Мал азықтарының топтары
Жоспар
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1. Мал азықтары
2.2. Мал азықтарының негізгі топтары
2.3. Аралас шөп топтарының өсімдіктері
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1. Мал азықтары
2.2. Мал азықтарының негізгі топтары
2.3. Аралас шөп топтарының өсімдіктері
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Шалғындық және шалғынтану ғылымы табиғи өсімдіктерді, олардың калыптасуын, дамуын, сыртқы ортамен қатынасын зерттейді. Табиғи өсімдік қауымдастықтары 7 топқа бөлінеді: ағаштар, бұталар, бұташықтар, көпжылдық шөптер, біржылдық шөптер, мүктер, қыналар.
Республика аймақтарындағы ауа райы ерекшеліктеріне (1°С ылғал, жарық т.б.) байланысты табиғи өсімдіктер қауымы қалыптасқан және де өсімдік түзіп өсіп-дамуына топырақ микробтары, жәндіктері, жабайы аңдар, құстар әсер етеді. Мал азықтық өсімдіктер өздерінін жем-шөптік сапасы және басқадай шаруашылық маңызы бойынша төрт шаруашылық ботаникалық топтарға бөлінеді:
Астық тұқымдастар (қоңырбас тұқымдас). Қазақстанда жемшөптік құндылығы жағынан алдыңғы қатарда тұр. Орманды-далалық, далалық және таулы аймақтарда өсімдік қауымының негізгі үлесін құрайды. (50-70%);
Бұршақ тұқымдастар, табиғи өсімдік қауымында 5-6% ғана кездеседі. Бірақта, бұл өсімдіктер ете жоғары қоректілігімен, жаксы желінуімен және корытылатын протеин мөлшерінің жоғары көрсеткішімен ерекшөлеңеді;
Қияқ тұқымдастар (өлең, майман тұқымдастар) табиғи өсімдік қауымында көп кездеспейді, жем-шөптік сапасы төмен болады;
Аралас шөптер - қалған барлық өсімдік ұқымдастары (негізінен күрделігүлділер, алабота, қарақұмық, айкышгүлділер, қырыққабат тұқымдастар және т.б.). Бұл топқа жататын өсімдіктер Казақстанның барлық аймақтарында кездеседі. Шөл және шөлейт аймақтардың өсімдік қауымының 70-80% кұрады.
Табиғи шабындықтар мен жайылымдарға баға бергенде ондағы өсімдіктер топтары мен олардың арақатынасының мәні жоғары, Жемшөптік өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктерімен таныса отырып, қазақша, орысша және латынша атауларын білумен қатар, олардын биологиялық ерекшеліктері, таралған жерлері, экологиялық белгілерді пайдаланудың қолайлы әдістері және шаруашылыктық құндылығы жөнінде түсініктер болуға тиісті.
Өсімдіктердің шаруашылық бағалылығы:
а) морфологиялық құрылымымен; 6) шөптің қандай жағдайда кездесетіндігімен, бітік өсіп-даму ерекшелігімен, в) жемшөптік құндылығымен анықталады. Ал жемшөптік құндылығы өсімдіктің қоректілігіне, қорытылуына, малдың сіңіріп жеуіне байланысты. Өсімдіктер: а) мал жейтін шөптер; б) арам шептер (мал жемейтін шөптер); в) улы шөптер болып бөлінеді, .
Шалғындық және шалғынтану ғылымы табиғи өсімдіктерді, олардың калыптасуын, дамуын, сыртқы ортамен қатынасын зерттейді. Табиғи өсімдік қауымдастықтары 7 топқа бөлінеді: ағаштар, бұталар, бұташықтар, көпжылдық шөптер, біржылдық шөптер, мүктер, қыналар.
Республика аймақтарындағы ауа райы ерекшеліктеріне (1°С ылғал, жарық т.б.) байланысты табиғи өсімдіктер қауымы қалыптасқан және де өсімдік түзіп өсіп-дамуына топырақ микробтары, жәндіктері, жабайы аңдар, құстар әсер етеді. Мал азықтық өсімдіктер өздерінін жем-шөптік сапасы және басқадай шаруашылық маңызы бойынша төрт шаруашылық ботаникалық топтарға бөлінеді:
Астық тұқымдастар (қоңырбас тұқымдас). Қазақстанда жемшөптік құндылығы жағынан алдыңғы қатарда тұр. Орманды-далалық, далалық және таулы аймақтарда өсімдік қауымының негізгі үлесін құрайды. (50-70%);
Бұршақ тұқымдастар, табиғи өсімдік қауымында 5-6% ғана кездеседі. Бірақта, бұл өсімдіктер ете жоғары қоректілігімен, жаксы желінуімен және корытылатын протеин мөлшерінің жоғары көрсеткішімен ерекшөлеңеді;
Қияқ тұқымдастар (өлең, майман тұқымдастар) табиғи өсімдік қауымында көп кездеспейді, жем-шөптік сапасы төмен болады;
Аралас шөптер - қалған барлық өсімдік ұқымдастары (негізінен күрделігүлділер, алабота, қарақұмық, айкышгүлділер, қырыққабат тұқымдастар және т.б.). Бұл топқа жататын өсімдіктер Казақстанның барлық аймақтарында кездеседі. Шөл және шөлейт аймақтардың өсімдік қауымының 70-80% кұрады.
Табиғи шабындықтар мен жайылымдарға баға бергенде ондағы өсімдіктер топтары мен олардың арақатынасының мәні жоғары, Жемшөптік өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктерімен таныса отырып, қазақша, орысша және латынша атауларын білумен қатар, олардын биологиялық ерекшеліктері, таралған жерлері, экологиялық белгілерді пайдаланудың қолайлы әдістері және шаруашылыктық құндылығы жөнінде түсініктер болуға тиісті.
Өсімдіктердің шаруашылық бағалылығы:
а) морфологиялық құрылымымен; 6) шөптің қандай жағдайда кездесетіндігімен, бітік өсіп-даму ерекшелігімен, в) жемшөптік құндылығымен анықталады. Ал жемшөптік құндылығы өсімдіктің қоректілігіне, қорытылуына, малдың сіңіріп жеуіне байланысты. Өсімдіктер: а) мал жейтін шөптер; б) арам шептер (мал жемейтін шөптер); в) улы шөптер болып бөлінеді, .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Андреев Н.Г. Луговое и полевое кормопроизводство. - М., Агропромиздат, 1989
2. Асанов К.А Кормопроизводство с основами земледелия. - Алматы, 1984.
3. Жамбакин Ж.А. Пастбища Казахстана. - Алматы, 1995 г.
4. Зыков Ю.Д. полевое кормопроизводство. - Алматы, 1985.
5. Ларин И.В. и др. луговодство и пастбищное хозяйство. - Ленинград, 1990.
6. Часовитина Г.М.и др. полевое кормопроизводство в Казахстане. - Алматы, 1986
7. Можаев Н.И., Копытин И.П. Кормопроизводство.- Алматы, 1986.
8. Тен А.Г. Кормопроизводство. - Москва, 1982
9. Абубакиров К. пойменные и лиманные луга Казахстана. - Алматы, 2002.
10. Вавилов П.П., Кондратьев А.А. новые кормовые культуры. - Москва, 1975
11. Бекмухамедов Э.Л., Бекмухамедова Н.З. справочная книга луговода. - Алматы, 1985
1. Андреев Н.Г. Луговое и полевое кормопроизводство. - М., Агропромиздат, 1989
2. Асанов К.А Кормопроизводство с основами земледелия. - Алматы, 1984.
3. Жамбакин Ж.А. Пастбища Казахстана. - Алматы, 1995 г.
4. Зыков Ю.Д. полевое кормопроизводство. - Алматы, 1985.
5. Ларин И.В. и др. луговодство и пастбищное хозяйство. - Ленинград, 1990.
6. Часовитина Г.М.и др. полевое кормопроизводство в Казахстане. - Алматы, 1986
7. Можаев Н.И., Копытин И.П. Кормопроизводство.- Алматы, 1986.
8. Тен А.Г. Кормопроизводство. - Москва, 1982
9. Абубакиров К. пойменные и лиманные луга Казахстана. - Алматы, 2002.
10. Вавилов П.П., Кондратьев А.А. новые кормовые культуры. - Москва, 1975
11. Бекмухамедов Э.Л., Бекмухамедова Н.З. справочная книга луговода. - Алматы, 1985
Жоспар
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1. Мал азықтары
2.2. Мал азықтарының негізгі топтары
2.3. Аралас шөп топтарының өсімдіктері
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Шалғындық және шалғынтану ғылымы табиғи өсімдіктерді, олардың калыптасуын, дамуын, сыртқы ортамен қатынасын зерттейді. Табиғи өсімдік қауымдастықтары 7 топқа бөлінеді: ағаштар, бұталар, бұташықтар, көпжылдық шөптер, біржылдық шөптер, мүктер, қыналар.
Республика аймақтарындағы ауа райы ерекшеліктеріне (1°С ылғал, жарық т.б.) байланысты табиғи өсімдіктер қауымы қалыптасқан және де өсімдік түзіп өсіп-дамуына топырақ микробтары, жәндіктері, жабайы аңдар, құстар әсер етеді. Мал азықтық өсімдіктер өздерінін жем-шөптік сапасы және басқадай шаруашылық маңызы бойынша төрт шаруашылық ботаникалық топтарға бөлінеді:
Астық тұқымдастар (қоңырбас тұқымдас). Қазақстанда жемшөптік құндылығы жағынан алдыңғы қатарда тұр. Орманды-далалық, далалық және таулы аймақтарда өсімдік қауымының негізгі үлесін құрайды. (50-70%);
Бұршақ тұқымдастар, табиғи өсімдік қауымында 5-6% ғана кездеседі. Бірақта, бұл өсімдіктер ете жоғары қоректілігімен, жаксы желінуімен және корытылатын протеин мөлшерінің жоғары көрсеткішімен ерекшөлеңеді;
Қияқ тұқымдастар (өлең, майман тұқымдастар) табиғи өсімдік қауымында көп кездеспейді, жем-шөптік сапасы төмен болады;
Аралас шөптер - қалған барлық өсімдік ұқымдастары (негізінен күрделігүлділер, алабота, қарақұмық, айкышгүлділер, қырыққабат тұқымдастар және т.б.). Бұл топқа жататын өсімдіктер Казақстанның барлық аймақтарында кездеседі. Шөл және шөлейт аймақтардың өсімдік қауымының 70-80% кұрады.
Табиғи шабындықтар мен жайылымдарға баға бергенде ондағы өсімдіктер топтары мен олардың арақатынасының мәні жоғары, Жемшөптік өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктерімен таныса отырып, қазақша, орысша және латынша атауларын білумен қатар, олардын биологиялық ерекшеліктері, таралған жерлері, экологиялық белгілерді пайдаланудың қолайлы әдістері және шаруашылыктық құндылығы жөнінде түсініктер болуға тиісті.
Өсімдіктердің шаруашылық бағалылығы:
а) морфологиялық құрылымымен; 6) шөптің қандай жағдайда кездесетіндігімен, бітік өсіп-даму ерекшелігімен, в) жемшөптік құндылығымен анықталады. Ал жемшөптік құндылығы өсімдіктің қоректілігіне, қорытылуына, малдың сіңіріп жеуіне байланысты. Өсімдіктер: а) мал жейтін шөптер; б) арам шептер (мал жемейтін шөптер); в) улы шөптер болып бөлінеді, .
Қазақстанда табиғи шалғындықтардың (шабындықтар мен жайылымдар) облыстар бойынша бөлінуі
(жер ресурстары мәліметі, 2007 ж.)
Облыстар
Табиғи шалғындықтар, мың, га
жайылымдар
шабындықгар
барлығы
оның ішінде өте тозып кеткені
барлығы
оның ішінде түбегейлі
Ақмола
5344,3
2018,3
259,9
-
Ақтөбе
24478,4
3906,3
304,0
-
Алматы
14265,1
3013,6
467,8
6,1
Атырау
9678,5
4206,0
132,1
-
Батыс Қазақстан
10778,4
294,3
1011,5
11,0
Жамбыл
9228,1
1267,2
230,8
4,8
Қарағанды
34614,0
1053,3
381
0,4
Қызылорда
10518,1
2151,7
115,6
-
Қостанай
11182,0
1398,1
115,6
23,3
Маңғыстау
12756,0
1735,9
0,3
-
Оңтүстік Қазақстан
8879,7
1339,9
141,4
8,5
Павлодар
7428,5
632,2
301,1
-
Солтүстік Қазақстан
4267,0
468,0
41,7
12,0
Шығыс Қазакстан
19036,1
458,4
1056,9
0,4
Барлығы:
182454,3
23943,2
4795,7
76,6
Мал азықтық өсімдіктер ылғалға және өсу ортасына байланысты негізгі төрт топтарға бөлінеді.
Мезофиттер (яғни, шалғындық өсімдіктер) даму кезеңдерінде орташа ылғалдану жағдайында өсетін өсімдіктер. Су жайылғанда су астында 5-15 күнге дейін шыдайды. Көпшілік мезофиттер сапалы мал азықтық өсімдіктер, өнімдері жоғары.
Шалғындықтарда және суармалы жерлерде өседі. Оларға жататындар: астық тұқымдастардан - шалғындық, бетеге, субетеге, шалғындық атқонақ, жима тарғак, бидайық, көпжылдық үйбидайық, кылтықсыз арпабас (шалғындық түршесі) және басқалары; бұршақтұқымдастардан - жоңышқа, беде, шығыстың ешкішөбі, мүйізбас шөп т.б.
Гигрофиттер - ылғалы мол жерлерде өсетін өсімдіктер. Су жайылғанда оның астында 35-50 күнге дейін шыдайды. Өзен алқаптарының шалғындарында, көлтабанды шалғындарда, су көп тұрып қалатын ойпат жерлерде өседі. Оларға жататындар; астық тұқымдастардан - кәдімгі бекмания, жатаған бидайық, т.б.
Гидрофиттер - суда өсетін өсімдіктер. Бұлар вегетативтік жолмен, тамыр кесінділерімен көбейеді. Оларға жататындар - киыршығыстық көпжылдық күріш т.б.
Ксерофиттер - ылғалы жетіспейтін жерлерде өсетін өсімдіктер. Ауа және топырақ құрғақшылығына жақсы шыдайды. Олар көбінесе кұрғақ далалық, шөл және шөлейт аймақтарда тараған. Ксерофиттер күшті дамыған тамыр жүйелерімен ерекшөлеңеді және олардың жапырақтары аз ылғал жоғалтуға бейімделген келеді (жіңішке, ақ ұнтақты, түкті). Олар көбінесе көктемгі ылғалды жақсы пайдаланады. Жазда құрғақшылық кезеңінде өсуін тежейді.
Ксерофиттер екі топқа бөлінеді: суккуленттер және склерофиттер. Суккуленттердің сабағы мен жапырақтары шырышты қалың келеді. Олар сонда су қорын жинап құрғақшылық кезеңде оны үнемдеп пайдаланады (кактус, алоэ, сораңдар). Склерофиттер су қорын жинауға бейімделмеген (жусандар, сексеул, т.б.), олардың сабағы қатты және құрғақ болады.
Ксерофттерге жататындар: астық тұқымдастардан - еркек шөп, тарлау, айыр кияқ, сібір тарлауы, қылтықсыз арпабас (далалық түрі). Бұршақ тұқымдасттардан - сары түйежоңышқа, сарбас жоңышқа (далалық түрі). Қияқ гұқымдастардан кияқ өлең (шөл аймақта). Аралас шөптерден -ақ жусандар, изен, қараматау, сексеуіл, чогон, теріскен т.б. Негізгі топтардан басқа мезофиттерден ксерофитгерге және гигрофиттерге ауысып отыратын өсімдік топтары болады (мезоксерофиттер, мезогигрофиттер). Бұлар сыртқы көрінісі бойынша мезофиттерге ұқсас, ал биологиялық, экологиялық жағынан ксерофиттерге немесе гигрофиттерге жақын. Мезоксерофиттерге: еркек шөп, сарбас жоңышқа, таулық беде, эспарцет және эфемерлер мен эфемероидтар жатады. Мезогигрофиттерге субидайық, шалғындық түлкі кұйрық, батпақтық қоңырбас, кәдімгі бекмания, батпақты ноғатық жатады.
Эфемерлер және эфемероидтар. Бұл өсімдіктер өздерінің өсіп-даму кезеңдерін ерте көктемде бастап, жаз шыкқанша тұқым шашып үлгереді. Эфемерлер біржылдықтар (қызғалдақтар, раң), эфемероидтар көпжылдықтар (шығыстық мортық, жабайы арпа).
Мал азықтық өсімдіктерді сабақтарына, еркендері мен түптенуіне және жапырақтарының орналасуына қарай 3 топқа бөледі:
Жапырақтары жоғары орналасқандар (шабындық немесе шабындық жайылымдық өсімдіктер): жапырақтары сабақтың бүкіл ұзына бойынша бірсыдырғы тегіс бөлінген. Түпте ұзын вегетативтік және генеративтік сабақ жапырактар басым келеді. Оларға жататындар: барлық мезофильдік, гигро және гидрофильдік, мезогигрофильдік астық тұқымдастар және бұршақтұқымдастар (жапырақтары төмен орналасқандардан басқасы).
Жапырақтары төмен орналасқандар (яғни, жайылымдық шөптер). Жапырақтардың басым бөлігі сабақ жапырақтардың түпкі жағында (60-70) орналасқан. Түпте қысқа вегетативтік сабақ - жапырақтар басым. Оларға жатқызатындар:
Астықтұқымдастардан - шалғындық коңырбас, тарлау кияқ; бұршақтұқымдастардан - ақбас беде;
түрлі шөптердев - қарабас шөп, изен, қараматау, теріскен, күйреуік. Жапырақтары аласа орналасқандар - көпжылдық үйбидайық, тарғақ шөп, еркек шөптер, қылтықсыз арпабас, тік арпабас.
Өркен жаюы және тамыр жүйесі бойынша өсімдіктер әр түрлі топқа бөлінеді.
В.Р. Вильямс бойынша көпжылдық шөптер 9 топқа бөлінеді:
1) Тамыр-сабақтылар, 2) тығызтүптілер, 3) сирекгүптілер,
4) тамырсабақты-сиректүптілер, 5) кіндіктамырлылар,
6) тамыр өркенділер, 7) шашақтамырлылар, 8) жатаған өсетіндер,
9) баданалы және түйнектамырлылар.
Мал азықтық өсімдік қауымын кластарға жер бедері мен топырақ шарттары арқылы топтарға шартгы түрде бөледі. Батпақты шалғындарды өсімдік құрамы арқылы анықтайды. Бұл жерде өсімдік кұрамында қияқ (өлең, майман) тұқымдастары басым болуы шарт.
Шабындықтар мен жайылымдарды түгендеу жөніндегі жұмыстар жазғы практика кезінде жүргізіледі.
Табиғи шабындықтар мен жайылымдарды класқа бөлу дегеніміз -неғұрлым ірі табиғи мал азықтық жерлерді, табиғи аймақтар бойынша кластарға және класс тармақтарына бөлу.
Мал азыктық жерлерді тиімді пайдалану, оларды жақсарту жөнінде шаралар жоспарлауды, жерге орналастыруды, әр учаскені және жер кадастрын мемлекеттік есепке алуды камтамасыз ету мақсатымен аудандар, облыстар бойынша шабындық пен жайылымдарды геоботаникалық тұрғыдан тексеру матариалдарын жинақтап қорыту үшін класқа бөлу принципі қажет.
Класқа бөлу үшін Қазақстан аумағын табиғи аймақтардын екі тобына және таулы белдеулер бойынша үш тобына бөлу ұсынылады:
Орманды-далалық және далалық аймақ.
Шөлейт және шөл аймақтар.
Белдеулердің таулы топтары:
а) шоқылар (аласа таулар);
б) тау етегі;
в) орташа немесе биік таулы жерлер.
Класқа бөлудің жүйелік өлшемі мынадай төмендеген бағытта болуы керек: класс, класс тармағы типтер тобы, тип түр өзгерушіліктері. Әрбір табиғи аймақта жазықтық, ойпат жер, қысқа мерзімде су жайылатын алаңдар және батпақты табиғи мал азықтық жерлер кластары болып бөлінеді.
Таулы облыстарда таулы белдеулік (аймақтық) белгілері бойынша сазды және өзен алқаптарына су жайылатын жерлер кластарына бөлінеді.
Класқа бөлудің мынадай индекстері қабылданған (аймақтар мен тік белдеулерді бас әріптерімен белгілейді): Д - орманды-далалық және далалық; Ш - шөлейт және шөл; А - аласа шоқылар мен тау бөктерлері; Т - таулы (орташа таулы); Б - биік таулы.
Табиғи мал азықтық жерлердің типі - класқа бөлудің бірсыдырғы ұсақ жүйелік өлшемі. Бұл экологиялық жағдайлардын біртектілігімен; топырақ түзу мен ылғалданудың су-тұз режимінің бір дейлігімен және пайдалану, мелиорациялау ерешеліктеріне бірдей әсерленетін өсімдіктер -индикаторлардын ұқсастығымен сипатталады.
Типтер топтары және түр өзгерісін бөлу ісі мал азықтық жерлерді нақтылы кең көлемде геобоганикалық тексеру негізінде ғана жүргізілуі тиіс.
Жалпы республикада мынадай табиғи аймақтар бөлінген: ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1. Мал азықтары
2.2. Мал азықтарының негізгі топтары
2.3. Аралас шөп топтарының өсімдіктері
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Шалғындық және шалғынтану ғылымы табиғи өсімдіктерді, олардың калыптасуын, дамуын, сыртқы ортамен қатынасын зерттейді. Табиғи өсімдік қауымдастықтары 7 топқа бөлінеді: ағаштар, бұталар, бұташықтар, көпжылдық шөптер, біржылдық шөптер, мүктер, қыналар.
Республика аймақтарындағы ауа райы ерекшеліктеріне (1°С ылғал, жарық т.б.) байланысты табиғи өсімдіктер қауымы қалыптасқан және де өсімдік түзіп өсіп-дамуына топырақ микробтары, жәндіктері, жабайы аңдар, құстар әсер етеді. Мал азықтық өсімдіктер өздерінін жем-шөптік сапасы және басқадай шаруашылық маңызы бойынша төрт шаруашылық ботаникалық топтарға бөлінеді:
Астық тұқымдастар (қоңырбас тұқымдас). Қазақстанда жемшөптік құндылығы жағынан алдыңғы қатарда тұр. Орманды-далалық, далалық және таулы аймақтарда өсімдік қауымының негізгі үлесін құрайды. (50-70%);
Бұршақ тұқымдастар, табиғи өсімдік қауымында 5-6% ғана кездеседі. Бірақта, бұл өсімдіктер ете жоғары қоректілігімен, жаксы желінуімен және корытылатын протеин мөлшерінің жоғары көрсеткішімен ерекшөлеңеді;
Қияқ тұқымдастар (өлең, майман тұқымдастар) табиғи өсімдік қауымында көп кездеспейді, жем-шөптік сапасы төмен болады;
Аралас шөптер - қалған барлық өсімдік ұқымдастары (негізінен күрделігүлділер, алабота, қарақұмық, айкышгүлділер, қырыққабат тұқымдастар және т.б.). Бұл топқа жататын өсімдіктер Казақстанның барлық аймақтарында кездеседі. Шөл және шөлейт аймақтардың өсімдік қауымының 70-80% кұрады.
Табиғи шабындықтар мен жайылымдарға баға бергенде ондағы өсімдіктер топтары мен олардың арақатынасының мәні жоғары, Жемшөптік өсімдіктердің морфологиялық ерекшеліктерімен таныса отырып, қазақша, орысша және латынша атауларын білумен қатар, олардын биологиялық ерекшеліктері, таралған жерлері, экологиялық белгілерді пайдаланудың қолайлы әдістері және шаруашылыктық құндылығы жөнінде түсініктер болуға тиісті.
Өсімдіктердің шаруашылық бағалылығы:
а) морфологиялық құрылымымен; 6) шөптің қандай жағдайда кездесетіндігімен, бітік өсіп-даму ерекшелігімен, в) жемшөптік құндылығымен анықталады. Ал жемшөптік құндылығы өсімдіктің қоректілігіне, қорытылуына, малдың сіңіріп жеуіне байланысты. Өсімдіктер: а) мал жейтін шөптер; б) арам шептер (мал жемейтін шөптер); в) улы шөптер болып бөлінеді, .
Қазақстанда табиғи шалғындықтардың (шабындықтар мен жайылымдар) облыстар бойынша бөлінуі
(жер ресурстары мәліметі, 2007 ж.)
Облыстар
Табиғи шалғындықтар, мың, га
жайылымдар
шабындықгар
барлығы
оның ішінде өте тозып кеткені
барлығы
оның ішінде түбегейлі
Ақмола
5344,3
2018,3
259,9
-
Ақтөбе
24478,4
3906,3
304,0
-
Алматы
14265,1
3013,6
467,8
6,1
Атырау
9678,5
4206,0
132,1
-
Батыс Қазақстан
10778,4
294,3
1011,5
11,0
Жамбыл
9228,1
1267,2
230,8
4,8
Қарағанды
34614,0
1053,3
381
0,4
Қызылорда
10518,1
2151,7
115,6
-
Қостанай
11182,0
1398,1
115,6
23,3
Маңғыстау
12756,0
1735,9
0,3
-
Оңтүстік Қазақстан
8879,7
1339,9
141,4
8,5
Павлодар
7428,5
632,2
301,1
-
Солтүстік Қазақстан
4267,0
468,0
41,7
12,0
Шығыс Қазакстан
19036,1
458,4
1056,9
0,4
Барлығы:
182454,3
23943,2
4795,7
76,6
Мал азықтық өсімдіктер ылғалға және өсу ортасына байланысты негізгі төрт топтарға бөлінеді.
Мезофиттер (яғни, шалғындық өсімдіктер) даму кезеңдерінде орташа ылғалдану жағдайында өсетін өсімдіктер. Су жайылғанда су астында 5-15 күнге дейін шыдайды. Көпшілік мезофиттер сапалы мал азықтық өсімдіктер, өнімдері жоғары.
Шалғындықтарда және суармалы жерлерде өседі. Оларға жататындар: астық тұқымдастардан - шалғындық, бетеге, субетеге, шалғындық атқонақ, жима тарғак, бидайық, көпжылдық үйбидайық, кылтықсыз арпабас (шалғындық түршесі) және басқалары; бұршақтұқымдастардан - жоңышқа, беде, шығыстың ешкішөбі, мүйізбас шөп т.б.
Гигрофиттер - ылғалы мол жерлерде өсетін өсімдіктер. Су жайылғанда оның астында 35-50 күнге дейін шыдайды. Өзен алқаптарының шалғындарында, көлтабанды шалғындарда, су көп тұрып қалатын ойпат жерлерде өседі. Оларға жататындар; астық тұқымдастардан - кәдімгі бекмания, жатаған бидайық, т.б.
Гидрофиттер - суда өсетін өсімдіктер. Бұлар вегетативтік жолмен, тамыр кесінділерімен көбейеді. Оларға жататындар - киыршығыстық көпжылдық күріш т.б.
Ксерофиттер - ылғалы жетіспейтін жерлерде өсетін өсімдіктер. Ауа және топырақ құрғақшылығына жақсы шыдайды. Олар көбінесе кұрғақ далалық, шөл және шөлейт аймақтарда тараған. Ксерофиттер күшті дамыған тамыр жүйелерімен ерекшөлеңеді және олардың жапырақтары аз ылғал жоғалтуға бейімделген келеді (жіңішке, ақ ұнтақты, түкті). Олар көбінесе көктемгі ылғалды жақсы пайдаланады. Жазда құрғақшылық кезеңінде өсуін тежейді.
Ксерофиттер екі топқа бөлінеді: суккуленттер және склерофиттер. Суккуленттердің сабағы мен жапырақтары шырышты қалың келеді. Олар сонда су қорын жинап құрғақшылық кезеңде оны үнемдеп пайдаланады (кактус, алоэ, сораңдар). Склерофиттер су қорын жинауға бейімделмеген (жусандар, сексеул, т.б.), олардың сабағы қатты және құрғақ болады.
Ксерофттерге жататындар: астық тұқымдастардан - еркек шөп, тарлау, айыр кияқ, сібір тарлауы, қылтықсыз арпабас (далалық түрі). Бұршақ тұқымдасттардан - сары түйежоңышқа, сарбас жоңышқа (далалық түрі). Қияқ гұқымдастардан кияқ өлең (шөл аймақта). Аралас шөптерден -ақ жусандар, изен, қараматау, сексеуіл, чогон, теріскен т.б. Негізгі топтардан басқа мезофиттерден ксерофитгерге және гигрофиттерге ауысып отыратын өсімдік топтары болады (мезоксерофиттер, мезогигрофиттер). Бұлар сыртқы көрінісі бойынша мезофиттерге ұқсас, ал биологиялық, экологиялық жағынан ксерофиттерге немесе гигрофиттерге жақын. Мезоксерофиттерге: еркек шөп, сарбас жоңышқа, таулық беде, эспарцет және эфемерлер мен эфемероидтар жатады. Мезогигрофиттерге субидайық, шалғындық түлкі кұйрық, батпақтық қоңырбас, кәдімгі бекмания, батпақты ноғатық жатады.
Эфемерлер және эфемероидтар. Бұл өсімдіктер өздерінің өсіп-даму кезеңдерін ерте көктемде бастап, жаз шыкқанша тұқым шашып үлгереді. Эфемерлер біржылдықтар (қызғалдақтар, раң), эфемероидтар көпжылдықтар (шығыстық мортық, жабайы арпа).
Мал азықтық өсімдіктерді сабақтарына, еркендері мен түптенуіне және жапырақтарының орналасуына қарай 3 топқа бөледі:
Жапырақтары жоғары орналасқандар (шабындық немесе шабындық жайылымдық өсімдіктер): жапырақтары сабақтың бүкіл ұзына бойынша бірсыдырғы тегіс бөлінген. Түпте ұзын вегетативтік және генеративтік сабақ жапырактар басым келеді. Оларға жататындар: барлық мезофильдік, гигро және гидрофильдік, мезогигрофильдік астық тұқымдастар және бұршақтұқымдастар (жапырақтары төмен орналасқандардан басқасы).
Жапырақтары төмен орналасқандар (яғни, жайылымдық шөптер). Жапырақтардың басым бөлігі сабақ жапырақтардың түпкі жағында (60-70) орналасқан. Түпте қысқа вегетативтік сабақ - жапырақтар басым. Оларға жатқызатындар:
Астықтұқымдастардан - шалғындық коңырбас, тарлау кияқ; бұршақтұқымдастардан - ақбас беде;
түрлі шөптердев - қарабас шөп, изен, қараматау, теріскен, күйреуік. Жапырақтары аласа орналасқандар - көпжылдық үйбидайық, тарғақ шөп, еркек шөптер, қылтықсыз арпабас, тік арпабас.
Өркен жаюы және тамыр жүйесі бойынша өсімдіктер әр түрлі топқа бөлінеді.
В.Р. Вильямс бойынша көпжылдық шөптер 9 топқа бөлінеді:
1) Тамыр-сабақтылар, 2) тығызтүптілер, 3) сирекгүптілер,
4) тамырсабақты-сиректүптілер, 5) кіндіктамырлылар,
6) тамыр өркенділер, 7) шашақтамырлылар, 8) жатаған өсетіндер,
9) баданалы және түйнектамырлылар.
Мал азықтық өсімдік қауымын кластарға жер бедері мен топырақ шарттары арқылы топтарға шартгы түрде бөледі. Батпақты шалғындарды өсімдік құрамы арқылы анықтайды. Бұл жерде өсімдік кұрамында қияқ (өлең, майман) тұқымдастары басым болуы шарт.
Шабындықтар мен жайылымдарды түгендеу жөніндегі жұмыстар жазғы практика кезінде жүргізіледі.
Табиғи шабындықтар мен жайылымдарды класқа бөлу дегеніміз -неғұрлым ірі табиғи мал азықтық жерлерді, табиғи аймақтар бойынша кластарға және класс тармақтарына бөлу.
Мал азыктық жерлерді тиімді пайдалану, оларды жақсарту жөнінде шаралар жоспарлауды, жерге орналастыруды, әр учаскені және жер кадастрын мемлекеттік есепке алуды камтамасыз ету мақсатымен аудандар, облыстар бойынша шабындық пен жайылымдарды геоботаникалық тұрғыдан тексеру матариалдарын жинақтап қорыту үшін класқа бөлу принципі қажет.
Класқа бөлу үшін Қазақстан аумағын табиғи аймақтардын екі тобына және таулы белдеулер бойынша үш тобына бөлу ұсынылады:
Орманды-далалық және далалық аймақ.
Шөлейт және шөл аймақтар.
Белдеулердің таулы топтары:
а) шоқылар (аласа таулар);
б) тау етегі;
в) орташа немесе биік таулы жерлер.
Класқа бөлудің жүйелік өлшемі мынадай төмендеген бағытта болуы керек: класс, класс тармағы типтер тобы, тип түр өзгерушіліктері. Әрбір табиғи аймақта жазықтық, ойпат жер, қысқа мерзімде су жайылатын алаңдар және батпақты табиғи мал азықтық жерлер кластары болып бөлінеді.
Таулы облыстарда таулы белдеулік (аймақтық) белгілері бойынша сазды және өзен алқаптарына су жайылатын жерлер кластарына бөлінеді.
Класқа бөлудің мынадай индекстері қабылданған (аймақтар мен тік белдеулерді бас әріптерімен белгілейді): Д - орманды-далалық және далалық; Ш - шөлейт және шөл; А - аласа шоқылар мен тау бөктерлері; Т - таулы (орташа таулы); Б - биік таулы.
Табиғи мал азықтық жерлердің типі - класқа бөлудің бірсыдырғы ұсақ жүйелік өлшемі. Бұл экологиялық жағдайлардын біртектілігімен; топырақ түзу мен ылғалданудың су-тұз режимінің бір дейлігімен және пайдалану, мелиорациялау ерешеліктеріне бірдей әсерленетін өсімдіктер -индикаторлардын ұқсастығымен сипатталады.
Типтер топтары және түр өзгерісін бөлу ісі мал азықтық жерлерді нақтылы кең көлемде геобоганикалық тексеру негізінде ғана жүргізілуі тиіс.
Жалпы республикада мынадай табиғи аймақтар бөлінген: ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz