Қазақстан аумағындағы сақтардың археологиялық ескерткіштері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті

Тарих факультеті

Археология, этнология және Отан тарихы кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Қазақстанның ежелгі тарихы

Тақырыбы: Қазақстан аумағындағы сақ тайпаларының кеңестік кезеңде зерттелуі

Қабылдаған: т. ғ. к., профессор С. У Жауымбаев

Орындаған: ИО-23-3к тобының студенті Әлім А.

Қарағанды, 2024

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1 Сақтар туралы негізгі мәліметтер . . . 5

Сақтардың қоғамдыққұрылымы және мәдениеті. 5

1. 2 Қазақстан аумағындағы сақтардың археологиялық ескерткіштері……… . . . 11

2 Кеңестік кезеңде сақтардың зерттелу деңгейі . . . 15

2. 1 Кеңестік ғалымдардың зерттеу нысанындағы дереккөздері. . 15

2. 2 КСРО территориясындағы сақтардың ескерткіштерінің зерттелуі……… . . . 22

Қорытынды31

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі33

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Адамзат тарихындағы скиф-сақ мәдениетінің рөлін және Еуразиялық дала белдеуі аумағында және одан тыс жерлерде көшпелі дәуірлердің қайнар көзі ретінде сақ дәуірінің археологиялық маңыздылығын ескере отырып, қазіргі Қазақстанның рухани және білім беру салаларын дамытудың маңызды құрамдас бөлігі ретінде осы тарихи-мәдени ескерткіштерді зерделеу мен қалпына келтірудің тұтас жүйесін құру қажет. Кеңес дәуірінде тарих ғылымының танымдық функциялары екінші орынға қойылды, өйткені саясаттың қажеттіліктері басым деп жарияланды, дегенмен бір жағынан тарих ғылымы, екінші жағынан мен саясат арасындағы белгілі бір байланыс пен өзара әсерді толығымен жоққа шығаруға болмайды. Ұзақ уақыт бойы ғылымда көшпелі өмір салты, Тарихи тұйық жол және мәдени байлық жасамайтын көшпенділер туралы идеялар басым болды. Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасу кезеңінде тағы бір құбылыс байқалады-мифологияланған өткенге үндеу танымал болып келеді, онда олар қазіргі заман сұрақтарына жауап табуға тырысады. Скиф-сақ кезеңіндегі ескерткіштердің тарихи-мәдени маңызы туралы қол жетімді объективті деректер өте аз. Қазіргі уақытта сақ археологиясында жағдай қалыптасты: тарихшылардың, лингвистердің, жаратылыстану ғылымдарының өкілдерінің ерте көшпелі қоғамды зерттеудегі елеулі жетістіктері бар. Бұл сақтардың шығу тегі мен олардың мәдениетіне, Еуразиялық дала халқының этникалық шығу тегіне қатысты. Сақ қоғамының сипаты және оның даму деңгейі, жануарлар стилі өнерінің символдық маңызы, мәдениеттердің өзгеру себептері. Қазақстанның ерте темір дәуірін зерттейтін ғылыми бағыттың одан әрі үдемелі және тиімді дамуы үшін ғалымдардың зерттеулерінде ұсынылған скиф-сақ археологиясы бойынша ауқымды материалды талдау қарастырылады.

Зерттеу нысаны. Сақтар және олардың зерттелуі

Зерттеу пәні. Қазақстанның ежелгі ғасырлық тарихы

Зерттеу мақсаты. Қазақстан аумағындағы сақ тайпаларының кеңестік кезеңде зерттелуін анықтау және қарастыру

Зерттеу міндеттері:

Сақтардың тарихи құрылымы және мәдениетін қарастыру;

Кеңестік кезеңде сақтардың зерттелу деңгейін анықтау;

Кеңестік ғалымдардың зерттеу нысанындағы дереккөздерін зерттеу

Тақырыптың зерттелу деңгейі. ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХІ ғасырдың басында Қазақстанның скиф-сақ дәуірі туралы ғылыми түсініктерді қалыптастыру процесінде тарихнамалық зерттеулердің динамикасын көрсететін үш кезеңді бөлуге болады: 50-ші - ХХ ғасырдың 70-ші жылдарының ортасы; 70-ші жылдардың ортасы - ХХ ғасырдың 90-шы жылдарының басы; 90-шы жылдардың басы. ХХ ғ. осы уақытқа дейін. Бірінші кезең барысында Қазақстанның кәсіби тарихшылары мен археологтарының ұлттық кадрлары толық қалыптасты. Қазақстанның ежелгі көшпенділерінің ескерткіштерін өңірлік есепке алу міндетіне толыққанды археологиялық дереккөздерді алу құралына айналған жаңа құрылыс экспедицияларының қызметі нәтижесінде қол жеткізілді. Бұл Қазақстанның ерте темір дәуірінің археологиясы бойынша елеулі дереккөз базасының құрылуына ғана емес, сондай-ақұ осы зерттеудің дереккөздік базасының бөлігі болып табылатын маңызды басылымдардың пайда болуына әкелді. Археологиялық материалдың ірі кешендерінің сандық жинақталуы және оны ресейлік және отандық зерттеушілердің еңбектерінде түсінуге мүмкіндік береді.

Курстық жұмыстың хронологиялық шеңбері. Қазақ тарихын зерттеген тарихшы, этнограф, антрополог, археолог ғалымдардың бірсапырасы қазақ халқының арғы тегі ерте заманда (заманымыздан бұрынғы VII-IV ғасырларда) Орта Азияны мекен еткен ежелгі сақ тайпаларынан шыққан дейді. Әйгілі ғалым А. Н. Бернштам қазақтың атын сақтармен байланыстырады. Ол: «қазақ» деген сөз ерте замандағы «қаспи» және «сақ» деген екі тайпаның Қосылуынан шыққан, яғни қаспи-сақ, қас-сақ-қазақ болған деп тұжырымдайды. Тарихшы М. Ақынжанов қазақ деген сөз «қас» (нағыз), «сақ» (тайпа аты) деген Екі сөзден «қас сақ» (нағыз сақ) дегеннен шыққан. «Қазақтар-түрік, моңғол тектес халықтың екі бұтағынан (һұн мен сақ тарауынан) құралған ежелгі халық» дейді. Скиф-сак бірлестігінің өмір сүрген кезеңі, көне тарихшылардың деректері мен археологиялық материалдарға назар аударсак, рулық қоғамның ыдырауы кезіне тура келетін сиякты. Сол тұсты (В. В. Бартольдтің айтуынша) түркі тілдес тайпалардың қалыптаса бастаған шағы деуге болады.

Территориясы. Қазақсандағы өмір сүрген ру-тайпалардың ішінде аты-жөні жақсы сақталған тайпалардың бірі сақтар. Археологиялық зерттеулерге және жазба деректерге қарағанда, б. з. б. VII-IV ғғ. сақ тайпалары Орта Азия және Қазақстан жерін мекендеген парсы жазба деректері бойынша, Орта Азия мен Қазақстан территориясын мекендейтін көшпелі тайпаларды жалпы сақтар деп атаса, ал гректің атақты тарихшысы Геродот сақтарды "азиялық скифтер" деп атаған. Олай атаудың да жөні бар. Қара теңіздің Солтүстік далалы аудандарында тұратын скифтер мен сақ тайпаларының өмір тіршілігі Геродотқа ұқсас көрінген. Ал шындығында олардың тек жергілікті айырмашылықтары болмаса, шаруашылықтарының көпшілік жағы ұқсас. Сонымен қатар сақ тайпалары Еділ өзенінің төменгі ағысы мен Оңтүстік Жайық өзендерінің бойындағы Савромат-сармат тайпаларымен бір мезгілде өмір сүрген. Қазақстандағы және Жетісу жеріндегі темір т. б. дәуірлердің ескерткіштерін археолог ғалымдарымыз Е. И. Агеева, К. А. Ақышев, М. К. Қадырбаев, К. А. Кушаев, А. Г. Максимовалар жүргізген. Атап айтқанда, К. Ақышевтың еңбектерінде Алакөлден Таласқа дейінгі аймақтағы сақ обаларын зерттеуі бойынша, Жетісуда сақтардың Бесшатыр, Есік обалары зерттеліп, қазақ халқының тарихында улкен жаңалықтар ашылды.

Құрылымы. Кіріспе, екі бөлім, қорытынды, және пайдаланылған әдебиеn

1 Сақтар туралы негізгі мәліметтер

1. 1Сақтардың қоғамдық құрылымы және мәдениеті

Біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықтың басында Қазақстанда көшпенділердің үстемдік ету дәуірі "ерте темір ғасыры", "ерте көшпенділер дәуірі", "скиф дәуірі, сақтар дәуірі"деп аталады. Сақтар-Еуразиялық дала көшпенділері тайпаларының өзіндік атауы. Сақтарға тән қару-жарақ пен жылқы киімі, тән киім, өнердегі" аң стилі", Шығыстағы Хуанхэден батыстағы Дунайға дейінгі кеңістіктегі археологиялық қазбалармен расталған, біздің дәуірімізге дейінгі IX-VIII ғасырларда далада қалыптасқан және біздің дәуірімізге дейінгі III ғасырға дейін созылған мәдени қауымдастықтың жалпы атауына негіз береді.

Ежелгі парсы мәтіндерінде Еділдің шығысында көшіп келген ерте темір кезеңіндегі тайпалар сақа немесе сақтар деп аталды. Мысалы, екі жарым мың жыл бұрын Иран патшасы Дарий I-нің Бехистун жазуы жасалды, онда Сырдарияның солтүстігінде өмір сүрген халықтар сақтар деп аталды. Атап айтқанда, Бехистун жартасындағы Дарийдің Жеңіс жазбасының мәтінінде былай делінген: "содан кейін мен әскермен бірге үшкір қалпақ киген сақтар еліне қарсы шықтым. Содан кейін мен сақтардың бір бөлігін басыммен сындырдым, ал екіншісін бастықтың қолына түсірдім, оларды Скунха есімді адам тұтқынға алып, маған әкелді. Содан кейін ел менікі болды". Соңғы жылдардағы зерттеулер парсылар өздерінің көшпелі көршілерінің атын ойлап таппағанын, бірақ олардың атын тайпалық емес, Орта Азияда парсылармен көршілес барлық көшпелі тайпаларға ортақ қолданғанын көрсетті. Сақ тайпалары өздерінің шежірелік және мәдени ортақтығын түсінді, бұл өзін-өзі атаудың бірлігінде көрінді, тілдік жақындығымен расталды. Жазбаша дереккөздерде гректер сақтарды скифтер деп атаған, ал парсылар "Жылдам ат турлары"деп атаған. Ежелгі грек және латын дереккөздері сақтарды скифтер деп атады, тайпалардың есімдерін атап өтті: массагеттер - Сырдария мен Амудария өзендерінің аралықтарында, Қазақстанның батысындағы савроматтар (кейінірек сарматтар), сондай-ақ исседондар, аргипейлер, саракаулдар және басқалар. Олар Хуанхэден Дунайға дейінгі дала кеңістігінде қалыптасқан бір мәдени қауымдастықтың тайпалары болды, олар тайпалар мен тайпалық бөлімшелердің біртұтас, тілге және этномәдени қоймаға байланысты массивін құрады.

"Авеста" парсы дереккөзі бактриялықтардың, соғдиялықтардың, хорезмдіктердің, яғни Қазақстанның солтүстігінде дала кеңістігін мекендеген көшпелі тайпалардың "жылдам жылқылармен турлар"деп аталғанын айтады. Парсы дереккөздеріндегі турлар "құдіретті күйеулер" дегенді білдіретін сақтар деп аталады, ал грек авторларының жазбаларында көшпенділердің синонимі ретінде кең таралған скифтердің атымен пайда болады. "Авестада "турлар мен арийлер Амудария мен Сырдария жағалауларында, Каспий мен аралда, Еділде және Прикамияда" сол ежелгі құдайларды құрметтейді және оларды бір тілде жеңу үшін дұға етеді " делінген. Турлар-жылдам жылқылар мен семіз табындардың, кең жайылымдар мен жақсы вагондардың иелері. Бұл күйме жауынгерлері, патшалар үстемдік ететін адамдар, олардың мүлкі бұқалар, жылқылар мен түйелер, жері жайылым, тамағы сүт пен ет. Олар құдайларға құрбандық шалып, "жүз айғыр мен мың сиыр мен миллиардтаған қой".

Сақтар, бізге жеткен сипаттамаларға сүйене отырып, малшылар болды, жылқы, ірі қара және ұсақ мал өсірумен айналысты, керемет шабандоздар мен садақ атқыштар болды.

Парсы дереккөздерінде Саек тайпалары мен тайпалық топтардың есімдері аталған. Олардың қатарында Саки-парадарая (Шетелдегі саки немесе заречные саки), саки-хаомоварга (хаому сусынын жасайтын саки), Саки-тиграхауда (үшкір қалпақ киген), саки-аримаспа (грифтердің алтынын қорғайтын) бар. Бұл тайпалардың қай жерде орналасқанын қазір айту қиын, өйткені ежелгі авторлар нақты ғылыми географиялық сілтемелер қалдырған жоқ. Бірқатар зерттеушілердің пікірінше, сақтар-парадарая Арал маңында, Сырдария мен Амударияның төменгі ағысында немесе Қара теңіздің солтүстігінде қоныстанған; сақ-тиграхауда-орта Сырдария ауданында және Тянь-Шаньда; сақтар-хаомаварга - Мургаба алқабында, Балқаш көлі, сақтар-аримаспа - Алтайда және Шығыс Қазақстанда. Қ. А. Ақышевтің пікірінше, Иранның жазбаша дереккөздерінің сақтары ортокарибантия скифтеріне сәйкес келеді, өйткені екеуі де "үшкір қалпақтардағы сақтар"дегенді білдіреді. Сонымен қатар, Персеполистегі Ксеркс сарайының барельефтерінде бейнеленген сақтар моңғолоидтық ерекшеліктерге ие және биік, үшкір қалпақ киеді, мүмкін ғалым бұл тиграхауда сақтары деп санайды.

Моңғолоидтардың таралу орталықтарының бірі Жетісу аймағы болуы мүмкін болғандықтан, ол саки-тиграхауда Жетісуда өмір сүрген деген қорытынды жасайды.

Бұл болжам Есік қорғанында жерленген "Алтын адам" патшасының басына биік үшкір қалпақ кигенімен де расталады. Зерттеушінің пікірінше, бұл сақтардың тайпалық одағына аксатагтар, аристейлер және мүмкін аргиппейлер де кірді. "Биік таулардың етегінде" өмір сүрген аргиппейлер Оралдың оңтүстік-шығысында орналасқан.

Сақ тайпалары аримаспов пен "алтын күзендерді" алтын кеніштері орналасқан Алтайда орналастырған болуы мүмкін.

Тарихнамалық талдау жүргізу барысында зерттеу барысында скиф - сақ дәуірін зерттеу тарихын дамытудың әрбір бөлінген кезеңіне қатысты белгілі бір теориялық-әдіснамалық платформа мен таным объектісін таңдау сәйкес келетіні анықталды. 50-ші жылдар - 70-ші жылдардың ортасы үшін. ХХ ғ. бұл көшпенділердің өндіріс құралдарына меншік құқығы туралы пікірталаспен "көшпелі феодализмнің" формациялық тәсілі және оның постулаттарын көрсететін теориясы болды (в. ф. Шахматов, С. Е. Толыбеков, и. Я. Златкин, Д. И. Кшибеков, а. н. Бернштам) . Ғылыми ізденістердің нәтижесі отырықшы-егіншілік шаруашылықтарының қоғамдық даму заңдарын көшпелі қоғамдарға көшіру және қоғамдық дамудың екі түрлі моделін механикалық жақындастыру мүмкіндігін түсіну болды.

Келесі кезең (сер. 70-ші жылдар-90-шы жылдардың басы. ХХ ғ. ) марксизмнің теориялық іргетасында тарихи процесті көп сызықты түсіндіруді көрсетуге мүмкіндік берді және қолдаушылары (г. Е. Марков, С. и. Вайнштейн, Н. Э. Масанов және т. б. ) және қарсыластары (с. М. Абрамзон, Н. Н. Крадин, А. М. Хазанов және т. б. ) .

Г. Е. Марковтың пікірінше, көшпелі өндіріс әдісінің тән белгілері асыл тұқымды құрылым, жайылымдарға ұжымдық меншік, малға жеке отбасылық меншік, мүліктік стратификацияға және әскери басшылардың артықшылықты жағдайына негізделген әлеуметтік саралау болды. Көшпенділік құбылысы А. М. Хазанов өзінің көшпелі емес қоғамдар ұсынған сыртқы әлеммен, басқа басқару жүйелерімен ажырамас байланысын көреді және қолөнердің әлсіз дамуы мен өзінің сауда және қолөнер орталықтарын құрудың мүмкін невозможстігін маңызды ерекшеліктер деп санайды [14] .

Археологиялық материалды талдай отырып, М. К. Хабдулина көшпенділердің экономикалық тәуелсіздік дәрежесін ғылымда бұрын қабылданғаннан жоғары деп болжайды және көшпенділердің қоршаған ауылшаруашылық әлеміне тәуелділігін бағалауға түзетулер енгізуді ұсынады. Оның пікірінше, жоғары моно-мамандандыру кезінде дала көшпенділерінің экономикасы өзін-өзі қамтамасыз ету үшін жеткілікті ішкі көп қабатты әлеуетке ие болды. Автор көшпелі қоғамның жұмыс істеуінің тарихи тәжірибесін өмірді қолдаудың ерекше тәуелсіз жолы ретінде бағалайтын болсақ, номадизмді ерекше өркениет деп санауға толық негіз бар деп санайды. Тарих ғылымының қазіргі даму кезеңі әдіснамалық плюрализмді белсенді енгізумен байланысты және тарихтың операциялық құралдарына органикалық түрде енген өркениеттік және формациялық тәсілдерді қолдануды қамтиды.

Қ. А. Ақышев, М. К. Хабдулина, А. и. Мартыновтың еңбектерінде дала өркениетін көп қырлы талдауға әрекет жасалды және бұл терминнің скиф-сақ көшпелі қоғамдарының дамуына қолданылуының дәлелі болды. Қазақстан археологиясындағы және бүкіл Еуразиялық дала белдеуіндегі соңғы онжылдықтардың ашылуы скиф-сақ көшпелі қоғамының жетістіктеріне сүйене отырып, В. М. Массон (монументалды сәулет, қала және жазу) ұсынған кез келген өркениеттің қажетті және жеткілікті белгілерінің үштігін ішкі мазмұнмен толтыруға мүмкіндік береді. Осылайша, теориялық-әдіснамалық жоспарда зерттеушілердің көшпенділікті бағалаудағы ұстанымдары айтарлықтай өзгерістерге ұшырады-отырықшы-егіншілік дақылдарының дәстүрлі басымдықтарымен салыстырғанда "варварлықты" постуляциялаудан және көшпенділікті дамудың ішкі ресурсы жоқ тоқырау құбылысы ретінде бағалаудан бастап, ерте мемлекеттік құрылымдар ретінде анықталған көшпелі қоғамдардың саясаттогенезінің жоғары деңгейін тануға дейін.

Екінші бөлім "номадизм тарихнамасындағы дереккөздерді түсіндіру". Біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықтың ортасы-Қазақстан тарихындағы ежелгі иран, ежелгі грек, ежелгі рим авторлары мен ежелгі қытай шежірелерімен қамтылған алғашқы кезең. Жұмыста В. В. григорьевтен бастап ірі ғалымдардың олардың сипаттамалары мен зерттеу тарихы келтірілген .

1950-1970 жылдардағы зерттеудің бірінші кезеңінде ежелгі, ежелгі парсы және ежелгі қытай дереккөздері бойынша этникалық атаулардың сәйкестігі мәселесі өзекті және шешілді (В. В. Струве, и. М. Диконов, Э. А. Грантовский, М. А. Дандамаев) .

70-ші жылдардың ортасынан бастап ХХ ғ. ежелгі тайпаларды жазбаша дереккөздер бойынша оқшаулау мәселелерін зерттеу басымдыққа ие болды. Ферғананың этникалық тарихындағы проблемаларды сипаттай отырып, Б. А. Литвинский сақ тайпаларының қоныстануына егжей-тегжейлі талдау жүргізеді және зерттеушілердің гипотезаларын біздің дәуірімізге дейінгі VI-III ғасырлардағы көшпелі халықтың этногеографиясын көрсететін кесте түрінде жинақтайды. Осындай зерттеулерді и. в. Куклина, Л. А. Ренницкий, А. и. Иванчик, и. в. Пьянков жүргізді.

Скиф - сақ дәуірін зерттеу тарихының үшінші кезеңі аясында археологиялық материалдың жинақталуы нәтижесінде С. и. Руденко, К. А. Акишев, л. с. Клейн, Н. Л. Мүшовой, Н. В. Полосьмак, Р. б. Исмагил және т. б. зерттеу нысаны болған ежелгі этникалық атаулар мен зерттелген археологиялық мәдениеттерді сәйкестендіру жүргізіледі.

Айта кету керек, Геродотта егжей-тегжейлі баяндалған скиф-сақ дәуіріндегі этносаяси оқиғаларды зерттеу үлкен қиындық тудырады. Біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықтағы Еуразияның көшпелі тайпаларының нақты саяси, экономикалық және идеологиялық өмірі жазбаша дереккөздер мен археологиялық материалдарда көрсетілгеннен әлдеқайда күрделі болды. Бұл сұрақтар Д. г. Савинов, л. с. Марсадолов, Э. А. Грантовский, А. ю. Алексеев, А. и. Иванчик, и. Н. Медведская, Т. Н. Кузнецова. Л. С. марсадолов археологиялық материалдардағы өзгерістерді жазбаша деректермен синхрондауға тырысады, Алтай скиф-сақ ескерткіштерін Түркиядағы Гордион тумулусымен салыстырады.

Уақыт пен кеңістікте сәйкес келетін астрономиялық, деректі, әдеби және археологиялық дереккөздердің құрылымдық талдауын қолданатын Т. Н. Кузнецованың еңбектерінде скифтердің Алдыңғы Азияда болуы (б. з. д. 614-613 жылдан 585 жылға дейін), Мидия (б. з. д. 608 ж. ) және Скифияға парсы шапқыншылығы уақыты (509 ж. б. з. д. ) . Осы бағыттағы зерттеулер әзірлену сатысында екенін және ғылыми айналымға жазбаша және заттай көздермен деректану жұмысын тереңдету бойынша жаңа әдістемелік тәсілдерді анықтау және енгізу бойынша одан әрі күш-жігерді талап ететінін атап өту қажет.

"ХХ ғасырдың екінші жартысы-ХХІ ғасырдың басындағы тарихнамадағы скиф - сақ проблематикасы" екінші бөлімінде біздің эрамызға дейінгі I мыңжылдықтағы Еуразиялық дала белдеуі аймақтарындағы этносоциомәдени процестерді зерттеудің өзекті мәселелері қарастырылды. "Тарихнамадағы б. з. д. I мыңжылдықтағы Еуразия даласының этномәдени ахуалының проблемаларын зерттеу" деген бірінші кіші бөлім - Қазақстанның скиф-сақ дәуіріндегі археологиялық мәдениеттердің генезисі мәселесіне зерттеушілердің ғылыми көзқарастарын талдау. Осы мәселе бойынша ХХ ғасырдың 50 - жылдарында әдебиетте автохтондық теория бекітілді, оған сәйкес Орта Азия мен Қазақстанның сақтары осы аумақта өмір сүрген кеш қола тайпаларының тікелей ұрпақтары болды (А. Н. Бернштам, С. С. Черников, Б. А. Литвинский, К. А. Ақышев, М. К. Қадырбаев және т. б. ) . Л. Р. Қызласов Қазақстанда пайда болған дандыбай-бегазин ескерткіштерінің мәдениетін сақтардың тікелей предшественниктері деп атай отырып, бұл көзқарасты қате деп санады.

Сонымен, 70-ші жылдардың екінші жартысынан бастап. ХХ ғ. ғылыми басылымдарда көші-қон теориясы таралды. Жаңа археологиялық материалдарды ескере отырып, Қ. а. Ақышев Орталық Қазақстан тайпаларының жерлеу рәсіміндегі, материалдық мәдениеті мен антропологиясындағы елеулі өзгерістерді жаңа этникалық топтардың енуімен (немесе басып кіруімен) және олардың б. з. д. ІХ - VII ғасырлардағы андроновтардың ұрпақтарымен араласуымен түсіндіреді. Төменгі Сырдария ескерткіштерін көпжылдық зерттеу барысында Л. Т. Яблонский мен М. А. Итина көші-қон теориясын қолдай отырып, аймақтық деңгейде екі дәуір халқының тікелей сабақтастығы тіркелмейді деген қорытынды жасады.

Б. з. б I мың жылдықтың басы сақ қоғамындағы алғашқы рулық қатынастар бірден-бірге тез ыдырап, әлеуметтік құрылымының жаңа формалары қалыптасқан кезең болды.

СССР территориясының түрлі аудандарында алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау процесі біркелкі болған жоқ, ол түрлі шаруашылық және тарихи факторлармен байланысты болған нақты формаларында өтті. Қайсыбір аудандарда ескі тәртәптердің тез құлдырап, жаңа тәртіптердің жеңуіне көмектескен қолайлы жағдайлар қалыпасты, ал басқаларындағы географиялық және экономикалық факторлар, бұған керіінше, таптардың құрылу процесін бәсеңдетті таптық институттардың орнығуын тежеді. Алайда, барлық факторларды есепке алғанда, мұның өзі алғашқы қауымдық құрылыстың соңғы қорытынды кезеңі болды.

Қазақстан территориясындағы алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауының ұзаққа созылған процесінің басталуы сақ заманының алдындағы қола дәуіріне ұштасып жатады. Сол кезде өзінде-ақ, алғашқы ірі қоғамдық еңбек бөлінісінен, мыс пен қола металлургиясының тууы мен дамуынан кейін алғашында үлкен патриархаттық, ал одан кейін шағын және моногамиялы семьялар оқшаулана бастады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.