Саяси партиялардың алуан түрлілігі
Құдайберген Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті
Экономика және құқық факультеті
Құқықтану кафедрасы
Тақырыбы
Азаматтық қоғам түсінігі және құрылымы
Білім бағдарламасы 6B04201-Құқықтану
Орындаған:Марат Диляра Тексерген:Заң ғылым кандидаты,Сагиева Галия Кадырбаевна
Ақтөбе-2023
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ
Азаматтық қоғамның ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
Азаматтық қоғамның пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
Азаматтық қоғамның функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
Қазақстандағы азаматтық қоғам ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
II БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
2.1 Саяси партиялар мен қозғалыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2Бұқаралық ақпарат құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.3 Қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.4 Шіркеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
III БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ МЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ
3.1 Құқықтық мемлекет түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
3.2 Азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің байланысы мен айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .39
КІРІСПЕ
Адам табиғаты бойынша әлеуметтік болмыс болып табылады және оның өмірін қоғамнан тыс, адамдармен әртүрлі байланыстардан тыс елестету мүмкін емес. Қоғамда әрқашан саяси және мемлекеттік биліктен азат аймақтар болады. Бұл-адамдар проблемаларды өздері шешетін, сыртқы төреші қажет емес, жоғарыдан нұсқаулар қажет емес, мемлекеттен көмек сұрамай-ақ өз мақсаттарына жету үшін өздерін сенімді сезінетін салалар. Өз мәселелерін тиімдірек шешу үшін адамдар бірігеді.
Бұл жұмыстың мақсаты-елдің саяси өмірінің мемлекеттік емес бөлігі ретінде азаматтық қоғамның мәнін және оның құрылымын зерттеу; азаматтық қоғамның Қазақстандағы орны; азаматтық қоғамның құқықтық мемлекетпен байланысы.
"Азаматтық қоғам" ұғымы - қазіргі саясаттанудың негізгі ұғымдарының бірі. Бұл тұжырымдаманың теориялық және практикалық аспектілерінің өзектілігі қарапайым азаматтар мен олардың ерікті бірлестіктерінің адамзат қоғамының барлық салаларында -- экономикалық, саяси, әлеуметтік, рухани рөлдерінің айқын өсуіне байланысты. Қоғамдық ұйымдар мен ізгі ниетті адамдар қозғалыстарының халықаралық шиеленісті жеңілдету, табиғи апаттар және басқа да әлеуметтік қиыншылықтардан зардап шеккен халықтарға көмек көрсетудегі жетістіктері кеңінен танымал. Бұл жетістіктердің негізі-азаматтық қоғам қызметін дамыту және жандандыру, азаматтар мен олардың ерікті бірлестіктерінің жоғары белсенділігі. Бұған жеткілікті дамыған азаматтық қоғаммен ғана қол жеткізуге болады. Табыс азаматтардың және олар құрған мемлекеттік емес құрылымдардың іскерлік белсенділігі артып, азаматтардың экономикалық, әлеуметтік және рухани өміріне мемлекеттің араласуы шектелетін жерде, яғни азаматтық қоғам дамып, жетілдірілетін жерде пайда болады.
"Азаматтық қоғам" ұғымы саясаттану сияқты ежелгі деп саналады: "саясаттан тыс" азаматтық қоғамның және өзі құрған қоғамның, оның ішінде мемлекеттің диалектикалық қарама-қайшы бірлігін бөлуге және бөлек зерттеуге болмайды. Сирек кездесетін ірі ойшыл, әлеуметтік процестерді талдай отырып, қарастырмайды ивал немесе кем дегенде "азаматтық қоғам"ұғымын айтқан жоқ. Өткен және қазіргі заман ғалымдарының еңбектерінде екі мың жылдан астам уақыт бойы азаматтық қоғам қарастырылып, талданып, барған сайын жан-жақты сипатталып келеді. Тиісінше, "азаматтық қоғам" ұғымы әр түрлі жалпыадамзаттық құндылықтарды сіңіре отырып, барған сайын семантикалық көп нұсқаға ие болады.Азаматтық қоғамның негізін Джон Локк, атап айтқанда, меншіктен көреді.Мемлекет меншікті қорғау құралы болып табылады. Дж. Локка жеке меншік қасиеттіне қол сұғылмайды, Саяси билік жеке меншікті реттеу және сақтау үшін заңдар құру құқығы ретінде түсіндіріледі. Адамдар мемлекетке бірігіп, басты мақсатты көздейді - мемлекет құрудың негізі болып табылатын олардың меншігін сақтау идеясын Дж. Локк мыналармен сипаттады: азаматтық қоғамдағы бірде-бір адам үшін бұл қоғамның ережелерінен (заңдарынан) ерекшелік жасалмауы мүмкін. Барлығы азаматтық қоғамның билеушісі болып табылатын заңға бағынуы керек.
Азаматтық қоғамның көтерілуі мен дамуы азаматтар мен олардың ерікті бірлестіктерінің адамзат қоғамының экономикалық, саяси, әлеуметтік, рухани өмірінің барлық салаларындағы рөлін арттырумен айқындалады. Азаматтық қоғамның кірістері мен Елеулі дамуы азаматтардың іскерлік белсенділігі өсіп, олар мемлекеттік емес құрылымдар құратын, мемлекеттің азаматтардың экономикалық, әлеуметтік және рухани өміріне араласуы шектелетін, яғни азаматтық қоғам дамып, жетілдірілетін жерде орын алады.
Азаматтық қоғам мәселесі көптеген ғасырлар бойы адамзаттың ең жақсы ақыл-ойларын толғандырған іргелі ғылыми мәселелердің бірі болып табылады. Ол мемлекеттің пайда болуымен және қоғамның адам өмірінің мемлекеттік және мемлекеттік емес салаларына бөлінуімен пайда болды. Содан бері билік пен қоғам арасындағы қарым-қатынас мәселесі көпшіліктің назарында болды, көбінесе көптеген әлеуметтік қақтығыстардың, саяси төңкерістер мен төңкерістердің себебі болды. Ал қазір бұл проблема әлемнің көптеген елдерінде болып жатқан жаһандық қоғамдық өзгерістердің негізінде жатыр және әлемдік қоғамдастықтың даму перспективаларын айқындайтын болады.
Адам -- қоғамның бірінші клеткасы. Қоғам -- күрделі əлеуметтік бірлестігі. Бұл бірлестік, бұл қоғам дұрыс, жақсы даму үшін оның ішіндегі қарым-қатынастарды реттеп, басқару керек болды. Оны қоғамның объективтік даму процесінің заңдарына сүйене отырып, адамдар өздері əлеуметтік нормалар арқылы реттеп, басқарып отырады. Сондықтан мемлект пен құқық пайда болды. Адамдар өз тарихын өздері жасайды, -- деп жазды Маркс, -- бірақ олар оны өз қалауынша жасай алмайды, қолындағы барды, бұрынғыдан қалған мұраны қолдануға мəжбүр болады.
Адамның объективтік тарихи даму процесіне жəне күнделікті қарым-қатынасында қоғамның бірнеше түрлері болады: өндірістік қоғам, шаруашылық қоғам, əлеуметтік қоғам, азаматтық қоғам т.б. Осылардың ішіндегі ең күрделісі, ең түпкіліктісі адаммен бірге дамып келе жатқан азаматтық қоғам. Қоғамның басқа түрлері тез құрылып, тез жарап жатады. Олардың өмірі, іс-əрекетінің шеңбері, кеңістігі көп өлкеге жайылмады, уақыты көпке созылмайды.
Азаматтық қоғам идеясы маңызды саяси идеялардың бірі, жаңа заман идеялары болып табылады. Ежелгі әлем кезеңінде пайда болған тұжырымдама. "Азаматтық қоғам" белгілі эволюциядан өтіп, әртүрлі
түсіндіруге ие.
Қоғам адамның пайда болуымен бірге қалыптасқаны белгілі,
тарихи дамудың белгілі бір кезеңі мемлекетке айналды. Алайда, ол әрқашан азаматтық қоғамның элементтеріне ие бола бермейді.
I БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ
Азаматтық қоғам түсінігі
Азаматтық қоғамның анықтамасын екі жолмен тұжырымдауға болады:
- бұл мемлекеттік билік тарапынан тікелей араласудан және ерікті регламенттеуден тиісті заңдармен қоршалған еркін азаматтар мен ерікті қалыптасқан қауымдастықтар мен ұйымдардың өзін-өзі көрсету саласы;
-бұл саяси емес қатынастардың жиынтығы, яғни билік-мемлекеттік құрылымдар шеңберінен тыс қоғамдық қатынастар.
Бұл термин өркениетті қоғамның эволюция дәрежесін анықтау үшін де қолданылады. Бұл тұрғыда азаматтық қоғам -- бұл азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сөзсіз орындалуына кепілдік беретін және оның орнына міндеттерді орындауды талап ететін қоғам.
Азаматтық қоғам көріністерінің мысалдары:
-тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары (Баспасөз, радиохабар тарату, теледидар);
-экологиялық ұйымдар (табиғатты қорғау қоғамдары);
-кәсіподақтар;
-құқық қорғау ұйымдары;
-спорттық ұйымдар;
-шығармашылық және мәдени одақтар және т б
Азаматтық қоғам-бұл мемлекеттік емес ұйымдардың, бірлестіктердің, мекемелердің, институттардың, саяси партиялардың, кәсіптік және өзге де одақтардың, ресми билікпен тең құқықты негізде өзара іс-қимыл жасайтын басқа да үкіметтік емес құрылымдардың жүйесі. Азаматтық қоғам қазіргі заманғы интерпретацияда-бұл табиғи қалыптасқан жағдайлар кезінде қалыптасқан және адамның қоғамда және мемлекетте өзін-өзі еркін жүзеге асыруға, мемлекеттің араласуынсыз немесе оның ең аз қатысуымен өзін-өзі реттеуге деген талаптары негізінде дамитын белгілі бір мемлекеттегі адамдар қауымдастығының жағдайы. Азаматтық қоғамның даму шарттары оның негізгі құрамдас бөліктерінің - бір жағынан адам мен қоғамның, екінші жағынан мемлекеттің тұрақты бірлігі мен өзара әрекеттесуінде жатыр. Бұл элементтердің өзара әрекеттесуі азаматтық қоғамдағы ішкі және сыртқы қақтығыстарды жеңудің тетіктері мен тәсілдерін тудырады.
Қазіргі азаматтық қоғамның басты кейіпкері адам ретінде, сондай-ақ өзінің табиғи, бөлінбейтін құқықтарын қорғаған адамдар одағы болып қала береді.
Сондықтан, жалпы алғанда, азаматтық қоғам-бұл жеке тұлғаның, ұжымның және адамдардың басқа қауымдастықтарының еркін шығармашылық өмір саласы.
Азаматтық қоғам құрылымында жеке тұлға, отбасы, мектеп, шіркеу, әлеуметтік топтар, қабаттар, таптар, Қоғамдық қозғалыстар, бірлестіктер мен саяси партиялар, бұқаралық ақпарат құралдары, тәуелсіз сот төрелігі және т. б. ерекшеленеді.
Азаматтық қоғамның құрылымына адамдардың әртүрлі қауымдастықтары кіреді:
1) Саяси партиялар және лоббистік (ағылш. lobby-билік органдарының жанынан құрылатын ұйымдар (комитеттер, комиссиялар, кеңестер).
2) қоғамдық-саяси ұйымдар мен қозғалыстар (экологиялық, соғысқа қарсы, құқық қорғау және т.б.).
3) кәсіпкерлер одақтары, тұтынушылар қауымдастықтары, қайырымдылық қорлары, кооперативтер, жалға беру ұжымдары, Акционерлік қоғамдар.
4) ғылыми және мәдени ұйымдар, спорттық қоғамдар.
5) муниципалды коммуналар және басқа да өзін-өзі басқару органдары, сайлаушылар қауымдастығы, саяси клубтар.
6) тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары.
7) шіркеу.
8) отбасы.
Сондай-ақ:
1 Мемлекеттік емес және саяси емес сипаттағы қоғамның компоненттері арасындағы қатынастар (отбасылық байланыстар, кәсіби, экономикалық, діни және басқа қатынастар).
2 Мемлекеттің және басқа күштердің араласуынан қорғалған адамдардың еркін көрінуінің ерекше кеңістігі.
Шын мәнінде, азаматтық қоғам - бұл өзін-өзі қамтамасыз ететін, өзін-өзі реттейтін қоғам, ол қабылданған заңдарды қабылдап қана қоймайды, олармен келіседі, заңнамада белгіленген шеңберде әрекет етеді, сонымен қатар биліктен оларды қатаң сақтауды талап етеді.
Азаматтық қоғам өз пікірін айтуға, мемлекеттік органдарды қалыптастыруға және заңдар қабылдауға қатысуға құқылы және мүмкіндігі болуы керек.
Азаматтар өздерінің таңдау құқығын түсінбейінше, оны өз міндеті ретінде қабылдамайынша, азаматтық қоғамды қалыптастыру мүмкін емес.
Азаматтық қоғамның дамуының төмен деңгейі ерте ме, кеш пе билікті басып алуға әкеледі, мүмкін қандай да бір сылтаумен. Керісінше, азаматтық қоғамның дамуының жоғары деңгейі бұл процесті мүмкін емес етеді.
Азаматтық қоғамда әр адам өз мүддесін көздейді, басқаларды көрмейді... Басқаларсыз ол өз мүддесін іске асыра алмайды -деген Гегель. К. Маркстің пікірі -- бір саяси жүйені алып мазмұнына қарасаң ол азаматтық қоғамның санқырлы көрінісінің бір нысаны болып шығады.
Біз өткен ғасырдағы ірі ғалымдардың пікірін әдейі келтіріп отырған себебіміз азаматтық қоғам мәселесі сол кездегі өмірдің объективтік даму процесінің алдына қойған талабы дегіміз келеді. Сол себепті Гегель мен Маркс тағы басқа ғалымдар азаматтық қоғамды біраз зерттеп құнды теориялық ғылыми мұра қалдырып кетті. Енді осы құнды ғылыми мұраға сүйене отырып қазіргі заманның талабына сәйкес азаматтық қоғамды ғылыми тұрғыдан зерттеуді жалғастыру керек.
Қазіргі Қазақстанның азаматтық қоғамын бес жүйеге бөлуге болады: әлеуметтік, саяси, экономикалық, рухани-мәдени және ақпараттық жүйелер:
Әлеуметтік жүйе - объективтік тұрғыдан қалыптасқан адамдардың бірлестіктері, ұйымдары, одақтары т.б., олардың өзара байланысы бұл жүйеге азаматтық қоғамның ең негізгі ұйымдастырушы жүйе, өзі үш топқа бөлінеді: бірінші тобы -- қоғамның үзіліссіз өмір сүру негізін жасаушы, дамытушы топ: отбасы, бала тәрбиелеу, табиғи өмірді жалғастыру; екінші тобы -- адамдардың өзара, бір-бірімен байланысы, қатынасы; үшінші тобы -- қоғамдық ұйымдардың, таптардың, топтардың, ұлттардың ара-қатынастары.
Экономикалық жүйе -- қоғамдағы меншіктің түрлері, өндіруші күш пен өндірістік қатынастар, материалдық кірісті әділ бөлуді қалыптастыру. Бұл жүйенің құрылым элементтері: жеке, муниципалдық, акционерлік, кооперативтік, мемлекеттік, фермерлік меншіктер мен шаруашылықтар және қоғамдық кірісті, байлықты әділ бөлу.
Саяси жүйе -- мемлекет, саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер және жеке адамдар, депутаттар, т.б., олардың ара қатынастары. Оның ішінде ең күрделісі мемлекеттік билікті іске асырудағы қатынастар. Қатынастардың даму процесінде субъектілерге бостандық берілуге тиіс. Күштеу тек заңдылықты, тәртіпті бұзса ғана қолдануы кажет.
Рухани-мәдени жүйесі - осы бағыттағы мемлекеттік, қоғамдық органдар мен ұйымдар, олардың ара қатынастары. Бұл жүйенің негізгі бағыттары: білім, ғылым, мәдениет, рухани сана-сезім, діни, адамдардың денсаулығы.
Ақпараттық жүйе - осы ақпараттық бағыттағы барлық ұйымдар, бірлестіктер, мемлекеттік органдар, саяси партиялар, олардың жұмыстары мен ара қатынастары. Бұл бағытта іс-әрекеттерге толық бостандық берілуі кажет.
Осы көрсетілген азаматтық қоғамның жүйелерінің жақсы, сапалы дамуына зор маңызды үлес қосатын мемлекет пен құкық, қоғамдық ұйымдар мен партиялар және қоғамдағы демократияның жоғарғы дәрежеде болуы.
Азаматтық қоғамның белгі - нысандары:
- адамдардың экономикалық, әлеуметтік, саяси бостандығы мен құқықтарының қамтамасыз етілуі;
- қоғамда бостандықтың, жариялылықтың болуы, ақпараттың жұмысына азаматтардың қатысуы, ішкі-сыртқы байланыстарға қатысуға, жүріп-тұруға толық кұқықтарының болуы;
- азаматтардың қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер құрып, өз мүдде-мақсаттарын орындауға, іске асыруға және шет елдердің сондай ұйымдарымен байланыс жасауға кұқықтарының болуы;
- жергілікті өзін-өзі басқаруға толық бостандық болуы, оның жұмысына мемлекеттің араласпауы, қажет болса тиісті көмегін көрсетуі; жергілікті өзін-өзі басқаратын мекеме жергілікті мемлекеттік органмен тығыз байланыста жұмыс жасауы;
- азаматтық қоғам - толық бостандық, демократия қалыптасқан қоғам болуы қажет, ол болашақ құқықтық мемлекеттің талаптарын іске асырып, сол мемлекеттің объективтік тұрғыдан негізі болуға тиісті.
Сонымен азаматтық коғам және кұқықтық мемлекет екеуі қатар дамып, өрескел қайшылықтарды бірлесіп реттеп, қоғамның бейбітшілік, прогрестік жолмен дамуына толық мүмкіншілік жасаулары кажет. Қазақстан Республикасының Конституциясында бұл мәселенің негізгі бағыттары көрсетілген. Оның бірінші бабында азаматтық қоғамның және құқықтық мемлекеттің ең негізгі қағидалары былай деп жарияланған: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.
Азаматтық қоғамның, оның институттарының негізін мемлекеттік билік тарапынан тікелей араласудан және ерікті регламенттеуден тиісті заңдармен қоршалған еркін азаматтар мен ерікті қалыптасқан бірлестіктер мен ұйымдар құрайды. Бұл біріктіру құқығы, мүмкін, ең іргелі құқық, меншік құқығы сияқты іргелі және сөз бостандығынан да іргелі. Ерікті түрде құрылған бірлестіктер-бұл біздің Бостандық ұғымына сәйкес келетін биліктің диффузиясы. Ерікті бірлестік құқығы жаңа бірлестіктер құруда бастама көтеру құқығын, сондай-ақ бұрыннан бар бірлестіктерге кіру немесе кірмеу немесе одан шығу құқығын білдіреді. ерікті бірлестік құқығы да ерікті түрде ажырату құқығы болып табылады. "Ерікті түрде ажырату" құқығы моральдық даралықты қорғаудың орталығы болып табылады.
Азаматтық қоғамның пайда болуы
Азаматтық қоғамның пайда болуы жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі көзқарас бар. Біреуі оны буржуазиялық қоғамның желісі дей келіп, нарықтық қатынастармен байланыстарады. Екіншілері ондай қоғам белгілі бір шамада қашан болмасын болған дейді
Азаматтық қоғам идеясы өте ертеде пайда болды. Аристотель еңбектерінің өзінде азаматтық қоғамдағы меншіктің рөлі туралы пікірлері кездеседі. Ол кім меншікке ие болса, сол ізгіліктің, адамгершіліктің де иесі болады деп жазды.
Азаматтық қоғам деп мемлекеттік құрылымнан қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени - рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығын айтады. Ол жеке тұлғаның емін-еркін дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайды. Бұл қоғамда мемлекеттің жеке адам өміріне араласуына өте-мөте шек қойылады. Ал олардың атқаратын міндеттерін азаматтар өз еркімен оларға берген және орындалуын өздері тексереді.
Азаматтық қоғамның құрамына адамдардың өздері тудырған қауымдастықтар, азаматтардың өндірістік немесе жеке өмірі, олардың әдет ғұрып, салттары кіреді.
Азаматтық қоғамда адамдардың экономикалық, саяси және рухани өмірінің түрін еркін таңдауына және жүзеге асыруына заң жүзінде кепілдік беріледі. Олар мемлекет тарапынан қатаң тәртіпке алынудан сенімді түрде қорғалады.
Біздің жас еліміздің кешегісі мен келешегінің арасындағы байланысты мынадай қарапайым тұжырым бейнелей алады: тиімді экономика, либералдық қоғам, ұлттық қауіпсіздік.
20 ғасырдың соңындағы басты саяси тағылым демократияландыру қағидасының ортақтығында жатыр. Біздің демократияға беттеген қозғалысымыз әмбебап заңдылықтарға қарай отырып, бірнеше мәселелерді шешуі керек. Бірінші, барлығы заңдарға сүйеніп өмір сүретін нақты құқықтық мемлекет құру. Екінші, демократия дегеніміз, қанша маңызды әрі бағалы екеніне қарамастан, саяси бостандық қана емес. Үшінші, саяси жүйені ырықтандырған кезде біз аймақтағы халықаралық экстремизм қысымының ұлғайып келе жатқанын, халықтын аса күрделі ұлттық және мәдени-діни құрамын ұдайы есте ұстауымыз керек.
Бұл тақырыптың зерттелу деңгейі ТМД елдерінде өте жоғары деп айтсақ болады, атап айтар болсақ Ресей, Қазақстан елдері. Соңғы кездері Ресейде Азаматтық қоғам мәселесіне қатты көңіл бөлінуде: оның пайда болуы, дамуы, орнауы.
Қазақстанда бұл мәселе өте терең зерттелуде. 2006 жылы Қазақстанда Азаматтық қоғам концепциясы қабылданды. Бұл бағдарлама 2006-2011 жылдарға арналған. Мұндағы басымдылық Үкіметтік емес ұйымдарға (ҮЕҰ) берілген. Бұл тақырыптың зерттелуіне елеулі үлес қосқан Абай атындағы педагогикалық университеттің оқытушысы С.Мұсатаев. Ол мәселеге байланысты диссертациялық жұмыс қозғады. Оның пікірінше, Қазақстанды демократияландыруды одан әрі тереңдету ісі азаматтық қоғам институттарын дамытумен де тікелей байланысты. Ал азаматтық қоғам институтттарын дамыту мен ынталандырудың бірден бір жолы - билік тарапынан оларға деген сенімнің нығаюы, әлеуметтік әріптестіктің дұрыс жолға қойылуы.
Азаматтық қоғам XVIII ғасырдан бастап кең ауқымда - қоғамдық, тар ұғымда мүліктік қарым-қатынастарды білдіретін термин ретінде қолданыла бастады. Ағылшын, француз философтары азаматтық қоғам адамның табиғи қасиеттері, саяси міндеттер, басқару және құқық формалары, т.б. арқылы қалыптасады деп білді. Азаматтық
қоғам жалпы индивидтен тыс, олардың іс-әрекеті өpic табатын "орта" ретінде қарастырылды. Гегель азаматтық қоғамды жеке меншікке, мүліктік, топтық (сословиелік) және құқықтық қатынастарға, т.б. негізделген қажеттіліктер жүйесі ретінде тани отырып, қоғамдық дамудың бірқатар заңдылықтарын болжай алды. Сөз жүзінде адамдардың еркіндігі мен құқығын айқайлай жариялағанымен, тоталитарлық қоғам өз табиғатында қоғамда шынайы демократия орнатуға дәрменсіздігін танытты. Сондықтан да елдің қожасы деп жарияланған еңбекшілер
ic жүзінде партиялық - мемлекеттік машинаның елеусіз тегіршегіне айналып, өнімді еңбекке деген ынтасы жойылды. Адам қоғамдағы идеологиялық диктат пен өмір ағысын қатаң реттеу жағдайында өзіндік таңдау құқығынан мүлде айрылды. Бұл жағдай ең алдымен, тұлғаның демократиялық құқығы мен еркіндігін жоққа шығарған тоталитарлық саяси режим басқаруының салдарынан болды. Құқықтық мемлекет құру мен қоғамды демократияландыру -- қайшылықты, ұзақ та күрделі процесс. Азаматтық қоғамда адамдардың экономикалық, саяси және рухани өмірінің түрін еркін таңдауына және жүзеге асыруына заң жүзінде кепілдік беріледі. Олар мемлекет тарапынан қатаң: тәртіптің орнатылуынан сенімді түрде қорғалады. Адамның жалпы құқықтары сақталады, бұзылмайды.
Азаматтық қоғамның функциялары
Азаматтық қоғамның негізгі функцияларының ішінде мыналарды бөліп көрсеткен жөн.
Бостандықты қамтамасыз ету;
* Қоғамның әрбір мүшесінің мүдделерін, адам мен азаматтың ажырамас құқықтары мен бостандықтарын мемлекетпен өзара іс-қимылда білдіру және қорғау.
* Меншіктің, нарықтық экономиканың, құқықтық мемлекеттің әртүрлі нысандары негізінде тұлғаның еркін дамуын қамтамасыз ету.
* Азаматтардың еркін өзара іс-қимылы, Бәсекелестік және мүдделерді үйлестіру үшін орта қалыптастыру, онда адамдар өз қажеттіліктерін заңды түрде қанағаттандырады және олардың даралығын дамытады.
Әлеуметтену;
* Қоғамның әрбір мүшесінің Біріккен (топтық, ұжымдық) күш-жігер мен қоғамдық ынтымақтастықтың жоғары құндылығын түсінуі үшін жағдайлар жасау.
* Азаматтарды әлеуметтендіруді және тәрбиелеуді, сондай-ақ мемлекеттің тікелей қатысуынсыз азаматтық қоғам институттарының көмегімен жалпы қабылданған нормалардың (құқықтық, адамгершілік және т.б.), сондай-ақ өз қаражаты мен санкцияларының сақталуын қамтамасыз ету.
Өзін-өзі ұйымдастыруды қамтамасыз ету;
* Кейіннен азаматтық қоғам институттары мен мемлекет заңдарымен бекітілетін нормалар мен құндылықтарды қалыптастыру (өндіру).
* Азаматтардың өзін-өзі ұйымдастыруын және қоғамдық өмірдің барлық салаларында және барлық деңгейлерінде кең өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру.
* Көптеген мүдделерді есепке алу және үйлестіру арқылы жанжалдарды еңсеру және жалпы азаматтық консенсусқа қол жеткізу.
Азаматтардың заңды мүдделерін қорғау;
* Азаматтардың және олардың бірлестіктерінің құқықтары мен бостандықтарын, олардың мүдделері мен қажеттіліктерін мемлекет пен оның органдарының өміріне заңсыз араласудан қорғау.
* Мемлекет пен оның органдарының қызметін бақылау.
* Азаматтардың ынтымақтастығы негізінде өзара көмек.
Демократиялық құқықтық мемлекеттің нығаюы мен дамуына жәрдемдесу;
* Жеке тұлға мен мемлекет арасындағы делдалдық, жеке және ортақ мүдделерді біріктіру негізінде қоғамды біріктіру ("ілінісу", ұйымдастыру) функциясы.
* Саяси билікті қалыптастыру және заңдастыру.
* Мемлекетті проблемалар мен қайшылықтар туралы хабардар ету.
* Қоғамдық пікірді қалыптастыру және білдіру.
* Азаматтық қоғам қоғамдық және мемлекеттік жүйенің негізі бола отырып, мемлекет органдарының қалыптасуына, құқықтық мемлекеттің нығаюы мен дамуына, қоғамның бүкіл саяси жүйесінің демократиялық дамуына ықпал етеді.
Тағы да азаматтық қоғамның функциялары мыналар:
- Мемлекетке қарамастан, ол адамды әлеуметтену мен азаматтарды тәрбиелеуді иесіздендіретін жалпы қабылданған нормаларды сақтауға мәжбүрлеуге болатын құралдар мен санкциялармен қолданылады.
-Азаматтарды және олардың объектілерін, мүдделері мен қажеттіліктерін тәуелсіз мемлекеттен және оның органдарынан қорғайды, жеке адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғайды, саясаттың шекараларын анықтайды.
- Мемлекет органдарын ресімдеуге, қоғамның бүкіл саяси жүйесінің демократиялық және гуманистік дамуына ықпал етеді.
Азаматтық қоғамның негізгі қызметі, оның негізгі қоғамдық мақсаты-қоғам мүшелерінің еркін әуесқойлық және өзін-өзі ұйымдастыру процесінде әртүрлі мүдделері мен қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру үшін жағдайларды қамтамасыз ету.
Қазақстандағы азаматтық қоғам
Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстанның азаматтық қоғамы тұрақтылық пен институционалдық азапты сақтауда мемлекеттің сенімді серіктесі болған бірнеше ұйымдардан бүкіл институтқа дейінгі жолдан өтті. Азаматтық қоғамды қалыптастыру Мемлекет басшысы Н.Назарбаев қабылдаған және бас мемлекет қ.Ж. Тоқаев үнемі дамытып келе жатқан мемлекеттік саясаттың маңызды стратегиялық міндеттерінің бірі болып табылады. Азаматтық сектордың астында не көрінетінін анықтау маңызды. Ұлттық заңнамада "азаматтық сектордың" мұндай анықтамасы жоқ. Бұл түсінік "үкіметтік емес сектор", "үшінші сектор", "ҮЕҰ-сектор" және т. б. сияқты анықтамалардың синонимі ретінде қаншалықты қолданылады? Содан кейін не тең білімі бойынша қалған екеуімен-мемлекеттік және коммерциялық. Азаматтық ол содан кейін де, оған азаматтық қоғам институты мен ҮЕҰ кіреді. Азаматтық қоғамды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған тұжырымдамасында азаматтық қоғам деп адамға өзінің азаматтық құқықтарын іске асыруға мүмкіндік беретін және қоғам мүшелерінің әртүрлі қажеттіліктері мен мүдделерін білдіретін мемлекеттік емес қоғамдық қатынастар мен институттар жүйесі түсініледі. Азаматтық қоғам-бұл өздерінің рухани және материалдық қажеттіліктері мен мүдделерін қанағаттандыру үшін объектілерге, қауымдастықтарға, одақтарға, корпорацияларға еркін және ерікті түрде қатысатын адамдардың экономикалық, әлеуметтік, мәдени, рухани-адамгершілік және басқа қатынастарының бірлестігі. Бүкіл банктің анықтамасы бойынша:
"Азаматтық қоғам қоғамдық топтардың, үкіметтік емес ұйымдардың, кәсіподақтардың, жергілікті топтардың, қайырымдылық және діни ұйымдардың, кәсіптік бірлестіктер мен қорлардың кең ауқымына жатады".
Тиісті азаматтық қоғам-кез келген мемлекеттің табысты дамуының маңызды құрамдас бөлігі.
Соңғы 30 жылда үкіметтік емес ұйымдар желісі 100 ҮЕҰ-дан 22 мыңға дейін өсті. Елде ҮЕҰ-ның жаңа және жеткілікті күшті бастамалары пайда болды, олардың көпшілігі қоғам үшін қызметтердің кең спектрін іске асыра отырып, табысты жұмыс істейді. Іс жүзінде азаматтық қоғам институттары жыл сайын мемлекет пен қоғам өмірінің саяси, әлеуметтік, экономикалық, мәдени-гуманитарлық салаларында өз қолданысын табуда. Кез-келген заманауи мемлекет қоғамның өзінде бар проблемаларды тиімді шешуге көмектесетін сенімді серіктестерге мұқтаж. Олардың болмауы қоғамның кез-келген прогрессивті дамуын жоққа шығаратыны белгілі.
Азаматтық қоғам ұйымдарының қызметі үшін құқықтық негіздер құрылды және жетілдірілуде. Президенттің Жарлығымен ұзақ мерзімді перспективада азаматтық секторды дамытудың негізгі бағыттарын - Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2020-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын айқындайтын жаңа стратегиялық құжат бекітілді. Тұжырымдамада азаматтық сектор қызметін трансформациялау бойынша жаңа тәсілдер көзделген. Тұжырымдамада белгіленген шаралар кешенін іске асыру 2030 жылға дейін айқындалды. Тұжырымдама екі кезеңде жүзеге асырылады: бірінші кезең 2020-2025 жылдар және екінші кезең 2026-2030 жылдар. Азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасында 6 бөлімнен тұрады, 5 негізгі бағыт бөлінген.
Азаматтық қоғам мен оның институттарын, оның ішінде қоғамдық-саяси салада дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау;
азаматтық белсенділікті қолдау және дамыту;
азаматтар мен азаматтық қоғам институттарының шешімдер қабылдау және мемлекеттік істерді басқару процесіне қатысу деңгейін арттыру;
азаматтық қоғам институттарының әлеуетін нығайту;
Азаматтық қоғамды БҰҰ-ның Қазақстандағы орнықты даму мақсаттарын имплемен
Бұл тұжырымдама қоғам дамуының басқа да маңызды парадигмаларымен үйлестірілгенін атап өту маңызды. Мысалы, мемлекет соңғы кездері кез - келген азаматтық қоғамды дамытудың негізі ретінде жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытуға баса назар аударып келеді. Бұл туралы Қазақстанда 2030 жылға дейін МӘМ дамуының жаңа тұжырымдамасының қабылданғаны және "жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы"Заңға тиісті өзгерістер енгізілгені айғақтайды. Мемлекет азаматтық қоғамның барлық субъектілерімен серіктестік қатынастар орнату оларды қоғамның өзекті мәселелерін шешуге тарту жөнінде шаралар қабылдауда. Қазіргі уақытта республикада ҮЕҰ-мен өзара іс-қимылдың әртүрлі диалогтық форматтары жұмыс істейді. Мемлекеттік органдардың ҮЕҰ-мен тиімді жұмыс істеуі мақсатында бірқатар тетіктер қалыптастырылды. Үкіметтік емес ұйымдар мен мемлекеттік органдар арасындағы ынтымақтастықтың негізгі нысаны тізбесі мемлекеттік бағдарламалардың негізгі бағыттарын, халықаралық тәжірибені, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдардан түсетін ұсыныстарды ескере отырып қалыптастырылатын мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде әлеуметтік маңызы бар жобаларды іске асыру болып табылады.
Азаматтық қоғам институттарының әлеуетін нығайту шеңберінде ҮЕҰ-ны кәсібилендіру бойынша шаралар қабылдануда. Осыған байланысты ҮЕҰ Академиясы жобасы іске қосылды. Бұл Қазақстанның ҮЕҰ басшылары үшін қажетті құқықтық және басқарушылық білімдердің алғашқы жүйелендірілген курсы.
II БӨЛІМ АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Азаматтық қоғам өзара әрекеттесетін және көлденең байланыс жүйесіне біріктірілген элементтерден тұрады.
Бұл азаматтық қоғамды қамтиды:
-әр түрлі қоғамдық бірлестіктер -- экологиялық, жастар, мәдени және т. б.;
-құқық қорғау ұйымдары;
-шіркеу және әртүрлі діни бірлестіктер;
-кәсіби бірлестіктер;
-мемлекеттік емес БАҚ;
-қоғамдық белсенділік пен наразылықтың әртүрлі формалары;
-жергілікті басқару;
-мемлекет (бірақ бұл азаматтық қоғамның негізгі элементі емес)
-саяси партиялар мен қозғалыстар (барлығы емес).
2.1 Сяси партиялар мен қозғалыстар
Саяси партия (лат. pars (partis) - бөлігі, тобы) - белгілі бір әлеуметтік топтардың мүдделерін білдіретін және белгілі бір саяси мақсаттарға жетуге ұмтылатын (мемлекеттік билікті жаулап алу немесе оны жүзеге асыруға қатысу) пікірлестердің ұйымдасқан тобы.
Саяси партияның айрықша белгілері:
1) билікті жаулап алуға және жүзеге асыруға бағытталған.
2) саяси бағдарламаның, яғни партияның мақсаттары мен міндеттері тұжырымдалған құжаттың болуы.
3) ұйымның болуы (басшы органдар, мүшелік, партия Жарғысы).
4)өзегін ерікті белсенділер құрайтын жергілікті ұйымдардың тармақталған желісінің болуы.
5) белгілі бір идеологияның немесе әлем мен адамның ерекше көзқарасының тасымалдаушысы.
Саяси партиялардың алуан түрлілігі
Қоғамның саяси өміріне қатысатын партиялардың нақты әртүрлілігі орасан зор. Бұл ішінара әр түрлі партиялардың әр түрлі идеологияларды ұстанатындығына байланысты, олар тек сөзбен ғана емес, яғни. саяси бағдарламаларда, сонымен қатар іс жүзінде, оның ішінде партиялардың қалай ұйымдастырылғандығында, олар қандай мақсаттар қояды және қандай жетістіктерге жету жолдарын таңдайды. Мұнда көшбасшылардың жеке ерекшеліктерін, партияның басшылық құрамын, сондай-ақ елдің саяси режимінің ерекшеліктерін және т. б. ескеру қажет.
Партиялардың барлық алуан түрлілігін олардың идеологиясы мен ішкі құрылымы тұрғысынан қамту үшін жіктеудің бір принципімен шектелу мүмкін емес. Сондықтан саясаттануда көптеген жіктеулер бар, олардың көмегімен кез-келген партияны сипаттауға болады.
Саяси партияның функциялары:
1) мемлекеттегі билік үшін күрес және мемлекет саясатына ықпал ету.
2) билікті жүзеге асыруға қатысу.
3) билікті қалыптастыруға қатысу.
4) қоғамдық пікірді қалыптастыру.
5) әлеуметтік топтардың мүдделерін білдіру.
6) саяси тәрбие.
7) саясаткерлер кадрларын даярлау.
Партиялық жүйе
Партиялық жүйе-биліктің заңнамалық және атқарушы құрылымдарын қалыптастыруға қатысатын партиялардың жиынтығы.
Саяси қозғалыстар
Саяси (әлеуметтік-саяси, қоғамдық-саяси) қозғалыс -- азаматтардың өз мүдделерінің ортақтығы негізінде бірігуге еркін және саналы ұмтылысы нәтижесінде туындайтын ерікті қалыптастыру.
Саяси қозғалыстың айрықша белгілері:
1) билікке қол жеткізуге емес, оған қажетті бағытта билікке әсер етуге тырысады.
2) ерікті мүшелікке ие немесе мүшелікке байланысты нақты, ресми рәсімдер мүлдем жоқ.
3) қатаң иерархия жоқ, яғни орталық пен периферия арасында нақты бөлу табылмайды.
4) адамдардың белгілі бір тобының жеке мүдделерін білдіруге бағдарланады.
5) бағдарламалық жасақтаманың анықтығына қарағанда, оның көшбасшысына, танымалдылығына байланысты.
Қоғамдық-саяси қозғалыстар
Саяси қозғалыс-оның қатысушылары қолдайтын саяси мақсаттарды көздейтін қоғамдық қозғалыс.
Партиялармен қатар қоғамның саяси өміріне түрлі саяси қозғалыстар да белсенді қатысады.
Қоғамдық-саяси қозғалыстардың айрықша белгілері:
1) билікті жаулап алуға емес, оған қажетті бағытта билікке әсер етуге тырысады.
2) қатаң ұйымдастырушылық құрылымы жоқ, яғни орталық және жергілікті ұйымдар арасында нақты бөлу жоқ.
3) өз қатысушыларының міндетті идеологиялық бірлігін талап етпейді.
4)белгілі бір әлеуметтік топтың жеке мүдделерін білдіруге бағдарланған.
5) кең, түрлі-түсті әлеуметтік базасы бар.
6) бағдарламалық жасақтаманың анықтығына қарағанда, оның көшбасшысына, танымалдылығына байланысты.
Қазіргі саяси өмірге қатысатын қозғалыстардың нақты әртүрлілігі орасан зор. Қоғамдық-саяси қозғалыстар болуы мүмкін:
1) Демократиялық - демократияны, адам құқықтары мен бостандықтарын сақтау және дамыту үшін.
2) соғысқа қарсы (антиядролық).
3) Жер және шаруалардың әлеуметтік құқықтары үшін.
4) жаңа экономикалық тәртіп үшін (антиглобализм).
5) Қосылмау қозғалысы.
6) нәсілдік және ұлттық кемсітушілікке қарсы.
7) Әйелдер, Ерлер.
8) жастар, студенттер.
9) экологиялық.
Саяси қозғалыстардың белсенділігі көбінесе олардың саяси партияға айналуына әкеледі.
Көппартиялық-елдегі сайлаушылар дауысы үшін күресте бәсекелес бірнеше саяси партиялардың қызметі.
Көппартиялылық-бұл елде бірнеше партиялардың болуы ғана емес, ең алдымен сайлау нәтижесінде билікте әртүрлі партиялардың ауысу мүмкіндігі.
Көп партиялыққа тән белгілер:
1)Партия сайлау нәтижелеріне байланысты өз позициясын өзгертеді: мысалы, ол басқарушы немесе оппозициялық болады.
2)партиялар арасында ел дамуының баламалы нұсқаларын ұсынуды көздейтін бәсекелестік бар.
3)билік үшін күресте барлық партиялардың тең құқығы.
2.2 Бұқаралық ақпарат құралдары(БАҚ)
Еркін бұқаралық ақпарат құралдары тәуелсіз сот жүйесімен тең
саясаткерлерге есеп бермейтін биліктің екі тармағының ішінен. Екеуі де қоғамдық өмірдегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы маңызды тепе-теңдік ретінде әрекет етеді және екеуі де арнайы қорғауды қажет етеді. Судьялардан, мемлекеттік айыптаушылардан және прокурорлардан айырмашылығы,жеке бұқаралық ақпарат құралдарының басшылығы
жоғары саяси кабинеттерде тағайындалмайды және бекітілмейді. Еркін бұқаралық ақпарат құралдары болмаса, азаматтық қоғам ақпараттың жетіспеушілігінен де, қоғамдық пікірталас жүргізе алмауынан да төмен.
Еркін БАҚ құралдарының принциптері:
Үкімет негізгі ережелерді ұстануы керек құралдарға көзқарастарды қалыптастыру кезіндегі принциптер бұқаралық ақпарат құралдары. Тұтастай алғанда, бұл принциптер осы саладағы заңнамалық реттеу мен шектеулерге қарсы бағытталған.
Бұған мысал ретінде еркін Хартияны келтіруге болады бүкіләлемдік конференцияда 34 елдің журналистері қабылдаған баспасөз Бостандық дауысы цензура мәселелері бойынша. БҰҰ Бас хатшысы Бутрос Бутрос Гали олар (Жарғы принциптері) лайық деп мәлімдеді алға жылжыту ісіне берілген барлық адамдарға қолдау көрсету және демократиялық институттарды қорғау. Оның айтуынша бұл құжаттың ережелері міндетті болмаса да, олар барлық елдер ұмтылуы керек мақсаттарды анықтайды
Атап айтқанда Хартияда былай делінген:
-Кез-келген цензура тікелей немесе жанама түрде қабылданбайды. Осыған байланысты бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтерді еркін жинау және тарату құқығын шектейтін заңдар мен тәжірибелер жойылуы керек,ал жергілікті және орталық билік органдары ақпарат көздеріне қол жеткізуді шектеу сияқты,жарияланған немесе жіберілген хабарламалардың мазмұнына араласпауы керек.
-Тәуелсіз баспасөз,телерадио хабарларын тарату органдары барлық елдерде еркін құрылып, жұмыс істей алуы керек
Ел билігі ақпарат органдарын ешқандай экономикалық немесе басқа кемсітушілікке ұшыратпауы керек.Мемлекеттік ақпарат органдары бар елдерде тәуелсіз баспасөзге Барлық материалдар мен техникалық құралдарға бірдей еркін қол жетімділік берілуі керек.
-Мемлекет газет қағаздарына, баспаханалар мен тарату жүйелеріне, жаңалықтар агенттіктерінің байланыс арналарына, теле және радио хабарларын таратуға арналған жиілік пен жабдықтарға қол жеткізуді шектемеуге тиіс.
-Байланыс құралдарын бақылау органдарының мәліметтерді таратуды қиындататын және ақпарат ағынын шектейтін барлық заңды, техникалық және тарифтік қағидалары сотталады.
-Ақпарат органдары Үкіметінің редакторлары әртүрлі пікірлерді жариялауға құқылы болуы керек. Бұл ереже заңмен және тәжірибемен бекітілуі керек.
-Тараптың шекаралары шетелдік журналистер үшін ашық болуға тиіс ешқандай квоталар қолданылмауға тиіс, визалар, баспасөз куәліктері мен өзге де құжаттарды алу туралы сұрау салулар қысқа мерзімде қанағаттандырылуға тиіс. Шетелдік журналистерге ел бойынша жүріп-тұру еркіндігі, мәліметтердің ресми және бейресми көздеріне қолжетімділік, сондай-ақ барлық қажетті кәсіби материалдар мен аппаратураларды еркін әкелу және әкету құқығы берілуге тиіс.
Лицензияны немесе өзге де ресми куәліктерді ресімдеуді талап ету жолымен журналистік қызметке немесе онымен айналысуға қойылатын шектеу жойылуға тиіс.
-Журналистер, басқа азаматтар сияқты, жеке басына қол сұғылмаушылық кепілдігін және заң тарапынан толық қорғауды пайдалануы тиіс. Соғыс аймақтарында жұмыс істейтін журналистер бейбіт тұрғындар болып саналады және қалған бейбіт тұрғындарға берілген барлық құқықтар мен кепілдіктерді пайдаланады.
Қазіргі қазақ қоғамында ең жалпы үш негізгі түрі бар ақпараттық коммуникация тәсілдері: бейресми байланыстар; қоғамдық-саяси ұйымдар (саяси-құқықтық институттар және т.б.); бұқаралық ақпарат құралдары. Қазіргі уақытта бұқаралық ақпарат құралдары әсіресе ақпараттық коммуникация әдістерінен қарқынды дамып келеді.Жалпы бұқаралық ақпарат құралдарын талдау кезінде
ақпаратты тек коммуникация өнімі ретінде түсінуден сақ болу керек. Мұндаймформальды-догматикалық тәсіл олардың мәні, олардың рөлі туралы біржақты және толық емес хабардар болуға бағытталуы мүмкін қоғам өмірі, ол азаматтық қоғамның қазіргі дамуы мен қоғамдық саласының қалыптасу ерекшеліктерін елемей, консервативті көзқарастарды қолдайды. Кезінде бұл тәсіл көп өлшемділікті жоққа шығарады жеке әлеуметтік институт ретінде бұқаралық ақпарат құралдары азаматтық қоғамның элементі, оның өзара байланысы және әлеуметтік қатынастардың шарттылығы.Осы бұқаралық ақпарат құралдары ақпараттық әсер ету тәсілі болып табылады.
Дербес білім беру, қабілетті заманауи технологиялардың көмегімен азаматтарға мақсатты және стихиялық әсер ету, олардың құндылықтарын, көзқарастары мен мінез-құлық мотивтерін қалыптастыру, соның ішінде құқықтық салада да бар.
Бүгінгі таңда бұқаралық ақпарат құралдары азаматтардың, қоғамның және мемлекеттің диалогын жүзеге асыра отырып, азаматтық қоғамның маңызды бөлігі, сондай-ақ жариялылық, ашықтық, жария ету құралы ретінде қарастырылады.
Ашық қоғамның проблемалары демократиялық дамудың маңызды жағының негіздері. Азаматтық қоғамның маңызды құралдары - қоғамдық-құқықтық немесе азаматтарға диалогқа қатысуға мүмкіндік беретін теледидардың, радиохабарлардың және интернеттің қоғамдық құрылымдары қоғамдық салада болуы керек.
Ақпарат құралдарын қоғамдағы әртүрлі процестерді ұйымдастырушы және басқарушы ретінде ұсынуға болады, бұл оларды азаматтық қоғам құру және қазіргі Қазақстан жағдайында жария құқық саласын құру үшін пайдаланудан көрінеді.
мақсаты саяси емес бұқаралық ақпарат құралдары таратылды
бұқараны басу және олардың өмірдің барлық салаларында кең ақпараттық қамтамасыз етілді.Сондай-ақ апталықтар, журналдар пайда болды олар саяси мәселелерді айналып өтуге тырысты.
БАҚ-тың зиянды әсер ету әдістері оқытылмаған оқырмандар, тыңдаушылар және
көрермендер радиация сияқты көрінбейді. Күнделікті сана ақылды және кәсіби журналистердің айтқандары мен көрсеткендерінің бәрін ашық және сенімді түрде сіңіреді. Адамдар олардың мақсатты түрде басқарылатынын білмейді. Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы қоғамдық санаға әсер ету әдістері мен тәсілдері өте көп. Олардың кейбіреулері соншалықты камуфляжды, сондықтан журналистер осы саладағы қолданыстағы заң нормаларын оңай айналып өтеді. Өмірдегі кез-келген маңызды құбылыстар туралы үнсіздік,оқиғалардың ауқымын бұрмалау, кішігірім бөлшектерге назар аудару, сананың теріс деңгейлеріне жүгіну, журналистердің қарсыластарын примитивизациялау топтар арасындағы, этносаралық, ұлтаралық қақтығыстардың өршуіне, алдау, қорлау сезімдерінің пайда болуына әкеледі,қорғансыздық, сенімсіздік, шаршау,
соңында, оқырмандар,тыңдаушылар, көрермендер апатияға ұшырайды. Мүмкін, бұл қазіргі БАҚ-тың мақсаттарының бірі-халықты қалыптастыру,оның төмендігі, әлеуметтік пассивтік кешені.
Сонымен қатар, манипуляцияның өзін оң немесе теріс құбылыс ретінде бағалау мүмкін емес.Оны әлеуметтік және құқықтық пайдалылық тұрғысынан қарастырыңыз. Егер манипуляция зиян келтірсе, егер ол әлеуметтік және құқықтық байланыстарды бұзса, мұндай жағдайлардан аулақ болу керек. Егер манипуляция қоғамның игілігі үшін қызмет етсе, егер ол қоғамды сауатты басқару, құқықтық тәрбие, құқықтық реттеу, құқықтық ағарту құралы болса, онда ол сөзсіз өмір сүруге құқылы.
Бүгінгі таңда теледидар ақпарат беру үшін БАҚ арасында жетекші орын алады, ол қол жетімді және жақсы дамыған және жаһандық даму процестеріне байланысты ол тек жекелеген елдің ғана емес, бүкіл әлемнің халқын қамтудың шынымен жан-жақты сипатына ие болады. Өзіңізді көруге және сезінуге мүмкіндік бар,белгілі бір оқиғаның көрермені ретінде де, оның қатысушысы ретінде де, бұл көбінесе сенім мен қызығушылықты, сондай-ақ азаматтық
қоғамға тән теледидар аудиториясының бірлескен жұмысының әсерін тудырады. Аудиторияны басқару мен әсер етудің ең жақын мүмкіндігі пайда болады, өйткені аудитория мен БАҚ арасында өзіндік диалог құрылады және бұл идеялардың, мақсаттардың көрінісі, сонымен бірге осы мақсаттарды жүзеге асырудың құралдары мен технологиялары.
Жоғарыда айтылғандар аудитория мен теледидар мен жалпы БАҚ арасында пайда болатын диалогтық өзара әрекеттесудің шығармашылық мәні туралы айтуға мүмкіндік береді. Өйткені диалог-
бұл ақпаратты игеру тәсілі ғана емес, бәрінен бұрын біз бәріміз ұмтылатын шынайы демократиялық қоғамдағы бұқаралық-коммуникациялық ақпарат алмасу жүйесінің өміршеңдігінің шарты.
Осыған байланысты келесі байқау дұрыс-бұқаралық ақпарат құралдарын тікелей арна ретінде пайдалану, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарының өкілді демократиясы. Өз елінің өмірін неғұрлым ұтымды жабдықтау, қоғамды осы азаматтық қоғамға қайта құру үшін, онда әрбір мүше үшін ақпараттық таңдау еркіндігі, ақпаратты өндіруде, тұтынуда және иеленуде нақты қамтамасыз ету бар, бұқаралық ақпарат құралдарын түбегейлі өзгерту қажет. Азаматтық, өзін-өзі басқаратын қоғамда жалпыға бірдей компьютерлендіру маңызды мемлекеттік және қоғамдық мәселелерді талқылауға және дауыс беруге қатысуға мүмкіндік береді мәселелер. О.Тоффлер атап өткендей, компьютер урнадан кейінгі демократияның ең үлкен досы болуы мүмкін.
2.3 Қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер
Қоғамдық ұйым-ортақ мүдделер мен мақсаттар негізінде азаматтардың бірлестігі.
Қоғамдық ұйым дегеніміз-қоғамның әлеуметтік денсаулығын, әл-ауқатын және жалпы жұмысын жақсартуға бағытталған ұйым. Қауымдастық ұйымы географиялық, психоәлеуметтік, мәдени, рухани және цифрлық қауымдастықтарда өтеді.
Қауымдастық ұйымы қоғамдық жұмыстарды, қоғамдық жобаларды, қоғамдастықты дамытуды, қоғамдастықтың мүмкіндіктерін кеңейтуді, қоғамдастық құруды және қоғамдастықты жұмылдыруды қамтиды. Бұл география, ортақ кеңістік, ортақ тәжірибе, мүдделер, қажеттіліктер және немесе алаңдаушылықтар төңірегінде жұмылдыру тәсілдері ретінде әрекет ете алатын қоғамдық жобалар, аудандар, ұйымдар, ерікті бірлестіктер, елді мекендер және әлеуметтік желілер арқылы қауымдастықты ұйымдастыру үшін кеңінен қолданылатын модель.
Қоғамдық бірлестіктердің ерекшеліктері:
1) қоғамдық ұйымда міндетті мүшелік көзделеді
2) Қоғамдық қозғалыста, қоғамдық қорда, қоғамдық мекемеде және қоғамдық көркем өнерпаздар органында мүшелік жоқ.
3)заңды тұлғаның құқықтарын мемлекеттік тіркеусіз және иемденбей жұмыс істеу мүмкіндігі. Қоғамдық бірлестік болып саналады басқа коммерциялық емес ұйымдар сияқты мемлекеттік тіркелген сәттен бастап, оны құру туралы, оның жарғысын бекіту және басқару және бақылау резервтік органдарын құру туралы шешімдер қабылданған сәттен бастап құрылмаған. Аталған шешімдер қабылданған сәттен бастап қоғамдық бірлестік өзінің жарғылық қызметін жүзеге асырады, заңды тұлғаның құқықтарын қоспағанда, құқыққа ие болады.
4) қоғамдық бірлестіктер мәртебесінің олардың аумақтық қызмет саласына тәуелділігі. Қазақстанда жалпықазақ, өңіраралық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика және құқық факультеті
Құқықтану кафедрасы
Тақырыбы
Азаматтық қоғам түсінігі және құрылымы
Білім бағдарламасы 6B04201-Құқықтану
Орындаған:Марат Диляра Тексерген:Заң ғылым кандидаты,Сагиева Галия Кадырбаевна
Ақтөбе-2023
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ
Азаматтық қоғамның ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
Азаматтық қоғамның пайда болуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
Азаматтық қоғамның функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
Қазақстандағы азаматтық қоғам ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
II БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
2.1 Саяси партиялар мен қозғалыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2Бұқаралық ақпарат құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.3 Қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.4 Шіркеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
III БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ МЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ
3.1 Құқықтық мемлекет түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
3.2 Азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің байланысы мен айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .39
КІРІСПЕ
Адам табиғаты бойынша әлеуметтік болмыс болып табылады және оның өмірін қоғамнан тыс, адамдармен әртүрлі байланыстардан тыс елестету мүмкін емес. Қоғамда әрқашан саяси және мемлекеттік биліктен азат аймақтар болады. Бұл-адамдар проблемаларды өздері шешетін, сыртқы төреші қажет емес, жоғарыдан нұсқаулар қажет емес, мемлекеттен көмек сұрамай-ақ өз мақсаттарына жету үшін өздерін сенімді сезінетін салалар. Өз мәселелерін тиімдірек шешу үшін адамдар бірігеді.
Бұл жұмыстың мақсаты-елдің саяси өмірінің мемлекеттік емес бөлігі ретінде азаматтық қоғамның мәнін және оның құрылымын зерттеу; азаматтық қоғамның Қазақстандағы орны; азаматтық қоғамның құқықтық мемлекетпен байланысы.
"Азаматтық қоғам" ұғымы - қазіргі саясаттанудың негізгі ұғымдарының бірі. Бұл тұжырымдаманың теориялық және практикалық аспектілерінің өзектілігі қарапайым азаматтар мен олардың ерікті бірлестіктерінің адамзат қоғамының барлық салаларында -- экономикалық, саяси, әлеуметтік, рухани рөлдерінің айқын өсуіне байланысты. Қоғамдық ұйымдар мен ізгі ниетті адамдар қозғалыстарының халықаралық шиеленісті жеңілдету, табиғи апаттар және басқа да әлеуметтік қиыншылықтардан зардап шеккен халықтарға көмек көрсетудегі жетістіктері кеңінен танымал. Бұл жетістіктердің негізі-азаматтық қоғам қызметін дамыту және жандандыру, азаматтар мен олардың ерікті бірлестіктерінің жоғары белсенділігі. Бұған жеткілікті дамыған азаматтық қоғаммен ғана қол жеткізуге болады. Табыс азаматтардың және олар құрған мемлекеттік емес құрылымдардың іскерлік белсенділігі артып, азаматтардың экономикалық, әлеуметтік және рухани өміріне мемлекеттің араласуы шектелетін жерде, яғни азаматтық қоғам дамып, жетілдірілетін жерде пайда болады.
"Азаматтық қоғам" ұғымы саясаттану сияқты ежелгі деп саналады: "саясаттан тыс" азаматтық қоғамның және өзі құрған қоғамның, оның ішінде мемлекеттің диалектикалық қарама-қайшы бірлігін бөлуге және бөлек зерттеуге болмайды. Сирек кездесетін ірі ойшыл, әлеуметтік процестерді талдай отырып, қарастырмайды ивал немесе кем дегенде "азаматтық қоғам"ұғымын айтқан жоқ. Өткен және қазіргі заман ғалымдарының еңбектерінде екі мың жылдан астам уақыт бойы азаматтық қоғам қарастырылып, талданып, барған сайын жан-жақты сипатталып келеді. Тиісінше, "азаматтық қоғам" ұғымы әр түрлі жалпыадамзаттық құндылықтарды сіңіре отырып, барған сайын семантикалық көп нұсқаға ие болады.Азаматтық қоғамның негізін Джон Локк, атап айтқанда, меншіктен көреді.Мемлекет меншікті қорғау құралы болып табылады. Дж. Локка жеке меншік қасиеттіне қол сұғылмайды, Саяси билік жеке меншікті реттеу және сақтау үшін заңдар құру құқығы ретінде түсіндіріледі. Адамдар мемлекетке бірігіп, басты мақсатты көздейді - мемлекет құрудың негізі болып табылатын олардың меншігін сақтау идеясын Дж. Локк мыналармен сипаттады: азаматтық қоғамдағы бірде-бір адам үшін бұл қоғамның ережелерінен (заңдарынан) ерекшелік жасалмауы мүмкін. Барлығы азаматтық қоғамның билеушісі болып табылатын заңға бағынуы керек.
Азаматтық қоғамның көтерілуі мен дамуы азаматтар мен олардың ерікті бірлестіктерінің адамзат қоғамының экономикалық, саяси, әлеуметтік, рухани өмірінің барлық салаларындағы рөлін арттырумен айқындалады. Азаматтық қоғамның кірістері мен Елеулі дамуы азаматтардың іскерлік белсенділігі өсіп, олар мемлекеттік емес құрылымдар құратын, мемлекеттің азаматтардың экономикалық, әлеуметтік және рухани өміріне араласуы шектелетін, яғни азаматтық қоғам дамып, жетілдірілетін жерде орын алады.
Азаматтық қоғам мәселесі көптеген ғасырлар бойы адамзаттың ең жақсы ақыл-ойларын толғандырған іргелі ғылыми мәселелердің бірі болып табылады. Ол мемлекеттің пайда болуымен және қоғамның адам өмірінің мемлекеттік және мемлекеттік емес салаларына бөлінуімен пайда болды. Содан бері билік пен қоғам арасындағы қарым-қатынас мәселесі көпшіліктің назарында болды, көбінесе көптеген әлеуметтік қақтығыстардың, саяси төңкерістер мен төңкерістердің себебі болды. Ал қазір бұл проблема әлемнің көптеген елдерінде болып жатқан жаһандық қоғамдық өзгерістердің негізінде жатыр және әлемдік қоғамдастықтың даму перспективаларын айқындайтын болады.
Адам -- қоғамның бірінші клеткасы. Қоғам -- күрделі əлеуметтік бірлестігі. Бұл бірлестік, бұл қоғам дұрыс, жақсы даму үшін оның ішіндегі қарым-қатынастарды реттеп, басқару керек болды. Оны қоғамның объективтік даму процесінің заңдарына сүйене отырып, адамдар өздері əлеуметтік нормалар арқылы реттеп, басқарып отырады. Сондықтан мемлект пен құқық пайда болды. Адамдар өз тарихын өздері жасайды, -- деп жазды Маркс, -- бірақ олар оны өз қалауынша жасай алмайды, қолындағы барды, бұрынғыдан қалған мұраны қолдануға мəжбүр болады.
Адамның объективтік тарихи даму процесіне жəне күнделікті қарым-қатынасында қоғамның бірнеше түрлері болады: өндірістік қоғам, шаруашылық қоғам, əлеуметтік қоғам, азаматтық қоғам т.б. Осылардың ішіндегі ең күрделісі, ең түпкіліктісі адаммен бірге дамып келе жатқан азаматтық қоғам. Қоғамның басқа түрлері тез құрылып, тез жарап жатады. Олардың өмірі, іс-əрекетінің шеңбері, кеңістігі көп өлкеге жайылмады, уақыты көпке созылмайды.
Азаматтық қоғам идеясы маңызды саяси идеялардың бірі, жаңа заман идеялары болып табылады. Ежелгі әлем кезеңінде пайда болған тұжырымдама. "Азаматтық қоғам" белгілі эволюциядан өтіп, әртүрлі
түсіндіруге ие.
Қоғам адамның пайда болуымен бірге қалыптасқаны белгілі,
тарихи дамудың белгілі бір кезеңі мемлекетке айналды. Алайда, ол әрқашан азаматтық қоғамның элементтеріне ие бола бермейді.
I БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ
Азаматтық қоғам түсінігі
Азаматтық қоғамның анықтамасын екі жолмен тұжырымдауға болады:
- бұл мемлекеттік билік тарапынан тікелей араласудан және ерікті регламенттеуден тиісті заңдармен қоршалған еркін азаматтар мен ерікті қалыптасқан қауымдастықтар мен ұйымдардың өзін-өзі көрсету саласы;
-бұл саяси емес қатынастардың жиынтығы, яғни билік-мемлекеттік құрылымдар шеңберінен тыс қоғамдық қатынастар.
Бұл термин өркениетті қоғамның эволюция дәрежесін анықтау үшін де қолданылады. Бұл тұрғыда азаматтық қоғам -- бұл азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сөзсіз орындалуына кепілдік беретін және оның орнына міндеттерді орындауды талап ететін қоғам.
Азаматтық қоғам көріністерінің мысалдары:
-тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары (Баспасөз, радиохабар тарату, теледидар);
-экологиялық ұйымдар (табиғатты қорғау қоғамдары);
-кәсіподақтар;
-құқық қорғау ұйымдары;
-спорттық ұйымдар;
-шығармашылық және мәдени одақтар және т б
Азаматтық қоғам-бұл мемлекеттік емес ұйымдардың, бірлестіктердің, мекемелердің, институттардың, саяси партиялардың, кәсіптік және өзге де одақтардың, ресми билікпен тең құқықты негізде өзара іс-қимыл жасайтын басқа да үкіметтік емес құрылымдардың жүйесі. Азаматтық қоғам қазіргі заманғы интерпретацияда-бұл табиғи қалыптасқан жағдайлар кезінде қалыптасқан және адамның қоғамда және мемлекетте өзін-өзі еркін жүзеге асыруға, мемлекеттің араласуынсыз немесе оның ең аз қатысуымен өзін-өзі реттеуге деген талаптары негізінде дамитын белгілі бір мемлекеттегі адамдар қауымдастығының жағдайы. Азаматтық қоғамның даму шарттары оның негізгі құрамдас бөліктерінің - бір жағынан адам мен қоғамның, екінші жағынан мемлекеттің тұрақты бірлігі мен өзара әрекеттесуінде жатыр. Бұл элементтердің өзара әрекеттесуі азаматтық қоғамдағы ішкі және сыртқы қақтығыстарды жеңудің тетіктері мен тәсілдерін тудырады.
Қазіргі азаматтық қоғамның басты кейіпкері адам ретінде, сондай-ақ өзінің табиғи, бөлінбейтін құқықтарын қорғаған адамдар одағы болып қала береді.
Сондықтан, жалпы алғанда, азаматтық қоғам-бұл жеке тұлғаның, ұжымның және адамдардың басқа қауымдастықтарының еркін шығармашылық өмір саласы.
Азаматтық қоғам құрылымында жеке тұлға, отбасы, мектеп, шіркеу, әлеуметтік топтар, қабаттар, таптар, Қоғамдық қозғалыстар, бірлестіктер мен саяси партиялар, бұқаралық ақпарат құралдары, тәуелсіз сот төрелігі және т. б. ерекшеленеді.
Азаматтық қоғамның құрылымына адамдардың әртүрлі қауымдастықтары кіреді:
1) Саяси партиялар және лоббистік (ағылш. lobby-билік органдарының жанынан құрылатын ұйымдар (комитеттер, комиссиялар, кеңестер).
2) қоғамдық-саяси ұйымдар мен қозғалыстар (экологиялық, соғысқа қарсы, құқық қорғау және т.б.).
3) кәсіпкерлер одақтары, тұтынушылар қауымдастықтары, қайырымдылық қорлары, кооперативтер, жалға беру ұжымдары, Акционерлік қоғамдар.
4) ғылыми және мәдени ұйымдар, спорттық қоғамдар.
5) муниципалды коммуналар және басқа да өзін-өзі басқару органдары, сайлаушылар қауымдастығы, саяси клубтар.
6) тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары.
7) шіркеу.
8) отбасы.
Сондай-ақ:
1 Мемлекеттік емес және саяси емес сипаттағы қоғамның компоненттері арасындағы қатынастар (отбасылық байланыстар, кәсіби, экономикалық, діни және басқа қатынастар).
2 Мемлекеттің және басқа күштердің араласуынан қорғалған адамдардың еркін көрінуінің ерекше кеңістігі.
Шын мәнінде, азаматтық қоғам - бұл өзін-өзі қамтамасыз ететін, өзін-өзі реттейтін қоғам, ол қабылданған заңдарды қабылдап қана қоймайды, олармен келіседі, заңнамада белгіленген шеңберде әрекет етеді, сонымен қатар биліктен оларды қатаң сақтауды талап етеді.
Азаматтық қоғам өз пікірін айтуға, мемлекеттік органдарды қалыптастыруға және заңдар қабылдауға қатысуға құқылы және мүмкіндігі болуы керек.
Азаматтар өздерінің таңдау құқығын түсінбейінше, оны өз міндеті ретінде қабылдамайынша, азаматтық қоғамды қалыптастыру мүмкін емес.
Азаматтық қоғамның дамуының төмен деңгейі ерте ме, кеш пе билікті басып алуға әкеледі, мүмкін қандай да бір сылтаумен. Керісінше, азаматтық қоғамның дамуының жоғары деңгейі бұл процесті мүмкін емес етеді.
Азаматтық қоғамда әр адам өз мүддесін көздейді, басқаларды көрмейді... Басқаларсыз ол өз мүддесін іске асыра алмайды -деген Гегель. К. Маркстің пікірі -- бір саяси жүйені алып мазмұнына қарасаң ол азаматтық қоғамның санқырлы көрінісінің бір нысаны болып шығады.
Біз өткен ғасырдағы ірі ғалымдардың пікірін әдейі келтіріп отырған себебіміз азаматтық қоғам мәселесі сол кездегі өмірдің объективтік даму процесінің алдына қойған талабы дегіміз келеді. Сол себепті Гегель мен Маркс тағы басқа ғалымдар азаматтық қоғамды біраз зерттеп құнды теориялық ғылыми мұра қалдырып кетті. Енді осы құнды ғылыми мұраға сүйене отырып қазіргі заманның талабына сәйкес азаматтық қоғамды ғылыми тұрғыдан зерттеуді жалғастыру керек.
Қазіргі Қазақстанның азаматтық қоғамын бес жүйеге бөлуге болады: әлеуметтік, саяси, экономикалық, рухани-мәдени және ақпараттық жүйелер:
Әлеуметтік жүйе - объективтік тұрғыдан қалыптасқан адамдардың бірлестіктері, ұйымдары, одақтары т.б., олардың өзара байланысы бұл жүйеге азаматтық қоғамның ең негізгі ұйымдастырушы жүйе, өзі үш топқа бөлінеді: бірінші тобы -- қоғамның үзіліссіз өмір сүру негізін жасаушы, дамытушы топ: отбасы, бала тәрбиелеу, табиғи өмірді жалғастыру; екінші тобы -- адамдардың өзара, бір-бірімен байланысы, қатынасы; үшінші тобы -- қоғамдық ұйымдардың, таптардың, топтардың, ұлттардың ара-қатынастары.
Экономикалық жүйе -- қоғамдағы меншіктің түрлері, өндіруші күш пен өндірістік қатынастар, материалдық кірісті әділ бөлуді қалыптастыру. Бұл жүйенің құрылым элементтері: жеке, муниципалдық, акционерлік, кооперативтік, мемлекеттік, фермерлік меншіктер мен шаруашылықтар және қоғамдық кірісті, байлықты әділ бөлу.
Саяси жүйе -- мемлекет, саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер және жеке адамдар, депутаттар, т.б., олардың ара қатынастары. Оның ішінде ең күрделісі мемлекеттік билікті іске асырудағы қатынастар. Қатынастардың даму процесінде субъектілерге бостандық берілуге тиіс. Күштеу тек заңдылықты, тәртіпті бұзса ғана қолдануы кажет.
Рухани-мәдени жүйесі - осы бағыттағы мемлекеттік, қоғамдық органдар мен ұйымдар, олардың ара қатынастары. Бұл жүйенің негізгі бағыттары: білім, ғылым, мәдениет, рухани сана-сезім, діни, адамдардың денсаулығы.
Ақпараттық жүйе - осы ақпараттық бағыттағы барлық ұйымдар, бірлестіктер, мемлекеттік органдар, саяси партиялар, олардың жұмыстары мен ара қатынастары. Бұл бағытта іс-әрекеттерге толық бостандық берілуі кажет.
Осы көрсетілген азаматтық қоғамның жүйелерінің жақсы, сапалы дамуына зор маңызды үлес қосатын мемлекет пен құкық, қоғамдық ұйымдар мен партиялар және қоғамдағы демократияның жоғарғы дәрежеде болуы.
Азаматтық қоғамның белгі - нысандары:
- адамдардың экономикалық, әлеуметтік, саяси бостандығы мен құқықтарының қамтамасыз етілуі;
- қоғамда бостандықтың, жариялылықтың болуы, ақпараттың жұмысына азаматтардың қатысуы, ішкі-сыртқы байланыстарға қатысуға, жүріп-тұруға толық кұқықтарының болуы;
- азаматтардың қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер құрып, өз мүдде-мақсаттарын орындауға, іске асыруға және шет елдердің сондай ұйымдарымен байланыс жасауға кұқықтарының болуы;
- жергілікті өзін-өзі басқаруға толық бостандық болуы, оның жұмысына мемлекеттің араласпауы, қажет болса тиісті көмегін көрсетуі; жергілікті өзін-өзі басқаратын мекеме жергілікті мемлекеттік органмен тығыз байланыста жұмыс жасауы;
- азаматтық қоғам - толық бостандық, демократия қалыптасқан қоғам болуы қажет, ол болашақ құқықтық мемлекеттің талаптарын іске асырып, сол мемлекеттің объективтік тұрғыдан негізі болуға тиісті.
Сонымен азаматтық коғам және кұқықтық мемлекет екеуі қатар дамып, өрескел қайшылықтарды бірлесіп реттеп, қоғамның бейбітшілік, прогрестік жолмен дамуына толық мүмкіншілік жасаулары кажет. Қазақстан Республикасының Конституциясында бұл мәселенің негізгі бағыттары көрсетілген. Оның бірінші бабында азаматтық қоғамның және құқықтық мемлекеттің ең негізгі қағидалары былай деп жарияланған: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.
Азаматтық қоғамның, оның институттарының негізін мемлекеттік билік тарапынан тікелей араласудан және ерікті регламенттеуден тиісті заңдармен қоршалған еркін азаматтар мен ерікті қалыптасқан бірлестіктер мен ұйымдар құрайды. Бұл біріктіру құқығы, мүмкін, ең іргелі құқық, меншік құқығы сияқты іргелі және сөз бостандығынан да іргелі. Ерікті түрде құрылған бірлестіктер-бұл біздің Бостандық ұғымына сәйкес келетін биліктің диффузиясы. Ерікті бірлестік құқығы жаңа бірлестіктер құруда бастама көтеру құқығын, сондай-ақ бұрыннан бар бірлестіктерге кіру немесе кірмеу немесе одан шығу құқығын білдіреді. ерікті бірлестік құқығы да ерікті түрде ажырату құқығы болып табылады. "Ерікті түрде ажырату" құқығы моральдық даралықты қорғаудың орталығы болып табылады.
Азаматтық қоғамның пайда болуы
Азаматтық қоғамның пайда болуы жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі көзқарас бар. Біреуі оны буржуазиялық қоғамның желісі дей келіп, нарықтық қатынастармен байланыстарады. Екіншілері ондай қоғам белгілі бір шамада қашан болмасын болған дейді
Азаматтық қоғам идеясы өте ертеде пайда болды. Аристотель еңбектерінің өзінде азаматтық қоғамдағы меншіктің рөлі туралы пікірлері кездеседі. Ол кім меншікке ие болса, сол ізгіліктің, адамгершіліктің де иесі болады деп жазды.
Азаматтық қоғам деп мемлекеттік құрылымнан қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени - рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығын айтады. Ол жеке тұлғаның емін-еркін дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайды. Бұл қоғамда мемлекеттің жеке адам өміріне араласуына өте-мөте шек қойылады. Ал олардың атқаратын міндеттерін азаматтар өз еркімен оларға берген және орындалуын өздері тексереді.
Азаматтық қоғамның құрамына адамдардың өздері тудырған қауымдастықтар, азаматтардың өндірістік немесе жеке өмірі, олардың әдет ғұрып, салттары кіреді.
Азаматтық қоғамда адамдардың экономикалық, саяси және рухани өмірінің түрін еркін таңдауына және жүзеге асыруына заң жүзінде кепілдік беріледі. Олар мемлекет тарапынан қатаң тәртіпке алынудан сенімді түрде қорғалады.
Біздің жас еліміздің кешегісі мен келешегінің арасындағы байланысты мынадай қарапайым тұжырым бейнелей алады: тиімді экономика, либералдық қоғам, ұлттық қауіпсіздік.
20 ғасырдың соңындағы басты саяси тағылым демократияландыру қағидасының ортақтығында жатыр. Біздің демократияға беттеген қозғалысымыз әмбебап заңдылықтарға қарай отырып, бірнеше мәселелерді шешуі керек. Бірінші, барлығы заңдарға сүйеніп өмір сүретін нақты құқықтық мемлекет құру. Екінші, демократия дегеніміз, қанша маңызды әрі бағалы екеніне қарамастан, саяси бостандық қана емес. Үшінші, саяси жүйені ырықтандырған кезде біз аймақтағы халықаралық экстремизм қысымының ұлғайып келе жатқанын, халықтын аса күрделі ұлттық және мәдени-діни құрамын ұдайы есте ұстауымыз керек.
Бұл тақырыптың зерттелу деңгейі ТМД елдерінде өте жоғары деп айтсақ болады, атап айтар болсақ Ресей, Қазақстан елдері. Соңғы кездері Ресейде Азаматтық қоғам мәселесіне қатты көңіл бөлінуде: оның пайда болуы, дамуы, орнауы.
Қазақстанда бұл мәселе өте терең зерттелуде. 2006 жылы Қазақстанда Азаматтық қоғам концепциясы қабылданды. Бұл бағдарлама 2006-2011 жылдарға арналған. Мұндағы басымдылық Үкіметтік емес ұйымдарға (ҮЕҰ) берілген. Бұл тақырыптың зерттелуіне елеулі үлес қосқан Абай атындағы педагогикалық университеттің оқытушысы С.Мұсатаев. Ол мәселеге байланысты диссертациялық жұмыс қозғады. Оның пікірінше, Қазақстанды демократияландыруды одан әрі тереңдету ісі азаматтық қоғам институттарын дамытумен де тікелей байланысты. Ал азаматтық қоғам институтттарын дамыту мен ынталандырудың бірден бір жолы - билік тарапынан оларға деген сенімнің нығаюы, әлеуметтік әріптестіктің дұрыс жолға қойылуы.
Азаматтық қоғам XVIII ғасырдан бастап кең ауқымда - қоғамдық, тар ұғымда мүліктік қарым-қатынастарды білдіретін термин ретінде қолданыла бастады. Ағылшын, француз философтары азаматтық қоғам адамның табиғи қасиеттері, саяси міндеттер, басқару және құқық формалары, т.б. арқылы қалыптасады деп білді. Азаматтық
қоғам жалпы индивидтен тыс, олардың іс-әрекеті өpic табатын "орта" ретінде қарастырылды. Гегель азаматтық қоғамды жеке меншікке, мүліктік, топтық (сословиелік) және құқықтық қатынастарға, т.б. негізделген қажеттіліктер жүйесі ретінде тани отырып, қоғамдық дамудың бірқатар заңдылықтарын болжай алды. Сөз жүзінде адамдардың еркіндігі мен құқығын айқайлай жариялағанымен, тоталитарлық қоғам өз табиғатында қоғамда шынайы демократия орнатуға дәрменсіздігін танытты. Сондықтан да елдің қожасы деп жарияланған еңбекшілер
ic жүзінде партиялық - мемлекеттік машинаның елеусіз тегіршегіне айналып, өнімді еңбекке деген ынтасы жойылды. Адам қоғамдағы идеологиялық диктат пен өмір ағысын қатаң реттеу жағдайында өзіндік таңдау құқығынан мүлде айрылды. Бұл жағдай ең алдымен, тұлғаның демократиялық құқығы мен еркіндігін жоққа шығарған тоталитарлық саяси режим басқаруының салдарынан болды. Құқықтық мемлекет құру мен қоғамды демократияландыру -- қайшылықты, ұзақ та күрделі процесс. Азаматтық қоғамда адамдардың экономикалық, саяси және рухани өмірінің түрін еркін таңдауына және жүзеге асыруына заң жүзінде кепілдік беріледі. Олар мемлекет тарапынан қатаң: тәртіптің орнатылуынан сенімді түрде қорғалады. Адамның жалпы құқықтары сақталады, бұзылмайды.
Азаматтық қоғамның функциялары
Азаматтық қоғамның негізгі функцияларының ішінде мыналарды бөліп көрсеткен жөн.
Бостандықты қамтамасыз ету;
* Қоғамның әрбір мүшесінің мүдделерін, адам мен азаматтың ажырамас құқықтары мен бостандықтарын мемлекетпен өзара іс-қимылда білдіру және қорғау.
* Меншіктің, нарықтық экономиканың, құқықтық мемлекеттің әртүрлі нысандары негізінде тұлғаның еркін дамуын қамтамасыз ету.
* Азаматтардың еркін өзара іс-қимылы, Бәсекелестік және мүдделерді үйлестіру үшін орта қалыптастыру, онда адамдар өз қажеттіліктерін заңды түрде қанағаттандырады және олардың даралығын дамытады.
Әлеуметтену;
* Қоғамның әрбір мүшесінің Біріккен (топтық, ұжымдық) күш-жігер мен қоғамдық ынтымақтастықтың жоғары құндылығын түсінуі үшін жағдайлар жасау.
* Азаматтарды әлеуметтендіруді және тәрбиелеуді, сондай-ақ мемлекеттің тікелей қатысуынсыз азаматтық қоғам институттарының көмегімен жалпы қабылданған нормалардың (құқықтық, адамгершілік және т.б.), сондай-ақ өз қаражаты мен санкцияларының сақталуын қамтамасыз ету.
Өзін-өзі ұйымдастыруды қамтамасыз ету;
* Кейіннен азаматтық қоғам институттары мен мемлекет заңдарымен бекітілетін нормалар мен құндылықтарды қалыптастыру (өндіру).
* Азаматтардың өзін-өзі ұйымдастыруын және қоғамдық өмірдің барлық салаларында және барлық деңгейлерінде кең өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру.
* Көптеген мүдделерді есепке алу және үйлестіру арқылы жанжалдарды еңсеру және жалпы азаматтық консенсусқа қол жеткізу.
Азаматтардың заңды мүдделерін қорғау;
* Азаматтардың және олардың бірлестіктерінің құқықтары мен бостандықтарын, олардың мүдделері мен қажеттіліктерін мемлекет пен оның органдарының өміріне заңсыз араласудан қорғау.
* Мемлекет пен оның органдарының қызметін бақылау.
* Азаматтардың ынтымақтастығы негізінде өзара көмек.
Демократиялық құқықтық мемлекеттің нығаюы мен дамуына жәрдемдесу;
* Жеке тұлға мен мемлекет арасындағы делдалдық, жеке және ортақ мүдделерді біріктіру негізінде қоғамды біріктіру ("ілінісу", ұйымдастыру) функциясы.
* Саяси билікті қалыптастыру және заңдастыру.
* Мемлекетті проблемалар мен қайшылықтар туралы хабардар ету.
* Қоғамдық пікірді қалыптастыру және білдіру.
* Азаматтық қоғам қоғамдық және мемлекеттік жүйенің негізі бола отырып, мемлекет органдарының қалыптасуына, құқықтық мемлекеттің нығаюы мен дамуына, қоғамның бүкіл саяси жүйесінің демократиялық дамуына ықпал етеді.
Тағы да азаматтық қоғамның функциялары мыналар:
- Мемлекетке қарамастан, ол адамды әлеуметтену мен азаматтарды тәрбиелеуді иесіздендіретін жалпы қабылданған нормаларды сақтауға мәжбүрлеуге болатын құралдар мен санкциялармен қолданылады.
-Азаматтарды және олардың объектілерін, мүдделері мен қажеттіліктерін тәуелсіз мемлекеттен және оның органдарынан қорғайды, жеке адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғайды, саясаттың шекараларын анықтайды.
- Мемлекет органдарын ресімдеуге, қоғамның бүкіл саяси жүйесінің демократиялық және гуманистік дамуына ықпал етеді.
Азаматтық қоғамның негізгі қызметі, оның негізгі қоғамдық мақсаты-қоғам мүшелерінің еркін әуесқойлық және өзін-өзі ұйымдастыру процесінде әртүрлі мүдделері мен қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру үшін жағдайларды қамтамасыз ету.
Қазақстандағы азаматтық қоғам
Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстанның азаматтық қоғамы тұрақтылық пен институционалдық азапты сақтауда мемлекеттің сенімді серіктесі болған бірнеше ұйымдардан бүкіл институтқа дейінгі жолдан өтті. Азаматтық қоғамды қалыптастыру Мемлекет басшысы Н.Назарбаев қабылдаған және бас мемлекет қ.Ж. Тоқаев үнемі дамытып келе жатқан мемлекеттік саясаттың маңызды стратегиялық міндеттерінің бірі болып табылады. Азаматтық сектордың астында не көрінетінін анықтау маңызды. Ұлттық заңнамада "азаматтық сектордың" мұндай анықтамасы жоқ. Бұл түсінік "үкіметтік емес сектор", "үшінші сектор", "ҮЕҰ-сектор" және т. б. сияқты анықтамалардың синонимі ретінде қаншалықты қолданылады? Содан кейін не тең білімі бойынша қалған екеуімен-мемлекеттік және коммерциялық. Азаматтық ол содан кейін де, оған азаматтық қоғам институты мен ҮЕҰ кіреді. Азаматтық қоғамды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған тұжырымдамасында азаматтық қоғам деп адамға өзінің азаматтық құқықтарын іске асыруға мүмкіндік беретін және қоғам мүшелерінің әртүрлі қажеттіліктері мен мүдделерін білдіретін мемлекеттік емес қоғамдық қатынастар мен институттар жүйесі түсініледі. Азаматтық қоғам-бұл өздерінің рухани және материалдық қажеттіліктері мен мүдделерін қанағаттандыру үшін объектілерге, қауымдастықтарға, одақтарға, корпорацияларға еркін және ерікті түрде қатысатын адамдардың экономикалық, әлеуметтік, мәдени, рухани-адамгершілік және басқа қатынастарының бірлестігі. Бүкіл банктің анықтамасы бойынша:
"Азаматтық қоғам қоғамдық топтардың, үкіметтік емес ұйымдардың, кәсіподақтардың, жергілікті топтардың, қайырымдылық және діни ұйымдардың, кәсіптік бірлестіктер мен қорлардың кең ауқымына жатады".
Тиісті азаматтық қоғам-кез келген мемлекеттің табысты дамуының маңызды құрамдас бөлігі.
Соңғы 30 жылда үкіметтік емес ұйымдар желісі 100 ҮЕҰ-дан 22 мыңға дейін өсті. Елде ҮЕҰ-ның жаңа және жеткілікті күшті бастамалары пайда болды, олардың көпшілігі қоғам үшін қызметтердің кең спектрін іске асыра отырып, табысты жұмыс істейді. Іс жүзінде азаматтық қоғам институттары жыл сайын мемлекет пен қоғам өмірінің саяси, әлеуметтік, экономикалық, мәдени-гуманитарлық салаларында өз қолданысын табуда. Кез-келген заманауи мемлекет қоғамның өзінде бар проблемаларды тиімді шешуге көмектесетін сенімді серіктестерге мұқтаж. Олардың болмауы қоғамның кез-келген прогрессивті дамуын жоққа шығаратыны белгілі.
Азаматтық қоғам ұйымдарының қызметі үшін құқықтық негіздер құрылды және жетілдірілуде. Президенттің Жарлығымен ұзақ мерзімді перспективада азаматтық секторды дамытудың негізгі бағыттарын - Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2020-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын айқындайтын жаңа стратегиялық құжат бекітілді. Тұжырымдамада азаматтық сектор қызметін трансформациялау бойынша жаңа тәсілдер көзделген. Тұжырымдамада белгіленген шаралар кешенін іске асыру 2030 жылға дейін айқындалды. Тұжырымдама екі кезеңде жүзеге асырылады: бірінші кезең 2020-2025 жылдар және екінші кезең 2026-2030 жылдар. Азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасында 6 бөлімнен тұрады, 5 негізгі бағыт бөлінген.
Азаматтық қоғам мен оның институттарын, оның ішінде қоғамдық-саяси салада дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау;
азаматтық белсенділікті қолдау және дамыту;
азаматтар мен азаматтық қоғам институттарының шешімдер қабылдау және мемлекеттік істерді басқару процесіне қатысу деңгейін арттыру;
азаматтық қоғам институттарының әлеуетін нығайту;
Азаматтық қоғамды БҰҰ-ның Қазақстандағы орнықты даму мақсаттарын имплемен
Бұл тұжырымдама қоғам дамуының басқа да маңызды парадигмаларымен үйлестірілгенін атап өту маңызды. Мысалы, мемлекет соңғы кездері кез - келген азаматтық қоғамды дамытудың негізі ретінде жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытуға баса назар аударып келеді. Бұл туралы Қазақстанда 2030 жылға дейін МӘМ дамуының жаңа тұжырымдамасының қабылданғаны және "жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы"Заңға тиісті өзгерістер енгізілгені айғақтайды. Мемлекет азаматтық қоғамның барлық субъектілерімен серіктестік қатынастар орнату оларды қоғамның өзекті мәселелерін шешуге тарту жөнінде шаралар қабылдауда. Қазіргі уақытта республикада ҮЕҰ-мен өзара іс-қимылдың әртүрлі диалогтық форматтары жұмыс істейді. Мемлекеттік органдардың ҮЕҰ-мен тиімді жұмыс істеуі мақсатында бірқатар тетіктер қалыптастырылды. Үкіметтік емес ұйымдар мен мемлекеттік органдар арасындағы ынтымақтастықтың негізгі нысаны тізбесі мемлекеттік бағдарламалардың негізгі бағыттарын, халықаралық тәжірибені, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдардан түсетін ұсыныстарды ескере отырып қалыптастырылатын мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде әлеуметтік маңызы бар жобаларды іске асыру болып табылады.
Азаматтық қоғам институттарының әлеуетін нығайту шеңберінде ҮЕҰ-ны кәсібилендіру бойынша шаралар қабылдануда. Осыған байланысты ҮЕҰ Академиясы жобасы іске қосылды. Бұл Қазақстанның ҮЕҰ басшылары үшін қажетті құқықтық және басқарушылық білімдердің алғашқы жүйелендірілген курсы.
II БӨЛІМ АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Азаматтық қоғам өзара әрекеттесетін және көлденең байланыс жүйесіне біріктірілген элементтерден тұрады.
Бұл азаматтық қоғамды қамтиды:
-әр түрлі қоғамдық бірлестіктер -- экологиялық, жастар, мәдени және т. б.;
-құқық қорғау ұйымдары;
-шіркеу және әртүрлі діни бірлестіктер;
-кәсіби бірлестіктер;
-мемлекеттік емес БАҚ;
-қоғамдық белсенділік пен наразылықтың әртүрлі формалары;
-жергілікті басқару;
-мемлекет (бірақ бұл азаматтық қоғамның негізгі элементі емес)
-саяси партиялар мен қозғалыстар (барлығы емес).
2.1 Сяси партиялар мен қозғалыстар
Саяси партия (лат. pars (partis) - бөлігі, тобы) - белгілі бір әлеуметтік топтардың мүдделерін білдіретін және белгілі бір саяси мақсаттарға жетуге ұмтылатын (мемлекеттік билікті жаулап алу немесе оны жүзеге асыруға қатысу) пікірлестердің ұйымдасқан тобы.
Саяси партияның айрықша белгілері:
1) билікті жаулап алуға және жүзеге асыруға бағытталған.
2) саяси бағдарламаның, яғни партияның мақсаттары мен міндеттері тұжырымдалған құжаттың болуы.
3) ұйымның болуы (басшы органдар, мүшелік, партия Жарғысы).
4)өзегін ерікті белсенділер құрайтын жергілікті ұйымдардың тармақталған желісінің болуы.
5) белгілі бір идеологияның немесе әлем мен адамның ерекше көзқарасының тасымалдаушысы.
Саяси партиялардың алуан түрлілігі
Қоғамның саяси өміріне қатысатын партиялардың нақты әртүрлілігі орасан зор. Бұл ішінара әр түрлі партиялардың әр түрлі идеологияларды ұстанатындығына байланысты, олар тек сөзбен ғана емес, яғни. саяси бағдарламаларда, сонымен қатар іс жүзінде, оның ішінде партиялардың қалай ұйымдастырылғандығында, олар қандай мақсаттар қояды және қандай жетістіктерге жету жолдарын таңдайды. Мұнда көшбасшылардың жеке ерекшеліктерін, партияның басшылық құрамын, сондай-ақ елдің саяси режимінің ерекшеліктерін және т. б. ескеру қажет.
Партиялардың барлық алуан түрлілігін олардың идеологиясы мен ішкі құрылымы тұрғысынан қамту үшін жіктеудің бір принципімен шектелу мүмкін емес. Сондықтан саясаттануда көптеген жіктеулер бар, олардың көмегімен кез-келген партияны сипаттауға болады.
Саяси партияның функциялары:
1) мемлекеттегі билік үшін күрес және мемлекет саясатына ықпал ету.
2) билікті жүзеге асыруға қатысу.
3) билікті қалыптастыруға қатысу.
4) қоғамдық пікірді қалыптастыру.
5) әлеуметтік топтардың мүдделерін білдіру.
6) саяси тәрбие.
7) саясаткерлер кадрларын даярлау.
Партиялық жүйе
Партиялық жүйе-биліктің заңнамалық және атқарушы құрылымдарын қалыптастыруға қатысатын партиялардың жиынтығы.
Саяси қозғалыстар
Саяси (әлеуметтік-саяси, қоғамдық-саяси) қозғалыс -- азаматтардың өз мүдделерінің ортақтығы негізінде бірігуге еркін және саналы ұмтылысы нәтижесінде туындайтын ерікті қалыптастыру.
Саяси қозғалыстың айрықша белгілері:
1) билікке қол жеткізуге емес, оған қажетті бағытта билікке әсер етуге тырысады.
2) ерікті мүшелікке ие немесе мүшелікке байланысты нақты, ресми рәсімдер мүлдем жоқ.
3) қатаң иерархия жоқ, яғни орталық пен периферия арасында нақты бөлу табылмайды.
4) адамдардың белгілі бір тобының жеке мүдделерін білдіруге бағдарланады.
5) бағдарламалық жасақтаманың анықтығына қарағанда, оның көшбасшысына, танымалдылығына байланысты.
Қоғамдық-саяси қозғалыстар
Саяси қозғалыс-оның қатысушылары қолдайтын саяси мақсаттарды көздейтін қоғамдық қозғалыс.
Партиялармен қатар қоғамның саяси өміріне түрлі саяси қозғалыстар да белсенді қатысады.
Қоғамдық-саяси қозғалыстардың айрықша белгілері:
1) билікті жаулап алуға емес, оған қажетті бағытта билікке әсер етуге тырысады.
2) қатаң ұйымдастырушылық құрылымы жоқ, яғни орталық және жергілікті ұйымдар арасында нақты бөлу жоқ.
3) өз қатысушыларының міндетті идеологиялық бірлігін талап етпейді.
4)белгілі бір әлеуметтік топтың жеке мүдделерін білдіруге бағдарланған.
5) кең, түрлі-түсті әлеуметтік базасы бар.
6) бағдарламалық жасақтаманың анықтығына қарағанда, оның көшбасшысына, танымалдылығына байланысты.
Қазіргі саяси өмірге қатысатын қозғалыстардың нақты әртүрлілігі орасан зор. Қоғамдық-саяси қозғалыстар болуы мүмкін:
1) Демократиялық - демократияны, адам құқықтары мен бостандықтарын сақтау және дамыту үшін.
2) соғысқа қарсы (антиядролық).
3) Жер және шаруалардың әлеуметтік құқықтары үшін.
4) жаңа экономикалық тәртіп үшін (антиглобализм).
5) Қосылмау қозғалысы.
6) нәсілдік және ұлттық кемсітушілікке қарсы.
7) Әйелдер, Ерлер.
8) жастар, студенттер.
9) экологиялық.
Саяси қозғалыстардың белсенділігі көбінесе олардың саяси партияға айналуына әкеледі.
Көппартиялық-елдегі сайлаушылар дауысы үшін күресте бәсекелес бірнеше саяси партиялардың қызметі.
Көппартиялылық-бұл елде бірнеше партиялардың болуы ғана емес, ең алдымен сайлау нәтижесінде билікте әртүрлі партиялардың ауысу мүмкіндігі.
Көп партиялыққа тән белгілер:
1)Партия сайлау нәтижелеріне байланысты өз позициясын өзгертеді: мысалы, ол басқарушы немесе оппозициялық болады.
2)партиялар арасында ел дамуының баламалы нұсқаларын ұсынуды көздейтін бәсекелестік бар.
3)билік үшін күресте барлық партиялардың тең құқығы.
2.2 Бұқаралық ақпарат құралдары(БАҚ)
Еркін бұқаралық ақпарат құралдары тәуелсіз сот жүйесімен тең
саясаткерлерге есеп бермейтін биліктің екі тармағының ішінен. Екеуі де қоғамдық өмірдегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы маңызды тепе-теңдік ретінде әрекет етеді және екеуі де арнайы қорғауды қажет етеді. Судьялардан, мемлекеттік айыптаушылардан және прокурорлардан айырмашылығы,жеке бұқаралық ақпарат құралдарының басшылығы
жоғары саяси кабинеттерде тағайындалмайды және бекітілмейді. Еркін бұқаралық ақпарат құралдары болмаса, азаматтық қоғам ақпараттың жетіспеушілігінен де, қоғамдық пікірталас жүргізе алмауынан да төмен.
Еркін БАҚ құралдарының принциптері:
Үкімет негізгі ережелерді ұстануы керек құралдарға көзқарастарды қалыптастыру кезіндегі принциптер бұқаралық ақпарат құралдары. Тұтастай алғанда, бұл принциптер осы саладағы заңнамалық реттеу мен шектеулерге қарсы бағытталған.
Бұған мысал ретінде еркін Хартияны келтіруге болады бүкіләлемдік конференцияда 34 елдің журналистері қабылдаған баспасөз Бостандық дауысы цензура мәселелері бойынша. БҰҰ Бас хатшысы Бутрос Бутрос Гали олар (Жарғы принциптері) лайық деп мәлімдеді алға жылжыту ісіне берілген барлық адамдарға қолдау көрсету және демократиялық институттарды қорғау. Оның айтуынша бұл құжаттың ережелері міндетті болмаса да, олар барлық елдер ұмтылуы керек мақсаттарды анықтайды
Атап айтқанда Хартияда былай делінген:
-Кез-келген цензура тікелей немесе жанама түрде қабылданбайды. Осыған байланысты бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтерді еркін жинау және тарату құқығын шектейтін заңдар мен тәжірибелер жойылуы керек,ал жергілікті және орталық билік органдары ақпарат көздеріне қол жеткізуді шектеу сияқты,жарияланған немесе жіберілген хабарламалардың мазмұнына араласпауы керек.
-Тәуелсіз баспасөз,телерадио хабарларын тарату органдары барлық елдерде еркін құрылып, жұмыс істей алуы керек
Ел билігі ақпарат органдарын ешқандай экономикалық немесе басқа кемсітушілікке ұшыратпауы керек.Мемлекеттік ақпарат органдары бар елдерде тәуелсіз баспасөзге Барлық материалдар мен техникалық құралдарға бірдей еркін қол жетімділік берілуі керек.
-Мемлекет газет қағаздарына, баспаханалар мен тарату жүйелеріне, жаңалықтар агенттіктерінің байланыс арналарына, теле және радио хабарларын таратуға арналған жиілік пен жабдықтарға қол жеткізуді шектемеуге тиіс.
-Байланыс құралдарын бақылау органдарының мәліметтерді таратуды қиындататын және ақпарат ағынын шектейтін барлық заңды, техникалық және тарифтік қағидалары сотталады.
-Ақпарат органдары Үкіметінің редакторлары әртүрлі пікірлерді жариялауға құқылы болуы керек. Бұл ереже заңмен және тәжірибемен бекітілуі керек.
-Тараптың шекаралары шетелдік журналистер үшін ашық болуға тиіс ешқандай квоталар қолданылмауға тиіс, визалар, баспасөз куәліктері мен өзге де құжаттарды алу туралы сұрау салулар қысқа мерзімде қанағаттандырылуға тиіс. Шетелдік журналистерге ел бойынша жүріп-тұру еркіндігі, мәліметтердің ресми және бейресми көздеріне қолжетімділік, сондай-ақ барлық қажетті кәсіби материалдар мен аппаратураларды еркін әкелу және әкету құқығы берілуге тиіс.
Лицензияны немесе өзге де ресми куәліктерді ресімдеуді талап ету жолымен журналистік қызметке немесе онымен айналысуға қойылатын шектеу жойылуға тиіс.
-Журналистер, басқа азаматтар сияқты, жеке басына қол сұғылмаушылық кепілдігін және заң тарапынан толық қорғауды пайдалануы тиіс. Соғыс аймақтарында жұмыс істейтін журналистер бейбіт тұрғындар болып саналады және қалған бейбіт тұрғындарға берілген барлық құқықтар мен кепілдіктерді пайдаланады.
Қазіргі қазақ қоғамында ең жалпы үш негізгі түрі бар ақпараттық коммуникация тәсілдері: бейресми байланыстар; қоғамдық-саяси ұйымдар (саяси-құқықтық институттар және т.б.); бұқаралық ақпарат құралдары. Қазіргі уақытта бұқаралық ақпарат құралдары әсіресе ақпараттық коммуникация әдістерінен қарқынды дамып келеді.Жалпы бұқаралық ақпарат құралдарын талдау кезінде
ақпаратты тек коммуникация өнімі ретінде түсінуден сақ болу керек. Мұндаймформальды-догматикалық тәсіл олардың мәні, олардың рөлі туралы біржақты және толық емес хабардар болуға бағытталуы мүмкін қоғам өмірі, ол азаматтық қоғамның қазіргі дамуы мен қоғамдық саласының қалыптасу ерекшеліктерін елемей, консервативті көзқарастарды қолдайды. Кезінде бұл тәсіл көп өлшемділікті жоққа шығарады жеке әлеуметтік институт ретінде бұқаралық ақпарат құралдары азаматтық қоғамның элементі, оның өзара байланысы және әлеуметтік қатынастардың шарттылығы.Осы бұқаралық ақпарат құралдары ақпараттық әсер ету тәсілі болып табылады.
Дербес білім беру, қабілетті заманауи технологиялардың көмегімен азаматтарға мақсатты және стихиялық әсер ету, олардың құндылықтарын, көзқарастары мен мінез-құлық мотивтерін қалыптастыру, соның ішінде құқықтық салада да бар.
Бүгінгі таңда бұқаралық ақпарат құралдары азаматтардың, қоғамның және мемлекеттің диалогын жүзеге асыра отырып, азаматтық қоғамның маңызды бөлігі, сондай-ақ жариялылық, ашықтық, жария ету құралы ретінде қарастырылады.
Ашық қоғамның проблемалары демократиялық дамудың маңызды жағының негіздері. Азаматтық қоғамның маңызды құралдары - қоғамдық-құқықтық немесе азаматтарға диалогқа қатысуға мүмкіндік беретін теледидардың, радиохабарлардың және интернеттің қоғамдық құрылымдары қоғамдық салада болуы керек.
Ақпарат құралдарын қоғамдағы әртүрлі процестерді ұйымдастырушы және басқарушы ретінде ұсынуға болады, бұл оларды азаматтық қоғам құру және қазіргі Қазақстан жағдайында жария құқық саласын құру үшін пайдаланудан көрінеді.
мақсаты саяси емес бұқаралық ақпарат құралдары таратылды
бұқараны басу және олардың өмірдің барлық салаларында кең ақпараттық қамтамасыз етілді.Сондай-ақ апталықтар, журналдар пайда болды олар саяси мәселелерді айналып өтуге тырысты.
БАҚ-тың зиянды әсер ету әдістері оқытылмаған оқырмандар, тыңдаушылар және
көрермендер радиация сияқты көрінбейді. Күнделікті сана ақылды және кәсіби журналистердің айтқандары мен көрсеткендерінің бәрін ашық және сенімді түрде сіңіреді. Адамдар олардың мақсатты түрде басқарылатынын білмейді. Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы қоғамдық санаға әсер ету әдістері мен тәсілдері өте көп. Олардың кейбіреулері соншалықты камуфляжды, сондықтан журналистер осы саладағы қолданыстағы заң нормаларын оңай айналып өтеді. Өмірдегі кез-келген маңызды құбылыстар туралы үнсіздік,оқиғалардың ауқымын бұрмалау, кішігірім бөлшектерге назар аудару, сананың теріс деңгейлеріне жүгіну, журналистердің қарсыластарын примитивизациялау топтар арасындағы, этносаралық, ұлтаралық қақтығыстардың өршуіне, алдау, қорлау сезімдерінің пайда болуына әкеледі,қорғансыздық, сенімсіздік, шаршау,
соңында, оқырмандар,тыңдаушылар, көрермендер апатияға ұшырайды. Мүмкін, бұл қазіргі БАҚ-тың мақсаттарының бірі-халықты қалыптастыру,оның төмендігі, әлеуметтік пассивтік кешені.
Сонымен қатар, манипуляцияның өзін оң немесе теріс құбылыс ретінде бағалау мүмкін емес.Оны әлеуметтік және құқықтық пайдалылық тұрғысынан қарастырыңыз. Егер манипуляция зиян келтірсе, егер ол әлеуметтік және құқықтық байланыстарды бұзса, мұндай жағдайлардан аулақ болу керек. Егер манипуляция қоғамның игілігі үшін қызмет етсе, егер ол қоғамды сауатты басқару, құқықтық тәрбие, құқықтық реттеу, құқықтық ағарту құралы болса, онда ол сөзсіз өмір сүруге құқылы.
Бүгінгі таңда теледидар ақпарат беру үшін БАҚ арасында жетекші орын алады, ол қол жетімді және жақсы дамыған және жаһандық даму процестеріне байланысты ол тек жекелеген елдің ғана емес, бүкіл әлемнің халқын қамтудың шынымен жан-жақты сипатына ие болады. Өзіңізді көруге және сезінуге мүмкіндік бар,белгілі бір оқиғаның көрермені ретінде де, оның қатысушысы ретінде де, бұл көбінесе сенім мен қызығушылықты, сондай-ақ азаматтық
қоғамға тән теледидар аудиториясының бірлескен жұмысының әсерін тудырады. Аудиторияны басқару мен әсер етудің ең жақын мүмкіндігі пайда болады, өйткені аудитория мен БАҚ арасында өзіндік диалог құрылады және бұл идеялардың, мақсаттардың көрінісі, сонымен бірге осы мақсаттарды жүзеге асырудың құралдары мен технологиялары.
Жоғарыда айтылғандар аудитория мен теледидар мен жалпы БАҚ арасында пайда болатын диалогтық өзара әрекеттесудің шығармашылық мәні туралы айтуға мүмкіндік береді. Өйткені диалог-
бұл ақпаратты игеру тәсілі ғана емес, бәрінен бұрын біз бәріміз ұмтылатын шынайы демократиялық қоғамдағы бұқаралық-коммуникациялық ақпарат алмасу жүйесінің өміршеңдігінің шарты.
Осыған байланысты келесі байқау дұрыс-бұқаралық ақпарат құралдарын тікелей арна ретінде пайдалану, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарының өкілді демократиясы. Өз елінің өмірін неғұрлым ұтымды жабдықтау, қоғамды осы азаматтық қоғамға қайта құру үшін, онда әрбір мүше үшін ақпараттық таңдау еркіндігі, ақпаратты өндіруде, тұтынуда және иеленуде нақты қамтамасыз ету бар, бұқаралық ақпарат құралдарын түбегейлі өзгерту қажет. Азаматтық, өзін-өзі басқаратын қоғамда жалпыға бірдей компьютерлендіру маңызды мемлекеттік және қоғамдық мәселелерді талқылауға және дауыс беруге қатысуға мүмкіндік береді мәселелер. О.Тоффлер атап өткендей, компьютер урнадан кейінгі демократияның ең үлкен досы болуы мүмкін.
2.3 Қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер
Қоғамдық ұйым-ортақ мүдделер мен мақсаттар негізінде азаматтардың бірлестігі.
Қоғамдық ұйым дегеніміз-қоғамның әлеуметтік денсаулығын, әл-ауқатын және жалпы жұмысын жақсартуға бағытталған ұйым. Қауымдастық ұйымы географиялық, психоәлеуметтік, мәдени, рухани және цифрлық қауымдастықтарда өтеді.
Қауымдастық ұйымы қоғамдық жұмыстарды, қоғамдық жобаларды, қоғамдастықты дамытуды, қоғамдастықтың мүмкіндіктерін кеңейтуді, қоғамдастық құруды және қоғамдастықты жұмылдыруды қамтиды. Бұл география, ортақ кеңістік, ортақ тәжірибе, мүдделер, қажеттіліктер және немесе алаңдаушылықтар төңірегінде жұмылдыру тәсілдері ретінде әрекет ете алатын қоғамдық жобалар, аудандар, ұйымдар, ерікті бірлестіктер, елді мекендер және әлеуметтік желілер арқылы қауымдастықты ұйымдастыру үшін кеңінен қолданылатын модель.
Қоғамдық бірлестіктердің ерекшеліктері:
1) қоғамдық ұйымда міндетті мүшелік көзделеді
2) Қоғамдық қозғалыста, қоғамдық қорда, қоғамдық мекемеде және қоғамдық көркем өнерпаздар органында мүшелік жоқ.
3)заңды тұлғаның құқықтарын мемлекеттік тіркеусіз және иемденбей жұмыс істеу мүмкіндігі. Қоғамдық бірлестік болып саналады басқа коммерциялық емес ұйымдар сияқты мемлекеттік тіркелген сәттен бастап, оны құру туралы, оның жарғысын бекіту және басқару және бақылау резервтік органдарын құру туралы шешімдер қабылданған сәттен бастап құрылмаған. Аталған шешімдер қабылданған сәттен бастап қоғамдық бірлестік өзінің жарғылық қызметін жүзеге асырады, заңды тұлғаның құқықтарын қоспағанда, құқыққа ие болады.
4) қоғамдық бірлестіктер мәртебесінің олардың аумақтық қызмет саласына тәуелділігі. Қазақстанда жалпықазақ, өңіраралық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz