Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың маңызы
Қазақстан Республикасы
және жоғары білім министрлігі
Академик Е.А. Бөкетов атындағы
Қарағанды университеті
Р.М. Мауиянова
Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудыңпедагогикалық шарттары
ДИССЕРТАЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
7M01301-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі
білім беру бағдарламасы
Қарағанды қ.
2023
Қазақстан Республикасы
Ғылым және жоғары білім министрлігі
Академик Е.А. Бөкетов атындағы
Қарағанды университеті
Қорғауға жіберілді
Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі
Одинцова С.А.
ТӘЖ
қолы
7M01301-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі
білім беру бағдарламасы бойынша
Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары тақырыбындағы
ДИССЕРТАЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
Ізденетін дәреже: магистр
Орындаған: магистрант Р.М. Мауиянова
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.к., асс.профессор., Шаяхметова М.Н.
Қарағанды қ.
2023
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттарының теориялық-әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. .13
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру ерекшеліктері мен мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
1.3 Бастауыш сыныпта цифрлық сауаттылықты қалыптастырудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
1.4 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттарының құрылымдық-мазмұндық моделі ... ... ... ... ... ... ..34
2 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру бойынша тәжірибелік жұмыс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық дағдыларын қалыптастырудың әдістемелік жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.2 Зерттеу мәселесі бойынша жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
Пайдаланылған дереккөздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
1-қосымша. Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру атты электронды авторлық бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..76
Нормативтік сілтемелер
Диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер пайдаланылған:
Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 12 желтоқсандағы № 827 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 17 мамырдағы № 311 қаулысы https:adilet.zan.kzkazdocsP170 0000827
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы №348 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2022 жылғы 5 тамызда № 29031 болып тіркелді https:adilet.zan.kzkazdocsV220 0029031
Білім туралы. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319 Заңы https:adilet.zan.kzkazdocsZ070 000319_
Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы №500 бұйрығы https:adilet.zan.kzkazdocsV220 0029916
Анықтамалар
Алфавит бойынша болады, анықтамаға қойылатын талапты қараңыз
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:
Ақпараттық сауаттылық - бұл дербес компьютер, бағдарламалық өнімдер, олардың функциялары мен мүмкіндіктері туралы білім, ақпараттық қажеттілікті тұжырымдау, ақпаратты сұрату, іздеу, іріктеу, бағалау және түсіндіру қабілеті.
Цифрлық сауаттылық - бұл қазіргі әлемде жайлы өмір сүру үшін, ақпараттық технологияларды, сондай-ақ Интернет желісінің ресурстарын қауіпсіз және тиімді пайдалану үшін қажетті білім, дағдылар жиынтығы.
Оқушының цифрлық сауаттылығы - цифрлық ресурстар мен цифрлық ақпаратты пайдалану саласындағы білім, білік және дағдылар жүйесін қамтитын субъектінің жеке білімі.
Компьютерлік сауаттылық - компьютерде жұмыс істеу, есептеу техникасы құралдарын пайдалану, информатика негіздерін және қоғам өміріндегі ақпараттық технологияның маңыздылығын түсіну бойынша білім мен дағдылардың ең аз жиынтығын меңгеру.
Белгілеулер мен қысқартулар
ҚР
- Қазақстан Республикасы
АКТ
DT
ЖАОК
- ақпараттық - коммуникативтік технологиялар
- Digital Technologies
- жаппай ашық онлайн курс
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Цифрлы Қазақстан мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру аясында халықтың цифрлық сауаттылығын арттыру кезеңі бастау алып, еліміздегі барлық саладағы жұмыс істейтін халық толығымен ақпараттық технологияларды игеруде. Бұл тақырып еліміз бойынша қазіргі таңда, өзекті болып отыр [1].
Жас оқушының жеке басының қалыптасуының негізгі көрсеткіштерінің бірі ақпараттық сауаттылықты қалыптастыру болып табылады, оның даму деңгейі оқу процесінің өнімділігін айтарлықтай анықтайды және жетілдіреді. Оқу процесінде бастауыш сынып оқушыларынан үлкен көлемде ақпарат алу, тақырыпқа сәйкес келетін материалды табу және таңдау дағдыларын қажет ететін тапсырмаларды орындауды талап етеді. Осы орайда оқушылар ақпараттық технологияларға жүгінеді. Ал ақпаратты қаншалықты нақты, жеткілікті және қауіпсіз алатыны олардың цифрлық сауаттылығының меңгерілген денгейіне байланысты.
Бүгінгі жас ұрпақ, болашақ маман Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында көрсетілген міндеттер бойынша: Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды игеріп, ғылым мен практика жетістіктеріне негізделген білім алулары керек [2]. Сондықтан да оқытудың жаңа технологияларын енгізіп, білім беруді ақпараттандырып, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу арқылы оқытуды сауатты, сапалы жүзеге асырып, мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруда қоғамның дамуына елеулі үлес қоса алады.
Осыған орай магистірлік диссертация тақырыбы бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасына сәйкес оқушыға психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, коммуникативтік қарым-қатынасқа түсу жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу, функцияналдық сауаттылықты, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін жаңа оқыту әдіс-тәсілдерін қолдану арқылы цифрлық сауаттылыққа оқыту өзекті болып саналады.
Цифрлық сауаттылық - ақпараттық қоғамдағы қауіпсіздіктің негізі, ХХІ ғасырдың ең маңызды білімі, ең негізгі тақырыптарымыздың бірі. Цифрлық сауаттылық - бұл адам өмірінің барлық салаларында цифрлық технологияларды сенімді, тиімді қолдануға дайындығы және қабілеті [3, б.13]. Осы технологияны қолдану арқылы халықтың өмір сапасын арттыруға жол ашып отыр. Расымен де, адамзат қауымы жыл санап емес, ай санап, тіпті апта мен күн санап цифрландыру заманының сиқырлы әлеміне еніп барады. Цифрландыру технологиялары дегеніміз - бұл бұрын-соңды адамзат бастан кешпеген ғажайып әлемнің жаңа құралдары. Яғни, қазіргі таңда бұл технологиялар жасақталу үстінде.
Бүгінгі таңда тұжырымдамалық түрде білім беру жүйесі негізгі үш бағыт бойынша жүргізілуде: білім беру үдерісін цифрландыру, цифрлық білім беру контенті, білім беруді басқаруды цифрландыру. Қазақстанда мектептік білім беруді цифрландыру оны реформалау үрдісіндегі басты тенденциялардың бірі болып табылады. Болашақ мектептерінің көрінісі көбінесе барлық пәндердің бұлтты білім беру жүйесіне біртіндеп көшуімен байланысты.
Мектептерді цифрландыру осы үрдіске қатысатын барлық ойыншыларға: оқушыларға, олардың ата-аналарына, мұғалімдеріне, білім беру жүйесінің әкімшіліктеріне ыңғайлы және тиімді құралдарды жасауды білдіреді. Сонымен қатар, оқу үдерісін цифрландыру, адамның адамдық қарым-қатынасының оңтайлы теңгерімі және виртуалды ортада нақты және цифрлы әлемді синтездеудің бір түрі болып табылатыны маңызды.
Халық өмірінің әлеуметтік парадигмасын қайта цифрландыру, ол адамдардың ой өрісін кеңейтуге, жаңа білім алу мүмкіндігін ашады. Заманауи білім берудің негізгі бағыттарының бірі - желілік қызмет, әлеуметтік желілерді білім беру ресурстары ретінде пайдалану және шалғай шеберлік сабақтарын өткізу, тренингтер. Желілік технологияларды қолданумен цифрлы білім берудің типтік ерекшеліктері - бұл икемділік, ұтқырлық, өндіріс қабілеттілігі, диалогтық және интерактивтілік, медиа ағындарды қабылдауға бағдарлау [4, б.135].
Цифрландырудағы негізгі мақсат - бәсекеге қабілеттілікті арттыру, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, оқу-тәрбие процесін жеделдету және жеңілдету, балаларға, ұстаздарға, ата-аналарға жүктемені азайту. Ең бастысы - білім беру сапасын арттыру. Біздің балаларымыз халықаралық деңгейде әртүрлі салаларда, оның ішінде жасанды интеллект және ауқымды деректер жасау саласында бәсекеге қабілетті болуға тиіс. Мемлекет басшысы атап көрсеткендей, елді цифрландыру - бұл мақсат емес, бұл - Қазақстанның абсолюттік артықшылыққа қол жеткізу құралы. Бүкіл процесс жүйелілікті, реттілікті және кешенді тәсілді талап етеді.
Білім сферасындағы цифрландырудың ең басты міндеті - білім беру сапасын арттыру, яғни халықаралық дейгейде әртүрлі салаларда, оның ішінде жасанды интеллект және ауқымды деректер жасау саласында бәсекеге қабілетті Ел жастарын дайындау.
Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық - психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және цифрлық сауаттылық талап етілуде. Бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық - психологияға негізделуін және ақпараттық құралдарын кеңінен қолданылуын қажет етеді. Осылайша оқу-тәрбие үрдісінде жаңа цифрлық технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Аталған мәселені қарастырған ғылыми және зерттеу еңбектерге талдау жасау барысында, бұл мәселенің жан-жақтылығын отандық ғалымдардың, жақын және алыс шетелдік зерттеулерде цифрлық сауаттылық, ақпараттық коммуникациялық технологиялар мен болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің даярлық мәселелерін түрлі бағыттарда қарастырылғаны анықталды. Оларды төмендегіше жіктеп қарастырдық:
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып білім беру, оқыту үдерістерін жетілдіру, кіші мектеп жасындағы балалардың цифрлық сауаттылығын дамыту, дағдыларын қалыптастыру мәселелері С.А. Гайсина, Н.ФТалызина, М.Ә.Құдайқұлов, Н.В. Кузьмина және Ж.У. Кобдикова, Г.А.Көпеев, Ә.Ә.Қаптағаева, А.Ғ.Юсупова, т.б.;
болашақ мамандардың ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану кәсіби құзырлылығын қалыптастырудың негіздері А.Е.Карымсакова, С.М.Кеңесбаев, Л.П. Әбішева, Г.Ж.Ниязова, А.М.Жұмабаева, Д.Н.Исабаева, Б.Т.Барсай, А.К.Мынбаева, Л.В.Нефедова, Г.А.Абдулкаримова, Н.Е.Исабек, С.К.Абдибекова, К.Т.Мулдабекова, А.Мошқалов, Э.Уайдуллақызы, Е.А.Богатырева, Н.А.Ершова, С.А.Быков, О.П.Осипова, А.А.Шамшурина, Л.Д.Ситникова, С.А.Зайцева және т.б;
бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекеттерін ақпараттық технология арқылы дамытудың негіздері Б.Т.Абыканова және бастауыш сынып математикасын оқытуда компьютерді пайдалану А.Ө.Байдыбекова т.б.
Бастауыш мектеп жасында жеке тұлғаның цифрлық мәдениетінің құрамдас бөлігі ретінде цифрлық сауаттылықты қалыптастыру ерекше маңызды, өйткені дәл осы кезеңде бастауыш сынып оқушыларының танымдық қабілеттердің дамуы, мазмұнды жалпылау мен тұжырымдамалар, дүниетанымдық сенімдері қалыптасады.
Қазіргі уақытта бастауыш мектепке енгізілетін Цифрлық сауаттылық пәні оқушылардың қоршаған әлем туралы ақпараттық кеңістік ретінде түсініктерін қалыптастыруға елеулі бағдарлануына байланысты осы мәселені шешу үшін ең үлкен білім беру мүмкіндіктеріне ие екені анық.
Оқу барысында бастауыш мектеп оқушыларының цифрлық сауаттылықтының қалыптасуының өзектілігі, оның шешімін тежейтін бірқатар қайшылықтарға байланысты екенін атап өткен жөн:
- қоғамның дамуының барлық кезеңдеріндегі тұлғаның цифрлық мәдениетінің деңгейіне қойылатын қазіргі заманғы талаптары мен бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастыруға қатысты осы процестің мәнін теориялық және практикалық әзірлемелердің болмауы;
- цифрлық сауаттылықты қалыптастыруға және оларды бастауыш мектеп жағдайында іске асыруға ықпал ететін ақпараттық-коммуникациялық технологиялары білім беру саласының әлеуетті мүмкіндіктерінің төмендігі.
Философиялық, психологиялық - педагогикалық, әдістемелік және оқу әдебиетіне жүргізілген талдау бойынша тұлғаның цифрлық мәдениетін қалыптастырудың түрлі қырлары отандық зерттеушілер Ж.Т.Төреханова, Д.Ш. Жумагалиева, У.Б. Жексенбаева, А.А. Есболов, Б.С. Дюсембинова, А. Мырзалинова, С.Измуханбетова және т.б., сондай-ақ Н.И.Гендина, А.А.Журин, К.К.Колин, М.П.Лапчик, Н.В.Макарова, А.В.Могилев, И.Г.Семакин, А.П.Тряпицына, Е.К.Хеннер, С.Б.Цымбаленко, М.С.Чванова, А.Н.Шляго, А.В.Шариков, А.В.Щеглова, Е.А.Якушина сияқты шетел зертеушілерімен қарастырылғандығы туралы белгіленеді, алайда, бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру мәселелері әлдеқайда аз дәрежеде зерттелген. Мұнда С.А.Бешенкованың, А.В.Горячеваның, В.В.Дубининаның, А.А.Дувановтың, Н.Л.Королеваның, А.Л.Матвееваның, М.А.Плаксиннің, Ю.А.Первиннің, А.Л.Семеновтың, С.Н.Турдың, Е.Н.Челактың жұмыстарын атап өтуге болады.
Зерттеу проблемасы: Теориялық және эмпирикалық материалды синтездеу, бастауыш сынып оқушысын оқытуда цифрлық - ақпараттық технологияларды қолданудағы озық педагогикалық тәжірибені зерттеу және жалпылау осы жастағы балалардың цифрлық сауаттылық мазмұны мен әдістемесіне көзқарастардың күрделілігі мен түсініксіздігін көрсетті және цифрлық мәдениетті қалыптастыру контекстінде бастауыш мектепке цифрлық технологияларды интеграциялау мәселелері әлі жеткілікті дамымаған деген қорытындыға келді.
Көрсетілген қарама - қайшылықтан туындаған түйіткілдер теориялық - әдіснамалық тұрғыдан негіздеу, оның ерекшеліктерін анықтау, тәжірибелік - экспериментте дәлелдеу, зерттеудің мәселесін айқындап бізге, диссертациялық жұмыстың тақырыбын Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары деп таңдауға негіз болды.
Зерттеу мақсаты. Зерттеу жұмысының мақсаты - бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттарын теориялық тұрғыда негіздеп, эксперимент арқылы сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: бастауыш мектептің оқу - тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары.
Зерттеу болжамы: бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары анықталып, жүзеге асырылса, онда оқушылардың пәндерді меңгеру деңгейі, білімі мен білігі сапасы артуына қолайлы жағдай жасалады, өйткені бұл білім беруді жетілдіру талаптарына сәйкес келеді.
Зерттеудің міндеттері:
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың теориялық негіздерін зерделеу;
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру ерекшеліктері мен мәселелерін анықтау;
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру бойынша шетел тәжірибесін зерттеу;
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың құрылымдық үлгісін жасау;
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттарының тиімділігін эксперимент арқылы тексеру.
Зерттеу әдістері:
теориялық әдістер: философиялық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік зерттеулер мен ғылыми еңбектерге талдау, жинақтау, жүйелеу, салыстыру, контент талдау, педагогикалық модельдеу, құрылымдау;
эмпирикалық әдістер: сауалнама, бақылау, тестілеу, алынған сандық, сапалық нәтижелерге математикалық статистикалық талдау жасау.
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі әдістер қолданылды:
- теориялық зерттеулер әдістері: философиялық, әдістемелік және оқу әдебиеттерін талдау, теориялық және эмпириялық материалдың синтезі, озат педагогикалық тәжірибені зерделеу;
- эмпириялық зерттеу әдістері: әңгімелер, тестілеу, тұрақтандыру эксперименті зерттеу нәтижелерін кесте және графикалық ұсыну әдістері, оқу-әдістемелік материалдарды мақұлдау, тәжірибелік-эксперименталдық іс-әрекеттің нәтижелерін талдау.
Зерттеудің теоретикалық - әдіснамалық базасын заманауи психологиялық-педагогикалық теориялар тұлғалары (Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин, Г.П.Давыдов, А.З.Зак, И.А.Зимняя, Л.В.Занков, Р.С.Немов, А.В.Петровский, Ж.Пиаже, Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин), оқу іс-әрекетінің психологиялық-педагогикалық теориясын (В.В.Давыдов, Й.Ломпшер, Л.К.Максимов, Я.А.Пономарев, В.В.Репкин, В.В.Рубцов, Хо Нгок Дай, Д.Б.Эльконин), тұтас педагогикалық процесцтің тұжырымды идеяларын (В.С.Ильин, В.В.Краевский, A.M.Саранов, Н.К.Сергеев), іс-әрекетке көзқарас теориясын (С.С.Алексеев, В.А.Беликов, П.Я.Гальперин, Г.П.Давыдов, М.С.Каган, А.Н.Ксенофонтова, А.Н.Леонтьев, Л.В.Моисеева, А.Ф.Никитин, В.М.Обухов, А.Л.Семенов, Н.Ф.Талызина, П.И.Чернецов Г.И.Щукина), тұлғаға бағытталған білім беру тұжырымдамасын (Е.В.Бондаревская, В.В.Сериков) құрған. Білімді ақпараттандыру саласында зерттеулермен шұғылданатын С.А.Бешенковтың, Я.А.Ваграменконың, А.В.Горячевтің, К.К.Колиннің, А.С.Лесневскийдің, М.П.Лапчиктің, Н.В.Макарованың, А.В.Могилевтің, В.Н.Монаховтың, Н.И.Пактың, Т.П.Петухованың, Ю.А.Первиннің, Е.А.Ракитинаның, И.В.Роберттің, И.Г.Семакиннің, А.Л.Семеновтың, Е.К.Хеннердің, С.А.Христочевскийдің, М.С.Чвановтың жұмыстарының маңызы зор.
Деректану базасы ретінде құжаттар, монографиялық әдебиеттер, диссертациялық зерттеулер, сондай-ақ интернеттегі ақпараттық іздеу негізінде алынған материалдар пайдаланылды. Олардың ішінде: ұлттық диссертациялық залының электрондық каталогтары, ҚР Оқу-ағарту министрлігі, Ғылым және жоғары білім министрлігінің серверіндегі электрондық құжаттамалар.
Зерттеу базасы: Қарағанды қ. Нұркен Әбдіров атындағы жалпы білім беретін орта мектебінің бастауыш сынып оқушылары.
Зерттеуді ұйымдастыру. Зерттеу үш кезеңнен тұрады.
Бірінші кезең (2020-2021) - іздеу-теориялық. Зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық және педагогикалық әдебиеттерді зерттеу негізінде оның пәні, мақсаты, міндеттері, гипотезасы, әдістемесі мен әдістері, тұжырымдамалық аппараты анықталды.
Екінші кезең (2021-2022) - тәжірибелік.
Бұл кезеңде бастауыш сынып оқушыларында цифрлық сауаттылықтың қалыптасуының бастапқы деңгейін анықтау мақсатында анықтау эксперименті жүргізілді. Бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың моделі әзірленіп, педагогикалық шарттары анықталды, педагогикалық қызметтің мазмұны, әдістері мен құралдары анықталды. Қалыптастырушы эксперимент барысында бастауыш сынып оқушысының оқу іс-әрекетіндегі цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары тексеріліп, ұсынылған гипотеза расталды.
Үшінші кезең (2022-2023) - қорытындылау. Бұл кезеңде зерттеу нәтижелерін талдау және жүйелеу жүзеге асырылады, теориялық деректерді нақтылау және түзету жүзеге асырылады, эксперименттік зерттеу материалдарын статистикалық өңдеу жүзеге асырылады, эксперимент нәтижелері жинақталады және қорытындылар мен ұсыныстар жасалады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың ерекшеліктері анықталды;
бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың құрылымдық - мазмұндық сызбасы жасалды;
бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығы тұжырымдамасының мазмұны компоненттік құрам тұрғысынан нақтыланды (танымдық, іс - әрекеттік, мотивациялық);
бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығының қалыптасу деңгейлері анықталды: жоғары, орташа, төмен;
бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары айқындалды және эксперименттік негізделді:
бастауыш сынып оқушысының субъективті ұстанымын жандандыруға ықпал ететін және мектеп пәндерінің бірлігі арқылы қоршаған әлемді тануды қамтамасыз ететін ақпараттық - білім беру ортасын құру; оның теориялық және практикалық құрамдас бөліктерінде пәнаралық байланыстардың жүйе құраушы принципін іске асыратын электронды оқулық енгізу. Керек емес
Зерттеудің теориялық маңыздылығы жеке тұлғаның цифрлық мәдениетінің тұтас теориясында бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру процесі туралы алынған білімді пайдалану мүмкіндігімен анықталады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
- бастауыш сынып оқушыларының Цифрлық сауаттылық курсын, курстың жұмыс бағдарламасын, бастауыш сынып оқушысының оқу іс-әрекетінің цифрлық сауаттылығын қалыптастыру процесін әдістемелік қамтамасыз ету құрылды, сынақтан өткізілді және енгізілді;
- бастауыш сынып оқушысының оқу іс-әрекетінде цифрлық сауаттылығын қалыптастыру бойынша әдістемелік қосымша электроды оқу бағдарламасы әзірленді және оларды Қарағанды қаласының жалпы білім беретін мектебінің оқу процесіне енгізудің нәтижелілігі негізделді.
Қорғауға мынадай ережелер шығарылады:
1. Бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығы тұлғаның цифрлық мәдениетінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады және психофизиологиялық, когнитивті, операциялық - технологиялық, эмоционалды - құндылық, коммуникативті компоненттердің синтезі болып табылады, олардың мазмұны қоршаған әлем туралы ақпараттық кеңістік ретінде идеяны қалыптастырумен анықталады; ақпаратқа құндылық қатынасы; информатика саласындағы негізгі ұғымдар және осы білімді практикалық іске асыру туралы жалпы түсініктер қолдануда; ақпаратпен жұмыс істеу кезінде коммуникативтік құралдарды меңгеру.
2. Бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын тиімді қалыптастыруға ықпал ететін педагогикалық жағдайларға мыналар кіруі керек:
- бастауыш сынып оқушысының субъективті ұстанымын жандандыруға ықпал ететін, мектеп пәндерінің бірлігі арқылы қоршаған әлемді тануды қамтамасыз ететін және оқушыларды қолданыстағы цифрлық шындықпен өз бетінше өзара әрекеттесуге дайындауға бағытталған ақпараттық - білім беру ортасын құру;
- теориялық және практикалық құрамдас бөліктерінде пәнаралық байланыстардың жүйе құраушы принципін іске асыратын және бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығының негізгі деңгейлерін қалыптастыруды қамтамасыз ететін цифрлық сауаттылықтың пропедевтикалық курсын енгізу: репродуктивті, ішінара іздеу, креативті.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу халықаралық ғылыми - тәжірибелік және ғылыми - әдістемелік конференцияларда, республикалық педагогикалық журналда жүзеге асырылды. Зерттеу тақырыбы бойынша жалпы көлемі 1,0 б.т. құрайтын 5 ғылыми мақала жарық көрді:
- Қазіргі қоғамдағы цифрлық сауаттылық маңызы. Wykształcenie i nauka bez granic - 2021 атты XVII халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференция. Польша, 2021;
-Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары. Ұстаз тілегі атты республикалық ғылыми - әдістемелік жинақ. Алматы, 2022;
- Бастауыш сынып оқушыларының XXI ғасырдағы цифрлық сауаттылық дағдыларын қалыптастырудың маңызы. Қазақстандағы білім беру саласындағы перспективалар мен проблемалар халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференция. Алматы, 2022;
-Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың маңызы. Педагог айнасы атты республикалық педагогикалық - ғылыми журнал. Алматы, 2023.
Зерттеудің негізгі нәтижелері Қарағанды облысы білім басқармасының Қарағанды қаласының білім бөлімінің Нұркен Әбдіров атындағы жалпы білім беретін мектебі коммуналдық мемлекеттік мекемесінің оқу процесіне енгізілетін болады.
Зерттеу құрылымы: магистрлік диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЦИФРЛЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың теориялық негіздері
Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру -бұл күрделі, көп қырлы процесс, оны жүзеге асыру пәннің мазмұнын, курсты оқытудың формалары мен әдістерін таңдауда, білім берудің әртүрлі кезеңдеріндегі оқу процесінің ерекшеліктерін, сондай-ақ білім алушылардың білімі мен дағдыларының деңгейіне қойылатын талаптарды ескеруде сараланған тәсілді қажет етеді.
Бастауыш мектеп жасындағы кезең физикалық және психикалық стресстің жоғарылауымен, оқушының әлеуметтік шекараларының кеңеюімен және қоғамға бейімделуімен байланысты. Бастауыш мектеп жасындағы балаларда көптеген оң өзгерістер бар, соның ішінде оқуға дайындық, жаңа білім алуға қызығушылық. Бастауыш мектеп жасында оқушының танымдық қызметі де өзгереді. Педагогикалық жағдайларды пайдалану мүмкіндіктері, ең алдымен, оқушының ойлау қабілетін дамыту нәтижелеріне қол жеткізуге мүмкіндік беретін белгілі бір инновациялық әдістер мен технологияларға негізделген мұғалімдердің білімінің объективті деңгейімен байланысты. Оқушыларда әртүрлі оқу-әдістемелік қажеттіліктер бойынша пәндік оқытуды жалғастыру үшін негізгі мектепте сәтті бейімделуге ықпал ететін негізгі оқу дағдылары қалыптасады. Осыған орай, цифрлық сауаттылық бастауыш мектеп жасындағы балаларға мбастауыш мектеп бағдарламасын табысты меңгеруге ықпал етеді. Сандық сақтау дерекқорлары өскен сайын оқушылар дәстүрлі қағаз таспасында оқу материалдарын пайдаланғаннан гөрі электронддық ақпаратқа оңай қол жеткізе алады [5, б.62].
Цифрлық сауаттылық пәнаралық сипатта болады және көптеген мектеп пәндерін оқу кезінде қалыптасатын цифрлық дағдылардың күрделі кешені болып табылады, алайда мектептің Цифрлық сауаттылық пәнінің мазмұны бастауыш сынып оқушылардың негізгі бағдарламалау, деректермен жұмыс істеу негіздері, қазіргі ортадағы коммуникация сияқты цифрлық экономиканың негізгі құзыреттерін игеру үшін айтарлықтай үлкен әлеуетке ие. Осы орайда, оқушының цифрлық сауаттылығы цифрлық технологиялар мен интернет ресурстарын қауіпсіз және тиімді пайдалану үшін қажетті білім мен дағдылардың жиынтығын білдіреді.
Цифрлық сауаттылық ұғымының мәні мен мазмұнын зерттеуші ғалымдар көзқарастары мен пікірлері тұрғысынан қарастырайық.
Цифрлық сауаттылық - бұл қазіргі әлемде жайлы өмір сүру үшін, ақпараттық технологияларды, сондай-ақ Интернет желісінің ресурстарын қауіпсіз және тиімді пайдалану үшін қажетті білім, дағдылар жиынтығы [6, б.47].
Оқушының цифрлық сауаттылығы - цифрлық ресурстар мен цифрлық ақпаратты пайдалану саласындағы білім, білік және дағдылар жүйесін қамтитын субъектінің жеке білімі [7, б.178].
Ақпаратпен байланысты қызметтің ажырамас элементтерінің бірі ретінде цифрлық сауаттылық ұғымы соншалықты кеңейді, ол дербес компьютерде жұмыс істеудің және ондағы қарапайым мәселелерді шешудің қарапайым дағдыларынан барынша көп мүмкіндіктерді қамтиды. Қазір ол әлдеқайда кеңірек қабылданады және кейбір ұғымдарда тіпті технологиялық сауаттылық деп түсініледі. Қазір цифрлық сауаттылық ақпараттық қоғам мүшесінің, цифрлық қызметтерді тұтынушының, көптеген дағдылардың, соның ішінде ең алдымен өзін-өзі тәрбиелеудің дамуына ықпал ететін катализатор ретінде жұмыс істейді. Басқаша айтқанда, қазіргі уақытта цифрлық сауаттылық - бұл қажетті дағдылар топтарын қамтитын ұжымдық термин.
Цифрлық сауаттылық компьютерлік дағдыларды да, арнайы ақпараттық дағдыларды да біріктіреді. Цифрлық сауаттылық коммуникациялық құрамдас бөлікті компьютер қолдайтын және Интернет арқылы таратылатын қызметтер мен мәдени ұсыныстарды пайдалану үшін пайдаланушылық дағдылар жиынтығы ретінде және білімге негізделген қоғамның негізгі аспектілеріне бағытталған ақпараттық құрамдас бөлікті қамтиды: цифрлық ақпаратты оңтайлы түрде табу, алу, таңдау, өңдеу, беру, құру және пайдалану мүмкіндігі.
Цифрлық сауаттылық ұғымы американдық жазушы және журналист, Иллинойс штатының университетінің (Чикаго) профессоры, электроника инженері Пол Гилстердің есімімен байланысты. Оның Цифрлық сауаттылық кітабы 1997 жылы жарық көрді және цифрлық сауаттылық мәселесіне арналған әлемдегі алғашқы еңбек болып табылады [8, б.46].
Пол Гилстердің пікірінше, цифрлық сауаттылық - бұл әртүрлі форматтарда және компьютерлердің көмегімен көптеген ақпарат көздерінде берілген ақпаратты түсіну және пайдалану мүмкіндігі. Сандық сауаттылық адам іс-әрекетіндегі әлеуметтік-коммуникативті аспектілерді көрсетеді.
Пол Гилстер цифрлық сауаттылыққа қол жеткізудің негізгі критерийлерін анықтады. Олар:
1. Медиа сауаттылыққа қол жеткізу;
2. Қажетті ақпаратты және онымен жұмыс істеу құралдарын іздеу дағдылары, осы құралдарды тез меңгеру қабілеті (ақпараттық сауаттылық);
3. Басқа пайдаланушылармен қарым-қатынас дағдылары (коммуникативтік құзыреттілік);
4. Ақпаратты әр түрлі формада және форматта өндіру дағдылары (шығармашылық құзыреттілік) [8, б.51].
Бұл ретте, компьютерлік сауаттылық - компьютерде жұмыс істеу, есептеу техникасы құралдарын пайдалану, информатика негіздерін және қоғам өміріндегі ақпараттық технологияның маңыздылығын түсіну бойынша білім мен дағдылардың ең аз жиынтығын меңгеру деп анықталса, ақпараттық сауаттылық - бұл дербес компьютер, бағдарламалық өнімдер, олардың функциялары мен мүмкіндіктері туралы білім. Ақпараттық сауаттылық - ақпараттық қажеттілікті тұжырымдау, ақпаратты сұрату, іздеу, іріктеу, бағалау және түсіндіру қабілеті.
Л.Л. Босованың еңбектерінде оқушылардың цифрлық дағдылары мен есептеу ойлауын қалыптастырудағы мектептегі информатика курсының рөлі мен мүмкіндіктері көрсетілген. Ол цифрлық дағдыларды қалыптастыруды жаһандық цифрландыру жағдайында қалыптасқан жалпы қажеттілік ретінде қарастырды, көптеген цифрлық құрылғылардың пайда болуы, цифрлық технологиялардың таралуы, адамның цифрлық ортасының кеңеюі, ақпараттық ресурстарға кең қол жетімділік талап ететінін атап өтті [9, б. 214]. Жалпы білім беру деңгейінде цифрлық дағдыларды меңгерудің маңыздылығы мен міндеттілігі оқу процесінде электрондық оқыту мен қашықтықтан білім беру технологияларын қолдану қажеттілігімен расталады. Бұл жағдайда есептеу ойлауының дамуын Л.Л. Босова информатика мен ақпараттық технологияны зерттеуде мектептегі білім беру жүйесінің дербес білім беру нәтижесі ретінде анықтайды [10, б.5].
Цифрлық сауаттылықтың деңгейін анықтау үшін әртүрлі көрсеткіштер мен критерийлер тізбегі ұсынылған. Мысалы, Генри Дженкинс компьютерлік технологияның цифрлық сауаттылықпен өзара байланысын қарастырып, цифрлық ақпараттың құрылымдық ерекшеліктерін және оның таралуын түсіну, сондай-ақ желілік қауымдастықтардың механизмін және әртүрлі әлеуметтік медианың көрсеткіштері мен сипаттамаларындағы айырмашылықтарды түсіну қабілеттеріне жауап беретінін атап өтті [11, б.61].
Осы саланы зерттеуші ғалым Даг Белшоу цифрлық сауаттылықтың кейбір сипаттамалары мен құрамдас бөліктерін атап көрсетеді, олар: интернет ортасының мәдени мазмұнын түсіну қабілеті, интернеттегі әртүрлі қауымдастықтардағы қабілеттер мен қарым-қатынас дағдылары, ақпараттық мазмұнды құру және тарату қабілеттері, сандық және компьютерлік бағдарламаларды қолдану дағдылары.
Д. Белшоу Цифрлық сауаттылықтың негізгі элементтері атты кітабында цифрлық сауаттылық құбылысының әртүрлі модельдерінің болуын көрсетеді және адамның цифрмен сапалы өзара әрекеттесуінің негізі ретінде сегіз негізгі компонентті анықтайды, атап айтқанда: мәдени, когнитивті, сындарлы, коммуникативті, сыни, азаматтық, сондай-ақ сенімді пайдалану және шығармашылық [12]. Осы компоненттердің әрқайсысын жеке дара тоқталайық.
1. Мәдени компонент. Д. Белшоудың пікірінше, мәдени компонент желілік этикетті сақтауды қамтиды, яғни желідегі мінез-құлық ережелері, интернет-байланыс мәдениеті, нақты интернет артефактілерін түсіну (интернет-мем, эмодзи, анимациялық gif-файлдар және т.б.); цифрлық орталардың тарихын, тілін, әдет-ғұрыптары мен құндылықтарын түсіну, принциптерді құрметтеу құпиялылық және ақпаратты қорғау; цифрлық құралдармен жеке және кәсіби пайдалану арасындағы айырмашылықты тану және т.б.
2. Когнитивті немесе танымдық компонент. Д. Белшоу пікірінше, бұл компьютерлік сауаттылықтың негізгі ұғымдарын түсіну, ат дағдыларын меңгеру, жалпы функцияларды (навигациялық мәзір параметрлері, профильдер), тегтерді, сандық құралдардағы хэш тегтерді білу, жалпы алғанда, сандық құрылғыларды, бағдарламалық платформалар мен интерфейстерді пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
3. Сындарлы компонент. Цифрлық ортада әрекет ету кезінде мазмұнды дұрыс пайдалану, авторлық құқықты сақтау шарттарын білу.
4. Коммуникативті компонент. Цифрлық ортадағы қарым-қатынас мүмкіндіктерін білуді, цифрлық кеңістіктегі сәйкестілік, сенім, алмасу, әсер ету ұғымдарының ерекшеліктерін түсінуді қамтиды.
5. Цифрлық құралдарды сенімді пайдалану компоненті. Ол тұлғаның өзін өзі онлайн қауымдастықтың бір бөлігі ретінде сезінуді, желіден тыс әлеммен салыстырғанда онлайн кеңістіктің артықшылықтарын түсінуді және пайдалануды және цифрлық ортадағы оқытуды көрсетеді.
6. Цифрлық сауаттылық құрамындағы шығармашылық. Бұл цифрлық кеңістіктегі шығармашылықтың құндылығын, онлайн құралдар мен орталарды пайдаланудың жаңа тәсілдерін игеруді, цифрлық технологиялардың көмегімен жаңа білім құруды көрсетеді.
7. Сыни компонент. Сандық мазмұнды, құралдар мен бағдарламаларды бағалаудың аналитикалық дағдыларын қолдану, сенімді көздерді бөліп көрсету цифрлық сауаттылықтың маңызды компонентін сипаттайды.
8. Азаматтық компонент. Тұлғаның өзін-өзі ұйымдастыру үшін цифрлық ортаны пайдаланатын адамдарды сипаттайды, сонымен қатар цифрлық құқықтар мен міндеттерді қолдайды, интернеттегі әлеуметтік қозғалыстарға қатысады, өздерін және басқаларды шынайы қоғамдық өмірге қатысуға дайындайды [12].
Психология ғылымдарының докторы, профессор, интернет психологиясы мәселелері жетекші мамандарының бірі Г.У. Солдатова жасөспірімдер мен ата-аналардың цифрлық құзыреттілігінің моделін әзірледі. Оның пікірінше Цифрлық құзыреттілік - құзыреттерді үздіксіз игеруге негізделген (білім, білік, мотивация, жауапкершілік) жеке тұлғаның өмірдің әртүрлі салаларында (ақпараттық орта, коммуникация, тұтыну, техносфера) ақпараттық-коммуникациялық технологияларды сенімді, тиімді, сыни және қауіпсіз таңдау және қолдану қабілеті, сондай-ақ оның осындай қызметке дайындығы. Басқаша айтқанда, цифрлық құзыреттілік - бұл АКТ құзыреттілігінің әртүрлі модельдерінде ұсынылған жалпы пайдаланушылық және кәсіби білім мен дағдылардың жиынтығы ғана емес, сонымен қатар жауапкершілік сезіміне негізделген тиімді қызметке және оған жеке көзқарасқа негізделген құзыреттілік.
Г.У. Солдатованың цифрлық құзыреттілік тұжырымдамасына сәйкес, цифрлық құзыреттілік құрылымы төрт компоненттен тұрады:
- білім;
- дағдылар;
- мотивация;
- жауапкершілік (соның ішінде қауіпсіздік) [13, б.43].
Компоненттердің әрқайсысы интернеттегі әртүрлі қызмет салаларында (контентпен жұмыс, коммуникация, техно сала, тұтыну) әр түрлі дәрежеде жүзеге асырылуы мүмкін. Тиісінше, цифрлық құзыреттіліктің төрт түрі анықталды:
1) ақпараттық және медиа құзыреттілік - сандық ақпаратты іздеумен, понимениямен, ұйымдастырумен, мұрағаттаумен және оны сыни тұрғыдан түсінумен, сондай-ақ цифрлық ресурстарды (мәтіндік, бейнелеу, аудио және бейне) пайдалана отырып, ақпараттық объектілерді құрумен байланысты білім, білік, уәждеме және жауапкершілік;
2) коммуникативтік құзыреттілік - коммуникацияның әртүрлі нысандарына (электрондық пошта, чаттар, блогтар, форумдар, әлеуметтік желілер және т. б.) және әртүрлі мақсаттарға қажетті білім, іскерлік, уәждеме және жауапкершілік;
3) техникалық құзыреттілік - техникалық және бағдарламалық құралдарды тиімді және қауіпсіз пайдалануға мүмкіндік беретін білім, іскерлік, уәждеме және жауапкершілік әр түрлі мәселелерді шешу үшін, соның ішінде компьютерлік желілерді, бұлтты қызметтерді және т.б.;
4) тұтынушылық құзыреттілік - әртүрлі қажеттіліктерді қанағаттандыруды көздейтін нақты өмірлік жағдайларға байланысты цифрлық құрылғылар мен интернеттің көмегімен әртүрлі күнделікті міндеттерді шешуге мүмкіндік беретін білім, білік, уәждеме және жауапкершілік.
Г.У. Солдатованың пікірінше, цифрлық құзыреттіліктің мотивациялық ерікті және құндылық аспектілерін есепке алу Интернет дәуірінде тұлғаның өзін-өзі реттеуін дамытуға негіз бола отырып, цифрлық азаматтық ұғымының табиғатын, құрылымын және даму мүмкіндіктерін түсінуге жол ашады. Бұл жерде біз тарылту туралы емес, саналы және жауапкершілікпен (жеке тұлғаның цифрлық еркіндігі) таңдау жасай алатын және жасауға дайын адамның мүмкіндіктерін кеңейту туралы айтып отырмыз. Негізгі айырмашылық - сандық интернет-ресурстарды (мәтіндік, бейнелеу, аудио және видео) пайдалана отырып, жаңа ақпараттық объектілерді құру қабілеті мен шығармашылығы [13, б.61].
Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын цифрлық ресурстарды анықтау, қол жеткізу, басқару, интеграциялау, бағалау, талдау және синтездеу, жаңа білімді құру, медиа хабарламалар құру және басқалармен нақты өмірлік жағдайлар аясында қарым-қатынас жасау үшін цифрлық құралдарды дұрыс пайдалану туралы хабардарлық, көзқарас және қабілеттілік ретінде анықтауға болады.
Сандық сауаттылықты тұжырымдама ретінде көптеген авторлар ғылыми әдебиеттерде талқылады және сынға алды. Цифрлық сауаттылық саласындағы қолданыстағы зерттеулерді талдау цифрлық сауаттылық ұғымының өте кең таралғанын көрсетеді. Әр түрлі дереккөздер сандық сауаттылықты қабілет, білім, шеберлік, дағдылар жиынтығы және т.б. ретінде анықтайды.
Дүниежүзілік экономикалық форумның 2015 жылғы есебіне сәйкес, цифрлық сауаттылық - ақпаратты іздеу және бөлісу, сұрақтарға жауап беру, басқа адамдармен қарым-қатынас жасау және компьютерлік бағдарламалауды қоса алғанда, цифрлық негізделген мазмұнды пайдалану және жасау мүмкіндігі деп анықталған.
Цифрлық сауаттылық индексін өлшеуге бағытталған Интернет-технологиялар орталығы өңірлік қоғамдық ұйымының жобасының зерттеу нәтижелеріне сәйкес, цифрлық сауаттылық - сандық технологиялар мен интернет ресурстарын қауіпсіз және тиімді пайдалану үшін қажетті білім мен дағдылардың жиынтығы.
Басқаша айтқанда, кең мағынада цифрлық сауаттылық дегеніміз - мақсатқа жету үшін цифрлық құралдарды тиімді пайдалану мүмкіндігі деп айтуға болады. Цифрлық сауаттылық цифрлық әлемде жайлы өмір сүру үшін қажетті жеке, техникалық және интеллектуалды дағдыларды қамтиды.
Цифрлық сауаттылық құбылысын зерттеген педагогика ғылымдарының докторы А. Кондаков Цифрлық білім: мүмкіндіктер матрицасы атты баяндамасында Цифрлық сауаттылық ХХІ ғасырдың маңызды дағдысы ретінде ақпараттық қоғамдағы қауіпсіздіктің негізі болып табылады [14, б.295]. Цифрлық сауаттылықты қалыптастыруға оқырмандық, математикалық және жаратылыстану сауаттылығымен қатар ерекше көңіл бөлінуі тиіс. Цифрлық сауаттылық-жеке тұлғаның цифрлық технологияларды өмірдің барлық салаларында сенімді, тиімді, сыни және қауіпсіз қолдануға дайындығы мен қабілеті деп анықтайды.
Цифрлық сауаттылықтың әртүрлі аспектілерін көрсете отырып, зерттеушілер бұл мәселені зерттеуге жүйесіз қарайтынын және цифрлық сауаттылықты қалыптастырудың қажеттілігі мен маңыздылығын декларативті түрде жариялайтынын, сонымен бірге оны негізгі мектеп бағдарламасы аясында оқушыларда дамытудың нақты жолдарын ұсынбайтынын атап өтуге болады.
Осылайша, цифрлық сауаттылық мектеп жасындағы балаға табысты білім алуға ықпал етеді. Цифрлық сауаттылық білімді игеруді және дағдыларды бекітуді, сондай-ақ оларды тиімді пайдалануды қамтиды. Басқаша айтқанда, цифрлық сауаттылықты қалыптастырудың негізінде оқушылардың танымдық дамуы жатыр.
Цифрлық сауаттылық негізгі компоненттерін қарастырайық:
- танымдық компонент;
- белсенділік компоненті;
- мотивациялық компонент [15, б.409].
Цифрлық сауаттылық құрылымының когнитивтік компоненті цифрлық сауаттылықтың өзегі болып табылатын негізінен қолданбалы сипаттағы білім жиынтығын игеруге бағытталуымен сипатталуы керек. Бастауыш сынып оқушыларына цифрлық сауаттылық контекстінде қажетті келесі білімдерді игеру қажет:
- ақпарат көздерінің түрлерін білу;
- компьютерлер мен құрылғылардың жалпы принциптерін түсіну;
- сандық құрылғылардың бір-біріне қалай қосылатынын түсіну;
- барлық ақпарат пайдалы емес екенін және оның бір бөлігі қауіпті болуы мүмкін екенін білу;
- сандық ақпарат пен қосымшалардың ақылы көздері бар екенін білу;
- әлеуметтік желілер, олардың орналасуы және тұзақтар туралы білу.
Цифрлық сауаттылық құрылымының белсенді компоненті оқушының цифрлық ресурстармен өз бетінше жұмыс істеуі үшін қажетті іс-әрекеттерді сәтті жүзеге асыру дағдыларының, тәжірибесінің болуымен, сондай-ақ цифрлық деректер мен ресурстарды пайдаланумен байланысты әртүрлі міндеттерді шешу жөніндегі қызметті жоспарлау мен жүзеге асырудың әдістері мен тәсілдерін таңдауымен сипатталады:
- ақпарат көздерінің әртүрлі көздері мен түрлерін пайдалана білу;
- компьютерлік технологияларды қолдана білу;
- сайттарда өз бетінше шарлау, электрондық поштаны жіберу және алу, әлеуметтік желілерді пайдалану және т. б.;
- сенімсіз және күмәнді элементтерді ажырата білу;
- интернет құралдарымен жұмыс істей білу;
- біржақтылыққа, алалаушылыққа және жеккөрушілікті насихаттауға шақыратын ресурстар мен сілтемелерден аулақ болу мүмкіндігі;
- сандық мазмұнды құру және оған басқа пайдаланушыларға қол жетімділікті қамтамасыз ету мүмкіндігі;
- қолда бар цифрлық қызметтерді салыстыра білу;
- мәселені талдай білу және оны шешуге көмектесетін сандық құралдарды табу [16, б.171].
Цифрлық сауаттылық құрылымының мотивациялық компоненті қазіргі дәуірдегі адам өмірін толықтыратын барабар цифрлық белсенділіктің негізі ретінде цифрлық құзыреттілікке мағыналы қажеттілікті қалыптастыруға бағытталуымен сипатталады. Ол мыналарды қамтиды:
сандық деректер мен ресурстарды пайдалануға және дамытуға қызығушылық;
цифрлық ресурстарды пайдалану кезінде өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттілігін түсіну;
адам өміріндегі цифрлық сауаттылықтың рөлі мен функцияларын түсіну;
интернет қауымдастығының бір бөлігі болуға деген ұмтылыс [17, б.42].
Осылайша, цифрлық сауаттылық туралы әртүрлі зерттеуші ғалымдардың пікірлері мен көзқарастарын ескере отырып, оқушының цифрлық сауаттылығы бұл цифрлық ресурстар мен цифрлық ақпаратты пайдалануда білім, білік және дағдылар жүйесін қамтитын субъектінің жеке қабілеттері деп ой қорытуға болады. Білім беру процесінде цифрлық технологияларды қолдану оқу процесін жаңа материалды зерттеу кезеңінде де, кейіннен жеке жетістіктерді тексеру кезеңінде де нақты зерттеу нәтижелерін алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, цифрлық технологияны қолдану үшін білім беру процесінің қатысушалары айтарлықтай дайындықты қажет етеді. Қазіргі жағдайда педагог білім алушыларда цифрлық сауаттылықты қалыптастыруға барынша ықпал ететін оқыту нысандарын, әдістерін тауып, қолдануы тиіс. Білім берудің жалпы міндеттерінен қол үзбей, оқытудың жалпы процесінде цифрлық сауаттылықты қалыптастыру қажет. Білім алушылардың цифрлық сауаттылығын құрайтын дағдыларды қалыптастыру оқу процесінің, қосымша білім берудің, тәрбие іс-шараларының барлық компоненттерінің тығыз өзара іс-қимылы жағдайында ғана тиімді болады.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру ерекшеліктері мен мәселелері
Бастауыш мектеп жасындағы балаларды цифрлық сауаттылық элементтерімен таныстыру үшін дамудың психологиялық және жас ерекшеліктерін; оқыту принциптерін; оқу материалының ерекшеліктерін және сабақтың дидактикалық міндеттерін; гигиеналық жағдайларды ескеріп, оқытудың әртүрлі әдістері мен тәсілдерін қолдану қажет.
Бастауыш сынып оқушыларының психологиялық және жас ерекшеліктерін ескеру қажет. Бастауыш мектеп жасы (6-7 - ден 9-10 жасқа дейін) баланың өміріндегі маңызды жағдай - мектепке барумен анықталады. Ол 7 жастан басталады және шамамен 10 жылға дейін созылады. Бастауыш мектеп кезеңінде бала жеті жылдық дағдарысты бастан кешіреді, оның дамуының әлеуметтік жағдайы өзгереді. Бала жаңа әлеуметтік рөлге ие болады - оқу іс-әрекетімен тікелей байланысты оқушының рөлін атқарады. Оның өзін-өзі тануы түбегейлі өзгереді, бұл құндылықтарды қайта бағалауға әкеледі. Осы кезеңнің жетекші қызметі оқу қызметі болып табылады [18, б.40].
Бастауыш мектеп кезеңі жоғары жүйке қызметінің жақсаруымен, баланың психикалық функцияларының дамуымен сипатталады. Бұл жас кезеңі психологияда ерекше орын алады, өйткені мектепте оқу тұлғаның психологиялық дамуының сапалы жаңа кезеңі болып табылады. Осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
және жоғары білім министрлігі
Академик Е.А. Бөкетов атындағы
Қарағанды университеті
Р.М. Мауиянова
Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудыңпедагогикалық шарттары
ДИССЕРТАЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
7M01301-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі
білім беру бағдарламасы
Қарағанды қ.
2023
Қазақстан Республикасы
Ғылым және жоғары білім министрлігі
Академик Е.А. Бөкетов атындағы
Қарағанды университеті
Қорғауға жіберілді
Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі
Одинцова С.А.
ТӘЖ
қолы
7M01301-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі
білім беру бағдарламасы бойынша
Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары тақырыбындағы
ДИССЕРТАЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
Ізденетін дәреже: магистр
Орындаған: магистрант Р.М. Мауиянова
Ғылыми жетекшісі: п.ғ.к., асс.профессор., Шаяхметова М.Н.
Қарағанды қ.
2023
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттарының теориялық-әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. .13
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру ерекшеліктері мен мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
1.3 Бастауыш сыныпта цифрлық сауаттылықты қалыптастырудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
1.4 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттарының құрылымдық-мазмұндық моделі ... ... ... ... ... ... ..34
2 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру бойынша тәжірибелік жұмыс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
2.1 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық дағдыларын қалыптастырудың әдістемелік жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
2.2 Зерттеу мәселесі бойынша жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
Пайдаланылған дереккөздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
1-қосымша. Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру атты электронды авторлық бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..76
Нормативтік сілтемелер
Диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер пайдаланылған:
Цифрлық Қазақстан мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 12 желтоқсандағы № 827 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 17 мамырдағы № 311 қаулысы https:adilet.zan.kzkazdocsP170 0000827
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын бекіту туралы. Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 3 тамыздағы №348 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2022 жылғы 5 тамызда № 29031 болып тіркелді https:adilet.zan.kzkazdocsV220 0029031
Білім туралы. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319 Заңы https:adilet.zan.kzkazdocsZ070 000319_
Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы №500 бұйрығы https:adilet.zan.kzkazdocsV220 0029916
Анықтамалар
Алфавит бойынша болады, анықтамаға қойылатын талапты қараңыз
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:
Ақпараттық сауаттылық - бұл дербес компьютер, бағдарламалық өнімдер, олардың функциялары мен мүмкіндіктері туралы білім, ақпараттық қажеттілікті тұжырымдау, ақпаратты сұрату, іздеу, іріктеу, бағалау және түсіндіру қабілеті.
Цифрлық сауаттылық - бұл қазіргі әлемде жайлы өмір сүру үшін, ақпараттық технологияларды, сондай-ақ Интернет желісінің ресурстарын қауіпсіз және тиімді пайдалану үшін қажетті білім, дағдылар жиынтығы.
Оқушының цифрлық сауаттылығы - цифрлық ресурстар мен цифрлық ақпаратты пайдалану саласындағы білім, білік және дағдылар жүйесін қамтитын субъектінің жеке білімі.
Компьютерлік сауаттылық - компьютерде жұмыс істеу, есептеу техникасы құралдарын пайдалану, информатика негіздерін және қоғам өміріндегі ақпараттық технологияның маңыздылығын түсіну бойынша білім мен дағдылардың ең аз жиынтығын меңгеру.
Белгілеулер мен қысқартулар
ҚР
- Қазақстан Республикасы
АКТ
DT
ЖАОК
- ақпараттық - коммуникативтік технологиялар
- Digital Technologies
- жаппай ашық онлайн курс
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Цифрлы Қазақстан мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру аясында халықтың цифрлық сауаттылығын арттыру кезеңі бастау алып, еліміздегі барлық саладағы жұмыс істейтін халық толығымен ақпараттық технологияларды игеруде. Бұл тақырып еліміз бойынша қазіргі таңда, өзекті болып отыр [1].
Жас оқушының жеке басының қалыптасуының негізгі көрсеткіштерінің бірі ақпараттық сауаттылықты қалыптастыру болып табылады, оның даму деңгейі оқу процесінің өнімділігін айтарлықтай анықтайды және жетілдіреді. Оқу процесінде бастауыш сынып оқушыларынан үлкен көлемде ақпарат алу, тақырыпқа сәйкес келетін материалды табу және таңдау дағдыларын қажет ететін тапсырмаларды орындауды талап етеді. Осы орайда оқушылар ақпараттық технологияларға жүгінеді. Ал ақпаратты қаншалықты нақты, жеткілікті және қауіпсіз алатыны олардың цифрлық сауаттылығының меңгерілген денгейіне байланысты.
Бүгінгі жас ұрпақ, болашақ маман Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында көрсетілген міндеттер бойынша: Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды игеріп, ғылым мен практика жетістіктеріне негізделген білім алулары керек [2]. Сондықтан да оқытудың жаңа технологияларын енгізіп, білім беруді ақпараттандырып, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу арқылы оқытуды сауатты, сапалы жүзеге асырып, мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруда қоғамның дамуына елеулі үлес қоса алады.
Осыған орай магистірлік диссертация тақырыбы бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасына сәйкес оқушыға психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, коммуникативтік қарым-қатынасқа түсу жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу, функцияналдық сауаттылықты, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге асыру үшін жаңа оқыту әдіс-тәсілдерін қолдану арқылы цифрлық сауаттылыққа оқыту өзекті болып саналады.
Цифрлық сауаттылық - ақпараттық қоғамдағы қауіпсіздіктің негізі, ХХІ ғасырдың ең маңызды білімі, ең негізгі тақырыптарымыздың бірі. Цифрлық сауаттылық - бұл адам өмірінің барлық салаларында цифрлық технологияларды сенімді, тиімді қолдануға дайындығы және қабілеті [3, б.13]. Осы технологияны қолдану арқылы халықтың өмір сапасын арттыруға жол ашып отыр. Расымен де, адамзат қауымы жыл санап емес, ай санап, тіпті апта мен күн санап цифрландыру заманының сиқырлы әлеміне еніп барады. Цифрландыру технологиялары дегеніміз - бұл бұрын-соңды адамзат бастан кешпеген ғажайып әлемнің жаңа құралдары. Яғни, қазіргі таңда бұл технологиялар жасақталу үстінде.
Бүгінгі таңда тұжырымдамалық түрде білім беру жүйесі негізгі үш бағыт бойынша жүргізілуде: білім беру үдерісін цифрландыру, цифрлық білім беру контенті, білім беруді басқаруды цифрландыру. Қазақстанда мектептік білім беруді цифрландыру оны реформалау үрдісіндегі басты тенденциялардың бірі болып табылады. Болашақ мектептерінің көрінісі көбінесе барлық пәндердің бұлтты білім беру жүйесіне біртіндеп көшуімен байланысты.
Мектептерді цифрландыру осы үрдіске қатысатын барлық ойыншыларға: оқушыларға, олардың ата-аналарына, мұғалімдеріне, білім беру жүйесінің әкімшіліктеріне ыңғайлы және тиімді құралдарды жасауды білдіреді. Сонымен қатар, оқу үдерісін цифрландыру, адамның адамдық қарым-қатынасының оңтайлы теңгерімі және виртуалды ортада нақты және цифрлы әлемді синтездеудің бір түрі болып табылатыны маңызды.
Халық өмірінің әлеуметтік парадигмасын қайта цифрландыру, ол адамдардың ой өрісін кеңейтуге, жаңа білім алу мүмкіндігін ашады. Заманауи білім берудің негізгі бағыттарының бірі - желілік қызмет, әлеуметтік желілерді білім беру ресурстары ретінде пайдалану және шалғай шеберлік сабақтарын өткізу, тренингтер. Желілік технологияларды қолданумен цифрлы білім берудің типтік ерекшеліктері - бұл икемділік, ұтқырлық, өндіріс қабілеттілігі, диалогтық және интерактивтілік, медиа ағындарды қабылдауға бағдарлау [4, б.135].
Цифрландырудағы негізгі мақсат - бәсекеге қабілеттілікті арттыру, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, оқу-тәрбие процесін жеделдету және жеңілдету, балаларға, ұстаздарға, ата-аналарға жүктемені азайту. Ең бастысы - білім беру сапасын арттыру. Біздің балаларымыз халықаралық деңгейде әртүрлі салаларда, оның ішінде жасанды интеллект және ауқымды деректер жасау саласында бәсекеге қабілетті болуға тиіс. Мемлекет басшысы атап көрсеткендей, елді цифрландыру - бұл мақсат емес, бұл - Қазақстанның абсолюттік артықшылыққа қол жеткізу құралы. Бүкіл процесс жүйелілікті, реттілікті және кешенді тәсілді талап етеді.
Білім сферасындағы цифрландырудың ең басты міндеті - білім беру сапасын арттыру, яғни халықаралық дейгейде әртүрлі салаларда, оның ішінде жасанды интеллект және ауқымды деректер жасау саласында бәсекеге қабілетті Ел жастарын дайындау.
Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық - психологиялық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және цифрлық сауаттылық талап етілуде. Бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық - психологияға негізделуін және ақпараттық құралдарын кеңінен қолданылуын қажет етеді. Осылайша оқу-тәрбие үрдісінде жаңа цифрлық технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Аталған мәселені қарастырған ғылыми және зерттеу еңбектерге талдау жасау барысында, бұл мәселенің жан-жақтылығын отандық ғалымдардың, жақын және алыс шетелдік зерттеулерде цифрлық сауаттылық, ақпараттық коммуникациялық технологиялар мен болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің даярлық мәселелерін түрлі бағыттарда қарастырылғаны анықталды. Оларды төмендегіше жіктеп қарастырдық:
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып білім беру, оқыту үдерістерін жетілдіру, кіші мектеп жасындағы балалардың цифрлық сауаттылығын дамыту, дағдыларын қалыптастыру мәселелері С.А. Гайсина, Н.ФТалызина, М.Ә.Құдайқұлов, Н.В. Кузьмина және Ж.У. Кобдикова, Г.А.Көпеев, Ә.Ә.Қаптағаева, А.Ғ.Юсупова, т.б.;
болашақ мамандардың ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану кәсіби құзырлылығын қалыптастырудың негіздері А.Е.Карымсакова, С.М.Кеңесбаев, Л.П. Әбішева, Г.Ж.Ниязова, А.М.Жұмабаева, Д.Н.Исабаева, Б.Т.Барсай, А.К.Мынбаева, Л.В.Нефедова, Г.А.Абдулкаримова, Н.Е.Исабек, С.К.Абдибекова, К.Т.Мулдабекова, А.Мошқалов, Э.Уайдуллақызы, Е.А.Богатырева, Н.А.Ершова, С.А.Быков, О.П.Осипова, А.А.Шамшурина, Л.Д.Ситникова, С.А.Зайцева және т.б;
бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекеттерін ақпараттық технология арқылы дамытудың негіздері Б.Т.Абыканова және бастауыш сынып математикасын оқытуда компьютерді пайдалану А.Ө.Байдыбекова т.б.
Бастауыш мектеп жасында жеке тұлғаның цифрлық мәдениетінің құрамдас бөлігі ретінде цифрлық сауаттылықты қалыптастыру ерекше маңызды, өйткені дәл осы кезеңде бастауыш сынып оқушыларының танымдық қабілеттердің дамуы, мазмұнды жалпылау мен тұжырымдамалар, дүниетанымдық сенімдері қалыптасады.
Қазіргі уақытта бастауыш мектепке енгізілетін Цифрлық сауаттылық пәні оқушылардың қоршаған әлем туралы ақпараттық кеңістік ретінде түсініктерін қалыптастыруға елеулі бағдарлануына байланысты осы мәселені шешу үшін ең үлкен білім беру мүмкіндіктеріне ие екені анық.
Оқу барысында бастауыш мектеп оқушыларының цифрлық сауаттылықтының қалыптасуының өзектілігі, оның шешімін тежейтін бірқатар қайшылықтарға байланысты екенін атап өткен жөн:
- қоғамның дамуының барлық кезеңдеріндегі тұлғаның цифрлық мәдениетінің деңгейіне қойылатын қазіргі заманғы талаптары мен бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастыруға қатысты осы процестің мәнін теориялық және практикалық әзірлемелердің болмауы;
- цифрлық сауаттылықты қалыптастыруға және оларды бастауыш мектеп жағдайында іске асыруға ықпал ететін ақпараттық-коммуникациялық технологиялары білім беру саласының әлеуетті мүмкіндіктерінің төмендігі.
Философиялық, психологиялық - педагогикалық, әдістемелік және оқу әдебиетіне жүргізілген талдау бойынша тұлғаның цифрлық мәдениетін қалыптастырудың түрлі қырлары отандық зерттеушілер Ж.Т.Төреханова, Д.Ш. Жумагалиева, У.Б. Жексенбаева, А.А. Есболов, Б.С. Дюсембинова, А. Мырзалинова, С.Измуханбетова және т.б., сондай-ақ Н.И.Гендина, А.А.Журин, К.К.Колин, М.П.Лапчик, Н.В.Макарова, А.В.Могилев, И.Г.Семакин, А.П.Тряпицына, Е.К.Хеннер, С.Б.Цымбаленко, М.С.Чванова, А.Н.Шляго, А.В.Шариков, А.В.Щеглова, Е.А.Якушина сияқты шетел зертеушілерімен қарастырылғандығы туралы белгіленеді, алайда, бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру мәселелері әлдеқайда аз дәрежеде зерттелген. Мұнда С.А.Бешенкованың, А.В.Горячеваның, В.В.Дубининаның, А.А.Дувановтың, Н.Л.Королеваның, А.Л.Матвееваның, М.А.Плаксиннің, Ю.А.Первиннің, А.Л.Семеновтың, С.Н.Турдың, Е.Н.Челактың жұмыстарын атап өтуге болады.
Зерттеу проблемасы: Теориялық және эмпирикалық материалды синтездеу, бастауыш сынып оқушысын оқытуда цифрлық - ақпараттық технологияларды қолданудағы озық педагогикалық тәжірибені зерттеу және жалпылау осы жастағы балалардың цифрлық сауаттылық мазмұны мен әдістемесіне көзқарастардың күрделілігі мен түсініксіздігін көрсетті және цифрлық мәдениетті қалыптастыру контекстінде бастауыш мектепке цифрлық технологияларды интеграциялау мәселелері әлі жеткілікті дамымаған деген қорытындыға келді.
Көрсетілген қарама - қайшылықтан туындаған түйіткілдер теориялық - әдіснамалық тұрғыдан негіздеу, оның ерекшеліктерін анықтау, тәжірибелік - экспериментте дәлелдеу, зерттеудің мәселесін айқындап бізге, диссертациялық жұмыстың тақырыбын Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары деп таңдауға негіз болды.
Зерттеу мақсаты. Зерттеу жұмысының мақсаты - бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттарын теориялық тұрғыда негіздеп, эксперимент арқылы сынақтан өткізу.
Зерттеу нысаны: бастауыш мектептің оқу - тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары.
Зерттеу болжамы: бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары анықталып, жүзеге асырылса, онда оқушылардың пәндерді меңгеру деңгейі, білімі мен білігі сапасы артуына қолайлы жағдай жасалады, өйткені бұл білім беруді жетілдіру талаптарына сәйкес келеді.
Зерттеудің міндеттері:
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың теориялық негіздерін зерделеу;
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру ерекшеліктері мен мәселелерін анықтау;
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру бойынша шетел тәжірибесін зерттеу;
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың құрылымдық үлгісін жасау;
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттарының тиімділігін эксперимент арқылы тексеру.
Зерттеу әдістері:
теориялық әдістер: философиялық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік зерттеулер мен ғылыми еңбектерге талдау, жинақтау, жүйелеу, салыстыру, контент талдау, педагогикалық модельдеу, құрылымдау;
эмпирикалық әдістер: сауалнама, бақылау, тестілеу, алынған сандық, сапалық нәтижелерге математикалық статистикалық талдау жасау.
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі әдістер қолданылды:
- теориялық зерттеулер әдістері: философиялық, әдістемелік және оқу әдебиеттерін талдау, теориялық және эмпириялық материалдың синтезі, озат педагогикалық тәжірибені зерделеу;
- эмпириялық зерттеу әдістері: әңгімелер, тестілеу, тұрақтандыру эксперименті зерттеу нәтижелерін кесте және графикалық ұсыну әдістері, оқу-әдістемелік материалдарды мақұлдау, тәжірибелік-эксперименталдық іс-әрекеттің нәтижелерін талдау.
Зерттеудің теоретикалық - әдіснамалық базасын заманауи психологиялық-педагогикалық теориялар тұлғалары (Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин, Г.П.Давыдов, А.З.Зак, И.А.Зимняя, Л.В.Занков, Р.С.Немов, А.В.Петровский, Ж.Пиаже, Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин), оқу іс-әрекетінің психологиялық-педагогикалық теориясын (В.В.Давыдов, Й.Ломпшер, Л.К.Максимов, Я.А.Пономарев, В.В.Репкин, В.В.Рубцов, Хо Нгок Дай, Д.Б.Эльконин), тұтас педагогикалық процесцтің тұжырымды идеяларын (В.С.Ильин, В.В.Краевский, A.M.Саранов, Н.К.Сергеев), іс-әрекетке көзқарас теориясын (С.С.Алексеев, В.А.Беликов, П.Я.Гальперин, Г.П.Давыдов, М.С.Каган, А.Н.Ксенофонтова, А.Н.Леонтьев, Л.В.Моисеева, А.Ф.Никитин, В.М.Обухов, А.Л.Семенов, Н.Ф.Талызина, П.И.Чернецов Г.И.Щукина), тұлғаға бағытталған білім беру тұжырымдамасын (Е.В.Бондаревская, В.В.Сериков) құрған. Білімді ақпараттандыру саласында зерттеулермен шұғылданатын С.А.Бешенковтың, Я.А.Ваграменконың, А.В.Горячевтің, К.К.Колиннің, А.С.Лесневскийдің, М.П.Лапчиктің, Н.В.Макарованың, А.В.Могилевтің, В.Н.Монаховтың, Н.И.Пактың, Т.П.Петухованың, Ю.А.Первиннің, Е.А.Ракитинаның, И.В.Роберттің, И.Г.Семакиннің, А.Л.Семеновтың, Е.К.Хеннердің, С.А.Христочевскийдің, М.С.Чвановтың жұмыстарының маңызы зор.
Деректану базасы ретінде құжаттар, монографиялық әдебиеттер, диссертациялық зерттеулер, сондай-ақ интернеттегі ақпараттық іздеу негізінде алынған материалдар пайдаланылды. Олардың ішінде: ұлттық диссертациялық залының электрондық каталогтары, ҚР Оқу-ағарту министрлігі, Ғылым және жоғары білім министрлігінің серверіндегі электрондық құжаттамалар.
Зерттеу базасы: Қарағанды қ. Нұркен Әбдіров атындағы жалпы білім беретін орта мектебінің бастауыш сынып оқушылары.
Зерттеуді ұйымдастыру. Зерттеу үш кезеңнен тұрады.
Бірінші кезең (2020-2021) - іздеу-теориялық. Зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық және педагогикалық әдебиеттерді зерттеу негізінде оның пәні, мақсаты, міндеттері, гипотезасы, әдістемесі мен әдістері, тұжырымдамалық аппараты анықталды.
Екінші кезең (2021-2022) - тәжірибелік.
Бұл кезеңде бастауыш сынып оқушыларында цифрлық сауаттылықтың қалыптасуының бастапқы деңгейін анықтау мақсатында анықтау эксперименті жүргізілді. Бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың моделі әзірленіп, педагогикалық шарттары анықталды, педагогикалық қызметтің мазмұны, әдістері мен құралдары анықталды. Қалыптастырушы эксперимент барысында бастауыш сынып оқушысының оқу іс-әрекетіндегі цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары тексеріліп, ұсынылған гипотеза расталды.
Үшінші кезең (2022-2023) - қорытындылау. Бұл кезеңде зерттеу нәтижелерін талдау және жүйелеу жүзеге асырылады, теориялық деректерді нақтылау және түзету жүзеге асырылады, эксперименттік зерттеу материалдарын статистикалық өңдеу жүзеге асырылады, эксперимент нәтижелері жинақталады және қорытындылар мен ұсыныстар жасалады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың ерекшеліктері анықталды;
бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың құрылымдық - мазмұндық сызбасы жасалды;
бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығы тұжырымдамасының мазмұны компоненттік құрам тұрғысынан нақтыланды (танымдық, іс - әрекеттік, мотивациялық);
бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығының қалыптасу деңгейлері анықталды: жоғары, орташа, төмен;
бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары айқындалды және эксперименттік негізделді:
бастауыш сынып оқушысының субъективті ұстанымын жандандыруға ықпал ететін және мектеп пәндерінің бірлігі арқылы қоршаған әлемді тануды қамтамасыз ететін ақпараттық - білім беру ортасын құру; оның теориялық және практикалық құрамдас бөліктерінде пәнаралық байланыстардың жүйе құраушы принципін іске асыратын электронды оқулық енгізу. Керек емес
Зерттеудің теориялық маңыздылығы жеке тұлғаның цифрлық мәдениетінің тұтас теориясында бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру процесі туралы алынған білімді пайдалану мүмкіндігімен анықталады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
- бастауыш сынып оқушыларының Цифрлық сауаттылық курсын, курстың жұмыс бағдарламасын, бастауыш сынып оқушысының оқу іс-әрекетінің цифрлық сауаттылығын қалыптастыру процесін әдістемелік қамтамасыз ету құрылды, сынақтан өткізілді және енгізілді;
- бастауыш сынып оқушысының оқу іс-әрекетінде цифрлық сауаттылығын қалыптастыру бойынша әдістемелік қосымша электроды оқу бағдарламасы әзірленді және оларды Қарағанды қаласының жалпы білім беретін мектебінің оқу процесіне енгізудің нәтижелілігі негізделді.
Қорғауға мынадай ережелер шығарылады:
1. Бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығы тұлғаның цифрлық мәдениетінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады және психофизиологиялық, когнитивті, операциялық - технологиялық, эмоционалды - құндылық, коммуникативті компоненттердің синтезі болып табылады, олардың мазмұны қоршаған әлем туралы ақпараттық кеңістік ретінде идеяны қалыптастырумен анықталады; ақпаратқа құндылық қатынасы; информатика саласындағы негізгі ұғымдар және осы білімді практикалық іске асыру туралы жалпы түсініктер қолдануда; ақпаратпен жұмыс істеу кезінде коммуникативтік құралдарды меңгеру.
2. Бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығын тиімді қалыптастыруға ықпал ететін педагогикалық жағдайларға мыналар кіруі керек:
- бастауыш сынып оқушысының субъективті ұстанымын жандандыруға ықпал ететін, мектеп пәндерінің бірлігі арқылы қоршаған әлемді тануды қамтамасыз ететін және оқушыларды қолданыстағы цифрлық шындықпен өз бетінше өзара әрекеттесуге дайындауға бағытталған ақпараттық - білім беру ортасын құру;
- теориялық және практикалық құрамдас бөліктерінде пәнаралық байланыстардың жүйе құраушы принципін іске асыратын және бастауыш сынып оқушысының цифрлық сауаттылығының негізгі деңгейлерін қалыптастыруды қамтамасыз ететін цифрлық сауаттылықтың пропедевтикалық курсын енгізу: репродуктивті, ішінара іздеу, креативті.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу халықаралық ғылыми - тәжірибелік және ғылыми - әдістемелік конференцияларда, республикалық педагогикалық журналда жүзеге асырылды. Зерттеу тақырыбы бойынша жалпы көлемі 1,0 б.т. құрайтын 5 ғылыми мақала жарық көрді:
- Қазіргі қоғамдағы цифрлық сауаттылық маңызы. Wykształcenie i nauka bez granic - 2021 атты XVII халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференция. Польша, 2021;
-Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың педагогикалық шарттары. Ұстаз тілегі атты республикалық ғылыми - әдістемелік жинақ. Алматы, 2022;
- Бастауыш сынып оқушыларының XXI ғасырдағы цифрлық сауаттылық дағдыларын қалыптастырудың маңызы. Қазақстандағы білім беру саласындағы перспективалар мен проблемалар халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференция. Алматы, 2022;
-Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың маңызы. Педагог айнасы атты республикалық педагогикалық - ғылыми журнал. Алматы, 2023.
Зерттеудің негізгі нәтижелері Қарағанды облысы білім басқармасының Қарағанды қаласының білім бөлімінің Нұркен Әбдіров атындағы жалпы білім беретін мектебі коммуналдық мемлекеттік мекемесінің оқу процесіне енгізілетін болады.
Зерттеу құрылымы: магистрлік диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЦИФРЛЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастырудың теориялық негіздері
Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру -бұл күрделі, көп қырлы процесс, оны жүзеге асыру пәннің мазмұнын, курсты оқытудың формалары мен әдістерін таңдауда, білім берудің әртүрлі кезеңдеріндегі оқу процесінің ерекшеліктерін, сондай-ақ білім алушылардың білімі мен дағдыларының деңгейіне қойылатын талаптарды ескеруде сараланған тәсілді қажет етеді.
Бастауыш мектеп жасындағы кезең физикалық және психикалық стресстің жоғарылауымен, оқушының әлеуметтік шекараларының кеңеюімен және қоғамға бейімделуімен байланысты. Бастауыш мектеп жасындағы балаларда көптеген оң өзгерістер бар, соның ішінде оқуға дайындық, жаңа білім алуға қызығушылық. Бастауыш мектеп жасында оқушының танымдық қызметі де өзгереді. Педагогикалық жағдайларды пайдалану мүмкіндіктері, ең алдымен, оқушының ойлау қабілетін дамыту нәтижелеріне қол жеткізуге мүмкіндік беретін белгілі бір инновациялық әдістер мен технологияларға негізделген мұғалімдердің білімінің объективті деңгейімен байланысты. Оқушыларда әртүрлі оқу-әдістемелік қажеттіліктер бойынша пәндік оқытуды жалғастыру үшін негізгі мектепте сәтті бейімделуге ықпал ететін негізгі оқу дағдылары қалыптасады. Осыған орай, цифрлық сауаттылық бастауыш мектеп жасындағы балаларға мбастауыш мектеп бағдарламасын табысты меңгеруге ықпал етеді. Сандық сақтау дерекқорлары өскен сайын оқушылар дәстүрлі қағаз таспасында оқу материалдарын пайдаланғаннан гөрі электронддық ақпаратқа оңай қол жеткізе алады [5, б.62].
Цифрлық сауаттылық пәнаралық сипатта болады және көптеген мектеп пәндерін оқу кезінде қалыптасатын цифрлық дағдылардың күрделі кешені болып табылады, алайда мектептің Цифрлық сауаттылық пәнінің мазмұны бастауыш сынып оқушылардың негізгі бағдарламалау, деректермен жұмыс істеу негіздері, қазіргі ортадағы коммуникация сияқты цифрлық экономиканың негізгі құзыреттерін игеру үшін айтарлықтай үлкен әлеуетке ие. Осы орайда, оқушының цифрлық сауаттылығы цифрлық технологиялар мен интернет ресурстарын қауіпсіз және тиімді пайдалану үшін қажетті білім мен дағдылардың жиынтығын білдіреді.
Цифрлық сауаттылық ұғымының мәні мен мазмұнын зерттеуші ғалымдар көзқарастары мен пікірлері тұрғысынан қарастырайық.
Цифрлық сауаттылық - бұл қазіргі әлемде жайлы өмір сүру үшін, ақпараттық технологияларды, сондай-ақ Интернет желісінің ресурстарын қауіпсіз және тиімді пайдалану үшін қажетті білім, дағдылар жиынтығы [6, б.47].
Оқушының цифрлық сауаттылығы - цифрлық ресурстар мен цифрлық ақпаратты пайдалану саласындағы білім, білік және дағдылар жүйесін қамтитын субъектінің жеке білімі [7, б.178].
Ақпаратпен байланысты қызметтің ажырамас элементтерінің бірі ретінде цифрлық сауаттылық ұғымы соншалықты кеңейді, ол дербес компьютерде жұмыс істеудің және ондағы қарапайым мәселелерді шешудің қарапайым дағдыларынан барынша көп мүмкіндіктерді қамтиды. Қазір ол әлдеқайда кеңірек қабылданады және кейбір ұғымдарда тіпті технологиялық сауаттылық деп түсініледі. Қазір цифрлық сауаттылық ақпараттық қоғам мүшесінің, цифрлық қызметтерді тұтынушының, көптеген дағдылардың, соның ішінде ең алдымен өзін-өзі тәрбиелеудің дамуына ықпал ететін катализатор ретінде жұмыс істейді. Басқаша айтқанда, қазіргі уақытта цифрлық сауаттылық - бұл қажетті дағдылар топтарын қамтитын ұжымдық термин.
Цифрлық сауаттылық компьютерлік дағдыларды да, арнайы ақпараттық дағдыларды да біріктіреді. Цифрлық сауаттылық коммуникациялық құрамдас бөлікті компьютер қолдайтын және Интернет арқылы таратылатын қызметтер мен мәдени ұсыныстарды пайдалану үшін пайдаланушылық дағдылар жиынтығы ретінде және білімге негізделген қоғамның негізгі аспектілеріне бағытталған ақпараттық құрамдас бөлікті қамтиды: цифрлық ақпаратты оңтайлы түрде табу, алу, таңдау, өңдеу, беру, құру және пайдалану мүмкіндігі.
Цифрлық сауаттылық ұғымы американдық жазушы және журналист, Иллинойс штатының университетінің (Чикаго) профессоры, электроника инженері Пол Гилстердің есімімен байланысты. Оның Цифрлық сауаттылық кітабы 1997 жылы жарық көрді және цифрлық сауаттылық мәселесіне арналған әлемдегі алғашқы еңбек болып табылады [8, б.46].
Пол Гилстердің пікірінше, цифрлық сауаттылық - бұл әртүрлі форматтарда және компьютерлердің көмегімен көптеген ақпарат көздерінде берілген ақпаратты түсіну және пайдалану мүмкіндігі. Сандық сауаттылық адам іс-әрекетіндегі әлеуметтік-коммуникативті аспектілерді көрсетеді.
Пол Гилстер цифрлық сауаттылыққа қол жеткізудің негізгі критерийлерін анықтады. Олар:
1. Медиа сауаттылыққа қол жеткізу;
2. Қажетті ақпаратты және онымен жұмыс істеу құралдарын іздеу дағдылары, осы құралдарды тез меңгеру қабілеті (ақпараттық сауаттылық);
3. Басқа пайдаланушылармен қарым-қатынас дағдылары (коммуникативтік құзыреттілік);
4. Ақпаратты әр түрлі формада және форматта өндіру дағдылары (шығармашылық құзыреттілік) [8, б.51].
Бұл ретте, компьютерлік сауаттылық - компьютерде жұмыс істеу, есептеу техникасы құралдарын пайдалану, информатика негіздерін және қоғам өміріндегі ақпараттық технологияның маңыздылығын түсіну бойынша білім мен дағдылардың ең аз жиынтығын меңгеру деп анықталса, ақпараттық сауаттылық - бұл дербес компьютер, бағдарламалық өнімдер, олардың функциялары мен мүмкіндіктері туралы білім. Ақпараттық сауаттылық - ақпараттық қажеттілікті тұжырымдау, ақпаратты сұрату, іздеу, іріктеу, бағалау және түсіндіру қабілеті.
Л.Л. Босованың еңбектерінде оқушылардың цифрлық дағдылары мен есептеу ойлауын қалыптастырудағы мектептегі информатика курсының рөлі мен мүмкіндіктері көрсетілген. Ол цифрлық дағдыларды қалыптастыруды жаһандық цифрландыру жағдайында қалыптасқан жалпы қажеттілік ретінде қарастырды, көптеген цифрлық құрылғылардың пайда болуы, цифрлық технологиялардың таралуы, адамның цифрлық ортасының кеңеюі, ақпараттық ресурстарға кең қол жетімділік талап ететінін атап өтті [9, б. 214]. Жалпы білім беру деңгейінде цифрлық дағдыларды меңгерудің маңыздылығы мен міндеттілігі оқу процесінде электрондық оқыту мен қашықтықтан білім беру технологияларын қолдану қажеттілігімен расталады. Бұл жағдайда есептеу ойлауының дамуын Л.Л. Босова информатика мен ақпараттық технологияны зерттеуде мектептегі білім беру жүйесінің дербес білім беру нәтижесі ретінде анықтайды [10, б.5].
Цифрлық сауаттылықтың деңгейін анықтау үшін әртүрлі көрсеткіштер мен критерийлер тізбегі ұсынылған. Мысалы, Генри Дженкинс компьютерлік технологияның цифрлық сауаттылықпен өзара байланысын қарастырып, цифрлық ақпараттың құрылымдық ерекшеліктерін және оның таралуын түсіну, сондай-ақ желілік қауымдастықтардың механизмін және әртүрлі әлеуметтік медианың көрсеткіштері мен сипаттамаларындағы айырмашылықтарды түсіну қабілеттеріне жауап беретінін атап өтті [11, б.61].
Осы саланы зерттеуші ғалым Даг Белшоу цифрлық сауаттылықтың кейбір сипаттамалары мен құрамдас бөліктерін атап көрсетеді, олар: интернет ортасының мәдени мазмұнын түсіну қабілеті, интернеттегі әртүрлі қауымдастықтардағы қабілеттер мен қарым-қатынас дағдылары, ақпараттық мазмұнды құру және тарату қабілеттері, сандық және компьютерлік бағдарламаларды қолдану дағдылары.
Д. Белшоу Цифрлық сауаттылықтың негізгі элементтері атты кітабында цифрлық сауаттылық құбылысының әртүрлі модельдерінің болуын көрсетеді және адамның цифрмен сапалы өзара әрекеттесуінің негізі ретінде сегіз негізгі компонентті анықтайды, атап айтқанда: мәдени, когнитивті, сындарлы, коммуникативті, сыни, азаматтық, сондай-ақ сенімді пайдалану және шығармашылық [12]. Осы компоненттердің әрқайсысын жеке дара тоқталайық.
1. Мәдени компонент. Д. Белшоудың пікірінше, мәдени компонент желілік этикетті сақтауды қамтиды, яғни желідегі мінез-құлық ережелері, интернет-байланыс мәдениеті, нақты интернет артефактілерін түсіну (интернет-мем, эмодзи, анимациялық gif-файлдар және т.б.); цифрлық орталардың тарихын, тілін, әдет-ғұрыптары мен құндылықтарын түсіну, принциптерді құрметтеу құпиялылық және ақпаратты қорғау; цифрлық құралдармен жеке және кәсіби пайдалану арасындағы айырмашылықты тану және т.б.
2. Когнитивті немесе танымдық компонент. Д. Белшоу пікірінше, бұл компьютерлік сауаттылықтың негізгі ұғымдарын түсіну, ат дағдыларын меңгеру, жалпы функцияларды (навигациялық мәзір параметрлері, профильдер), тегтерді, сандық құралдардағы хэш тегтерді білу, жалпы алғанда, сандық құрылғыларды, бағдарламалық платформалар мен интерфейстерді пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
3. Сындарлы компонент. Цифрлық ортада әрекет ету кезінде мазмұнды дұрыс пайдалану, авторлық құқықты сақтау шарттарын білу.
4. Коммуникативті компонент. Цифрлық ортадағы қарым-қатынас мүмкіндіктерін білуді, цифрлық кеңістіктегі сәйкестілік, сенім, алмасу, әсер ету ұғымдарының ерекшеліктерін түсінуді қамтиды.
5. Цифрлық құралдарды сенімді пайдалану компоненті. Ол тұлғаның өзін өзі онлайн қауымдастықтың бір бөлігі ретінде сезінуді, желіден тыс әлеммен салыстырғанда онлайн кеңістіктің артықшылықтарын түсінуді және пайдалануды және цифрлық ортадағы оқытуды көрсетеді.
6. Цифрлық сауаттылық құрамындағы шығармашылық. Бұл цифрлық кеңістіктегі шығармашылықтың құндылығын, онлайн құралдар мен орталарды пайдаланудың жаңа тәсілдерін игеруді, цифрлық технологиялардың көмегімен жаңа білім құруды көрсетеді.
7. Сыни компонент. Сандық мазмұнды, құралдар мен бағдарламаларды бағалаудың аналитикалық дағдыларын қолдану, сенімді көздерді бөліп көрсету цифрлық сауаттылықтың маңызды компонентін сипаттайды.
8. Азаматтық компонент. Тұлғаның өзін-өзі ұйымдастыру үшін цифрлық ортаны пайдаланатын адамдарды сипаттайды, сонымен қатар цифрлық құқықтар мен міндеттерді қолдайды, интернеттегі әлеуметтік қозғалыстарға қатысады, өздерін және басқаларды шынайы қоғамдық өмірге қатысуға дайындайды [12].
Психология ғылымдарының докторы, профессор, интернет психологиясы мәселелері жетекші мамандарының бірі Г.У. Солдатова жасөспірімдер мен ата-аналардың цифрлық құзыреттілігінің моделін әзірледі. Оның пікірінше Цифрлық құзыреттілік - құзыреттерді үздіксіз игеруге негізделген (білім, білік, мотивация, жауапкершілік) жеке тұлғаның өмірдің әртүрлі салаларында (ақпараттық орта, коммуникация, тұтыну, техносфера) ақпараттық-коммуникациялық технологияларды сенімді, тиімді, сыни және қауіпсіз таңдау және қолдану қабілеті, сондай-ақ оның осындай қызметке дайындығы. Басқаша айтқанда, цифрлық құзыреттілік - бұл АКТ құзыреттілігінің әртүрлі модельдерінде ұсынылған жалпы пайдаланушылық және кәсіби білім мен дағдылардың жиынтығы ғана емес, сонымен қатар жауапкершілік сезіміне негізделген тиімді қызметке және оған жеке көзқарасқа негізделген құзыреттілік.
Г.У. Солдатованың цифрлық құзыреттілік тұжырымдамасына сәйкес, цифрлық құзыреттілік құрылымы төрт компоненттен тұрады:
- білім;
- дағдылар;
- мотивация;
- жауапкершілік (соның ішінде қауіпсіздік) [13, б.43].
Компоненттердің әрқайсысы интернеттегі әртүрлі қызмет салаларында (контентпен жұмыс, коммуникация, техно сала, тұтыну) әр түрлі дәрежеде жүзеге асырылуы мүмкін. Тиісінше, цифрлық құзыреттіліктің төрт түрі анықталды:
1) ақпараттық және медиа құзыреттілік - сандық ақпаратты іздеумен, понимениямен, ұйымдастырумен, мұрағаттаумен және оны сыни тұрғыдан түсінумен, сондай-ақ цифрлық ресурстарды (мәтіндік, бейнелеу, аудио және бейне) пайдалана отырып, ақпараттық объектілерді құрумен байланысты білім, білік, уәждеме және жауапкершілік;
2) коммуникативтік құзыреттілік - коммуникацияның әртүрлі нысандарына (электрондық пошта, чаттар, блогтар, форумдар, әлеуметтік желілер және т. б.) және әртүрлі мақсаттарға қажетті білім, іскерлік, уәждеме және жауапкершілік;
3) техникалық құзыреттілік - техникалық және бағдарламалық құралдарды тиімді және қауіпсіз пайдалануға мүмкіндік беретін білім, іскерлік, уәждеме және жауапкершілік әр түрлі мәселелерді шешу үшін, соның ішінде компьютерлік желілерді, бұлтты қызметтерді және т.б.;
4) тұтынушылық құзыреттілік - әртүрлі қажеттіліктерді қанағаттандыруды көздейтін нақты өмірлік жағдайларға байланысты цифрлық құрылғылар мен интернеттің көмегімен әртүрлі күнделікті міндеттерді шешуге мүмкіндік беретін білім, білік, уәждеме және жауапкершілік.
Г.У. Солдатованың пікірінше, цифрлық құзыреттіліктің мотивациялық ерікті және құндылық аспектілерін есепке алу Интернет дәуірінде тұлғаның өзін-өзі реттеуін дамытуға негіз бола отырып, цифрлық азаматтық ұғымының табиғатын, құрылымын және даму мүмкіндіктерін түсінуге жол ашады. Бұл жерде біз тарылту туралы емес, саналы және жауапкершілікпен (жеке тұлғаның цифрлық еркіндігі) таңдау жасай алатын және жасауға дайын адамның мүмкіндіктерін кеңейту туралы айтып отырмыз. Негізгі айырмашылық - сандық интернет-ресурстарды (мәтіндік, бейнелеу, аудио және видео) пайдалана отырып, жаңа ақпараттық объектілерді құру қабілеті мен шығармашылығы [13, б.61].
Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын цифрлық ресурстарды анықтау, қол жеткізу, басқару, интеграциялау, бағалау, талдау және синтездеу, жаңа білімді құру, медиа хабарламалар құру және басқалармен нақты өмірлік жағдайлар аясында қарым-қатынас жасау үшін цифрлық құралдарды дұрыс пайдалану туралы хабардарлық, көзқарас және қабілеттілік ретінде анықтауға болады.
Сандық сауаттылықты тұжырымдама ретінде көптеген авторлар ғылыми әдебиеттерде талқылады және сынға алды. Цифрлық сауаттылық саласындағы қолданыстағы зерттеулерді талдау цифрлық сауаттылық ұғымының өте кең таралғанын көрсетеді. Әр түрлі дереккөздер сандық сауаттылықты қабілет, білім, шеберлік, дағдылар жиынтығы және т.б. ретінде анықтайды.
Дүниежүзілік экономикалық форумның 2015 жылғы есебіне сәйкес, цифрлық сауаттылық - ақпаратты іздеу және бөлісу, сұрақтарға жауап беру, басқа адамдармен қарым-қатынас жасау және компьютерлік бағдарламалауды қоса алғанда, цифрлық негізделген мазмұнды пайдалану және жасау мүмкіндігі деп анықталған.
Цифрлық сауаттылық индексін өлшеуге бағытталған Интернет-технологиялар орталығы өңірлік қоғамдық ұйымының жобасының зерттеу нәтижелеріне сәйкес, цифрлық сауаттылық - сандық технологиялар мен интернет ресурстарын қауіпсіз және тиімді пайдалану үшін қажетті білім мен дағдылардың жиынтығы.
Басқаша айтқанда, кең мағынада цифрлық сауаттылық дегеніміз - мақсатқа жету үшін цифрлық құралдарды тиімді пайдалану мүмкіндігі деп айтуға болады. Цифрлық сауаттылық цифрлық әлемде жайлы өмір сүру үшін қажетті жеке, техникалық және интеллектуалды дағдыларды қамтиды.
Цифрлық сауаттылық құбылысын зерттеген педагогика ғылымдарының докторы А. Кондаков Цифрлық білім: мүмкіндіктер матрицасы атты баяндамасында Цифрлық сауаттылық ХХІ ғасырдың маңызды дағдысы ретінде ақпараттық қоғамдағы қауіпсіздіктің негізі болып табылады [14, б.295]. Цифрлық сауаттылықты қалыптастыруға оқырмандық, математикалық және жаратылыстану сауаттылығымен қатар ерекше көңіл бөлінуі тиіс. Цифрлық сауаттылық-жеке тұлғаның цифрлық технологияларды өмірдің барлық салаларында сенімді, тиімді, сыни және қауіпсіз қолдануға дайындығы мен қабілеті деп анықтайды.
Цифрлық сауаттылықтың әртүрлі аспектілерін көрсете отырып, зерттеушілер бұл мәселені зерттеуге жүйесіз қарайтынын және цифрлық сауаттылықты қалыптастырудың қажеттілігі мен маңыздылығын декларативті түрде жариялайтынын, сонымен бірге оны негізгі мектеп бағдарламасы аясында оқушыларда дамытудың нақты жолдарын ұсынбайтынын атап өтуге болады.
Осылайша, цифрлық сауаттылық мектеп жасындағы балаға табысты білім алуға ықпал етеді. Цифрлық сауаттылық білімді игеруді және дағдыларды бекітуді, сондай-ақ оларды тиімді пайдалануды қамтиды. Басқаша айтқанда, цифрлық сауаттылықты қалыптастырудың негізінде оқушылардың танымдық дамуы жатыр.
Цифрлық сауаттылық негізгі компоненттерін қарастырайық:
- танымдық компонент;
- белсенділік компоненті;
- мотивациялық компонент [15, б.409].
Цифрлық сауаттылық құрылымының когнитивтік компоненті цифрлық сауаттылықтың өзегі болып табылатын негізінен қолданбалы сипаттағы білім жиынтығын игеруге бағытталуымен сипатталуы керек. Бастауыш сынып оқушыларына цифрлық сауаттылық контекстінде қажетті келесі білімдерді игеру қажет:
- ақпарат көздерінің түрлерін білу;
- компьютерлер мен құрылғылардың жалпы принциптерін түсіну;
- сандық құрылғылардың бір-біріне қалай қосылатынын түсіну;
- барлық ақпарат пайдалы емес екенін және оның бір бөлігі қауіпті болуы мүмкін екенін білу;
- сандық ақпарат пен қосымшалардың ақылы көздері бар екенін білу;
- әлеуметтік желілер, олардың орналасуы және тұзақтар туралы білу.
Цифрлық сауаттылық құрылымының белсенді компоненті оқушының цифрлық ресурстармен өз бетінше жұмыс істеуі үшін қажетті іс-әрекеттерді сәтті жүзеге асыру дағдыларының, тәжірибесінің болуымен, сондай-ақ цифрлық деректер мен ресурстарды пайдаланумен байланысты әртүрлі міндеттерді шешу жөніндегі қызметті жоспарлау мен жүзеге асырудың әдістері мен тәсілдерін таңдауымен сипатталады:
- ақпарат көздерінің әртүрлі көздері мен түрлерін пайдалана білу;
- компьютерлік технологияларды қолдана білу;
- сайттарда өз бетінше шарлау, электрондық поштаны жіберу және алу, әлеуметтік желілерді пайдалану және т. б.;
- сенімсіз және күмәнді элементтерді ажырата білу;
- интернет құралдарымен жұмыс істей білу;
- біржақтылыққа, алалаушылыққа және жеккөрушілікті насихаттауға шақыратын ресурстар мен сілтемелерден аулақ болу мүмкіндігі;
- сандық мазмұнды құру және оған басқа пайдаланушыларға қол жетімділікті қамтамасыз ету мүмкіндігі;
- қолда бар цифрлық қызметтерді салыстыра білу;
- мәселені талдай білу және оны шешуге көмектесетін сандық құралдарды табу [16, б.171].
Цифрлық сауаттылық құрылымының мотивациялық компоненті қазіргі дәуірдегі адам өмірін толықтыратын барабар цифрлық белсенділіктің негізі ретінде цифрлық құзыреттілікке мағыналы қажеттілікті қалыптастыруға бағытталуымен сипатталады. Ол мыналарды қамтиды:
сандық деректер мен ресурстарды пайдалануға және дамытуға қызығушылық;
цифрлық ресурстарды пайдалану кезінде өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттілігін түсіну;
адам өміріндегі цифрлық сауаттылықтың рөлі мен функцияларын түсіну;
интернет қауымдастығының бір бөлігі болуға деген ұмтылыс [17, б.42].
Осылайша, цифрлық сауаттылық туралы әртүрлі зерттеуші ғалымдардың пікірлері мен көзқарастарын ескере отырып, оқушының цифрлық сауаттылығы бұл цифрлық ресурстар мен цифрлық ақпаратты пайдалануда білім, білік және дағдылар жүйесін қамтитын субъектінің жеке қабілеттері деп ой қорытуға болады. Білім беру процесінде цифрлық технологияларды қолдану оқу процесін жаңа материалды зерттеу кезеңінде де, кейіннен жеке жетістіктерді тексеру кезеңінде де нақты зерттеу нәтижелерін алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, цифрлық технологияны қолдану үшін білім беру процесінің қатысушалары айтарлықтай дайындықты қажет етеді. Қазіргі жағдайда педагог білім алушыларда цифрлық сауаттылықты қалыптастыруға барынша ықпал ететін оқыту нысандарын, әдістерін тауып, қолдануы тиіс. Білім берудің жалпы міндеттерінен қол үзбей, оқытудың жалпы процесінде цифрлық сауаттылықты қалыптастыру қажет. Білім алушылардың цифрлық сауаттылығын құрайтын дағдыларды қалыптастыру оқу процесінің, қосымша білім берудің, тәрбие іс-шараларының барлық компоненттерінің тығыз өзара іс-қимылы жағдайында ғана тиімді болады.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру ерекшеліктері мен мәселелері
Бастауыш мектеп жасындағы балаларды цифрлық сауаттылық элементтерімен таныстыру үшін дамудың психологиялық және жас ерекшеліктерін; оқыту принциптерін; оқу материалының ерекшеліктерін және сабақтың дидактикалық міндеттерін; гигиеналық жағдайларды ескеріп, оқытудың әртүрлі әдістері мен тәсілдерін қолдану қажет.
Бастауыш сынып оқушыларының психологиялық және жас ерекшеліктерін ескеру қажет. Бастауыш мектеп жасы (6-7 - ден 9-10 жасқа дейін) баланың өміріндегі маңызды жағдай - мектепке барумен анықталады. Ол 7 жастан басталады және шамамен 10 жылға дейін созылады. Бастауыш мектеп кезеңінде бала жеті жылдық дағдарысты бастан кешіреді, оның дамуының әлеуметтік жағдайы өзгереді. Бала жаңа әлеуметтік рөлге ие болады - оқу іс-әрекетімен тікелей байланысты оқушының рөлін атқарады. Оның өзін-өзі тануы түбегейлі өзгереді, бұл құндылықтарды қайта бағалауға әкеледі. Осы кезеңнің жетекші қызметі оқу қызметі болып табылады [18, б.40].
Бастауыш мектеп кезеңі жоғары жүйке қызметінің жақсаруымен, баланың психикалық функцияларының дамуымен сипатталады. Бұл жас кезеңі психологияда ерекше орын алады, өйткені мектепте оқу тұлғаның психологиялық дамуының сапалы жаңа кезеңі болып табылады. Осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz