ҚАЗАҚСТАНДА КЕҢЕС ӨКІМЕТІ ОРНАУЫ ТАРИХЫ КЕҢЕСТІК ТАРИХНАМАДА

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

«Тарих, экономика және құқық» факультеті

«Тарих» кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Қазақстанда Кеңес Өкіметінің орнауы туралы жаңа көзқарастар»

Орындаған: Ист-33 топ студенті Тилеубаев Ж. М.

Ғылыми жетекші: доцент Боранбаева Б. С.

Орал 2024ж.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. КЕҢЕС ӨКІМЕТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ОРНАУЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ ҰЛТЗИЯЛЫЛАРЫ ЕҢБЕКТЕРІНДЕ.

1. 1Заки Валидидің кеңес өкіметі туралы көзқарастары . . . 5

1. 2 Мұстафа Шоқай және Түркістанда Кеңес өкіметінің орнауы сипаты туралы . . . 10

2. ҚАЗАҚСТАНДА КЕҢЕС ӨКІМЕТІ ОРНАУЫ ТАРИХЫ КЕҢЕСТІК ТАРИХНАМАДА.

2. 1 Мәселенің 40-80 жж. ғылыми әдебиеттерден көрініс табуы . . . 18

2. 2 Қазақстанда Кеңес өкіметі орнауы туралы жаңа көзқарастар . . . 26

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 29

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 30

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі . Кеңестік ғылымда Қазан төңкерісі Қос Өкіметті жойып, орнына пролетариат диктатурасын орнатты. Осы кезеңде Кеңес Өкіметінің орнауы обьективті құбылыс деп баға берген бұл дәуірдің зерттеушілеріне қазақ қоғамының шынайы өмірі, олардың зомбылық көруі және сонымен қатар Кеңес өкіметінің саясатына қарсы шыққан қазақ ұлт зиялылары үлкен соққы берді. Олар өз еңбектерінде Кеңес Өкіметі қазақ жеріне қарулы күреспен орнатылып, оның қазақ еліне қажетсіз екендігін дәлелдеген. Ұлт зиялыларының наразылық көрсетуінің бірден бір себебі Кеңес өкіметінің сырттан таңылғандығы, қазақ елі оған дайынеместігі әрі ешбір пайдасыздығын айта отырып, бұл большевиктерінің саясатына қарсы шығып, Қазақ елінің атынан ұлт зиялыларының Кеңес Өкіметі саясатына наразы болды. Зиялылардың сол кезеңдегі көзқарастары мен пікірінің шынайылығына тәуелсіздік жылдары көз жеткізілді. Осы орайда олардың рухани мұрасын зерттеудің маңызы арта түседі. Зиялылардың Қазан төңкерісі мен Кеңес өкіметінің орнауына байланысты еңбектері отандық тарих ғылымында арнайы зерттеу нысанына айнала қоймады. Сондықтан да зерттеу жұмысының мақсаты - ұлт зиялыларының Қазақстанда Кеңес өкіметі орнауы туралы пікірлерін талдау. Ұлт зиялыларының аталмыш мәселеге қатысты еңбектеріне кешенді тарихнамалық талдау жасалғанымен жекелеген еңбектерде шолулар берілді. Алайда олар мәселенің зерттелу деңгейін айқындауда жеткіліксіз. Сондықтан да ұлт зиялыларының Қазан төңкерісі мен Кеңес өкіметінің орнауы туралы пайымдауларын талдауға көшейік.

Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Елбасымыздың тәуелсіздік жолында баяндалған туындыларын тарихнамалық тұрғыда талдау және осы туындылардың қазақстандық қоғам және ғылым үшін бүгінгі таңдағы қажеттілігі мен маңыздылығын айқындау. Сондықтан да төмендегідей мақсаттар мен міндеттер алға қойылды:

• Елбасының қазіргідей күрделі заманда қазақ көшін өркениетті қоғамға бастауда, саяси, дипломатиялық іс-шаралар жүргізуде атқарып жатқан еңбектеріндегі қазақ халқының тәуелсіздік жолындағы тарихын. Шуакты да мейірлі бүгінгі күннің, қуатты да мықты ертеңінің арасындағы байланыстың үндестік тауып бірін - бірі толықтырып, отырғанын елбасының өз еңбектерінде нақты көрініс тапқан мәселелер арқылы көрсету.

• КСРО-ның құлауы мен Қазақстанның тәуелсіздік алуынның маңызын айқындау арқылы отандық тарихнамадағы қазақ тарихының күнгей және көлеңкелі тұстарын өзге зерттеушілердің еңбектерімен Елбасы еңбектерінде көрініс табуын салыстыра отырып тарихнамалық шолу жасау.

• Н. Ә. Назарбаевтың қазақ елінің тәуелсіздік алғаннан кейінгі тұңғыш президенті ретінде, тұңғыш көш басшысы ретінде жазған еңбектерінде қазақ мемлекеттілігінің қайта қалыптасуы, дамуы мен нығайу жолындағы шынайы жазылған мәліметтерді болашақ ұрпаққа тарихнамалық тұрғыда талдау жасап, дәлелдеп көрсету.

Жұмыстың құрылымы . Курстық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындымен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

1. КЕҢЕС ӨКІМЕТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ОРНАУЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ ҰЛТЗИЯЛЫЛАРЫ ЕҢБЕКТЕРІНДЕ.

1. 1 Заки Валидидің кеңес өкіметі туралы көзқарастары.

Мұсылман елдерін бірлігі Ұлы Түркістан идеясын ұстанған, мұсылман фракциясының көрнекті өкілі, Башқұрт елінің ұлы тұлғасы Заки Валидидің Қазақстанда Кеңес Өкіметінің орнуына қатысты көзқарастарын пайымдамас бұрын жалпы Кеңес өкіметінің Қазақстанда орнауының тарихи тұрғыдан қарастырып өтсек: Большевиктік партия 1917 жылғы шілде оқиғасынан кейін күн тәртібінен алып тастаған өзінің Бүкіл өкімет Кеңестерге берілсін! Деген ұранын қайтадан алға тартты. Енді бұл ұран қарулы көтеріліске және Уақытша өкіметті құлатуға, сөйтіп, пролетариат диктатурасын орнатуға шақырғандықты білдірді. 1917 жылы 24 қазанда (6 қарашада) Петроградта қарулы көтеріліс басталды. Ертеңінен көтерілісші жұмысшылар, солдаттар мен матростар астананың аса маңызды орындарын басып алды. 25 қазанда (7 қарашада) таңертең Әскери - революциялық комитет Уақытша үкіметтің құлатылғанын хабарлады. Қазақ қарулы көтерілісінің Петроградтағы жеңісінің және орталықта, сондай-ақ Қазақстанмен іргелес ірі қалалар - Ташкентте, Омскіде, Орныборда, Астраханьда кеңес өкіметінің орнауының Қазақстанда бүкіл өкімет билігінің Кеңестер қолына өтуі үшін шешуші маңызы болды. Алайда Қазақстанда Кеңс өкіметін орнату төрт айға, 1917 жылдың аяғынан 1918 жылдың наурызына дейін созылды. Бұл процесс өлкенің әлеуметтік-экономикалық және мәдени артта қалуынан, жергілікті жұмысшы табымен большевиктік ұйымдардың сан жағынан аз әрі әлсіз болғандығынан, ұлтаралық қатынастардың күделілігінен туған қиыншылықтар себебінен шиеленісе түсті. Кеңес өкіметінің өлкеде жеңіске жетуінде солдат депутаттары Кеңестеріне біріккен жергілікті гарнизондардың солдаттары және Ақпан революциясынан кейін Қазақстанға оралған әрі барынша қолдаған көңіл күйдегі, өздеріне - бейбітшілік, ал шаруаларға - жер беруге уәде жасаған өкіметтің болуынажеке мүдделі бұрынғы майдангерлер шешуші рөл атқарды. Орал, Жетісу, Сібір және Орынбор казак әскерлерінің әскери өкіметтері деп аталатындардың табынды қарсыласуымен сондай-ақ Қазақстанның әр түрлі қалаларында (әсіресе Оралда) орталық аудандарда қашқан бұрынғы құлатылған Уақытша үкімет жақтастарының шоғырлануымен қиыншылықты жағдай одан бетер күшейе түсті. Сырдария, Ақмола облыстарының және Бөкей ордасының көптеген аудандарында большевиктер бастаған күштер шешуші басымдықта болғандықтанда Уақытша үкіметтің жақтаушылары оларға қарулы қарсылық көрсете алмады, сөйтіп кеңес өкіметі бейбіт жолмен - жұмысшылармен кедей шаруалардың Кеңестерде мықты көпшілікке ие бола алуы жолымен жеңіп шықты. Уақытша үкіметтің жақтастары едәуір күшке ие болған Торғай, Орал, Семей және Ішінара Жетісу облыстарында істің барысы басқаша өрбіді. Көптеген жерлерде, соның ішінде облыс орталықтары мен уездік қалаларда кеңес өкіметі қызыл гвардиялық отрядтардың және жергілікті гарнизондардың большевикшіл салдаттарының күшімен қарулы көтерілістер жасап Уақытша үкіметтің жергілікті органдардың және олдардың одақтастардың қарсыласушы күштерін басып- жолымен орнатылды. 1917 жылы Қазан айының соңынан бастап 1918 жылдың наурыз айына дейін Кеңес өкіметі негізінен алғанда қалалармен Қазақстанның басқа да ірі елді мекендерінде орнап бітті. Ал ауылдармен селолардың басым көпшілігінде Қазақстанда кеңес өкіметін орнату процессі азамат соғысы басталғанға дейің созылды. Кеңес өкіметі орнауымен бір мезгілде экономикамен мәдениеті қайта құру шаралары қолға алына бастады: өнеркәсіп кәсіп орындарында бақылау енгізілді, бірқатар інеркәсіп орындары мен банктер мемлекет меншігіне айналды. Кеңестердің Бұкіл Ресейлік II- съезінде қабылданған жер туралы Декретті жұзеге асыру жөніндегі алғашқы қадамдар жасала бастады. В. И. Лениннің қолдауымен Петроград жұмысшылары Шығыс Қазақстанда ұш коммуна: Дихан коммунистердің бірінші Ресейлік қоғамын, Дихан коммунистердің екінші Ресейлік қоғамын және Солнечная коммунасын ұйымдастырды. Кеңес органдарының, Кеңестердің облыстық және уездік съездерінің қаулыларында жер туралы Дикрет жергілікті жағдайлар және шаруалардың өздерінің бастамашылдығын ескере отырып одан әрі нақтыландырылды және дамытылды. Қазан революциясының жеңісімен байланысты ұлттық проблемалар, бірінші кезекте ұлттық- мемлекттік құрылыс мәселелері өткірірек талқылана бастады. Кеңес өкіметі ұлт саясатының негізгі принціптері Кеңес үкіметінің маңызды екі құжатында- Ресей халықтары құқықтарының Декларациясы (1917 жыл 2 қараша) мен кеңес өкіметінің Ресей мен Шығыстың барлық мұсылман еңбекшілеріне сол үндеуінде (1917 жылы 20 қараша) жарияланған болатын. Кеңестердің III- Бұкілресейлік съезі қабылдаған (1918жылы қаңтар), Ленин жазған Еңбекшілермен қанаушы халықтар құқықтарының Декларациясында Коммунистік партияның кеңес республикаларын мемлекеттік құру формасы ретінде кеңестік федерацияны үстанған принціпті позициясы өзінің нақты көрінісін тапты. Кеңестік Ресей Республикасы, - деп жазылды Диклорацияда, - еркін ұлттардың еркін одағы негізінде, кеңестік ұлт республикаларының федерациясы ретінде құрылады. - дей келе біз тарихи үрдісті жалпылама баяндап өттік. [1. 232-235бб] .

Ал енді Заки Валидидің Қазақстанда Кеңес өкіметі орнауы мәселесіне қатысты пікірі мен саяси көзқарастарына тоқталып өтсек: Большевиктер Ресейдегі өкімет тізгінін толық қолына алып, жер жерде билік жүргізе бастағанда бастапқы ниетінен тайқып шыға келді. Дәлірек айтқанда, сөзінен деген дұрысырақ болар, өйткені большевиктердің әу бастан -ақ аз ұлттардың өз алдына дербес мемлекеттер құруына құлқы болмаған көрінеді. В. И. Лениннің берген жазбаша уәдесі бойынша қаруына тастап, бүкіл үкімет және әскерімен бірге жаңа биліктің жағына шығып Мәскеуге келген Заки Валидов (Тоған) уақыт өте келе көсемнің сөзінен айнып, тіпті шимайланған қағазды арқа тұтқаны үшін өзін келемеж қылғанын ашына жазды … - дей келе, өз ойын айтып өтеді. [2. 146б. ]

Өзінің большевиктерге деген наразылығын Заки Валиди В. Лениннің атына жолдаған хатында ашық көрсетті: Пролетариат диктатурасын дүниежүзілік көлемде жүзеге асырған соң, - деп жазылған онда - сіз артта қалған ұлттардан тұратын елдерде социалистік тәртіпті орнықтырудың қажетті шарты алдыңғы қатарлы ұлттардың көмек көрсетуі болып табылады дедіңіз. Бұл дегеніңіз, Үндістанда ағылшындар, Түркістанда орыстар, Африкада француздар немесе бельгиялық жұмысшы ұйымдары отарлау саясатын жалғастыра береді деген сөз. 1915 жылы-ақ, Уфада сіздің жақын достарыңызбен дауласып, оларға сіздер жоспарлап отырған социалистік тәртіптің барлық адамзат құқын аяқасты ететін террористік тәртіп түрінде жүзеге асырылатындығын дәлелдеуге тура келген еді. Енді біз не көріп отырмыз? Революцияның мақсаты осы ма еді? Сондай - ақ, егерде социализм идеялары империализм дәстүрлері ықпалында тұрған ұлы ұлттар түлегіне бейімделу жолына түсетін болса, онда бұған ешқандай жақсылық күтуге болмайтынын Роза Люксембург те өте дұрыс ескертіп еді… - деп көрсетеді[3. 7-8бб. ]

Ғылыми мақалалардағы Заки Валидидің көзқарасы былайша талданады: Кеңес өкіметінің саяси бағдарламасымен танысқанда көзім жеткені, сәл-пәл бүркемелегені болмаса бұлар да сол баяғы патшалық Ресейдің империялық пасық пиғылын жалғастырмақ. Бұлардың басты мақсаты - орыс билігін, орыс мәдениетін, орыс тілін тек Ресейде ғана емес, Еуропа мен Азияда да үстем ету. Әрине дүниежүзін түгел орыстандыру мүмкін емес. Бірақ осындай озбыр саясаттың бар екені жер - жерде жете ұғынылмай өтініштер бар. Сондықтан да большевиктердің қауіпті империялық саясаттың сойылын соғып отырғанын және бұл саясаттың тәуелсіз ұлттарға, еркін елдерге өте қатерлі екенін жатпай тұрмай түсіндіру де біздің міндетімізге кірмек. [4. ]

В ноябре 1917 года Заки Валиди и его коллегам удалось создать автономное башкирское государство. Затем последовал период борьбы с Красной Армией. Заки Валиди был заключен в тюрьму большевиками и приговорен к смерти. Он был освобожден башкирскими и казачьими войсками. Борьба продолжалась до тех пор, пока не было достигнуто соглашение с большевиками. Обещания русских, однако, не были выполнены и Заки Валиди решил бежать в Туркестан, чтобы продолжить борьбу против большевиков. Это происходило в конце 1920 года, а на следующий год Энвер Паша прибыл в Туркестан, чтобы помочь движению. Вскоре части Красной Армии были направлены в Туркестан и в 1923 году Заки Валиди был уполномочен выехать за рубеж в поисках поддержки народу Туркестана в его борьбе против большевиков. [5. 53-б. ]

Тем не менее, мы знаем, что, несмотря на все это, Заки Валиди-бей дважды потерпел полное поражение в двух своих попытках создать государство. Первая из них - проект автономного Башкортостана. Правительство было сформировано, достаточно качественные интеллигентные кадры провели организационные меры, которые могли бы способствовать началу решения основных проблем создаваемого государства. В первую очередь они в свои руки взяли золотые рудники, все другие рудники, заводы и фабрики, пришедшие в упадок в годы революций, они были пущены в ход и доведены до состояния своей обычной производительности. Почта и система связи приведены в надежное рабочее состояние. В качестве военного министра Заки Валиди для подчиненных себе национальных войск открыл военные учебные школы и полигоны. Долго сумел противостоять натиску с востока генералов, оставшихся верными царскому режиму, и их союзников. Когда надежды достижения соглашения с союзниками не осталось, под их давлением с тыла он был вынужден принят предложение, исходившее от Ленина. На основе принципов, объявленных Лениным всему миру (право на отделение от России), Заки Валиди добился подписания соглашения о широкой автономии. Этот счастливый период продолжительностью в 14 месяцев длился до момента достижения коммунистами мирного договора на польском фронте.

После этих дней Ленин достигнутое с башкирами соглашение оценить как клочок бумаги и объявит его потерявшим силу. Когда и татарские интеллигенты во главе с М. Султангалиевым займут место в окружении Ленина, Валиди решает фронт борьбы перенести в Большой Туркестан. Как он пришел к этому решению, объясняет следующим образом:

Спустя несколько дней после возвращения с Южного фронта мне позвонила секретарь Ленина и предупредила: Владимир Ильич хотел встретиться с вами. В назначенное время я был в кабинете Ленина. Ленин сообщил, что для II съезда Коминтерна, который откроется на днях, он подготовил Тезисы по национальному и колониальному вопросам, и попросил меня как можно скорее набросать по ним свои соображения. Когда я прочитаю Ваши ответы, мы с Вами снова встретимся, - добавил он. Тезисы эти, включенные в собрание сочинений Ленина, состояли из двенадцати пунктов. Мы читали их вместе с моими туркестанскими единомышленниками. Мне пришлось внести в тезисы некоторые поправки, особенно в 5, 11 и 12-е пункты, и добавить еще пару пунктов от себя. … но его взгляды ни на йоту не сблизились с моими, ни одно из наших предложений не было принято. Таким образом, я из собственных уст Ленина услышал: центр будет и впредь опираться в прежних колониях на представителей русского пролетариата, мы же будем пользоваться доверием в той мере, в какой проявим лояльность и верность их руководству; недоверие к нам сохранится и после победы социализма в пределах России, даже после утверждения социализма во всем мире народы бывших восточных колоний не обойдутся без руководства со стороны рабочих, что рабочий класс угнетенных наций Востока, ставших на путь строительства социализма, никогда не будет пользоваться доверием русских коммунистов. Это открытие тоже поставило нас перед необходимостью начать против Советов серьезную и открытую борьбу. [6. 82-84 бб. ]

Ахмет Заки Валидидің Ақпан революциясына қатысты мәліметтер:

С начала русской революции, с 27 февраля 1917 г., он полностью посвятил себя политической борьбе. Прежде всего он был озабочен положением тюркских народов в условиях зарождавшейся свободы в России. Поэтому он предпринимал так много усилий для определения будущего Башкортостана. Он считал, что судьба башкир неразрывно связана с судьбой казахов, киргизов и вообще всех жителей Туркестана. Однако его деятельность вызвала отрицательную реакцию даже среди части тюркского населения, последствия которой сказывались и в дальнейшем. Обо всем этом Заки Валиди очень подробно написал в книге Семнадцать занесённых песком городов и Садри Максуди-бей ( Стамбул, 1934) и в своих Воспоминаниях ( Стамбул, 1969) . - делінген. [7. 3-5 бб. ]

Ал келесі Султанбеков Булаттың «История Татарстана» атты еңбегінде:

После свержения самодержавия Заки Валиди принимает самое активное участие в движении мусульманских народов России на пути поисков своего места в новых структурах общества. Мусульманские съезды в Москве и Казани, заседания военной организации мусульман Харби Шуро, национальный парламент и многие другие формы общесвенной самодеятельности привлекают его особое внимание, в некоторых из них Инвалидов играет видную роль. Однако ни Временное правительство с его нерешительной и вечно запаздывающей раекцией на события, в том числе и в области национальной, ни пришедшие к власти после Октябрьского переворота большевики не решали, по мнению Заки Валиди, насущных нужд башкирского народа. Вызывали у него подозрения и набиравшие в тот период силу татаро-башкирского единства, трансформивавшиеся в модели создания вначале Идель-Уральских штатов, затем Татаро-Башкирской республики. Не нашел он общего языка и с национальным собранием, избравшим своей резиденцией Уфу. После вторичного захвата власти в Оренбурге большевиками в конце января 1918 г. и изгнания оттуда атамана Дутова, вынужденного заигрывать с национальными силами, Валиди был арестован и его жизнь висела на волоске. Созданный большевиками новый национальный орган - Временный революционный совет Башкорстана также заявил о своей приверженности идее башкирской автономии и назначил комиссию для следствия по делу Валидова.

Вплоть до конца 1918 года Заки Валиди и его наиболее видные соратники казанец Ильяс Алкин, ставший начальником штаба башкирского корпуса, и военный врач выпусник Казанского унмверситета Мухаметжан Кулаев и другие стремились, участвуя в военных действиях на стороне белых -делінген. [8. 102-106бб. ]

1. 2 Мұстафа Шоқай және Түркістанда Кеңес өкіметінің орнауы сипаты туралы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.