Капиталды өсірудің негізгі әдістері
ЖОСПАР
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I КАПИТАЛ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРДЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Капиталдың экономикалық мәні мен жалпы сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Айналым капиталын басқару саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
II РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КАПИТАЛДЫ ӨСІРУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ТИIМДI ПАЙДАЛАНУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Кәсiпкерлiк капиталдың қалыптасу көздерi . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Рыноктағы капиталдың айналымы және капиталды тиiмдi пайдалану ... 19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I КАПИТАЛ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРДЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Капиталдың экономикалық мәні мен жалпы сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Айналым капиталын басқару саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
II РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КАПИТАЛДЫ ӨСІРУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ТИIМДI ПАЙДАЛАНУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Кәсiпкерлiк капиталдың қалыптасу көздерi . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Рыноктағы капиталдың айналымы және капиталды тиiмдi пайдалану ... 19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
КIРIСПЕ
“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған жағдайда ғана iстей аламыз” деп Елбасымыздың “Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында” атты Қазақстан халқына Жолдауында ерекше атап өттi.
Қазақстан Республикасының бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады. Осының салдарынан отандық өнеркәсiптердiң рынокқа шығарған өнiмдерiнiң бәсекеге қабiлеттiлiгi төмен болып, олардың экономикалық белсендiлiгiнiң өсуiне керi әсер етуде. Яғни, бiр сөзбен айтқанда экономиканың тиiмдi дамуы үшiн ұдайы өндiрiстiң негiзi болып табылатын капиталдардың толық және қарқынды қызмет етуi қажет болып табылады.
Жалпы “капитал” экономикалық тұрғыда бiрiншiден – капитал деген өндiрiстiк құрал-жабдықтар жиынтығы, екiншi жағынан – капитал деген бастапқы ақша сомасы. Екi көзқараста да капитал шаруашыылқта пайда табу мақсатында қолданылатын бастапқы өндiрiстiк резервтердi көрсетедi.
Экономикада капиталдарды тиімді қолдану жалпы экономикалық дамуға қол жеткізеді. Капиталды қалыптастырудың басты мақсаты экономикада шаруашылық етуші субъектілердің өздерінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған және өз активтерін қаржыландыруды айтамыз.
Қазақстан өзiнiң 14 жылдық экономикалық дамуында келесiдей капитал нарығының сипатымен ерекшелендi: елде өндiрiстiк капитал нарығының дамуы әлi күнге дейiн оң бағыт ала алмай отыр, оның басты себебi ел экономикасына құйылып жатқан инвестициялардың басым бөлiгi өндiрiстiң шикiзаттық бағытына тартылуда, ал капиталдың қарыз қаражат нарығының дамуы ТМД елдерi iшiнде ең тиiмдi құрылған жүйе және рыноктық механизмде толық қанды дамып, қызмет iстеп отырған капитал нарығы болып
“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған жағдайда ғана iстей аламыз” деп Елбасымыздың “Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында” атты Қазақстан халқына Жолдауында ерекше атап өттi.
Қазақстан Республикасының бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады. Осының салдарынан отандық өнеркәсiптердiң рынокқа шығарған өнiмдерiнiң бәсекеге қабiлеттiлiгi төмен болып, олардың экономикалық белсендiлiгiнiң өсуiне керi әсер етуде. Яғни, бiр сөзбен айтқанда экономиканың тиiмдi дамуы үшiн ұдайы өндiрiстiң негiзi болып табылатын капиталдардың толық және қарқынды қызмет етуi қажет болып табылады.
Жалпы “капитал” экономикалық тұрғыда бiрiншiден – капитал деген өндiрiстiк құрал-жабдықтар жиынтығы, екiншi жағынан – капитал деген бастапқы ақша сомасы. Екi көзқараста да капитал шаруашыылқта пайда табу мақсатында қолданылатын бастапқы өндiрiстiк резервтердi көрсетедi.
Экономикада капиталдарды тиімді қолдану жалпы экономикалық дамуға қол жеткізеді. Капиталды қалыптастырудың басты мақсаты экономикада шаруашылық етуші субъектілердің өздерінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған және өз активтерін қаржыландыруды айтамыз.
Қазақстан өзiнiң 14 жылдық экономикалық дамуында келесiдей капитал нарығының сипатымен ерекшелендi: елде өндiрiстiк капитал нарығының дамуы әлi күнге дейiн оң бағыт ала алмай отыр, оның басты себебi ел экономикасына құйылып жатқан инвестициялардың басым бөлiгi өндiрiстiң шикiзаттық бағытына тартылуда, ал капиталдың қарыз қаражат нарығының дамуы ТМД елдерi iшiнде ең тиiмдi құрылған жүйе және рыноктық механизмде толық қанды дамып, қызмет iстеп отырған капитал нарығы болып
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Курс экономической теории / Под ред. М.Н.Чепурина, Е.А.Киселевой. – Киров, 1994, гл.13.
2. Макконелл К., Брю С. Экономикс. – М., 1992.
3. Экономическая теория (политэкономия). Учебник. Под общей ред. В.И. Видяпина, Г.П. Журавлевой. - М., 1997.
4. С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметоа, У.А. Жанайдаров Экономикалық теория. Оқу құралы. – Астана: 2002. –464 б.
5. Я.Ә. Әубәкіров, Б.Б. Байжұмаев, Ф.Н. Жақыпова, Т.П. Табеев. –Алматы: Қазақ университеті, 1999. –280 б.
6. Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – Спб: Питер Ком, 1999. – 784с.
7. Экономическая теория. / А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург – 2001г.
8. Миркин Я.М. / Ценные бумаги и фондовой рынок. Москва 1995г.
9. Кенжеғали Сағадиев “Бәсекеге қабiлеттiлiктi өзiмiз жасауымыз керек” // Егемен Қазақстан, 2004 ж.
10. Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық стратегияның басты бағыты” // Аль-Пари, №2-3. 2004 ж.
11. Григорий Марченко “Бәсекеге қабiлеттiлiк – экономикалық категория” // Егемен Қазақстан, 2004 ж.
12. Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной экономики Қазахстана” // Аль-Пари , №1.2004 г.
13. Центральный депозитарий ценных бумаг. // Рынок ценных бумаг Казахстана №3, 2004г.
1. Курс экономической теории / Под ред. М.Н.Чепурина, Е.А.Киселевой. – Киров, 1994, гл.13.
2. Макконелл К., Брю С. Экономикс. – М., 1992.
3. Экономическая теория (политэкономия). Учебник. Под общей ред. В.И. Видяпина, Г.П. Журавлевой. - М., 1997.
4. С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметоа, У.А. Жанайдаров Экономикалық теория. Оқу құралы. – Астана: 2002. –464 б.
5. Я.Ә. Әубәкіров, Б.Б. Байжұмаев, Ф.Н. Жақыпова, Т.П. Табеев. –Алматы: Қазақ университеті, 1999. –280 б.
6. Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – Спб: Питер Ком, 1999. – 784с.
7. Экономическая теория. / А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург – 2001г.
8. Миркин Я.М. / Ценные бумаги и фондовой рынок. Москва 1995г.
9. Кенжеғали Сағадиев “Бәсекеге қабiлеттiлiктi өзiмiз жасауымыз керек” // Егемен Қазақстан, 2004 ж.
10. Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық стратегияның басты бағыты” // Аль-Пари, №2-3. 2004 ж.
11. Григорий Марченко “Бәсекеге қабiлеттiлiк – экономикалық категория” // Егемен Қазақстан, 2004 ж.
12. Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной экономики Қазахстана” // Аль-Пари , №1.2004 г.
13. Центральный депозитарий ценных бумаг. // Рынок ценных бумаг Казахстана №3, 2004г.
ЖОСПАР
КIРIСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I КАПИТАЛ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРДЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Капиталдың экономикалық мәні мен жалпы сипаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Айналым капиталын басқару
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
II РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КАПИТАЛДЫ ӨСІРУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН ОЛАРДЫ
ТИIМДI
ПАЙДАЛАНУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1 Кәсiпкерлiк капиталдың қалыптасу көздерi .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
2.2 Рыноктағы капиталдың айналымы және капиталды тиiмдi пайдалану ... 19
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
КIРIСПЕ
“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай
отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға
тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған
жағдайда ғана iстей аламыз” деп Елбасымыздың “Қазақстан экономикалық,
әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында” атты Қазақстан халқына
Жолдауында ерекше атап өттi.
Қазақстан Республикасының бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында
басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым
бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады. Осының
салдарынан отандық өнеркәсiптердiң рынокқа шығарған өнiмдерiнiң бәсекеге
қабiлеттiлiгi төмен болып, олардың экономикалық белсендiлiгiнiң өсуiне керi
әсер етуде. Яғни, бiр сөзбен айтқанда экономиканың тиiмдi дамуы үшiн ұдайы
өндiрiстiң негiзi болып табылатын капиталдардың толық және қарқынды қызмет
етуi қажет болып табылады.
Жалпы “капитал” экономикалық тұрғыда бiрiншiден – капитал деген
өндiрiстiк құрал-жабдықтар жиынтығы, екiншi жағынан – капитал деген
бастапқы ақша сомасы. Екi көзқараста да капитал шаруашыылқта пайда табу
мақсатында қолданылатын бастапқы өндiрiстiк резервтердi көрсетедi.
Экономикада капиталдарды тиімді қолдану жалпы экономикалық дамуға қол
жеткізеді. Капиталды қалыптастырудың басты мақсаты экономикада шаруашылық
етуші субъектілердің өздерінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған
және өз активтерін қаржыландыруды айтамыз.
Қазақстан өзiнiң 14 жылдық экономикалық дамуында келесiдей капитал
нарығының сипатымен ерекшелендi: елде өндiрiстiк капитал нарығының дамуы
әлi күнге дейiн оң бағыт ала алмай отыр, оның басты себебi ел экономикасына
құйылып жатқан инвестициялардың басым бөлiгi өндiрiстiң шикiзаттық бағытына
тартылуда, ал капиталдың қарыз қаражат нарығының дамуы ТМД елдерi iшiнде ең
тиiмдi құрылған жүйе және рыноктық механизмде толық қанды дамып, қызмет
iстеп отырған капитал нарығы болып табылады. Оның бiрден-бiр мысалы,
елiмiзде ұзақ мерзiмдi несиелер, лизингтiк қатынастар, мемлекеттiк және
корпорациялық бағалы қағаздар нарығының бiрiншi және екiншi нарықтарының
дамуы, ұлттық биржа қор нарығының еркiн аймақ рентiнде қызмет етулерiн атап
өтсек болады.
Сондай-ақ қандай-да болмасын рыноктық экономикада кәсiпкерлiк қызмет
түрiн бастау үшiн ең бiрiншi капиталға қажеттiлiк туындайды. Қазiргi
Қазақстан экономикасында жекешелендiрудiң жаппай жүргiзiлiп, кәсiпкерлiк
қызметтiң дамуы капиталдарға деген сұраныста жылдан жылға артуда. Ол
негiзiнен негiзгi өндiрiстiк капиталдарға деген қажеттiлiктен туындауда.
Кәсiпкерлiк сфераның қандайында болмасын кәсiпкер капитал жұмсап өзiне
тезiрек пайда тауды мақсат етiп қояды. Ол әрине үнемi пайда табуды
көздейдi. Ол үшiн кәсiпкер өндiрiстi үзбей, ұдайы-өспелi өндiрiс негiзiнде
жалғастыра жүргiзуi керек. Осыны қамтамасыз ету үшін айналым активтерін жан-
жақты зерттеп отыру талабы туындайды.
Сондықтан мен, курстық жұмысымның тақырыбын Капиталды өсірудің
негізгі әдістері деп алдым. Бұл тақырыптың өзектiлiгi ел экономикасының
тұрақтылығының негiзi болып табылатын отандық өнеркәсiптердiң рыноктық
жағдайда бәсекеге қабiлеттiлiгi ең бiрiншi сол өндiрiстiң капитал деңгейiне
байланысты болып келедi. Бұл тақырыптың өзектілігі кәсіпорынның айналым
капиталын тиімді қалыптастыру, басқару, ұйымдастыру және оларды тарту
көздерінің жолдарын жақсарту жалпы кәсіпорынның экономикалық жағдайын
жақсартып, олардың үздіксіз, әрі бәсекеге қабілетті заман талабына сай
өнімдер шығаруына септігін тигізеді.
I КАПИТАЛ ЭКОНОМИКАНЫҢ МАҢЫЗДЫ КАТЕГОРИЯСЫ РЕТIНДЕ
1.1 Капиталдың экономикалық мәні мен жалпы сипаты
Капитал бұл өздігінен қолданылып, өсуді қажет ететін экономикалық
категория болып табылады. Капитал сондай-ақ, өндірістің үш негізгі факторы
жер, капитал және еңбек күшінің бірі және ажырамас бөлігі болып табылады.
Экономикада салымдар бойынша капитал екі түрге бөлінеді: кәсіпкерлік
және қарыздық капитал. Кәсіпкерлік капитал өндірістің нақты, материалдық
емес және қаржылық активтерін қалыптастыру және оны басқару болып табылады.
Ал қарыз капиталы бұл ақшалай сипаттағы, яғни несие формасында белгілі бір
пайызбен қайтарылатын және кепілдемелермен қамтамасыз етілетін капитал.
Капиталдың жалпы экономикалық мақсаты мен бағыты өз иесіне ағымды және
болашақта тұрақты пайда әкелу және оның деңгейін көтеруді талап етеді.
Капитал – экономикалық ғылымның ең маңызды категорияларының бiрi,
нарықтық шаруашылықтың қажеттi элементi. Тауар өндiрiсi пайда болып
қалыптасқаннан берi, капитал мынадай тарихи даму формаларына ие болған:
сауда капиталы (көпес капиталы түрiнде), - табиғи капиталдың ең көне еркiн
формасы, өсiмқорлық, осыдан кейiн - өнеркәсiпiк.
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д.Рикардоның еңбектерiнде
зерттелген. Капиалдың формалары мен экономикалық мектептердiң қосарласып
дамуы бұл категорияны тұнғыш зерттеушiлердiң – меркантелистер және
физиократтар оған сыңаржақты қарауының себебi болады.
Капитал категориясына ең толық, жан-жақты зерттеудi өзiнiң “Капитал”
(1867ж) деп аталған еңбегiнлде К.Маркс жүргiзген. Капиталдың қызмет етуiнiң
нақты формаларын зерттеумен қатар, ол оның мәнiн, мазмұнын айқындап
көрсетедi. К.Маркс капиталды зат депп қоймай, ол оны белгiлi бiр
экономикалық қозғалыс деп тұжырымдады. “Капитал” экономикалық ғылымның
тарихында капиталды капиталистер мен жалдамалы жұмысшылыр арасындағы ерекше
белгiлiк тарихи қоғамдық қатынастар деп көрсеттi. Осымен қатар капиталдың
заттық түрi болады: станоу, машина, шикiзаттық түрiнде болады.
Экономикалық теорияның классиктерi капиталдың алғашқы қолданылуын,
капитализмнiң қалыпсауының бастапқы кезеңii деп тұжырымдады.
Капиталдың алғашқы қорлануы өзiндiк еңбекке негiзделген индивидуалдық
жеке меншiктi жою процесi, жұмысшыларды өз еңбегiнiң шартына меншiктен
шеттету процесi. Ол бiр жақтан, тiкелей өндiрушiлердiң тек қана жұмыскерге
– идеалдық жұмыскерге, екiншiден қоғамдық құрал-жабдықтар мен өмiр сүруге
қажет құралдардың капиталға алмасуы болып табылады.
Капиталдың алашқы қорлануының экономикалық негiзiн шаруалар мен
қолөнершiлердiң жаппай экспропорционалдануы құрайды. Екiншiден, елдiң iшкi
жағында экономикалық бостандыққа ие болған жерлер пайда болды және
шетелдерден территорияалды басып алынып, оларды отарға айналдыру кең өрiс
алды. Үшiншiден, капиталдың барлық нысандары – сауда, өсiмқорлық,
өнеркәсiптiк - екпiндi дамыды. Осымен бiрге капиталдың қорлануы ақша және
құрал-жабдықтар түрiнде қорлану арқылы жүрiп отырды.
Капитал өз кезегінде әр түрлі белгілеріне байланысты жіктеледі:
• Шаруашылық жүргізуші субъектісі капиталдық қайнар көзі бойынша
меншіктік және қарыз капиталы болып жіктеледі; меншік капиталы
кәсіпорынның өзіндік меншік активтерінен құралады және ол жалпы
капиталдардың ішінде маңызды роль атқарып тұруы керек.
• Қолданылу мақсаты бойынша капиталдар: өнеркәсіптік, қарыздық және
спекулятивтік боып бөлінеді.
• Инвестициялау формасы бойынша келесі формаларда болады. Оларға:
ақшалай, материалды және материалды емес формада.
• Инвестициялау объектісі болып негізгі және айнымалы капиталдар жатады.
Мұнда негізгі капиталға айналым активтері емес айналым емес активтер
қатарына жатады.
• Меншік формасы бойынша капиталдар мемлекеттік, жеке және аралас болып
жіктелінеді.
• Ұйымдық-құқықтық қызмет формасы бойынша капитал акционерлік және жеке
капитал негізінде құрылады.
• Мәліметтерді қарастыруға байланысты капитал қызметтерінің нақты қызмет
етуі.
• Қайнар көздері бойынша жалпы инвестициялар шетелдік және отандық болып
жіктелінеді.
Мемлекет тапшылығын жою үшiн мемлекет ақша капиталының иелерi арасында
iрi сомаға заем орналастыратын болды. Бұл мемлекетке қарыз берушi бейнесiн
алған буржуазияға, үкiметтiң мiндеттемелерiне сәйкес төленетiн, елеулi
көлемдегi проценттердi иеленуiне мүмкiндiк бередi. Мемлекеттiк несиенiң
дамуы бағалы қағаздардың, биржалық ойындардың дамуын жандандырды. Осының
негiзiнде көп мөлшерде экономикада ақша капиталдары немесе қаржы
капиталдары қалыптасты.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызды құралы болып протекционизм
жүйесi қызмет еттi. Сыртқы сауда саясаты импорттық баж салығының жоғары
болуын талап еттi. Бұл басқа елдерден келетiн тауарларға шек қоюға және
өнеркәсiп тауарларын осы елден сыртқа шығарғаны үшiн сыйлық төлеуге жол
ашты. Осы саясаттың негiзiнде ұлттық капиталдың көбеюi мемлекеттiк негiзде
iске асырылып, ол белгiлi бiр саясаттармен реттелiп отырылды.
Капиталдың алғашқы қорлануын қамтамасыз етiп оны дүниеге әкелген
өндiргiш күштердiң дамуы, тауар-ақша қатынастарының өсуi және шамамен кең
дамыған ұлттық нарықтардың қалыптасуы болды.
Ел экономикасында капиталға деген сұраныстың өсуiне басты себеп
кәсiпкерлiк қызметтiң жылдан-жылға дамуы болып табылады. Осы сұранысты
қамтамасыз етудiң iшкi және сыртқы қайнар көздерi бар. Iшкi себептерге ең
алдымен жекешелендiру реформасы жатады. Ол мемлекеттiк меншiктiң келесi
әдiстер арқылы бөлiнуiне әсер етедi:
• өнеркәсiптiң ауыр және жеңiл салаларындағы қаражаттарды екiншiсiнiң
пайдасына сәйкес қайта бөлу;
• капиталды қызметтер мен сауда сферасындағы шоғырландыру;
• сыртқы сауданы ырықтандыру нәтижесiнде түскен пайданы шетелдермен
сауда сауда жасайтын фирмалардың алуы;
• коррупция, рэкет, көлеңке экономика және т.б.
Ал сыртқы қайнар көздерiне шетелдерден келiп жатқан несиелер жатады.
Экономикада капиталдарды тиімді қолдану жалпы экономикалық дамуға қол
жеткізеді. Капиталды қалыптастырудың басты мақсаты экономикада шаруашылық
етуші субъектілердің өздерінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған
және өз активтерін қаржыландыруды айтамыз. Осы мақсатқа жетуде және
капиталдарды тиімді қалыптастыруда келесідей қағидалар қалыптасады:
• Жаңа кәсіпорынды ашуға қажетті бастапқы шығындар, бұл көбінесе меншік
капиталы негізінде жүргізіледі;
• Капиталдың өндіріске қажетті деңгейін анықтау. Бұл кезеңде капитал екі
топқа бөлінеді:
1. жобалау алдындағы шығындар, кәсіпорынның сметалық шығындарына
байланыссыз;
2. жобалық шығындар, кәсіпорынның нақты өндірістік шыңындарына
байланысты. Бұған кәсіпорынның техника-экономикалық негіздемесі,
бизнес-жоспар және т.б. негізгі және айнымалы капитал шығындары
жатады.
• Капиталды тиімді қолдануды қамтамасыз ету. Бұл тиімді капитал құрылымы
меншік және қарыз капиталдарының ара-қатынасы негізінде сипатталады.
Кәсіпорынның меншік капиталына көбінесе жарғылық, үстеме және резервті
капиталдар жатады.
Кәсіпорынның капитал құрылымы өз кезегінде кәсіпорынның инвестициялық
шешім қабылдауында негізгі мақсаттарды анықтайды. Кәсіпорынның
инвестициялық шешімін келесі суреттен көре аламыз:
Сурет-1 – Кәсіпорынның инвестициялық шешімін қабылдаудағы капитал
нарығының маңыздылығы
1.2 Айналым капиталын басқару саясаты
Айналым капиталын басқару жалпы кәсіпорынның күнделікті атқаруды қажет
ететін қызметтерінің бірі болып табылады. Айналым активтерін басқару ең
алдымен айналым активтерінің қалай ұйымдастырылғанына байланысты, яғни оны
келесідей кезеңдер бойынша сипаттауға болады.
Жалпы корпорацияның айналым капиталын басқаруды және ұйымдаструды
қаржы менеджментi қаржыны басқарудың тиiстi элементтерiн – ақпаратты,
жоспарлауды, ұйымдастыруды, реттеудi, бақылауды және бағалауды iске
асырады. Қаржы менджментiн жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы
болып табылады. Бұл орта бағалардың еркiн жүйесi, тауар мен қызметтердiң
рыногымен қатар еңбек, капиталдыр, өндiрiс құрал-жабдықтары рыногiнiң жұмыс
iстеуi, корпорациялардың қызметiн мемлекеттiк реттеудегi заңнамалық
рететудегi кәсiпкерлiк қызметтi коммерциялық есеп негiзiнде жүргiзуге
мүмкiндiк бередi.
Қаржы менеджментi келесi кезеңдердiң дәйектi ауысымы ретiнде
сипаттауға болады:
1. Ақша қаражаттарын және айналым активтерін (капиталды) пайдаланудың
мiндетiн қою және мақсатын анықтау;
2. Айналым активтерінің қозғалысын басқарудың қаржылық әдiстерiн,
тәсiлдерiн анықтау;
3. Қабылданған шешiм бойынша айналым активтері жөнiндегi шешiмдi бизнес-
жоспар немесе басқа рәсiмдеу түрiндегi iс-әрекеттердiң бағдарламасын
жасау;
4. Айналым активтерін қызмет етуін және орындалуын ұйымдастыру;
5. Айналым активтерін басқаруда бақылау жасау және қажеттi түзетулер
енгiзу, алдағы өндірістік кезеңдерге қажетті материалдар көлемін
анықтау;
Қаржы менеджментiнiң маңызды аспектiсi кәсiпорынның айналым
активтерінің қаржылық жай-күйiн талдау болып табылады. Бұл кәсiпорынның
қаржы тұрақтылығын (рентабельдiлiктi, төлем қабiлетiн, несиелердi өтеу
деңгейiн), оның рыноктағы жағдайын (бәсекеге қабiлеттiлiгiн) сипаттау үшiн
қажеттi. Талдаудағы қажеттi ақпараттар бухгалтерлiк баланста, қаржы
шаруашылығы нәтижелерi туралы есепте (пайда және зияндар туралы есепте),
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте болады.
Сөйтiп, қаржы менеджментi кәсiпорынның күнделікті өндірісіне қажетті
айналым активтерін және тағы басқа активтерді қаржылық қамтамасыз етiлуiн
тактикасы мен стратегиясы ретiнде қаржының тиiмдi iс-әрекет етуiнiң
мақсаттары үшiн оның ағымдарын басқаруға мүмкiндiк бередi. Корпорацияның
қаржы саясатында қаржы менеджментiнiң жалпы мақсатты нұсқамасы –
экономикалық дамудың iшкi және сыртқы факторларын есепке алу негiзiнде
корпорацияның рынокта тең қаржы саясатын жүзеге асыру болып табылады.
Кәсіпорынның айналым капиталының жетіспеушілігі салдары ең бастысы
кәсіпорынның қаржылық тұрақтығына байланысты. Айналым активтерін
ұйымдастыру олардың тиімділігін арттыру мәселесімен айналысады. Олар:
• Айналым құрамын және құрылымын анықтау;
• Кәсіпорынның айналым активтерінің қажеттілік деңгейінің оптималды
көлемін анықтау;
• Айналым активтерінің қалыптастыру көздерінің тиімді тарту жолдары мен
каналдарын анықтау;
• Айналым активтерін бөлу және оларды ұтымды қолдану шаралары;
• Айналым активтерінің сақталуын және қауіпсіздігіен қамтамасыз ету;
Айналым құрамы өндірістік қорлар және айналым қорлары қалыптастырушы
элементтер жиынтығын айтады. Ал құрылымы әрбір айналым элементінің жалпы
активтердегі үлесін анықтайды. Кәсіпорын қызметін қаржыландыру және
несиелеуде кәсіпорын активтерінің негізгі құрамын келесі көрсеткіштер
құрайды:
• Тауарлы-материалды құндылықтардың қорын басқару;
• Дебиторлық қарыздарды басқару;
• Есеп қаражаттарын басқару;
• Ақша қаражаттарын қалыптастыру.
Мұндағы тауарлы материалдық қорларды басқару кәсіпорының қызмет етуіне
күнделікті қажетті болып табылатын айналым қорларын дер кезінде қамтамасыз
етуді талап етеді. Өйткені өндіріске немесе қызмет көрстеуге байланысты
материалдарды уақытымен қамтамасыз етіп отырмаса, онда жалпы өндіріс
тоқтап, кәсіпорынның тұрақты қызмет етуіне зиянды әсер етеді.
Дебиторлық қарыздарды басқару кәсіпорынның өз қызметін тиімді
ұйымдастыруындағы қажетті қарыз несиелерінің тартылуындағы тиімді жақтарын
анықтау немесе қарыз берудегі қызметін анықтау болып табылады. Мысалы,
кәсіпорын несие алуда ұзақ мерзімді немесе қысқа мерзімдегі, банктерден
немесе банктік емес ұйымдардан алудың қайсы жолдары ұтымды екенін анықтау
қажеттігі туындайды.
Кәсіпорынның есеп құжаттарын басқару бұл өз кезегінде бухалтерлік есеп
негізінде көрініс табады. Бухгалтерлік құжаттарға кәсіпорынның бухгалтерлік
қызметі, оның шығындары мен табыстарының есебі, қорытынды есептері жатады.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде айналым активтерінің үлесі айтарлықтай
орын алады. Бұл әсіресе қаржы салаларында кең көрініс табады.
Ақша қаражаттарын басқаруда кәсіпорынның айналым активтерінің күрделі
әрі барлық қызметтерді жүргізудің және ұйымдастырудың негізі болып
табылатын ақша қорларын және ақша қаражаттарын қалыптастыру мен тиімді
пайдаланудан туындайды. Ұдайы өндiрiстiк тұжырымдаманы жақтаушылар қаржының
экономикадағы келесi үш қызметiн көрсетедi:
1. Ақшалай табыстар мен қорларды жасау;
2. Ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану;
3. Бақылау қызметi.
Мемлекет және кәсiпорындар өзiнiң иелiгiне материалдық өндiрiс
сферасында жасалған қоғамдық жиынтық өнiм және өзiндiк өнiм құнының бiр
бөлiгiн алып немесе тартып отырады. Бұл процесс қаржының қызметi ақша
қорларын жасау арқылы жүзеге асады.
Осы жиналған немесе тартылған ақша қорларын экономикада орынды жұмсау
қаржының екiншi қызметi ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану арқылы
жүзеге асырылады. Әрине жоғарыда аталған қызметтердiң барлығы бiр-бiрiмен
тығыз байланысты және олардың қызметтерi бiр-бiрiнсiз жүзеге аспайтын
белгiлi бiр экономикалық жүйе болып табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорының айналым активтерін басқарудың негізі
айналым активтерін тиімді қолдану мен пайдалану әдістерін анықтау болып
табылады. Оның іске асуын келесі суреттен көре аламыз:
Сурет-1– Айналым капиталын басқарудың тиімділігін анықтау
Мұндағы айналым капиталдарының жылдамдығын анықтауда белгілі бір
кезеңдегі кәсіпорынның салынған капиталдарының қайтарылуы және үстеме пайда
әкелу аралығы сипатталады, яғни осындай ұдайы ұлғаймалы өндірістен неше
айналым болғандығын сипаттайды. Егер неғұрлым айналым активтерінің айналу
жылдамдығы көбірек болған сайын, соғұрлым олардың экономикалық қызметінің
тиімділігі көрініс табады және бұл өнімге сұраныс та арта береді.
Сондай корпорация жағдайын сипаттағанда олардың айналым активтерінің
көлемінің де маңызы зор. Себебі, егер айналым активтерінің жылдамдығы тез
болуы мүмкін, бірақта ондағы айналым қорларының үлесі мардымсыз болып
келеді. Мысалы, ірі өндірістпен айналысатын корпорациялардың айналым
қорларының көлемі де ірі көлемде сипат алады, ал бұл өз кезегінде айналым
активтерінің айналым жылдамдығын кемітеді.
II РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КАПИТАЛДЫ ӨСІРУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН ОЛАРДЫ
ТИIМДI ПАЙДАЛАНУ
2.1 Кәсiпкерлiк капиталдың қалыптасу көздерi
Iс-әрекеттерiнiң қандай мерзiмiнде болмасын, кәсiпкер инвестициялар
жасап отырады, олардың сипаты мен көздерi iс-әрекеттiң кезеңiне тәуелдi
болады.
Кәсiпкерлiк бизнестi ұйымдастырудың бастапқы кезеңiнде капиталдың
алғашқы салымын жасау керек. Бастапқы капитал деп өндiрiстiң бастапқы
кезенiнде жасалатын капиталдың алғашқы сомасы мен ағымдағы капитал
кәсiпорын тiркеуге, банкте есеп-шот ашуға немесе жалға алу қызметтерiнде,
ғимараттарды жөндеуге, оны қайта құруға, машиналар, құрал-жабдықтар,
патенттер, лицензиялар сатып алуға жұмсалады.
Ағымдық шығындарға шикiзат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КIРIСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I КАПИТАЛ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРДЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Капиталдың экономикалық мәні мен жалпы сипаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Айналым капиталын басқару
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
II РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КАПИТАЛДЫ ӨСІРУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН ОЛАРДЫ
ТИIМДI
ПАЙДАЛАНУ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1 Кәсiпкерлiк капиталдың қалыптасу көздерi .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
2.2 Рыноктағы капиталдың айналымы және капиталды тиiмдi пайдалану ... 19
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
КIРIСПЕ
“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай
отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға
тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған
жағдайда ғана iстей аламыз” деп Елбасымыздың “Қазақстан экономикалық,
әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында” атты Қазақстан халқына
Жолдауында ерекше атап өттi.
Қазақстан Республикасының бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында
басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым
бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады. Осының
салдарынан отандық өнеркәсiптердiң рынокқа шығарған өнiмдерiнiң бәсекеге
қабiлеттiлiгi төмен болып, олардың экономикалық белсендiлiгiнiң өсуiне керi
әсер етуде. Яғни, бiр сөзбен айтқанда экономиканың тиiмдi дамуы үшiн ұдайы
өндiрiстiң негiзi болып табылатын капиталдардың толық және қарқынды қызмет
етуi қажет болып табылады.
Жалпы “капитал” экономикалық тұрғыда бiрiншiден – капитал деген
өндiрiстiк құрал-жабдықтар жиынтығы, екiншi жағынан – капитал деген
бастапқы ақша сомасы. Екi көзқараста да капитал шаруашыылқта пайда табу
мақсатында қолданылатын бастапқы өндiрiстiк резервтердi көрсетедi.
Экономикада капиталдарды тиімді қолдану жалпы экономикалық дамуға қол
жеткізеді. Капиталды қалыптастырудың басты мақсаты экономикада шаруашылық
етуші субъектілердің өздерінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған
және өз активтерін қаржыландыруды айтамыз.
Қазақстан өзiнiң 14 жылдық экономикалық дамуында келесiдей капитал
нарығының сипатымен ерекшелендi: елде өндiрiстiк капитал нарығының дамуы
әлi күнге дейiн оң бағыт ала алмай отыр, оның басты себебi ел экономикасына
құйылып жатқан инвестициялардың басым бөлiгi өндiрiстiң шикiзаттық бағытына
тартылуда, ал капиталдың қарыз қаражат нарығының дамуы ТМД елдерi iшiнде ең
тиiмдi құрылған жүйе және рыноктық механизмде толық қанды дамып, қызмет
iстеп отырған капитал нарығы болып табылады. Оның бiрден-бiр мысалы,
елiмiзде ұзақ мерзiмдi несиелер, лизингтiк қатынастар, мемлекеттiк және
корпорациялық бағалы қағаздар нарығының бiрiншi және екiншi нарықтарының
дамуы, ұлттық биржа қор нарығының еркiн аймақ рентiнде қызмет етулерiн атап
өтсек болады.
Сондай-ақ қандай-да болмасын рыноктық экономикада кәсiпкерлiк қызмет
түрiн бастау үшiн ең бiрiншi капиталға қажеттiлiк туындайды. Қазiргi
Қазақстан экономикасында жекешелендiрудiң жаппай жүргiзiлiп, кәсiпкерлiк
қызметтiң дамуы капиталдарға деген сұраныста жылдан жылға артуда. Ол
негiзiнен негiзгi өндiрiстiк капиталдарға деген қажеттiлiктен туындауда.
Кәсiпкерлiк сфераның қандайында болмасын кәсiпкер капитал жұмсап өзiне
тезiрек пайда тауды мақсат етiп қояды. Ол әрине үнемi пайда табуды
көздейдi. Ол үшiн кәсiпкер өндiрiстi үзбей, ұдайы-өспелi өндiрiс негiзiнде
жалғастыра жүргiзуi керек. Осыны қамтамасыз ету үшін айналым активтерін жан-
жақты зерттеп отыру талабы туындайды.
Сондықтан мен, курстық жұмысымның тақырыбын Капиталды өсірудің
негізгі әдістері деп алдым. Бұл тақырыптың өзектiлiгi ел экономикасының
тұрақтылығының негiзi болып табылатын отандық өнеркәсiптердiң рыноктық
жағдайда бәсекеге қабiлеттiлiгi ең бiрiншi сол өндiрiстiң капитал деңгейiне
байланысты болып келедi. Бұл тақырыптың өзектілігі кәсіпорынның айналым
капиталын тиімді қалыптастыру, басқару, ұйымдастыру және оларды тарту
көздерінің жолдарын жақсарту жалпы кәсіпорынның экономикалық жағдайын
жақсартып, олардың үздіксіз, әрі бәсекеге қабілетті заман талабына сай
өнімдер шығаруына септігін тигізеді.
I КАПИТАЛ ЭКОНОМИКАНЫҢ МАҢЫЗДЫ КАТЕГОРИЯСЫ РЕТIНДЕ
1.1 Капиталдың экономикалық мәні мен жалпы сипаты
Капитал бұл өздігінен қолданылып, өсуді қажет ететін экономикалық
категория болып табылады. Капитал сондай-ақ, өндірістің үш негізгі факторы
жер, капитал және еңбек күшінің бірі және ажырамас бөлігі болып табылады.
Экономикада салымдар бойынша капитал екі түрге бөлінеді: кәсіпкерлік
және қарыздық капитал. Кәсіпкерлік капитал өндірістің нақты, материалдық
емес және қаржылық активтерін қалыптастыру және оны басқару болып табылады.
Ал қарыз капиталы бұл ақшалай сипаттағы, яғни несие формасында белгілі бір
пайызбен қайтарылатын және кепілдемелермен қамтамасыз етілетін капитал.
Капиталдың жалпы экономикалық мақсаты мен бағыты өз иесіне ағымды және
болашақта тұрақты пайда әкелу және оның деңгейін көтеруді талап етеді.
Капитал – экономикалық ғылымның ең маңызды категорияларының бiрi,
нарықтық шаруашылықтың қажеттi элементi. Тауар өндiрiсi пайда болып
қалыптасқаннан берi, капитал мынадай тарихи даму формаларына ие болған:
сауда капиталы (көпес капиталы түрiнде), - табиғи капиталдың ең көне еркiн
формасы, өсiмқорлық, осыдан кейiн - өнеркәсiпiк.
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д.Рикардоның еңбектерiнде
зерттелген. Капиалдың формалары мен экономикалық мектептердiң қосарласып
дамуы бұл категорияны тұнғыш зерттеушiлердiң – меркантелистер және
физиократтар оған сыңаржақты қарауының себебi болады.
Капитал категориясына ең толық, жан-жақты зерттеудi өзiнiң “Капитал”
(1867ж) деп аталған еңбегiнлде К.Маркс жүргiзген. Капиталдың қызмет етуiнiң
нақты формаларын зерттеумен қатар, ол оның мәнiн, мазмұнын айқындап
көрсетедi. К.Маркс капиталды зат депп қоймай, ол оны белгiлi бiр
экономикалық қозғалыс деп тұжырымдады. “Капитал” экономикалық ғылымның
тарихында капиталды капиталистер мен жалдамалы жұмысшылыр арасындағы ерекше
белгiлiк тарихи қоғамдық қатынастар деп көрсеттi. Осымен қатар капиталдың
заттық түрi болады: станоу, машина, шикiзаттық түрiнде болады.
Экономикалық теорияның классиктерi капиталдың алғашқы қолданылуын,
капитализмнiң қалыпсауының бастапқы кезеңii деп тұжырымдады.
Капиталдың алғашқы қорлануы өзiндiк еңбекке негiзделген индивидуалдық
жеке меншiктi жою процесi, жұмысшыларды өз еңбегiнiң шартына меншiктен
шеттету процесi. Ол бiр жақтан, тiкелей өндiрушiлердiң тек қана жұмыскерге
– идеалдық жұмыскерге, екiншiден қоғамдық құрал-жабдықтар мен өмiр сүруге
қажет құралдардың капиталға алмасуы болып табылады.
Капиталдың алашқы қорлануының экономикалық негiзiн шаруалар мен
қолөнершiлердiң жаппай экспропорционалдануы құрайды. Екiншiден, елдiң iшкi
жағында экономикалық бостандыққа ие болған жерлер пайда болды және
шетелдерден территорияалды басып алынып, оларды отарға айналдыру кең өрiс
алды. Үшiншiден, капиталдың барлық нысандары – сауда, өсiмқорлық,
өнеркәсiптiк - екпiндi дамыды. Осымен бiрге капиталдың қорлануы ақша және
құрал-жабдықтар түрiнде қорлану арқылы жүрiп отырды.
Капитал өз кезегінде әр түрлі белгілеріне байланысты жіктеледі:
• Шаруашылық жүргізуші субъектісі капиталдық қайнар көзі бойынша
меншіктік және қарыз капиталы болып жіктеледі; меншік капиталы
кәсіпорынның өзіндік меншік активтерінен құралады және ол жалпы
капиталдардың ішінде маңызды роль атқарып тұруы керек.
• Қолданылу мақсаты бойынша капиталдар: өнеркәсіптік, қарыздық және
спекулятивтік боып бөлінеді.
• Инвестициялау формасы бойынша келесі формаларда болады. Оларға:
ақшалай, материалды және материалды емес формада.
• Инвестициялау объектісі болып негізгі және айнымалы капиталдар жатады.
Мұнда негізгі капиталға айналым активтері емес айналым емес активтер
қатарына жатады.
• Меншік формасы бойынша капиталдар мемлекеттік, жеке және аралас болып
жіктелінеді.
• Ұйымдық-құқықтық қызмет формасы бойынша капитал акционерлік және жеке
капитал негізінде құрылады.
• Мәліметтерді қарастыруға байланысты капитал қызметтерінің нақты қызмет
етуі.
• Қайнар көздері бойынша жалпы инвестициялар шетелдік және отандық болып
жіктелінеді.
Мемлекет тапшылығын жою үшiн мемлекет ақша капиталының иелерi арасында
iрi сомаға заем орналастыратын болды. Бұл мемлекетке қарыз берушi бейнесiн
алған буржуазияға, үкiметтiң мiндеттемелерiне сәйкес төленетiн, елеулi
көлемдегi проценттердi иеленуiне мүмкiндiк бередi. Мемлекеттiк несиенiң
дамуы бағалы қағаздардың, биржалық ойындардың дамуын жандандырды. Осының
негiзiнде көп мөлшерде экономикада ақша капиталдары немесе қаржы
капиталдары қалыптасты.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызды құралы болып протекционизм
жүйесi қызмет еттi. Сыртқы сауда саясаты импорттық баж салығының жоғары
болуын талап еттi. Бұл басқа елдерден келетiн тауарларға шек қоюға және
өнеркәсiп тауарларын осы елден сыртқа шығарғаны үшiн сыйлық төлеуге жол
ашты. Осы саясаттың негiзiнде ұлттық капиталдың көбеюi мемлекеттiк негiзде
iске асырылып, ол белгiлi бiр саясаттармен реттелiп отырылды.
Капиталдың алғашқы қорлануын қамтамасыз етiп оны дүниеге әкелген
өндiргiш күштердiң дамуы, тауар-ақша қатынастарының өсуi және шамамен кең
дамыған ұлттық нарықтардың қалыптасуы болды.
Ел экономикасында капиталға деген сұраныстың өсуiне басты себеп
кәсiпкерлiк қызметтiң жылдан-жылға дамуы болып табылады. Осы сұранысты
қамтамасыз етудiң iшкi және сыртқы қайнар көздерi бар. Iшкi себептерге ең
алдымен жекешелендiру реформасы жатады. Ол мемлекеттiк меншiктiң келесi
әдiстер арқылы бөлiнуiне әсер етедi:
• өнеркәсiптiң ауыр және жеңiл салаларындағы қаражаттарды екiншiсiнiң
пайдасына сәйкес қайта бөлу;
• капиталды қызметтер мен сауда сферасындағы шоғырландыру;
• сыртқы сауданы ырықтандыру нәтижесiнде түскен пайданы шетелдермен
сауда сауда жасайтын фирмалардың алуы;
• коррупция, рэкет, көлеңке экономика және т.б.
Ал сыртқы қайнар көздерiне шетелдерден келiп жатқан несиелер жатады.
Экономикада капиталдарды тиімді қолдану жалпы экономикалық дамуға қол
жеткізеді. Капиталды қалыптастырудың басты мақсаты экономикада шаруашылық
етуші субъектілердің өздерінің қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған
және өз активтерін қаржыландыруды айтамыз. Осы мақсатқа жетуде және
капиталдарды тиімді қалыптастыруда келесідей қағидалар қалыптасады:
• Жаңа кәсіпорынды ашуға қажетті бастапқы шығындар, бұл көбінесе меншік
капиталы негізінде жүргізіледі;
• Капиталдың өндіріске қажетті деңгейін анықтау. Бұл кезеңде капитал екі
топқа бөлінеді:
1. жобалау алдындағы шығындар, кәсіпорынның сметалық шығындарына
байланыссыз;
2. жобалық шығындар, кәсіпорынның нақты өндірістік шыңындарына
байланысты. Бұған кәсіпорынның техника-экономикалық негіздемесі,
бизнес-жоспар және т.б. негізгі және айнымалы капитал шығындары
жатады.
• Капиталды тиімді қолдануды қамтамасыз ету. Бұл тиімді капитал құрылымы
меншік және қарыз капиталдарының ара-қатынасы негізінде сипатталады.
Кәсіпорынның меншік капиталына көбінесе жарғылық, үстеме және резервті
капиталдар жатады.
Кәсіпорынның капитал құрылымы өз кезегінде кәсіпорынның инвестициялық
шешім қабылдауында негізгі мақсаттарды анықтайды. Кәсіпорынның
инвестициялық шешімін келесі суреттен көре аламыз:
Сурет-1 – Кәсіпорынның инвестициялық шешімін қабылдаудағы капитал
нарығының маңыздылығы
1.2 Айналым капиталын басқару саясаты
Айналым капиталын басқару жалпы кәсіпорынның күнделікті атқаруды қажет
ететін қызметтерінің бірі болып табылады. Айналым активтерін басқару ең
алдымен айналым активтерінің қалай ұйымдастырылғанына байланысты, яғни оны
келесідей кезеңдер бойынша сипаттауға болады.
Жалпы корпорацияның айналым капиталын басқаруды және ұйымдаструды
қаржы менеджментi қаржыны басқарудың тиiстi элементтерiн – ақпаратты,
жоспарлауды, ұйымдастыруды, реттеудi, бақылауды және бағалауды iске
асырады. Қаржы менджментiн жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы
болып табылады. Бұл орта бағалардың еркiн жүйесi, тауар мен қызметтердiң
рыногымен қатар еңбек, капиталдыр, өндiрiс құрал-жабдықтары рыногiнiң жұмыс
iстеуi, корпорациялардың қызметiн мемлекеттiк реттеудегi заңнамалық
рететудегi кәсiпкерлiк қызметтi коммерциялық есеп негiзiнде жүргiзуге
мүмкiндiк бередi.
Қаржы менеджментi келесi кезеңдердiң дәйектi ауысымы ретiнде
сипаттауға болады:
1. Ақша қаражаттарын және айналым активтерін (капиталды) пайдаланудың
мiндетiн қою және мақсатын анықтау;
2. Айналым активтерінің қозғалысын басқарудың қаржылық әдiстерiн,
тәсiлдерiн анықтау;
3. Қабылданған шешiм бойынша айналым активтері жөнiндегi шешiмдi бизнес-
жоспар немесе басқа рәсiмдеу түрiндегi iс-әрекеттердiң бағдарламасын
жасау;
4. Айналым активтерін қызмет етуін және орындалуын ұйымдастыру;
5. Айналым активтерін басқаруда бақылау жасау және қажеттi түзетулер
енгiзу, алдағы өндірістік кезеңдерге қажетті материалдар көлемін
анықтау;
Қаржы менеджментiнiң маңызды аспектiсi кәсiпорынның айналым
активтерінің қаржылық жай-күйiн талдау болып табылады. Бұл кәсiпорынның
қаржы тұрақтылығын (рентабельдiлiктi, төлем қабiлетiн, несиелердi өтеу
деңгейiн), оның рыноктағы жағдайын (бәсекеге қабiлеттiлiгiн) сипаттау үшiн
қажеттi. Талдаудағы қажеттi ақпараттар бухгалтерлiк баланста, қаржы
шаруашылығы нәтижелерi туралы есепте (пайда және зияндар туралы есепте),
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте болады.
Сөйтiп, қаржы менеджментi кәсiпорынның күнделікті өндірісіне қажетті
айналым активтерін және тағы басқа активтерді қаржылық қамтамасыз етiлуiн
тактикасы мен стратегиясы ретiнде қаржының тиiмдi iс-әрекет етуiнiң
мақсаттары үшiн оның ағымдарын басқаруға мүмкiндiк бередi. Корпорацияның
қаржы саясатында қаржы менеджментiнiң жалпы мақсатты нұсқамасы –
экономикалық дамудың iшкi және сыртқы факторларын есепке алу негiзiнде
корпорацияның рынокта тең қаржы саясатын жүзеге асыру болып табылады.
Кәсіпорынның айналым капиталының жетіспеушілігі салдары ең бастысы
кәсіпорынның қаржылық тұрақтығына байланысты. Айналым активтерін
ұйымдастыру олардың тиімділігін арттыру мәселесімен айналысады. Олар:
• Айналым құрамын және құрылымын анықтау;
• Кәсіпорынның айналым активтерінің қажеттілік деңгейінің оптималды
көлемін анықтау;
• Айналым активтерінің қалыптастыру көздерінің тиімді тарту жолдары мен
каналдарын анықтау;
• Айналым активтерін бөлу және оларды ұтымды қолдану шаралары;
• Айналым активтерінің сақталуын және қауіпсіздігіен қамтамасыз ету;
Айналым құрамы өндірістік қорлар және айналым қорлары қалыптастырушы
элементтер жиынтығын айтады. Ал құрылымы әрбір айналым элементінің жалпы
активтердегі үлесін анықтайды. Кәсіпорын қызметін қаржыландыру және
несиелеуде кәсіпорын активтерінің негізгі құрамын келесі көрсеткіштер
құрайды:
• Тауарлы-материалды құндылықтардың қорын басқару;
• Дебиторлық қарыздарды басқару;
• Есеп қаражаттарын басқару;
• Ақша қаражаттарын қалыптастыру.
Мұндағы тауарлы материалдық қорларды басқару кәсіпорының қызмет етуіне
күнделікті қажетті болып табылатын айналым қорларын дер кезінде қамтамасыз
етуді талап етеді. Өйткені өндіріске немесе қызмет көрстеуге байланысты
материалдарды уақытымен қамтамасыз етіп отырмаса, онда жалпы өндіріс
тоқтап, кәсіпорынның тұрақты қызмет етуіне зиянды әсер етеді.
Дебиторлық қарыздарды басқару кәсіпорынның өз қызметін тиімді
ұйымдастыруындағы қажетті қарыз несиелерінің тартылуындағы тиімді жақтарын
анықтау немесе қарыз берудегі қызметін анықтау болып табылады. Мысалы,
кәсіпорын несие алуда ұзақ мерзімді немесе қысқа мерзімдегі, банктерден
немесе банктік емес ұйымдардан алудың қайсы жолдары ұтымды екенін анықтау
қажеттігі туындайды.
Кәсіпорынның есеп құжаттарын басқару бұл өз кезегінде бухалтерлік есеп
негізінде көрініс табады. Бухгалтерлік құжаттарға кәсіпорынның бухгалтерлік
қызметі, оның шығындары мен табыстарының есебі, қорытынды есептері жатады.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде айналым активтерінің үлесі айтарлықтай
орын алады. Бұл әсіресе қаржы салаларында кең көрініс табады.
Ақша қаражаттарын басқаруда кәсіпорынның айналым активтерінің күрделі
әрі барлық қызметтерді жүргізудің және ұйымдастырудың негізі болып
табылатын ақша қорларын және ақша қаражаттарын қалыптастыру мен тиімді
пайдаланудан туындайды. Ұдайы өндiрiстiк тұжырымдаманы жақтаушылар қаржының
экономикадағы келесi үш қызметiн көрсетедi:
1. Ақшалай табыстар мен қорларды жасау;
2. Ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану;
3. Бақылау қызметi.
Мемлекет және кәсiпорындар өзiнiң иелiгiне материалдық өндiрiс
сферасында жасалған қоғамдық жиынтық өнiм және өзiндiк өнiм құнының бiр
бөлiгiн алып немесе тартып отырады. Бұл процесс қаржының қызметi ақша
қорларын жасау арқылы жүзеге асады.
Осы жиналған немесе тартылған ақша қорларын экономикада орынды жұмсау
қаржының екiншi қызметi ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану арқылы
жүзеге асырылады. Әрине жоғарыда аталған қызметтердiң барлығы бiр-бiрiмен
тығыз байланысты және олардың қызметтерi бiр-бiрiнсiз жүзеге аспайтын
белгiлi бiр экономикалық жүйе болып табылады.
Сонымен қатар, кәсіпорының айналым активтерін басқарудың негізі
айналым активтерін тиімді қолдану мен пайдалану әдістерін анықтау болып
табылады. Оның іске асуын келесі суреттен көре аламыз:
Сурет-1– Айналым капиталын басқарудың тиімділігін анықтау
Мұндағы айналым капиталдарының жылдамдығын анықтауда белгілі бір
кезеңдегі кәсіпорынның салынған капиталдарының қайтарылуы және үстеме пайда
әкелу аралығы сипатталады, яғни осындай ұдайы ұлғаймалы өндірістен неше
айналым болғандығын сипаттайды. Егер неғұрлым айналым активтерінің айналу
жылдамдығы көбірек болған сайын, соғұрлым олардың экономикалық қызметінің
тиімділігі көрініс табады және бұл өнімге сұраныс та арта береді.
Сондай корпорация жағдайын сипаттағанда олардың айналым активтерінің
көлемінің де маңызы зор. Себебі, егер айналым активтерінің жылдамдығы тез
болуы мүмкін, бірақта ондағы айналым қорларының үлесі мардымсыз болып
келеді. Мысалы, ірі өндірістпен айналысатын корпорациялардың айналым
қорларының көлемі де ірі көлемде сипат алады, ал бұл өз кезегінде айналым
активтерінің айналым жылдамдығын кемітеді.
II РЫНОКТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КАПИТАЛДЫ ӨСІРУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ МЕН ОЛАРДЫ
ТИIМДI ПАЙДАЛАНУ
2.1 Кәсiпкерлiк капиталдың қалыптасу көздерi
Iс-әрекеттерiнiң қандай мерзiмiнде болмасын, кәсiпкер инвестициялар
жасап отырады, олардың сипаты мен көздерi iс-әрекеттiң кезеңiне тәуелдi
болады.
Кәсiпкерлiк бизнестi ұйымдастырудың бастапқы кезеңiнде капиталдың
алғашқы салымын жасау керек. Бастапқы капитал деп өндiрiстiң бастапқы
кезенiнде жасалатын капиталдың алғашқы сомасы мен ағымдағы капитал
кәсiпорын тiркеуге, банкте есеп-шот ашуға немесе жалға алу қызметтерiнде,
ғимараттарды жөндеуге, оны қайта құруға, машиналар, құрал-жабдықтар,
патенттер, лицензиялар сатып алуға жұмсалады.
Ағымдық шығындарға шикiзат ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz