КҮРІШ СУАРУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ КҮРІШТІҢ СУАРУ РЕЖИМІНЕ ДЕГЕН ТАЛАБЫ

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

ӘБДІКЕРІМ ЖАЙНА МАРАТҚЫЗЫ

Күріштің суару режимін биологиялық- экологиялық тұрғыдан негіздеу

7M08674-«Су шаруашылығы және жерге орналастыру»

Қазақстан Республикасы Қызылорда, 2023

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Бұл диссертациялық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сәйкес анықтамалар қолданылған:

1. Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістемені бекіту туралы, Қамтамасыз етілуі әртүрлі жылдар мен түрлі топырақтық-гидрогеологиялық облыстар үшін вегетациялық кезеңдегі ауыл шаруашылығы дақылдары неттосының суармалау нормаларының мәндері, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрінің 2016 жылғы 30 желтоқсандағы № 545 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 24 ақпанда № 14827 болып тіркелді, 18. 09. 2020, жаңартылған.
2. Отраслевые нормативы удельных затрат воды при регулярном и лиманном орошении по водохозяйственным бассейнам Республики Казахстан. Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан, Астана, 2008г.
3. ГОСТ 7. 1-2003. "Библиографическая запись. Библиографическое описание. Общие требования и правила составления".
4. ГОСТ 7. 32-2001. "Система стандартов по информации, библиотечному и издательскому делу. Отчет о научно-исследовательской работе. Структура и правила оформления".
5. СН РК 3. 04-11-2013. "Мелиоративтік жүйелер мен ғимараттар". Астана, 2015.

АНЫҚТАМАЛАР

Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар қолданылған:

Суару режимі - суландыру, суару нормаларының, суаруды жүргізу сандары мен мерзімдерінің жиынтығы.

Дақылдың суды тұтынуы - вегетация кезеңіндегі дақылдардың тұтынатын су көлемі.

Сүзілу коэффициенті - суды тұрақты бергенде топырақтың өзі арқылы ылғалды өткізу қабілеті.

Судың минералдылығы - судың көлем бірлігіндегі еріген химиялық элементтердің құрамы.

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Диссертациялық жұмыста келесідей белгілер мен қысқартулар қолданылады:

% - пайыз

млн. га - миллион гектар

мың. га - мың гектар

л/сағ - литр сағат

см - сантиметр

ц/га - центнер гектар

т/га - тонна/гектар

м- метр

л/тәу - литр тәулік

мм- милиметр

м³/га - метр куб гектар

м³ - метр куб

м/сек - метр секунд

г/л -грамм литр

м/тәу - метр тәулік

га- гектар

г - грамм

мг/кг - милиграмм килограмм

м² - метр квадрат

дана/га - дана гектар

м³/сек - метр куб секунд

л/с -литр секунд

л - литр

с - секунд

мин - минут

м³/түп - метр куб түп

г/түп- грамм түп

кг/түп- килограмм түп

кг- килограмм

т/га - тонна гектар

м³/т - метр куб тонна

ЖПК - жерді пайдалану коэффиценті

ЕТШЫС (НВ) - ең төменгі шекті ылғал сиымдылығы

КСЖ - күріштік суландыру жүйесі

ГСД - грунт суларының деңгейі

СПК - суды пайдалану коэффициенті

СЖ - суармалы жүйе

ПӘК - пайдалы әсер коэффициенті

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. Қазакстан Республикасы экономикасының секторларында судың негізгі тұтынушысы ауыл шаруашылығы (шамамен 60%) болып табылады, сондықтан еліміздің су шаруашылығы экономикасын дамыту жене жанғырту тұжырымдамасы 2020 жылға дейін агроөнеркәсіп кешенінің қажеттіліктерін толық канағаттандыруды, атап айтқанда, суармалы егін шаруашылығын тиімді дамытуды көздейді. Ауыл шаруашылығының басқа салалары арасында суды тұтыну тұрғысынан күріш өсіру мүлдем басым. Судың жетіспеушілігін ескере отырып, күріш суару жуйелерінде су ресурстарын пайдаланудың тиімділігі өңірдің экономикалық дамуында маңызды фактор болып табылады. Сол себепті, куріш суару жуйелері жыл сайын 60 мың гектардан астам суармалы жерді пайдаланбайды жене ондаган мың гектар жерді мелиорациялауға тыйым салынады, бұл күріштің шығуын 15-18% темендетуге алып келеді, жылына 150 млн. курайды. Куріштің тұздануына бейім келетін куріш аймағының табиғи жағдайларына қатысты, топыраққа теріс әсер етумен бірге (күріштің құнсыздануын жоғарылату), топырактың арнайы жууын қажет етпейтін, бірақ оны өсіру ушін жуу режимін қамтамасыз ететін өнім ретінде оң нәтиже береді. Тұз топырактарында куріш өсіру процесінде қаркынды жуу, тұздануды тұрақтандыруға жене оны белгілі бір деңгейде сақтауға мүмкіндік береді.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: Күріштің суару режимін биологиялық-экологиялық тұрғыдан негіздеу, күріш танаптарына суды жеткілікті мөлшерде үздіксіз жеткізу, дақылдың өсу дәуірі ішінде суды атызда ұстау, керек болған жағдайда және күріш піскен кезде суды жылдам қашыртқылап әкету, күріш суару жүйелеріндегі су ресурстарының нәтижелігін арттыру, суды үнемдеу және күріш өндірісінің табыстылығын арттыру. Қызылорда суармалы жүйесінде күріштің тиімді суару режимін зерттеп, күріштің өнімділігі мен топырақтың құнарлығын арттыратын және су қорларын тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін суару технологиясын жетілдіру.

Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:

˗ Сырдария өзенінің төменгі ағысында сушаруашылық және экологиялық жағдайын зерттеу;

˗ су шаруашылық нысаналарының жағдайын және олардың техникалық-экономикалық сипаттамаларын зерттеу;

˗ күріш атызында судың сүзілуі топырақтың су және тұз режиміне және күріштің өнімділігіне әсерін зерттеу;

˗ қарастырылып отырылған аймақтың экологиялық және экономикалық зардаптардың теріс әсерін болдырмау мақсатында, суармалы егін шаруашылығында суды пайдалану тиімділігін негіздеу бойынша далалық тәжірибелер жүргізу;

˗ Карауылтөбе тәжірибелік алаңында күріш өсіру барысында топырақтың су-тұз режимі мен тепе-теңдік мониторингін ұйымдастыру; ˗ суды тұтынудың және суды кәріз каналдарына тастау мөлшерін әзірлеу, жерді қайта тұздану үрдістерін болдырмауды және суару жүйелерінің ПӘК -ің 0, 77-ге дейін арттыру;

˗ Қызылорда облысының Қарауылтөбе тәжірибе алаңында күріш жүйелерінде заманауи технологиясын күріш өсіруде қолданғанда су ресурстарын пайдаланудың тиімділігін анықтау;

˗ заманауи суару технологиясын күріш суармалы жүйесінде қолданғанда суды 20% үнемдеуді қамтамасыз етеді;

˗ күріш өсіру кезінде суару суының тиімді пайдалану нәтижелігі 1, 5 есе арттырады.

Зерттеу нысаны. Зерттеу нысаны - Қызылорда суару массивінің күріш суару жүйесі, Қызылорда суармалы күріш жүйелері . Бұл учаскелерде вегетациялық кезеңдерде зерттеулер жүргізілді.

Ғылыми жаңалығы - табиғи экожүйелерді сақтау және саланың тұрақты дамуына, күріш суармалы жүйелерінде суды үнемдеу және су ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында заманауи суару технологиясы әзірленеді. Практикалық маңыздылығы. Күріштің суару режимінің ерекшелігіне байланысты - бүкіл өсу кезеңінде топырақтың өте жоғары ылғалдылығын талап етеді, ол күріш атыздарын сумен бастыру арқылы қол жеткізіледі. Күріштің тұрақты ылғалды-лықты қажет етуі оның тамыр жүйесінің анатомиялық құрылымының ерекшелігімен түсіндіріледі. Топырақтың құрғауы және күріш дақылының жапырақтарының сусыздануы, суару режимінің бұзылуынан, ондағы ассимиляциялық қызмет тердің күрт нашарлауына алып келеді, соның салдарынан өнімділігі төмендейді. Өңдірістік жағдайда күріштің суару нормасы атыздарға жеткенше көп шығынға ұшырауына байланысты, күріш суару жүйесінің жетілдірілмегендігіне, техникалық пайдаланудың төмен деңгейде болуына байланысты суару нормасы ғылыми негізделген көлемнен - 1, 5-2, 0 есеге дейін артып кетеді. Ол артық суару нормасы күріш өнімділігін арттырмайды, суармалы жерлердің жағдайын жақсартпайды, қайта керісінше топырақтар екінші рет тұзданады және қоршаған ортаның экологиялық жағдайы нашарлайды. Дақылдардың суару режимдері егістік топырағының құрамына, ондағы тұздар мөлшеріне, атыз бетінің тегістігіне, дақылдың өсіп-өндіру технологиясына, суармалы жүйенің жағдайына, күріш сортына және қалыптасқан ауа райына байланысты анықталады. Осылардың арасында ең негізгісінің бірі - ол топырақ тұздылығы.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері. Кешенді зерттеулер жүргізу мақсатында тәжірибе учаскесі су өлшегіш құралдармен, арнайы рейкалармен, пьезометр-ұңғымаларымен, ГГИ-3000, фенологиялық алаңшалармен, метеорологиялық бекеттермен және т. с. с. өлшегіш құралдармен жабдықталды. Күріштің суару нормасының құрамдас элементтері В. Б. Зайцев әдісімен, топырақтың физикалық-химиялық қасиеттері, 0-100 см тереңдіктерден сынама алынып, зертханаларда зерттеледі.

Зерттеу әдістері. Суды үнемдейтін суару технологиясын пайдалану, су ресурстарын үнемдеу жағдайында жоғары тиімді ауылшаруашылық өндірісін қамтамасыз ету үшін Сырдария өзенінің төменгі ағысындағы су ағыны мен суды пайдаланудың өзгеру динамикасын кешенді жүйеде талдау, cтатистикалық тәсіл, тәжірибелік жұмыстардың теориясы мен әдістері, су - тұз тепе-теңдігін зерттеу, биологиялық-экологиялық тұрғыдан негіздеу жұмыстары.

Жұмысты апробациялау.

Зерттеулердің негізгі нәтижелері: Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінде 2022 жылғы 20-21 сәуірде өткізілген "Ғылымдағы сабақтастық - аграрлық ғылым мен өндірістің тұрақты дамуының негізі" атты жас ғалымдар мен студенттердің Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясында баяндамалар жасалды (2022 жылғы 20-21 сәуірде) және Инженерлі-технологиялық институтының академиялық сараптау кеңесінің, университететтің ғылыми-техникалық семинарының отырыстарында, жыл сайынғы есептерді тыңдау арқылы жүргізілді (2020-2022) .

Жұмысты жариялау.

Жұмыс көлемі. Диссертациялық жұмыс компьютерлік мәтіннің бетінде көрсетілген және, суреттен, атаудан тұратын әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

1 ҚАЗАҚСТАНДА АРАЛ ӨҢІРІ СУАРМАЛЫ

МАССИВТЕРІНІҢ БИОКЛИМАТТЫҚ РЕСУРСТАР, ТОПЫРАҚ МЕЛИОРАТИВТІК СИПАТТАМАЛАРЫ

1. Биоклиматтық ресурстар, климаттың өзгерісі, топырақ су факторларының суармалы егіншіліктегі рөлі

Жаһандық экологиялық өзгерістердің әсері планетарлық тіршілік жағдайларының деңгейін төмендететін әсерлер кешені ретінде қарастырылады. Экожүйені бұзудың бірі-Арал теңізінің кебуі. Өздеріңіз білетіндей, Арал теңізі аймағындағы қоршаған орта сапасының жергілікті өзгерістері жаһандық ауқымға ие болуда, бұл осы мәселені зерттеу қажеттілігін тудырады.

Қазақстан Республикасының қазіргі экологиялық проблемалары күрделі, алуан түрлі және аумақтық жағынан сараланған. Бүгінде Қазақстан Республикасының көптеген аумақтарында шиеленісті экологикалық жағдай қалыптасты. Осындай аймақтардың бірі - Арал теңізінің кебу аймағы - антропогендік шығу тегі ең үлкен экологиялық апат. Алайда, Арал маңында өмір сүрген күрделі экологиялық жағдай Сырдария мен Арал бассейніндегі экологиялық апаттың әсер ету аймағын қамтитын Қызылорда облысынан тыс жерлерге таралады. Қалыптасқан экологиялық қолайсыздық - аймақтағы халықтың денсаулығына әсер етеді.

Антропогендік әсердегі табиғаттағы жаһандық өзгерістер қоршаған ортаны зерттеудің негізгі проблемасы болып табылады. Негізінен, оның әлемдік қоғамдастыққа тигізетін үлкен әсерінің арқасында. ХХ ғасырдың соңғы төрт онжылдығында Орта Азия мен Қазақстанда жазықтың тау бөктеріндегі және Амудария мен Сырдария ағысы бойындағы жерлерге шоғырланған суармалы егіншіліктің күшеюі осы су артерияларынан суды қайтарымсыз алып қоюдың және Арал теңізінің кебуінің артуына алып келді.

Арал теңізі су деңгейінің (3 м) және маусымдық (25 см) ауытқулары бар айтарлықтай тұрақты су қоймасы болды. Арал өңірі гүлденген және биологиялық бай табиғи орта болып саналды. Арал теңізі-Орталық Азиядағы, Қазақстан мен Өзбекстан шекарасындағы ағынсыз тұзды көл .

1911 жылдан 1962 жылға дейін Арал теңізінің деңгейі 53 м белгісіне жақын өзгеріп, одан ±0, 4 м ауытқып кетті. Келесі жылдары теңіз деңгейі күрт төмендей бастады және 35 жыл ішінде 19, 0 метрге төмендеді, ал көлемі 1046-дан 210 км3-ке немесе 836 км3-ке азайды. Теңіз айнасының ауданы 66 мың км2-ден 28 мың км2-ге дейін қысқарды, яғни екі жарым есеге жуық. Бүгінгі таңда мақта мен күріш алқаптарын қарқынды суару осы екі өзеннің ағынының едәуір бөлігін алады, бұл олардың атырауларына және сәйкесінше теңізге су ағынын күрт төмендетеді. Жаңбыр мен қар түріндегі жауын-шашын, сондай-ақ жер асты бұлақтары Арал теңізіне булану кезінде жоғалғаннан әлдеқайда аз су береді, нәтижесінде көл-теңіздің су көлемі азаяды және тұздылық деңгейі жоғарылайды.

2002 жылдың аяғынан бастап оңтүстік Арал өңірінде бұрын орын алмаған климаттық ауытқулар байқалады: жауын - шашын мөлшерінің бірнеше есе артуы, көктемнің кеш аязының, жазғы нөсердің пайда болуы және т. б. Осыған байланысты, топырақтың қазіргі заманғы батпақтануы мен тұздану процестерінің дамуындағы климаттың маңызды рөлін, сондай - ақ жақында жер асты сулары деңгейінің динамикасында және топырақ пен өсімдік жамылғысының өзгеруінде өзгерістер тудыратын маңызды климаттық өзгерістерге әкелетін көптеген жұмыстардың пайда болуын ескере отырып, зерттеу жүргізу мүмкін болатын жағдайлардың болуын анықтау мақсатында. (Арал өңіріндегі матикалық өзгерістер)

Қазіргі уақытта Арал экологиялық апатының бірқатар салдары байқалады. Арал өңірі өзінің табиғи-ресурстық әлеуетін ұзақ уақыт жоғалтты. Соңғы онжылдықтарда көптеген табиғи тұщы көлдер жоғалып, туғай ауданы екі есе қысқарды. Биоәртүрліліктің деградациясы жалғасуда. Құрғақ тамшылардың массасы жылына орта есеппен 500-ден 2702 кг/га-ға дейін өзгереді. Болашақта Амудария мен Сырдария өзендерінің ағынының төмендеуі Арал дағдарысын күшейтеді. Жаһандық ауқымда Арал дағдарысы жаһандық климаттың өзгеруі жағдайында әлемнің көптеген аймақтарында туындауы мүмкін жағдайдың аналогы болып табылады. Арал теңізінің кебуі бірқатар жағымсыз салдарға әкелді. Ең алдымен, Дельта көлдері мен қамыс қанаттары жоғалып, аумақтың құрғауы болды . Бұл атмосфераға тұздар мен шаңды жеткізушілерге айналған үлкен тұзды батпақтардың пайда болуына әкелді. Аймақтың көп бөлігі табиғи жем-шөп ретінде пайдаланылады. Жайылымдар айтарлықтай жүктемелерге және антропогендік шөлейттену процестеріне ұшырайды, бұл олардың деградациясына, өсімдік жамылғысының азаюына, аударылатын иттердің пайда болуына әкеледі.

Осылайша, жаһандық жылыну Арал өңіріндегі төтенше ауа - райы жағдайларының, яғни құрғақшылық пен жаздың жоғары температурасы бар кезеңдердің көбеюіне, Су ресурстарын қалыптастыру режимінің өзгеруіне ықпал етуі мүмкін, бұл Арал теңізі бассейнінде және әсіресе Арал маңында қосымша жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін.

Экологиялық-генетикалық белгілері, өнімділігі және экономикалық құндылығы бойынша Арал маңындағы топырақ жамылғысын бірқатар топтарға бөлуге болады: Дельта жазықтарының гидроморфты топырақтары шалғынды және батпақты қатарлар; тұзды батпақтар; жартылай гидроморфты және автоморфты Дельта топырақтары, негізінен шөлейттенген гидроморфты (шалғынды және батпақты), такыр және такыр тәрізді; құмды, негізінен ежелгі дельталардың аллювиалды шөгінділерін өңдеу өнімдері шөлейттену; плакорлық аумақтардың автоморфты аймақтық топырақтары-қоңыр және сұр-қоңыр; Арал теңізінің құрғақ түбінің топырағы. Аридизацияға дейін Сырдарияның төменгі ағысындағы гидроморфты топырақтың жалпы ауданы 1, 5 млн, типтік сортаңдар - 1, 5, тақырлар мен тақыр тәрізді топырақтар - 3, 5, қоңыр және сұр-қоңыр топырақтар - 5, 2 млн құрады.

Өзендердің ағынын реттеуге Арал теңізінің кебуіне байланысты Арал маңындағы экологиялық жағдайдың өзгеруі құнарлылығы мен биологиялық өнімділігін біртіндеп Жоғалтатын Дельта топырақтарына қатты әсер етті. Гидроморфты топырақтың қалыптасуыекі фактордың әсерінен пайда болады - гидрологиялық және аймақтық. Пруслдық біліктерде 1, 5 тереңдікте жатқан әлсіз минералданған жер асты сулары бар жеңіл механикалық құрамы бар аллювиалды-шалғынды тұт және аллювиалды-шалғынды топырақтар қалыптасады . . . 3, 0 м. Аллювиалды шалғынды топырақтар мезгіл-мезгіл суарылатын субмәдениетті қолдануға жарамды. Қазіргі Дельта аймағындағы Батпақты Топырақтардың арасында батпақты-батпақты, облыстың қалған бөлігінде сазды - батпақты, шалғынды-батпақты, суармалы Батпақты(күріш) топырақтар басым болды, олар гидрологиялық режимнің жағдайына байланысты үлкен өзгергіштікке ие болды. Өзендердің ағыны реттелгенге дейін де бұл топырақтар өзгеріске ұшырады, шалғынды-батпақты жерлер, мысалы, су тасқыны кезінде су астында қалды, ал қысқа мерзімді су тасқыны кезінде олар Батпақты Топырақтардың қасиеттерін сақтап, ұзақ уақыт бойы Батпақты топырақтарға айналды. Бұл топырақтардағы ағынды емес жер асты суларының пайда болу тереңдігі мен минералдануы тұрақты болмады, олардың химиясының түрі де айтарлықтай өзгерді. Су аз жылдары шалғынды-батпақты топырақтар тез кебеді. Сырдария ағыны реттелгенге дейін шалғынды-батпақты топырақтар күріштің астынан егіншілікпен кеңінен пайдаланылды.

Қазіргі дельтадағы тұзды батпақтар топырақтың жалпы аумағының шамамен 20% -. алып жатты. Сырдарияның төменгі ағысында тұзды батпақтардың қалыптасуы климаттың, геологиялық құрылымның, гидрологиялық жағдайлардың ерекшеліктеріне байланысты. Су айдындарының биік аймақтарында орналасқан типтік тұзды батпақтар беттің тұздануы мен галофитті өсімдік жамылғысы арқылы айқын көрінеді. Бұл топырақтардағы жер асты сулары минералдануы жоғары, әдетте 3-тен тереңдікте орналасқан. 6 м. топырақ бетінен қатты тұздалған, тереңдігі бар тұздану әдетте төмендейді. Аллювиалды шөгінділердің құрамында жеңіл топырақтар басым. Тұздану түрі бойынша бұл топырақтар әдетте хлорид - сульфат және хлорид болып табылады. Мелиорациялық шаралар кешенінсіз гидроморфты топырақты суару көбінесе қайталама тұзды батпақтардың пайда болуына әкеледі. Олар су айдындарында да, жазық ойпаттарда да орналасқан; тұздану сипаты мен дәрежесі бойынша әр түрлі.

Автоморфты Дельта топырақтары дельталардың субаэральды бөліктерінде кең таралған. Арал маңындағы өзендердің ағыны реттелгенге дейін шөлейттенген гидроморфты топырақтар кең таралмаған. Гидроморфты (шалғынды және батпақты) ұзақ мерзімді шөлейттену процесінде пайда болған такыр тәрізді Топырақтардың ең маңызды аудандары. Олардың пайда болуы Дельта жолдарының көші-қонымен және олардың өлуімен байланысты. Негізгі таралу аймақтары-Дельта арналарының прируслы біліктері және сазды жазықтардың жазық ойпаттары. Бұл топырақтар литологиясы, тұздануы бойынша әр түрлі, гидроморфты Топырақтардың реликті белгілері бар (охризм және глей) . Тұздалмаған такыр тәрізді топырақтарда өсімдік жамылғысы бұталы-арамшөпті топтармен ұсынылған, сексеуілден басқа, тұзды топырақтарда, биургун, кейреук мол өседі. Топырақтың беті көпбұрышты жарықшақты бөліктерге бөлінетін қыртыстың тығыз қабатымен жабылған.

Тұздану және ықтимал құнарлылық бойынша бұл топырақтар айтарлықтай ерекшеленеді, сондықтан оларды бағалауға сараланған түрде қарау керек. Кейбір жағдайларда олар Ауыл шаруашылығын игеруге жарамсыз, ал басқаларында күріш-жоңышқа және жемшөп ауыспалы егістерін құруға арналған құнды жер қоры болып табылады. Оларды игеру негізінен су ресурстарының тапшылығымен шектеледі. Сырдария мен Амударияның төменгі ағысында ежелгі суарудың такыр тәрізді топырақтарының егістік жер қоры 4 млн га құрайды.

Осылайша, жоғарыда қарастырылған Арал жер жамылғысының қысқаша сипаттамасынан Сырдария ағынын реттегенге дейін дельталардың оңтайлы сулануы кезінде топырақты ауылшаруашылық мақсатта пайдаланудың ең жақсы мүмкіндіктері байқалғаны анық. Мезгіл-мезгіл су басу жағдайында шалғынды және батпақты топырақтарда тұзданудың ең аз дәрежесі болды, шөлейттенген гидроморфты топырақтар, такыр және такыр тәрізді топырақтар тұзданудың жоғары деңгейімен сипатталды, тұзды батпақтар ең күшті /14/тұздануға ие болды, оның қарқындылығы төменгі ағысында өзен ағынының теңіз бөлігіне және атыраулардың перифериялық бөліктеріне дейін өсті. 70-ші жылдары су тасқыны тоқтап, аридизация процестерінің дамуымен Топырақтың су және тұз режимдерінің жағдайлары өзгерді. Эффузиядағы су режимінің жуу түрінің өзгеруі барлық гидроморфты Топырақтардың айтарлықтай тұздануына әкелді. Бұл процестің қарқындылығы аймақтық экологиялық жағдайларға байланысты тұздардың бассейн ішілік және дельтаішілік қайта бөлінуімен анықталады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс