Шоқан Уәлиханов - ғалым, саяхатшы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Шығыс Қазақстан техникалық университеті.

Д. Серікбаев атындағы

Тілдер құзыреттілігі орталығы

Реферат

Тақырып: Шоқан Уәлиханов-ғалым, саяхатшы.

Бизнес мектебі

Орындаған: Аксенова. Е

Топ: 23-БФ-1

Тексерілді: Бакиева Әлия Кәкімқызы

Өскемен

2023

Мазмұны

I. Кіріспе3

II. Негізгі бөлігі4

2. 1 Шоқанның Балалық Шағы4

2. 2 Кадет корпусында оқыту4

2. 3 Адъютант6

2. 4 Ыстықкөл мен Құлжаға саяхат7

2. 5 Қашғарға бару8

2. 6 Санкт-Петербургтегі өмір9

2. 7 Отанға оралу10

III. Қорытынды12

IV. Әдебиеттер тізімі14

Кіріспе

Ұлы ойшыл, зерттеуші және саяхатшы Шоқан Уәлиханов Қазақстан мен Орталық Азия тарихында өшпес із қалдырды. Оның тұлғасы терең патриотизмнің ғана емес, сонымен қатар көптеген мәдениеттер мен географиялық шындықтарды түсіну мен қабылдаудың ерекше қабілетінің символына айналды. Бұл рефератта біз Шоқан Уәлихановтың бай өмірлік және ғылыми палитрасын толыққанды жарықтандыру міндетін өз мойнымызға аламыз.

Шоқан Уәлиханов-ғалым, адам-саяхатшы, өзінің саяхаттарымен Қазақстанның кеңдігін ғана емес, жойылып кеткен өркениеттердің жұмбақтарын да шешіп, түрлі этникалық топтармен өзара іс-қимыл жасап, Орталық Азияның жұмбақ бұрыштарына еніп кетті. Осы рефератта біз Шоқан Уәлихановтың мәдени мұраны сақтауға және әртүрлі этникалық қауымдастықтардың үйлесімді өзара іс-қимылын қалыптастыруға қосқан үлесін ашып, оның зерттеулерінің мәніне тереңірек үңілуге тырысамыз.

Оның ғылыми еңбектерін талдай отырып, біз Шоқан Уәлихановтың Тек кітапханалар мен ғылыми обсерваторияларда ғана емес, сонымен қатар осы саяхатшы-зерттеушінің сатыларына жеткен ең шалғай бұрыштарда қалыптасқан әлемге деген ерекше көзқарасын түсінуге тырысамыз. Ойластырылған талдау арқылы біз әлемді Шоқан Уәлихановтың көзімен көруге, оның ойының үлесін және ол ашқан мәдени байлықтың әртүрлілігін бағалауға тырысамыз, бұл әлі күнге дейін зерттеушілер мен тарих әуесқойларын шабыттандырады.

Негізгі бөлігі 2. 1 Шоқанның Балалық Шағы

Шыңғыс сұлтанның тұңғыш ұлы Мұхаммед-Ханафия 1835 жылы қарашада дүниеге келген-дәл күні белгісіз, Құсмұрын бекінісінде. Анасы оны Шоқан деп атады, бұл оның таныс есіміне айналды. Ерте балалық шағында ол оқуды үйренді, мектепте оқыды, онда шығыс тілдері, соның ішінде араб тілі туралы алғашқы білім алды. Оның балалық шағы жанжалдар мен саяси келіспеушіліктерге толы болды, бұл оның патриотизм мен ұлттық мақтанышқа деген көзқарасын қалыптастырды. Шоқан Шығыс әңгімесінің қыр-сырын ерте дамытып, көрнекті дала саясаткері болуға уәде берді.

Кушмурунда тұратын әскери топографтар Шоқанның сурет салуға деген қызығушылығын байқап, оған білім берді. Ол қарындаш сызбаларынан акварельге ауысып, қоршаған өмірді бейнелеу өнерін игерді. Әкесі оның құмарлығын мақұлдады, тіпті оны өзімен бірге археологиялық орынға апарды. Шоқан өз халқының алғашқы суретшісі болды және оның суреттері тек тақырыптарды зерттеу ғана емес, сонымен қатар оның айналасындағы әлемді түсінуге деген ұмтылысының көрінісі болды.

2. 2 Кадет корпусында оқыту

1847 жылдың күзінде, он екі жасында Шоқан Омбыға барды. Өткен жылдары орыс бекінісінде орыс қонақтарымен және әскери топографтармен қарым-қатынас оны Сібір кадет корпусында оқуға дайын етті. Шоқанның корпусында білімді Ждан-Пушкин, тарихшы Гонсевский, географ Старков, сурет мұғалімі Померанцев және әдебиет мұғалімі Костылецкий бар мұғалімдер бақытты.

Костылецкийдің басшылығымен Шоқан орыс әдебиетін оқып, қазақ әндері мен аңыздарын жинап, тіл туралы түсінігін тереңдете түсті. Корпуста ол өзінің дағдылары мен тәуелсіздігін дамытты. Шоқан жолдастарының арасында құрметке ие болды кадет, оларды абыройлы істерде ескерту. Григорий Потанин, оның ең жақын досы, бүкіл эскадрилья оған ерекше нәзік және мұқият істерде, Ар-намыс мәселелерінде кеңес сұрай бастағанын жазады. Одан жақсы ешкім дауласушыларды талқылап, дұрыс кеңес бере алмады-Шоқан бияның немересі болғаны бекер емес. Өз ісінде ол өзінің табиғатын ұстануды жөн көрді.

Балалар мен жасөспірімдер арасындағы достық жылдарында олар өз өмірлерін Азияның тереңдігіне саяхаттауға және Кукунор көліне жетуге арнау туралы ортақ армандармен біріктірілді. Олар Санкт-Петербургке, университетке баруды жоспарлады. Шоқан Шығыс факультетіне, Григорий табиғи бөлімге түседі. Екеуі тамаша саяхатшыны құрайды. Шоқан Шығыс тайпаларының филологиясымен айналысады, Григорий Санкт-Петербург ботаникалық бағы мен Ғылым Академиясының зоологиялық мұражайы үшін коллекция жинайды…

Оқу Шоқанның өзін толығымен әскери білімге арнауына кедергі болғанымен, оны ешкім талап еткен жоқ. Жолдастар жазғы лагерьлерге кетті, ал Шоқан денсаулығына қамқорлық жасап, үйіне оралды.

2. 3 Адъютант

Кадет корпусын бітірген Шоқан Уәлиханов Армия атты әскерінің корнеті болды. Орыс әскери формасында ол өзінің ауырлығын сезінбестен қысқа өмір бойы қызмет етті. Әскери қызмет көптеген орыс талантты адамдарының өз құмарлықтарымен айналысуына кедергі болмады, ал Шоқан да ерекшелік болмады. 1853 жылы Кадет корпусын бітіргеннен кейін ол Сібір казак әскеріне қосылып, жеке Сібір корпусының командирі Гасфорт кезінде адъютант болып тағайындалды.

Алғашқы үш жыл ішінде Шоқан 1853-1856 жылдардағы соғысқа қатысқаны үшін қола медаль алды. Адъютанттың жұмысынан басқа, оған Батыс Сібірдің тарихшысы міндеті жүктелді. Ол Азиядағы орыс саясатының құпияларын қамтитын Омбы мұрағатына қол жеткізді.

Корпустан жаңадан шыққан Шоқан көптеген міндеттерді сәтті үйлестірді. Сонымен қатар, ол Сұлтан руының ауыртпалығын көтерді, ал әкесі мен нағашысы Далаға қатысты мәселелер бойынша орыс басшыларының танымал кеңесшілері болды.

Адъютант кезінде Шоқан Достоевскиймен танысып, көптілді ақын және аудармашы Сергей Дуровтың жақын досы болды. 1855 жылы ол 20 жасқа толды және ерекше еңбегі мен еңбегі үшін Гасфорт оны марапаттау туралы өтініш берді, бұл оның лейтенант шеніне көтерілуіне әкелді.

Іссапарда Шоқан Аға жүз бен Ыстықкөл қырғыздарының этнографиясы мен тарихымен айналыса отырып, өзінің ғылыми жоспарларын жүзеге асыруды жоспарлады. 2. 4 Ыстықкөл мен Құлжаға саяхат

1856 жылы сәуірде Шоқан жол журналында алған әсерлерін жазып, Семей қаласына барды. Оның алғашқы жазбаларында шәкірттік, саяхатшының классикалық тақырыптарына деген ұмтылыс байқалады. Ол география, геология, гидрография, ботаника, зоология, этнография, лингвистиканы қамтыды. Бірақ оның Ыстықкөл күнделігі дамып келе жатқанда, саяхат жазбаларының өзіндік, уәлихановтық тәсілін жасауға деген сенімділік пайда болады. Ол адамдарға, Азия халықтарының өміріне, олардың өткеніне, бүгініне және болашаққа деген үмітіне көбірек көңіл бөліп, флора мен фаунаның сипаттамаларын артта қалдырды.

Оның күнделіктерінде (орыс тілінде, Уәлихановтың екінші ана тілінде) бірегей тұлға - өз заманының озық идеяларын қабылдаған еуропалық білімі бар тұңғыш қазақ. Көптеген орыс және еуропалық саяхатшыларға қарағанда, ол халық өмірін, Азия мемлекеттерінің саяси құрылымын және әлеуметтік жағдайларды зерттеуге дайындалған. Азияның тумасы, ол басқалар кіре алмайтын жерде өзін еркін сезінді. Шығыс тілдерін білу және үйдегі сұлтандық Білім оған Азияның рухани әлемін жақындатты. Ол сондай-ақ суретші болды, жазбаларды эскиздермен және топографиялық сызбалармен толықтырды, бұл дәл карталарға негіз болды. Азиядағы орыс саяхатшылар мектебінің негізін қалаушы Петр Семеновпен кездесу Шоқанды Қашғарға баруды ұсынуға шабыттандырды. Орыс географиялық қоғамына қабылданған ол Семенов-Тянь-Шанскийге батасын берген орыс саяхатшыларының арасында бірінші болды. Ыстықкөл экспедициясының материалдарымен жұмыс істей отырып, Уәлиханов Қырғыздар туралы очерктер бастады. Шоқанның өз уақытынан бұрын жасаған әсерлі жазбалары оның кейбір қағаздарының жоғалуы мүмкін екенін көрсетеді.

2. 5 Қашғарға бару

1858 жылы маусымда Шоқан Қашқарға баратын Семей керуеніне қосылды. Осы сапар барысында Қашқардың экономикасынан, саяси өмірінен, тарихынан, географиясынан, этнографиясынан білгендерінің бәрі - және ол толықтығы мен тереңдігі жағынан таңғаларлық материал жинады - оған ең ауыр еңбек берді. Ол Қашқар өмірінің тұтас бейнесін бөлшектеп, әңгіме үзінділерінен, тарихи оқиғалар туралы естеліктерден, отбасылық дәстүрлерден құрастырды. Ол Қашқармен айналысқан жұмысы Шоқанға Омбыда еуропалық және орыс ғалымдарының еңбектерінен Омбы мұрағатында сақталған құжаттармен, хан белгілерімен, шығыс жазушыларының әңгімелерімен, қазақ дәстүрлерімен және қазақ әдебиетімен фактілерді қалай салыстыруға және біріктіруге болатынын еске салды. Ол Қашғарға қазақтардың тарихын зерттеу тәжірибесін игермеді және оның тарихты және орыс саяси хабарын түсіну тәжірибесі жоқ, Уәлиханов ешқашан Қашғар туралы өзінің жан-жақты еңбегін жаза алмас еді, оны данышпан деп атайды. Шоқан Уәлихановтың Қашқарға сапары туралы ғылыми баяндамасының данышпандығы, сонымен қатар, ол мәліметтердің сынықтарын жинап, салыстыра отырып, ол барлық жерде бола бермейді және әрдайым егжей-тегжейлі жазбалар жүргізе алмайды. Ол көшпелі, поэтикалық, есте қаларлық халықтың ұлын өзінің керемет жадында қанша материал және ең құнды материалдарды сақтады!

Географиялық шолу. Тарихи эссе. Халық саны. Аймақтың үкіметтік жүйесі және саяси жағдайы. Өнеркәсіп және сауда. Мұның бәрі Уәлихановтың сапарына дейін еуропалық ғылымға ештеңе білмеген аймақ туралы. Ол Қашқардың қалай және кіммен басқарылатынын ерекше ұқыптылықпен сипаттады, өйткені ол еуропалық ғалымдардың Шығыс қалалық басқару формаларын қаншалықты аз зерттегенін білді. Оның бұл мәліметтері кейіннен кеңінен қолданылды.

2. 6 Санкт-Петербургтегі өмір

1859 жылы шілдеде Гасфорт Сыртқы істер министрі князь А. М. Горчаковқа баяндама жіберді, онда лейтенант Сұлтан Уәлихановтың аман-есен оралғаны туралы хабарланды. Лейтенант Уәлиханов қауіпті жағдайға қарамастан көптеген пайдалы ақпарат жинай алды. Жазба жасалғаннан кейін және ол көптеген қиындықтардан ренжіген денсаулығын қалпына келтіргеннен кейін (Қашқарға барған кезде Шоқан тұтыну деп аталатын емшек ауруымен ауыратынын білген), Уәлиханов Азия департаментінде түсініктеме беру үшін Санкт-Петербургке өзі баруы керек. Бірақ күндер, апталар, айлар өтеді, ал Уәлиханов әлі Омбыда. Шоқанның өзінікін тартып алу үшін қандай себептері болуы мүмкін - салтанатты! - елордаға сапарлар?

Қашқарды бірнеше рет зерттеген адам өз өмірі үшін алаңдауы керек еді. Уәлиханов сақтық шараларын қабылдады және Шығыс Түркістандағы орыс саясатына қатысты барлық мәліметтерді, қорытындылар мен ұсыныстарды құжаттады. Уәлихановтың есебі Санкт-Петербургке жіберілген кезде жалғыз данада болған жоқ. Ресейге оралғаннан кейін Уәлиханов Орыс Географиялық қоғамының мүшесі болды және Санкт-Петербургтегі Қашқарға сапары туралы өз есебін ұсынды. Орта Азияны зерттеуге қосқан үлесі үшін оны штаб-ротмистрлерге шығарып, Әулие Владимир орденімен марапаттады. Ол сонымен қатар саяхатты сипаттайтын очерктері мен карталарын ұсынды. Ғылыми үйірме оның батылдығы мен Орта Азияның құпияларын зерттеуге қосқан үлесін мойындады. Санкт-Петербургте Уәлиханов өзінің ғылыми қызметін жалғастырды, әскери-ғылыми комитетте жұмыс істеді және аймақ карталарын дайындаумен айналысты. Университеттің Шығыс факультетіне түсудің орнына Уәлиханов жеке дәрістерге қатысуды жөн көрді. Санкт-Петербургте ол Омбыда басталған қырғыздардың тарихы, географиясы және этнографиясы туралы очерктермен жұмыс істеуді жалғастырды.

2. 7 Отанға оралу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.