Ластану көзі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Болашақ университеті

Қурстық жұмыс
Гидросфераның өндірістік және тұрмыстық ағындармен ластануы. Тазартқыш құрылыстар

Дайындаған: Жұмабекова Ж.Ж.
Оқу тобы: Г-23-2
Ғылыми жетекшісі: Баширова Ж.Е

Қызылорда,2023

Мазмұны

Кіріспе
3
1.Гидросфера,оның ластануы
4
1.1. Су қоймаларының мұнаймен ластануы
6
1.2. Мұнай тасымалдау кезіндегі әсерлер
9
2. Су ластауының алдын-алу
11
2.1. Су қорларын қорғау
2.2. Су қоймаларының әлемдік экологиялық проблеманы шешу жолдары
14
Қорытынды
18
Пайдаланылған әдебиеттер
19

Кіріспе
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып отыр. Бұл мәселе Қазақстанға да тән. Судың ластануы көп түрлі әрі ең соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.
Су айдындарының ластануын былайша топтайды:
* биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді заттар;
* химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын бүлдіретіндер;
* физикалық ластану: жылу-қызу, электр-магнитті өріс, радиоактивті заттар.
Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады. Судың құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура әр түрлі болуы мүмкін.
Су мен өмір ажырамас ұғымдар. Сондықтан бұл тақырыптың аннотациясы орасан зор, мен тек кейбір, әсіресе өзекті мәселелерді қарастырамын.
Биосфера мен адамның өмір сүруі әрқашан суды пайдалануға негізделген. Адамзат үнемі гидросфераға орасан көпжақты әсер ете отырып, суды тұтынуды арттыруға ұмтылды.
Техносфера дамуының қазіргі кезеңінде, дүние жүзінде адамның гидросфераға әсері күшейіп, табиғи жүйелер өзінің қорғаныш қасиеттерін айтарлықтай жоғалтқан кезде, жаңа тәсілдер қажет екені анық, ойлауды экологияландыру, болмыс пен тенденцияларды білу. жалпы табиғатқа және оның құрамдас бөліктеріне қатысты дүниеде пайда болған. Бұл біздің заманымызда судың ластануы мен сарқылуы сияқты қорқынышты зұлымдықты түсінуге толығымен қатысты.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық көрсеткішін ұсынған. Ал Қазақстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30 міндетті көрсеткішпен анықталады.

1.Гидросфера және оның ластануы
Гидросфера -- Жер шары суларының жиынтығы, агрегаттық күйіне (сұйык, қатты және газ) қарамастан, химиялық байланыспаған барлық суды қамтитын Жердің сулы қабығы. Ылғал айналымы процесінде судың барлық турі бірінен екіншісіне өтеді. Гидросфера мұхиттардың, теңіздердің, құрлықтың жер асты және жер үсті суларын қамтиды. Судың біршама мөлшері атмосфера мен тірі организмдерде болады. Көбінесе гидросфера деп жер бетінің 71%-ын құрайтын теңіздер мен мұхиттарды ғана санайды. Гидросфера көлемінің 96%-ын теңіздер мен мұхиттар, 2%-ға жуығын жер асты сулары, шамамен, 2%-ын мұздар мен қарлар (негізінен, Антарктида мен Гренландияның), 0,02%-ын құрлықтың жер үсті сулары (өзендер, көлдер, батпақтар) құрайды.Гидросфера (гр. һуdor -- су, spһаіrа -- шар):
1) Жер ғаламшарының су қабығы немесе құрлықтағы (тереңдегі, топырақтағы, жер бетіндегі), мұхиттағы және атмосферадағы, яғни жер шарындағы барлық сулардың жиынтығы. Оны мұхиттар мен теңіздердің суы, құрлық сулары -- өзендер, көлдер, бөгендер, мұздықтар, сондай-ақ литосфераның жоғарғы бөлігіне сіңетін жер асты суы, атмосферадағы ылғал құрайды. Гидросфера жер бетінің шамамен 71%-ын алып жатыр. Гидросфераның шамамен 94%-ын мұхиттар мен теңіздер құраса, 4%-ы жер асты суларының, шамамен 2%-мұздықтар мен қарлардың (негізінен Арктика, Антарктида мен Гренландия), 0,4%-құрлықтардағы жер үсті суларының (өзен, көл, батпақ) үлесіне тиеді. Оның жалпы көлемі 1370,3 млн км3, бұл планета көлемінің 1800 бөлігін ғана құрайды. Шөгінді (тұнба) таужыныстардың басым көпшілігі гидросфера мен литосфераның жапсарында қалыптасады. Аздаған мөлшердегі су атмосфера мен тірі ағзаларда шоғырланған. Су массаларының барлық нысандары су айналымы барысында бір түрден екінші түрге өтеді;
2) Жердің теңіз, мұхит, көл, өзен, мұздықтар мен жер асты суларынан тұратын қабығы, солардың жиынтығы. Гидросфераның орташа қалындығы 3,8 км-ге жетеді. Мұхиттың ең терең тұсы 11 км-ден асады (Тұнық мұхиттағы Мариан ойысы -- 11022 м).
Алдымен мен су объектілерінің ластануы сияқты ұғымға қысқаша анықтама бергім келеді. Су объектілерінің ластануы деп оларға зиянды заттардың түсуі нәтижесінде олардың биосфералық функциялары мен экологиялық маңызының төмендеуі түсініледі.
Судың ластануы физикалық және органолептикалық қасиеттердің өзгеруінен (мөлдірліктің, түстің, иістің, дәмнің бұзылуынан), сульфаттардың, хлоридтердің, нитраттардың, улы ауыр металдардың мөлшерінің жоғарылауынан, ауадағы суда еріген оттегінің азаюынан, радиоактивті элементтердің, патогендік бактериялардың және басқа ластаушы заттардың пайда болуы.
Біздің ел әлемдегі ең жоғары су әлеуетінің біріне ие - Ресейдің әрбір тұрғынына жылына 30 мың м 3-тен астам су келеді. Алайда, қазіргі уақытта ластану немесе бітелу салдарынан жалпы алғанда бірдей, Ресейдің өзендері мен көлдерінің шамамен 70% ауыз сумен қамтамасыз ету көздері ретіндегі қасиеттерін жоғалтты, нәтижесінде халықтың жартысына жуығы ластанған суды тұтынады. сапасыз су, әрине, әрбір адамның өмір сүруін төмендететін негізгі себептердің бірі. Тек 1998 жылы ғана өнеркәсіптік, коммуналдық және ауылшаруашылық кәсіпорындары Ресейдің жер үсті су объектілеріне 60 км 3 ағынды суларды шығарды, олардың 40% ластанған санатқа жатқызылды. Олардың тек оннан бір бөлігі ғана нормативтік ресімдеуден өтті. Ғалымдардың пікірінше, жарты ғасырға жуық уақыт бойы бүкіл адамзатты таза сумен қамтамасыз ете алатын планетамыздағы ең бірегей көл - Байкал көлінің су ортасындағы тарихи тепе-теңдік бұзылды. Соңғы 15 жылда ғана Байкал суының 100 км 3 астам ластанған. Жыл сайын көлдің акваториясына 8500 тоннадан астам мұнай өнімдері, 750 тонна нитраттар, 13000 тонна хлоридтер және басқа да ластаушы заттар түседі. Ғалымдардың пайымдауынша, тек көлдің көлемі мен су массасының үлкен көлемі, сонымен қатар биотаның өзін-өзі тазарту процестеріне қатысу мүмкіндігі ғана Байкал экожүйесін толық деградациядан сақтайды.
400-ден астам заттардың түрлері суды ластайтыны анықталды. Рұқсат етілген нормадан зияндылықтың үш көрсеткішінің: санитарлық-токсикологиялық, жалпы санитарлық немесе органолептикалық көрсеткіштерінің кем дегенде біреуі асып кетсе, су ластанған болып саналады.
Химиялық, биологиялық және физикалық ластаушылар бар. Химиялық ластаушы заттардың ішінде мұнай және мұнай өнімдері, беттік белсенді заттар (синтетикалық БАЗ), пестицидтер, ауыр металдар, диоксиндер ең көп таралған. Вирустар және басқа да қоздырғыштар сияқты биологиялық ластаушылар және физикалық ластаушылар, радиоактивті заттар, жылу және т.б. суды өте қауіпті ластайды.
Гидросфераның ластануы -- ластағыш заттардың гидросфераға мол мөлшерде түсуі, олардың өзен, су қоймалары, көлдер мен теңіздер, мұхиттар мен жер асты суларын ластап, су ортасының қалыпты жағдайын бұзуы
1.1.Су қоймаларының мұнаймен ластануы
Мұнай өңдеу өнімдері кең қолданыста, бірақ олар қоршаған ортаға үлкен экологиялық проблемалар туындатып отыр.Өндіру мен өңдеуге байлынысты:
1. биоценоздардың бұзылуы;
2. жер қабатының бұзылуы;
3. қалдықтарды жерлеу;
4. атмосфераға лақтыру;
5. теңіз ортасына лақтыру.
Қазіргі кезде ашық өзен, көл суларымен қатар жер асты сулары да сарқынды, шайынды сулармен және еріген зиянды заттармен ластанып отыр. Ластану көздері :
-химиялық заттар және тыңайтқыштар;
-тұрмыстық қалдықтар;
-жер асты суларымен жалғанатын құбырлар;
-ірі құрылыс учаскелері;
-күзгі алаңдар
-бұрғы-скважиналары
-өнеркәсіп өнімдерін сақтайтын қоймалар
-химиялық заттар мен тыңайтқыштар
Су қоймаларының мұнаймен ластануы:
Ластану көзі
Жалпы мөлшері,
жылына млн.т
Үлесі,
%
Транспортты тасымалдау
2,13
34,9
Өзендердің шығуы
1,9
31,1
Атмосферадан түседі
0,6
9,8
Табиғи көздері
0,6
9,8
Өнеркәсіптік қалдықтар
0,3
4,9
Қалалардың қалдықтары
0,4
4,9
Жағалаудағы мүнай тазарту заводтарының қалдықтары
0,7
3,3
Мұнайды ашық теңізде өндіру
1,61
1,3
Барлығы
8,24
100
Су бассейнінің ластануының негізгі себептері -- тазартылмаған ағын суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері:
* тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықтар;
* өнеркәсіп орындары;
* ауыл шаруашылығын химияландыру:
* халық шаруашылығының басқа да салалары.
Ағын суларға құйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық, органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар 58%, минералдық заттар 42 тей болады. Өнеркәсіпте пайдаланылатын сулар мен синтетикалық жуатын заттармен сулардың ластануы өте қауіпті. Бұлар - химиялық ластану көздері. Соның ішінде сулы экожүйелердің пестицид, гербицид және басқа да химиялық улы препараттармен ластануы Қазақстанда кең етек алған. Мәселен, мақта мен күріш, жеміс- жидек, бау-бақша, теплица (жылы жай) зиянкестеріне қарсы бұрынғы Кеңес үкіметі кезеңінде өте көп химиялық заттар пайдаланылған Нәтижесінде, су ластанып, оның сапасы мен микрфлорасы және микрофаунасы, ірі хайуанаттар, құстар зардап шеккен. өз кезегінде химиялық заттардың зиянды қосылыстары азық - түлікпен адам организмін кері әсерін тигізді.
Қазіргі кезде ашық өзен, көл суларымен қатар жер асты сулары да сарқынды, шайынды сулармен және еріген зиянды заттармен ластанып отыр.Оның негізгі ластану көздері мыналар:
-- өнеркәсіп өнімдерін сақтайтын қоймалар;
-- химиялық заттар және тыңайтқыштар;
-- тұрмыстық қалдықтар;
-- жер асты суларымен жалғанатын құбырлар;
-- ірі құрылыс учаскелері;
-- күзгі алаңдар, бұрғы-скважиналары болып табылады.
Жер асты суларында әртүрлі жұқпалы аурулар тарататын микробтар, вирустар кездеседі.Қазақстан жағдайында өзен-көлдердің ластануы көбіне өнеркәсіп шоғырланған аймақтарда, полигондар мен мұнай-газ өндіретін жерлерде жаппай сипат алуда.
Өзендердің ішінде Ертіс су алабы, Өскемен қорғасын - мырыш комбинаты, Ленинагор қорғасын зауыты, Березов кені, Зырьян зауыты секілді өндіріс орындарының сарқынды лас суларымен ластануда. Су құрамында қорғасын, мырыш, сынап, тағы басқа ауыр металдар шекті мөлшерден асып кетуі жиі байқалады.Іле-Балқаш бассейні суының сапасы да мәз емес. Мұндағы ластағыш заттар - ауыр металлдар, мұнай өнімдері мен фенолдар. Әсіресе, Балқашмыс өндірістік бірлестігі, Балқаш балық өнеркәсібі, Сарышаған ракета полигондары, т.б. кен рудаларын балқыту комбинаттары Балқаш көліне мыңдаған тонна зиянды заттарды төгуде. Іле өзенінің ортаңғы ағысы, жалпы өзен экожүйесі, күріш алқаптары және шеңгелді массивтерін игеруге байланысты минералды тыңайтқыштар мен химиялық препараттар өте көп қолданылып келеді. Нәтижесінде, өзен суының сапалық құрамы төмен. Оның үстіне Іле өзені арқылы мұнай тасымалдау, Қапшағай су қоймасы, Қытай жеріндегі судың ластануы ондағы экологиялық жағдайды қиындата түсуде.Сырдария, Шу, Талас, Қаратал, Ақсу Лепсі, Тентек, Көксу өзендерінің сулары біршама таза деп есептелінеді. Соның ішінде Сырдария, Шу, Талас өзендері ауыл шаруашылығын химияландыру мен дренажды сулармен ластануда. Әсіресе, Арыс, Келес өзендері күріш пен мақта егіндісінде жиі қолданылатын пестицидтермен ластанып отыр.
Соңғы жылдары Каспий теңізінде мұнай өндіруге байланысты және теңіз деңгейінің табиғи көтерілуі аймақтың экологиялық тыныс - тіршілігін шиенеленістіріп отыр. Теңіздің көтерілуі жүздеген мұнай бұрғы- скважиналырын, мұнай қоймалары мен өңдеу объектілерін істен шығарды. Қазір бұл жерлерде 6 мұнай газ кені, жүздеген елді мекендер, коммуникациялар, өнеркәсіп орындары су астында қалды. Нәтижесінде, теңізге көптеген мөлшерде лас заттар, мұнай өнімдері, органикалық қосылыстар, ауыр металдар суға араласуда. Оның үстіне Еділ мен Жайық өзендерінің лас сулары теңіз суын уландыра түсуде. Мәселен, 1995-2000 жылдар аралығындағы кәсіптік балықтар мен бағалы қара уылдырық және ет беретін бекіре тұқымдас балықтардың азайып кетуі тіркелді.Ал, 1999 жылы қырылып қалған 20-30 мың итбалықтың және жүздеген мың құстардың өлуі теңіз суының бүгінгі сапасының көрсеткіші - биоиндикаторы болса керек. Қазіргі Каспий мұнайын игеру бүкіл әлемді дүрліктіріп, шетелдік инвесторларды теңіз қара алтынын игеруге ұмтылдыруда. Ал, олардың судың сапасы мен ластануына көңіл бөлуі, экологиялық нормаларды сақтауы күмән туғызады.Атырау, Маңғыстау аймақтарында техниканың ескілігінен бұрғы-скважиналардың бүлінуі, мұнайдың жерге, суға төгілуі қоршаған ортаға зиянын тигізуде. Жерге сіңген мұнайдың қалыңдығы 10 метрге жетіп, жер асты суына қосылуда. Қазір мұнаймен ластану аймағы 200 мың га алып жатыр. Қоймаларда 200 мың т. Мұнай қалдығы, 40 мың т. көмірсутегі жинақталған.Қарағанды металлургия комбинатының және Теміртау қаласындағы Карбид өндірістік бірлестігінен шыққан сулар Нұра өзенін барынша ластауда. Жамбыл фосфор зауытының сарқыгнды лас сулары Талас, Асы өзендері мен оның алқаптарын фтор және сары фосформен ластап отыр.
Оңтүстік Қазақстан облысында ең көп ластану Бадам-Сайран кен орындарында байқалуда. Әсіресе, Бадам өзені бойындағы қорғасын, фосфор,химия өнеркәсіптерінен бөлінетін қорғасын, мырыш, сынап кей жерлерде шекті мөлшерден 50 есеге дейін асып кететіні тіркелген.Су ресурстарының биологиялық ластануы Арал аймағы мен Батыс Қазақстанда жиірек ұшырасуда.Қазақстанның су ресурстарының сапасын жақсарту және қорғау шараларын жүзеге асыру бағытында мемлекет тарапынан көптеген игі істер жүргізілуде.
1.2.Мұнай тасымалдау кезіндегі әсерлер

Гидросфераның мұнаймен ластануының көздері: мұнай тасымалдайтын кемелердің апаты ,жер (теңіз) қойнаудағы мұнай ,мұнай өндіру кезіндегі апат ,өнеркәсіп,теңіз транспортын пайдалану,тазалау қондырғылары,мұнайды тасымалдау және сақтау
oo Жыл сайын Әлемдік мұхитқа шамамен 10 млн т мұнай төгіледі, судың бетінің бір бөлігі жұқа пленкамен қапталған. Су бетіндегі мұнайдың жұқа қабаты сол жердегі судың булануын 60%-ға азайтады.
oo Ауыл шаруашылығына жарамсыз шөл және жер учаскелерінің өсуі
oo Су бетінің қызуы күшейеді. Ауа пленканың әсерінен ылғалмен нашар қанығады, сондықтан жауын-шашын аз болып, құрғақшылық болады.
oo Циклонның жиі пайда болуы,метеорологиялық жағдайды өзгеруі
oo Мұнай су көздерін жұқа пленкамен жабады да, оған оттегінің өтуіне кедергі жасайды.Оттегі болмағандықтан,тірі организмдер қырылады.
Су қорларының ластану көздерінің ішіндегі ең қауіптісі балықтарға зиянды әсер ететін құрамында химиялық улы заттар бар өндірістің қалдық сулары. Оған: целлюлоза- қағаз фабрикалары, химия өндіріс орындары, мұнай өңдеу, металлургия заводтары, мал шаруашылығы өнімдері- жүнді, теріні өңдейтін заводтар т.б. жатады. Тек қана Қазақстан түсті металлургия кәсіпорындары тәулігіне 168,8 мың текше ластанған суды өзендер мен көлдерге жібереді.Су қорына аса қауіп туғызатындар мұнай, фенол, пестицидтер, түсті металдардың күрделі химиялық қосылыстары. Әсіресе, мұнайдың суларды ластаудағы зияны шексіз. Себебі оның құрамында әр түсті зиянды нәрселер көп. Жаңа мұнай- газ көздерін игеруге байланысты мұнай тек ғана суларды емес, бүкіл ортаны ластайтын өте қауіпті нәрсеге айналып отыр. Мұны Каспий манында орналасқан мұнай- газ байлықтарын игеруден анық көруге болады. Орал облысындағы Қарашығанақ, Атырау облысындағы Теңіз мұнай- газ байлықтарын игеруге кезінде көптеген жердің ластанғаны байналады. Бұл жерлер ауыл шаруашылықтық маңызы бар, көп жыл өнім беріп келе жатқан массивтер. Мысалы, Қарашығанақта жер асты мұнай газының қысым күшімен аталып кету нәтижесінде, оның айналасында бірнеше грифон пайда болған. Атырау облысында Теңіз мұнайы бір жыл бойы жанып айналасындағы ауылдарға зиян келтірді.
Мұнай су көздерін жұқа пленкамен жабады да, оған оттегінің өтуіне кедергі жасайды. Оттегі болмағандықтан тірі организмдер қырылады. Қазіргі кезде сулардың мұнайдан шегетін зияны ұшан- теңіз. Біздің республикамыздың Орал, Ақтөбе, Атырау, Маңғыстау облыстарында мұнай- химия өнеркәсібі, жаңа кәсіпорындарының ашылуына байланысты тез қарқынмен дамып келеді. Егер бұл өндіріс орындарын пайдалануда экологияны сақтаудың барлық жолдары пайдаланылмаса, ол ауа бассейінінің ғана емес, су, жер ресурстарына да үлкен зиян келтіретін болады. Мысалы, химия өнеркәсібінің өнімі- кір жуғыш синтетикалық ұнтақтың суда аз мөлшерінің болуының өзі судың дәмін өзгертеді, суды көбіктендіреді.
2.Су ластануының алдын - алу
Гидросфераның ластануының алдын-алу шаралары:
oo Жаңа көліктехнологиялар,мұнайды өндіру және өңдеу инвестицияларын ұлғайту
oo Халықаралық экологиялық заңнаманы жетілдіру
oo Су бетін тазалау үшін жаңа техника мен белсенді ингридиенттерді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.