Қыналардың құрылысы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3-4

І. Әдебиетке шолу

1.1. Қыналардың құрылысы
5-6
1.2 Қыналардың классификациясы
6-7
ІІ. Негізгі бөлім

2.1 Қыналардың Қазақстанда таралуы мен экологиясы

8-9

2.2 Оңтүстік өңірінде өсетін қыналардың түрлік құрамы

10-22
ІІІ. Зерттеу бөлімі

3.1. Орталық саябақ, Абай паркі, Дендропарк және Бәйдібек ауданындағы қыналардың түрлік құрамын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23-25

3.2. Зерттеу әдістері мен тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

25-29
3.3 Оңтүстік өңірінде өсетін қыналардың биоиндикациалық ерекшеліктеріне талдау жасау

3.4 Зерттеуде анықталған қыналардың топырақты құнарландыруда тиімді пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29-36
ІV. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
37

Кіріспе
Қазақстан Республикасының ұлттық стратегиялық бағдарламаларында (1996, 1997, 1999 ж.ж.) экология және қоршаған ортаны қорғау, табиғат ресурстарын тиімді пайдалану және оны қорғау мәселелері қарастырылған. Осы мәселелерге байланысты өсімдіктер дүниесін зерттеу, соның ішіндегі жекелеген биологиялық көптүрлілік құрамын, өзіндік ерекшеліктерін, тиімді пайдалану және қорғау іс-шараларын іске асыру мәселелерін шешуге мәліметтер береді.
Қазақстан Республикасының табиғат қорғау заңында былай делінген:
Табиғат пен оның байлықтары Қазақстан Республикасының халықтарының өмірі мен қызметінің, олардың тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуы мен әл-ауқатын арттырудың табиғи негізі болып табылады.
Осы заң қазіргі және болашақ ұрпақтардың мүдделері үшін қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін белгілейді және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, ауылшаруашылық және өзге қызметтің табиғи экологиялық жүйелерге зиянды әсерін болдырмауға, биологиялық алуан түрлілікті сақтау мен табиғатты ұтымды пайдалануды ұйымдастыруға бағытталған - деп көрсетілгенін ескерсек, табиғи және ауылшаруашылық өнімдерін өндіруде тиімді пайдалану үрдісі зерттеуді қажет етеді.
Міне осындай мәселелерді қарай отырып, төменгі сатыдағы қыналардың түрлік құрамы және биоиндикациалық ерекшеліктерін анықтап, топырақты құнарландырудағы маңызын зерттеуді жұмысымыздың негізгі мақсат мен міндеті етіп қойдық.
Жұмыстың өзектілігі. Оңтүстік өңірінде өсетін қыналардың түрелерінің азаюы сол өңірдегі топырақ құрамын өзгертіп қана қоймай, ондағы тіршілік етіп жатқан жануарлар мен өсімдіктердің тіршілігіне кері әсерін беріп, санының азаюына әкеледі.
Жұмыстың мақсаты. Оңтүстік өңірінде өсетін қыналардың түрлік құрамы және биоиндикациалық ерекшеліктерін анықтау.
Жұмыстың міндеттері:
-Оңтүстік өңірінде өсетін қыналардың түрлік құрамы анықтау;
-Оңтүстік өңірінде өсетін қыналардың биоиндикациалық ерекшеліктеріне талдау жасау;
-Зерттеуде анықталған қыналардың топырақты құнарландыруда тиімді пайдалану.
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы: Егерде қыналардың түрлік құрамын көбейтсек қоршаған ортаға сыртқы орта факторларының тигізетін зардаптарын, ластану деңгейі мен оның жекелеген экожүйелерге əсерін бақылауда биоиндикатор ретінде пайдаланатын едік.
Зерттеудің теориялық мәнділігі: Оңтүстік өңірінде өсетін қыналардың түрлік құрамы және биоиндикациалық ерекшеліктері анықталды.
Зерттеудің практикалық мәнділігі: Зерттеу нәтижесінде жинақталған мәліметтерді мамандар топырақты құнарландыруда тиімді пайдалануға болады.
Жұмыстың орындалу әдістері: Қыналардың түрлерін анықтау, деректер жинау, ғылыми ізденіс, тәжірибелер жүргізу.

Әдебиетке шолу
Қыналардың құрылысы
Қыналар (лат. Lichenes) - денесі екі құрамбөліктен (балдыр және саңырауқұлақ) құралған, селбесіп тіршілік ететін ағзалар тобы. Қыналар соңғы уақытқа дейін төменгі сатыдағы өсімдіктеге жатқызылып келді. Алайда олардың құрылысы және тіршілік әрекеті ерекше болғандықтан, соңғы кезде саңырауқұлақтар дүниесінің бөлімі ретінде өз алдына жеке қарастырылатын болды.
Қыналардың ішкі құрылысы ерекше. Оның денесі қабаттама. Қынаның кесіндісін микроскоп арқылы қарасақ, саңырауқұлақ жіпшелеріне ұқсас бір-бірмен шырматылған түссіз жіпшелер көреміз. Осы шырматылған жіпше арасынан ақшыл жасыл түсті дөңгелек тәрізді хлорелла балдырының жасушаларына ұқсас жасушалар көреміз. Бұл жасушалар тығыздалып, қатарға орналасқан. Ұзақ уақыт бойы қыналардың жалаңаш таста қалай тіршілік етіп, қалай қоректенетіні белгісіз болды. 1867 жылы қыналардың осы құпясын орыс ғалымдары ашты.Олар, қыналар саңырауқұлақтар мен балдырлардың бірігіп тіршілік етуінен құралған, деген қорытындыға келді. Осы құбылыс ғылымда бірлесіп тіршілік ету немесе симбиоз деп аталады.Қыналардың осындай құрылысы оларға басқа өсімдіктер тіршілік ете алмайтын аса қолайсыз жағдайларда тіршілік етуге мүмкіндік береді.
Саңырауқұлақ жіпшелері су, минералдық тұздар мен органикалық заттарды ауадан бірге түскен тозаңмен қоса сіңіреді. Балдырлар жасушалары көмірқышқыл газын сіңіріп крахмал мен қант жинайды (қорға). Саңырауқұлақтың жіпшелері балдырлардың біраз бөлігін сіңіреді. Қынадағы саңырауқұлақ балдырдың паразиті. Ал балдыр су мен минералдық тұздарды саңырауқұлақ жіпшесінен алып сіңіреді.
Қына-екі бөлік дүниеге жататын ағзалардың тығыз селбесуінен құралған. Бұл ағзалар балдыр және саңырауқұлақ. Кейде қынаның құрамында тіпті бактерияларда кездеседі. Балдырлардан қынаның құрамында біржасушалы жасыл балдырлар цистококк, трентеполия және цианобактериялардан - носток, хлорококк, глеуокапса түрлері кездеседі. Саңырауқұлақ жіпшумақтарының арасында балдыр жасушалары орналасады. Қынаның құрамындағы саңырауқұлақтар тек қынада ғана кездеседі, өз бетінше тіршілік ете алмайды. Ал қынадағы балдыр табиғатта өз бетінше тіршілік ете алады. Егер саңырауқұлақ жіпшелерімен балдыр жасушалары бірдей болып араласып өссе, қынаны гомомерлі құрылысты деп, ал балдырлар арнайы қабат түзіп орналасса, гетеромерлі құрылысты деп атайды. Саңырауқұлақ жіпшелері балдырларға құрамындағы су және минералды заттарын береді. Өздері балдырлардан фотосинтездің нетижесінде түзілген органиклық заттарды сіңіріп қоректенеді. Қыналар өте шыдамды, қатты аяздар мен 600 С дейінгі ыстыққа төзеді. Олар барлық жерде - таралған, мұзды мұхит жағалауынан Африка шөлдеріне дейін.Құрғақ ауада олар кеуіп кетеді де ылғалды ауада тіріледі. Жаңбардан соңтіпті бұлыңғыр ауа-райында жұмсарыпжасылданып- саңырауқұлақ жіпшелері арасынан балдырдың
жасушасының жасылы байқалады. Қыналар ылғалды бірнеше секундта сіңіріпкүн көзінде сағат бойы кебедіОлар ылғалды кезінде өседіӨсуі аса баяу, жылына 3-5 мм. Сонымен 10 см бір түп бұғы мүгі 30 жыл өседі. Қыналар күн көзінде ашық түсті болып келеді.
Қыналардың талломы саңырауқұлақтың матасқан гифаларынан және олардың арасында орналасқан жасыл немесе көк-жасыл балдырлар және тұрады. Талломның екі түрі болады: гомомерлі және гетеромерлі. Готомерлі таллом ертетекте пайда болған және құрылысы карапайым болып келеді. Мұндай талломда балдырлардың клеткалары белгілі бір жүйеде біртекті тарадған болады. Гетеромерлі талломда балдырлар мен саңырауқұлақтардың гифалары біркелкі орналаспайды, галломның бір жерінде балдырлар басым болса, екінші бір жерінде санырауқұлақтың гифалары басым болады. Талломның балдырлар басым больш келетін қабатын гонидиалды қабат деп атайды. А.С. Фомицин мен О.В Баранецкий(1867) корсеткендей қынадан белім алған балдырдың оз бетімен жеке өсетін балдырдан айырмасы болмайды. Кыналардың компоненттерінде (балдырлар мен саңырауқұлақтардың гифаларында) симбиоз бермейтін биологтялық ерекшеліктері болады. Мысалы, кыналар балдырлар мен сағырауқұлақтар өспейтін жерлерде өсе алады. Олардың алуан түрлі формаларын жартастардан, топырақтың бетінен, ағашына діндерінен кездестіруге болады. Әсіресе тундра олар көптеген территорияны алып жатады. Қыналардың талломы субстраттың ішінде енбей, оның бетінде жатады. Қыналар ұзаң уақыттар бойы сусыз өмір сүре алады. Бірақ осы кездерде олардың тіршілігі(мысалы, фотосинтез процесі) токтайды. Таллом өте жай өседі. Оның түсі сұр, қоңыр, көк, қызғыштау сары, ашық- сары немесе қара болып келеді. Қыналардың бояуы олардың ерекше пигменттегіне, бездерінен шығатын тұздарға, әртүрлі қышқылдардың құрамына және канцентрациясына байланысты болады. Жалпы қыналардағы қышқылдардың саны 230-ға жетеді. Талломдарының формасына қарай қыналарды негізінен үш түрлі морфорлогиялық типке бөледі: қаспақты, жапырақты және бұталы. Олардың араларында аралас формалары болады. Қаспақты қыналардың талломы жартастарда, ағаштың қабығында, топырақтың бетінде қабықшақтанып тұрады. Мұндай кыналардың субстратқа тығыз бекініп тұратындыны сонша, оларды бүлдірмей алудың мүмкіндігі жоқ. Жапырақты таллома жоғарға сатыдағы өсімдіктердің жапырақ тақтасы секілді болып келеді. Олар топыракка немесе ағаштың дініне ризиналары арқылы бекініп тұрады. Ал ризиналар шашақтанып топтасқан гифалардан тұрады. Бұталы қыналардың талломы биіктігі 12-15 см болатын жан-жаққа тарамдалған бұта типтес болады.
Қыналар өте баяу өседі. Қаспақты қыналар жылына 1-8 мм-ге дейін, бұталы қыналар 1-35 мм-ге дейін өседі. Құрамындағы балдыр жасушаларында жарықта фотосинтез жүретін болғандықтан, қыналар тек жарық жерде өседі, қараңғыда денесі ыдырап өспейді. Қыналар лас ауада тіршілі ете алмайды,тек оттегіне бай таза ауада өсетіндіктен таза ауа индиңаторы ретіндеде пайдаланылады.
1.2 Қыналардың классификациясы
Қыналардың пішіндеріне қарай үш топқа бөледі: Ағаштың діңіне, тасқа жабысып өсетін қабыршақты қына (2-сурет). Сары қызыл, сары, сұр, көгілдір, қоңыр түсті жұқа қабыршақ тәрізді болады. Мысалы: леканора, лицедия.
Орманда, ағаш діңіне, түбіріне жабысып өсетін, жапырақтың пішініне ұқсайтындары жапырақ тәрізді қыналар. Мысалы: пармелия, ксандория
Қарағайлы орманда төсемікте өсетін ақшыл,жасыл,ақшыл түстілері бұта тәрізді қыналар. Мысалы: бұғы мүгі, центрария,кладония.
Қыналардың классификациясының негізіне саңырауқұлақтың жемісті денесі алынады. Сонымен қатар кіші топтарға бөлгенде балдырлар талломының пішініне, сондай-ақ саңырауқұлақ спораларының ерекшеліктеріне химиялық құрамына негізделе жіктеледі [1].
Құрамыңдағы саңырауқұлақтарға қарай қыналарды қалталы -Ascolichenes жөне базидиальды - Basidiolichenes деп екі класқа бөледі. Біріншісіне - қыналардың көпшілігі, екіншісіне -- тропиктік жақтардағы 20 шақты түр жатады.
Қалталы қыналар класына барлық белгілі қыналардың 90%-тейі жатады. Олардың басты ерекшелігі - спораларының қалта ішіңде дамуы. Жемісті денелері апотеций, перитеций жене гастеротеций. Бұл класс эволюциялық дамуы жағынан базидиальды қыналарға қарағанда ерте пайда болған жөне қарапайым құрамды сапрофитгі тіршілік ететін қалталы саңырауқүлақтардан шығуы тиіс. Қалталы қыналар класы жеміс денесінің құрамына карай пиренокарпалар жене гименокарпальшар болып екі класс тармағына бөлінеді.
Бұл класс тармағына жататын қыналардың жемісті денелері-тецийлі болып келеді. Басым көпшілігі қаспақты, сирек жапырақты, бұталы. Қынаны құрайтын фикобионтке жіптесінді жасыл, көбінесе трентеполия, сиректеу жасыл-сары, қоңыр балдырлар жатады. Пиренокарпалылар класс тармағына аскогимениальды және асколокулярлы 70 шақты туыстас қына жатады. Олар Жер шарының барлық бөліктеріне таралған Pyrenocarpales қатарынан, 15 тұқымдастан тұрады. Әрбір тұқымдас бір-бірінен сырт пішіні фикобионттарына, перитецийлерінің орналасуына, парафиздерінің болу-болмауына байланысты айрылады. Споралары әр түрлі пішінді, түссіз, бір клеткалы бір не бірнеше көлденең перделерінің болуы арқылы айрылады. Қалталары битуникатты, сирекунитуникатгы [3].
Дерматокарпон -- Dermatocarpon туысының қабаты жапырақ-қабыршақ пішінді, тасқа резиналары арқылы бекініп жатады. Фикобионты плеврококкус, қалтасы битуникатты, онда 2-8 дейін спорасы болады.

ІІ. Негізгі бөлім.
2.1. Қыналардың Қазақстанда таралуы мен экологиясы
Қыналар табиғатта басқа өсімдіктерге қолайсыз келетін құнарсыз жерлерде өседі. Тастың үстінде, шөлді, шөлейтті жерлерде, тундрада және ормандарда тіршілік етеді. Тіпті Антарктида және оңтүстік полюске жақын жерде қына түрлері табылған. Қолайсыз жағдайларға төзімді болуының себебі, олар тіршілігінің уақытша тоқтата алуында. Бұл құбылысты анабиоз деп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.