Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту механизмі
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті КеАҚ
ӘОЖ: 378.091.12 Қолжазба құқығында
МЫШБАЕВА ГҮЛМИРА МҰРАТҚЫЗЫ
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін Lesson study әдістемесі арқылы дамыту
6D010100 - Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу
Философия докторы (PhD)
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Отандық ғылыми кеңесші
п.ғ.к., профессор
Кыякбаева У.К.
Шетелдік ғылыми кеңесші
PhD, профессор
Namin Shin
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2022
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
4
АНЫҚТАМАЛАР
5
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
6
КІРІСПЕ
7
1 БОЛАШАҚ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН LESSON STUDY ӘДІСТЕМЕСІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
18
1.1 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесінің ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде зерделену жайы
27
1.2 Болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың отандық және шетелдік тәжірибесі
27
1.3 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесін зерттеудегі әдіснамалық тұғырлар
43
2 БОЛАШАҚ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН LESSON STUDY ӘДІСТЕМЕСІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТӘЖІРИБЕЛІК АЛҒЫШАРТТАРЫ
50
2.1 Мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытудың қазіргі жағдайы
50
2.2 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымы мен қызметі
66
2.3 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі
73
3 БОЛАШАҚ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН LESSON STUDY ӘДІСТЕМЕСІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫС МАЗМҰНЫ
99
3.1 Зерттеу мәселесі бойынша анықтаушы эксперименттік жұмыстарының диагностикасы
99
3.2 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту механизмі
110
3.3 Зерттеу мәселесі бойынша жүргізілген тәжipибeлiк-экcпepимeнттік жұмыс нәтижeлері
131
ҚОРЫТЫНДЫ
146
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
148
ҚОСЫМША А - А. Пакулина мен С.М. Кетьконың Педагогикалық ЖОО білім алушыларының оқуға мотивациясы сауалнамасы
158
ҚОСЫМША Ә - В.И. Андреев бойынша өзін-өзі дамыту және өзіндік білім алуға қабілетін бағалау
160
ҚОСЫМША Б - Тұлғаның зерттеу бағытын анықтау әдістемесі - жетістікке жету сәтсіздікке жол бермеу (А.А. Реан)
161
ҚОСЫМША В - Дж. Рензуллидің креативтілік сауалнамасы (Е.Е. Туник адаптациясы бойынша)
163
ҚОСЫМША Г - Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту атты авторлық сауалнама
164
ҚОСЫМША Д - Зерттеушілік құзыреттілігі дамыған болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтердің өз тәжірибелерінен
170
ҚОСЫМША Ж - SPSS талдау
190
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сәйкес сілтемелер пайдаланылған:
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы Қазақстан халқына Жолдауы. 1 қыркүйек 2022 ж.
Білімді ұлт сапалы білім беру ұлттық жобасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 726 қаулысы.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы.
Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 9 қыркүйектегі №394 бұйрығы.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы, Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы №422 бұйрығы.
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамыту моделін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 15 наурыздағы №137 қаулысы.
Педагогтің кәсіби стандарты Жалпы ережелер. Атамекен Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының Басқарма төрағасының 2017 жылғы 8 маусымдағы №133 бұйрығына қосымша.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары, Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрінің 2022 жылғы 20 шiлдедегi № 2 бұйрығы.
Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептері педагогтерінің біліктілігін арттыру курсының бағдарламасы. Тренерге арналған нұсқаулық. Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ. Педагогикалық шеберлік орталығы. Астана, 2016.
Педагог мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының Заңы. 2019 жылғы 27 желтоқсан № 293-VІ ҚРЗ.
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:
Педагог-тәрбиеші - мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талабына, жас ерекшелік топтарының үлгілік оқыту жоспары бойынша оқу қызметінің кестесіне сәйкес педагогикалық процесті жүзеге асырады.
Құзыреттілік (латынның competentis-бейім сөзінен) - қандай да бір оқу пәнін оқыту үдерісінде қалыптасатын білім, білік, дағдылар жиынтығы, сонымен қатар, қандай да бір қызметті орындай алу қабілеттілігі, ол күнделікті өмірдің нақты жағдайларында пайда болатын проблемалар мен міндеттерді тиімді түрде шешуге мүмкіндік беретін қабілеттілік.
Әдістеме (Методика) - 1) әдістер жиынтығы; 2) оқыту немесе ғылымды зерттеу әдістері туралы ілім; 3) педагогиканың жеке пәндерден берілетін білім көлемі мен мазмұнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін зерттейтін саласы.
Lesson study - мұғалім тәжірибесі саласындағы білімді жетілдіруге бағытталған, сабақтағы іс-әрекеттегі зерттеудің ерекше үлгісі болып табылатын педагогикалық тәсіл.
Коллоквиум (лат.colloguim-әңгіме, әңгімелесу) - оқу сабақтары нысандарының бір түрі; оқытушылардың білім алушылардың білімін тексеру мақсатында әңгімелесуі.
Кері байланыс - қандай да бір жағдайға немесе әрекетке арналған жауап, пікір.
Рефлексия - адамның өз істерінің мəнін түсіну, ойлану барысында өзіне өзінің нені, қалай жасағаны туралы толық жəне анық есеп беруі немесе өзі əрекет барысында басшылыққа алған ережелер мен кателерді мойындауы не жоққа шығаруы.
Критерий анықтау немесе классификациялау кезіндегі бағалаудың белгісі.
Белгі - бұл символ, оқу жетістіктерін бағалаудың саны, әріп, не басқа түрде берілетін шартты-формальды, мөлшерлік көрінісі.
Интерпретация (interpretation) 1) нақты тілде ұсынылған кейбір синтаксистік аяқталған мәтіннің мағынасына түсініктеме беру; 2) мәліметтерді, әдетте, программада немесе оның қандай да бір үзіндісінде (операторда) агрегациялаудың, алгоритмдік мәнін автоматты түрде табу мен талдауды орындау, логикалық қорытынды.
Құрылымдалмай бөлінген топтардағы топтық жұмыс - топтық жұмысты ұйымдастыру нысаны. Білім беруші білім алушылардың қабілеттерін, көшбасшылық қасиеттерін ескермей, кездейсоқ таңдау әдісімен топқа бөледі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР
Қазақстан Республикасы
ҚР ҒжЖБМ
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
ҚР ОАМ
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі
ҚР МЖМБС
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ЖОО
Жоғары оқу орны
МДҰ
Мектепке дейінгі ұйым
МЖДБ
Мектеп жасына дейінгі балалар
LS
Lesson Study
БТ
Бақылау тобы
ЭТ
Эксперимент тобы
WEB
Бүкіләлемдік торап
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі уақытта еліміздің білім беру жүйесінде оқыту мен тәрбиелеудің мазмұны, формалары, әдістері жаңартылып, заманауи тетіктерін іздеу жүзеге асырылуда. Әлемдік білім жүйесі жаңаруда, балалар өзгеруде, бұл педагогтің біліктілігіне жаңа талаптардың жүктелуіне әкеледі. Осы бағыттағы шешімдердің бірі lesson study әдістемесін педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігін дамыту құралы ретінде пайдалану мүмкіндігі туындайды.
Қоғамдағы қарқынды өзгерістер бүгінгі болашақ педагогтен шығармашылықпен ойлауға қабілетті, өзіндік ойы бар, бастамашылдық сияқты жаңа қасиеттердің болуын қажет етеді.
Педагогтердің кәсіби даярлығын жоғары деңгейге көтеру мемлекеттің ұлттық саясатының құнды басымдықтарының бірі. Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К.Тоқаев өзінің 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында: Білім беру жүйесіне жігерлі әрі білікті мамандар қажет. Жоғары оқу орындары мамандардың сапалы даярлануына жауап беруге міндетті, - деп көрсеткен еді. Сонымен қатар Мемлекет басшысы өзінің сөзінде: Ғылымды дамыту - біздің аса маңызды басымдығымыз... Жалпы, еліміздің білім беру және ғылым саласының алдында кезек күттірмес ауқымды міндет тұр [1]. Бұл - уақыт талабына сай болуымен қатар, әрқашан бір адым алда жүріп, тың жаңалықтар ұсына білу деген сөз, - деп инновациялық әрекетке даяр болудың маңызын атап көрсеткені белгілі.
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерін даярлауға қойылатын талаптың бірі бүгінгі қоғамдық сұранысқа жауап беретіндей білімді меңгерумен қатар, ғылыми және шығармашылық ізденістерді жүзеге асыра алатын зерттеушілік құзыреттіліктері дамыған мамандарды даярлап шығару.
Қазақстан Республикасы Атамекен Ұлттық кәсіпкерлер палатасының Басқарма төрағасының 2017 жылғы 8 маусымдағы №133 бұйрығына қосымша Педагогтің кәсіби стандартында: Педагогтік іс-әрекет - бұл бір адамның басқа адамға тікелей әрекет жасауы емес, олардың өзара әрекеттесуі, - деп көрсетілген. Стандартта педагог қызметінің маңыздылығына ерекше назар аударған. Кәсіби стандарт Педагог білім бағдарламаларын қалыптастыруға, оның ішінде білім ұйымдарының қызметкерлерін оқытуға, білім ұйымдарының бітірушілері мен қызметкерлерін сертификаттауға арналған құжат. Аталған кәсіби стандартта педагогтің еңбек қызметі беске бөлініп қарастырылған: оқыту, тәрбиелеу, әдістемелік, зерттеушілік және әлеуметтік-коммуникативтік [2].
Мектепке дейінгі ұйым тәрбиешісінің 1-ші еңбек қызметі Оқытушылық бойынша оқу ақпаратын таратады, өз бетімен оқуды үйретеді; 2-ші еңбек қызметі Тәрбиелік: білім алушыларды әлеуметтік құндылықтар жүйесіне тартады; 3-ші еңбек қызметі Әдістемелік: білім үдерісін әдістемелік қамтамасыз етуді жүзеге асырады; 4-ші еңбек қызметі Зерттеушілік: білім мазмұнын меңгеру деңгейін зерделейді, білім ортасын зерттейді; 5-ші еңбек қызмет Әлеуметтік-коммуникативтік: кәсіби қоғамдастықпен және білімнің барлық мүдделі тараптарымен өзара әрекеттесуді жүзеге асыратын бес еңбек қызметі белгіленген: білім, іскерлік пен дағдылар, тұлғалық және кәсіби құзыреттіліктердің көрсеткіштерінен тұрады [2,б. 5].
Аталған еңбек қызметінің дескрипторлары деңгей бойынша сипатталған, демек болашақ мектепке дейінгі ұйым педагог қызметінің құндылығын және зерттеушілік құзіреттілігін ашып көрсетеді.Жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында: құзыреттілік - оқу үдерісінде алған білімді, шеберлік пен дағдыны кәсіби қызметте практикалық тұрғыда пайдалана білу қабілеті, - деп атап көрсетілген. [3].
Жоғары оқу орнында білім алушылар барлық кәсіби қызмет түрлерін меңгере отырып, зерттеушілік құзіреттілік арқылы білім алуда шығармашылық ізденістерге, педагогикалық тәжірибені зерттеуге, рефлексия, жобалау, диагностика, инновациялық технологияларды жүргізу мәселесіне басымдық берілуі қажет.Ал, Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы ұсынған мұғалімдердің біліктілігін арттыру бағдарламасында: Білім беру бағдарламаларын әзірлеу барысында педагогтердің бойында қалыптастыруға қажетті дағдылар нақты айқындалған. Бұл құжаттар бүгінгі жоғары оқу орнында білім алушылар болашақ педагог-тәрбиешілер болғандықтан солардың ішінде біздің жұмысымызға тікелей қатысты ғылыми-зерттеу, сын тұрғысынан ойлау, білімді шығармашылық тұрғыда қолдана білу қабілеттерін, сондай-ақ проблемаларды шешуде зерттеушілік құзіреттіліктерін университет қабырғасында меңгерту қажеттігін аңғартады [4].
Теориялық еңбектерді зерделеу нәтижесі психология мен педагогика ғылымдарындағы болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесінің ғылыми бағыттарының сипаттарын айқындауға мүмкіндік берді.Қазақстан Республикасы жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында болашақ маманның кәсіби құзыреттілігін дамыту, білім мазмұнын жетілдіру мәселелері басты міндет болып саналады [4, б.56].
Қазіргі кезде білім беру саласындағы әлемдік білім кеңістігіне ұмтылуға байланысты жасалынып жатқан талпыныстар болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзіреттілігін дамытып, білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайына пайдалана білуге үйрету қажеттілігін туғызады.Шындығында, әлем қарыштай дамып, мектепке дейінгі білім беру саласында ұдайы өзгерістер жүріп жатыр, тәрбиеші-педагог мамандығына деген сұраныстардың көбеюі, яғни болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің үздіксіз оқып, білім алуға, өзін кәсібін жетілдіріп, қиындықтардан шығу жолдарын қарастыруы заңдылық. Қазіргі таңда аталған өзгерістерге сәйкес мектепке дейінгі білім беру саласының мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын жағдайларда алынған білімдерді тереңдету арқылы болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің кәсіптік іс-әрекетке қатысты зерттеушілік құзіреттілігін дамыту негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға құзыретті жеке тұлғаны қалыптастыру деп анықталып отыр. Бұл мақсатты жүзеге асыру жоғары оқу орнындағы білім беру барысында болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің сапалы білім алуын зерттеушілік іс-әрекетке тиімді дайындау мүмкіндігін беретін зерттеушілік құзіреттілігін дамытуды тереңдете зерттеуді қажет етеді [5-8].
Зерттеушілік құзыреттілікке бағытталған білім беру оны тиімді ұйымдастырудың мән-мазмұнын, әдіс-тәсілдерін құрастыру және оны меңгеру арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан зерттеушілік құзыреттіліктің ғылыми негіздерін игеру, оның оқыту үдерісіндегі рөлін және болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтеріне ықпалын анықтау, білім берудің жаңа нәтижелерін қалыптастырудың педагогикалық шарттарын белгілеу маңызды зерттеу мәселелерінің бірі екені сөзсіз.2015 жылдың қараша айынан Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы Дүниежүзілік Сабақты зерттеу қауымдастығының (WALS) ресми 18-ші мүшесі болып табылады және WALS Кеңесінің құрамына қабылданды. Сабақты зерттеу қазақстандық мектептерде педагогтердің кәсіби тәжірибесін жетілдіруге бағытталған сабақ барысында іс-әрекеттегі зерттеу жүргізудің ерекше педагогикалық тәсілі ретінде қолданылады [4,б. 16]. Осыған байланысты қазіргі уақытта іс-әрекеттегі зерттеу,- деп аталатын Lesson Study педагогикалық әдісін қолдану өзекті.Бұл тәсіл XX ғасырдың жетпісінші жылдарында Жапонияда тәжірибені жақсарту және жетілдіру мақсатында пайда болған. Сабақты зерттеу тәсілі Макота Йошида Америка Құрама Штаттары мен Ұлыбританияда жаңа тәсілдің таныстырылымын жасағаннан кейін, Жапониядан тыс жерлерде 2007 жылдан бастап танымал бола бастады. Аталған елдердің зерттеушілері жапондық ғалымдардың халықаралық зерттеу аясында көрсетілген академиялық жоғары жетістіктеріне ықылас танытты [9-12].
Қазір уақытта Шығыс Азияда Lesson Study Жапониямен қоса, Сингапурде, Гонконг пен Қытайда қолданылады. Бұл тәсіл сонымен қатар батыс елдерінде де, соның ішінде АҚШ-та, Ұлыбританияда, Швецияда және Канадада қолданылуда. Ал, барлық қазақ ойшылдары мен ағартушыларының педагогикалық идеяларының негізінде жастардың танымдық мәселелері жан-жақты көтеріліп, әлі күнге дейін педагогкалық үдерісте кеңінен пайдаланылып келеді.
Қазақ халқының ойшылдары Әбу Насыр әл-Фараби [13], Ж. Баласағұн [14], Қ.А.Яссауи [15], Ы.Алтынсарин [16], А.Құнанбайұлы [17], Мәшһүр-Жүсіп Көпеев [18] еңбектерінде жастарды білімге, ізденуге, ғылымға бет бұру мәселесіне назар аударады және Ш.Құдайбердиев [19], А.Байтұрсынов [20], Ж.Аймауытов [21], М.Жұмабаев [22] және т.б. еңбектерінде жастарды зерттеу іс-әрекетіне, ойлау өнерін шарықтау шегіне жеткізу тұрғысында қарастырған.
Зерттеушілік-танымдық әрекеттер туралы ой-пікірлер ХVІІ-ХІХ ғғ. классикалық философтар (Дж.Локк, Б.Спиноза, И.Фихте, Ф.Шеллинг, И.Кант, Г.Гегель) еңбектерінде бастау алғаны белгілі. Зерттеушілікті дамыту мәселесі сана мен өзіндік сана тұрғысынан (С.Л.Рубинштейн [23], А.Н.Леонтьев [24], Л.И.Божович [25], И.И.Чеснокова [26], Н.И.Чуприкова [27], В.И.Слободчиков [28], Ф.И.Исаев [29], өзін-өзі дамытуды қамтамасыз ететін тұлғаның сапасын қалыптастыру механизмі жағынан (Н.И.Гуткина [30], А.В.Петровский [31], Б.З.Вульфов [32], В.Н.Харькин [33], теориялық және практикалық ойлау мен өзін-өзі тануға әрекетін саналы түрде бағыттай білу қабілеті (Л.С.Выготский [34], В.В.Давыдов [35], Ю.Н.Кулюткин [36], Г.С.Сухобская [37] туралы мәселелерімен байланысты қарастырылды.
Құзыреттілікті психологиялық категория ретінде құзыреттілікке негізделген іс-әрекеттің құндылықты негіздерін Дж.Равен [38], А.К.Маркова [39], М.А.Холодная [40], педагогикалық категория ретінде А.В.Хуторской [41], Г.И.Гузева [42], және т.б. қарастырған. Тұлғаны дамытуда іс-әрекетке негізделген құзыреттілік тұғырының жалпы теориялық идеялары К.А.Абульханова-Славская [43], Б.Г.Ананьев [44], А.Г.Асмолов [45] және т.б. еңбектерінде зерделенсе, білім берудегі субъектілік қарым-қатынас теориялары С.Б.Гершунский [46], И.А.Зимняя [47], И.С.Якиманская [48], В.В.Сериков [49], А.И. Савенков [50] және т.б. еңбектерінде тұлғалық сапалар және мінез-құлықпен, қарым-қатынастағы қабілеттіліктермен, білім және іскерліктермен байланыстыра зерттелді.
Студенттердің зерттеушілік қызметін қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық проблемалары бойынша В.И.Андреев [51], Ю.К.Бабанский [52], В.В.Давыдов [53], С.И.Архангельский [54] және т.б. еңбектерінде қарастырылған. Студенттердің зерттеу қызметінің ерекшеліктері, формалары және педагогтар мен студенттердің ынтымақтаса жұмыс істеу түрлері бойынша Н.В.Сычкова [55], Л.И.Аксенов [56], Б.И.Сазонов [57] және т.б. студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарының әлеуметтік функциялары және зерттеу қызметінің кешенді жоспарлау тәжірибесі бойынша Л.Г.Квиткина [58] және т.б.; студенттердің ғылыми-зерттеу қызметі мен оқу процесінің педагогикалық талаптарға сай өзара байланысы бойынша В.Н.Намазов [59] және т.б.); студенттерді оқыту процесі барысында зерттеушілік біліктілігін қалыптастыру проблемалары П.Ю.Романова [60] және т.б болашақ маманның ғылыми-зерттеу мәдениетін дамыту мәселелерін қарастырған.
Маманның зерттеушілік іс-әрекетін арттыру әдіснамасы мен әдістері, әрі оның оқу үдерісіндегі маңызы туралы В.И.Загвязинский [61], В.И.Богословский [62], В.В.Краевский [63], И.А Зимняя [64], Е.В.Бережнова [65], және т.б. еңбектерінде көрініс тапты.Отандық ғалымдар еңбектерінде зерттеушілік мәдениетінің тұжырымдамасын З.А.Исаева [66], Ш.Т.Таубаева [67] мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті туралы қарастырды. Жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру мәселесі бойынша Р.С.Омарова [68] қарастырса, жоғары оқу орындарындағы зерттеушілік әрекеттің даму тарихын және теориясы мен технологиясы мәселесін Г.К.Ахметова [69], А.А.Булатбаева [70], А.К.Мынбаева [71], А.М.Кудайбергенова [72], Е.С.Оналбеков [73] және т.б. зерттеген.
Соңғы жылдары университеттік білім беру жүйесінде ғылыми зерттеу дағдыларын қалыптастыру мәселесін философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияларда А.С.Мизимбаева [74] бастауыш сынып мұғалімдерінің зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыруды А.Д.Сыздықбаева [75], болашақ әлеуметтік педагогтардың зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыруды А.К. Жексенбинова [76] ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастыруды Ғ.Т.Абилбакиева [77], болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің метақұзыреттілігін дамытуды Қ.Б.Жанадилова [78], болашақ мамандарды бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік іс-әрекетін дамытуға даярлауды Ұ.Б.Ахатаева [79] зерттеген.Ал, lesson study әдістемесі Жапонияда мамандардың зерттеушілік мәдениетінің концепциясын Chen X., Yang, F. Жапон мұғалімдерінің lesson study арқылы оқу бағдарламасының реформасын құру. Dudley P.( lesson study қалай жұмыс істейді және тамаша оқу мен оқытуды тудырады). Kuno H. (Жапониядағы lesson study арқылы оқу жоспарын дамыту). Lewis K., Takahashi A.( lesson study арқылы оқу жоспарын реформалауды жеңілдету). Lewis C., Tsuchida T. (Зерттеу сабақтары Жапондық білім беруді қалай дамытады). Nakano K. (Жапониядағы білім беру әдістерін зерттеу). Stigler, J.W., Hiebert J. (Оқытудағы олқылықтар). Takahashi A., Yoshido M. (lesson study қауымдастығын құру) [80] және т.б. еңбектерде қарастырылған.
Әлемдік тәжірибені ескере отырып, жаңартылған білім беру бағдарламаларын кеңейту бағытында тың идеялар туындап, мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жетілдіру жалғасын табуда. Жасалынып жатқан игі істер болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің ойлау белсенділігін дамытып, білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайына пайдалана білуге үйрету қажеттілігін туғызады. Ал мұндай тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талаптар - шығармашылық, белсенділік, жауаптылық, терең білімділік, зерттеушілік, кәсіби сауаттылық. Берілген мәселе бойынша ғылыми педагогикалық зерттеулерді талдау lesson study әдістемесі негізінде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытудың жаңа бағыттарын ашуға мүмкіндік берді. Бірақ, lesson study әдістемесі негізінде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамыту мәселесі әлі де болса жетілдірулерді қажет етеді. Осы тұрғыдан lesson study әдістемесі негізінде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытуда:
lesson study әдістемесі негізінде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамыту көкейкестілігінің арта түсуіне қарамастан, теориялық және әдіснамалық негіздерінің жасалмауы арасында;
болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамыту қажеттілігі мен қазіргі қолданыстағы lesson study әдістемесі негізінде бұл мәселені шешу мүмкіндіктерінің пайдаланылмауы арасында;
болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытуды тәжірибеде жүзеге асырудың оқу-әдістемелік жағынан жеткілікті түрде қамтамасыз етілмеуі арасында қарама-қайшылықтар туындап отыр.
Осы бөліп көрсетілген қарама-қайшылықтардың шешімін іздестіру, зерттеу мәселесін айқындауға және зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту, - деп таңдауға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытуды теориялық-әдіснамалық негіздеу, және оның әдістемесін тәжірибелік-эксперименттік жұмыс барысында сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орындарындағы біртұтас педагогикалық үдеріс.
Зерттеу пәні: Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту үдерісі.
Зерттеу болжамы: егер, болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың теориялық қағидаларына сәйкес оның әдістемесі жасалып, оқыту үдерісіне ендірілсе, онда болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігі жоғары деңгейде дамиды, өйткені, бұл жағдайда болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің lesson study әдістемесі туралы білімдері кеңейіп, оқу іс-әрекетінде жүзеге асыруға негіз болады.
Зерттеудің міндеттері
- болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың теориялық-әдіснамалық негіздерін айқындау;
- Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың отандық және шетелдік тәжірибесін сараптау;
˗ болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі мен әдістемесін жасау;
˗ болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мақсатындағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыс барысында әдістеменің тиімділігін тексеру және ұсыныстар даярлау.
Зерттеудің жетекші идеясы: болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытуда lesson study әдістемесін пайдалану, оның кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруға ықпалын тигізеді
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы; ҚР Оқу-ағарту министрлігінің мектепке дейінгі білім беру мәселелеріне қатысты көрсеткіш (норматив) құжаттары мен оқу-әдістемелік кешендері (стандарттар, үлгілік бағдарламалары, оқулықтар, оқу құралдары және т.б.); зерттеу тақырыбы бойынша философ, психолог, педагогтердің еңбектері; тәрбиеші-педагогтардың және автордың озық тәжірибелері.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері: Философиялық таным теориясы, тұлғалық-бағдарлық теориясы (В.В.Сериков, В.В.Давыдов, И.С.Якиманская), ізгілік-тұлғалық теориясы (тұлғалық қасиеттер тұтас жиынтығының дамуының білім беру жүйесіндегі білім алушылардың орталығы), жеке тұлғаның дамуы мен құзыреттілік- іс-әрекеттік теориялары, құндылықтар теориясы (И.Я.Лернер, Г.И.Щукина), тұлғалық іс-әрекеттік тұғыр (В.А.Сластенин, Н.В.Кузьмина, жүйелілік ілімі (Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, құзыреттілік тұғыр (Б.Т.Кенжебеков, Г.Ж.Меңлібекова, А.К.Маркова, М.В.Прохорова, Дж.Равен, А.И.Пискунов, В.И.Журавлев, А.А.Реан, А.А.Вербицкий) теория мен практиканың байланысы туралы философиялық ілімдер, біртұтас педагогикалық үдеріс теориясы, дидактикалық, педагогикалық-психологиялық тұжырымдамалар.
Зерттеудің әдістері
- теориялық әдістер: философиялық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік зерттеулер мен ғылыми еңбектерге талдау, жинақтау, жүйелеу, салыстыру, контент талдау, педагогикалық модельдеу, құрылымдау, ассоциациялау;
- эмпирикалық әдістер: - сауалнама, бақылау, тестілеу, зерттеушілік тапсырмаларды талдау, өзіндік бағалау, алынған сандық, сапалық нәтижелерге математикалық статистикалық талдау жасау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық маңыздылығы төмендегілер болып табылады:
1. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың теориялық-әдіснамалық негіздерінің айқындалуы;
2. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың отандық және шетелдік тәжірибесінің сарапталуы;
3. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі мен әдістемесінің жасалуы;
4. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мақсатындағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыс барысында әдістеме тиімділігінің тексерілуі және ұсыныстар даярлануы.
Зерттеудің практикалық маңызы: болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың әдістемесі құрастырылды және тәжірибе жүзінде оның тиімділігі тексерілді. Lesson study әдістемесі негізінде мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігі элективті курс бағдарламасы және Сабақты зерттеу (lesson study) әдістемелік құралы дайындалды және болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтеріне арналған нұсқаулықтар әзірленді.
Зерттеудің нәтижелерін мектепке дейінгі тәрбиелеу және оқыту педагогикасы мамандарын даярлайтын педагогикалық колледждерде, ЖОО - да және ғылыми-педагогикалық кадрлар біліктілілігін арттыру орталықтарында қолдануға болады.Зерттеу жұмысы үш кезеңде жүргізілді.
Бірінші кезеңде (2018-2019 жылдары) теориялық-ізденушілік: зерттеу мәселесі анықталып, оның мақсаты мен міндеттері айқындалды, зерттеудің ғылыми аппараты құрастырылды, зерттеудің теориялық негізі жасалды. Зерттеу мәселесіне байланысты философиялық, әлеуметтік, психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттер қарастырылды; әдебиеттерге салыстыру сараптамасы жүргізілді, зерттеу мәселесіне сәйкес алдыңғы қатарлы тәжірибелер жинақталып, дидактикалық материалдар зерделенді, анықтаушы эксперимент жүзеге асырылды. Отандық, шетелдік іргелі ғылыми зерттеулерге талдау жасау барысында қарастырылып отырған мәселенің ғылыми-теориялық негіздері анықталды, ғылыми мақалалар дайындалып, басылымдарда жарық көрді. Зерттеу мәселесі бойынша материалдар жинақталып, жүргізілетін жұмыстардың мақсат-міндеттері, мазмұны анықталды.
Екінші кезеңде (2019-2020 жылдары) эксперименттік: тәжірибелік-эксперименттің қалыптастырушы кезеңі жүргізілді, эксперимент барысында зерттеудің логикасы негізделіп, болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі жасалды, оның өлшемдері мен көрсеткіштері айқындалып, соған сәйкес деңгейлері анықталды.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар
Қазақстан мен жалпы әлемдік рейтингтердегі жай-күйін жақсарту үшін қазақ тілін қолдайтын халықаралық ұйым қажет-ақ. Мәселен, Францияның Франкофония ұйымы, Түркияның Юнус Эмре институты, Германияның Гете институты, т.б. тілді дамытудың, мәдени байланыстарды тереңдетудің ең айшықты мысалдары боп саналады. Неге қазақ тілін әсіресе қазақ диаспорасы көп шоғырланған елдерде көбірек насихаттамасқа? Байқауымызша, қазір әлемнің түкпір-түкпірінде тыңдармандары мен фанаттары қазақ тілін интернет арқылы үйреніп жатыр.
Зерттеу базасы ретінде Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті мен Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті алынды.
Зерттеудің талқылануы мен жариялануы. Зерттеудегі негізгі ойлар,
диссертацияның негізгі мазмұны, ондағы негізгі тұжырымдар халықаралық, республикалық ғылыми-практикалық конференцияларда және бақылау Комитеті бекіткен тізімдегі республикалық басылымдарда жарық көрді.
Зерттеу жұмысының мазмұны бойынша 14 мақала жарық көрді. Соның ішінде 1-еуі Scopus деректер қорына енетін жарияланымда:
1. Psychological and pedagogical bases of research formation competence of preschool teachers in the contex of lesson study. Cyprus Journal of Pedagogical Sciences, 17(4), 1359-1372. https:doi.org10.18844cjes.v17i4 .7160 Myshbaeva G., Kyakbaeva U., Khairlaeva G., Kamzaeva K., Baytas N. (2022).
2. Сабақты зерттеу оқытушылардың кәсіби біліктілігін дамытудың тиімді құралы ретінде. Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршысы, Педагогика ғылымдары сериясы- Алматы, №3 (63), 2019. 165-169 б., Мышбаева Г.М., Қыяқбаева Ұ.Қ.
3. Особенности современного дошкольного образования в Южной Корее: опыт изучения. Вестник КазНПУ имени Абая, серия Педагогические науки №1 (42), 2020 г., 164-171стр., Мышбаева Г.М., Намин Ш., Қонысбаева А. Б.
4. Бастауыш сынып оқушыларын белсенді интеллектуалды ізденіске баулудағы шығармашылық тапсырмаларды ұйымдастырудың педагогикалық және психологиялық негізі. Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршысы, - Педагогика ғылымдары сериясы- Алматы, №3(48), 2021 ж., 292-296 б., Мышбаева Г.М., Қыяқбаева Ұ.Қ.
5. Применение принципов духовно модернизации в обучении студентов-требование времени. Переяслав-Хмельницкий ГПУ имени Григория Сковороды Украина, 25 декабря 2018г., 193-198 стр. Мышбаева Г.М., Альдибекова Ш.
6. Болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыру мәселесінің ғылымдағы зерттелу жайы. Международная научно-практическая интернет-конференция "Тенденции и перспективы развития науки и образования в условиях глобализации" Украина, 2020 г., 207-209 стр.
7. Балабақша ойындарының бала психологиясына әсері. Аl farabi journal 8th international conference on social sciences 21-22 july. Turkey, 2020 г., 26-29 стр. Мышбаева Г.М., Альдибекова Ш., Жакупова А.
8. Профессиональное казахское изобразительное искусство в системе искусствоведческой подготовки студентов. Международная научная интернет-конференция Тенденции и перспективы развития науки и образования в условиях глобализации Мин. Обр. и Науки Украйны, университет Григория Сковороды в Переяславе, 31 января 2022 г., 139-141 стр.
9. Болашақ педагог мамандардың кәсіби құзыреттілігін "Lesson Study" технологиясы негізінде дамыту. IV Жаhандық ғылым және инновациялар 2019: Орталық Азия. Халықаралық-ғылыми практикалық конференция. 2019 жыл 21 қаңтар. 256-258 б.
10. Жоғары оқу орындарында білім берудің әлемдік деңгейіне сай білім беру үрдістері. Көшбасшылық және менеджмент: Теория мен практиканың қазіргі даму тенденциялары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Алматы, 128-130 б. Мышбаева Г.М., Қыяқбаева Ұ.Қ.
11. Педагог-тәрбиеші мамандардың кәсіби құзіреттілігін "lesson study" технологиясы негізінде дамыту. Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті Жас ғалым-2019 атты VІI Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы. 2019 ж., 22 ақпан. 172-174 б. Мышбаева Г.М., Қыяқбаева Ұ.Қ.
12. Мектеп жасына дейінгі балалардың зерттеушілік дағдыларын дамыту. VII Халықаралық ғылыми- педагогикалық конференция Global science and innovations 2019: Орталық Азия Нұр-Сұлтан, 25-28 қыркүйек. 377-380 б.
13. Іс-әрекетті зерттеу топтары оқытушылардың кәсіби біліктілігін дамытудың тиімді құралы ретінде. VІII Халықаралық ғылыми- педагогикалық конференция Global science and innovations 2020: Орталық Азия 29 ақпан. 2020 ж. Нур-Султан (Астана), 8-11 бет.
14. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің құзіреттілігін дамыту. Республикалық ғылыми-практикалық конференция. Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті, Қарағанды, 2020 ж., 771-775 б. Мышбаева Г.М., Қожағұлов А., Мамытбаева Ж.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделді, ғылыми аппараты: нысаны, пәні, мақсаты, міндеттері, жетекші идеясы, әдіснамалық-теориялық негіздері, зерттеу көздері, әдістері, негізгі кезеңдері, ғылыми жаңалығы мен теориялық және практикалық маңыздылығы, ғылыми болжамы, қорғауға ұсынылатын қағидалар ашып көрсетілді.
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың теориялық-әдіснамалық негіздері деп аталатын бірінші тарауда lesson study, зерттеушілік, зерттеушілік құзыреттілік ұғымдары мен болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту түсінігіне сипаттама беріліп мәселенің ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде зерделену жайы талданды, болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың отандық және шетелдік тәжірибесі сараланды. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесін зерттеудің әдіснамалық тұғырлары таңдалып алынды.
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың ғылыми-тәжірибелік алғышарттары атты екінші тарауда мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытудың қазіргі жағдайы, құрылымы мен қызметі зерделенді. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі ұсынылды.
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыс мазмұны деп аталатын үшінші тарауда болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың диагностикасы мен механизміне талдау жасалынып, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың мазмұны және оның нәтижелері көрсетілді. Сонымен қатар ұсынылған әдістеме, тәжірибелік-эксперименттік зерттеу нәтижелері талқыланып, қорытындыланады.
Қорытынды бөлімде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудағы теориялық және эксперименттік жұмыстың нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен ғылыми тұрғыдан ұсыныстар берілді. Пайдаланылған әдебиеттер тізімінде зерттеу барысында қарастырылған философиялық, педагогикалық, психологиялық және әдістемелік әдебиеттер қамтылды.
Қосымшада зерттеу үдерісінде қолданылған материалдар берілді.
1 БОЛАШАҚ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН LESSON STUDY ӘДІСТЕМЕСІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесінің ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде зерделену жайы
ХХІ ғасырда білімнің, жалпы қоғамның дамуын қамтамасыз ететін басымдықтағы құндылықтардың жеделдете ауысып жатқаны айқын байқалуда. Жалпы адамзат өркениетінің жылдам қарқынмен басқан әр қадамы өмірге бейімделгіш жаңа шарттар мен оларға тән амал-тәсілдердің де туындауына негіз болып отыр. Әлемнің барлық елдерінде дерлік ұлттық білім берудің барлық жүйесіне қозғау салатын реформалау немесе жетілдіру үдерісі жүргізілуде.
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті - оқудың жаңа технологияларын енгізу, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, - деп атап көрсеткен [81].
Құзырет термині латынның compete деген сөзінен шыққан, тікелей аударғанда білу, жасай алу деген мағынаны білдіреді. Құзыреттілік термині латынның competentis бейім сөзінен туындап, белгілі бір сала бойынша жан-жақты хабардар болу мағынасын бере отырып, оқу пәнін оқыту үдерісінде қалыптасатын білім, іскерліктер мен дағдылар жиынтығы және қандай да бір қызметті орындай алу қабілеттілігі [82].
Қазақстанда құзыреттілікті қалыптастырудың теориялық және практикалық аспектілерін К.С.Құдайбергенова [83], Ә.М.Мұханбетжанова [84], Г.Ж.Меңлібекова [85], Г.Ж.Джадрина [86], А.А. Бейсенбаева [87] және т.б. ғалымдар зерттеген .
И.А.Зимняя [64,б. 41] құзыреттілік ұғымын білімге негізделген адамның зияткерлік және жеке басына байланысты әлеуметтік-кәсіби іс әрекетінің тәжірибесі деп түсіндірсе, А.В.Хуторской құзыретке өзара байланысты мағыналық бағдар, білім, білік, дағды және тәжірибенің жиынтығынан көрінетін білім беруге алдын-ала қойылатын әлеуметтік талап (норма), ал құзыреттілікке білім алушының тікелей қатысуымен жүзеге асатын тиісті құзыретті игеру, меңгеру деп анықтама береді [41,б. 65]. Құзырет шешімін табуы тиіс бағыттар, міндеттер, рөлдер, тапсырмалар туындатады. Құзырет бұл игерілуге тиісті құзыреттіліктің мазмұны. Бұл жағдайда құзыреттілікті нақты бір құзыретті жүзеге асыру үшін іс-әрекетті табысты жүзеге асыру деп түсінеміз.
Құзыреттілікке байланысты төмендегі 1-кестеден отандық және шетелдік зертеушілердің құзыреттілік ұғымына берген өзіндік анықтамаларын салыстырмалы түрде көруге болады.
23 қарашада қалалық мәслихаттың "шетелдіктер үшін туристік жарна мөлшерлемесін бекіту туралы" шешімінің жобасы ашық нормативтік-құқықтық актілер сайтында пайда болды.
Қалада шетелдік туристер саны 204,3%-ға артқан. Жоба соған қатысты талқыға түсті.
"Солтүстік Қазақстан облысы Петропавл қаласының аумағында шетелдіктер үшін туристік жарна мөлшерлемесі бекітілді. 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап қалаға келу құнының 5%-ы", - делінген жобада.
Петропавл әкімдігінің кәсіпкерлік, ауыл шаруашылығы және ветеринария бөлімінің басшысы Ғалымжан Абаевтың пайымдауынша, "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" заңның 6-бабы 2-тармағының 2-10 тармақшасына сәйкес шетелдіктер үшін туристік жарна мөлшерлемелерін бекіту облыстық маңызы бар қалалар мәслихаттарының құзыретіне жатады.
"Бұл мөлшерлеме 2021 жылдың бірінші жартыжылдығымен салыстырғанда 2022 жылдың бірінші жартыжылдығындағы ресми статистикалық деректер негізінде бекітілді", - делінді түсіндірме жазбада.
Ғалым Ж.В.Рассказова зерттеушілік құзыреттілікті үш бағытта қарастырады. Атап айтсақ: бірінші, зерттеушілік жобалау, онда болашақ педагогтердің дайындық деңгейіне сәйкес теорияны практикамен байланыстыруын, екіншіден, болашақ педагогтердің қызығушылығын біріктіру, үшіншіден, оқу материалын меңгерудің жоғары деңгейіне жетуге мүмкіндік береді [88].
С.И.Осипова зерттеушілік құзыреттіліктің түрленгіш сипатына назар аударады және оны кіріктірілген тұлғалық қасиет ретінде көрсетеді. Ол төмендегі қабілеттерден көрінетін болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігінің үш негізгі элементін бөлуді ұсынады [89]:
Е.В.Феськова өзінің жұмысында көрсеткендей, болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттіліктері өз күшімен жаңа білім жүйесін құруда және меңгеруде алға ұмтылысын, шығармашылық мазмұнды, өзін-өзі дамытуын көрсетеді [90].
А.Н. Дахиннің [91], А.Н.Зеердің [92], И.Зимняяның [93], Т.В.Ивановтың [94], О.А.Козыревтың [95], А.К.Марковтың [96], Милованова Н.Г. [97], А.С.Савенковтың [50, 18 б.], А.П.Тряпициннің [98], А.В.Хуторскийдің [41,б. 105], В.Н.Шапаловтың [99] және де т.б ғалымдардың жұмыстарында зерттеушілік құзыреттілікке қатысты сұрақтар көрсетілген. Зерттеушілік құзыреттілік тұлғаның базалық компоненті ретінде жетекші сипаттамаларды айқындайды.
Зертеушілік құзыреттілік - бұл білім беру мәселелерін шешу және білім беру үдерісін құру үшін білімді іздеу мақсатында технологиялық деңгейде зерттеушілік іс-әрекет тәсілдері мен білігіне ие екендігін білдіретін тұлға сипаттамасы [67,б. 114].
Қазіргі отандық зерттеулер көрсеткендей, зерттеушілік құзыреттілікті қалыптастыруда білім алушыларды ғылыми-зерттеушілік іс-әрекетке дайындауда маңызды рөл арнайы ұйымдастырылған құралдарға бұрылады [101-105].
Lesson Study- ең алғаш батыс елдерінде қалыптасып, Жапонияда дамып, шетел тәжірбиесінен алынған жүйе. Өзге тілден аударғанда сабақты зерттеу деген мағынаны білдіреді. Онда білім алушылар мен педагогтер белсенді түрде сабақта зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Сабақ барысында жасалған іс-әрекеттер зерттеледі. Lesson study бірлескен жұмысты талап етеді [108].
Педагогтің тәжірибелі білімін қалыптастыруға ықпал ететін, сабақта орын алып жатқан іс-әрекетті зерттеудің ерекше мысалы болып келетін педагогикадағы тәсілдердің бірі. Білім алушының білім алуына көмек беру негізінде ұйымдастыруға болады. Lesson study-білім алушылардың деңгейін анықтау, топтық жұмыс құрамындағы әртүрлі деңгейдегі білім алушыларды анықтау мақсатында қолданылады. [109].
Майдан аяқтал - ған соң оқуым - ды жалғастырып, 8-сы - нып - - - қа қабылдандым. 8-сынып - ты бітірген соң, Жамбыл қала - сын - дағы техникумға оқуға түстім. Жам - был - қазіргі Тараз. Осы қалада зоотехникалық-мал дәрігерлік техникум болатын. Онда Орталық Азия, Ресей, Кавказдың оқу меке - ме - лерінен келген мамандар сабақ беретін. Осыған орай бауырыма қатысты техникумда болған бір қызық жайт есіме түсіп отыр. Оқу орнында бір профессор есектану дейтін тақырыпта дәріс өтіпті. Ол есектің қандай жануар екенін, оны қалай бағып-күту керектігі жайлы баяндайды. Алайда техникумда тәжірибе көрсететін дәрісхана - лар жоқ екен. Сондықтан профессор студенттерге базарға баруды тапсырады. Жамбылда сол кезде Ұлы Жібек жолынан қалған үлкен базар болған. Айналадағы халық мұнда сауда жасауға, тіпті алыс түкпірлерден де ағылып келетін. Соғыстан соңғы кезеңде бәрі атпен, есекпен, өгізге арба жегіп жүретін. Бір жерге тоқтайды да, көлігін байлап, базарға еніп кете береді. Міне, студенттер әлдебір есек байлаулы тұрған жерге келеді[110-112].
Қазір әлемде мойындалған 200-ге таяу мемлекет бар. Бір өкініштісі, осыдан 10-12 жыл бұрын әлемдегі кеңінен қолданылатын тілдердің жүздігінде шамамен 70-ші орында болған қазақ тілі кейбір рейтингтерде 89 орынға сырғыған. Керісінше, еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін кеңінен дамуы тиіс тіл неге мұндай күйге түскен?! Халықаралық зерттеулер қаншалықты бейтарап? Мұндай кері кету үрдісі орыс тіліне де тән. Сарапшылардың алдағы уақытта орыс тілінің орнын әлемдік рейтингтерде түрік тілі басады деген болжамы бекер емес. Жалпы, жүздікке төрт түркі тілі кіреді: әлемдік тілдерді зерттейтін Еthnologue анықтамалығының дерегіне сенсек, бұл жүздікте түрік тілі - 20 орында, өзбек тілі - 54 орында, әзірбайжан тілі - 82 орында, қазақ тілі - 89 орында. Бір қызығы, әлемдік рейтингте қазақ тілін қолданушылар саны 12 934 060 адам, яғни, native speakers ретінде көрсетілген. Ал Әзірбайжанның халық санағы бойынша, елде 10 млн астам адам тұрады, ал тілді қолданушылар саны 13 813 750 деп көрсетілген. Яғни, сырттағы әзірбайжандарды да санаған. Енді қараңыз, 2009 жылғы әлемдік зерттеулерде қазақ тілін білетіндер саны 17,8 млн адам деп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘОЖ: 378.091.12 Қолжазба құқығында
МЫШБАЕВА ГҮЛМИРА МҰРАТҚЫЗЫ
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін Lesson study әдістемесі арқылы дамыту
6D010100 - Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу
Философия докторы (PhD)
дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
Отандық ғылыми кеңесші
п.ғ.к., профессор
Кыякбаева У.К.
Шетелдік ғылыми кеңесші
PhD, профессор
Namin Shin
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2022
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
4
АНЫҚТАМАЛАР
5
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
6
КІРІСПЕ
7
1 БОЛАШАҚ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН LESSON STUDY ӘДІСТЕМЕСІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
18
1.1 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесінің ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде зерделену жайы
27
1.2 Болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың отандық және шетелдік тәжірибесі
27
1.3 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесін зерттеудегі әдіснамалық тұғырлар
43
2 БОЛАШАҚ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН LESSON STUDY ӘДІСТЕМЕСІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТӘЖІРИБЕЛІК АЛҒЫШАРТТАРЫ
50
2.1 Мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытудың қазіргі жағдайы
50
2.2 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымы мен қызметі
66
2.3 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі
73
3 БОЛАШАҚ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН LESSON STUDY ӘДІСТЕМЕСІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУДАҒЫ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫС МАЗМҰНЫ
99
3.1 Зерттеу мәселесі бойынша анықтаушы эксперименттік жұмыстарының диагностикасы
99
3.2 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту механизмі
110
3.3 Зерттеу мәселесі бойынша жүргізілген тәжipибeлiк-экcпepимeнттік жұмыс нәтижeлері
131
ҚОРЫТЫНДЫ
146
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
148
ҚОСЫМША А - А. Пакулина мен С.М. Кетьконың Педагогикалық ЖОО білім алушыларының оқуға мотивациясы сауалнамасы
158
ҚОСЫМША Ә - В.И. Андреев бойынша өзін-өзі дамыту және өзіндік білім алуға қабілетін бағалау
160
ҚОСЫМША Б - Тұлғаның зерттеу бағытын анықтау әдістемесі - жетістікке жету сәтсіздікке жол бермеу (А.А. Реан)
161
ҚОСЫМША В - Дж. Рензуллидің креативтілік сауалнамасы (Е.Е. Туник адаптациясы бойынша)
163
ҚОСЫМША Г - Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту атты авторлық сауалнама
164
ҚОСЫМША Д - Зерттеушілік құзыреттілігі дамыған болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтердің өз тәжірибелерінен
170
ҚОСЫМША Ж - SPSS талдау
190
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сәйкес сілтемелер пайдаланылған:
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жаңа Қазақстан: жаңару мен жаңғыру жолы Қазақстан халқына Жолдауы. 1 қыркүйек 2022 ж.
Білімді ұлт сапалы білім беру ұлттық жобасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 726 қаулысы.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы № 348 бұйрығы.
Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 9 қыркүйектегі №394 бұйрығы.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы, Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 14 қазандағы №422 бұйрығы.
Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды дамыту моделін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 15 наурыздағы №137 қаулысы.
Педагогтің кәсіби стандарты Жалпы ережелер. Атамекен Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының Басқарма төрағасының 2017 жылғы 8 маусымдағы №133 бұйрығына қосымша.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары, Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрінің 2022 жылғы 20 шiлдедегi № 2 бұйрығы.
Қазақстан Республикасы жалпы білім беретін мектептері педагогтерінің біліктілігін арттыру курсының бағдарламасы. Тренерге арналған нұсқаулық. Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ. Педагогикалық шеберлік орталығы. Астана, 2016.
Педагог мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының Заңы. 2019 жылғы 27 желтоқсан № 293-VІ ҚРЗ.
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:
Педагог-тәрбиеші - мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талабына, жас ерекшелік топтарының үлгілік оқыту жоспары бойынша оқу қызметінің кестесіне сәйкес педагогикалық процесті жүзеге асырады.
Құзыреттілік (латынның competentis-бейім сөзінен) - қандай да бір оқу пәнін оқыту үдерісінде қалыптасатын білім, білік, дағдылар жиынтығы, сонымен қатар, қандай да бір қызметті орындай алу қабілеттілігі, ол күнделікті өмірдің нақты жағдайларында пайда болатын проблемалар мен міндеттерді тиімді түрде шешуге мүмкіндік беретін қабілеттілік.
Әдістеме (Методика) - 1) әдістер жиынтығы; 2) оқыту немесе ғылымды зерттеу әдістері туралы ілім; 3) педагогиканың жеке пәндерден берілетін білім көлемі мен мазмұнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін зерттейтін саласы.
Lesson study - мұғалім тәжірибесі саласындағы білімді жетілдіруге бағытталған, сабақтағы іс-әрекеттегі зерттеудің ерекше үлгісі болып табылатын педагогикалық тәсіл.
Коллоквиум (лат.colloguim-әңгіме, әңгімелесу) - оқу сабақтары нысандарының бір түрі; оқытушылардың білім алушылардың білімін тексеру мақсатында әңгімелесуі.
Кері байланыс - қандай да бір жағдайға немесе әрекетке арналған жауап, пікір.
Рефлексия - адамның өз істерінің мəнін түсіну, ойлану барысында өзіне өзінің нені, қалай жасағаны туралы толық жəне анық есеп беруі немесе өзі əрекет барысында басшылыққа алған ережелер мен кателерді мойындауы не жоққа шығаруы.
Критерий анықтау немесе классификациялау кезіндегі бағалаудың белгісі.
Белгі - бұл символ, оқу жетістіктерін бағалаудың саны, әріп, не басқа түрде берілетін шартты-формальды, мөлшерлік көрінісі.
Интерпретация (interpretation) 1) нақты тілде ұсынылған кейбір синтаксистік аяқталған мәтіннің мағынасына түсініктеме беру; 2) мәліметтерді, әдетте, программада немесе оның қандай да бір үзіндісінде (операторда) агрегациялаудың, алгоритмдік мәнін автоматты түрде табу мен талдауды орындау, логикалық қорытынды.
Құрылымдалмай бөлінген топтардағы топтық жұмыс - топтық жұмысты ұйымдастыру нысаны. Білім беруші білім алушылардың қабілеттерін, көшбасшылық қасиеттерін ескермей, кездейсоқ таңдау әдісімен топқа бөледі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР
Қазақстан Республикасы
ҚР ҒжЖБМ
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
ҚР ОАМ
Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі
ҚР МЖМБС
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ЖОО
Жоғары оқу орны
МДҰ
Мектепке дейінгі ұйым
МЖДБ
Мектеп жасына дейінгі балалар
LS
Lesson Study
БТ
Бақылау тобы
ЭТ
Эксперимент тобы
WEB
Бүкіләлемдік торап
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі уақытта еліміздің білім беру жүйесінде оқыту мен тәрбиелеудің мазмұны, формалары, әдістері жаңартылып, заманауи тетіктерін іздеу жүзеге асырылуда. Әлемдік білім жүйесі жаңаруда, балалар өзгеруде, бұл педагогтің біліктілігіне жаңа талаптардың жүктелуіне әкеледі. Осы бағыттағы шешімдердің бірі lesson study әдістемесін педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігін дамыту құралы ретінде пайдалану мүмкіндігі туындайды.
Қоғамдағы қарқынды өзгерістер бүгінгі болашақ педагогтен шығармашылықпен ойлауға қабілетті, өзіндік ойы бар, бастамашылдық сияқты жаңа қасиеттердің болуын қажет етеді.
Педагогтердің кәсіби даярлығын жоғары деңгейге көтеру мемлекеттің ұлттық саясатының құнды басымдықтарының бірі. Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К.Тоқаев өзінің 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында: Білім беру жүйесіне жігерлі әрі білікті мамандар қажет. Жоғары оқу орындары мамандардың сапалы даярлануына жауап беруге міндетті, - деп көрсеткен еді. Сонымен қатар Мемлекет басшысы өзінің сөзінде: Ғылымды дамыту - біздің аса маңызды басымдығымыз... Жалпы, еліміздің білім беру және ғылым саласының алдында кезек күттірмес ауқымды міндет тұр [1]. Бұл - уақыт талабына сай болуымен қатар, әрқашан бір адым алда жүріп, тың жаңалықтар ұсына білу деген сөз, - деп инновациялық әрекетке даяр болудың маңызын атап көрсеткені белгілі.
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерін даярлауға қойылатын талаптың бірі бүгінгі қоғамдық сұранысқа жауап беретіндей білімді меңгерумен қатар, ғылыми және шығармашылық ізденістерді жүзеге асыра алатын зерттеушілік құзыреттіліктері дамыған мамандарды даярлап шығару.
Қазақстан Республикасы Атамекен Ұлттық кәсіпкерлер палатасының Басқарма төрағасының 2017 жылғы 8 маусымдағы №133 бұйрығына қосымша Педагогтің кәсіби стандартында: Педагогтік іс-әрекет - бұл бір адамның басқа адамға тікелей әрекет жасауы емес, олардың өзара әрекеттесуі, - деп көрсетілген. Стандартта педагог қызметінің маңыздылығына ерекше назар аударған. Кәсіби стандарт Педагог білім бағдарламаларын қалыптастыруға, оның ішінде білім ұйымдарының қызметкерлерін оқытуға, білім ұйымдарының бітірушілері мен қызметкерлерін сертификаттауға арналған құжат. Аталған кәсіби стандартта педагогтің еңбек қызметі беске бөлініп қарастырылған: оқыту, тәрбиелеу, әдістемелік, зерттеушілік және әлеуметтік-коммуникативтік [2].
Мектепке дейінгі ұйым тәрбиешісінің 1-ші еңбек қызметі Оқытушылық бойынша оқу ақпаратын таратады, өз бетімен оқуды үйретеді; 2-ші еңбек қызметі Тәрбиелік: білім алушыларды әлеуметтік құндылықтар жүйесіне тартады; 3-ші еңбек қызметі Әдістемелік: білім үдерісін әдістемелік қамтамасыз етуді жүзеге асырады; 4-ші еңбек қызметі Зерттеушілік: білім мазмұнын меңгеру деңгейін зерделейді, білім ортасын зерттейді; 5-ші еңбек қызмет Әлеуметтік-коммуникативтік: кәсіби қоғамдастықпен және білімнің барлық мүдделі тараптарымен өзара әрекеттесуді жүзеге асыратын бес еңбек қызметі белгіленген: білім, іскерлік пен дағдылар, тұлғалық және кәсіби құзыреттіліктердің көрсеткіштерінен тұрады [2,б. 5].
Аталған еңбек қызметінің дескрипторлары деңгей бойынша сипатталған, демек болашақ мектепке дейінгі ұйым педагог қызметінің құндылығын және зерттеушілік құзіреттілігін ашып көрсетеді.Жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында: құзыреттілік - оқу үдерісінде алған білімді, шеберлік пен дағдыны кәсіби қызметте практикалық тұрғыда пайдалана білу қабілеті, - деп атап көрсетілген. [3].
Жоғары оқу орнында білім алушылар барлық кәсіби қызмет түрлерін меңгере отырып, зерттеушілік құзіреттілік арқылы білім алуда шығармашылық ізденістерге, педагогикалық тәжірибені зерттеуге, рефлексия, жобалау, диагностика, инновациялық технологияларды жүргізу мәселесіне басымдық берілуі қажет.Ал, Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы ұсынған мұғалімдердің біліктілігін арттыру бағдарламасында: Білім беру бағдарламаларын әзірлеу барысында педагогтердің бойында қалыптастыруға қажетті дағдылар нақты айқындалған. Бұл құжаттар бүгінгі жоғары оқу орнында білім алушылар болашақ педагог-тәрбиешілер болғандықтан солардың ішінде біздің жұмысымызға тікелей қатысты ғылыми-зерттеу, сын тұрғысынан ойлау, білімді шығармашылық тұрғыда қолдана білу қабілеттерін, сондай-ақ проблемаларды шешуде зерттеушілік құзіреттіліктерін университет қабырғасында меңгерту қажеттігін аңғартады [4].
Теориялық еңбектерді зерделеу нәтижесі психология мен педагогика ғылымдарындағы болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесінің ғылыми бағыттарының сипаттарын айқындауға мүмкіндік берді.Қазақстан Республикасы жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында болашақ маманның кәсіби құзыреттілігін дамыту, білім мазмұнын жетілдіру мәселелері басты міндет болып саналады [4, б.56].
Қазіргі кезде білім беру саласындағы әлемдік білім кеңістігіне ұмтылуға байланысты жасалынып жатқан талпыныстар болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзіреттілігін дамытып, білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайына пайдалана білуге үйрету қажеттілігін туғызады.Шындығында, әлем қарыштай дамып, мектепке дейінгі білім беру саласында ұдайы өзгерістер жүріп жатыр, тәрбиеші-педагог мамандығына деген сұраныстардың көбеюі, яғни болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің үздіксіз оқып, білім алуға, өзін кәсібін жетілдіріп, қиындықтардан шығу жолдарын қарастыруы заңдылық. Қазіргі таңда аталған өзгерістерге сәйкес мектепке дейінгі білім беру саласының мақсаты - жылдам өзгеріп отыратын жағдайларда алынған білімдерді тереңдету арқылы болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің кәсіптік іс-әрекетке қатысты зерттеушілік құзіреттілігін дамыту негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға құзыретті жеке тұлғаны қалыптастыру деп анықталып отыр. Бұл мақсатты жүзеге асыру жоғары оқу орнындағы білім беру барысында болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің сапалы білім алуын зерттеушілік іс-әрекетке тиімді дайындау мүмкіндігін беретін зерттеушілік құзіреттілігін дамытуды тереңдете зерттеуді қажет етеді [5-8].
Зерттеушілік құзыреттілікке бағытталған білім беру оны тиімді ұйымдастырудың мән-мазмұнын, әдіс-тәсілдерін құрастыру және оны меңгеру арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан зерттеушілік құзыреттіліктің ғылыми негіздерін игеру, оның оқыту үдерісіндегі рөлін және болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтеріне ықпалын анықтау, білім берудің жаңа нәтижелерін қалыптастырудың педагогикалық шарттарын белгілеу маңызды зерттеу мәселелерінің бірі екені сөзсіз.2015 жылдың қараша айынан Назарбаев Зияткерлік мектептері ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы Дүниежүзілік Сабақты зерттеу қауымдастығының (WALS) ресми 18-ші мүшесі болып табылады және WALS Кеңесінің құрамына қабылданды. Сабақты зерттеу қазақстандық мектептерде педагогтердің кәсіби тәжірибесін жетілдіруге бағытталған сабақ барысында іс-әрекеттегі зерттеу жүргізудің ерекше педагогикалық тәсілі ретінде қолданылады [4,б. 16]. Осыған байланысты қазіргі уақытта іс-әрекеттегі зерттеу,- деп аталатын Lesson Study педагогикалық әдісін қолдану өзекті.Бұл тәсіл XX ғасырдың жетпісінші жылдарында Жапонияда тәжірибені жақсарту және жетілдіру мақсатында пайда болған. Сабақты зерттеу тәсілі Макота Йошида Америка Құрама Штаттары мен Ұлыбританияда жаңа тәсілдің таныстырылымын жасағаннан кейін, Жапониядан тыс жерлерде 2007 жылдан бастап танымал бола бастады. Аталған елдердің зерттеушілері жапондық ғалымдардың халықаралық зерттеу аясында көрсетілген академиялық жоғары жетістіктеріне ықылас танытты [9-12].
Қазір уақытта Шығыс Азияда Lesson Study Жапониямен қоса, Сингапурде, Гонконг пен Қытайда қолданылады. Бұл тәсіл сонымен қатар батыс елдерінде де, соның ішінде АҚШ-та, Ұлыбританияда, Швецияда және Канадада қолданылуда. Ал, барлық қазақ ойшылдары мен ағартушыларының педагогикалық идеяларының негізінде жастардың танымдық мәселелері жан-жақты көтеріліп, әлі күнге дейін педагогкалық үдерісте кеңінен пайдаланылып келеді.
Қазақ халқының ойшылдары Әбу Насыр әл-Фараби [13], Ж. Баласағұн [14], Қ.А.Яссауи [15], Ы.Алтынсарин [16], А.Құнанбайұлы [17], Мәшһүр-Жүсіп Көпеев [18] еңбектерінде жастарды білімге, ізденуге, ғылымға бет бұру мәселесіне назар аударады және Ш.Құдайбердиев [19], А.Байтұрсынов [20], Ж.Аймауытов [21], М.Жұмабаев [22] және т.б. еңбектерінде жастарды зерттеу іс-әрекетіне, ойлау өнерін шарықтау шегіне жеткізу тұрғысында қарастырған.
Зерттеушілік-танымдық әрекеттер туралы ой-пікірлер ХVІІ-ХІХ ғғ. классикалық философтар (Дж.Локк, Б.Спиноза, И.Фихте, Ф.Шеллинг, И.Кант, Г.Гегель) еңбектерінде бастау алғаны белгілі. Зерттеушілікті дамыту мәселесі сана мен өзіндік сана тұрғысынан (С.Л.Рубинштейн [23], А.Н.Леонтьев [24], Л.И.Божович [25], И.И.Чеснокова [26], Н.И.Чуприкова [27], В.И.Слободчиков [28], Ф.И.Исаев [29], өзін-өзі дамытуды қамтамасыз ететін тұлғаның сапасын қалыптастыру механизмі жағынан (Н.И.Гуткина [30], А.В.Петровский [31], Б.З.Вульфов [32], В.Н.Харькин [33], теориялық және практикалық ойлау мен өзін-өзі тануға әрекетін саналы түрде бағыттай білу қабілеті (Л.С.Выготский [34], В.В.Давыдов [35], Ю.Н.Кулюткин [36], Г.С.Сухобская [37] туралы мәселелерімен байланысты қарастырылды.
Құзыреттілікті психологиялық категория ретінде құзыреттілікке негізделген іс-әрекеттің құндылықты негіздерін Дж.Равен [38], А.К.Маркова [39], М.А.Холодная [40], педагогикалық категория ретінде А.В.Хуторской [41], Г.И.Гузева [42], және т.б. қарастырған. Тұлғаны дамытуда іс-әрекетке негізделген құзыреттілік тұғырының жалпы теориялық идеялары К.А.Абульханова-Славская [43], Б.Г.Ананьев [44], А.Г.Асмолов [45] және т.б. еңбектерінде зерделенсе, білім берудегі субъектілік қарым-қатынас теориялары С.Б.Гершунский [46], И.А.Зимняя [47], И.С.Якиманская [48], В.В.Сериков [49], А.И. Савенков [50] және т.б. еңбектерінде тұлғалық сапалар және мінез-құлықпен, қарым-қатынастағы қабілеттіліктермен, білім және іскерліктермен байланыстыра зерттелді.
Студенттердің зерттеушілік қызметін қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық проблемалары бойынша В.И.Андреев [51], Ю.К.Бабанский [52], В.В.Давыдов [53], С.И.Архангельский [54] және т.б. еңбектерінде қарастырылған. Студенттердің зерттеу қызметінің ерекшеліктері, формалары және педагогтар мен студенттердің ынтымақтаса жұмыс істеу түрлері бойынша Н.В.Сычкова [55], Л.И.Аксенов [56], Б.И.Сазонов [57] және т.б. студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарының әлеуметтік функциялары және зерттеу қызметінің кешенді жоспарлау тәжірибесі бойынша Л.Г.Квиткина [58] және т.б.; студенттердің ғылыми-зерттеу қызметі мен оқу процесінің педагогикалық талаптарға сай өзара байланысы бойынша В.Н.Намазов [59] және т.б.); студенттерді оқыту процесі барысында зерттеушілік біліктілігін қалыптастыру проблемалары П.Ю.Романова [60] және т.б болашақ маманның ғылыми-зерттеу мәдениетін дамыту мәселелерін қарастырған.
Маманның зерттеушілік іс-әрекетін арттыру әдіснамасы мен әдістері, әрі оның оқу үдерісіндегі маңызы туралы В.И.Загвязинский [61], В.И.Богословский [62], В.В.Краевский [63], И.А Зимняя [64], Е.В.Бережнова [65], және т.б. еңбектерінде көрініс тапты.Отандық ғалымдар еңбектерінде зерттеушілік мәдениетінің тұжырымдамасын З.А.Исаева [66], Ш.Т.Таубаева [67] мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті туралы қарастырды. Жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру мәселесі бойынша Р.С.Омарова [68] қарастырса, жоғары оқу орындарындағы зерттеушілік әрекеттің даму тарихын және теориясы мен технологиясы мәселесін Г.К.Ахметова [69], А.А.Булатбаева [70], А.К.Мынбаева [71], А.М.Кудайбергенова [72], Е.С.Оналбеков [73] және т.б. зерттеген.
Соңғы жылдары университеттік білім беру жүйесінде ғылыми зерттеу дағдыларын қалыптастыру мәселесін философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияларда А.С.Мизимбаева [74] бастауыш сынып мұғалімдерінің зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыруды А.Д.Сыздықбаева [75], болашақ әлеуметтік педагогтардың зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыруды А.К. Жексенбинова [76] ақпараттық-коммуникациялық технологиялар арқылы болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастыруды Ғ.Т.Абилбакиева [77], болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің метақұзыреттілігін дамытуды Қ.Б.Жанадилова [78], болашақ мамандарды бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік іс-әрекетін дамытуға даярлауды Ұ.Б.Ахатаева [79] зерттеген.Ал, lesson study әдістемесі Жапонияда мамандардың зерттеушілік мәдениетінің концепциясын Chen X., Yang, F. Жапон мұғалімдерінің lesson study арқылы оқу бағдарламасының реформасын құру. Dudley P.( lesson study қалай жұмыс істейді және тамаша оқу мен оқытуды тудырады). Kuno H. (Жапониядағы lesson study арқылы оқу жоспарын дамыту). Lewis K., Takahashi A.( lesson study арқылы оқу жоспарын реформалауды жеңілдету). Lewis C., Tsuchida T. (Зерттеу сабақтары Жапондық білім беруді қалай дамытады). Nakano K. (Жапониядағы білім беру әдістерін зерттеу). Stigler, J.W., Hiebert J. (Оқытудағы олқылықтар). Takahashi A., Yoshido M. (lesson study қауымдастығын құру) [80] және т.б. еңбектерде қарастырылған.
Әлемдік тәжірибені ескере отырып, жаңартылған білім беру бағдарламаларын кеңейту бағытында тың идеялар туындап, мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жетілдіру жалғасын табуда. Жасалынып жатқан игі істер болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің ойлау белсенділігін дамытып, білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайына пайдалана білуге үйрету қажеттілігін туғызады. Ал мұндай тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талаптар - шығармашылық, белсенділік, жауаптылық, терең білімділік, зерттеушілік, кәсіби сауаттылық. Берілген мәселе бойынша ғылыми педагогикалық зерттеулерді талдау lesson study әдістемесі негізінде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытудың жаңа бағыттарын ашуға мүмкіндік берді. Бірақ, lesson study әдістемесі негізінде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамыту мәселесі әлі де болса жетілдірулерді қажет етеді. Осы тұрғыдан lesson study әдістемесі негізінде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытуда:
lesson study әдістемесі негізінде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамыту көкейкестілігінің арта түсуіне қарамастан, теориялық және әдіснамалық негіздерінің жасалмауы арасында;
болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамыту қажеттілігі мен қазіргі қолданыстағы lesson study әдістемесі негізінде бұл мәселені шешу мүмкіндіктерінің пайдаланылмауы арасында;
болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытуды тәжірибеде жүзеге асырудың оқу-әдістемелік жағынан жеткілікті түрде қамтамасыз етілмеуі арасында қарама-қайшылықтар туындап отыр.
Осы бөліп көрсетілген қарама-қайшылықтардың шешімін іздестіру, зерттеу мәселесін айқындауға және зерттеу жұмысымыздың тақырыбын Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту, - деп таңдауға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытуды теориялық-әдіснамалық негіздеу, және оның әдістемесін тәжірибелік-эксперименттік жұмыс барысында сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: жоғары оқу орындарындағы біртұтас педагогикалық үдеріс.
Зерттеу пәні: Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту үдерісі.
Зерттеу болжамы: егер, болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың теориялық қағидаларына сәйкес оның әдістемесі жасалып, оқыту үдерісіне ендірілсе, онда болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігі жоғары деңгейде дамиды, өйткені, бұл жағдайда болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің lesson study әдістемесі туралы білімдері кеңейіп, оқу іс-әрекетінде жүзеге асыруға негіз болады.
Зерттеудің міндеттері
- болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың теориялық-әдіснамалық негіздерін айқындау;
- Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың отандық және шетелдік тәжірибесін сараптау;
˗ болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі мен әдістемесін жасау;
˗ болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мақсатындағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыс барысында әдістеменің тиімділігін тексеру және ұсыныстар даярлау.
Зерттеудің жетекші идеясы: болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытуда lesson study әдістемесін пайдалану, оның кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруға ықпалын тигізеді
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы; ҚР Оқу-ағарту министрлігінің мектепке дейінгі білім беру мәселелеріне қатысты көрсеткіш (норматив) құжаттары мен оқу-әдістемелік кешендері (стандарттар, үлгілік бағдарламалары, оқулықтар, оқу құралдары және т.б.); зерттеу тақырыбы бойынша философ, психолог, педагогтердің еңбектері; тәрбиеші-педагогтардың және автордың озық тәжірибелері.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері: Философиялық таным теориясы, тұлғалық-бағдарлық теориясы (В.В.Сериков, В.В.Давыдов, И.С.Якиманская), ізгілік-тұлғалық теориясы (тұлғалық қасиеттер тұтас жиынтығының дамуының білім беру жүйесіндегі білім алушылардың орталығы), жеке тұлғаның дамуы мен құзыреттілік- іс-әрекеттік теориялары, құндылықтар теориясы (И.Я.Лернер, Г.И.Щукина), тұлғалық іс-әрекеттік тұғыр (В.А.Сластенин, Н.В.Кузьмина, жүйелілік ілімі (Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, құзыреттілік тұғыр (Б.Т.Кенжебеков, Г.Ж.Меңлібекова, А.К.Маркова, М.В.Прохорова, Дж.Равен, А.И.Пискунов, В.И.Журавлев, А.А.Реан, А.А.Вербицкий) теория мен практиканың байланысы туралы философиялық ілімдер, біртұтас педагогикалық үдеріс теориясы, дидактикалық, педагогикалық-психологиялық тұжырымдамалар.
Зерттеудің әдістері
- теориялық әдістер: философиялық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік зерттеулер мен ғылыми еңбектерге талдау, жинақтау, жүйелеу, салыстыру, контент талдау, педагогикалық модельдеу, құрылымдау, ассоциациялау;
- эмпирикалық әдістер: - сауалнама, бақылау, тестілеу, зерттеушілік тапсырмаларды талдау, өзіндік бағалау, алынған сандық, сапалық нәтижелерге математикалық статистикалық талдау жасау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық маңыздылығы төмендегілер болып табылады:
1. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың теориялық-әдіснамалық негіздерінің айқындалуы;
2. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың отандық және шетелдік тәжірибесінің сарапталуы;
3. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі мен әдістемесінің жасалуы;
4. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мақсатындағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыс барысында әдістеме тиімділігінің тексерілуі және ұсыныстар даярлануы.
Зерттеудің практикалық маңызы: болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың әдістемесі құрастырылды және тәжірибе жүзінде оның тиімділігі тексерілді. Lesson study әдістемесі негізінде мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігі элективті курс бағдарламасы және Сабақты зерттеу (lesson study) әдістемелік құралы дайындалды және болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтеріне арналған нұсқаулықтар әзірленді.
Зерттеудің нәтижелерін мектепке дейінгі тәрбиелеу және оқыту педагогикасы мамандарын даярлайтын педагогикалық колледждерде, ЖОО - да және ғылыми-педагогикалық кадрлар біліктілілігін арттыру орталықтарында қолдануға болады.Зерттеу жұмысы үш кезеңде жүргізілді.
Бірінші кезеңде (2018-2019 жылдары) теориялық-ізденушілік: зерттеу мәселесі анықталып, оның мақсаты мен міндеттері айқындалды, зерттеудің ғылыми аппараты құрастырылды, зерттеудің теориялық негізі жасалды. Зерттеу мәселесіне байланысты философиялық, әлеуметтік, психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиеттер қарастырылды; әдебиеттерге салыстыру сараптамасы жүргізілді, зерттеу мәселесіне сәйкес алдыңғы қатарлы тәжірибелер жинақталып, дидактикалық материалдар зерделенді, анықтаушы эксперимент жүзеге асырылды. Отандық, шетелдік іргелі ғылыми зерттеулерге талдау жасау барысында қарастырылып отырған мәселенің ғылыми-теориялық негіздері анықталды, ғылыми мақалалар дайындалып, басылымдарда жарық көрді. Зерттеу мәселесі бойынша материалдар жинақталып, жүргізілетін жұмыстардың мақсат-міндеттері, мазмұны анықталды.
Екінші кезеңде (2019-2020 жылдары) эксперименттік: тәжірибелік-эксперименттің қалыптастырушы кезеңі жүргізілді, эксперимент барысында зерттеудің логикасы негізделіп, болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі жасалды, оның өлшемдері мен көрсеткіштері айқындалып, соған сәйкес деңгейлері анықталды.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар
Қазақстан мен жалпы әлемдік рейтингтердегі жай-күйін жақсарту үшін қазақ тілін қолдайтын халықаралық ұйым қажет-ақ. Мәселен, Францияның Франкофония ұйымы, Түркияның Юнус Эмре институты, Германияның Гете институты, т.б. тілді дамытудың, мәдени байланыстарды тереңдетудің ең айшықты мысалдары боп саналады. Неге қазақ тілін әсіресе қазақ диаспорасы көп шоғырланған елдерде көбірек насихаттамасқа? Байқауымызша, қазір әлемнің түкпір-түкпірінде тыңдармандары мен фанаттары қазақ тілін интернет арқылы үйреніп жатыр.
Зерттеу базасы ретінде Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті мен Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті алынды.
Зерттеудің талқылануы мен жариялануы. Зерттеудегі негізгі ойлар,
диссертацияның негізгі мазмұны, ондағы негізгі тұжырымдар халықаралық, республикалық ғылыми-практикалық конференцияларда және бақылау Комитеті бекіткен тізімдегі республикалық басылымдарда жарық көрді.
Зерттеу жұмысының мазмұны бойынша 14 мақала жарық көрді. Соның ішінде 1-еуі Scopus деректер қорына енетін жарияланымда:
1. Psychological and pedagogical bases of research formation competence of preschool teachers in the contex of lesson study. Cyprus Journal of Pedagogical Sciences, 17(4), 1359-1372. https:doi.org10.18844cjes.v17i4 .7160 Myshbaeva G., Kyakbaeva U., Khairlaeva G., Kamzaeva K., Baytas N. (2022).
2. Сабақты зерттеу оқытушылардың кәсіби біліктілігін дамытудың тиімді құралы ретінде. Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршысы, Педагогика ғылымдары сериясы- Алматы, №3 (63), 2019. 165-169 б., Мышбаева Г.М., Қыяқбаева Ұ.Қ.
3. Особенности современного дошкольного образования в Южной Корее: опыт изучения. Вестник КазНПУ имени Абая, серия Педагогические науки №1 (42), 2020 г., 164-171стр., Мышбаева Г.М., Намин Ш., Қонысбаева А. Б.
4. Бастауыш сынып оқушыларын белсенді интеллектуалды ізденіске баулудағы шығармашылық тапсырмаларды ұйымдастырудың педагогикалық және психологиялық негізі. Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршысы, - Педагогика ғылымдары сериясы- Алматы, №3(48), 2021 ж., 292-296 б., Мышбаева Г.М., Қыяқбаева Ұ.Қ.
5. Применение принципов духовно модернизации в обучении студентов-требование времени. Переяслав-Хмельницкий ГПУ имени Григория Сковороды Украина, 25 декабря 2018г., 193-198 стр. Мышбаева Г.М., Альдибекова Ш.
6. Болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыру мәселесінің ғылымдағы зерттелу жайы. Международная научно-практическая интернет-конференция "Тенденции и перспективы развития науки и образования в условиях глобализации" Украина, 2020 г., 207-209 стр.
7. Балабақша ойындарының бала психологиясына әсері. Аl farabi journal 8th international conference on social sciences 21-22 july. Turkey, 2020 г., 26-29 стр. Мышбаева Г.М., Альдибекова Ш., Жакупова А.
8. Профессиональное казахское изобразительное искусство в системе искусствоведческой подготовки студентов. Международная научная интернет-конференция Тенденции и перспективы развития науки и образования в условиях глобализации Мин. Обр. и Науки Украйны, университет Григория Сковороды в Переяславе, 31 января 2022 г., 139-141 стр.
9. Болашақ педагог мамандардың кәсіби құзыреттілігін "Lesson Study" технологиясы негізінде дамыту. IV Жаhандық ғылым және инновациялар 2019: Орталық Азия. Халықаралық-ғылыми практикалық конференция. 2019 жыл 21 қаңтар. 256-258 б.
10. Жоғары оқу орындарында білім берудің әлемдік деңгейіне сай білім беру үрдістері. Көшбасшылық және менеджмент: Теория мен практиканың қазіргі даму тенденциялары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Алматы, 128-130 б. Мышбаева Г.М., Қыяқбаева Ұ.Қ.
11. Педагог-тәрбиеші мамандардың кәсіби құзіреттілігін "lesson study" технологиясы негізінде дамыту. Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті Жас ғалым-2019 атты VІI Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы. 2019 ж., 22 ақпан. 172-174 б. Мышбаева Г.М., Қыяқбаева Ұ.Қ.
12. Мектеп жасына дейінгі балалардың зерттеушілік дағдыларын дамыту. VII Халықаралық ғылыми- педагогикалық конференция Global science and innovations 2019: Орталық Азия Нұр-Сұлтан, 25-28 қыркүйек. 377-380 б.
13. Іс-әрекетті зерттеу топтары оқытушылардың кәсіби біліктілігін дамытудың тиімді құралы ретінде. VІII Халықаралық ғылыми- педагогикалық конференция Global science and innovations 2020: Орталық Азия 29 ақпан. 2020 ж. Нур-Султан (Астана), 8-11 бет.
14. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің құзіреттілігін дамыту. Республикалық ғылыми-практикалық конференция. Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті, Қарағанды, 2020 ж., 771-775 б. Мышбаева Г.М., Қожағұлов А., Мамытбаева Ж.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделді, ғылыми аппараты: нысаны, пәні, мақсаты, міндеттері, жетекші идеясы, әдіснамалық-теориялық негіздері, зерттеу көздері, әдістері, негізгі кезеңдері, ғылыми жаңалығы мен теориялық және практикалық маңыздылығы, ғылыми болжамы, қорғауға ұсынылатын қағидалар ашып көрсетілді.
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың теориялық-әдіснамалық негіздері деп аталатын бірінші тарауда lesson study, зерттеушілік, зерттеушілік құзыреттілік ұғымдары мен болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту түсінігіне сипаттама беріліп мәселенің ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде зерделену жайы талданды, болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың отандық және шетелдік тәжірибесі сараланды. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесін зерттеудің әдіснамалық тұғырлары таңдалып алынды.
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың ғылыми-тәжірибелік алғышарттары атты екінші тарауда мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін дамытудың қазіргі жағдайы, құрылымы мен қызметі зерделенді. Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың құрылымдық-мазмұндық моделі ұсынылды.
Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудағы тәжірибелік-эксперименттік жұмыс мазмұны деп аталатын үшінші тарауда болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудың диагностикасы мен механизміне талдау жасалынып, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың мазмұны және оның нәтижелері көрсетілді. Сонымен қатар ұсынылған әдістеме, тәжірибелік-эксперименттік зерттеу нәтижелері талқыланып, қорытындыланады.
Қорытынды бөлімде болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамытудағы теориялық және эксперименттік жұмыстың нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен ғылыми тұрғыдан ұсыныстар берілді. Пайдаланылған әдебиеттер тізімінде зерттеу барысында қарастырылған философиялық, педагогикалық, психологиялық және әдістемелік әдебиеттер қамтылды.
Қосымшада зерттеу үдерісінде қолданылған материалдар берілді.
1 БОЛАШАҚ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГТЕРІНІҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН LESSON STUDY ӘДІСТЕМЕСІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Болашақ мектепке дейінгі ұйым педагогтерінің зерттеушілік құзыреттілігін lesson study әдістемесі арқылы дамыту мәселесінің ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде зерделену жайы
ХХІ ғасырда білімнің, жалпы қоғамның дамуын қамтамасыз ететін басымдықтағы құндылықтардың жеделдете ауысып жатқаны айқын байқалуда. Жалпы адамзат өркениетінің жылдам қарқынмен басқан әр қадамы өмірге бейімделгіш жаңа шарттар мен оларға тән амал-тәсілдердің де туындауына негіз болып отыр. Әлемнің барлық елдерінде дерлік ұлттық білім берудің барлық жүйесіне қозғау салатын реформалау немесе жетілдіру үдерісі жүргізілуде.
Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңында Білім беру жүйесінің басты міндеті - оқудың жаңа технологияларын енгізу, халықаралық коммуникациялық желілерге шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, - деп атап көрсеткен [81].
Құзырет термині латынның compete деген сөзінен шыққан, тікелей аударғанда білу, жасай алу деген мағынаны білдіреді. Құзыреттілік термині латынның competentis бейім сөзінен туындап, белгілі бір сала бойынша жан-жақты хабардар болу мағынасын бере отырып, оқу пәнін оқыту үдерісінде қалыптасатын білім, іскерліктер мен дағдылар жиынтығы және қандай да бір қызметті орындай алу қабілеттілігі [82].
Қазақстанда құзыреттілікті қалыптастырудың теориялық және практикалық аспектілерін К.С.Құдайбергенова [83], Ә.М.Мұханбетжанова [84], Г.Ж.Меңлібекова [85], Г.Ж.Джадрина [86], А.А. Бейсенбаева [87] және т.б. ғалымдар зерттеген .
И.А.Зимняя [64,б. 41] құзыреттілік ұғымын білімге негізделген адамның зияткерлік және жеке басына байланысты әлеуметтік-кәсіби іс әрекетінің тәжірибесі деп түсіндірсе, А.В.Хуторской құзыретке өзара байланысты мағыналық бағдар, білім, білік, дағды және тәжірибенің жиынтығынан көрінетін білім беруге алдын-ала қойылатын әлеуметтік талап (норма), ал құзыреттілікке білім алушының тікелей қатысуымен жүзеге асатын тиісті құзыретті игеру, меңгеру деп анықтама береді [41,б. 65]. Құзырет шешімін табуы тиіс бағыттар, міндеттер, рөлдер, тапсырмалар туындатады. Құзырет бұл игерілуге тиісті құзыреттіліктің мазмұны. Бұл жағдайда құзыреттілікті нақты бір құзыретті жүзеге асыру үшін іс-әрекетті табысты жүзеге асыру деп түсінеміз.
Құзыреттілікке байланысты төмендегі 1-кестеден отандық және шетелдік зертеушілердің құзыреттілік ұғымына берген өзіндік анықтамаларын салыстырмалы түрде көруге болады.
23 қарашада қалалық мәслихаттың "шетелдіктер үшін туристік жарна мөлшерлемесін бекіту туралы" шешімінің жобасы ашық нормативтік-құқықтық актілер сайтында пайда болды.
Қалада шетелдік туристер саны 204,3%-ға артқан. Жоба соған қатысты талқыға түсті.
"Солтүстік Қазақстан облысы Петропавл қаласының аумағында шетелдіктер үшін туристік жарна мөлшерлемесі бекітілді. 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап қалаға келу құнының 5%-ы", - делінген жобада.
Петропавл әкімдігінің кәсіпкерлік, ауыл шаруашылығы және ветеринария бөлімінің басшысы Ғалымжан Абаевтың пайымдауынша, "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" заңның 6-бабы 2-тармағының 2-10 тармақшасына сәйкес шетелдіктер үшін туристік жарна мөлшерлемелерін бекіту облыстық маңызы бар қалалар мәслихаттарының құзыретіне жатады.
"Бұл мөлшерлеме 2021 жылдың бірінші жартыжылдығымен салыстырғанда 2022 жылдың бірінші жартыжылдығындағы ресми статистикалық деректер негізінде бекітілді", - делінді түсіндірме жазбада.
Ғалым Ж.В.Рассказова зерттеушілік құзыреттілікті үш бағытта қарастырады. Атап айтсақ: бірінші, зерттеушілік жобалау, онда болашақ педагогтердің дайындық деңгейіне сәйкес теорияны практикамен байланыстыруын, екіншіден, болашақ педагогтердің қызығушылығын біріктіру, үшіншіден, оқу материалын меңгерудің жоғары деңгейіне жетуге мүмкіндік береді [88].
С.И.Осипова зерттеушілік құзыреттіліктің түрленгіш сипатына назар аударады және оны кіріктірілген тұлғалық қасиет ретінде көрсетеді. Ол төмендегі қабілеттерден көрінетін болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттілігінің үш негізгі элементін бөлуді ұсынады [89]:
Е.В.Феськова өзінің жұмысында көрсеткендей, болашақ педагогтердің зерттеушілік құзыреттіліктері өз күшімен жаңа білім жүйесін құруда және меңгеруде алға ұмтылысын, шығармашылық мазмұнды, өзін-өзі дамытуын көрсетеді [90].
А.Н. Дахиннің [91], А.Н.Зеердің [92], И.Зимняяның [93], Т.В.Ивановтың [94], О.А.Козыревтың [95], А.К.Марковтың [96], Милованова Н.Г. [97], А.С.Савенковтың [50, 18 б.], А.П.Тряпициннің [98], А.В.Хуторскийдің [41,б. 105], В.Н.Шапаловтың [99] және де т.б ғалымдардың жұмыстарында зерттеушілік құзыреттілікке қатысты сұрақтар көрсетілген. Зерттеушілік құзыреттілік тұлғаның базалық компоненті ретінде жетекші сипаттамаларды айқындайды.
Зертеушілік құзыреттілік - бұл білім беру мәселелерін шешу және білім беру үдерісін құру үшін білімді іздеу мақсатында технологиялық деңгейде зерттеушілік іс-әрекет тәсілдері мен білігіне ие екендігін білдіретін тұлға сипаттамасы [67,б. 114].
Қазіргі отандық зерттеулер көрсеткендей, зерттеушілік құзыреттілікті қалыптастыруда білім алушыларды ғылыми-зерттеушілік іс-әрекетке дайындауда маңызды рөл арнайы ұйымдастырылған құралдарға бұрылады [101-105].
Lesson Study- ең алғаш батыс елдерінде қалыптасып, Жапонияда дамып, шетел тәжірбиесінен алынған жүйе. Өзге тілден аударғанда сабақты зерттеу деген мағынаны білдіреді. Онда білім алушылар мен педагогтер белсенді түрде сабақта зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Сабақ барысында жасалған іс-әрекеттер зерттеледі. Lesson study бірлескен жұмысты талап етеді [108].
Педагогтің тәжірибелі білімін қалыптастыруға ықпал ететін, сабақта орын алып жатқан іс-әрекетті зерттеудің ерекше мысалы болып келетін педагогикадағы тәсілдердің бірі. Білім алушының білім алуына көмек беру негізінде ұйымдастыруға болады. Lesson study-білім алушылардың деңгейін анықтау, топтық жұмыс құрамындағы әртүрлі деңгейдегі білім алушыларды анықтау мақсатында қолданылады. [109].
Майдан аяқтал - ған соң оқуым - ды жалғастырып, 8-сы - нып - - - қа қабылдандым. 8-сынып - ты бітірген соң, Жамбыл қала - сын - дағы техникумға оқуға түстім. Жам - был - қазіргі Тараз. Осы қалада зоотехникалық-мал дәрігерлік техникум болатын. Онда Орталық Азия, Ресей, Кавказдың оқу меке - ме - лерінен келген мамандар сабақ беретін. Осыған орай бауырыма қатысты техникумда болған бір қызық жайт есіме түсіп отыр. Оқу орнында бір профессор есектану дейтін тақырыпта дәріс өтіпті. Ол есектің қандай жануар екенін, оны қалай бағып-күту керектігі жайлы баяндайды. Алайда техникумда тәжірибе көрсететін дәрісхана - лар жоқ екен. Сондықтан профессор студенттерге базарға баруды тапсырады. Жамбылда сол кезде Ұлы Жібек жолынан қалған үлкен базар болған. Айналадағы халық мұнда сауда жасауға, тіпті алыс түкпірлерден де ағылып келетін. Соғыстан соңғы кезеңде бәрі атпен, есекпен, өгізге арба жегіп жүретін. Бір жерге тоқтайды да, көлігін байлап, базарға еніп кете береді. Міне, студенттер әлдебір есек байлаулы тұрған жерге келеді[110-112].
Қазір әлемде мойындалған 200-ге таяу мемлекет бар. Бір өкініштісі, осыдан 10-12 жыл бұрын әлемдегі кеңінен қолданылатын тілдердің жүздігінде шамамен 70-ші орында болған қазақ тілі кейбір рейтингтерде 89 орынға сырғыған. Керісінше, еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін кеңінен дамуы тиіс тіл неге мұндай күйге түскен?! Халықаралық зерттеулер қаншалықты бейтарап? Мұндай кері кету үрдісі орыс тіліне де тән. Сарапшылардың алдағы уақытта орыс тілінің орнын әлемдік рейтингтерде түрік тілі басады деген болжамы бекер емес. Жалпы, жүздікке төрт түркі тілі кіреді: әлемдік тілдерді зерттейтін Еthnologue анықтамалығының дерегіне сенсек, бұл жүздікте түрік тілі - 20 орында, өзбек тілі - 54 орында, әзірбайжан тілі - 82 орында, қазақ тілі - 89 орында. Бір қызығы, әлемдік рейтингте қазақ тілін қолданушылар саны 12 934 060 адам, яғни, native speakers ретінде көрсетілген. Ал Әзірбайжанның халық санағы бойынша, елде 10 млн астам адам тұрады, ал тілді қолданушылар саны 13 813 750 деп көрсетілген. Яғни, сырттағы әзірбайжандарды да санаған. Енді қараңыз, 2009 жылғы әлемдік зерттеулерде қазақ тілін білетіндер саны 17,8 млн адам деп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz