Пәннің және тілдің кіріктіліген оқытуы
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті
КЕАҚ
Жаратылыстану жоғары мектебі
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
7М01551 Биология білім беру бағдарламасы
Биология сабақтарында CLIL технологиясының элементтерін енгізу
Магистрант ___________Байдаулетова Ж.К. ____________ 20 ж
қолы Т.А.Ж.
Ғылыми жетекші ________ Тулиндинова Г. К. ____________ 20 ж
қолы Т.А.Ж.
Қорғауға жіберілді:
ББ жетекшісі ___________ Тулиндинова Г. К. ____________ 2024 ж
қолы Т.А.Ж.
Норма бақылаушы ________Шакенева Д.К.-К ____________ 2024 ж
қолы Т.А.Ж.
Павлодар, 2024
Резюме
БИОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА CLIL ХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІН ЕНГІЗУ.
Бұл зерттеу жұмысы 2023ж Павлодар қаласы Дарынды балаларға арналған Абай атындағы гимназияда жүргізілді. CLIL элементтерін енгізіп сабақ өткізуде биология пәнінен білім сапасы 92,3% болды. 9 сыныпта өткен "Жасуша құлылымы","Сеll structure", ``Жасушаның ұлғаюын сызықтық есептеу``, ``Linear calculation of cell magnification``,"Бөлімге жиынтық бағалау жұмысы" алынды. Сабақ барысында мақсат анықталып, жаңа ұғымдармен, түйін сөздермен жұмыс, әртүрлі деңгейдегі тапсырмалар ұсынылды. Кіріктірілген сабақ болғандықтан оқушыларға тақырыптың мазмұнын түсінуге, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыруға, өздік жұмыстарына көп көңіл бөлуге, ғылыми-зерттеу жұмыстарына тартуға бағытталған тапсырмалар ұсынылды. Бұл тапсырмаға келесі әдістерді қолдану арқылы қол жеткізілді:"мәтінмен жұмыс" "сұрақ-жауап", "артық сөзді алып тастау", "сәйкестендіру әдісі" т.б. Сонымен қатар 9 сынып оқушыларының бөлім бойынша бағалау тапсырмаларын орындау арқылы білімдерін тұжырымдау және алған білімдерн өз бетінше жинақтау дағдылары қалыптасты.
ВНЕДРЕНИЕ ЭЛЕМЕНТОВ ТЕХНОЛОГИИ CLIL НА УРОКАХ БИОЛОГИИ
Данная исследовательская работа проводилась в 2023 году в Павлодарской гимназии для одаренных детей имени Абая. Качество образования по предмету Биология составило 92,3% при проведении занятий с внедрением элементов CLIL. Клеточная структура, Линейный расчет увеличения клеток, Линейный расчет увеличения клеток, Итоговая оценочная работа по кафедре проходили в 9 классе. В ходе занятия определялась цель, предлагалась работа с новыми понятиями, ключевыми словами, заданиями разного уровня. Поскольку урок был интегрированным, учащимся предлагались задания, направленные на понимание содержания темы, повышение интереса учащихся к предмету, уделение большего внимания собственной работе, участие в научных исследованиях. Поскольку урок был интегрированным, учащимся предлагались задания, направленные на понимание содержания темы, повышение интереса учащихся к предмету, уделение большего внимания собственной работе, участие в научных исследованиях. Данная задача была решена за счет использования следующих методов: работа с текстом, вопрос-ответ, удаление лишних слов, метод сопоставления и др. При этом у учащихся 9 класса развивались навыки обобщения своих знаний и самостоятельного накопления полученных знаний путем выполнения оценочных заданий по разделом.
INTRODUCTION OF ELEMENTS OF CLIL TECHNOLOGY IN BIOLOGY LESSONS
This research work was carried out in 2023 at the Pavlodar gymnasium for gifted children named after Abay. The quality of education in the subject "Biology" was 92.3% when conducting classes with the introduction of CLIL elements. "Cellular structure", "Linear calculation of cell enlargement", "Linear calculation of cell increase", "Final assessment work for the department" were taken in the 9th grade. During the lesson, the goal was determined and work with new concepts, keywords, and tasks of different levels was proposed. Since the lesson was integrated, students were offered tasks aimed at understanding the content of the topic, increasing students' interest in the subject, paying more attention to their own work, and participating in scientific research. Since the lesson was integrated, students were offered tasks aimed at understanding the content of the topic, increasing students' interest in the subject, paying more attention to their own work, and participating in scientific research. This problem was solved through the use of the following methods: "working with text", "question-answer", "removing unnecessary words", "comparison method", etc. At the same time, 9th grade students developed the skills of summarizing their knowledge and independently accumulating what they have gained knowledge by completing assessment tasks for the section
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Жаратылыстану пәндерінде CLIL технологиясының элементтерін енгізудің ерекшеліктері 5
1.2 CLIL технологияны қолдану саласындағы табысты тәжірибелер 10
2. Зерттеу бөлімі
2.1 Биология сабақтарында CLIL технологиясының элементтерін енгізу -
зерттеу жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
Материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2
Зерттеу нәтижелері және талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
Кіріспе. Еліміздің білім беру жүйесі ұлттың зияткерлік әлеуетін қалыптастыру мақсатында стратегиялық жаңғырту кезеңін өтуде. Қазіргі таңда оқушылардың тілдік дағдылары мен біліктерін арттыру, яғни үйренген тілдік білімдерін шынайы өмірлік жағдаяттарда тиімді қолдана білу қабілеттерін дамыту білім беру үрдісінің негізі болып табылады [1,2, 3].
Жүктеме тек оқушыларға ғана емес, мұғалiмге де түсiп отыр. Баланы осындай күнделiкті келіп отырған ақпараттарды талдауға қалай көмектесуге болады? Оқу материалын меңгеруге қандай көмек қажет? Қазiргі оқушылардың ынтасын қалай көтеруге болады? Оқу процесiне оқушыларды қалай жұмылдыруға болады? Қалай оқуға үйретуге болады? - деген бiршама сұрақтар мазалайды. Әрбiр мұғалiм сабақтарын қызықты етiп, материалды жаттанды етпей, әлемдi өзi танып бiлуге көмегi болатындай етiп өткiзу керегi анық. Сондықтан мұндай мәселелердi дәстүрлi сабақтар арқылы шешу мүмкін емес, оқытудың әдіс-тәсілдерін өзгерту уақыты келді. Осындай жылдам көп ақпараттардың легінде оқушы білімін өздігінен толықтыра алу дағдыларын қалыптастыру қажет [4]. Қазір білімді алу үшін дәстүрлі емес жолдарын табуды талап етеді. Мұғалім оқушының білімді ғылыми негiзде қалай алуға болады деген ұстанымды ұстау қажет. Оқушының білімді өздігінен алуына дағдыланғаны дұрыс. Сонда оқушы алдына мақсат қою арқылы, өзінiң әрекетiн бағалауға, әрі қарай әрекеттерiн дамытуды болжай алуға үйренеді.
Қазіргі заманғы білім беру жүйесі білім алушылардың тілдік дағдыларын неғұрлым тиімді оқытуға және дамытуға ықпал ететін инновациялық тәсілдерді талап етеді. Мақала биология сабақтарында CLIL (Content and Language Integrated Learning) технологиясының элементтерін енгізуді зерттеуге және олардың білім беру процесіне әсерін бағалауға арналған.
Жалпы білім беретін мектепте тілдерді оқыту үдерісіне үш тіл енгізілді: қазақ, орыс және ағылшын тілдері. Үш тілде білім беру ұғымы нені қамтиды?
Үш тілді білім беру - қазақ, орыс, ағылшын тілдерін оқыту пәні ретінде және оқыту құралы ретінде оқыту арқылы қатар меңгерудің үздіксіз процесі (бірінші жағдайда - бұл мектеп тілдік пәндері, екінші жағдайда-қазақ, орыс немесе ағылшын тілдеріндегі жекелеген тілдік емес пәндерді зерделеу). Сонымен, мақалада біз 9-сыныпта "Биология " қосымша сабақтарында үштілділікті енгізу барысында CLIL әдістемесін қолданудың маңыздылығы туралы айтамыз.
Біз CLIL туралы не білеміз ? Ағылшын тілінен аударғанда CLIL ұғымы: "Сontent and Language Integrated Learning" - пәндік-тілдік интеграцияланған оқыту). Бұл әдіс бізге сабақ өткізуге мүмкіндік берді. Team-teaching ( (топтық оқыту), биология және ағылшын тілі пәндері бойынша сыныптан тыс жұмыстарды жандандыру, ұғымдарды қазақ тілінде де енгізу. Неліктен қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің мұғалімдері тілді де, пәндік мазмұнды да оқуды қолдауы керек? Ағылшын тілі тек ағылшын тілі сабақтарында оқытылады, ал мазмұн тек пәндік сабақтарда оқытылады. CLIL әдісін қолдану пәндік және тілдік мақсаттарға бір уақытта қол жеткізуге ықпал етеді. Әдістеменің тағы қандай артықшылықтарын көреміз? Translanguaging (тілдерді ауыстыру немесе тілді ауыстыру). Оқушылар ақпаратты (INPUT) (мысалы, оқу және тыңдау) бір тілде алады, ал басқа тілде ойнайды (OUTPUT) (мысалы, сөйлеу және жазу). Support vocabulary (қолдау сөздігі). The 4C framework - 4С құрылысы.
Communication Байланыс: тілді қолдануға және тілді үйренуге үйрету.
Cognition Таным: ұғымдарды (дерексіз және нақты), түсініктер мен тілді байланыстыратын ойлау дағдыларын дамыту.
Culture Мәдениет: баламалы перспективаларға ұшырау және басқалар мен өздері туралы хабардарлықты тереңдететін түсінікпен бөлісу.
Content тақырып, мазмұн.
"Биология" ағылшын тілінде қосымша оқыту мақсаты оқушылардың тілдік құзыреттілігін кеңейту бағытында перспективалы бағыттардың бірі ретінде зерттелетін пәннің жаратылыстану-ғылыми бейінін таңдауға оң уәждемені қалыптастыру болып табылады.
Зерттеу мақсаты CLIL элементтерін пайдалана отырып, 9-сыныпқа арналған биология сабақтарының топтамасын әзірлеу және осы технологияның тиімділігін тәжірибеде тексеру болды.
Зерттеу міндеттері:
1) CLIL технологиясы ұғымына түсiнік беру және сабақтарда жобалау іс-әрекетінің психологиялық- педагогикалық негіздерін айқындау;
2) жобалау іс-әрекеті арқылы 9 сынып окушыларының биология сабағындағы тілді меңгеру дағдыларын зерттеу;
3) биология сабақтарында оқушылардың CLIL технологиясының элеметтері енгізілген сабақтардың әдістемелік жүйесін құрастыру және оның тиімділігін анықтау үшін сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: оқыту процесіндегі 9 сынып оқушыларының CLIL технологиясының элеметтері енгізілген сабақтардағы білімді меңгеру дағылары мен біліктері.
Зерттеу пәні: биология сабақтарында CLIL технологиясының элеметтері енгізу іс-әрекеті арқылы оқушылардың тілдік деңгейлерін арттыру.
Гипотезасы: Егер биология сабақтарында оқушылардың кіріктірілген іс-әрекеттерін қалыптастыру: зерттеу жұмыстарын жүргізу, эксперименттер алаңын жасау, табиғат құбылыстарын, фактілерді, оқиғаларды ағылшын тілінде түсіндіре алу қабілеттерін дамытатын тиімді әдістер қолданыста болған жағдайда, 9 сынып оқушыларының шет тілін білудегі жан-жақты қолдана алу қабілеті артады.
Зерттеу әдістері:
oo теориялық (тақырып бойынша әдістемелік әдебиеттерді талдау);
oo эмпирикалық (бақылау, оқушылардың жаратылыстану сауаттылықтарын анықтауға арналған 10 сұрақтан құралған сауалнама алу, педагогикалық эксперимент, тізбектелген сабақтар өткізу, бөлім және тоқсан бойынша оқушылардың жетістіктерін анықтауға жиынтық бағалау жұмыстарын алу);
oo математикалық (алынған мәліметтерді тіркеу, эксперимент нәтижелерін статистикалық өңдеуден өткізу әдістері).
Зерттеу орны: эксперимент 2022-2024 ж., Павлодар қаласының дарынды балаларға арналған Абай атындағы гимназия КММ өткізілді.
3.1 Жаратылыстану пәндерінде CLIL технологиясының элементтерін енгізудің ерекшеліктері
Қазақстанның қазіргі даму процестері білім беру саласына бірқатар жаңа талаптар мен міндеттерді алға тартуда. Осындай міндеттердің бірі Қазақстан Республикасының жалпы білім беру деңгейін қазіргі заманғы әлеуметтік - экономикалық орта жағдайлары талап ететін біліктілік деңгейіне көтеру. Үш тілде білім беру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру заңнамалық актілер мен даму бағдарламалары арқылы жүзеге асырылады. Үш тілде білім беруді дамытудың 2015-2020 жылдарға арналған жол картасының бір бағыты болып жаратылыстану-математикалық бағытының Информатика, Физика, Химия, Биология, Жаратылыстану пәндерін ағылшын тілінде оқыту болып табылады, ол дәстүрлі әдістер мен оқыту әдістерінен өзгешелерді талап етеді[2] . Әлемдік тәжірибеде сәтті жүзеге асырылған осындай тәсілдердің бірі CLIL деп аталатын пәндік-тілдік интеграцияланған оқыту деп аталады. CLIL-технологияны пайдалану білім беру проблемаларының айтарлықтай ауқымын шешуге мүмкіндік береді. Ана тілі емес (шетел) тілді және тілдік емес пәндерді бір мезгілде оқыту күтілетін оқыту мақсаттарына жетудің және кең ауқымды дағдыларды қалыптастырудың тиімді құралы болып табылады. CLILды орта білім беру тәжірибесіне енгізу кезінде ықтимал қауіптерді болдырмау үшін мұғалімдер осы әдістемені меңгеруі тиіс. Практикалық қызметінде пән мұғалімдері мен тілдік пәндер мұғалімдері жаңа білім беру жағдайына байланысты бірқатар қиындықтарға тап болады, олар заман талаптарына сәйкес жаңа білім жағдайымен, тәрбиелеу мен білім берудің белгіленген әдістері және тәсілдерін өзгертуге, оқытудың коммуникативтік әдісі мен ағылшын тілін білудің жеткіліксіз деңгейіне деңгейіне байланысты. Бұл әдістемелік ұсыныстар CLIL-технология негізінде ағылшын тілін және жаратылыстану бағытының пәндерін (информатика, физика, химия, биология, жаратылыстану) интеграцияланған оқыту әдіснамасының негізгі ережелерін сипаттау мен түсіндіруге бағытталған.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қарастырылған:
- CLIL-технологиясының мақсаты мен бағыттарын нақтылау;
- CLIL-технологиясын қолданудағы табысты тәжірибелердің үлгілері;
- CLIL мәнмәтіненде тілдік және тілдік емес пәндердің өзара әрекеттесуін ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар;
- CLIL мәнмәтінінде білім алушылардың тілдік және пәндік құзыреттіліктерін бағалау ерекшеліктерін сипаттау.
Оқытудағы кіріктірілген пәндік-тілдік тәсіл (ары қарай - CLIL) - кең түсінік, ол пәнді шет тілдері арқылы меңгерудің оқыту әдісін сипаттау үшін қолданылады, оның негізгі мақсаты - пәнді меңгеру және шет тілі бойынша тілдік дағдыларды жетілдіру. CLIL материалдық мазмұн мен тіл үйрену арасындағы теңгерімді талап етеді, онда тіл мазмұнды оқыту құралы ретінде пайдаланылады, ал мазмұн, өз кезегінде, тіл үйрену үшін ресурс ретінде қолданылады. CLIL терминін (Content and Language Integrated Learning) Д. Марш енгізді, оның келесі анықтамасы берілді: Пәндік-тілдік кіріктірілген оқыту кез-келген екі пәндік білім мәнмәтініне бағытталған, онда оқыту тілі ретінде қолданылатын қосымша тіл, яғни негізгі емесшет тілінде оқытудың курсы жүргізіледі [3, 2-б.].
CLIL терминін (Content and Language Integrated Learning) Д. Марш енгізді, оның келесі анықтамасы берілді: Пәндік-тілдік кіріктірілген оқыту кез-келген екі пәндік білім мәнмәтініне бағытталған, онда оқыту тілі ретінде қолданылатын қосымша тіл, яғни негізгі емесшет тілінде оқытудың курсы жүргізіледі [3, 2-б.]. CLIL оқыту әдіснамасы бойынша келесі қағидат негіз болып табылады, ол бойынша білім алушылар үшін пәндер ана тілі болмайтын тілде оқытылады.
Мақсаты тіл оқу материалын меңгерудің құралы болып табылады. Шетел ғалымдары CLIL технологиясының негізгі ұғымдарының арасында оның міндетті компоненттерін 4С деп атайды: - пәнді оқытудың кең спектрінің негізгі пәндік-мазмұндық компонентін (Content), шет тілі арқылы арнайы терминологиялық базамен одан ары қарай кәсіптік қызметке дайындығын қамтамасыз ету; - әлеуметтік-тілдік компонент (Communication), коммуникативтік дағдыларды дамытуға жағдай жасау, шет тілін тереңірек меңгеру және пайда болған құзыреттіліктерді қолданбалы мақсаттарда пайдалану мүмкіндігі; танымдық-оқыту компоненті (Cognition), білім алушылардың мотивациялық құрамдас бөлігінің өсуіне, әртүрлі оқыту стратегияларын, оқу қызметінің нысандары мен түрлерін меңгеріп қолдануға себепші болады;
- мәдени компонент (Culture), мәдениетаралық коммуникация дағдыларын дамытуды, басқа елдер мен халықтардың мәдениетінің ерекшеліктерін білу мен түсінуді білдіреді. Пәннің және тілдің кіріктіліген оқытуы
CLIL-ді әзірлеген әдіснама мамандарының қағидаттарына сәйкес жүзеге асырылады [4]:
1) көп жақты фокус:
- тілдің оқытуы пән мен тіл арқылы қамтамасыз етіледі;
- сабақтың мазмұны тілдік сабақтарда жетіледі;
- пәндердің кірігуі жүзеге асырылады;
- жаттығулардың көрінісі пәндердің кірігуі арқылы жүзеге асады; - оқытудың рефлексиясы өткізіледі;
2) қауіпсіз оқу ортасы:
- әдеттегі іс-әрекеттер мен тілдік модельдер қолданылады;
- оқытылатын тақырыптық және тілдік құрылымдар көрнекі түрде көрсетіледі;
- тіл қателіктері түзетілмейді, бірақ мұғалім тіл құрылымын дұрыс пайдаланудың үлгісін көрсетеді;
- тілдік білімді білу үшін түпнұсқалық (түпнұсқа) оқыту материалдары қолданылады; 3) түпнұсқаға және дереккөзге жақын болуы:
- білім алушы ауызша және жазбаша дағдылары арқылы сөйлеуге, жазуға, сонымен қатар жетілу мүмкіндігін қолдана алады;
- білім алушы өзінің қызығушылығын ескере алады;
- оқу материалы білім алушының күнделікті өмірімен байланысты;
- бұқаралық ақпарат құралдарының және басқа көздердің нақты материалы пайдаланылады; 4) белсенді оқыту:
- мұғалімнен гөрі оқушылар сабақта көбірек сөйлейді;
- білім алушылар өздерінің тілдік және білімді меңгеру дағдыларын дамыту және пәндік мазмұнды меңгеру үшін өздерінің мақсаттары мен міндеттерін қалыптастырады;
- оқушылар оқу нәтижелерін және оларға жету жолдарын сипаттайды;
- сабақта екі және одан да көп жұппен жұмысты тиімді ұйымдастыру үшін жағдай жасалады; - білім алушы мен мұғалім әңгіме құру және түрлі тапсырмаларды орындау арқылы тақырып пен тілдік материалдардың мағынасын түсінуге қол жеткізеді;
- мұғалімнің рөлі - сыныпта үш үдерістің мүмкіндіктерін құру және басқару, атап айтқанда: оқу процесіне, топтағы қарым-қатынастарды дамыту үдерісіне, өзара іс-қимыл жасауға, сондай-ақ жеке даму үдерісіне;
5) негізгі құрылым: Оқу үрдісінде мұғалім білім алушылардың тәжірибесіне, білімдеріне, дағдыларына, көзқарасына, нанымдарына, мүдделеріне сүйенеді;
6 Сабақты жоспарлау және өткізу кезінде білім алушылардың оқу стилі ескеріледі; Шығармашылық және сыни ойлауды дамытуға назар аударылады;
- білім алушыға күрделі жағдайда болу мүмкіндігі жасалады, сонымен қатар оған эмоциялық жағынан оны жеңуге көмек беріледі; 6) ынтымақтастық:
- оқытушылар педагогикалық қарым-қатынас пен ынтымақтастық үдерісінде пәндік сабақтарды, тілдік сабақтарды және тақырыптарды бірлесе жоспарлайды;
CLIL-дің оқушыларға беретін мүмкіндігі. Тілді тек қана тіл ретінде емес, таным құралы ретінде қолдану:
Сын тұрғысынан ойлау;
Тілдерді жоғары деңгейде меңгеру жіне қызметтің барлық салаларында қолдана білу;
Өз мәдениетін бағалау;
Басқа да мәдениеттерді түсініп құрметтеу;
Азаматтық жауапкершілік;
Функционалдық сауаттылық;
Өмір бойы білім алу.
Еуропаның әр елінде CLIL әдістемелік тәсілінің негізгі сипатын айқындағанда бес негізгі аспект ерекшеленеді, ол мәдениет, әлеуметтік және тілдік ортаны қамтиды және мынадай пәндік пен білім беру міндеттерін шешуге бағытталған:
1. Мәдениеттік аспекті
− басқа елдердің мәдениетін зерделеу және түсіну;
− мәдениетаралық қарым-қатынас дағдысын дамыту;
− көрші елдердің, өңірлер мен аз ұлттардың ерекшеліктерін зерделеу;
− мәдени өзара қарым-қатынасты кеңінен түсіну.
2. Әлеуметтік аспекті
− интеграциялануға әзірлік;
− халықаралық үлгідегі сертификатты алуға емтихан тапсыру мүмкіндігі;
− мектеп бағдарламасы шеңберінде білім беру деңгейін арттыру.
3. Тілдік аспекті
− тілдік құзыреттіліктің жалпы деңгейін арттыру;
− коммуникативтік дағдыны дамыту; − ана тілімен қатар шет тілін терең түсіну;
− ана тілімен қатар шет тіліне қызығушылықты дамыту;
− қолданбалы мақсаттар үшін шет тілдерін пайдалану.
4. Пәндік аспекті
− пәнді жан-жақты оқыту мүмкіндігі;
− шет тілі арқылы арнайы пәндік терминологияға қол жеткізу;
− одан әрі оқытуға немесе жұмысқа әзірлік.
5. Оқыту аспекті
− әр түрлі оқыту стратегияларды қолдану мүмкіндігі;
− сынып жұмысының әр түрлі тәсілдері мен формасын қолдану;
− білім алушылардың мотивациясын арттыру.
Бес аспектінің әрқайсысы білім алушылардың жасына, әлеуметтіклингвистикалық ортасына және CLIL меңгеру дәрежесіне байланысты әртүрлі іске асырылады. CLIL оқыту міндетті оқыту бағдарламасымен қатар бейресми қызметте де қолданылады. Ол бір сабақтан бірнеше жылға дейін созылуы мүмкін. Оқыту тәсілі ретінде CLIL оқыту икемдігі, алдымен, уақыт санының өзгеруімен білінеді, ол мақсатты тіл арқылы сабақ беру мен оқытуға арналады.
CLIL - технологиясын пайдаланған жағдайда мақсатты тілде оқыту қарқындылығы өте өзгешеленуі мүмкін. Ғаламдық, мемлекеттік және жергілікті тілдік қажеттілікті назарға алып, оны қарқындылығы аз және қысқа мерзімді ретінде, сондай-ақ, үдемелі және ұзақ оқытуды ұйымдастыру мақсатында қолдануға болады.
CLIL-технологияның үш моделі белгілі:
− soft (жұмсақ) CLIL, language-led деп аталатын, онда арнайы мәнмәтіннің лингвистикалық ерекшеліктеріне назар аударылады;
− hard (қатты) CLIL, немесе subject-led, онда пәндердің 50% шет тілінде оқытылады;
− үшінші модель аталған модельдердің арасында орта дәрежені иеленеді және кейбір пәндер шет тілінде оқытылғанда қолданылады (partial immersion).
Зерттеушілер CLIL технологиясы негізінде оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі нұсқасы мүмкін екенін атап өтеді: тілдік меңгеру, тілдік душ, тілдік лагерь, екі жақты білім беру, отбасында оқыту, көптілді білім беру (мысалы, Еуропалық мектеп, үштілді оқыту бағдарламасы), қарқынды оқыту бағдарламасы, эмигранттарды тілге оқыту (оқушылар мен ересектер), халықаралық мектеп.
Формалды оқытуда CLIL қолданған жағдайда оқыту тілі ретінде оқушының ана тілiн (L1) қоса алғанда, (ең алдымен негізгі мектепте) екі (немесе одан астам) тіл мен мақсатты тіл (L2) қолданылады. Сонымен бірге, CLIL оқыту тілді үйретудің дәстүрлі сабағымен ұқсастығы аз, онда оны одан әрi мақсатта пайдалану үшін оқытады және тілді жақсы білу мақсаты болып табылады. Пән және тілге ықпалдату оқытқан жағдайда тілді үйрену өз басының қамы болып табылмайды. Тіл оқушыға қызық және қол жетімді тақырыптардың көмегімен үдете оқытылады. Оқытудың қауіпсіз ортасы құрылады, ол ізгі ниеттік қарым-қатынас пен бірлесіп оқытуды қолдайды. Шет тілі пән білімін берудің құралы болып қызмет етеді; бағалауға ықпалдандырылған курста шет тлі білімін білумен қатар пән білімін білуі жатады, ол пән мұғалімдері мен шет тіл мұғалімдерінің белсенді өзара қатынасын тұспалдайды.
Осылайша, CLIL пән-тілдік ықпалдандырылған оқыту әдістемесі ретінде (1-кесте) - бұл еке есе нәтижеге қол жеткізу мақсатында бір оқу бағдарламасының шеңберінде екі пәннің әдістемелік үйлестірілген бірлестігі: шет тілін игеру және пән мазмұны.
1-кесте - CLIL пән-тілдік ықпалдандырылған оқытудың тұжырымдамалық негізі.
Дефиниция
Шет тілі немесе екінші тіл арқылы мазмұнды (қайсыбір пән) оқыту әдістерінің жиынтығы, оның барысында бір мезгілде тілдің өзі оқытылады
Мақсаты
Шет тілі арқылы пәнді оқу және шетел тілін оқытылатын пән арқылы үйрену.
Методологиясы
Оқытудың қосбірлікті мақсатына қол жеткізуге бағдарланған тәсіл, онда екінші тіл пәнді оқытудың құралы ретінде қолданылады және бір мезгілде зерттеу объектісі болып табылады
Тұжырымдамалық компоненттері
4 С: − Content - пәндік-мазмұндық компоненті − Communication - әлеуметтік-тілдік компоненті − Cognition - танымдық-оқыту компоненті − Culture - мәдени компонент
Аспектілері
- Мәдени аспектісі
− Әлеуметтік аспектісі
− Тілдік аспектісі
− Пәндік аспектісі
− Оқыту аспектісі
Қолдану моделі
− soft (жұмсақ) CLIL
− hard (қатты) CLIL
− middle CLIL
1.2 CLIL технологияны қолдану саласындағы табысты тәжірибелер
CLIL-технологиялар жаңа әдіс болып табылмайды. Еуропаның көптеген елдерінде CLIL әртүрлі білім беру мәнмәтінінде, балабақшаның жоғары топтарынан жоғары білім беруге дейін қолданылады. CLIL-технологияны Еуропа елдері, мысалы, Финляндия, Венгрия, Литва, Эстония сынды Балтық елдерінің түрлі мектептері тәжірибеден өткізуде. CLIL аталған елдерде табысты қолдану, бізге бұл әдісті ықтимал табысты деп есептеуге негіз болады. Еуропалық білім беру жүйелерінде CLIL-технологиясын енгізудің оң әсері көптеген зерттеулермен расталған. 1986 жылы Еуропалық комиссиямен, еуропалық білім беру және білім саласындағы саясатты зерделеу үшін құрылған Эвридика (Eurydice) зерттеу ұйымының мәліметі бойынша, CLIL Еуропалық Одақ елдерi көпшілігінің білім беру жүйелерінің бір бөлігі болып табылады және оны пайдалану барысында тілдік оқыту тиімділігі айтарлықтай артқан [5]. D. Wolff [6] пікірі бойынша, еуропалық білiм беру проблемаларын талқылау барысында, соңғы онжылдықта CLIL әдіснамасы басым бағыттардың бірі болып табылады. Аталған мәселеге назар аударудың басты себебі, Еуропалық комиссия, Еуропалық Одақтың (ЕО) әрбір азаматының ана тiлінен басқа екі тілді меңгеруін ұсынады. C. Dalton-Puffer [7] Еуропалық Одақтың өз азаматтарын ортақ нарық шеңберінде кәсiби және жеке мобильділік, сонымен қатар, кроссмәдениетті және өзара түсінісу мақсатында өзге тілдерді зерттеуге шақыратындығын мәлімдейді. Шет тілдерін білу, барлық еуропалық азаматтар үшін өмірлік маңызы бар жағдай болып табылады. Басқа тілдердегі қарым-қатынас когнитивті дағдыларды жетілдіреді, білім алушылардың ана тілін білу деңгейін арттырады және өзге елде еркін жұмысқа орналасуға немесе білім алуға мүмкіндік береді. Бұл талапты қанағаттандыру үшін ЕО елдерінің көбінде білім берудің сан алуан дәстүрлері мен тілдік мазмұнға негізделген түрлі қостілді оқыту үлгілері әзірленді. Эвридика баяндамасында [8] айтылғандай, CLIL еуропалық білім беру контексінде өзіне таңғаларлықтай жылдам орын қамтамасыз етті. 1980 жылға дейін тек аздаған елдерде ғана пәндік мазмұн мен шет тілдерін оқытуды кіріктiру қолданылған және негізінен тек элиталық мектептерде ғана. 11 Бүгінгі таңда, Еуропаның көптеген елдерінде жұмыс жүргізіліп жатқандығын болжамдауға болады. Дания, Греция, Литва, Португалия және Кипр елдерінен басқа. CLIL әдіснамасы тұрақты негізде немесе қысқа мерзімді жобалармен енгізілуде, және бұл бастауыш және орта білім беру жүйесіндегі 3-тен 30%-ға дейінгі білім алушылары аталған мәндегі білім алатындығын келтіреді. Барлық студенттер, екі немесе үш тілде оқитын жалғыз елдер, Люксембург пен Мальта болып табылады. Финляндияда CLIL оқыту ағылшын, неміс, француз және орыс тілдерінде жүргізіледі, сондай-ақ фин, швед және жергілікті сами халқының тілінде тілді толықтай енгізу бағдарламалары жүзеге асырылуда. Тіл оқытудың нысаны емес, оның құралы, сондықтан, шет тілі барлық сабақтарда және ана (фин) тілінен басқа барлық оқу пәндерінде қолданылады. Шет тілін формальді оқыту, арнайы сабақтарда жүргізіледі. Испанияда Білім министрлігінің Британдық Кеңеспен (ағылшынша British Council), Британия және өзге де елдер арасындағы білім беру, мәдениет және өнер саласындағы ынтымақтастығы бойынша халықаралық ұйымымен бірлескен жұмысы 1996 жылы 80 мыңнан астам қостілді білім алушылардың пайда болуына себеп болды. Жалпы көп жылдық бағдарлама, білім алушылардың ағылшын тілінде еркін сөйлеуін айтарлықтай арттырған өте табысты және инновациялық болып табылды [6]. Италияға аталған білім беру үлгісі 2009 жылы бейімделді: өз балаларымен ағылшын тілінде сөйлесетін 2100 бастауыш сынып білім алушыларының ата-аналары, қостілді білім берудің және шет тілі мен ана тілдерінде сауаттылық дағдыларын дамытудың нақты пайдасын атап өткен, ал аталған уақытта 55 мұғалім Британдық Кеңес тарапынан тұрақты оқыту мен қолдау тапты. Италияның Білім беру министрі Стефанья Джаннини атап өткен: Сапалы білім ұзақ уақыт бойы көптеген елдердегі реформалардың ортасында және барлығымыз оның еуропалықтар үшін, Еуропаның болашақ табыстары үшін қаншалықты маңызды екенін білеміз. Демократиялық қатысуға бағытталған тиімді басқару, барлық деңгейдегі білім беру мекемелеріне қажет - бастауыш, орта және жоғары. Барлық білім алушылардың өмірде табысты болуы үшін тиісті біліктілікпен қамтамасыз ету үшін білім қажет [6]. 12 Т.А. Лалетина [9] және А.Е. Красенинникова [10] былай деп жазады: Венгрияда оқу пәндері шет тілінде оқытылатын қостілді мектептер ерте қалыптасқан. Болгарияда CLIL әдіснамасын пайдалану, шамамен 50 жыл көлемінде жүргізіліп келеді және осы салада жұмыс істейтін мамандар үшін үлкен қызығушылық тудырады. Осы әдіске сәйкес қостілді мектептерде тарих, география, биология және философия сынды пәндер оқытылады, ал оқу процесін жүзеге асыру үшін ағылшын, неміс, француз, испан және өзге де тілдер пайдаланылады. Бұл әдістеме жоғары оқу орындарында да қолданылады, бұл белгілі бір кәсіби салада мамандарды дайындап қоюды ғана емес, сонымен қатар, шет тілдерін меңгерген мамандарды да дайындауға мүмкіндік береді. Т.А. Лалетинаның пікірінше, осы ретте мұғалімнің біліктілігі үлкен маңызға ие. Бұл күрделі міндетті шешу үшін 2002 жылы биология пәнінің мұғалімі Штефка Китанованың (Софиядағы Сервантес атындағы тіл мектебі) бастамасымен және Болгар ғылым академиясының Орман институтының қолдауымен жоба әзірленді. Аталған жобаны әзірлеу барысында Білім және ғылым министрлігі, Софиядағы Британдық Кеңес, Софиядағы ақпарат беру және мұғалімдерді қайта даярлау бойынша департамент, Оңтүстік-Батыс университеті (Благоевград) әріптестік танытты. Жобаның негізгі мақсаты пән мұғалімдерінің біліктілігін арттыру бойынша CLIL курстарын құру, сондай-ақ, мұғалімдер мен білім алушыларға арналған оқу-әдістемелік материалдарды әзірлеу болып табылды. Оңтүстік-батыс университетінде, университетті аяқтағанна кейін ағылшын тілінде сабақ өткізуге ниетті тарих білім алушыларына арналған ағылшын тілінде сабақ аптасына бір рет жүргізіледі. Португалияда қостілде білім беру бағдарламасын бастады. Британдық Кеңес және Білім министрлігінің білім беруді жоспарлау бөлімі (DGE) бүкіл ел бойынша жеті мектеп топтарында қостілді мектептер пилоттық жобасын жүзеге асыруда. Жоба 2011 жылдың қыркүйек айында іске қосылды және қазіргі уақытта төртінші жыл іске асырылуда. Жоба бастауыш мектеп мұғалімдері мен ағылшын тілі мұғалімдеріне арналған 8 аккредитацияланған оқыту курстарын қамтиды, олар CLIL әдіснамасы бойынша жаратылыстану, әлеуметтік ғылымдар және сәндікқолданбалы өнер бойынша оқу бағдарламаларының бір бөлігін пайдалануға мүмкіндік береді. Аймақтық білім басқармалары және білім беруді жоспаралау бөлімінен келген Британдық Кеңес өкілдері мен тренерлері мектептерді аралап, 13 ашық сабақтар жүргізеді, әріптестерінің жұмысын бақылап және кері байланысты қамтамасыз етеді [11]. CLIL тілдері ретінде оқытуда қолданылатын тілдерді егжей-тегжейлі шолу, Эвридика баяндамасында қамтылады [8], бұл шет тілдері, аймақтық азшылық тілдері немесе елдердің өзге де ресми тілдері. Шет тілдері арасынан, ағылшын тілі өзге шет тілдерінен ілгері тұр, ағылшын тілнен кейін француз және неміс тілдері орналасқан. Кейбір елдерде (мысалы, Венгрия және Чехия) тізімге испан, итальян және орыс тілдері кіреді. Ресми көптілді елдерде, елдің өзге де тілдері пайдаланылады, мысалы, Бельгияның француз тілінде сөйлейтін бөлігінде - фламанд, Ирландия Республикасындағы - ирланд, Финляндиядағы - швед, Швециядағы - фин тілі. Еуропалық Одақ пен Еуропа Кеңесінің көптеген елдерінде азшылық (аз қолданыстағы) тілдері жұмыс тілдері ретінде пайдаланылады, мысалы, Францияда - окситан, каталан, бретон, Эстонияда - орыс, Норвегияда - саам, Румынияда - украин тілі. Осы контексте аталған тілдердің кейбірі көп жағдайда азшылық (аз қолданыстағы) тілінің мәртебесіне ие (мысалы, Нидерландыдағы фриз тілі), басқалары, керісінше, көбінесе көрші елдерде (мысалы, Словениядағы көпшілік тілі болып табылатын, Австриядағы словен тілі) [6]. Көптеген елдерде жұмыс бастауыш және орта білім деңгейінде ұсынылады. Кейбір елдерде, мысалы, Бельгия, Испания, Италия, Ұлыбритания және Румынияда қазіргі таңда мектепке дейінгі деңгейде басқа тілде оқыту жүргізілуде. Кейбір елдерде аймақтық және азшылық тілдері бастауыш деңгейде енгізіледі, мысалы, Польша мен Румынияда, жұмыс орта мектепте жүргізіледі [6]. CLIL енгізу туралы еуропалық талқылаудағы маңызды рөлді басқа тілде оқытуға қандай пәндер аса қолайлы болып табылатындығы туралы сұрақ атқарады. Оларды қолдану жиілігінде жаратылыстану ғылымдарының пәндері: математика, биология, физика, химия және технология аталады. Әлеуметтік ғылымдар пәндері арасынан тарих, география және экономика жиі көрсетіледі, шығармашылық пәндер арасынан музыка және өнер жиі кездеседі. Бастауыш білім беру жүйесінде ешқандай айырмашылықтар жоқ, басқалай айтқанда, әр пән немесе пәндік сала басқа тілде оқытылуы мүмкін. Ерекшеліктер - шығармашылық пәндер тек шет тілінде оқытылатын Эстония мен Бельгияның неміс тілінде сөйлейтін бөлігі. Көптеген елдерде мектептерге пәндерді таңдау және іріктеу барысында еркіндік беріледі (мысалы, Испания, Франция, Италия, Ирландия, Англия, Уэльс, Польша, Венгрия және Австрия). Басқа елдерде, мысалы, Чехия мен Румынияда таңдау әлеуметтік және 14 жаратылыстану-ғылыми пәндерімен шектеледі. Швецияда, Финляндияда, сондай-ақ, Голландияда және Болгарияда жаратылыстану және әлеуметтік ғылымдар аса маңыздылыққа ие, шығармашылық пәндер үшін шектеулер жоқ [6]. CLIL әдіснамасы үшін оқу сағаттарының саны маңызды көрсеткіш болып табылады. Көптеген елдерде CLIL сабақтарына жұмсалған уақыт мүлдем анықталмаған және әр нақты мектепте байланысты, мысалы, Финляндияда, Италияда және Словенияда орын алғандай. Өзге елдер (Бельгияның, Чехияның, Австрияның және Германияның француз тілінде сөйлейтін бөлігі) Эвридика баяндамасына жуық мәліметтер келтіреді. Испания, Франция, Нидерланды, Польша және Мальтаның кейбір автономды аймақтарында өзге тілде оқытуға, оқу уақытының 50%-нан үштен екі бөлігіне дейін бөледі [8; 6]. Эстонияның білім беру жүйесі басқа тілдерде оқытудың ұзақ дәстүріне ие. 1960 жылдары Таллин қаласының №7 және №21 орта мектептерінде пәндерді шет тілінде оқыту басталды; кейіннен бұл бағдарламаға тағы да бірнеше мектептер қосылды. Таллин гуманитарлық гимназиясында ағылшын тілінде оқыту 1970 жылдары енгізілген және осы күнге дейін жалғасуда. Эстонияда пәндік-тілдік кіріктірілген оқу әдістемесі таратылатын ең танымал әдістердің бірі - 2000 жылдан бері қолданылып жүрген тілдік енгізу бағдарламасы, аталған бағдарламаға қазіргі уақытқа дейін 70 мектеп пен балабақша қосылған, жалпы алғанда, 4500 астам білім алушылар мен 600 мұғалім. Берілген әдістеме кәсіби білім беруде де жемісті пайдаланылуда. Пәнді және тілді кіріктіріп оқыту саласындағы ең маңызды жетістіктердің бірі CLIL-технология - оқытудың Еуропалық стандарты болып табылады [13]. Стандарт, замануаи тілдердің Еуропалық орталығының кәсібилингвисттер бағдарламасымен қаржыландырылатын CLIL-CD жобасы аясында құрылды. Себебеі, Еуропа Кеңесінің мүше елдерінің CLIL бағдарламалары ұйымдастыруда, мазмұнында, қарқындылығында және тілдерді таңдауында ерекшеліктерге ие, пәнді және тілді кіріктіріп оқыту үшін мұғалімдерді даярлауға арналған Еуропалық стандарт, CLIL мұғалімдерінің макродеңгейдегі әмбебап құзыреттіліктеріне баса назар аударады. Мұның барлығы CLIL контекстінде мұғалімдерді даярлаудың бағдарламалық мазмұнын зерттеу, сонымен қатар, жалпыеуропалық кеңес беру процесі барысында анықталды. Стандартта ұсынылған бағдарламалық модульдер оларды әр түрлі аймақтық және ұлттық нұсқаларға бейімдеуге мүмкіндік береді. Стандарттың үш модулінде пәнді және тілді кіріктіріп оқыту мұғалімінің мақсатты кәсіби құзыреттіліктерінің он екі компоненті көрсетілген
2.1 Биология сабақтарында CLIL технологиясының элементтерін енгізу - зерттеу жұмыстары
Материалдар мен әдістер.
Зерттеу жұмыстары Павлодар қаласының Дарынды балаларға арналған Абай атындағы гимназиясында 9 сынып оқушыларымен жүргізілді. Барлық қатысқан оқушылар саны - 26 оқушы. Оқушылардың алған білімдерін күнделікті өмірде пайдалана алу қабілеттерін анықтау мақсатында оқу жылының басында зерттеу жұмыстары өткізілді. Сауалнамада оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау және білім алуда қандай да бір қиындықтар туындауы мүмкін мәселелерді анықтайтын сауалдар құрастырылды. Сауалнама оқушылардан жазба түрінде алынды, 10 сұрақтан құралды. Оқушылардың жауаптары ия, жоқ, жауап беруге қиналамын нұсқаларын математикалық есептеулер арқылы пайыздық көрсеткіштермен берілді. 9 сыныптарда тізбектелген сабақтар өткізілді. І және ІІ тоқсанда бөлім бойынша және тоқсандық жиынтық бағалау жұмыстары алынып, білім көрсеткіштерінің динамикасы талданды.
Зерттеу нәтижелері және талдау. Зерттеуге қатысқан оқушылардың жауаптарын саралай келе келесі нәтижелерді көрсетті: 9 сынып оқушыларының 89,7 % -ы биология сабағындағы алған білімдері күнделікті өмірде қажет деп есептейді.
Сабақта орындалатын зерттеу жұмыстарының жаңа тақырыпты түсінуіне көмегі бар деп жауап берген сыныптың да нәтижелерінен: 9 сынып оқушылары 84,6 %-ы сабақта тәжірибелердің орындалуы тақырыпты меңгеруіне ықпалы бар екенін көрсетті,
сурет 1.
Сынып оқушыларының жауаптары: 22 оқушы "иа" деп, 1 оқушы "жоқ" 3,8%, 3 оқушы "жауап беруге қиналамын" 4,5%. Сынып оқушыларының талпынысы жақсы, әліде білімдерінің деңгейін нақтылауға жұмыс жасайтын оқушылар бар екені байқалды.(сурет 1)
Зерттеуге қатысқан сыныптың жауаптары бойынша жаңа материалды меңгеру кезінде 9 сыныптың 23 оқушы "иа, "88,5% , 2 оқушы "жауап беруге қиналамын" 7,6 % , 1 оқушы "жоқ", 3,8 % оқушылары мәтіннің негізгі мазмұнын, кілтті сөздерін анықтай алмай қиналатыны анықталды. Ағылшын тілінде кілт сөздермен жұмысты оқушылардың көпшілігі мәтінмен жұмыс жасай алатыны көрінді. (сурет 2).
Сурет 2. 9 - шы сынып оқушыларының жауаптары
Күнделікті орын алған кез-келген жағдаяттың шешімін таба алмайтын оқушылардың ішінде зерттеуге қатысқандардың жауаптарының нәтижесі бойынша 9 сынып жауабы: ".иа" 15 оқушы, 58%, ".жоқ" 4 оқушы, 15,3%, "жауап беруге қиналамын" 7 оқушы, 27 % Cыныпта жауап беруге қиналамын - деп жауап бергендер 27%-ы көрсетіп отыр, яғни осы оқушылардың да жағдаяттың шешімін табуға келгенде шеше алмайды деп айтуға болады (сурет 3).
Сурет 3 9 сынып оқушыларының жауаптары
Шынайы өмірде басқа пәндердегі проблемаларды шешуде көмегі бар деп 21 оқушы жауап берді, яғни 80,7%, "жоқ" деп екі оқушы жауап берді,яғни 7,7% "жауап беруге қиналамын" деп 3 оқушы жауап берді, яғни 11,5%. Мұның себебін келтіретін болсақ, кейбір оқушылар сабақ барысында түсіну деңгейі көбіне білу және түсіну деңгейінде ғана, ал қолдану немесе жоғары талдау, бағалау деңгейіндегі сұрақтарға жауап беруге қиналып қалатын оқушылар болып табылады. (сурет 4)
Сурет 4. 9 сынып оқушыларының жауаптары
Зерттеу нәтижелерін талдау кезінде, келесі мәселелер анықталды: зерттеуге қатысқан 9 сыныптың оқушылары сабақта жүргізілетін зерттеу жұмыстары, тәжірибелер теориялық білімді меңгеруге ықпалы бар деп санайтындар 84,6, %-ы құрады. 15,3 %-ы тақырыпты меңгеру кезінде мәтіндегі негізгі ойды, түйінді, кілтті сөздерді анықтай алмайды. Биология сабағында алған білімдерін күнделікті шынайы өмірде кездескен проблемаларды шешуде қолдана алмай қиналатын оқушылар 11,5 % - ды көрсетті.
Сабақта CLIL технологиясының элементтерін енгізіп жаңа материалды меңгере отырып, басқа пәндердегі проблемаларын шешуде көмегі бар деген оқушылар үлес 80,7% болды. Сондықтан аталған мәселелерді ескере келе, биология сабақтарын жоспарлау кезінде оқушылардың өздігінен жұмыс жасауына көбірек көңіл бөлу, зерттеу жұмыстарына баулу, олардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыруға бағытталған тиімді әдіс-тәсілдер ескерілді [6,7]. Атап айтқанда, кілтті сөздерді таңдау, cәйкестендіру әдісі, суреттермен жұмыс әдістерін қолдана отырып 9 сыныпта тізбектелген сабақтар өткізілді [9,10,11].
9 Б сыныбында өткізілген Жасуша құрылымы тақырыбын оқу кезінде, сабақтың басында жаңа материалды меңгеру кезеңінде оқушыларға мәтіннің негізгі мазмұнын көрсететін тақырып немесе сұрақтар ұсынылады. Оқушылар кілтті сөздерді таңдауы қажет, кейінірек зерттеуге ұсынылған мәтінде сілтеме жасауға болатын сөздер, сөз тіркестерін анықтайды. Суреттер арқылы жасуша бөліктерін тауып, таңдауын түсіндіреді, жасуша органоидтары мен қызметі арасындағы байланысты сәйкестендіреді. (сурет 5, 6).
5сурет. Мәтіннен жаңа түйін сөздерді табу және сәйкестендіру тапсырмасы.
6 сурет.
Суретпен мәтінде берілген түсініктерді таңдау тапсырмасы. 9 Б сыныбында Жасушаның сызықтық ұлғаюын есептеу тақырыбы бойынша сабақта алған білімдерін кез қолдана алатын тапсырма берілді. Мұнда оқушылар Ой қозғау әдісі арқылы білімдерін пайдаланып, ауызша жауап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті
КЕАҚ
Жаратылыстану жоғары мектебі
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
7М01551 Биология білім беру бағдарламасы
Биология сабақтарында CLIL технологиясының элементтерін енгізу
Магистрант ___________Байдаулетова Ж.К. ____________ 20 ж
қолы Т.А.Ж.
Ғылыми жетекші ________ Тулиндинова Г. К. ____________ 20 ж
қолы Т.А.Ж.
Қорғауға жіберілді:
ББ жетекшісі ___________ Тулиндинова Г. К. ____________ 2024 ж
қолы Т.А.Ж.
Норма бақылаушы ________Шакенева Д.К.-К ____________ 2024 ж
қолы Т.А.Ж.
Павлодар, 2024
Резюме
БИОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА CLIL ХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІН ЕНГІЗУ.
Бұл зерттеу жұмысы 2023ж Павлодар қаласы Дарынды балаларға арналған Абай атындағы гимназияда жүргізілді. CLIL элементтерін енгізіп сабақ өткізуде биология пәнінен білім сапасы 92,3% болды. 9 сыныпта өткен "Жасуша құлылымы","Сеll structure", ``Жасушаның ұлғаюын сызықтық есептеу``, ``Linear calculation of cell magnification``,"Бөлімге жиынтық бағалау жұмысы" алынды. Сабақ барысында мақсат анықталып, жаңа ұғымдармен, түйін сөздермен жұмыс, әртүрлі деңгейдегі тапсырмалар ұсынылды. Кіріктірілген сабақ болғандықтан оқушыларға тақырыптың мазмұнын түсінуге, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыруға, өздік жұмыстарына көп көңіл бөлуге, ғылыми-зерттеу жұмыстарына тартуға бағытталған тапсырмалар ұсынылды. Бұл тапсырмаға келесі әдістерді қолдану арқылы қол жеткізілді:"мәтінмен жұмыс" "сұрақ-жауап", "артық сөзді алып тастау", "сәйкестендіру әдісі" т.б. Сонымен қатар 9 сынып оқушыларының бөлім бойынша бағалау тапсырмаларын орындау арқылы білімдерін тұжырымдау және алған білімдерн өз бетінше жинақтау дағдылары қалыптасты.
ВНЕДРЕНИЕ ЭЛЕМЕНТОВ ТЕХНОЛОГИИ CLIL НА УРОКАХ БИОЛОГИИ
Данная исследовательская работа проводилась в 2023 году в Павлодарской гимназии для одаренных детей имени Абая. Качество образования по предмету Биология составило 92,3% при проведении занятий с внедрением элементов CLIL. Клеточная структура, Линейный расчет увеличения клеток, Линейный расчет увеличения клеток, Итоговая оценочная работа по кафедре проходили в 9 классе. В ходе занятия определялась цель, предлагалась работа с новыми понятиями, ключевыми словами, заданиями разного уровня. Поскольку урок был интегрированным, учащимся предлагались задания, направленные на понимание содержания темы, повышение интереса учащихся к предмету, уделение большего внимания собственной работе, участие в научных исследованиях. Поскольку урок был интегрированным, учащимся предлагались задания, направленные на понимание содержания темы, повышение интереса учащихся к предмету, уделение большего внимания собственной работе, участие в научных исследованиях. Данная задача была решена за счет использования следующих методов: работа с текстом, вопрос-ответ, удаление лишних слов, метод сопоставления и др. При этом у учащихся 9 класса развивались навыки обобщения своих знаний и самостоятельного накопления полученных знаний путем выполнения оценочных заданий по разделом.
INTRODUCTION OF ELEMENTS OF CLIL TECHNOLOGY IN BIOLOGY LESSONS
This research work was carried out in 2023 at the Pavlodar gymnasium for gifted children named after Abay. The quality of education in the subject "Biology" was 92.3% when conducting classes with the introduction of CLIL elements. "Cellular structure", "Linear calculation of cell enlargement", "Linear calculation of cell increase", "Final assessment work for the department" were taken in the 9th grade. During the lesson, the goal was determined and work with new concepts, keywords, and tasks of different levels was proposed. Since the lesson was integrated, students were offered tasks aimed at understanding the content of the topic, increasing students' interest in the subject, paying more attention to their own work, and participating in scientific research. Since the lesson was integrated, students were offered tasks aimed at understanding the content of the topic, increasing students' interest in the subject, paying more attention to their own work, and participating in scientific research. This problem was solved through the use of the following methods: "working with text", "question-answer", "removing unnecessary words", "comparison method", etc. At the same time, 9th grade students developed the skills of summarizing their knowledge and independently accumulating what they have gained knowledge by completing assessment tasks for the section
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Жаратылыстану пәндерінде CLIL технологиясының элементтерін енгізудің ерекшеліктері 5
1.2 CLIL технологияны қолдану саласындағы табысты тәжірибелер 10
2. Зерттеу бөлімі
2.1 Биология сабақтарында CLIL технологиясының элементтерін енгізу -
зерттеу жұмыстары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
Материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2
Зерттеу нәтижелері және талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
Кіріспе. Еліміздің білім беру жүйесі ұлттың зияткерлік әлеуетін қалыптастыру мақсатында стратегиялық жаңғырту кезеңін өтуде. Қазіргі таңда оқушылардың тілдік дағдылары мен біліктерін арттыру, яғни үйренген тілдік білімдерін шынайы өмірлік жағдаяттарда тиімді қолдана білу қабілеттерін дамыту білім беру үрдісінің негізі болып табылады [1,2, 3].
Жүктеме тек оқушыларға ғана емес, мұғалiмге де түсiп отыр. Баланы осындай күнделiкті келіп отырған ақпараттарды талдауға қалай көмектесуге болады? Оқу материалын меңгеруге қандай көмек қажет? Қазiргі оқушылардың ынтасын қалай көтеруге болады? Оқу процесiне оқушыларды қалай жұмылдыруға болады? Қалай оқуға үйретуге болады? - деген бiршама сұрақтар мазалайды. Әрбiр мұғалiм сабақтарын қызықты етiп, материалды жаттанды етпей, әлемдi өзi танып бiлуге көмегi болатындай етiп өткiзу керегi анық. Сондықтан мұндай мәселелердi дәстүрлi сабақтар арқылы шешу мүмкін емес, оқытудың әдіс-тәсілдерін өзгерту уақыты келді. Осындай жылдам көп ақпараттардың легінде оқушы білімін өздігінен толықтыра алу дағдыларын қалыптастыру қажет [4]. Қазір білімді алу үшін дәстүрлі емес жолдарын табуды талап етеді. Мұғалім оқушының білімді ғылыми негiзде қалай алуға болады деген ұстанымды ұстау қажет. Оқушының білімді өздігінен алуына дағдыланғаны дұрыс. Сонда оқушы алдына мақсат қою арқылы, өзінiң әрекетiн бағалауға, әрі қарай әрекеттерiн дамытуды болжай алуға үйренеді.
Қазіргі заманғы білім беру жүйесі білім алушылардың тілдік дағдыларын неғұрлым тиімді оқытуға және дамытуға ықпал ететін инновациялық тәсілдерді талап етеді. Мақала биология сабақтарында CLIL (Content and Language Integrated Learning) технологиясының элементтерін енгізуді зерттеуге және олардың білім беру процесіне әсерін бағалауға арналған.
Жалпы білім беретін мектепте тілдерді оқыту үдерісіне үш тіл енгізілді: қазақ, орыс және ағылшын тілдері. Үш тілде білім беру ұғымы нені қамтиды?
Үш тілді білім беру - қазақ, орыс, ағылшын тілдерін оқыту пәні ретінде және оқыту құралы ретінде оқыту арқылы қатар меңгерудің үздіксіз процесі (бірінші жағдайда - бұл мектеп тілдік пәндері, екінші жағдайда-қазақ, орыс немесе ағылшын тілдеріндегі жекелеген тілдік емес пәндерді зерделеу). Сонымен, мақалада біз 9-сыныпта "Биология " қосымша сабақтарында үштілділікті енгізу барысында CLIL әдістемесін қолданудың маңыздылығы туралы айтамыз.
Біз CLIL туралы не білеміз ? Ағылшын тілінен аударғанда CLIL ұғымы: "Сontent and Language Integrated Learning" - пәндік-тілдік интеграцияланған оқыту). Бұл әдіс бізге сабақ өткізуге мүмкіндік берді. Team-teaching ( (топтық оқыту), биология және ағылшын тілі пәндері бойынша сыныптан тыс жұмыстарды жандандыру, ұғымдарды қазақ тілінде де енгізу. Неліктен қазақ, орыс және ағылшын тілдерінің мұғалімдері тілді де, пәндік мазмұнды да оқуды қолдауы керек? Ағылшын тілі тек ағылшын тілі сабақтарында оқытылады, ал мазмұн тек пәндік сабақтарда оқытылады. CLIL әдісін қолдану пәндік және тілдік мақсаттарға бір уақытта қол жеткізуге ықпал етеді. Әдістеменің тағы қандай артықшылықтарын көреміз? Translanguaging (тілдерді ауыстыру немесе тілді ауыстыру). Оқушылар ақпаратты (INPUT) (мысалы, оқу және тыңдау) бір тілде алады, ал басқа тілде ойнайды (OUTPUT) (мысалы, сөйлеу және жазу). Support vocabulary (қолдау сөздігі). The 4C framework - 4С құрылысы.
Communication Байланыс: тілді қолдануға және тілді үйренуге үйрету.
Cognition Таным: ұғымдарды (дерексіз және нақты), түсініктер мен тілді байланыстыратын ойлау дағдыларын дамыту.
Culture Мәдениет: баламалы перспективаларға ұшырау және басқалар мен өздері туралы хабардарлықты тереңдететін түсінікпен бөлісу.
Content тақырып, мазмұн.
"Биология" ағылшын тілінде қосымша оқыту мақсаты оқушылардың тілдік құзыреттілігін кеңейту бағытында перспективалы бағыттардың бірі ретінде зерттелетін пәннің жаратылыстану-ғылыми бейінін таңдауға оң уәждемені қалыптастыру болып табылады.
Зерттеу мақсаты CLIL элементтерін пайдалана отырып, 9-сыныпқа арналған биология сабақтарының топтамасын әзірлеу және осы технологияның тиімділігін тәжірибеде тексеру болды.
Зерттеу міндеттері:
1) CLIL технологиясы ұғымына түсiнік беру және сабақтарда жобалау іс-әрекетінің психологиялық- педагогикалық негіздерін айқындау;
2) жобалау іс-әрекеті арқылы 9 сынып окушыларының биология сабағындағы тілді меңгеру дағдыларын зерттеу;
3) биология сабақтарында оқушылардың CLIL технологиясының элеметтері енгізілген сабақтардың әдістемелік жүйесін құрастыру және оның тиімділігін анықтау үшін сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: оқыту процесіндегі 9 сынып оқушыларының CLIL технологиясының элеметтері енгізілген сабақтардағы білімді меңгеру дағылары мен біліктері.
Зерттеу пәні: биология сабақтарында CLIL технологиясының элеметтері енгізу іс-әрекеті арқылы оқушылардың тілдік деңгейлерін арттыру.
Гипотезасы: Егер биология сабақтарында оқушылардың кіріктірілген іс-әрекеттерін қалыптастыру: зерттеу жұмыстарын жүргізу, эксперименттер алаңын жасау, табиғат құбылыстарын, фактілерді, оқиғаларды ағылшын тілінде түсіндіре алу қабілеттерін дамытатын тиімді әдістер қолданыста болған жағдайда, 9 сынып оқушыларының шет тілін білудегі жан-жақты қолдана алу қабілеті артады.
Зерттеу әдістері:
oo теориялық (тақырып бойынша әдістемелік әдебиеттерді талдау);
oo эмпирикалық (бақылау, оқушылардың жаратылыстану сауаттылықтарын анықтауға арналған 10 сұрақтан құралған сауалнама алу, педагогикалық эксперимент, тізбектелген сабақтар өткізу, бөлім және тоқсан бойынша оқушылардың жетістіктерін анықтауға жиынтық бағалау жұмыстарын алу);
oo математикалық (алынған мәліметтерді тіркеу, эксперимент нәтижелерін статистикалық өңдеуден өткізу әдістері).
Зерттеу орны: эксперимент 2022-2024 ж., Павлодар қаласының дарынды балаларға арналған Абай атындағы гимназия КММ өткізілді.
3.1 Жаратылыстану пәндерінде CLIL технологиясының элементтерін енгізудің ерекшеліктері
Қазақстанның қазіргі даму процестері білім беру саласына бірқатар жаңа талаптар мен міндеттерді алға тартуда. Осындай міндеттердің бірі Қазақстан Республикасының жалпы білім беру деңгейін қазіргі заманғы әлеуметтік - экономикалық орта жағдайлары талап ететін біліктілік деңгейіне көтеру. Үш тілде білім беру саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру заңнамалық актілер мен даму бағдарламалары арқылы жүзеге асырылады. Үш тілде білім беруді дамытудың 2015-2020 жылдарға арналған жол картасының бір бағыты болып жаратылыстану-математикалық бағытының Информатика, Физика, Химия, Биология, Жаратылыстану пәндерін ағылшын тілінде оқыту болып табылады, ол дәстүрлі әдістер мен оқыту әдістерінен өзгешелерді талап етеді[2] . Әлемдік тәжірибеде сәтті жүзеге асырылған осындай тәсілдердің бірі CLIL деп аталатын пәндік-тілдік интеграцияланған оқыту деп аталады. CLIL-технологияны пайдалану білім беру проблемаларының айтарлықтай ауқымын шешуге мүмкіндік береді. Ана тілі емес (шетел) тілді және тілдік емес пәндерді бір мезгілде оқыту күтілетін оқыту мақсаттарына жетудің және кең ауқымды дағдыларды қалыптастырудың тиімді құралы болып табылады. CLILды орта білім беру тәжірибесіне енгізу кезінде ықтимал қауіптерді болдырмау үшін мұғалімдер осы әдістемені меңгеруі тиіс. Практикалық қызметінде пән мұғалімдері мен тілдік пәндер мұғалімдері жаңа білім беру жағдайына байланысты бірқатар қиындықтарға тап болады, олар заман талаптарына сәйкес жаңа білім жағдайымен, тәрбиелеу мен білім берудің белгіленген әдістері және тәсілдерін өзгертуге, оқытудың коммуникативтік әдісі мен ағылшын тілін білудің жеткіліксіз деңгейіне деңгейіне байланысты. Бұл әдістемелік ұсыныстар CLIL-технология негізінде ағылшын тілін және жаратылыстану бағытының пәндерін (информатика, физика, химия, биология, жаратылыстану) интеграцияланған оқыту әдіснамасының негізгі ережелерін сипаттау мен түсіндіруге бағытталған.
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қарастырылған:
- CLIL-технологиясының мақсаты мен бағыттарын нақтылау;
- CLIL-технологиясын қолданудағы табысты тәжірибелердің үлгілері;
- CLIL мәнмәтіненде тілдік және тілдік емес пәндердің өзара әрекеттесуін ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар;
- CLIL мәнмәтінінде білім алушылардың тілдік және пәндік құзыреттіліктерін бағалау ерекшеліктерін сипаттау.
Оқытудағы кіріктірілген пәндік-тілдік тәсіл (ары қарай - CLIL) - кең түсінік, ол пәнді шет тілдері арқылы меңгерудің оқыту әдісін сипаттау үшін қолданылады, оның негізгі мақсаты - пәнді меңгеру және шет тілі бойынша тілдік дағдыларды жетілдіру. CLIL материалдық мазмұн мен тіл үйрену арасындағы теңгерімді талап етеді, онда тіл мазмұнды оқыту құралы ретінде пайдаланылады, ал мазмұн, өз кезегінде, тіл үйрену үшін ресурс ретінде қолданылады. CLIL терминін (Content and Language Integrated Learning) Д. Марш енгізді, оның келесі анықтамасы берілді: Пәндік-тілдік кіріктірілген оқыту кез-келген екі пәндік білім мәнмәтініне бағытталған, онда оқыту тілі ретінде қолданылатын қосымша тіл, яғни негізгі емесшет тілінде оқытудың курсы жүргізіледі [3, 2-б.].
CLIL терминін (Content and Language Integrated Learning) Д. Марш енгізді, оның келесі анықтамасы берілді: Пәндік-тілдік кіріктірілген оқыту кез-келген екі пәндік білім мәнмәтініне бағытталған, онда оқыту тілі ретінде қолданылатын қосымша тіл, яғни негізгі емесшет тілінде оқытудың курсы жүргізіледі [3, 2-б.]. CLIL оқыту әдіснамасы бойынша келесі қағидат негіз болып табылады, ол бойынша білім алушылар үшін пәндер ана тілі болмайтын тілде оқытылады.
Мақсаты тіл оқу материалын меңгерудің құралы болып табылады. Шетел ғалымдары CLIL технологиясының негізгі ұғымдарының арасында оның міндетті компоненттерін 4С деп атайды: - пәнді оқытудың кең спектрінің негізгі пәндік-мазмұндық компонентін (Content), шет тілі арқылы арнайы терминологиялық базамен одан ары қарай кәсіптік қызметке дайындығын қамтамасыз ету; - әлеуметтік-тілдік компонент (Communication), коммуникативтік дағдыларды дамытуға жағдай жасау, шет тілін тереңірек меңгеру және пайда болған құзыреттіліктерді қолданбалы мақсаттарда пайдалану мүмкіндігі; танымдық-оқыту компоненті (Cognition), білім алушылардың мотивациялық құрамдас бөлігінің өсуіне, әртүрлі оқыту стратегияларын, оқу қызметінің нысандары мен түрлерін меңгеріп қолдануға себепші болады;
- мәдени компонент (Culture), мәдениетаралық коммуникация дағдыларын дамытуды, басқа елдер мен халықтардың мәдениетінің ерекшеліктерін білу мен түсінуді білдіреді. Пәннің және тілдің кіріктіліген оқытуы
CLIL-ді әзірлеген әдіснама мамандарының қағидаттарына сәйкес жүзеге асырылады [4]:
1) көп жақты фокус:
- тілдің оқытуы пән мен тіл арқылы қамтамасыз етіледі;
- сабақтың мазмұны тілдік сабақтарда жетіледі;
- пәндердің кірігуі жүзеге асырылады;
- жаттығулардың көрінісі пәндердің кірігуі арқылы жүзеге асады; - оқытудың рефлексиясы өткізіледі;
2) қауіпсіз оқу ортасы:
- әдеттегі іс-әрекеттер мен тілдік модельдер қолданылады;
- оқытылатын тақырыптық және тілдік құрылымдар көрнекі түрде көрсетіледі;
- тіл қателіктері түзетілмейді, бірақ мұғалім тіл құрылымын дұрыс пайдаланудың үлгісін көрсетеді;
- тілдік білімді білу үшін түпнұсқалық (түпнұсқа) оқыту материалдары қолданылады; 3) түпнұсқаға және дереккөзге жақын болуы:
- білім алушы ауызша және жазбаша дағдылары арқылы сөйлеуге, жазуға, сонымен қатар жетілу мүмкіндігін қолдана алады;
- білім алушы өзінің қызығушылығын ескере алады;
- оқу материалы білім алушының күнделікті өмірімен байланысты;
- бұқаралық ақпарат құралдарының және басқа көздердің нақты материалы пайдаланылады; 4) белсенді оқыту:
- мұғалімнен гөрі оқушылар сабақта көбірек сөйлейді;
- білім алушылар өздерінің тілдік және білімді меңгеру дағдыларын дамыту және пәндік мазмұнды меңгеру үшін өздерінің мақсаттары мен міндеттерін қалыптастырады;
- оқушылар оқу нәтижелерін және оларға жету жолдарын сипаттайды;
- сабақта екі және одан да көп жұппен жұмысты тиімді ұйымдастыру үшін жағдай жасалады; - білім алушы мен мұғалім әңгіме құру және түрлі тапсырмаларды орындау арқылы тақырып пен тілдік материалдардың мағынасын түсінуге қол жеткізеді;
- мұғалімнің рөлі - сыныпта үш үдерістің мүмкіндіктерін құру және басқару, атап айтқанда: оқу процесіне, топтағы қарым-қатынастарды дамыту үдерісіне, өзара іс-қимыл жасауға, сондай-ақ жеке даму үдерісіне;
5) негізгі құрылым: Оқу үрдісінде мұғалім білім алушылардың тәжірибесіне, білімдеріне, дағдыларына, көзқарасына, нанымдарына, мүдделеріне сүйенеді;
6 Сабақты жоспарлау және өткізу кезінде білім алушылардың оқу стилі ескеріледі; Шығармашылық және сыни ойлауды дамытуға назар аударылады;
- білім алушыға күрделі жағдайда болу мүмкіндігі жасалады, сонымен қатар оған эмоциялық жағынан оны жеңуге көмек беріледі; 6) ынтымақтастық:
- оқытушылар педагогикалық қарым-қатынас пен ынтымақтастық үдерісінде пәндік сабақтарды, тілдік сабақтарды және тақырыптарды бірлесе жоспарлайды;
CLIL-дің оқушыларға беретін мүмкіндігі. Тілді тек қана тіл ретінде емес, таным құралы ретінде қолдану:
Сын тұрғысынан ойлау;
Тілдерді жоғары деңгейде меңгеру жіне қызметтің барлық салаларында қолдана білу;
Өз мәдениетін бағалау;
Басқа да мәдениеттерді түсініп құрметтеу;
Азаматтық жауапкершілік;
Функционалдық сауаттылық;
Өмір бойы білім алу.
Еуропаның әр елінде CLIL әдістемелік тәсілінің негізгі сипатын айқындағанда бес негізгі аспект ерекшеленеді, ол мәдениет, әлеуметтік және тілдік ортаны қамтиды және мынадай пәндік пен білім беру міндеттерін шешуге бағытталған:
1. Мәдениеттік аспекті
− басқа елдердің мәдениетін зерделеу және түсіну;
− мәдениетаралық қарым-қатынас дағдысын дамыту;
− көрші елдердің, өңірлер мен аз ұлттардың ерекшеліктерін зерделеу;
− мәдени өзара қарым-қатынасты кеңінен түсіну.
2. Әлеуметтік аспекті
− интеграциялануға әзірлік;
− халықаралық үлгідегі сертификатты алуға емтихан тапсыру мүмкіндігі;
− мектеп бағдарламасы шеңберінде білім беру деңгейін арттыру.
3. Тілдік аспекті
− тілдік құзыреттіліктің жалпы деңгейін арттыру;
− коммуникативтік дағдыны дамыту; − ана тілімен қатар шет тілін терең түсіну;
− ана тілімен қатар шет тіліне қызығушылықты дамыту;
− қолданбалы мақсаттар үшін шет тілдерін пайдалану.
4. Пәндік аспекті
− пәнді жан-жақты оқыту мүмкіндігі;
− шет тілі арқылы арнайы пәндік терминологияға қол жеткізу;
− одан әрі оқытуға немесе жұмысқа әзірлік.
5. Оқыту аспекті
− әр түрлі оқыту стратегияларды қолдану мүмкіндігі;
− сынып жұмысының әр түрлі тәсілдері мен формасын қолдану;
− білім алушылардың мотивациясын арттыру.
Бес аспектінің әрқайсысы білім алушылардың жасына, әлеуметтіклингвистикалық ортасына және CLIL меңгеру дәрежесіне байланысты әртүрлі іске асырылады. CLIL оқыту міндетті оқыту бағдарламасымен қатар бейресми қызметте де қолданылады. Ол бір сабақтан бірнеше жылға дейін созылуы мүмкін. Оқыту тәсілі ретінде CLIL оқыту икемдігі, алдымен, уақыт санының өзгеруімен білінеді, ол мақсатты тіл арқылы сабақ беру мен оқытуға арналады.
CLIL - технологиясын пайдаланған жағдайда мақсатты тілде оқыту қарқындылығы өте өзгешеленуі мүмкін. Ғаламдық, мемлекеттік және жергілікті тілдік қажеттілікті назарға алып, оны қарқындылығы аз және қысқа мерзімді ретінде, сондай-ақ, үдемелі және ұзақ оқытуды ұйымдастыру мақсатында қолдануға болады.
CLIL-технологияның үш моделі белгілі:
− soft (жұмсақ) CLIL, language-led деп аталатын, онда арнайы мәнмәтіннің лингвистикалық ерекшеліктеріне назар аударылады;
− hard (қатты) CLIL, немесе subject-led, онда пәндердің 50% шет тілінде оқытылады;
− үшінші модель аталған модельдердің арасында орта дәрежені иеленеді және кейбір пәндер шет тілінде оқытылғанда қолданылады (partial immersion).
Зерттеушілер CLIL технологиясы негізінде оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі нұсқасы мүмкін екенін атап өтеді: тілдік меңгеру, тілдік душ, тілдік лагерь, екі жақты білім беру, отбасында оқыту, көптілді білім беру (мысалы, Еуропалық мектеп, үштілді оқыту бағдарламасы), қарқынды оқыту бағдарламасы, эмигранттарды тілге оқыту (оқушылар мен ересектер), халықаралық мектеп.
Формалды оқытуда CLIL қолданған жағдайда оқыту тілі ретінде оқушының ана тілiн (L1) қоса алғанда, (ең алдымен негізгі мектепте) екі (немесе одан астам) тіл мен мақсатты тіл (L2) қолданылады. Сонымен бірге, CLIL оқыту тілді үйретудің дәстүрлі сабағымен ұқсастығы аз, онда оны одан әрi мақсатта пайдалану үшін оқытады және тілді жақсы білу мақсаты болып табылады. Пән және тілге ықпалдату оқытқан жағдайда тілді үйрену өз басының қамы болып табылмайды. Тіл оқушыға қызық және қол жетімді тақырыптардың көмегімен үдете оқытылады. Оқытудың қауіпсіз ортасы құрылады, ол ізгі ниеттік қарым-қатынас пен бірлесіп оқытуды қолдайды. Шет тілі пән білімін берудің құралы болып қызмет етеді; бағалауға ықпалдандырылған курста шет тлі білімін білумен қатар пән білімін білуі жатады, ол пән мұғалімдері мен шет тіл мұғалімдерінің белсенді өзара қатынасын тұспалдайды.
Осылайша, CLIL пән-тілдік ықпалдандырылған оқыту әдістемесі ретінде (1-кесте) - бұл еке есе нәтижеге қол жеткізу мақсатында бір оқу бағдарламасының шеңберінде екі пәннің әдістемелік үйлестірілген бірлестігі: шет тілін игеру және пән мазмұны.
1-кесте - CLIL пән-тілдік ықпалдандырылған оқытудың тұжырымдамалық негізі.
Дефиниция
Шет тілі немесе екінші тіл арқылы мазмұнды (қайсыбір пән) оқыту әдістерінің жиынтығы, оның барысында бір мезгілде тілдің өзі оқытылады
Мақсаты
Шет тілі арқылы пәнді оқу және шетел тілін оқытылатын пән арқылы үйрену.
Методологиясы
Оқытудың қосбірлікті мақсатына қол жеткізуге бағдарланған тәсіл, онда екінші тіл пәнді оқытудың құралы ретінде қолданылады және бір мезгілде зерттеу объектісі болып табылады
Тұжырымдамалық компоненттері
4 С: − Content - пәндік-мазмұндық компоненті − Communication - әлеуметтік-тілдік компоненті − Cognition - танымдық-оқыту компоненті − Culture - мәдени компонент
Аспектілері
- Мәдени аспектісі
− Әлеуметтік аспектісі
− Тілдік аспектісі
− Пәндік аспектісі
− Оқыту аспектісі
Қолдану моделі
− soft (жұмсақ) CLIL
− hard (қатты) CLIL
− middle CLIL
1.2 CLIL технологияны қолдану саласындағы табысты тәжірибелер
CLIL-технологиялар жаңа әдіс болып табылмайды. Еуропаның көптеген елдерінде CLIL әртүрлі білім беру мәнмәтінінде, балабақшаның жоғары топтарынан жоғары білім беруге дейін қолданылады. CLIL-технологияны Еуропа елдері, мысалы, Финляндия, Венгрия, Литва, Эстония сынды Балтық елдерінің түрлі мектептері тәжірибеден өткізуде. CLIL аталған елдерде табысты қолдану, бізге бұл әдісті ықтимал табысты деп есептеуге негіз болады. Еуропалық білім беру жүйелерінде CLIL-технологиясын енгізудің оң әсері көптеген зерттеулермен расталған. 1986 жылы Еуропалық комиссиямен, еуропалық білім беру және білім саласындағы саясатты зерделеу үшін құрылған Эвридика (Eurydice) зерттеу ұйымының мәліметі бойынша, CLIL Еуропалық Одақ елдерi көпшілігінің білім беру жүйелерінің бір бөлігі болып табылады және оны пайдалану барысында тілдік оқыту тиімділігі айтарлықтай артқан [5]. D. Wolff [6] пікірі бойынша, еуропалық білiм беру проблемаларын талқылау барысында, соңғы онжылдықта CLIL әдіснамасы басым бағыттардың бірі болып табылады. Аталған мәселеге назар аударудың басты себебі, Еуропалық комиссия, Еуропалық Одақтың (ЕО) әрбір азаматының ана тiлінен басқа екі тілді меңгеруін ұсынады. C. Dalton-Puffer [7] Еуропалық Одақтың өз азаматтарын ортақ нарық шеңберінде кәсiби және жеке мобильділік, сонымен қатар, кроссмәдениетті және өзара түсінісу мақсатында өзге тілдерді зерттеуге шақыратындығын мәлімдейді. Шет тілдерін білу, барлық еуропалық азаматтар үшін өмірлік маңызы бар жағдай болып табылады. Басқа тілдердегі қарым-қатынас когнитивті дағдыларды жетілдіреді, білім алушылардың ана тілін білу деңгейін арттырады және өзге елде еркін жұмысқа орналасуға немесе білім алуға мүмкіндік береді. Бұл талапты қанағаттандыру үшін ЕО елдерінің көбінде білім берудің сан алуан дәстүрлері мен тілдік мазмұнға негізделген түрлі қостілді оқыту үлгілері әзірленді. Эвридика баяндамасында [8] айтылғандай, CLIL еуропалық білім беру контексінде өзіне таңғаларлықтай жылдам орын қамтамасыз етті. 1980 жылға дейін тек аздаған елдерде ғана пәндік мазмұн мен шет тілдерін оқытуды кіріктiру қолданылған және негізінен тек элиталық мектептерде ғана. 11 Бүгінгі таңда, Еуропаның көптеген елдерінде жұмыс жүргізіліп жатқандығын болжамдауға болады. Дания, Греция, Литва, Португалия және Кипр елдерінен басқа. CLIL әдіснамасы тұрақты негізде немесе қысқа мерзімді жобалармен енгізілуде, және бұл бастауыш және орта білім беру жүйесіндегі 3-тен 30%-ға дейінгі білім алушылары аталған мәндегі білім алатындығын келтіреді. Барлық студенттер, екі немесе үш тілде оқитын жалғыз елдер, Люксембург пен Мальта болып табылады. Финляндияда CLIL оқыту ағылшын, неміс, француз және орыс тілдерінде жүргізіледі, сондай-ақ фин, швед және жергілікті сами халқының тілінде тілді толықтай енгізу бағдарламалары жүзеге асырылуда. Тіл оқытудың нысаны емес, оның құралы, сондықтан, шет тілі барлық сабақтарда және ана (фин) тілінен басқа барлық оқу пәндерінде қолданылады. Шет тілін формальді оқыту, арнайы сабақтарда жүргізіледі. Испанияда Білім министрлігінің Британдық Кеңеспен (ағылшынша British Council), Британия және өзге де елдер арасындағы білім беру, мәдениет және өнер саласындағы ынтымақтастығы бойынша халықаралық ұйымымен бірлескен жұмысы 1996 жылы 80 мыңнан астам қостілді білім алушылардың пайда болуына себеп болды. Жалпы көп жылдық бағдарлама, білім алушылардың ағылшын тілінде еркін сөйлеуін айтарлықтай арттырған өте табысты және инновациялық болып табылды [6]. Италияға аталған білім беру үлгісі 2009 жылы бейімделді: өз балаларымен ағылшын тілінде сөйлесетін 2100 бастауыш сынып білім алушыларының ата-аналары, қостілді білім берудің және шет тілі мен ана тілдерінде сауаттылық дағдыларын дамытудың нақты пайдасын атап өткен, ал аталған уақытта 55 мұғалім Британдық Кеңес тарапынан тұрақты оқыту мен қолдау тапты. Италияның Білім беру министрі Стефанья Джаннини атап өткен: Сапалы білім ұзақ уақыт бойы көптеген елдердегі реформалардың ортасында және барлығымыз оның еуропалықтар үшін, Еуропаның болашақ табыстары үшін қаншалықты маңызды екенін білеміз. Демократиялық қатысуға бағытталған тиімді басқару, барлық деңгейдегі білім беру мекемелеріне қажет - бастауыш, орта және жоғары. Барлық білім алушылардың өмірде табысты болуы үшін тиісті біліктілікпен қамтамасыз ету үшін білім қажет [6]. 12 Т.А. Лалетина [9] және А.Е. Красенинникова [10] былай деп жазады: Венгрияда оқу пәндері шет тілінде оқытылатын қостілді мектептер ерте қалыптасқан. Болгарияда CLIL әдіснамасын пайдалану, шамамен 50 жыл көлемінде жүргізіліп келеді және осы салада жұмыс істейтін мамандар үшін үлкен қызығушылық тудырады. Осы әдіске сәйкес қостілді мектептерде тарих, география, биология және философия сынды пәндер оқытылады, ал оқу процесін жүзеге асыру үшін ағылшын, неміс, француз, испан және өзге де тілдер пайдаланылады. Бұл әдістеме жоғары оқу орындарында да қолданылады, бұл белгілі бір кәсіби салада мамандарды дайындап қоюды ғана емес, сонымен қатар, шет тілдерін меңгерген мамандарды да дайындауға мүмкіндік береді. Т.А. Лалетинаның пікірінше, осы ретте мұғалімнің біліктілігі үлкен маңызға ие. Бұл күрделі міндетті шешу үшін 2002 жылы биология пәнінің мұғалімі Штефка Китанованың (Софиядағы Сервантес атындағы тіл мектебі) бастамасымен және Болгар ғылым академиясының Орман институтының қолдауымен жоба әзірленді. Аталған жобаны әзірлеу барысында Білім және ғылым министрлігі, Софиядағы Британдық Кеңес, Софиядағы ақпарат беру және мұғалімдерді қайта даярлау бойынша департамент, Оңтүстік-Батыс университеті (Благоевград) әріптестік танытты. Жобаның негізгі мақсаты пән мұғалімдерінің біліктілігін арттыру бойынша CLIL курстарын құру, сондай-ақ, мұғалімдер мен білім алушыларға арналған оқу-әдістемелік материалдарды әзірлеу болып табылды. Оңтүстік-батыс университетінде, университетті аяқтағанна кейін ағылшын тілінде сабақ өткізуге ниетті тарих білім алушыларына арналған ағылшын тілінде сабақ аптасына бір рет жүргізіледі. Португалияда қостілде білім беру бағдарламасын бастады. Британдық Кеңес және Білім министрлігінің білім беруді жоспарлау бөлімі (DGE) бүкіл ел бойынша жеті мектеп топтарында қостілді мектептер пилоттық жобасын жүзеге асыруда. Жоба 2011 жылдың қыркүйек айында іске қосылды және қазіргі уақытта төртінші жыл іске асырылуда. Жоба бастауыш мектеп мұғалімдері мен ағылшын тілі мұғалімдеріне арналған 8 аккредитацияланған оқыту курстарын қамтиды, олар CLIL әдіснамасы бойынша жаратылыстану, әлеуметтік ғылымдар және сәндікқолданбалы өнер бойынша оқу бағдарламаларының бір бөлігін пайдалануға мүмкіндік береді. Аймақтық білім басқармалары және білім беруді жоспаралау бөлімінен келген Британдық Кеңес өкілдері мен тренерлері мектептерді аралап, 13 ашық сабақтар жүргізеді, әріптестерінің жұмысын бақылап және кері байланысты қамтамасыз етеді [11]. CLIL тілдері ретінде оқытуда қолданылатын тілдерді егжей-тегжейлі шолу, Эвридика баяндамасында қамтылады [8], бұл шет тілдері, аймақтық азшылық тілдері немесе елдердің өзге де ресми тілдері. Шет тілдері арасынан, ағылшын тілі өзге шет тілдерінен ілгері тұр, ағылшын тілнен кейін француз және неміс тілдері орналасқан. Кейбір елдерде (мысалы, Венгрия және Чехия) тізімге испан, итальян және орыс тілдері кіреді. Ресми көптілді елдерде, елдің өзге де тілдері пайдаланылады, мысалы, Бельгияның француз тілінде сөйлейтін бөлігінде - фламанд, Ирландия Республикасындағы - ирланд, Финляндиядағы - швед, Швециядағы - фин тілі. Еуропалық Одақ пен Еуропа Кеңесінің көптеген елдерінде азшылық (аз қолданыстағы) тілдері жұмыс тілдері ретінде пайдаланылады, мысалы, Францияда - окситан, каталан, бретон, Эстонияда - орыс, Норвегияда - саам, Румынияда - украин тілі. Осы контексте аталған тілдердің кейбірі көп жағдайда азшылық (аз қолданыстағы) тілінің мәртебесіне ие (мысалы, Нидерландыдағы фриз тілі), басқалары, керісінше, көбінесе көрші елдерде (мысалы, Словениядағы көпшілік тілі болып табылатын, Австриядағы словен тілі) [6]. Көптеген елдерде жұмыс бастауыш және орта білім деңгейінде ұсынылады. Кейбір елдерде, мысалы, Бельгия, Испания, Италия, Ұлыбритания және Румынияда қазіргі таңда мектепке дейінгі деңгейде басқа тілде оқыту жүргізілуде. Кейбір елдерде аймақтық және азшылық тілдері бастауыш деңгейде енгізіледі, мысалы, Польша мен Румынияда, жұмыс орта мектепте жүргізіледі [6]. CLIL енгізу туралы еуропалық талқылаудағы маңызды рөлді басқа тілде оқытуға қандай пәндер аса қолайлы болып табылатындығы туралы сұрақ атқарады. Оларды қолдану жиілігінде жаратылыстану ғылымдарының пәндері: математика, биология, физика, химия және технология аталады. Әлеуметтік ғылымдар пәндері арасынан тарих, география және экономика жиі көрсетіледі, шығармашылық пәндер арасынан музыка және өнер жиі кездеседі. Бастауыш білім беру жүйесінде ешқандай айырмашылықтар жоқ, басқалай айтқанда, әр пән немесе пәндік сала басқа тілде оқытылуы мүмкін. Ерекшеліктер - шығармашылық пәндер тек шет тілінде оқытылатын Эстония мен Бельгияның неміс тілінде сөйлейтін бөлігі. Көптеген елдерде мектептерге пәндерді таңдау және іріктеу барысында еркіндік беріледі (мысалы, Испания, Франция, Италия, Ирландия, Англия, Уэльс, Польша, Венгрия және Австрия). Басқа елдерде, мысалы, Чехия мен Румынияда таңдау әлеуметтік және 14 жаратылыстану-ғылыми пәндерімен шектеледі. Швецияда, Финляндияда, сондай-ақ, Голландияда және Болгарияда жаратылыстану және әлеуметтік ғылымдар аса маңыздылыққа ие, шығармашылық пәндер үшін шектеулер жоқ [6]. CLIL әдіснамасы үшін оқу сағаттарының саны маңызды көрсеткіш болып табылады. Көптеген елдерде CLIL сабақтарына жұмсалған уақыт мүлдем анықталмаған және әр нақты мектепте байланысты, мысалы, Финляндияда, Италияда және Словенияда орын алғандай. Өзге елдер (Бельгияның, Чехияның, Австрияның және Германияның француз тілінде сөйлейтін бөлігі) Эвридика баяндамасына жуық мәліметтер келтіреді. Испания, Франция, Нидерланды, Польша және Мальтаның кейбір автономды аймақтарында өзге тілде оқытуға, оқу уақытының 50%-нан үштен екі бөлігіне дейін бөледі [8; 6]. Эстонияның білім беру жүйесі басқа тілдерде оқытудың ұзақ дәстүріне ие. 1960 жылдары Таллин қаласының №7 және №21 орта мектептерінде пәндерді шет тілінде оқыту басталды; кейіннен бұл бағдарламаға тағы да бірнеше мектептер қосылды. Таллин гуманитарлық гимназиясында ағылшын тілінде оқыту 1970 жылдары енгізілген және осы күнге дейін жалғасуда. Эстонияда пәндік-тілдік кіріктірілген оқу әдістемесі таратылатын ең танымал әдістердің бірі - 2000 жылдан бері қолданылып жүрген тілдік енгізу бағдарламасы, аталған бағдарламаға қазіргі уақытқа дейін 70 мектеп пен балабақша қосылған, жалпы алғанда, 4500 астам білім алушылар мен 600 мұғалім. Берілген әдістеме кәсіби білім беруде де жемісті пайдаланылуда. Пәнді және тілді кіріктіріп оқыту саласындағы ең маңызды жетістіктердің бірі CLIL-технология - оқытудың Еуропалық стандарты болып табылады [13]. Стандарт, замануаи тілдердің Еуропалық орталығының кәсібилингвисттер бағдарламасымен қаржыландырылатын CLIL-CD жобасы аясында құрылды. Себебеі, Еуропа Кеңесінің мүше елдерінің CLIL бағдарламалары ұйымдастыруда, мазмұнында, қарқындылығында және тілдерді таңдауында ерекшеліктерге ие, пәнді және тілді кіріктіріп оқыту үшін мұғалімдерді даярлауға арналған Еуропалық стандарт, CLIL мұғалімдерінің макродеңгейдегі әмбебап құзыреттіліктеріне баса назар аударады. Мұның барлығы CLIL контекстінде мұғалімдерді даярлаудың бағдарламалық мазмұнын зерттеу, сонымен қатар, жалпыеуропалық кеңес беру процесі барысында анықталды. Стандартта ұсынылған бағдарламалық модульдер оларды әр түрлі аймақтық және ұлттық нұсқаларға бейімдеуге мүмкіндік береді. Стандарттың үш модулінде пәнді және тілді кіріктіріп оқыту мұғалімінің мақсатты кәсіби құзыреттіліктерінің он екі компоненті көрсетілген
2.1 Биология сабақтарында CLIL технологиясының элементтерін енгізу - зерттеу жұмыстары
Материалдар мен әдістер.
Зерттеу жұмыстары Павлодар қаласының Дарынды балаларға арналған Абай атындағы гимназиясында 9 сынып оқушыларымен жүргізілді. Барлық қатысқан оқушылар саны - 26 оқушы. Оқушылардың алған білімдерін күнделікті өмірде пайдалана алу қабілеттерін анықтау мақсатында оқу жылының басында зерттеу жұмыстары өткізілді. Сауалнамада оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау және білім алуда қандай да бір қиындықтар туындауы мүмкін мәселелерді анықтайтын сауалдар құрастырылды. Сауалнама оқушылардан жазба түрінде алынды, 10 сұрақтан құралды. Оқушылардың жауаптары ия, жоқ, жауап беруге қиналамын нұсқаларын математикалық есептеулер арқылы пайыздық көрсеткіштермен берілді. 9 сыныптарда тізбектелген сабақтар өткізілді. І және ІІ тоқсанда бөлім бойынша және тоқсандық жиынтық бағалау жұмыстары алынып, білім көрсеткіштерінің динамикасы талданды.
Зерттеу нәтижелері және талдау. Зерттеуге қатысқан оқушылардың жауаптарын саралай келе келесі нәтижелерді көрсетті: 9 сынып оқушыларының 89,7 % -ы биология сабағындағы алған білімдері күнделікті өмірде қажет деп есептейді.
Сабақта орындалатын зерттеу жұмыстарының жаңа тақырыпты түсінуіне көмегі бар деп жауап берген сыныптың да нәтижелерінен: 9 сынып оқушылары 84,6 %-ы сабақта тәжірибелердің орындалуы тақырыпты меңгеруіне ықпалы бар екенін көрсетті,
сурет 1.
Сынып оқушыларының жауаптары: 22 оқушы "иа" деп, 1 оқушы "жоқ" 3,8%, 3 оқушы "жауап беруге қиналамын" 4,5%. Сынып оқушыларының талпынысы жақсы, әліде білімдерінің деңгейін нақтылауға жұмыс жасайтын оқушылар бар екені байқалды.(сурет 1)
Зерттеуге қатысқан сыныптың жауаптары бойынша жаңа материалды меңгеру кезінде 9 сыныптың 23 оқушы "иа, "88,5% , 2 оқушы "жауап беруге қиналамын" 7,6 % , 1 оқушы "жоқ", 3,8 % оқушылары мәтіннің негізгі мазмұнын, кілтті сөздерін анықтай алмай қиналатыны анықталды. Ағылшын тілінде кілт сөздермен жұмысты оқушылардың көпшілігі мәтінмен жұмыс жасай алатыны көрінді. (сурет 2).
Сурет 2. 9 - шы сынып оқушыларының жауаптары
Күнделікті орын алған кез-келген жағдаяттың шешімін таба алмайтын оқушылардың ішінде зерттеуге қатысқандардың жауаптарының нәтижесі бойынша 9 сынып жауабы: ".иа" 15 оқушы, 58%, ".жоқ" 4 оқушы, 15,3%, "жауап беруге қиналамын" 7 оқушы, 27 % Cыныпта жауап беруге қиналамын - деп жауап бергендер 27%-ы көрсетіп отыр, яғни осы оқушылардың да жағдаяттың шешімін табуға келгенде шеше алмайды деп айтуға болады (сурет 3).
Сурет 3 9 сынып оқушыларының жауаптары
Шынайы өмірде басқа пәндердегі проблемаларды шешуде көмегі бар деп 21 оқушы жауап берді, яғни 80,7%, "жоқ" деп екі оқушы жауап берді,яғни 7,7% "жауап беруге қиналамын" деп 3 оқушы жауап берді, яғни 11,5%. Мұның себебін келтіретін болсақ, кейбір оқушылар сабақ барысында түсіну деңгейі көбіне білу және түсіну деңгейінде ғана, ал қолдану немесе жоғары талдау, бағалау деңгейіндегі сұрақтарға жауап беруге қиналып қалатын оқушылар болып табылады. (сурет 4)
Сурет 4. 9 сынып оқушыларының жауаптары
Зерттеу нәтижелерін талдау кезінде, келесі мәселелер анықталды: зерттеуге қатысқан 9 сыныптың оқушылары сабақта жүргізілетін зерттеу жұмыстары, тәжірибелер теориялық білімді меңгеруге ықпалы бар деп санайтындар 84,6, %-ы құрады. 15,3 %-ы тақырыпты меңгеру кезінде мәтіндегі негізгі ойды, түйінді, кілтті сөздерді анықтай алмайды. Биология сабағында алған білімдерін күнделікті шынайы өмірде кездескен проблемаларды шешуде қолдана алмай қиналатын оқушылар 11,5 % - ды көрсетті.
Сабақта CLIL технологиясының элементтерін енгізіп жаңа материалды меңгере отырып, басқа пәндердегі проблемаларын шешуде көмегі бар деген оқушылар үлес 80,7% болды. Сондықтан аталған мәселелерді ескере келе, биология сабақтарын жоспарлау кезінде оқушылардың өздігінен жұмыс жасауына көбірек көңіл бөлу, зерттеу жұмыстарына баулу, олардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыруға бағытталған тиімді әдіс-тәсілдер ескерілді [6,7]. Атап айтқанда, кілтті сөздерді таңдау, cәйкестендіру әдісі, суреттермен жұмыс әдістерін қолдана отырып 9 сыныпта тізбектелген сабақтар өткізілді [9,10,11].
9 Б сыныбында өткізілген Жасуша құрылымы тақырыбын оқу кезінде, сабақтың басында жаңа материалды меңгеру кезеңінде оқушыларға мәтіннің негізгі мазмұнын көрсететін тақырып немесе сұрақтар ұсынылады. Оқушылар кілтті сөздерді таңдауы қажет, кейінірек зерттеуге ұсынылған мәтінде сілтеме жасауға болатын сөздер, сөз тіркестерін анықтайды. Суреттер арқылы жасуша бөліктерін тауып, таңдауын түсіндіреді, жасуша органоидтары мен қызметі арасындағы байланысты сәйкестендіреді. (сурет 5, 6).
5сурет. Мәтіннен жаңа түйін сөздерді табу және сәйкестендіру тапсырмасы.
6 сурет.
Суретпен мәтінде берілген түсініктерді таңдау тапсырмасы. 9 Б сыныбында Жасушаның сызықтық ұлғаюын есептеу тақырыбы бойынша сабақта алған білімдерін кез қолдана алатын тапсырма берілді. Мұнда оқушылар Ой қозғау әдісі арқылы білімдерін пайдаланып, ауызша жауап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz