргі жағдайын да және әлемде болып жатқан жаңа жетістіктердің барлығы да әлеуметтік өміріміздің дамуына мықты әсер етіп,күнделікті тұрмыста адам қмірінің бір қажеттілігіне айналып отыр. Әлеуметтанушылардың зерттеулеріне сүйенсек, адамдардың 78 пайызы жарнаманы міндетті түрде өздерінің күнделікті өміріндеқолданатындығы айтылады.Жарнама - өте күрделі құбылыс.,Онлайн - жарнаманы жариялаумен қатар оны басқару жүйесіне қатысты болып келеді.Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері бар екендігін тілші - ғалымдар көрсетуде.(***) Олардың қатарына, бірінші принцип бойынша онлайн - жарнаманы басқару жүйесі кімге бағытталғаны анықталған, әлеуметтік - қоғамдық орны бойынша қандай қызмет атқаратындығына негізделенді.Екінші принцип бойынша онлайн - жарнаманың имидждік негізін жасау керек. Онлайн - жарнаманың имидж үлгісіне:
- жарнамалық сюжет кейіпкерін дұрыс жолмен іздеу;
- қабылданған түстің сюжеттік материалдың мәнімен сәйкес келуі;
- ерлер және әйелдер стилінің оптималдық арақатынасы;
- материалды бейнелеудегі мәтін мен мән - мәтіннің, ойдағы бейнемен сәйкестігінің болуы керек;
Үшінші принцип бойынша онлайн - жарнаманың жарияланған материалдарының тұтынушы мен пайдаланатын, оқитын адамдарға әсер етуі үшін мынадай талаптар қойылады.Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптеріқатарына тақырыбын ,міндетті түрде мемлекеттік тілде болуын, қажет болған жағдайда өзге тілде беріуі талап етіледі. Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптерінің ішінде онлайн - жарнама мәтінінің әсер етуінің мынандай ерекшеліктері мен заңдылықтарын атап өтеді. Олардың қатарына онлайн жарнаманың атауы бас әріптермен жазылып және қатар тұрған немесе аралық әріптер бір өлшемде әрі қажетті әріп (шрифт) түрін пайдалану сол жарнамаланып тұрған немесе ұсылылып отырған заттардың, бұйымдардың және т.б. тауарлармен сәйкес келуі қатаң сақталады.
Онлайн - жарнама басқару жүйесін жасаудың және тілін жасау, оны жүжеге асыру тұрғысынан қарастыру оның адамға ықпал етужолымен ерекшеленеді және онлайн - жарнамалық ақпараттардың адам санасына әсер етуі де қарастырылуда.
Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері , нормалары, қағидаттары мен тілі қоғамда онлайн - жарнаманың мәдени кеңістікте сомдалып жасалған соң туындайды. Мысалы, онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптерінің имидж орыс тілінде образ, қазақ тілінде түр. Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптерін жақсы тұлғаланған және түсінікті етіп ойластырған имидж тұлғаның әлеуметтік салада сатып алу туралы болатын тілге, салт - дәстүрге, мәдениет пен өнерге, жалпы қоғамның дамуына байланысты жарнамалар бар. Мысалы, Отаншылдыққа тәрбиелеуге арналған патриоттық мазмұндағы онлайн - жарнамалар туған жер немесе салт - дәстүрге байланысты шыққан өнімдерді жарнамалау, Отандық тауарларды, сапалы өнімдерді көрсеткен жарнамалар жатқызуға болады. Әлеуметтік және экономикалық сипаттағы онлайн - жарнаманың негізгі сипаттарының бірі - онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі қоғамдаоны жақтаушылар мен сынаушылардың арасында әр түрліпікір көзқарастар бар. Онлайн - жарнама ол ақпараттар емес, әуелде солай көрінгенімен,онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі қоғамда тарту, қызығушылығын туғызу, тілектерді онлайн - жарнама мен тұтынушының мінез - құлқының арасындағы арақатынасты түсіну болып табылады. Соңғы уақытта Қазақстанда онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері, нормалары,қағидаттары мен тілі туралы тану үрдісі өрістеп дамуда.онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі туралы мәселелеріне тіл мен тарих,психология, әлеуметтану және журналистика сияқты ғылымдар араласады.Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері , нормалары, қағидаттары мен тілі қатысты коммерциялық құрылымдар радио - теледидарлар арқылы жаңа онлайн - жарнама әсерінің тиімділігін дұрыс түсінбеу, осы бағыттың методологиялық - теориялық мәселелері - онлайн - жарнаманы қабылдаудың ескермейді, Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері , нормалары, қағидаттары мен тілі ұнамсыз, тәрбиелік мәні төмен жарнамалық коммуникациялардың тілдік үлгілері жасалған. Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі негізгі кәсіби сараптау (экспертиза) мәселелері де көп зерттелінбеген. Онлайн - жарнаманы басқару жүйесін жасаудың бірнеше принциптері ,нормалары, қағидаттары мен тілі туралы осы бағытта істейтін мамандар үшін үшін көптеген практикалық қолданбалымаңызы өте зор.
1.1. Онлайн жарнаманың теориялық проблемалары, ерекшеліктері
Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері ғылымының қолданбалы салаларының бірі. Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері заттарға, шараларға, дәстүрлерге, т.с.с. кең өрісті қылып, жария ету мақсатымен қолданылатын хабарлау жолы. Онлайн жарнама эргономиканың, физиологияның, эстетиканың және этникалық нормалардың мүмкіндіктерін ескереді, хабарлайды, түсіндіреді, сендіреді. Олай ету үшін жалпыға ақпарат үрдісінің функциясы, нұсқасы және адамдардың білім деңгейлері мен кімдерге арналғанын жан-жақты қарастырады, әртүрлі әлеуметтік функцияларының механизмдері мен заңдылықтарын зерттейді.
Онлайн - жарнаманың үлгілері мен ұсынушы, жарнамалаушы материалдары көптеген мақсатта қолданылады, сондықтан бір мақсатты көздейтін болып көрінуі мүмкін, бірақ шын мәнінде олай емес. Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері:
-сатып алушының көңілін аудару;- сатып алушыға тауар (қызмет) сатып алудың пайдасын көрсету;- сатып алушыға тауарды қосымша зерттеу мүмкіндігін ұсыну;- тұтынушыда тауар немесе қызмет туралы білімнің белгілі бір деңгейін қалыптастыру; - өндіруші фирманың немесе сатып алушының жақсы бейнесін (имидж) жасау, сонымен қатар тұтынушылардың және іскер серіктестердің сауда немесе өндіріс маркасын жасау; - осы тауар мен қызметке қажеттілік қалыптастыру;- фирмада жағымды қатынас қалыптастыру;- сатып алушыға бәсекелес фирмадан емес осы фирманыңжарнамаланған тауарын сатып алуын ояту;- тауар, қызмет сатылымы белсендігін арттыру;- тауар айналымын жеделдетуге әсер ету;- бір тұтынушыны тауарды үнемі сатып алушы ету немесе осы- фирманың тұрақты клиенті ету;- басқа фирмаларға сенімді серіктес бейнесін қалыптастыру;- тұтынушыға фирма туралы және оның тауары туралы ескеру. Іс жүзінде жарнама бір ғана мақсатты көздемейді, тәртіп бойынша бір жарнамалық өнеркәсіпте жарнамалар байланысып жатады. Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері төмендегілермен байланысады:
- халық үшін тауар мен жаңа қызметтің жарнамасы;
- тауар және қызмет жарнамасы тұтынушы мен халыққа таныс, демеуші жарнама;
- танымал аджамның жарнамасы (мысалы, банк президенті);- бәсекелестіктен алшақтату болуға тиіс;
- онлайн - жарнама берушінің қабілеттілігі мен іскерлігін бағалау.
Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері мәні мен мақсатына мыналарды атаймыз:
- халық тұтынатын тауарды және оның шығаратын өндірушісін немесе оны ұсынатын сатушыны идентификациялау
- тауарды, қызметті және идеяны алға жіберу;
- халыққа және тұтынушыға жария түрде таныстыру және ақпарат беру;
- қажетті тауар мен затқа сұраныс жасауды қалыптастыру және т.б.
Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері оның құнын, ерекшелігін ақпараттандыруы керектігі туындайды. Онлайн жарнаманың функциясы сатып алуды ұйымдастыру керек. Міне, онлайн- жарнаманың міндеті, функциясы осы. Онлайн жарнаманы -- тауарды нарықта қозғалтудың оңтайлы тәсілі екендігін экономиканың бүгінгі тынысы дәлелдеп отыр. Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері шығыны сатылған тауарлар мен істелген қызметтерден ақталғанда ғана мәні бар. Егер шарттасқан жарнамалық агенттік жақсы жарнамалық фильм, баспада хабарландыру, көшедегі ілме жарнама жасаса, оның бәрі нәтиже бермейді, яғни тауарлар мен қызметтердің сатылуының санын көбейтпейді. Мұндай жағдайда агенттік өз мүмкіндігін клиент арқылы жарнамалайды. Сникерстің бейне ролигі шығады,- деп Жарнама әлемі журналы хабарлайды. Жарнама айналмасына үлкен ақша шығындаған. Егер ол шығындар тауардың сатылуы 10-15 есеге өсу арқылы өтелмесе оның мәні болмайды. (Жарнама әлемі. 1996. №9-10.С.27.) Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері өзінің негізгі міндетін орындау үшін сатып алушылардың назарын аударуға, жүрегін жаулауға, жол табуға тырысады. Содан кейін оларды еліктіреді. Ақырында тауар алуға мәжбүр етеді. Тың тәсілдерді іздеу ғасырдан ғасырға жалғасып келіп, қазіргі кездегі формаға әкелді. Онлайн жарнаманың шындыққа сәйкес және сенімді, қазіргі өмір талабына сай және сауатты, түсінікті және нақты болуы тиіс. Бұлыңғыр және қарапайым жарнамалар есте қалмайды. Жарнама белсенді және эмоционалды болғаны дұрыс. Тек сонда ғана ол тұтынушының ойлау инерциясын жаулап алады. Онлайн жарнаманың жоқ нәрседен құрастырылмайды, ол бар нәрсені көрсетуге, көпшілікке таратуға бағытталады. Жарнама ісінде әр жарнамалық хабарламалар тұтынушының қоғамдық құрылымындағы жағдайын қозғайды.
Онлайн - жарнама тұтынушыға қосымша ақпарат береді хабарландырулар, сырт көзбен қарағанда тұтынушының тұлғасын, оның бүтіндей қоғамдағы әлеуметтік мәдениетінің бейімделуін көрсете алатын құрал деген көзқарас қалыптасқан. Онлайн жарнаманың әрекет өндіруші мен сатып алушының арасында тікелей жеке байланыс орнатады және оны шынайы және нақты қолданады.
Онлайн жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері жарнама дәстүрлі бір бөлігі болып табылады. Ол ғылым мен техника жетістіктерінің ықпалы нәтижесінде бірнеше ғасыр бойы қоршаған әлемнің тіршілігімен бірге сан салалы өзгерістерге ұшырап келеді. 21-ші ғасырда жарнама қуатты маркетинг құралы болып саналса, 21-ші ғасыр оған өзіндік түзетулер енгізді. Бұл кезеңде пайда болған радио, телевизия, директ-маркетинг, интернет тікелей бәсекелесі ретінде қабылданды да ғасырдың соңында оны таратудың ең тиімді жолы айқындалды. Себебі, әрбір жарнаматасушы құралдың өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Сондықтан олар ерекшеліктеріне сай қолданылуы тиіс. Ғылыми зерттеулерге сүйенсек, адам ақпаратты тез қабылдап меңгереді. Мұны жарнама берушілердің онлайн - жарнама қызметін пайдалануы айқындайды.
Онлайн - жарнаманы негізінен шешім қабылдаған жағдайда рационалды немесе рационалды - эмоциялық дәлелдері бар едәуір көлемді ақпаратты қажет ететін компаниялар жарнама береді.Онлайн - жарнаманың рационалды сипаты - иллюстрация немесе иллюстрациясыз берілетін көлемді мәліметтер мен сілтемелер, дәйексөздер мен деректерді қолдану. Жарнама беруші оқырманның әлдебір нәрсеге сеніп, көзін жеткізу мақсатында өзінің ұсынысын логикалық түрде құрап, егжей-тегжейлі тексереді. Онлайн - жарнаманың ерекшеліктері мүмкіндіктері жарнама берушінің бұл әрекеттерінің басқа ақпарат құралдарына қарағанда нәтижелі болуына мүмкіндік береді. Теледидар мен интернет әр түрлі түстерді ғана емес, белгілі бір жүйелі бірізділікті, кейде интерактивті тәртіпте дыбысталған қимыл-қозғалысты да көрсете алады. Осыған сәйкес, сатып алушы бұйымдар мен тауарлар, қызметтер, керек десеңіз, технологиялар туралы экрандағы көрсетілімдерден өзіне жеткілікті түрде мағлұмат ала алады. Онлайн - жарнама блогында жарияланатындықтан, оқырмандардың көңілін аудару үшін басқа жарнамалармен бәсекелесуге мәжбүр болады. Мұндай жағдайда шағын жарнамалар өзімен қатар орналасқан үлкен хабарландырулардың қасында мүлдем еленбей қалуы әбден мүмкін. Сонымен қатар, онлайн - жарнаманың дәл қай жерде орналасатындығы айқын болмайтын жағдайлар жиі кездесіп тұрады. Жарнама берушілерге баспасөзде әртүрлі нұсқалы жарнамалар беруге болатындығы маңызды. Компаниялар өздерінің қаржылық мүмкіндіктері мен шығармашылық талғамына сай жарнама көлемін таңдай алады. Сонымен қатар, газеттер жарнаманы географиялық орналасуына байланысты барлық таралымдарда немесе олардың нақты бір аудандарға таралатын кейбір бөлімдеріне ғана жариялау тәсілдерін ұсына алады. Шағын жарнаманың өзіне жеткілікті түрде қажетті ақпаратты сыйғыза отырып, түрлі мінездемелер, бағалар, байланыс телефон нөмірін, мекен-жайлар, купон және тағы басқалары кірістіре алады Оларды телевизиялық немесе радиожарнамадан көрсетуге болады, бірақ естілгенде немесе экранда жылдам көрсетілген ұсақ сандарды, бағаны, байланыс телефон нөмірін және мекен-жайды адам тез қабылдап, қас-қағым сәтте есте сақтай алмайды. Онлайн - жарнама беретіндер сатылымда өздері күтетін нәтиженің ойдағыдай болатынына көп ретте сене бермейді. Ал, жарнама жарыққа шыққаннан кейін, көп кешікпей көптеген сатушылар санын есептеп, сатылған тауарларды тізімдеуіне болады. Уақыты шектелген акциялар үшін онлайн жарнамасының әсер ету ықпалы маңызды. Онлайн - жарнама уақытты үнемдеп, оқылу кезінде, белгілі бір уақыт аралығында тартымды әсер қалдырады. Атап айтқанда, жарияланған күннен бастап жеті күнге дейін жарнама жариялана береді, теледидарға көрнекілікке жол беретіндігіне қарамастан, жарнама берушілерге шығармашылық ыңғай танытуда зор мүмкіндіктер ұсынады. Тапсырыс беруші компаниялар жарнама көлемін, тұрпатын, бояуын таңдай алады. Сондай-ақ, еш қаржы шығынынсыз хабарландыру мазмұнын түрлендіріп, арнаулы шығарылымдарды орналастыруға, өзінің анықтамалық қосымшаларын, үлгілерін таратуға, оқырмандардың барынша қызығушылығын туғызу үшін мүмкін болатын барлық амал-тәсілдерді пайдалануына болады.
Онлайн - жарнамада жаңалыққа қатысты сілтеме болмаса да, жаңалық элементі оған қоғамдық, экономикалық, спорттық және басқа да соңғы жаңалықтар туралы баяндайтын материалдарға ауысады. Онлайн - жарнама құралы ретінде пайдалануға болады. Теледидардағы немесе радиодағы жарнаманы мысалы, Толық мағлұматты сіздер осындай біле аласыздар... деген мәтіндерді бүгінгі таңда жиі кездестіреміз. Сонымен қатар, жарнама жарияланған директ-маркетинг құралы ретінде делдал мен клиенттерге тарату үшін пайдалануға болады.
Онлайн жарнама аудиторияның кең ауқымын қамти алады. Олардың әрқайсысын бірнеше мыңнан бастап миллиондаған тұтынушылар қоғамның барлық бөлігіне тарайды.Белгілі бір географиялық орындарға таралып, көп жағдайда нақты бір аймаққа қатысты ақпаратты жариялайтындықтан, онлайн - жарнама жергілікті аймақты толығымен қамту мүмкіндігіне ие.Осылайша белгілі бір жергілікті нарық жағдайын анықтау ыңғайлы. Сонымен қатар, газет жарнама ықпалын іріктеуші қару болуы да мүмкін. Онлайн - жарнаманың басқа ақпарат құралдарынан ең маңызды ерекшелігі - аудиторияның айқын басымдығы. Онлайн-жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері ақпаратты қабылдаудың мейлінше күрделі жолы болып табылады. Оның оқылуы едәуір интеллектуальды күш салуды талап етіп, аудиторияның белгілі бір білім деңгейін шамалайды.
Білім неғұрлым жоғары болса, баспасөзге деген қызығушылық соғұрлым мол болмақ. Оған көбінесе қызмет бабына байланысты шешім қабылдайтын және адамдарға жетекшілік ететін, жас ерекшелігіне қарай - ересектер, жыныс ерекшелігіне қарай - ер адамдар мен әйелдер көп көңіл бөледі. 2023-2024 оқу жылында диплом жұмысына материал жинау барысында жарнама берушілер мен жарнама тұтынушылардың арасында жарнама, радиожарнама, теледидардағы жарнама, сыртқы жарнама, интернеттегі жарнама, есепшоттағы жарнама (коммуналдық, телекоммуникация үшін төлемдер) бойынша сауалнама жүргіздік. Қала тұрғындарының әлеуметтік тобы жарнаманың қай түрін таңдайтыны, оқитыны, көретіні анықталды. Онлайн - жарнаманың көп үлесі Ақтөбе қаласына тиесілі. Жас ерекшелік бойынша онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері жарнамаға отыз бес пен одан жоғары жастағы адамдар қызығушылық білдірді. Зейнет жасына жақындағандар да ықылас танытады. Отбасы жағдайы бойынша онлайн - жарнамаға балалары бар отбасылы адамдар көп назар аудармайтындығы байқалды. Әлеуметтік мәртебесі бойынша жұмыс істейтін адамдар назар аударып қарайтындығы белгілі болды. Гуманитарлық жоғары білімі бар адамдар ерекше қызығушылық танытатыны анықталды.
1.2. Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары.
Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері аудиторияның тұрақтылығы тиімділікті анықтайды. Адамдар теледидар көргенде әдетте арнаны жиі ауыстырады. Радио тыңдағанда, бір радиотолқынды келесісіне ауыстырып тұрады. Оқырмандардың белгілі бір бөлігі онлайн - жарнаманы елеп-ескермейтін болса да көпшілігі жарнамаланған тауарды тұтынуға әзірліктерін танытады. Онлайн-жарнамасын пайдалануда оның дағдылығы,орнықтылығы маңызды рөл атқарады. Онлайн -жарнамасы оқуға мәжбүрлемейді. Бұл да газет жарнамасының бір артықшылығы. Ол радио мен теледидарда кездесетіндей, ақпараттық лекті қиып өтпейді. Халық оны өз еркімен оқиды. Онлайн - жарнаманың жалпы теориялық проблемалары, ерекшеліктері аудиторияға кері әсер етпеу жағдайында көшбасшы болып табылатыны сондықтан. Онлайн - жарнаманың функциясы мен ролі, қазіргі әлеуметтік топтың өміріндегі атқаратын қызметі алдағы уақытта да осы жарнаманың аудармасы мен практикасына қатысты зерттеулер жүргізуді қажет етіп отыр. Лингвистикалық тұрғыдан қарағанда, онлайн - жарнаманың практикалық қолданысының жазбаша үлгілері қалыптасып келеді. Себебі сыртқы жарнама, теледидар мен радиодағыы жарнамалар қазіргі уақытта белмсенді түрде зерттелуде.
Онлайн - жарнаманы қалыптастыру, тілдік тұрғыдан түсінік беру, олардың нәтижесін әртүрлі салаға баянды етіп сіңіру мәселесі өте зор маңыз алып отыр. Сондықтан да, бүгінгі таңда онлайн - жарнаманы жан - жақты қарастырып зерттеудің бірнеше себептері бар. Атап айтқанда ғылыми - техникалық үдерістің талабына сай елдің онлайн - жарнамасында заман талабына орай дамуға тиіс. Екіншіден, онлайн - жарнама тілі - мемлекеттік тілдің дамуының бір кқөрінісі болса,оның ғылым тілі болуға тиіс. Үшіншіден, онлайн - жарнама қазақ тілінде өткір мәселе болып отыр. Демек, қазіргі кезеңде мемлекеттік мәртебелі ана тіліміздің табиғатына сай Заңның міндеттері мен қағидаттарына: онлайн-платформалардың жұмыс істеуінің ашықтығын қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасының ақпараттық кеңістігінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету; құқыққа қайшы контентке жол бермеу; онлайн-платформаларда балаларды денсаулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпараттан қорғау; Қазастан Республикасының заңдарында белгіленген шекте адамның және азаматтың дербес деректерін жинау және өңдеу кезінде оның құқықтары мен бостандықтарының қорғалуын қамтамасыз ету.
Онлайн - жарнама Заңның қағидаттары: адамның және азаматтың онлайн-платформаларда ақпаратты Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін алу және тарату құқықтарын қамтамасыз ету және қорғау; онлайн-платформаларда сөз және шығармашылық еркіндігін қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын пайдаланушылар туралы ақпаратты жинау, жинақтау және тарату кезінде заңдылықты қамтамасыз ету; онлайн - платформаларда Қазақстан Республикасы азаматтарының мүдделерін мемлекеттік қорғауды қамтамасыз ету; онлайн - платформалардың меншік иелері және оларды пайдаланушылар Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзған жағдайда олардың құқықтарын шектеу. Онлайн - платформалардың тілін пайдаланушы қазақ тілінде интерфейсті пайдалана алуы керек. Сондай-ақ пайдаланушы келісімін көре алуы қажет. Онлайн-платформаның меншік иесі контенттің қазақ тіліне автоматты түрде аударылуына мүмкіндік жасайды және контентті қазақ тілінде модерациялауды қамтамасыз етеді. Онлайн-платформалар мен онлайн-жарнаманы мемлекеттік заңмен реттеліп отырады. Қазіргі онлайн - жарнама ішінде ұлттық тіл мәселесіне аса көңіл бөлініп, салиқалы да жан-жақты зерттеу жұмысын жүргізу бүгінгі күннің талабы. Қоғам дамуының жаңа кезеңіне көтерілгенде, халық тұрмысына, ғылымға, салалық өзгерістер енгенде көптеген жаңа атаулар, соны ұғымдар пайда болып, соған байланысты тілдегі бұрыннан бар сөздердің мағыналары көбейеді немесе мүлдем жаңа сөздер, терминдер туады. Ал осы терминология саласында жаңа ұғымдарды қалыптастыруда аударманың ролі ерекше. Онлайн - жарнама саласының елімізде соңғы кезде қарқындап дамып, өркендеп келе жатыр Қазақ тіл білімінде онлайн - жарнама саласы соңғы он жылдың ішінде Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін онлайн-платформаларға байланысты қоғамдық қатынастарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында онлайн-жарнаманы жасау, орналастыру, тарату және сақтау процесінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді.[1]
Қазақстанда онлайн-платформалардың жұмыс істеуі, онлайн-жарнама жасау, орналастыру, тарату және сақтау, құқыққа қайшы контентті болғызбау және оның жолын кесудің құқықтық негіздерін айқындау мақсатында "Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы" заң қабылданып, күшіне енді.[1]
Жаңа заңға сәйкес, онлайн-жарнамада оның жарнама екені көрсетілуге тиіс. Сондай-ақ, Қазақстан аумағында құқыққа қайшы контент, балаға қатысты кибербуллинг деп танылған ақпарат таратқан аккаунттар қызметін тоқтата тұруға міндетті. Онлайн - жарнама тілі психологиялық жағынан зерттелуі бойынша елеулі жетістіктерге қол жеткізуде қаржылық көрсетілетін қызметтер ұсынуға және электрондық коммерцияға арналған интернет-ресурсты, интернет желісінде жұмыс істейтін бағдарламалық қамтылымды, лездік хабар алмасу сервисін қоспағанда, онлайн-платформаны пайдаланушының өзі ашқан аккаунт, жария қоғамдастық арқылы онлайн-платформадағы контентті алуға, жасауға, орналастыруға, таратуға, сақтауға арналған интернет-ресурс, интернет желісінде жұмыс істейтін бағдарламалық қамтылым, лездік хабар алмасу сервисі. болып табылады. Онлайн-платформаны пайдаланушы - онлайн-платформад өзінің дербес деректерін тіркеген, сәйкестендіруден өткен жеке немесе заңды тұлға. Қазіргі кезде табиғи тілді өңдеу процестерінде қиындық тудыратын жағдай ол формалдау болып табылады. Сөзді тудыруды қандай да бір белгіленген траектория бойынша жүзеге асыру қиын, себебі, сөзден жаңа сөз тудыру оның бастапқы түбірінің мағынасына байлынысты болады. Сондықтан да оны ұсынудың формалды құралын таңдау қажет. Білімді ұсынудың формалды құралының бірі ретінде семантикалық гиперграфты алуға болады. Семантикалық гиперграф -- графигі бағытталған суретті бар ақпарат домен моделі.[2.3.] Домен деген, қолданушылардың сіздің сайтыңызға өтетін сілтеме.. Сайтыңызға әлі бос кез-келген атау таңдап қоя аласыз. Доменнің барынша қысқа, оқуға оңай, бір сөзден тұрғаны дұрыс. Мысалы: nur.kz, ps.kz, sakon.kz, satu.kz, т.б. Хостинг (англ. hosting) -- үнемі желіде болатын серверге ақпарат орналастыратын қызмет. Егер, домен сайттың атауы мен мекен-жайы ғана болса, домен сайттағы бар ақпарат сақталатын жер болып саналады. Көптеген ғалымдардың пікірлерін қорыта келе, ...жүйенің түсінігі - көп тармақты әрі терең автоматгандырылған жүйені аңғартады демекпіз және оның атқаратын міндеті ақпараттық барлау мен тіл білімі саласындағы (жалпы филология бағыттағы) зерттеушілік болуы тиіс. Шынында да, сөз өзінің ішкі-сыртқы қызметгері жағынан және ақпарат сақтағыштық қасиеттерініңнегізінде белгілі бір жүйедегі сөз қорын танытатыны сөзсіз. Сондықтан сөздің белгілі мөлшерде өзіндік сегменттері болады жэне олар грамматикалық, стилистикалық, фонетикалық, контекстік т.б. пішінде көрініс табады, яғни ол барлық тілдік мәліметтер жүйесін сәулелендіреді деп үйгарған жөн. Егер біз ана тіліміздің қорын құру методологиясына тәжірибесіне сүйенсек, онда мынадай қор құрамын сақтауымыз қажет:
- Онлайн - жарнаманы қалыптастыру, негізгі сөзтізбегі жасалуы тиіс;
- Онлайн - жарнаманының жаңа тілдік үлгісін жасап қалыптастыру керек;
- Онлайн - жарнаманы қалыптастыру, қоры; мемлекеттік тіліге байланысты тілдік алгоритмдер мен кешенді бағыттағы теориялық және тәжірибелік мәліметтерді тұтас қамтыған бағдарламалар қоры жасалуы тиіс.
- Онлайн - жарнаманы қалыптастыру, тілдік мәліметтердің сала-салаға жүйеленген және тұтыну қажеттігіне сай қайта жинақталған тұтас күйінде де пайдалану мүмкіндігі алдын ала ескеріледі. Мемлекеттік тіл туралы мәліметтерді жинаудың, сақтаудың, талдаудың және салыстыра зерттеудің жаңа әдістеріне көшу, тілдік дерек көздерінің сөздіктер сияқты жаңа үлгілерін игеру жарасымды әрі тиімді екені сөзсіз.Жалпы филологиялық дәстүрлер мен мәдениетке, тілді танып білуге, практикалық жаңа міндеттер тәжірибелерін мұқият ескеруге тиіспіз.
1.3. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның арақатынасы ( прнициптері мен тәсілдері)
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасы -- қыр-сыры мол күрделі, әрі оған қойылатын тілдік талаптары бар. Осыдан онлайн - жарнама тілінде үстірттік орын алады.
Ғылыми зерттеулерде қазіргі жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына қойылатын талаптар көрсетіліп жүр.(***) Жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына қатысты зерттеулерде мұндай талаптар қатары төмендегідей деп көрсетілуде.
Бір мағыналы болуы; синонимдердің болмауы; шынайы мағынасын дәл білдіруі; жүйелілігі; қысқалығы; қарапайымдылығы мен түсініктілігі; дәлдігі; енгізілуі; мәнмәтінге тәуелсіздігі; негізделмеген кірме терминдерді енгізбеу; конвенционалдығы; бір салаға меншіктелуі; лингвистикалық дұрыстығы; деривативтілігі; интернационалдылығы; жағымды әуезділігі; қазіргі заманға лайықтығы [1].
Бұл талаптардың онлайн- жарнамаға да қатысы бар..Қазақ тіліндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасы мәселелерінде сөздердің бір түбірлі сөздер негізінде қосымшалардың көмегімен және сөздерді біріктіру, конверсия арқылы жаңа сөздерді жасауға келіп тіреледі.
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасы ара қатынасы - үдеріс , себебі ол тек жаңа сөз жасаудың және қазақ тіл біліміндегі сөз мәдениетінің мәселелері өзі ғана емес, оны реттеу, жүйелеу,талдау,нормалау,бірізділенд іру,тиімділендіру,кодификациялау әрекеттері қажет [2,11]. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын реттеу - қазақ тіл біліміндегі мәселелеріндегі жұмыстың ең маңыздысы. Қазақ тіл біліміндегі сөз мәдениетінің мәселелерініріктеуден басқа мынадай кезеңдерден тұрады:
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына түсініктерді жүйелеу;
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын талдау;
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына нормалау;
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына кодификациялау әрі стандарттау.
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын жүйелеу ─ тіл білімі саласындағы түсініктердің басты белгілері негізінде құру, жаңа дефиницияны жасаудың үлгісін нақтылау. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына талдау олардың жетісіктері мен кемшіліктерін анықтау мақсатын көздейді.
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына семантикалық талдау белгілеген түсініктердің мазмұны менсөздің мағыналарының арасындағы ауытқушылықтарды, сондай-ақ атауға ие болмаған түсініктерді анықтайды. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына белгілі бір онлайн - жарнаманы үлгілері (моделдері) мен тиімді жолдарынбелгілеуге, сонымен бірге онлайн - жарнамалардың сәтсіз жасалған үлгілерін айқындап, жақсарту жолдарын анықтауға болады. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына функционалды талдау онлайн - жарнамалардың қолданудағы ерекшеліктерді саралайды. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына даму бағыты мен ол бағыттың ерекшелігін ескеріп талдау керек.
Қазақ тіл біліміндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына мәселелері нормалау тілдік талдаудан соң жүргізіледі.
Қазақ тіл біліміндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын мәселелерінн нормалау дегеніміз ─ нақты нұсқада қолданылатын жасалу ережелері және сол үлгілерді бекіту. Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын тілдің нормаларына бағынады , алайда кейде сәйкес кемей қалуыда кездеседі. Қазақ тіл біліміндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасындағы норма - жалпы әдеби тілде жоқ, алайда арнайы мәнге атау беруде кәсіби мақсаттан, мамандар бағалауынан туындайтын норма.
Қазақ тіл біліміндегі онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасына мәселелері нормалау екі сипатта жүзеге асады: бірізділендіру (унификация) ─ онлайн - жарнама тілі мен тілдік сөзжасамның ара қатынасынының мазмұнын реттеуге бағытталған әрекет;тиімділігін арттыру (оптимизация) ─ онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасынының тиімді формасын таңдау әрекеті.
Онлайн - жарнама тілі мен сөзжасамның ара қатынасын бірізділендіру жүйесі мен түсініктер жүйесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz