Заңды тұлғаның құқық субъектілігі
ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ УНИВЕРСИТЕТІ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: ______________________________
Тақырыбы: _________________________________ ________
Орындаған:
___________ тобының студенті
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы
Қарағанды 2023 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазақстан Республикасында заңды тұлға түсінігінің қалыптасуының теоретикалық аспектілері
1.1 Заңды тұлға түсінігіне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Заңды тұлғалар туралы негізгі ілімдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Заңды тұлғаның құқық субъектілігі
2. Заңды тұлғалардың құрылуы, қайта құрылуы және тоқтатылуы ... ... ... ... ... .13
2.1 Заңды тұлғаның құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 Заңды тұлғаларды қайта құру нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.3 Заңды тұлғаларды тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
3. Заңды тұлға түрлері мен ұйымдық-құқықтық нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 31
КІРІСПЕ
Нарықтық экономикаға көшу мүліктік қатынастардағы азаматтардың құқықтық мәртебелерінің өзгеруіне әкеліп соғып, шаруашылық өмірдің дамуы азаматтық құқық субъектілерінің бірі - жеке тұлғалардың құқықтық реттелуіне ғана әсерін тигізіп қоймай, өзгерістер заңды тұлғалардың қызметіне, жүйесіне, айналымдағы мәртебелері мен ішкі құрылымына да барынша ықпал етті.
Курстық жұмыстың өзектілігі. Заңды тұлға қазіргі нарықты қозғаушы негізгі күш. Сол себепті оны зерттеу біздің ойымызша ешқашанда өз маңыздылығын жоймайтындығына кәміл сенеміз. Қазіргі күрделі интеграция, халықаралық байланыстың күннен - күнге ұдайы дамуы, осы кәсіпкерлік қатынастардың санатына көптеген өзгерістер әкеле отырып, оны реттеуші жағдайлар мен құқықтық нормалардың санқырлы өзгерістерге ұшырауы аса қатты алаңдатушылық туғызуда. Себебі мемлекеттің тұрақтылығы негізінен осы кәсіпкерлік қатынастарды қалыптастырушы тұлғалардың қолына беріліп отыр. Ал олай болса осы қарастырғалы отырған жұмысымыздың қазіргі таңдағы маңыздылығының орны ерекше екенін ескерер болсақ, жұмыстыңда маңызды мәселелердің біріне жазылып отырғанын байқауға болады.
Заңды тұлғалар жөніндегі отандық заңнама дамуының бүгінгі күнге деңгейі теоретик және практиктер жағынан әрекет етуші құқықтық конструкциялардың нысаналы ұғынуымен және құқықтық нормалардың детализация және саралануының жоғары дәріжесімен ерекшеленеді. Осы мағынада соңғы уақытта әрекет етуші заңды түлғалар туралы заңнама жүйесінің сынды талдауына арналған, оның жеке ұйымдық-құқықтық нысандарын қарастыратын жариялымдардың жиі шығуы көрсетімді. Бұл саладағы құқықтық сананың екпінді дамуы құқықтың қолдауына ғана әсер етіп қоймай, заңнаманың әрі қарай жетілдірілуіне, жаңа құқықтық конструкциялардың ізденісі мен бекітілуіне ықпал етеді.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 33-бабына сәйкес заңды тұлғалар меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым ретінде бекітілген.
Заңды тұлға конструкциясының құрылымдық талдауы оның даму жолын анықтау үшін маңызды. Дегенмен, заңды тұлға мәселесін оның кұқық субъектілігінің мазмұнын ашпай терең түсіну мүмкін емес. Жаңа құқықтар беруіне кейбіреулерін алу жолымен жиі өзгерістерге ұшырағыш құқық субъектілік ұйымдардың әр қилы жақтарын сипаттайды.Заңды тұлға сан алуан қоғамдық қатынастардың қатысушысы, құқық жүйесінің әр қилы салаларының субъектісі болғандықтан, оның құқық субъектілігіне көп салалы сипат тән болып келеді. Заңды тұлға мәртебесі арқылы ұйым әкімшілік, еңбек, азаматтық және өзге де құқық субъектілігінің ұстаушысы болуы мүмкін. Заңды тұлғаның мақсаттары мен жүзеге асыратын қызметтері арқылы оның құқық субъектілігін білуге болады. Қазіргі уақытқа дейін Қазақстанда және көптеген ТМД елдерінің заңды тұлғаларында арнайы құқыққабілеттілікті иеленген. Бұл заңды тұлғалардың тауарлардың өзгеріп тұрған бағаларына елеу мүмкіндігін төмендетті. Нарықтық экономикаға көшу барысында заңды тұлғаның мұндай қатаң құқыққабілеттіліктің (регламентациясы) тәртібі жаңа шаруашылық механизміне сәйкес келмейді. Сондықтан да ҚР Азаматтық кодексі заңды тұлғаның кез келген заңға және құрылтай құжаттарына қайшы келмейтін әрекетпен айналысуға құқығын бекітеді. Сонда да заңды тұлғаның жалпы тәртібі негізінде арнайы құқыққабілеттіліктің сақталуы заңды тұлғаның құқықтық табиғаты мен мәнінен туындайды. Заңды тұлғаның пайда болуы жеке тұлғаға қарағанда оның құрылтайшыларының қандай да бір мақсаттарымен сипатталады. Мемлекет унитарлы кәсіпорынның мүмкіндігін бекіте отырып, оны заңды тұлғаның жарғысында белгіленген белгілі бір мақсатта қолдануын көздейді. Заңды тұлғаның құқықсубъектілігі туралы айтқан кезде, оның арнайы не универсалды құқыққабілеттілігіне қарамастан, Азаматтық кодекс бірқатар шектеулер қояды. Бұл ең алдымен оның белгілі бір қызметпен айлалысуына байланысты уәкілетті органмен берілетін лицензиясының болуымен сипатталады.
Қазақстан Республикасы егемендігін алып, оның аумағында жаңадан бірте-бірте қоғамның әрқилы салаларында сан алуан заңды тұлғалар құрыла, қайта құрыла бастады.
Курстық жұмысының мақсаты - заңды тұлға түсінігінің мәнін ашып, оны құру, қайта құру және тарату бойынша тереңірек ақпарат беріп, заңды тұлғалар түрлері мен оның жеке-жеке ұйымдық-құқықтық нысандарына сипаттама жасау. Сондай-ақ, бұл жұмыста заңды тұлғаларға қатысты негізгі түсініктер мен терминдер, нормативтік-құқықтық актілер мен негізгі әдебиеттер тізімі ұсынылып отыр.
Кез келген мемлекеттің келешегі өзінің ұлттық тілін сақтап қалудан басталады. Шоқтығы биік қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуына байланысты оның қолданыс аясы кеңейіп, қазақ тілінде жазылып жатқан еңбектер жылдан-жылға көбеюде.
Курстық жұмысты орындаудың негізгі міндеттері:
заңды тұлғалардың түсінігін беру;
заңды тұлғалардың түрлерін көрсете отырып, олардың құқықтық мәртебесін көрсету;
заңды тұлғалардың құрылу және тоқтатылу негіздерін көрсету болып табылады.
Зерттеу жұмысының жаңалығы. Курстық жұмысымызда қарастырылған негізгі ережелер яғни кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің ұйымдық-құқықтың нысанын қайсы бірімен құрылып нарыққа шықпас бұрын заң талаптарын сақтай отырып тіркелуі керектігін анықтайды.
Курстық зерттеу объектісі. Зерттеу жұмысының объектісі болып азаматтық құқық саласында нарықтық экономикадағы заңды тұлғаларға қатысты туындаған мәселелер танылады.
Зерттеудің нормативті-құқықтық базасы болып Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан республикасының заңнамалық актілері мен заңды тұлғалардың сондай-ақ кәсіпкерлік қатынастарды реттейтін заңнамалық актілері танылады.
Курстық жұмыстың теоретикалық негізі. Жұмыстың теоретикалық негізін кеңестік ғалымдардың, ТМД елдері мен шетелдік авторлардың зерттеліп отырған мәселеге қатысты еңбектері және жүйелік басылымдардағы мақалалары құрайды. Курстық жұмыстың қорытындысы Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтық актілерге негізделеді.
Методогиялық негіз ретінде құқықтық зерттеу әдістері тарихи-құқықтық, ресми құқықтық, салыстырмалы құқықтық және заң құбылыстарын талдау жүйесі әдістері басшылыққа алынып зерттелінді, сондай - ақ дидукциялық пен талдау әдістері ұштастырды.
Курстық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Курстықжұмыстың негізгі қорытындылары құқық қорғау органдарының қызметі барысында сондай-ақ заңгерлерді дайындау барысында, азаматтық құқық курсын оқытуда, ғылыми-зерттеу жұмыстарында қолданылуы мүмкін.
1. Қазақстан Республикасында заңды тұлға түсінігінің қалыптасуының теоретикалық аспектілері
1.1 Заңды тұлға түсінігіне жалпы сипаттама
Азаматтық құқықтың негізгі субъектілірінің бірі заңды тұлғалар болып саналады. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 33-бабына сәйкес заңды тұлғалар меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым ретінде бекітілген [1]. 2002 жылы 12 желтоқсанда қабылданған Азаматтық Кодексте берілген түсініктен, заңды тұлға анықтамасының алдыңғы азаматтық заңнамаларда берілген түсініктерге қарағанда өзгермегенін байқаймыз [2; 25].
ҚР АК-тің 33-бабы субъектісі ретінде заңды тұлғаның келесі белгілерін бекітеді:
ұйымдықбірлік;
оқшау мүлік;
дербес мүліктік жауаптылық;
азаматтық айналымға өз атынан түсуі.
Азаматтық кодекс (әрі қарай ҚР АК) заңды тұлға ретінде коммерциялық не коммерциялық емес ұйымды бекітеді, Ұйым ретінде белгілі бір ережелерге бағынышты азаматтар ұжымы, тобы танылады. Заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі деп көптеген тұлғалардан тұратын ұжымдық құрамның бір ерікті білдірумен азаматтық айналымда біртұтас күйде қатысуын айтамыз. Бұрын қолданыста болған заң актілері бір қатысушыдан тұратын заңды тұлғаның құрылуына жол бермейтін. Қазіргі Азаматтық кодекс бір қатысушысы ғана бар заңды тұлғаның қызмет етуіне мүмкіндік береді. Заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында көрініс табады.
Оқшау мүлік-заңды тұлғаның негізгі белгісі және ол мүлікке заттық құқықтың болуымен айқындалады: меншік құқығы, шаруашылық жүргізу құқығы немесе оралымды басқару құқығы. Заңды тұлғаның мүлкі оның дербес балансында көрсетіледі.
Дербес мүліктік жауаптылық оқшау мүлікпен негізделіп, заңды тұлғаның өз міндеттемелері бойынша өздеріне тиесілі мүлікае жауап беретіндігінен байқалады. Аталған мүлікпен жауап беру үшін заңды тұлғаның мүлкі құрылтайшылар мүлкінен оқшауланған.
Жалпы тәртіпте сәйкес дербес мүліктік жауаптылық заңды тұлғаның борышы бойынша құрылтайшылардың жауаптылығын қарастырмайды. Сол сияқты заңды тұлға оның құрылтайшылары және қатысушыларының міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Бірақ, заң актілерімен және заңды тұлғаның құрылтай құжаттарымен заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша құрылтайшылар мен қатысушылардың жауаптылығы көзделуі мүмкін.
Заңды тұлғаның нақты осы белгісі АК-тің 44-бабында көрсетілген. Жалпы тәртіп бойынша заңды тұлға өзінің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен жауап береді, сонымен бірге мекеме, қазыналық кәсіпорын жоғарыда аталған бапқа сәйкес міндеттемелер бойынша өз билігіндегі ақшаларымен жауап береді.
Олар жеткіліксіз болған жағдайда мекеменің міндеттемелері бойынша оның құрылтайшысы, қазыналық кәсіпорынның міндеттемелері бойынша ҚР-ның Үкіметі немесе тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік субсидиярлық жауаптылықты болады.
Азаматтық айналымға өз атынан түсуі заңды тұлғаның сотта талапкер және жауапкер болуға, өз атынан шарттар, бір жақты мәмілелер жасауға мүмкіндік береді. АК-тің 33-бабының 2-тармағына сәйкес заңды тұлғаның өз атауы жазылғын мөрі болуы тиіс.
Жоғарыда аталып өткен белгіге сәйкес заңды тұлғалар азаматтық айналымға, мүліктік қатынастарға өз атынан қатысады. Яки, кез келген заңды тұлғаның заңға сай өз атауы болуы керек. Заңды тұлға атауы мен тұрған жері оны басқа ұйымдар тобынан жеке дараландырады.
Заңды тұлға белгілі бір фирмалық атауымен заңды тұлғалардын бірыңғай мемлекеттік тізіміне енгізіледі. Қазақстан Республикасында фитмалық атауды тіркеудын жеке процедурасы қарастырылмаған, сондықтан заңды тұлға әділет органдарында тіркеуген өткен сәтте, оның фирмалық атауы да қоса тіркеледі.
Жалпы заңды тұлғаның фирмалыұ атауында, оның ұйымдық-құқықтық нысаны (серіктестік, акционерлік қоғам, тағы басқалар), меншік нысаны (жеке, мемлекеттік), қызмет бағыты (сауда-саттық, ғылыми-зерттеулік және тағы басқалар) көрсетіледі.
Заңды тұлғаның барлық атауларына заң белгілі бір талаптар қояды. Фирмадық атауда заң талаптарына немесе қоғамдық өнеге нормаларына өайшы сөздер (мысалы, қазақ немесе орыс тіліне аударғанда балағаттаушы естілетін шет тіліндегі сөздер); жеке адамдардын есімдері қаттысушылардын есімдеріне сәйкес келмесе не қатысушылар бұл адамдардын есімін пайдалануға олардан рұқсат алмаса, олардын есімдерін пайдалануға жол берілмейді [2; 27].
Азаматтық кодекстің 38-бабында көрсетілгендей, заңды тұлғаның фирмалық атауды тек қана өзі пайдалануға құқығы бар. Бөгде тұлғалардың фирмалық атауды пайдалануына тек фирмалық атаудың құқық иесінің рұқсаты бойынша ақы төлеу арқылы жол беріледі. Бұл ретте кешенді кәсіпкерлік лицензия (фрачайзинг) шарты қолданылады. Осы шарт негізінде кешенді лицензияр кешенді лицензятқа сыйақыға фирмалық атауын, тауар белгісін, қызмет көрсету белгісін беруге міндеттенеді (АК-тің 896-бабының 1-тармағы) [3].
Фирмалық атауды бөтен адамдардын пайдалануы заңсыз болған жағдайда, фирмалық атаудын құқық иесі атауды пайдалануды тоқтатуға және келтірілген залалдын орның өтеуді талап етуге құқылы болып келеді.
Заңды тұлғалар атауларына заңды тұлғалардын ұйымдық-құқықтық нысандарында арналған тақырыпта толығырақ тоқталып өтеніз. Заңды тұлғаны басқа заңды тұлғалардан айыруға фирмалық атауымен қатар, тауар және қызмет көрсету танбалары мүмкіндік береді.
Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы ҚР Заңының 1-бабында көрсетілгендей, тауар таңбасы, қызмет көрсету таңбасы бұл тауар таңбалары туралы Заңға сәйкес тіркелген немесе Қазақстан Республикасы қатысатын халықаралық шарттарға орай тіркеусіз қорғалатын бір заңды немесе жеке тұлғаның тауарларын (қызметін) босқа заңды немесе жеке тұлғаның бір тектес тауарларынан ажырату үшін қызмет ететіні белгілі.[4]
Тауар таңбасы ретінде бейнелеу, сөз, әріп, цифр, көлем белгілері және өзге де белгілер немесе бір тұлғалардың тауарлары мен қызметтерін басқа тұлғалардың біртектес тауарларынан немесе қызметтерінен ажыратуға мүмкіндік беретін олардың аралас үлгілері тіркелуі мүмкін.
Тауар таңбасы кез келген бояулы түсте немесе бояулы түстер үйлесімінде тіркелуі мүмкін (Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы ҚР Заңының 5-бабы). Мысалы, бір жол бойында бір-біріне тіркесе отырып орналасқан төрт шеңбер Ауди маркалы автомобиль көлігінің тауар таңбасы ретінде қолданылады[3, 89б.]
Негізгі қызметі болып қызмет көрсету танылатын ұйымдар, тауар таңбасына теңестірілетін қызмет көрсету таңбасын тіркеуден өткізіп пайдалана алады.
Тәжірибе жүзінде тауар не қызмет көрсету таңбаларына фирмалық атауларына басқа тұлғаларды шатастыруға әкелетін сөздердің енгізілуі, не жеке дараландыратын белгілері мен атаулары ұқсас болып келетін заңды тұлғалар кездесуі мүмкін. Шын мәнінде бұл жосықсыз бәсеке.
Тауар таңбалары туралы Заңға сәйкес тауар таңбасын тіркеу нәтижесі бойынша өтінуші он жыл бойы әрекет етуші тауар таңбасын тіркегендігі туралы куәлікке ие болады[4]. Тауар таңбаларын қорғаудың ерекшелігі куәліктің шектеусіз он жылға ұзарту құқылығында болып тұр. Қазіргі уақытта бірен-саран мемлекеттерде біршама ғасырлардан бері келе жатқан тауар таңбалары бар. Сондай-ақ, біраз жылдар бойы бір тауарды шығарумен айналысқан заңды тұлғалардың тауар таңбалары кезең-кезеңімен өзгеріп отыратындығы да тарихқа белгілі.
Заңды және жеке тұлғалар өздерінінң фирмалық атауларында, тауар және қызмет көрсету таңбаларында Қазақстан, Республика, Ұлттық деген сөздерді пайланған жағдайда, олар салық заңдарында көрсетілген тәртіп пен мөлшерге сәйкес алым - салық төлеуге міндетті. Мемлекеттік кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер мен коммерциялық емес ұйымдар салықтың осы түрінен босатылады.
Заңды тұлға тұрған жері, оның құрылу және әрекет етуінің басты жағдайларын белгілегендіктен айрықша маңызға ие (тіркеуші органды таңдауда, азаматтық істер соттылығында). Азаматтық кодекстің 39-бабының 1-тармағына сәйкес заңды тұлғаның тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған жер оның тұрған жері болып танылады.
Заңды тұлғаның тұрған жерінің тәжірибе жүзіндегі тағы бір маңыздылығы заңды тұлға атына жіберілген іскерлік жіне ресми хат-хабарларды жеткізу орнында болып тұр. Сол себептен, заңды тұлғаның тұрған жері оның құрылтай құжаттарында, тіркеу және т.б. құжаттарында жазылып көрсетілуі тиіс.
Заңды тұлға филиалдары мен өкілдіктері-аумақтық тұрғыда оқшауланған заңды тұлғаның құрылымдық бөліктері. Негізінен, филиал мен өкілдердің атқаратын қызметтері ұқсасырақ, сондай-ақ оларды заңды тұлғаның ұйымдық-құрылым элементтерінен (цех, бөлім, т.б.) айыру қиынырақ болып келеді. Басты айырмашалығы-екеуі де заңды тұлға тұрған жерінен тыс орналасады.
Филиал өзін құрған заңды тұлғаның атынан жұмыс істейді және әдетте, заңды тұлғаның тұрған жерінен тыс жерде орналасқанымен, оның міндеттерінің бәрін немесе бір бөлігін орындайды. Филиалдардын қызмет аясы кеңірек болып келеді, мысалы, заңды тұлға жүзеге асыратын өндірістік және шарушылық қызметті тек филиал жүргізуге құқылы.
Өкілдік болып заңды тұлға тұрған жерінен тыс орналасқан және онын мүдделерін қорғау мен өкілдігін жүзеге асыратын, онын атынан мәмілелер мен өзге құқықтық әрекеттер жасайтын оқшау бөлімшесі танылады. Солай, мысалы, өкілдік шарттарға отыра, олардын атқарылуына бақылау жүргізеді.
Заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан филиалдары мен өкілдектері міндетті түрде оларға заңды тұлға құқығы берілмей есептік тіркеуге жатады. Филиал мен өкілдікті есептік тіркеу үшін тіркеуші органға ұсынылатын құжаттар тізімі ҚР Әділет министірінің 1999 жылғы 15 қантардағы №3 бұйрығымен бекітілген.
Қазақстандық филиал мен өкілдіктер сияқты, республика аумағында құрылған шетелдік филиал мен өкілдіктер тіркеуден өтуге міндетті. Шетел заңды тұлғаларының құжаттары мемлекеттік және орыс тілдеріндегі нотарияттық расталған аудармамен ұсынылады.[5, 151б.]
Заңды тұлғаның меншік құқығы дегеніміз заңды тұлғаның өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иемдену, пайдалану және билік ету жөніндегі заң құжаттарында танылған және қорғалатын құқығы. Мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен олардың бірлестіктерінің меншік құқығы, азаматтардың жеке меншіктерімен қатар, жеке меншік түрі болып табылады. Көбіне азаматтық-құқықтық мәміле мен құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымы заңды тұлғалардың меншік құқығының туындауына негіз болады. Бірақ меншік құқығы басқадай заңды негіздер бойынша да туындауы мүмкін. Мысалы, өрндіру, құқық мирасқорлық, мерзім көнелігі, олжа табу нәтижесінде. Заңды тұлғаның меншік құқығы оны тіркеген кезден (тіркеу туралы куәлік алғаннан) бастап туындайды және заңды тұлға тарап, мемлекетік тіркеуден шығарылған кезден кешіктірілмей тоқтайды.заңды тұлғаның меншік құқығының объектілері оның дербес балансында көрініс табады. Сондықтан да, мүліктің балнста болуы оның меншік құқығында баланс иесіне тиесілі екендігін білдіреді.меншіктің туындауының әрбір тәсілі ерекше процедурамен ресімделеді. Мысалы, заңды тұлғалар қосылғанда, біріккенде және қайта құрылғанда мүлік (құқық және міндеттер) меншікке өткізу актісінің негізінде меншікке өтеді.
Мемлекеттік емес заңды тұлғалар меншік құқығының субъектілері болып табылады. Мемлекеттік заңды тұлғалар меншік иелері бола алмайды. Мемлекеттік заңды тұлғалардың балансындағы мүліктің меншік иесі - мемлекет. Мемлекеттік меншіктегі мүлік мемлекеттік заңды тұлғаларға шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығымен бекітіліп берілуі мүмкін. Мемлекеттік емес мекемелер де мүліктің меншік иесі бола алмайды. Оларды меншік иесі (меншік иелері) қаржыландырады, олар мүлікке оралымда басқару құқы арқылы ие. Мемлекеттік емес заңды тұлғалар коммерциялық (өз қызметінің басты мақсаты ретінде табыс табуды көздейтін) және коммерциялық емес (қызметінің басты мақсаты ретінде табыс табуды көздемейтін және алынған таза табысты қатысушылар арасында бөлмейтін) болып бөлнеді. Коммерциялық заңды тұлғаларға шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар және өндірістік кооперативтер жатады. Коммерциялық емес заңды тұлғалар тізбесі толықтай аяқталған емес. Оларға жататында: қоғамдық және діни бірестіктер, қоғамдық қорлар, тұтыну кооперативтері, коммерциялық емес акционерлік қоғамдар және тек заң құжаттарында анқталуы мүмкін басқа ұйымдар.
Шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар, кооперативте, қоғамдық бірлестіктер, қоғамдық қорлар, діни бірлестіктер және заңды тұлғалардың бірлестіктері (қауымдасты, одақ) өз мүлкінің меншік иесі болып табылады. Мекемелер мен мемлекеттік кәсіпорындар мүлікті шектеулі заттық құқықтар - оралымды басқару және шаруашлық жүргізу.негізнде иемденеді. Шаруашылық серіктестігінің меншік құқығы. Құрылтайшылардың (қатсушылардың) салымдары есебінен құрылған, сондай-ақ шаруашылық серіктестік өз қызметі үрдісінде өндірген және алған мүлік меншік құқығы бойнша серіктестікке тиесілі болады. Шаруашылық серіктестігінің жарғы капиталына салым ақша, бағалы қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, оның ішінде интеллектуалыдқ қызмет нәтижесіне құқық, және басқа мүлік болуы мүмкін. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғы капиталына заттай формадағы немесе мүліктік құқық түріндегі салымдары барлық құрылтайшылардың келісіміммен немесе серіктестіктің барлық қатысушыларының жалпы жиналысының шешімі бойынша ақша түрінде бағаланады.
1.2 Заңды тұлғалар туралы негізгі ілімдер
Заңды тұлға құқықтық заңмен танылған бірыңғай субъектісі ретінде күрделі құрылым болып есептеледі. Азаматтық құқық әлемінде (теориясында) заңды тұлғаның, оның ішінде әсіресе мемлекеттік заңды тұлғалардың маңызы (мәні), яғни құқықтық жағдайы жөнінде бірнеше ілім бар. Олардың авторлары заңы тұлға институты қандай қоғамдық қатынастарды білдіреді, онда қандай адамдардың мүдделері қорғалмақ, мемлекеттегі оның орны қандай және заңды тұлғаның мән-мағынасы неде деген сауалдарға байланысты әртүрлі пікір білдіреді.
Азаматтық құқық теориясына көп еңбек еткен көрнекті ғалым профессор С.А.Аскнизий мемлекеттік ілімнің авторы. Ол былай деп айтқан: мемлекеттік заңды тұлғаның артында мемлекеттің өзі тұрады да, шаруашылық қызметінің нақты саласында тізгінді өзі ұстайды. Әдебиете бұл теорияны көп сынайтындар оған егер олай болса мемлекет өзімен-өзі құқықтық қатынаста болуы керек қой деген уәж айтады.
Академик А.В.Венедиктов ұжым ілімін алға тартты. Бұл ғалымның айтуы бойынша мемлекеттік заңды тұлғаның артында екі ұжым тұрпды делінген:
а) мемлекет атынан барлық халық;
ә) аталған заңды тұлғаның жұмысшылары мен қызметшілерінің ұжымы.
Ал, ғалым Д.М.Генкин әлеуметтік ақиқат теориясын ұсынады, яғни онда ол қоғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихи-экономикалық заңдылығын басшылыққа ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құқықпен жанама түрде қажеттілікке орай реттелетінін айтады. Профессор Ю.К.Толстой директор ілімін алға тартты, оның пікірінше, мемлекеттік заңды тұлғаның еркін білдіруші - директоры болып табылады.
Азаматтық құқықтануда О.А.Красавчиковтың әлеуметтік байланыстар ілімі, А.А.Пушкиннің ұйымдастыру ілімі, Е.А.Сухановтың мақсатты мүлік тәрізді ғылыми тұжырымдары да айтарлықтай кең тараған. Сөйтіп, заңды тұлғаға адамдардың қатысы жөнінде әртүрлі пікірлер айтылған және де бұл орайда авторлар түрлі белгілерге жүгінеді. Оның бірінде бұл адамдар заңды тұлға мүддесі үшін әрекет етеді, екіншісінде адамдардың әрекеті осы институтпен (саламен) реттеледі,үшіншісінде адамдардың әрекеті заңды тұлғаның әрекетінен көрінеді, ал кейде құқықтарды жүзеге асыруда, мәмілелерді жасауда оның еркі танылады.
Кейбір авторлар бұл белгілерді біріктіруге тырысып, заңды тұлғаның сыртында оның құқықтары мен міндеттерін жасырын атқарушы тұратындығын дәлелдемек болады [6, 142б.].
Бұл мәселе туралы батыс еуропа әдебиетінде де әртүрлі теориялық көзқарастар кездеседі. Мәселен, К.Ф.Савиньи фикция теориясының негізін қалады. К.Ф.Савиньи көзқарасы бойынша, шын мәнінде құқық субъектісінің қасиетін тек адам ғана еншілей алады. Ал заң шығарушы болса, заңды тұлғаның сыртында оны әйгілейтін адамдық тұлғаның қасиеті тұрғанын мойындайды. Сондықтан да заң шығарушы заңдық фикцияға жүгінеді, абстракциялық түсінік ретінде құқықтың ойдан шығарылған субъектісін алға тартады. Ал неміс ғылымы Гирке болса, органикалық теорияның тұжырымының ұсынып, заңды тұлғаны адам тұғасымен салыстырады, бұл орайда оны дербес құрылым деп қарайды.
Заңды тұлға туралы ілімде (теорияда) осындай әр қилы пікірлер кездесіунің өзі оның күрделі құқықтық құбылыс екендігін анық дәлелдей түседі. Егер заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші, ол уәкілдік берген орган, құрылтайшылар немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында қайта құруға уәкілдік берілген органы заңды тұлғаны қайта құруды сот органының шешімінде белгіленген мерзімде жүзеге асырмаса, сот заңды тұлғаның басқарушысын тағайындайды және оған осы заңды тұлғаны қайта құруды жүзеге асыруды тапсырады. Басқарушы тағайындалған кезден бастап заңды тұлғаның ісін басқару жөніндегі өкілеттік соған ауысады. Басқарушы сотта заңды тұлғаның атынан әрекет етеді, бөлу балансын жасайды және оны заңды тұлғаны қайта құру нәтижесінде туындайтын құрылтай құжаттарымен бірге соттың бекітуіне береді. Аталған құжаттарды соттың бекітуі жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды тіркеу үшін негіз болады (Азаматтық кодекстің 45-б. 3-т.).
Заңды тұлғаны қайта құру (қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару, өзгерту) оның мүлкін меншіктенушінің немесе мүлік иесі уәкілдік берген органның, құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешімі бойынша, сондай-ақ заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында уәкілдік берілген органның шешімі бойынша не, заң құжатарында көзделген реттерде сот органдарының шешімі бойынша жүргізіледі. Заңдарда қайта құрудың басқа да нысандары көзделуі мүмкін [1].
Қосу барысында бір және бірнеше заңды тұлғалар таратылып, өткізу құжатына сәйкес қосылған заңды тұлғалардың міндеттері мен құқтарын иемденетін заңды тұлғаның іріленуі жүзеге асады.
Біріктіру барысында бір заңды тұлға екінші бір заңды тұлғаға біріктіріледі.
Бөлу барысында заңды тұлға таратылып, оның базасында екі және одан да көп заңды тұлғалар құрылады.
Бөліп шығару барысында бір заңды тұлғаның құрамынан бір және бірнеше заңды тұлғалар бөлініп шығады. Бұл жағдайда алғашқы заңды тұлғаның әрекеті тоқтатылмайды, ал бөлініп шыққан (жаңадан пайда болған) заңды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Өзгеру барысында заңды тұлға өзінің түрін (ұйымдастыру-құқықтық нысаны) өзгертеді.
Заңды тұлғалардың қайта құрылу процесінде екі құжаттың (өткізу актісі және бөлу балансы) атқаратын рөлі ерекше.
Жоғарыда айтып кеткендей, қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның мүліктік құқықтары мен міндеттемелері жаңадан пайда болған заңды тұлғаға қосқан, біріктірген және өзгерткен кезде өткізу актісіне, бөлінген және бөлініп шыққанда бөлу балансына сәйкес көшеді.
Өткізу актісін де, бөлу балансын да заңды тұлға мүлкінің меншік иесі немесе заңды тұлғаны қайта құру туралы шешім қабылдаған орган бекітеді. Жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды тіркеу немесе заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізу үшін өткізу актісі мен бөлу балансы құрылтай құжаттарымен қоса тапсырылуға жатады. Себебі, тіркеу барысында осы екі құжатты ұсыну қайта құрылуға жататын заңды тұлғалар несие берушілерінің мүдделерін қорғау үшін қажет. Өткізу актісін немесе бөліну балансын тапсырмау жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуден бас тартуға әкеп соқтырады.
Азаматтық құқық жеке құқық саласы болып табылады. Азаматтық заңдармен тауар-ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың қатысушалары азаматтар, заңды тұлғалар, мемлекет. Құқықтар мен міндеттердің иесі болу білу, азаматтық айналымда құқықтың дербес дербес субьектісі ретінде қатысу, біз жоғарыда айтқанымыздай, жеке тұлғаға ғана емес, заңды тұлғаларға да тән.
Заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
1.3 Заңды тұлғаның құқық субъектілігі
Заңды тұлға конструкциясының құрылымдық талдауы оның даму жолын анықтау үшін маңызды. Дегенмен заңды тұлға мәселесін оның құқық субъектілігінің мазмұнын ашпай терең түсіну мүмкін емес. Жаңа құқықтар беру не кейбіреулерін алу жолымен жиі өзгерістерге ұшырағыш құқық субъектілік ұйымдардың әр қилы жақтарын сипаттайды.
Заңды тұлға сан алуан қоғамдық қатынастардың қатысушысы құқық жүйесінің әр қилы салаларының субъектісі болғандықтын, оның құқық субъектілігіне көп салалы сипат тән болып келеді. Заңды тұлға мәртебесі арқылы ұйым әкімшілік, еңбек, азаматтық және өзге де құқық субъектіліктің ұстаушысы болуы мүмкін. Заңды тұлғаның мақсаттары мен жүзеге асыратын қызметтері арқылы оның құқық субъектілігін білуге болады.
Жалпы айтқанда, азаматтық құқық қабілеттілік дегеніміз - белгілі бір құқықтарға ие болып, белгілі бір міндеттерді атқару қабілеттілігі.
Жеке тұлғалармен қатар заңды тұлғалар да мүліктік қатынас субъектісі болғандықтан, олар құқық қабілеттілікке ие болулары қажет. Тек бір ерекшелігі - заңды тұлғаларда құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі бір уақытта пайда болады. Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі ол құрылған кезде пайда болады және таратылған сәтте (заңды тұлғалар мемлекеттік реестріне заңды тұлғаның таратылуы туралы жазба енгізілген соң) тоқтатылады.
Жаңа Азаматтық кодекс коммерциялық емес ұйымдар үшін арнайы құқыққабілеттілікті көздеген. Осы заңды тұлғалар тек жарғыда немесе құрылтай құжаттарында көзделген қызмет мақсаттарына сәйкес құқықтарға ие болып, міндеттер атқара алады. Коммерциялық емес ұйымдар туралы ҚР Заңының 32-бабында көрсетілгендей, коммерциялық емес ұйым Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған және коммерциялық емес ұйымдардың мақсаттарына сәйкес келетін, оның құрылтай құжаттарында көзделген бір немесе бірнеше қызмет түрін жүзеге асыра алады [6, 87б.]. Яғни, коммерциялық емес ұйымның жарғысында осы ұйым атқаратын қызметтің мақсаты мен пәні көрсетілуі тиіс.
Коммерциялық ұйымдар, керісінше, арнайы емес, жалпы құқыққабілеттілікке ие. Мемлекеттік кәсіпорындарды қоспағанда, осы ұйымдар заң актілерімен тыйым салынбаған қызметтің кез келген түрімен айналыса алады. Кейбір ұйымдық-құқықтық нысанда құрылған заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігін заң шектеуі мүмкін. Шектеу заңды тұлғаға тек белгілі бір қызмет түрлерімен айналысуға рұқсат беру, не керісінше кейбір қызмет түрлерін жүзеге асыруға тыйм салу арқылы білдіріледі.
Мысалы, Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес сақтандыру қызметі сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы жүзеге асыратын кәсіпкерлік қызметтің негізгі түрі болып табылады. Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы сақтандыру қызметінен басқа қызметтің келесі
түрлерін: уәкілетті мемлекттік органның нормативтік құқықтық актілерікөзделген тәртіппен инвестициялық қызметті; тиісті жинақтаушы сақтандыру шартында көзделген сатып алу сомасы шегінде өзінің сақтандырушыларына қарыз беруді (сақтандыру ұйымы үшін); сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметін автоматтандыру үшін пайдаланатын арнаулы бағдарламалық қамтамасыз етуді сатуды; ақпарат берілімдерінің кез келген түрлерінде сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі жөнінде арнаулы әдебиет сатуды; бұрын өз мұқтаждары үшін сатып алынған (сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы үшін) немесе оның қарамағына сақтандыру шарттарын жасасуға байланысты келіп түскен (сақтандыру ұйымы үшін) мүлікті сатуды немесе жалға беруді; сақтандыру қызметіне байланысты мәселелер бойынша консультациялық қызметті көрсетуді; сақтандыру (қайта сақтандыру) саласында мамандардың біліктілігін арттыру мақсатында оқытуды ұйымдастыру мен жүргізуді; сақтандыру агенті ретінде сақтандыру делдалы болуды; консорциум немесе жай серіктестік құруға қатысуға құқылы [7, 201б.]. Яғни, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы жоғарыда аталған қызметтерге жатпайтын өзге қызмет түрлерін жүзеге асыруға құқылы емес.
Қызмет етуі үшін міндетті түрде лицензия қажет болған жағдайда, заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі лицензия алғаннан кейін бастап пайда болады. Соңғы жағдайда, мәселе құқық құқық субъектісінің мәртебесіне ие болатындығында емес, лицензиялауға жататын қызмет сапасында құқықтар мен міндеттерге ие болу мүмкіндігінде болып тұр. Мемлекеттік қауіпсіздік, құқық тәртібін қамтамасыз ету, айналадағы ортаны, азаматтардың меншігін, өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында тауарлардың, жұмыстың немесе қызметтің кейбір түрлерін өндіру мен сату мемлекеттік лицензиялар арқылы жүзеге асырылады (Азаматтық кодекстің 10-б. 4-т.). Лицензиялауға жататын қызметтердің тізбесі Лицензиялау туралы ҚР Заңында белгілінген .
ҚР Азаматтық кодексінің 37-бабына сәйкес заңды тұлға заң құжаттары мен құрылай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы ғана азаматтық құқықтарға ие болып, өзіне мінднттер қабылдайды. Яғни, заңды тұлғаның әрекет қабілеттілігі оның органдары арқылы жүзеге асады. Бұдан біз заңды тұлғалардың азаматтық айналымға қатысу үшін құқыққабілеттілік пен қатар, әрекет қабілеттіліктің болуы қажет екендігі байқаймыз. Заңда тұлғада әрекет қабітеттіліктің болуы оның өз әрекеттері арқылы азаматтық құқықтар мен міндеттерге ие болуын, оны құрып, жүзеге асырып және атқаруға мүмкіндіктерінің болуын көздейді .
Заңды тұлға органы - арнайы уәкілеттіліксіз басқа құқық субъектілерімен қатынасқа түсуде заңды тұлға мүддесін білдіретін тұлғаны немесе тұлғалар тобын көрсететін құқықтық термин.
Заңды тұлға органдары жеке дара (директор, президент) не ұжымдық (алқалы) болуы мүмкін.
2. Заңды тұлғалардың құрылуы, қайта құрылуы және тоқтатылуы
2.1 Заңды тұлғаның құрылуы
Заңда тұлғалар уәкілетті мемлекеттік органдармен, заңды тұлғалармен және жеке тұлғалармен құрылуы мүмкін. Заңды тұлғалар өз қызметтерін құрылтай құжаттары болып саналатын құрылтай шарты және жарғы негізінде жүзеге асырады. Заңды тұлғаны бір тұлға құрған жағдайда ұйым өз қызметін жарғы және заңды тұлға құру туралы жазбаша түрде рәсімделген шешімі негізінде жүзеге асырады. АК-тің 41-бабында көзделгендей, құрылтай шартында тараптар (құрылтайшылар) заңды тұлға құруға міндеттенеді, оны құру жөніндегі бірлескен қызмет тәртібін, оның меншігіне (шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына) өз мүлкін беру және оның қызметіне қатысу ережелерін белгілейді.Шартта құрытайшылар арасында таза табысты бөлудің заңды тұлға қызметтін басқарудың оның құрамынан құрылтайшылардың шығуының шарттары мен тәртібі де белгіленіп, оның жарғысы бекітілуі мүмкін. Құрылтай шарттына құрылтайшылардың келісімі бойынша өзге де ережелер енгілілуі мүмкін.
Жарғыда: заңды тұлға атауы, тұрғылықты орны, оның органдарын құру тәртібі және олардың құзыреті, оның қызметтің қайта құру мен тоқтату ережелері белгіленеді. Заңды тұлғаны бір адам құрған жағдайда жарғыда мүлікті құру және кірістерді бөлу тәртібі көзделеуі тиіс.
Сондай-ақ, заң актілерімен заңды тұлға құрылтай құжаттарының басқа да түрлері көзделеуі мүмкін.
Заңды тұлғалар түрлеріне, ұйымдық-құқықтық нысанына қарамастан тіркеуден өтуге міндетті болып келеді, яғни құқыққабілеттілікке тек мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап ие болады. Тіркеуден өту тәртібі
1995 жылғы Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы Қазақстан Республикасының Заңымен, заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеудін Ережесімен реттеледі.
Заңда көрініс тапқандай заңды тұлғалардын мемлекеттік тіркеуден өту мақсаты болып;
заңды тұлғаның құрылу, қайта
ұйымдастырылу және таратылу фактісін куәландыру;
мемлекет аумағында құрыгған, қайта ұйымдастырылған және қызметін тоқтатқан заңды тұлғаларды есепке алу;
заңды түлғалардың бірыңғай мемлекеттік тіркелімін жүргізу;
заңды тұлғалар туралы ақпаратты (қызметтік немесе коммерциялық құпия болып табылатын ақпараттан басқасын) монополияға қарсы орган белгілінген тарифтер бойынша өткізу саналады.
Заңды тұлға құрылуын мемлекеттік тіркеу (есепке алу) кезіндегі алым Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес бекітілген ставкалар бойынша жүргізілу керек:
Төменде көрсетілмегендерді қоспағанда, заңды тұлғалардан, филиалдары мен окілдіктерімен алым жиырма айлық есептік көрсеткішті;
бюджет қаражатынан қаржыландырылатын мекемелерден, қазыналық кәсіпорындардан және үй-жай (пәтер) иелері кооперативтерңнен, олардын филиалдары мен өкілдіктерінен алым бір айлық есептәк көрсеткішті;
балалар мен жастардын қоғамдық бірлестіктерімен, сондай-ақ мүгедектердің қоғамдық бірлестіктерінен олардың филиалдары мен өкілдіктерінен, алым екі айлық есептік көрсеткішті;
шағын кәсіпкерлік субъектілері болып танылатын заңды тұлғалардан, олардың филиалдары мен өкілдіктерінен, алым бес еселенген айлық есептік көрсеткішті құрайды.
Алымды есептеу барысында республикалық бюджет туралы заңдарға баса назар аударып отыру қажет.
Заңды тұлғаны тіркеуден өткізу барысында ұсынылатын құжаттардың бірі - арыз. Арыз Қазақстан Республикасы Әділет министрінінң бұйрығымен бекітілген үлгіге сай болуы тиіс(№1-қосымша).
Арызбен қатар заңды тұлғалар әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өту үшін Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Ереженің 1-қосымшасында көрсетілген келесі құжаттарды ұсынулары керек:
акционерлік қоғам: жарғы, құрылтай жиналысының хаттамасы, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
мемлекеттік кәсіпорын: жарғы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқару органының кәсіпорынды құру туралы шешімі, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
мемлекеттік мекеме: мемлекеттік мекемені құру туралы шешім, ереже (жарғы), тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
тұрғын үй-құрылыс кооперативі және тұрғын үй кооперативі: жарғы, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі (тұрғын үй-құрылыс және тұрғын үй кооперативтері кооператив мүшелерінің фамилиясы, аты, әкесінің аты, туған жылы, тұрған жері туралы мәліметтер бар тізімді ұсынады);
сенім серіктестігі: егер өз қызметін үлгі жарғы негізінде жүзеге асырмайтын болса, жарғы, құрылтай шарт, тұрған жерін растайтын құжат (шағын кәсіпкерлік субъектілерінен басқа), тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек төлем тапсырмасының көшірмесі;
үй (пәтер) иелерінің кооперативтері немесе: кондоминиум объектісіндегі үй иелері құрылтай жиналысының хаттамасы, жарғы; кондоминиум объектісін тіркеу туралы мемлекеттік акт, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
адвокаттар алқасы: адвокаттар алқасының мүшелерінің жалпы жиналысымен (конференция) бекітілген жарғы, тұрған жерін растайтын құжат; тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
нотариалдық палата: жарғы, тұрған жерін растайтын құжат; тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
қоғамдық қор: жарғы, құрылтай шарты (құрылтайшысы бір адамнан көп болғанда), тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесін;
қоғамдық бірлестік: құрылтай съезінде (конференцияда, жиналысында) қабылданған жарғы, жарғыны қабылдаған құрылтай съезінің (конференциясының, жиналысының) хаттамасы, оған съезд (конференция, жиналыс) төрағасы және хатшы қол қояды, тегі, аты, әкесінің аты, туған күні, айы, жылы, мекен жайы, үй және қызмет телефоны, жеке қолтаңбасы көрсетілген қоғамдық бірлестіктің басқарушы азаматтарының тізімі, қоғамдықтіктің басқарушы органының тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі (саяси партияларды тіркегенде қосымша ұсынылады; партия бағдарламасы, партия мүшесінің әрқайсысының тегін, атын, әкесінің атын, туған айы мен жылын Қазақстан Республикасы азаматының жеке басын куәландыратын құжаттың нөмірін, тұрған жерінің мекен жайын көрсете отырып, барлық облыстардағы, республикалық мәні бар қаладағы және селолардағы әрбір құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдар мен өкілдіктерінің) кемінде жеті жүз мүшесі бар, құрамында кемінде елу мың партия мүшесі бар партия мүшелерінің тізімі);
11)заңды тұлғалардың қауымдастық (одақ) нысананындағы бірлестігі: бірлестіктің барлық құрылтайшылары қолын қойған құрылтай шарты, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсыпмасының көшірмесі;
12) ауылдық тұтыну коопнратаві: құрылтайжиналысының хаттамасы, жарғы, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу ушін алым төлегені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі, азаматтар үшін-тегі, аты, әкесінің аты, мекен-жайы және жеке басын куәландыратын құжаттың мәліметтері, заңды тұлғалар үшін-атауы, тұрған жері, тіркеу нөмірі туралы мәліметтер көрсетілген жарна салушылардын тізімі;
13) аудиторлық палата: жиналыс хаттамасы, жарғы, тұрған жерін растайтын құжат, тәркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тмпсырмасының көшірмесі;
14) толық серіктестік: егер өз қызметтін үлгі жарғы негізінде жүзеге асырмайтын болса, жарғы, құрылтайшылық шарт, тұрған жерін растайтын құжат (шағын кәсіпкерлік субъектілерінен басқа), тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
15) өндірістік кооператив: егер өз қызметтің үлгі жарғы негізінде жүзеге асырмайтын болса, жарғы, құрылтайшылық шарт (құрылтайшылар қалауы бойынша), тұрған жерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: ______________________________
Тақырыбы: _________________________________ ________
Орындаған:
___________ тобының студенті
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы
Қарағанды 2023 ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Қазақстан Республикасында заңды тұлға түсінігінің қалыптасуының теоретикалық аспектілері
1.1 Заңды тұлға түсінігіне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Заңды тұлғалар туралы негізгі ілімдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3 Заңды тұлғаның құқық субъектілігі
2. Заңды тұлғалардың құрылуы, қайта құрылуы және тоқтатылуы ... ... ... ... ... .13
2.1 Заңды тұлғаның құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2 Заңды тұлғаларды қайта құру нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.3 Заңды тұлғаларды тоқтату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
3. Заңды тұлға түрлері мен ұйымдық-құқықтық нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ..24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 31
КІРІСПЕ
Нарықтық экономикаға көшу мүліктік қатынастардағы азаматтардың құқықтық мәртебелерінің өзгеруіне әкеліп соғып, шаруашылық өмірдің дамуы азаматтық құқық субъектілерінің бірі - жеке тұлғалардың құқықтық реттелуіне ғана әсерін тигізіп қоймай, өзгерістер заңды тұлғалардың қызметіне, жүйесіне, айналымдағы мәртебелері мен ішкі құрылымына да барынша ықпал етті.
Курстық жұмыстың өзектілігі. Заңды тұлға қазіргі нарықты қозғаушы негізгі күш. Сол себепті оны зерттеу біздің ойымызша ешқашанда өз маңыздылығын жоймайтындығына кәміл сенеміз. Қазіргі күрделі интеграция, халықаралық байланыстың күннен - күнге ұдайы дамуы, осы кәсіпкерлік қатынастардың санатына көптеген өзгерістер әкеле отырып, оны реттеуші жағдайлар мен құқықтық нормалардың санқырлы өзгерістерге ұшырауы аса қатты алаңдатушылық туғызуда. Себебі мемлекеттің тұрақтылығы негізінен осы кәсіпкерлік қатынастарды қалыптастырушы тұлғалардың қолына беріліп отыр. Ал олай болса осы қарастырғалы отырған жұмысымыздың қазіргі таңдағы маңыздылығының орны ерекше екенін ескерер болсақ, жұмыстыңда маңызды мәселелердің біріне жазылып отырғанын байқауға болады.
Заңды тұлғалар жөніндегі отандық заңнама дамуының бүгінгі күнге деңгейі теоретик және практиктер жағынан әрекет етуші құқықтық конструкциялардың нысаналы ұғынуымен және құқықтық нормалардың детализация және саралануының жоғары дәріжесімен ерекшеленеді. Осы мағынада соңғы уақытта әрекет етуші заңды түлғалар туралы заңнама жүйесінің сынды талдауына арналған, оның жеке ұйымдық-құқықтық нысандарын қарастыратын жариялымдардың жиі шығуы көрсетімді. Бұл саладағы құқықтық сананың екпінді дамуы құқықтың қолдауына ғана әсер етіп қоймай, заңнаманың әрі қарай жетілдірілуіне, жаңа құқықтық конструкциялардың ізденісі мен бекітілуіне ықпал етеді.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 33-бабына сәйкес заңды тұлғалар меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым ретінде бекітілген.
Заңды тұлға конструкциясының құрылымдық талдауы оның даму жолын анықтау үшін маңызды. Дегенмен, заңды тұлға мәселесін оның кұқық субъектілігінің мазмұнын ашпай терең түсіну мүмкін емес. Жаңа құқықтар беруіне кейбіреулерін алу жолымен жиі өзгерістерге ұшырағыш құқық субъектілік ұйымдардың әр қилы жақтарын сипаттайды.Заңды тұлға сан алуан қоғамдық қатынастардың қатысушысы, құқық жүйесінің әр қилы салаларының субъектісі болғандықтан, оның құқық субъектілігіне көп салалы сипат тән болып келеді. Заңды тұлға мәртебесі арқылы ұйым әкімшілік, еңбек, азаматтық және өзге де құқық субъектілігінің ұстаушысы болуы мүмкін. Заңды тұлғаның мақсаттары мен жүзеге асыратын қызметтері арқылы оның құқық субъектілігін білуге болады. Қазіргі уақытқа дейін Қазақстанда және көптеген ТМД елдерінің заңды тұлғаларында арнайы құқыққабілеттілікті иеленген. Бұл заңды тұлғалардың тауарлардың өзгеріп тұрған бағаларына елеу мүмкіндігін төмендетті. Нарықтық экономикаға көшу барысында заңды тұлғаның мұндай қатаң құқыққабілеттіліктің (регламентациясы) тәртібі жаңа шаруашылық механизміне сәйкес келмейді. Сондықтан да ҚР Азаматтық кодексі заңды тұлғаның кез келген заңға және құрылтай құжаттарына қайшы келмейтін әрекетпен айналысуға құқығын бекітеді. Сонда да заңды тұлғаның жалпы тәртібі негізінде арнайы құқыққабілеттіліктің сақталуы заңды тұлғаның құқықтық табиғаты мен мәнінен туындайды. Заңды тұлғаның пайда болуы жеке тұлғаға қарағанда оның құрылтайшыларының қандай да бір мақсаттарымен сипатталады. Мемлекет унитарлы кәсіпорынның мүмкіндігін бекіте отырып, оны заңды тұлғаның жарғысында белгіленген белгілі бір мақсатта қолдануын көздейді. Заңды тұлғаның құқықсубъектілігі туралы айтқан кезде, оның арнайы не универсалды құқыққабілеттілігіне қарамастан, Азаматтық кодекс бірқатар шектеулер қояды. Бұл ең алдымен оның белгілі бір қызметпен айлалысуына байланысты уәкілетті органмен берілетін лицензиясының болуымен сипатталады.
Қазақстан Республикасы егемендігін алып, оның аумағында жаңадан бірте-бірте қоғамның әрқилы салаларында сан алуан заңды тұлғалар құрыла, қайта құрыла бастады.
Курстық жұмысының мақсаты - заңды тұлға түсінігінің мәнін ашып, оны құру, қайта құру және тарату бойынша тереңірек ақпарат беріп, заңды тұлғалар түрлері мен оның жеке-жеке ұйымдық-құқықтық нысандарына сипаттама жасау. Сондай-ақ, бұл жұмыста заңды тұлғаларға қатысты негізгі түсініктер мен терминдер, нормативтік-құқықтық актілер мен негізгі әдебиеттер тізімі ұсынылып отыр.
Кез келген мемлекеттің келешегі өзінің ұлттық тілін сақтап қалудан басталады. Шоқтығы биік қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуына байланысты оның қолданыс аясы кеңейіп, қазақ тілінде жазылып жатқан еңбектер жылдан-жылға көбеюде.
Курстық жұмысты орындаудың негізгі міндеттері:
заңды тұлғалардың түсінігін беру;
заңды тұлғалардың түрлерін көрсете отырып, олардың құқықтық мәртебесін көрсету;
заңды тұлғалардың құрылу және тоқтатылу негіздерін көрсету болып табылады.
Зерттеу жұмысының жаңалығы. Курстық жұмысымызда қарастырылған негізгі ережелер яғни кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің ұйымдық-құқықтың нысанын қайсы бірімен құрылып нарыққа шықпас бұрын заң талаптарын сақтай отырып тіркелуі керектігін анықтайды.
Курстық зерттеу объектісі. Зерттеу жұмысының объектісі болып азаматтық құқық саласында нарықтық экономикадағы заңды тұлғаларға қатысты туындаған мәселелер танылады.
Зерттеудің нормативті-құқықтық базасы болып Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан республикасының заңнамалық актілері мен заңды тұлғалардың сондай-ақ кәсіпкерлік қатынастарды реттейтін заңнамалық актілері танылады.
Курстық жұмыстың теоретикалық негізі. Жұмыстың теоретикалық негізін кеңестік ғалымдардың, ТМД елдері мен шетелдік авторлардың зерттеліп отырған мәселеге қатысты еңбектері және жүйелік басылымдардағы мақалалары құрайды. Курстық жұмыстың қорытындысы Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтық актілерге негізделеді.
Методогиялық негіз ретінде құқықтық зерттеу әдістері тарихи-құқықтық, ресми құқықтық, салыстырмалы құқықтық және заң құбылыстарын талдау жүйесі әдістері басшылыққа алынып зерттелінді, сондай - ақ дидукциялық пен талдау әдістері ұштастырды.
Курстық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Курстықжұмыстың негізгі қорытындылары құқық қорғау органдарының қызметі барысында сондай-ақ заңгерлерді дайындау барысында, азаматтық құқық курсын оқытуда, ғылыми-зерттеу жұмыстарында қолданылуы мүмкін.
1. Қазақстан Республикасында заңды тұлға түсінігінің қалыптасуының теоретикалық аспектілері
1.1 Заңды тұлға түсінігіне жалпы сипаттама
Азаматтық құқықтың негізгі субъектілірінің бірі заңды тұлғалар болып саналады. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 33-бабына сәйкес заңды тұлғалар меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым ретінде бекітілген [1]. 2002 жылы 12 желтоқсанда қабылданған Азаматтық Кодексте берілген түсініктен, заңды тұлға анықтамасының алдыңғы азаматтық заңнамаларда берілген түсініктерге қарағанда өзгермегенін байқаймыз [2; 25].
ҚР АК-тің 33-бабы субъектісі ретінде заңды тұлғаның келесі белгілерін бекітеді:
ұйымдықбірлік;
оқшау мүлік;
дербес мүліктік жауаптылық;
азаматтық айналымға өз атынан түсуі.
Азаматтық кодекс (әрі қарай ҚР АК) заңды тұлға ретінде коммерциялық не коммерциялық емес ұйымды бекітеді, Ұйым ретінде белгілі бір ережелерге бағынышты азаматтар ұжымы, тобы танылады. Заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі деп көптеген тұлғалардан тұратын ұжымдық құрамның бір ерікті білдірумен азаматтық айналымда біртұтас күйде қатысуын айтамыз. Бұрын қолданыста болған заң актілері бір қатысушыдан тұратын заңды тұлғаның құрылуына жол бермейтін. Қазіргі Азаматтық кодекс бір қатысушысы ғана бар заңды тұлғаның қызмет етуіне мүмкіндік береді. Заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында көрініс табады.
Оқшау мүлік-заңды тұлғаның негізгі белгісі және ол мүлікке заттық құқықтың болуымен айқындалады: меншік құқығы, шаруашылық жүргізу құқығы немесе оралымды басқару құқығы. Заңды тұлғаның мүлкі оның дербес балансында көрсетіледі.
Дербес мүліктік жауаптылық оқшау мүлікпен негізделіп, заңды тұлғаның өз міндеттемелері бойынша өздеріне тиесілі мүлікае жауап беретіндігінен байқалады. Аталған мүлікпен жауап беру үшін заңды тұлғаның мүлкі құрылтайшылар мүлкінен оқшауланған.
Жалпы тәртіпте сәйкес дербес мүліктік жауаптылық заңды тұлғаның борышы бойынша құрылтайшылардың жауаптылығын қарастырмайды. Сол сияқты заңды тұлға оның құрылтайшылары және қатысушыларының міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Бірақ, заң актілерімен және заңды тұлғаның құрылтай құжаттарымен заңды тұлғаның міндеттемелері бойынша құрылтайшылар мен қатысушылардың жауаптылығы көзделуі мүмкін.
Заңды тұлғаның нақты осы белгісі АК-тің 44-бабында көрсетілген. Жалпы тәртіп бойынша заңды тұлға өзінің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен жауап береді, сонымен бірге мекеме, қазыналық кәсіпорын жоғарыда аталған бапқа сәйкес міндеттемелер бойынша өз билігіндегі ақшаларымен жауап береді.
Олар жеткіліксіз болған жағдайда мекеменің міндеттемелері бойынша оның құрылтайшысы, қазыналық кәсіпорынның міндеттемелері бойынша ҚР-ның Үкіметі немесе тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік субсидиярлық жауаптылықты болады.
Азаматтық айналымға өз атынан түсуі заңды тұлғаның сотта талапкер және жауапкер болуға, өз атынан шарттар, бір жақты мәмілелер жасауға мүмкіндік береді. АК-тің 33-бабының 2-тармағына сәйкес заңды тұлғаның өз атауы жазылғын мөрі болуы тиіс.
Жоғарыда аталып өткен белгіге сәйкес заңды тұлғалар азаматтық айналымға, мүліктік қатынастарға өз атынан қатысады. Яки, кез келген заңды тұлғаның заңға сай өз атауы болуы керек. Заңды тұлға атауы мен тұрған жері оны басқа ұйымдар тобынан жеке дараландырады.
Заңды тұлға белгілі бір фирмалық атауымен заңды тұлғалардын бірыңғай мемлекеттік тізіміне енгізіледі. Қазақстан Республикасында фитмалық атауды тіркеудын жеке процедурасы қарастырылмаған, сондықтан заңды тұлға әділет органдарында тіркеуген өткен сәтте, оның фирмалық атауы да қоса тіркеледі.
Жалпы заңды тұлғаның фирмалыұ атауында, оның ұйымдық-құқықтық нысаны (серіктестік, акционерлік қоғам, тағы басқалар), меншік нысаны (жеке, мемлекеттік), қызмет бағыты (сауда-саттық, ғылыми-зерттеулік және тағы басқалар) көрсетіледі.
Заңды тұлғаның барлық атауларына заң белгілі бір талаптар қояды. Фирмадық атауда заң талаптарына немесе қоғамдық өнеге нормаларына өайшы сөздер (мысалы, қазақ немесе орыс тіліне аударғанда балағаттаушы естілетін шет тіліндегі сөздер); жеке адамдардын есімдері қаттысушылардын есімдеріне сәйкес келмесе не қатысушылар бұл адамдардын есімін пайдалануға олардан рұқсат алмаса, олардын есімдерін пайдалануға жол берілмейді [2; 27].
Азаматтық кодекстің 38-бабында көрсетілгендей, заңды тұлғаның фирмалық атауды тек қана өзі пайдалануға құқығы бар. Бөгде тұлғалардың фирмалық атауды пайдалануына тек фирмалық атаудың құқық иесінің рұқсаты бойынша ақы төлеу арқылы жол беріледі. Бұл ретте кешенді кәсіпкерлік лицензия (фрачайзинг) шарты қолданылады. Осы шарт негізінде кешенді лицензияр кешенді лицензятқа сыйақыға фирмалық атауын, тауар белгісін, қызмет көрсету белгісін беруге міндеттенеді (АК-тің 896-бабының 1-тармағы) [3].
Фирмалық атауды бөтен адамдардын пайдалануы заңсыз болған жағдайда, фирмалық атаудын құқық иесі атауды пайдалануды тоқтатуға және келтірілген залалдын орның өтеуді талап етуге құқылы болып келеді.
Заңды тұлғалар атауларына заңды тұлғалардын ұйымдық-құқықтық нысандарында арналған тақырыпта толығырақ тоқталып өтеніз. Заңды тұлғаны басқа заңды тұлғалардан айыруға фирмалық атауымен қатар, тауар және қызмет көрсету танбалары мүмкіндік береді.
Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы ҚР Заңының 1-бабында көрсетілгендей, тауар таңбасы, қызмет көрсету таңбасы бұл тауар таңбалары туралы Заңға сәйкес тіркелген немесе Қазақстан Республикасы қатысатын халықаралық шарттарға орай тіркеусіз қорғалатын бір заңды немесе жеке тұлғаның тауарларын (қызметін) босқа заңды немесе жеке тұлғаның бір тектес тауарларынан ажырату үшін қызмет ететіні белгілі.[4]
Тауар таңбасы ретінде бейнелеу, сөз, әріп, цифр, көлем белгілері және өзге де белгілер немесе бір тұлғалардың тауарлары мен қызметтерін басқа тұлғалардың біртектес тауарларынан немесе қызметтерінен ажыратуға мүмкіндік беретін олардың аралас үлгілері тіркелуі мүмкін.
Тауар таңбасы кез келген бояулы түсте немесе бояулы түстер үйлесімінде тіркелуі мүмкін (Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы ҚР Заңының 5-бабы). Мысалы, бір жол бойында бір-біріне тіркесе отырып орналасқан төрт шеңбер Ауди маркалы автомобиль көлігінің тауар таңбасы ретінде қолданылады[3, 89б.]
Негізгі қызметі болып қызмет көрсету танылатын ұйымдар, тауар таңбасына теңестірілетін қызмет көрсету таңбасын тіркеуден өткізіп пайдалана алады.
Тәжірибе жүзінде тауар не қызмет көрсету таңбаларына фирмалық атауларына басқа тұлғаларды шатастыруға әкелетін сөздердің енгізілуі, не жеке дараландыратын белгілері мен атаулары ұқсас болып келетін заңды тұлғалар кездесуі мүмкін. Шын мәнінде бұл жосықсыз бәсеке.
Тауар таңбалары туралы Заңға сәйкес тауар таңбасын тіркеу нәтижесі бойынша өтінуші он жыл бойы әрекет етуші тауар таңбасын тіркегендігі туралы куәлікке ие болады[4]. Тауар таңбаларын қорғаудың ерекшелігі куәліктің шектеусіз он жылға ұзарту құқылығында болып тұр. Қазіргі уақытта бірен-саран мемлекеттерде біршама ғасырлардан бері келе жатқан тауар таңбалары бар. Сондай-ақ, біраз жылдар бойы бір тауарды шығарумен айналысқан заңды тұлғалардың тауар таңбалары кезең-кезеңімен өзгеріп отыратындығы да тарихқа белгілі.
Заңды және жеке тұлғалар өздерінінң фирмалық атауларында, тауар және қызмет көрсету таңбаларында Қазақстан, Республика, Ұлттық деген сөздерді пайланған жағдайда, олар салық заңдарында көрсетілген тәртіп пен мөлшерге сәйкес алым - салық төлеуге міндетті. Мемлекеттік кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер мен коммерциялық емес ұйымдар салықтың осы түрінен босатылады.
Заңды тұлға тұрған жері, оның құрылу және әрекет етуінің басты жағдайларын белгілегендіктен айрықша маңызға ие (тіркеуші органды таңдауда, азаматтық істер соттылығында). Азаматтық кодекстің 39-бабының 1-тармағына сәйкес заңды тұлғаның тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған жер оның тұрған жері болып танылады.
Заңды тұлғаның тұрған жерінің тәжірибе жүзіндегі тағы бір маңыздылығы заңды тұлға атына жіберілген іскерлік жіне ресми хат-хабарларды жеткізу орнында болып тұр. Сол себептен, заңды тұлғаның тұрған жері оның құрылтай құжаттарында, тіркеу және т.б. құжаттарында жазылып көрсетілуі тиіс.
Заңды тұлға филиалдары мен өкілдіктері-аумақтық тұрғыда оқшауланған заңды тұлғаның құрылымдық бөліктері. Негізінен, филиал мен өкілдердің атқаратын қызметтері ұқсасырақ, сондай-ақ оларды заңды тұлғаның ұйымдық-құрылым элементтерінен (цех, бөлім, т.б.) айыру қиынырақ болып келеді. Басты айырмашалығы-екеуі де заңды тұлға тұрған жерінен тыс орналасады.
Филиал өзін құрған заңды тұлғаның атынан жұмыс істейді және әдетте, заңды тұлғаның тұрған жерінен тыс жерде орналасқанымен, оның міндеттерінің бәрін немесе бір бөлігін орындайды. Филиалдардын қызмет аясы кеңірек болып келеді, мысалы, заңды тұлға жүзеге асыратын өндірістік және шарушылық қызметті тек филиал жүргізуге құқылы.
Өкілдік болып заңды тұлға тұрған жерінен тыс орналасқан және онын мүдделерін қорғау мен өкілдігін жүзеге асыратын, онын атынан мәмілелер мен өзге құқықтық әрекеттер жасайтын оқшау бөлімшесі танылады. Солай, мысалы, өкілдік шарттарға отыра, олардын атқарылуына бақылау жүргізеді.
Заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан филиалдары мен өкілдектері міндетті түрде оларға заңды тұлға құқығы берілмей есептік тіркеуге жатады. Филиал мен өкілдікті есептік тіркеу үшін тіркеуші органға ұсынылатын құжаттар тізімі ҚР Әділет министірінің 1999 жылғы 15 қантардағы №3 бұйрығымен бекітілген.
Қазақстандық филиал мен өкілдіктер сияқты, республика аумағында құрылған шетелдік филиал мен өкілдіктер тіркеуден өтуге міндетті. Шетел заңды тұлғаларының құжаттары мемлекеттік және орыс тілдеріндегі нотарияттық расталған аудармамен ұсынылады.[5, 151б.]
Заңды тұлғаның меншік құқығы дегеніміз заңды тұлғаның өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иемдену, пайдалану және билік ету жөніндегі заң құжаттарында танылған және қорғалатын құқығы. Мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен олардың бірлестіктерінің меншік құқығы, азаматтардың жеке меншіктерімен қатар, жеке меншік түрі болып табылады. Көбіне азаматтық-құқықтық мәміле мен құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымы заңды тұлғалардың меншік құқығының туындауына негіз болады. Бірақ меншік құқығы басқадай заңды негіздер бойынша да туындауы мүмкін. Мысалы, өрндіру, құқық мирасқорлық, мерзім көнелігі, олжа табу нәтижесінде. Заңды тұлғаның меншік құқығы оны тіркеген кезден (тіркеу туралы куәлік алғаннан) бастап туындайды және заңды тұлға тарап, мемлекетік тіркеуден шығарылған кезден кешіктірілмей тоқтайды.заңды тұлғаның меншік құқығының объектілері оның дербес балансында көрініс табады. Сондықтан да, мүліктің балнста болуы оның меншік құқығында баланс иесіне тиесілі екендігін білдіреді.меншіктің туындауының әрбір тәсілі ерекше процедурамен ресімделеді. Мысалы, заңды тұлғалар қосылғанда, біріккенде және қайта құрылғанда мүлік (құқық және міндеттер) меншікке өткізу актісінің негізінде меншікке өтеді.
Мемлекеттік емес заңды тұлғалар меншік құқығының субъектілері болып табылады. Мемлекеттік заңды тұлғалар меншік иелері бола алмайды. Мемлекеттік заңды тұлғалардың балансындағы мүліктің меншік иесі - мемлекет. Мемлекеттік меншіктегі мүлік мемлекеттік заңды тұлғаларға шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығымен бекітіліп берілуі мүмкін. Мемлекеттік емес мекемелер де мүліктің меншік иесі бола алмайды. Оларды меншік иесі (меншік иелері) қаржыландырады, олар мүлікке оралымда басқару құқы арқылы ие. Мемлекеттік емес заңды тұлғалар коммерциялық (өз қызметінің басты мақсаты ретінде табыс табуды көздейтін) және коммерциялық емес (қызметінің басты мақсаты ретінде табыс табуды көздемейтін және алынған таза табысты қатысушылар арасында бөлмейтін) болып бөлнеді. Коммерциялық заңды тұлғаларға шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар және өндірістік кооперативтер жатады. Коммерциялық емес заңды тұлғалар тізбесі толықтай аяқталған емес. Оларға жататында: қоғамдық және діни бірестіктер, қоғамдық қорлар, тұтыну кооперативтері, коммерциялық емес акционерлік қоғамдар және тек заң құжаттарында анқталуы мүмкін басқа ұйымдар.
Шаруашылық серіктестіктері, акционерлік қоғамдар, кооперативте, қоғамдық бірлестіктер, қоғамдық қорлар, діни бірлестіктер және заңды тұлғалардың бірлестіктері (қауымдасты, одақ) өз мүлкінің меншік иесі болып табылады. Мекемелер мен мемлекеттік кәсіпорындар мүлікті шектеулі заттық құқықтар - оралымды басқару және шаруашлық жүргізу.негізнде иемденеді. Шаруашылық серіктестігінің меншік құқығы. Құрылтайшылардың (қатсушылардың) салымдары есебінен құрылған, сондай-ақ шаруашылық серіктестік өз қызметі үрдісінде өндірген және алған мүлік меншік құқығы бойнша серіктестікке тиесілі болады. Шаруашылық серіктестігінің жарғы капиталына салым ақша, бағалы қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, оның ішінде интеллектуалыдқ қызмет нәтижесіне құқық, және басқа мүлік болуы мүмкін. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғы капиталына заттай формадағы немесе мүліктік құқық түріндегі салымдары барлық құрылтайшылардың келісіміммен немесе серіктестіктің барлық қатысушыларының жалпы жиналысының шешімі бойынша ақша түрінде бағаланады.
1.2 Заңды тұлғалар туралы негізгі ілімдер
Заңды тұлға құқықтық заңмен танылған бірыңғай субъектісі ретінде күрделі құрылым болып есептеледі. Азаматтық құқық әлемінде (теориясында) заңды тұлғаның, оның ішінде әсіресе мемлекеттік заңды тұлғалардың маңызы (мәні), яғни құқықтық жағдайы жөнінде бірнеше ілім бар. Олардың авторлары заңы тұлға институты қандай қоғамдық қатынастарды білдіреді, онда қандай адамдардың мүдделері қорғалмақ, мемлекеттегі оның орны қандай және заңды тұлғаның мән-мағынасы неде деген сауалдарға байланысты әртүрлі пікір білдіреді.
Азаматтық құқық теориясына көп еңбек еткен көрнекті ғалым профессор С.А.Аскнизий мемлекеттік ілімнің авторы. Ол былай деп айтқан: мемлекеттік заңды тұлғаның артында мемлекеттің өзі тұрады да, шаруашылық қызметінің нақты саласында тізгінді өзі ұстайды. Әдебиете бұл теорияны көп сынайтындар оған егер олай болса мемлекет өзімен-өзі құқықтық қатынаста болуы керек қой деген уәж айтады.
Академик А.В.Венедиктов ұжым ілімін алға тартты. Бұл ғалымның айтуы бойынша мемлекеттік заңды тұлғаның артында екі ұжым тұрпды делінген:
а) мемлекет атынан барлық халық;
ә) аталған заңды тұлғаның жұмысшылары мен қызметшілерінің ұжымы.
Ал, ғалым Д.М.Генкин әлеуметтік ақиқат теориясын ұсынады, яғни онда ол қоғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихи-экономикалық заңдылығын басшылыққа ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құқықпен жанама түрде қажеттілікке орай реттелетінін айтады. Профессор Ю.К.Толстой директор ілімін алға тартты, оның пікірінше, мемлекеттік заңды тұлғаның еркін білдіруші - директоры болып табылады.
Азаматтық құқықтануда О.А.Красавчиковтың әлеуметтік байланыстар ілімі, А.А.Пушкиннің ұйымдастыру ілімі, Е.А.Сухановтың мақсатты мүлік тәрізді ғылыми тұжырымдары да айтарлықтай кең тараған. Сөйтіп, заңды тұлғаға адамдардың қатысы жөнінде әртүрлі пікірлер айтылған және де бұл орайда авторлар түрлі белгілерге жүгінеді. Оның бірінде бұл адамдар заңды тұлға мүддесі үшін әрекет етеді, екіншісінде адамдардың әрекеті осы институтпен (саламен) реттеледі,үшіншісінде адамдардың әрекеті заңды тұлғаның әрекетінен көрінеді, ал кейде құқықтарды жүзеге асыруда, мәмілелерді жасауда оның еркі танылады.
Кейбір авторлар бұл белгілерді біріктіруге тырысып, заңды тұлғаның сыртында оның құқықтары мен міндеттерін жасырын атқарушы тұратындығын дәлелдемек болады [6, 142б.].
Бұл мәселе туралы батыс еуропа әдебиетінде де әртүрлі теориялық көзқарастар кездеседі. Мәселен, К.Ф.Савиньи фикция теориясының негізін қалады. К.Ф.Савиньи көзқарасы бойынша, шын мәнінде құқық субъектісінің қасиетін тек адам ғана еншілей алады. Ал заң шығарушы болса, заңды тұлғаның сыртында оны әйгілейтін адамдық тұлғаның қасиеті тұрғанын мойындайды. Сондықтан да заң шығарушы заңдық фикцияға жүгінеді, абстракциялық түсінік ретінде құқықтың ойдан шығарылған субъектісін алға тартады. Ал неміс ғылымы Гирке болса, органикалық теорияның тұжырымының ұсынып, заңды тұлғаны адам тұғасымен салыстырады, бұл орайда оны дербес құрылым деп қарайды.
Заңды тұлға туралы ілімде (теорияда) осындай әр қилы пікірлер кездесіунің өзі оның күрделі құқықтық құбылыс екендігін анық дәлелдей түседі. Егер заңды тұлғаның мүлкін меншіктенуші, ол уәкілдік берген орган, құрылтайшылар немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында қайта құруға уәкілдік берілген органы заңды тұлғаны қайта құруды сот органының шешімінде белгіленген мерзімде жүзеге асырмаса, сот заңды тұлғаның басқарушысын тағайындайды және оған осы заңды тұлғаны қайта құруды жүзеге асыруды тапсырады. Басқарушы тағайындалған кезден бастап заңды тұлғаның ісін басқару жөніндегі өкілеттік соған ауысады. Басқарушы сотта заңды тұлғаның атынан әрекет етеді, бөлу балансын жасайды және оны заңды тұлғаны қайта құру нәтижесінде туындайтын құрылтай құжаттарымен бірге соттың бекітуіне береді. Аталған құжаттарды соттың бекітуі жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды тіркеу үшін негіз болады (Азаматтық кодекстің 45-б. 3-т.).
Заңды тұлғаны қайта құру (қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару, өзгерту) оның мүлкін меншіктенушінің немесе мүлік иесі уәкілдік берген органның, құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешімі бойынша, сондай-ақ заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында уәкілдік берілген органның шешімі бойынша не, заң құжатарында көзделген реттерде сот органдарының шешімі бойынша жүргізіледі. Заңдарда қайта құрудың басқа да нысандары көзделуі мүмкін [1].
Қосу барысында бір және бірнеше заңды тұлғалар таратылып, өткізу құжатына сәйкес қосылған заңды тұлғалардың міндеттері мен құқтарын иемденетін заңды тұлғаның іріленуі жүзеге асады.
Біріктіру барысында бір заңды тұлға екінші бір заңды тұлғаға біріктіріледі.
Бөлу барысында заңды тұлға таратылып, оның базасында екі және одан да көп заңды тұлғалар құрылады.
Бөліп шығару барысында бір заңды тұлғаның құрамынан бір және бірнеше заңды тұлғалар бөлініп шығады. Бұл жағдайда алғашқы заңды тұлғаның әрекеті тоқтатылмайды, ал бөлініп шыққан (жаңадан пайда болған) заңды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден өтеді.
Өзгеру барысында заңды тұлға өзінің түрін (ұйымдастыру-құқықтық нысаны) өзгертеді.
Заңды тұлғалардың қайта құрылу процесінде екі құжаттың (өткізу актісі және бөлу балансы) атқаратын рөлі ерекше.
Жоғарыда айтып кеткендей, қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның мүліктік құқықтары мен міндеттемелері жаңадан пайда болған заңды тұлғаға қосқан, біріктірген және өзгерткен кезде өткізу актісіне, бөлінген және бөлініп шыққанда бөлу балансына сәйкес көшеді.
Өткізу актісін де, бөлу балансын да заңды тұлға мүлкінің меншік иесі немесе заңды тұлғаны қайта құру туралы шешім қабылдаған орган бекітеді. Жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды тіркеу немесе заңды тұлғалардың құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізу үшін өткізу актісі мен бөлу балансы құрылтай құжаттарымен қоса тапсырылуға жатады. Себебі, тіркеу барысында осы екі құжатты ұсыну қайта құрылуға жататын заңды тұлғалар несие берушілерінің мүдделерін қорғау үшін қажет. Өткізу актісін немесе бөліну балансын тапсырмау жаңадан пайда болған заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуден бас тартуға әкеп соқтырады.
Азаматтық құқық жеке құқық саласы болып табылады. Азаматтық заңдармен тауар-ақша қатынастары және қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың қатысушалары азаматтар, заңды тұлғалар, мемлекет. Құқықтар мен міндеттердің иесі болу білу, азаматтық айналымда құқықтың дербес дербес субьектісі ретінде қатысу, біз жоғарыда айтқанымыздай, жеке тұлғаға ғана емес, заңды тұлғаларға да тән.
Заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.
1.3 Заңды тұлғаның құқық субъектілігі
Заңды тұлға конструкциясының құрылымдық талдауы оның даму жолын анықтау үшін маңызды. Дегенмен заңды тұлға мәселесін оның құқық субъектілігінің мазмұнын ашпай терең түсіну мүмкін емес. Жаңа құқықтар беру не кейбіреулерін алу жолымен жиі өзгерістерге ұшырағыш құқық субъектілік ұйымдардың әр қилы жақтарын сипаттайды.
Заңды тұлға сан алуан қоғамдық қатынастардың қатысушысы құқық жүйесінің әр қилы салаларының субъектісі болғандықтын, оның құқық субъектілігіне көп салалы сипат тән болып келеді. Заңды тұлға мәртебесі арқылы ұйым әкімшілік, еңбек, азаматтық және өзге де құқық субъектіліктің ұстаушысы болуы мүмкін. Заңды тұлғаның мақсаттары мен жүзеге асыратын қызметтері арқылы оның құқық субъектілігін білуге болады.
Жалпы айтқанда, азаматтық құқық қабілеттілік дегеніміз - белгілі бір құқықтарға ие болып, белгілі бір міндеттерді атқару қабілеттілігі.
Жеке тұлғалармен қатар заңды тұлғалар да мүліктік қатынас субъектісі болғандықтан, олар құқық қабілеттілікке ие болулары қажет. Тек бір ерекшелігі - заңды тұлғаларда құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі бір уақытта пайда болады. Заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігі ол құрылған кезде пайда болады және таратылған сәтте (заңды тұлғалар мемлекеттік реестріне заңды тұлғаның таратылуы туралы жазба енгізілген соң) тоқтатылады.
Жаңа Азаматтық кодекс коммерциялық емес ұйымдар үшін арнайы құқыққабілеттілікті көздеген. Осы заңды тұлғалар тек жарғыда немесе құрылтай құжаттарында көзделген қызмет мақсаттарына сәйкес құқықтарға ие болып, міндеттер атқара алады. Коммерциялық емес ұйымдар туралы ҚР Заңының 32-бабында көрсетілгендей, коммерциялық емес ұйым Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған және коммерциялық емес ұйымдардың мақсаттарына сәйкес келетін, оның құрылтай құжаттарында көзделген бір немесе бірнеше қызмет түрін жүзеге асыра алады [6, 87б.]. Яғни, коммерциялық емес ұйымның жарғысында осы ұйым атқаратын қызметтің мақсаты мен пәні көрсетілуі тиіс.
Коммерциялық ұйымдар, керісінше, арнайы емес, жалпы құқыққабілеттілікке ие. Мемлекеттік кәсіпорындарды қоспағанда, осы ұйымдар заң актілерімен тыйым салынбаған қызметтің кез келген түрімен айналыса алады. Кейбір ұйымдық-құқықтық нысанда құрылған заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігін заң шектеуі мүмкін. Шектеу заңды тұлғаға тек белгілі бір қызмет түрлерімен айналысуға рұқсат беру, не керісінше кейбір қызмет түрлерін жүзеге асыруға тыйм салу арқылы білдіріледі.
Мысалы, Сақтандыру қызметі туралы Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес сақтандыру қызметі сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы жүзеге асыратын кәсіпкерлік қызметтің негізгі түрі болып табылады. Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы сақтандыру қызметінен басқа қызметтің келесі
түрлерін: уәкілетті мемлекттік органның нормативтік құқықтық актілерікөзделген тәртіппен инвестициялық қызметті; тиісті жинақтаушы сақтандыру шартында көзделген сатып алу сомасы шегінде өзінің сақтандырушыларына қарыз беруді (сақтандыру ұйымы үшін); сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметін автоматтандыру үшін пайдаланатын арнаулы бағдарламалық қамтамасыз етуді сатуды; ақпарат берілімдерінің кез келген түрлерінде сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі жөнінде арнаулы әдебиет сатуды; бұрын өз мұқтаждары үшін сатып алынған (сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы үшін) немесе оның қарамағына сақтандыру шарттарын жасасуға байланысты келіп түскен (сақтандыру ұйымы үшін) мүлікті сатуды немесе жалға беруді; сақтандыру қызметіне байланысты мәселелер бойынша консультациялық қызметті көрсетуді; сақтандыру (қайта сақтандыру) саласында мамандардың біліктілігін арттыру мақсатында оқытуды ұйымдастыру мен жүргізуді; сақтандыру агенті ретінде сақтандыру делдалы болуды; консорциум немесе жай серіктестік құруға қатысуға құқылы [7, 201б.]. Яғни, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы жоғарыда аталған қызметтерге жатпайтын өзге қызмет түрлерін жүзеге асыруға құқылы емес.
Қызмет етуі үшін міндетті түрде лицензия қажет болған жағдайда, заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі лицензия алғаннан кейін бастап пайда болады. Соңғы жағдайда, мәселе құқық құқық субъектісінің мәртебесіне ие болатындығында емес, лицензиялауға жататын қызмет сапасында құқықтар мен міндеттерге ие болу мүмкіндігінде болып тұр. Мемлекеттік қауіпсіздік, құқық тәртібін қамтамасыз ету, айналадағы ортаны, азаматтардың меншігін, өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында тауарлардың, жұмыстың немесе қызметтің кейбір түрлерін өндіру мен сату мемлекеттік лицензиялар арқылы жүзеге асырылады (Азаматтық кодекстің 10-б. 4-т.). Лицензиялауға жататын қызметтердің тізбесі Лицензиялау туралы ҚР Заңында белгілінген .
ҚР Азаматтық кодексінің 37-бабына сәйкес заңды тұлға заң құжаттары мен құрылай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы ғана азаматтық құқықтарға ие болып, өзіне мінднттер қабылдайды. Яғни, заңды тұлғаның әрекет қабілеттілігі оның органдары арқылы жүзеге асады. Бұдан біз заңды тұлғалардың азаматтық айналымға қатысу үшін құқыққабілеттілік пен қатар, әрекет қабілеттіліктің болуы қажет екендігі байқаймыз. Заңда тұлғада әрекет қабітеттіліктің болуы оның өз әрекеттері арқылы азаматтық құқықтар мен міндеттерге ие болуын, оны құрып, жүзеге асырып және атқаруға мүмкіндіктерінің болуын көздейді .
Заңды тұлға органы - арнайы уәкілеттіліксіз басқа құқық субъектілерімен қатынасқа түсуде заңды тұлға мүддесін білдіретін тұлғаны немесе тұлғалар тобын көрсететін құқықтық термин.
Заңды тұлға органдары жеке дара (директор, президент) не ұжымдық (алқалы) болуы мүмкін.
2. Заңды тұлғалардың құрылуы, қайта құрылуы және тоқтатылуы
2.1 Заңды тұлғаның құрылуы
Заңда тұлғалар уәкілетті мемлекеттік органдармен, заңды тұлғалармен және жеке тұлғалармен құрылуы мүмкін. Заңды тұлғалар өз қызметтерін құрылтай құжаттары болып саналатын құрылтай шарты және жарғы негізінде жүзеге асырады. Заңды тұлғаны бір тұлға құрған жағдайда ұйым өз қызметін жарғы және заңды тұлға құру туралы жазбаша түрде рәсімделген шешімі негізінде жүзеге асырады. АК-тің 41-бабында көзделгендей, құрылтай шартында тараптар (құрылтайшылар) заңды тұлға құруға міндеттенеді, оны құру жөніндегі бірлескен қызмет тәртібін, оның меншігіне (шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына) өз мүлкін беру және оның қызметіне қатысу ережелерін белгілейді.Шартта құрытайшылар арасында таза табысты бөлудің заңды тұлға қызметтін басқарудың оның құрамынан құрылтайшылардың шығуының шарттары мен тәртібі де белгіленіп, оның жарғысы бекітілуі мүмкін. Құрылтай шарттына құрылтайшылардың келісімі бойынша өзге де ережелер енгілілуі мүмкін.
Жарғыда: заңды тұлға атауы, тұрғылықты орны, оның органдарын құру тәртібі және олардың құзыреті, оның қызметтің қайта құру мен тоқтату ережелері белгіленеді. Заңды тұлғаны бір адам құрған жағдайда жарғыда мүлікті құру және кірістерді бөлу тәртібі көзделеуі тиіс.
Сондай-ақ, заң актілерімен заңды тұлға құрылтай құжаттарының басқа да түрлері көзделеуі мүмкін.
Заңды тұлғалар түрлеріне, ұйымдық-құқықтық нысанына қарамастан тіркеуден өтуге міндетті болып келеді, яғни құқыққабілеттілікке тек мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап ие болады. Тіркеуден өту тәртібі
1995 жылғы Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы Қазақстан Республикасының Заңымен, заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеудін Ережесімен реттеледі.
Заңда көрініс тапқандай заңды тұлғалардын мемлекеттік тіркеуден өту мақсаты болып;
заңды тұлғаның құрылу, қайта
ұйымдастырылу және таратылу фактісін куәландыру;
мемлекет аумағында құрыгған, қайта ұйымдастырылған және қызметін тоқтатқан заңды тұлғаларды есепке алу;
заңды түлғалардың бірыңғай мемлекеттік тіркелімін жүргізу;
заңды тұлғалар туралы ақпаратты (қызметтік немесе коммерциялық құпия болып табылатын ақпараттан басқасын) монополияға қарсы орган белгілінген тарифтер бойынша өткізу саналады.
Заңды тұлға құрылуын мемлекеттік тіркеу (есепке алу) кезіндегі алым Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысына сәйкес бекітілген ставкалар бойынша жүргізілу керек:
Төменде көрсетілмегендерді қоспағанда, заңды тұлғалардан, филиалдары мен окілдіктерімен алым жиырма айлық есептік көрсеткішті;
бюджет қаражатынан қаржыландырылатын мекемелерден, қазыналық кәсіпорындардан және үй-жай (пәтер) иелері кооперативтерңнен, олардын филиалдары мен өкілдіктерінен алым бір айлық есептәк көрсеткішті;
балалар мен жастардын қоғамдық бірлестіктерімен, сондай-ақ мүгедектердің қоғамдық бірлестіктерінен олардың филиалдары мен өкілдіктерінен, алым екі айлық есептік көрсеткішті;
шағын кәсіпкерлік субъектілері болып танылатын заңды тұлғалардан, олардың филиалдары мен өкілдіктерінен, алым бес еселенген айлық есептік көрсеткішті құрайды.
Алымды есептеу барысында республикалық бюджет туралы заңдарға баса назар аударып отыру қажет.
Заңды тұлғаны тіркеуден өткізу барысында ұсынылатын құжаттардың бірі - арыз. Арыз Қазақстан Республикасы Әділет министрінінң бұйрығымен бекітілген үлгіге сай болуы тиіс(№1-қосымша).
Арызбен қатар заңды тұлғалар әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өту үшін Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы Ереженің 1-қосымшасында көрсетілген келесі құжаттарды ұсынулары керек:
акционерлік қоғам: жарғы, құрылтай жиналысының хаттамасы, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
мемлекеттік кәсіпорын: жарғы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқару органының кәсіпорынды құру туралы шешімі, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
мемлекеттік мекеме: мемлекеттік мекемені құру туралы шешім, ереже (жарғы), тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
тұрғын үй-құрылыс кооперативі және тұрғын үй кооперативі: жарғы, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі (тұрғын үй-құрылыс және тұрғын үй кооперативтері кооператив мүшелерінің фамилиясы, аты, әкесінің аты, туған жылы, тұрған жері туралы мәліметтер бар тізімді ұсынады);
сенім серіктестігі: егер өз қызметін үлгі жарғы негізінде жүзеге асырмайтын болса, жарғы, құрылтай шарт, тұрған жерін растайтын құжат (шағын кәсіпкерлік субъектілерінен басқа), тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек төлем тапсырмасының көшірмесі;
үй (пәтер) иелерінің кооперативтері немесе: кондоминиум объектісіндегі үй иелері құрылтай жиналысының хаттамасы, жарғы; кондоминиум объектісін тіркеу туралы мемлекеттік акт, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
адвокаттар алқасы: адвокаттар алқасының мүшелерінің жалпы жиналысымен (конференция) бекітілген жарғы, тұрған жерін растайтын құжат; тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
нотариалдық палата: жарғы, тұрған жерін растайтын құжат; тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
қоғамдық қор: жарғы, құрылтай шарты (құрылтайшысы бір адамнан көп болғанда), тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесін;
қоғамдық бірлестік: құрылтай съезінде (конференцияда, жиналысында) қабылданған жарғы, жарғыны қабылдаған құрылтай съезінің (конференциясының, жиналысының) хаттамасы, оған съезд (конференция, жиналыс) төрағасы және хатшы қол қояды, тегі, аты, әкесінің аты, туған күні, айы, жылы, мекен жайы, үй және қызмет телефоны, жеке қолтаңбасы көрсетілген қоғамдық бірлестіктің басқарушы азаматтарының тізімі, қоғамдықтіктің басқарушы органының тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі (саяси партияларды тіркегенде қосымша ұсынылады; партия бағдарламасы, партия мүшесінің әрқайсысының тегін, атын, әкесінің атын, туған айы мен жылын Қазақстан Республикасы азаматының жеке басын куәландыратын құжаттың нөмірін, тұрған жерінің мекен жайын көрсете отырып, барлық облыстардағы, республикалық мәні бар қаладағы және селолардағы әрбір құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдар мен өкілдіктерінің) кемінде жеті жүз мүшесі бар, құрамында кемінде елу мың партия мүшесі бар партия мүшелерінің тізімі);
11)заңды тұлғалардың қауымдастық (одақ) нысананындағы бірлестігі: бірлестіктің барлық құрылтайшылары қолын қойған құрылтай шарты, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсыпмасының көшірмесі;
12) ауылдық тұтыну коопнратаві: құрылтайжиналысының хаттамасы, жарғы, тұрған жерін растайтын құжат, тіркеу ушін алым төлегені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі, азаматтар үшін-тегі, аты, әкесінің аты, мекен-жайы және жеке басын куәландыратын құжаттың мәліметтері, заңды тұлғалар үшін-атауы, тұрған жері, тіркеу нөмірі туралы мәліметтер көрсетілген жарна салушылардын тізімі;
13) аудиторлық палата: жиналыс хаттамасы, жарғы, тұрған жерін растайтын құжат, тәркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тмпсырмасының көшірмесі;
14) толық серіктестік: егер өз қызметтін үлгі жарғы негізінде жүзеге асырмайтын болса, жарғы, құрылтайшылық шарт, тұрған жерін растайтын құжат (шағын кәсіпкерлік субъектілерінен басқа), тіркеу үшін алым төленгені туралы түбіртек немесе төлем тапсырмасының көшірмесі;
15) өндірістік кооператив: егер өз қызметтің үлгі жарғы негізінде жүзеге асырмайтын болса, жарғы, құрылтайшылық шарт (құрылтайшылар қалауы бойынша), тұрған жерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz