Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету
Ф.7.34 -01
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультет
Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника кафедрасы
АРИПБАЙ А.Ә.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Түркістан облысы, Түлкібас ауданындағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу
Шымкент, 2024 жыл
Ф.7.34 -02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультет
Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
т.ғ.к., доцент
_______ Султанбекова П.С.
__ _______ 2024 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Түркістан облысы, Түлкібас ауданындағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу
6В07360 - Кадастр білім беру бағдарламасы бойынша
Орындаған
Арипбай А.Ә.
Ғылыми жетекшісі
PhD., доцент
Эсанбеков М.Ю.
Нормобақылау
Дуанбекова А.Е.
Шымкент, 2024
Ф.7.34 -03
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультет
Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника кафедрасы
6В07360 - Кадастр БББ
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_________ Султанбекова П.С.
___ ______2024ж.
№ ___ ТАПСЫРМА
Дипломдық жұмысты орындауға
Студентке _____Арипбай А.Ә._______ тобы __АП-20-6к4_
Жұмыстың тақырыбы Түркістан облысы, Түлкібас ауданындағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу
Университет бойынша 29.12.2023ж. №2175с бұйрығымен бекітілген
Жұмысқа бастапқы деректер: Автомобиль жолының желілік объектілерінің кадастрлық есебі қаралуда. Көліктің желілік объектілерін кадастрлық есепке алу және жерге орналастыру әдістемесі мен технологиясын әзірлеуге ерекше мән беріледі.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға қатысты сұрақтар тізімі:
1. Жердің жай-күйін бағалау үшін нормативтік көрсеткіштер
2. Жер мониторингiн жүргiзетін орталық уәкiлеттi орган
3. Түркістан облысы Түлкібасауданы жерлеріне мониторинг жүргізуге арналған техникалық тапсырмалар
4. Топографиялық түсірілім және негізгі аймақтық СЭП абрисі
5. Топырақтың құнарлығын қандай процестер төмендетеді?
6. Тақырыптық карталар қандай түстердің нәтижелері бойынша жасалады?
Дипломдық жұмыстың (жобаның) мазмұны
№
пп
Бөлімдері
Беттер саны
Тапсырманы орындау мерзімі
Аннотация
03.01.2024
Кіріспе
~1,5-2
12.02.2024
1
Жалпы бөлім
~6-8
04.03.2024
2
Технологиялық (Зерттеу) бөлімі
~25-27
26.04.2024
3
Еңбек қауіпсіздігі және экологиясы
~2-3
13.05.2024
4
Экономикалық бөлім
~2-3
20.05.2024
Қорытынды
~ 1,5-2
27.05.2024
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
~ 1,5-2
28.05.2024
Қосымшалар
Барлығы
~ 45-50
31.05.2024
Графикалық материалдар тізімі
Учаскені бағалау бойынша есепті қалыптастыру
Кадастрлық картаның үзіндісі 3D визуализация
ArcGIS бағдарламасы
ArcGIS 10.5. бағдарламасында колданылған координаттар жүйесі
Land cover базасының көрінісі
Ұсынылған негізгі әдебиеттер тізімі
1.М.А.Гендельман., Ж.К.Крыкбаев.- Агроқұрылымдарды жерге орналастыру- Астана.2013
2. Жер орналастыру және жер мониторингі - Оқу әдістемелік кешені- Семей.2019
3. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 20 маусымдағы N 442
Жер Кодексі.
4.Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 29 қазандағы N375-V Шаруа немесе фермер қожалығы туралы Кодексі
5.Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрінің 2014 жылғы 29 желтоқсандағы №159 бұйрығы.
Тапсырманың берілген күні: 29.12.2023ж.
Аяқталған жұмысты өткізу күні: 31.05.2024ж.
Дипломдық жұмыстың (жобаның)
ғылыми жетекшісі ________________ PhD доцент Эсанбеков М.Ю.
Тапсырманы орындауға алған студент ____________ Арипбай А.Ә.
Мазмұны
Аннотация
Кіріспе
Жалпы бөлім
1.1 Түркістан облысының табиғи жағдайлары
1.2 Түркістан облысының топырақ жамылғысы
1.3 Түркістан облысының жер санаттары бойынша сипаттамасы
1.3.1 Жер кадастры мен мониторингіндегі геоақпараттық жүйелер мен технологиялар.
1.3.2 Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету
Технологиялық бөлім
2.1 Ауыл шаруашылық жерлерін кадастрлық бағалау үшін көрсеткіштерді анықтау және шкала құру
2.2 Қазақстандағы ГАЖ және жер кадастрының мәселелері
2.3 Ауыл шаруашылық жерлерін бағалау барысында қолданатын ГАЖ технологиялары
2.4 ArcMap бағдарламалық өнімі арқылы облыстың ауыл шаруашылығы картасын құрастыру
Еңбек қауіпсіздігі және экологиясы
.1 Өндірістік травматизмі есептеу және тергеу
3.1.1 Өрт қауіпсіздігі
3.2 Қоршаған ортаны қорғау
3.2.1 Түлкібас ауданы қоршаған ортаны қорғау шаралары
4.Экономикалық бөлім
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Барлығы
Аннотация
Дипломная работа Разработка геопространственной базы данных мониторинга земель сельскохозяйственного назначения в Тюлькубасском районе Туркестанской области Исполнитель проекта студентка группы АП-19-6к4 Арипбай А.Ә. , руководитель - PhD., доцент Эсанбеков М.Ю., год защиты - 2024.
Проведена разработка геопространственной базы данных мониторинга земель сельскохозяйственного назначения в Тюлькубасском районе. Определены сроки проведения проекта и сметные, технико-экономические показатели. Рассмотрены вопросы эксплуатации конструкций, охраны труда и охраны окружающей среды.
Дипломная работа состоит из 54 страниц, 3 таблицы, 10 рисунков.
Annotation
Thesis Development of a geospatial database for monitoring agricultural lands in the Tyulkubassky district of the Turkestan region, Project executor, student of the AP-19-6k4 group Aripbai A.A., head - PhD., associate professor Esanbekov M.Yu., year of protection - 2024.
The development of a geospatial database for monitoring agricultural lands in the Tyulkubassky district has been carried out. The timing of the project and estimated technical and economic indicators have been determined. The issues of operation of structures, labor protection and environmental protection are considered.
The thesis consists of 54 pages, 3 tables, 10 figures.
Кіріспе
Ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығындағы өндірістің негізгі құралы және адам қызметінің барлық салаларын орналастыру үшін кеңістіктік негіз болып табылатын кеңістікпен, рельефпен, жер жамылғысымен, жер қойнауымен, сулармен, өсімдіктермен сипатталатын қоршаған табиғи ортаның маңызды бөлігін "жер" деп түсіну, біз "жер" ұғымы барлық нәрсені қамтиды деген қорытындыға келеміз нақты жер учаскесі және қоршаған табиғи орта факторларының және ауыл шаруашылығы өндірісінің табиғи жағдайларының барлық кешені бар экологиялық жүйе, жер мониторингінің түпкі мақсаты болып табылатын жердің нақты жай-күйін және олардың өзгерістерін айқындайды.
Тақырыптың өзектілігі жер қатынастары саласында оңтайлы басқару шешімдерін қабылдау үшін қажетті жедел деректерге шұғыл қажеттілік және жердің жай-күйі мен пайдаланылуы туралы ақпараттың үнемі өсіп келе жатқан көлемі жер қатынастарын реттеу жөніндегі, оның ішінде жердің мемлекеттік мониторингін жүзеге асыру жөніндегі қызметті ақпараттық қамтамасыз етудің өзектілігін айқындайды.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді мониторингілеудің объективті қажеттілігі мынадай негізгі факторларға байланысты:
- жер ресурстарына артып келе жатқан антропогендік жүктеме;
- табиғатты қарқынды пайдалану және табиғи және оның ішінде жер ресурстарының жай-күйін бақылау және бақылау жүйесіне жоғары талаптар қою қажеттілігі;
- табиғи жағдайдың аясында жер жағдайындағы антропогендік өзгерістерді бөлу және қалпына келтіру қажеттілігі.
Жер мониторингінің негізгі міндеттері жердің жай-күйіндегі өзгерістерді жедел анықтау, оларды бағалау, жағымсыз процестердің салдарының алдын алу және жою үшін ұсынымдар мен басқару шешімдерін әзірлеу, жылжымайтын мүліктің мемлекеттік кадастрын ақпараттық қамтамасыз ету, ұтымды жер пайдалану, Жерге орналастыру және жерді пайдалану мен қорғауды бақылау, сондай-ақ азаматтарды қоршаған ортаның жай-күйі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады жер.
Жер мониторингінің алдында тұрған барлық міндеттер кешенін шешу күрделі аумақтық табиғи-шаруашылық кешеннің барлық құрамдас бөліктерінің: топырақтың, өсімдіктердің, жер асты және жер үсті суларының, табиғи жағдайлардың жай-күйіндегі өзгерістерді көрсететін кешенді топографиялық-геодезиялық, топырақ, агрохимиялық, геоботаникалық және басқа да бақылаулардың көп өлшемді уақыт қатарларын талдау нәтижесінде ғана мүмкін болатыны анық. жердің қалыптасуы мен сапасына әсер етеді. [24].
Жер мониторингін жүргізу әрбір зерттелетін аумақ (жеке шаруашылық, аудан және т.б.) бойынша әртүрлі ақпараттың үлкен көлемін жинау, сақтау, өңдеу және беру жөніндегі іс-шаралар жиынтығын білдіреді.
Мониторингтің аталған міндеттерін шешу, біздің ойымызша, дұрыс басқару шешімдерін қабылдауға және оларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін барлық көрсетілген мәліметтерді қамтитын жер мониторингінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құрмай-ақ өте қиын.
Жерді көп факторлы мониторингтеу міндеттерін шешудің тиімді құралы ақпаратты жинауды, өңдеуді, көрсетуді және беруді қамтамасыз ететін және бірыңғай кеңістіктік-Үйлестірілген негізде жұмыс істейтін аппараттық - бағдарламалық кешен болып табылатын геоақпараттық жүйе (ГАЖ) болып табылады. Ақпараттық модельді құрайтын қабаттар жиынтығына біріктірілген цифрлық деректер түрінде аумақ туралы білім жүйесін алуды қамтамасыз ететін мұндай ГАЖ ауылшаруашылық жерлерін бақылаудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құруға негіз бола алады. Бұл жұмыстың негізгі мазмұны осындай ГАЖ-ны құрумен байланысты.
Жұмыстың мақсаты-ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мониторингін ақпараттық қамтамасыз етудің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу.
Шешілетін міндеттер:
- ГАЖ-ның қазіргі жай-күйіне және олардың ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің кадастры мен мониторингінде пайдаланылуына талдамалық шолу жасау;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің тұжырымдамалық моделі мен құрылымын әзірлеу;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесін бағдарламалық және техникалық қамтамасыз етуге қойылатын негізгі талаптарды тұжырымдау;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінде іске асырылатын ақпараттық модельдің (қабаттар жиынтығына біріктірілген цифрлық деректер түріндегі аумақ туралы білім жүйесі) құрылымы мен мазмұнын әзірлеу;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мониторингін ақпараттық қамтамасыз етудің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу.
Дипломдық жұмыстың объектісі: Түркістан облысының ауыл шаруашылық жерлері. Геокеңістіктік деректер мен геоақпараттық технологияларды пайдалана отырып, ЖМ ААЖ құрумен және жұмыс істеумен байланысты процестер болып табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы келесідей:
ЖМ ААЖ мәнін, оның негізгі ішкі жүйелерін және олардың өзара байланысын анықтайтын ЖМ ААЖ тұжырымдамалық моделі мен құрылымы кіріс ақпарат көздерінің ерекшеліктерін, бағдарламалық қамтамасыз етуді және қолда бар ақпаратты пайдаланушыға ыңғайлы түрде ұсыну нысанын ескере отырып әзірленді;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді мониторингілеудің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінде олардың ерекшеліктерін ескере отырып іске асырылатын ақпараттық модельдің құрылымы мен мазмұны әзірленді;
Жалпы бөлім
1.1 Түркістан облысының табиғи жағдайлары
Түркістан облысының аумағының дамуы 1,5 млрд. жылдан астам уақытқа созылды. Осы уақыт ішінде теңіздер пайда болды және жоғалып кетті, таулар пайда болып, қирады, магманың күшті интрузиялары мен эффузиялары енгізілді, жер қыртысының құрылымын, оның литологиялық және петрографиялық құрамы өзгерді. Облыстың геологиялық құрылымы әртүрлі метаморфтық, магмалық және шөгінді жыныстардың күрделілігі мен таралуымен ерекшеленеді. Ең көне протерозой жыныстары Үлкен Қаратау жотасының осьтік аймағында (Джабаглы т.) байқалады.. Төменгі және орта протерозой жыныстары амфиболиттермен, кристалды тақтатастармен, кварциттермен, плагиогранито гнейстерімен, микроклин гнейстерімен, ұсақ түйіршікті габброның (Бессаз массиві) ұсақ денелерімен бұзылған. Жоғарғы протерозой түзілімдері мәрмәрданған әктастармен, строматолиттері бар доломиттермен, кварц-серицит және хлорит тақтатастарымен, филлитизацияланған құмтастармен, алевролиттермен - төменгі бөлігінде ұсынылған; вулканогендік, негізінен қышқыл жыныстар, құмтастар, алевролиттер, конгломераттар - ортаңғы бөлігінде орналасқан. Бұл жыныстардың шығуы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай негізгі Қаратау аймағында байқалады. Палеозойдың жүйелерімен (протерозой жыныстарының ядроларын қоса) іргетасы Байкал, каледон және герцин тектоникалық дәуірлерінде қалыптасты.
Түркістан байырғы кезден еңқолайлы географиялық аумақ саналып келген. Бұл
аумақтан Батыс пен Шығысты және дед Жер орта елдерi негізінде Азияны, Монғолия секілді елерді бір бірімн жалғастыратын ең маңызды керуен секілді жолдар өтетенін болған яки өткен [13].
Облыста қолайлы өмір сүруді анықтайтын маңызды факторлардың бірі-климат. Оның адамға әсері, денсаулығы соңғысының ауа-райына реакциясы арқылы көрінеді, яғни геофизикалық элементтер кешені (жарықтандыру, жиынтық күн және ультракүлгін сәулеленудің келуі, ауаның мөлдірлігі және т.б.), олар әр түрлі рекреациялық әрекеттерді жүзеге асыруға қолайлы немесе кедергі келтіреді. Түркістан облысының климат аса жағдайының - жердің бетіндегі, күндік радиациясы мен атмосфера айналымы күрделі өзндік әрекеттесуінің нәтижесіндегі бірі болып табылады. Түркістан облысы табиғат жағдайы климаты шұғыл континентт, жазық шөлд аймақтарда. Континет солтүстік аумаққа қарай жақындағанда айқын байқалып отыр. Облыс аумағындағы барлық территориясы салыстыр суық, қары аз қыс жәнеде жылы, жаңбырмен ұласқан көктем, содан соң - ыстық жаз тән.
Түркістан облысының көптеген бөліктерінде жауын-шашын мөлшері өте аз секілді. Сбебеі жауын - шашын орташа жылдық көрсеткішіі солтүстікте 150 ммге, ал оңтүстік бөілігінде 500 мм-ге келеді. Жылына 5-6 айдың көлем жауын-шашын жауады.
1.2 Түркістан облысының топырақ жамылғысы
Қазақстанды алып қарасақ еліміз жеркөлемі тұрғысынан ірі ел, оның көлемі дүниежүзінде 9 орынға алады. Ұлан-байтақо территориясыо терістіктен оңтүстіккео қарай 1600 кмді, шығытанн батысқа қарай 3000 км аумаққа созылып үлкен кеңістіктіқамтып алып жатыр.
Аймақ негізінен мал жаюға қолайлы саналадыт аумақ. Бұл өлкеде тектік суармалы егістіктен өнім алатын шаруашалар алады. Өзен бойларында орналасқан тақыр түстес топырақтар күріш егуге ыңғайлы. Топырақ құнарлығы жалпы облысы аумағында кей жерлерде аз болғандықтан, суаратын кезде азоттың фосфорлық пен органикалық тыңайтқыштардың қолдану қажеттілігі туындауы керек.
- сурет - Түркістан облысының агроклиматтық аудандастырылуы
1.3 Түркістан облысының жер санаттары бойынша сипаттамасы
Түркістан облысының жер қоры 11 609,5 мың гектарды құрайды. Оның ішінде қолданылуына, жарамдылығына сай келесідей түрлерге бөлінеді:
oo егістік жерлер 907,8 мың гектар, суармалы егістік жерлері 453,5 мың гектар,
oo тыңайған жерлер 129,2 мың гектар,
oo көп жылдық ағашты өсімдіктер 38,1 мың гектар,
oo шабындық жерлер 95,2 мың гектар,
oo жайылымдар 8 871,3 мың гектар,
oo бақшалық және қызметтік жер телімдері 0,2 мың гектар.
Барлық ауыл шаруашылығы алқаптарының жиынтығы 10 041,8 мың гектар, басқа да жерлері 1 567,7 мың гектарды құрайды. Жер санаттары бойынша пайдаланылудағы жерлер:
Ауыл шаруашылығы мақсаттары бойынша пайдаланылатын жерлер 4 209,6 мың гектар құрайды,
осы жерлерде жұмыс атқарып жатқан шаруа қожалықтары мен щағын және орта кәсіп өкілдері;
-79987 шаруа қожалықтарында жалпы жер көлемі 2 261,3 мың гектар, (оның ішінде 536,1 мың гектар егістік жерлері);
-3762 мемлекеттік емес ауыл шаруашылық заңды тұлғаларда жалпы жер көлемі 1870,7 мың гектар, (оның ішінде 305,5 мың гектар егістік жер);
-165 мемлекеттік ауыл шаруашылық заңды тұлғаларда жалпы жер көлемі 76,9 мың гектар, (оның ішінде 15,5 мың га егістік жер);
-оның ішінде тыңайған жер 19,1 мың гектар;
-жайылым 2658,0 мың гектар;
-шабындық - 15,5 мың гектар;
Түркістан облысының 0,9 мың гектар жері территориядан тыс, көрші Өзбекстан Республикасының аумағында орналасқан [20].
Кесте 1.1 - Түркістан облысындағы жер қорының құрамы (мың гектар) (01.01.2022ж.) [20]
№
Жер санаттары
Барлық жерлер
Оның ішінде аш алқаптары
Оның ішінде
Егістік
Көп жылдық екпелер
Тыңайған жерлер
Шабындық
Жайылым
Бақшалық және қызметтік жер
Басқада жерлер
Барлығы
Оның ішінде суармалы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
А.ш арналған жерлер
4209,6
4092,5
857,
2
417,
6
28,
0
107,
8
69,
3
3030,
2
-
117,1
2
Елді мекендердің жерлері
788,1
674,3
48,6
35,2
9,2
5,8
-
610,6
0,
1
113,8
2.1 - кестенің жалғасы
3
Өнеркәсіптік,
байланыс, көлік, қор және
101,7
37,2
1,3
0,5
0,2
-
-
35,7
-
64,5
де өзге де ауыл шаруашылығы на арналмаған
жерлер
4
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру, рекреациялық және тарихи мәдени мақсаттағы
жерлер
430,9
204,5
0,5
0,1
0,4
0,1
4,0
199,5
-
226,4
5
Орман
қорының жері
3010,3
2441,8
0,2
0,1
0,1
-
7,0
2434,
5
-
568,5
6
Су қорының
жері
134,5
1,3
-
-
0,1
-
-
1,1
0,
1
133,2
7
Босалқы
жерлер
2934,4
2590,2
-
-
0,1
15,5
14,
9
2559,
7
-
344,2
Барлық жерлер
11609,
5
10041,
8
907,
8
453,
5
38,
1
129,
2
95,
2
8871,
3
0,
2
1567,
7
8
Республика көлемінен тыс пайдаланылып
жатқан жерлер
0,9
0,7
0,1
-
-
-
0,4
0,2
-
0,2
Облыс аумағы
11608,
6
10041,
1
907,
7
452,
6
38,
1
129,
2
94,
8
8871,
1
0,
2
1567,
5
Ескерту: Кесте Қазақстан Республикасы Жер балансының 01.01.2022 ж есебінен алынды.
1.3.1 Жер кадастры мен мониторингіндегі геоақпараттық жүйелер мен технологиялар.
Ақпараттық жүйелерді дамытудың қазіргі кезеңінде қандай да бір аумақ туралы ақпаратты сақтаудың, жаңартудың, көбейтудің және берудің ең тиімді құралы кеңістіктік-Үйлестірілген деректерді жинауды, өңдеуді, картаға түсіруді және таратуды, оларды тиімді пайдалану үшін аумақ туралы деректер мен білімді біріктіруді қамтамасыз ететін аппараттық-бағдарламалық адам-машина кешені болып табылатын географиялық ақпараттық жүйе болып табылады ғылыми және қолданбалы есептерді шешу кезінде және сандық көріністер түріндегі кеңістіктік объектілер туралы деректерді қамтиды, ақпараттық модельді құрайтын қабаттар жиынтығына біріктірілген.
Геоақпараттық жүйелер интеграцияланған ақпараттық жүйелер ретінде табиғат пен қоғамның объектілері мен құбылыстары туралы Кеңістіктік - локализацияланған деректерді пайдалану негізінде ғылым мен өндірістің әртүрлі міндеттерін шешуге арналған.
Қазіргі уақытта қолданыстағы ГАЖ бағдарламалық жасақтамасы көптеген көрсеткіштер бойынша өте алуан түрлі, бұл көптеген ГАЖ классификацияларында көрініс тапты. Олардың болуы ГАЖ мақсатын, құрылымын және архитектурасын ескеретін жаңа классификацияларды енгізуді талап ететін шешілетін мәселелердің жылдам өзгергіштігімен және көптеген нұсқаларымен түсіндіріледі
ГАЖ САПР технологиясынан бастау алады және біздің және жақын шетелдердегі көптеген пайдаланушылар геоақпараттық мәселелерді шешуде CAD өнімдерін (Computer-Aided Design) пайдалануды жалғастыруда. Айта кету керек, Ade (AutoCAD data Extention) және ATE (AutoCAD Toro Extention) CAD жүйелерінің арасында-AutoCAD ' y қолданбалары оны карталар мен схемаларды сызудың графикалық құралы ретінде ғана емес, сонымен қатар атрибутивтік базалармен және объектілердің дұрыс топологиясын қолдаумен бірге пайдалануға мүмкіндік береді.
Аспаптық ГАЖ көмегімен құрылған мәліметтер базасынан ақпараттық сұраныстарды орындауға мүмкіндік беретін бағдарламалық жасақтаманың ерекше сериясы-бұл вьюерлер, сондықтан бұл бағдарламалық өнімдер әрдайым аспаптық ГАЖ-мен бірге жүреді, бірақ құны жағынан едәуір арзан. Вьюерлер, әдетте, ақпараттық базаларды өзгерту және толықтыру мүмкіндігін жоққа шығарады және бұрын енгізілген және қол жеткізу құқықтары бойынша құрылымдалған ақпаратты көруге арналған. Көптеген қараушылар картаға түсірілген планшетті қатты ортаға шығаруды ұйымдастыруға мүмкіндік береді [78]. Ең көп таралған өнім-PC ArcView (ESRI, АҚШ), одан кейін VistaMap (Intergraph, АҚШ), WinMAP (PROGIS, Австрия).
ARCINFO ГАЖ-ның артықшылықтарына осы бағдарламалық өнімнің әртүрлі қосымшалардың, соның ішінде аэроғарыштық суреттер мен GPS қабылдағыштарының деректерін біріктіруді қолдайтындығы, сондай-ақ ақпаратты сақтауға және жер ресурстарының әртүрлі сипаттамаларына қол жеткізуге мүмкіндік беретіндігі жатады.
ArcGIS-ArcInfo сияқты бағдарламалық жасақтама esrl геокеңістіктік деректерді көрсетуге, өңдеуге, кеңістіктік талдауға, іздеуге және басқаруға арналған жүйе. ArcGIS - тің артықшылығы-бағдарламалық жасақтама пакетіне қосу. Бұл көрсеткіштер көптеген құралдарды пайдалануды жеңілдетеді; суреттерді, карта деректерін, АЖЖ деректерін, кестелер мен дерекқорларды біріктіру [3].
ArcView үш ArcGIS жұмыс үстелі өнімдерінің бірі. Бұл картаға түсіру, есеп беру және картографиялық талдауға арналған қуатты құралдар жиынтығы. ArcView-де сіз:
- жылжыту және масштабтау құралдары, сәйкестендіру, ыстық байланыстар және сыртқы қолданбалар мен URL мекенжайларына гиперсілтемелер, интерактивті іріктеу, карта сұраулары, шолу терезелері және үлкейткіш терезелер, кеңістіктік бетбелгілер, карта, кестелер мен диаграммалар арасындағы динамикалық үлгіні жаңарту арқылы картамен өзара әрекеттесу;
- деректерді көрсету құралдары (мөлдір қабаттар, векторлық деректер мен растрларды "жылдам" қайта проекциялау, соның ішінде деректерді түрлендіру), деректерді жіктеу, таңбалар, жазулар, орналасу және басып шығару (тақырыптар мен аңыздарды, бірнеше деректер жақтауларын кірістіру, аңыздар мен торларды жасау үшін шеберлер мен дайын стильдер, графикалық форматтарға экспорттау және т. б.);
- таңдау операциялары құралдары (Интерактивті іріктеу, атрибутты таңдау, орналасқан жерді таңдау), талдау операциялары (буфер, кесу, біріктіру, қиылысу, біріктіру, кеңістіктік байланыс), визуалды бейнелеу және талдау (диаграммалар мен есептер)арқылы картаны талдау;
пішін файлдарын және жеке геодеректер базасын өңдеу құралдары, растрларды түрлендіру, растрларды бұру және шағылыстыру, кеңістіктік объектілерді құру және редакциялау, тұйықталу, планшеттік цифрландырғышты қолдау, оқиғалар мен геокодтау, динамикалық сегментация арқылы деректерді құру;
- жобаларды импорттау құралдары арқылы деректерді басқару (.арг) және аңыздар (.avl) ArcView GIS 3.x, деректерді қолдау құралдары (жаңа деректер файлдарын құру, деректерді экспорттау және импорттау, көптеген форматтарды тікелей қолдау), кестелік деректерді басқару, метадеректерді қарау және өңдеу, ArcCatalog-та деректерді іздеу;
- Microsoft Windows стандартты интерфейсі, бекітілген құралдар тақтасы, толық Халықаралық деректер мен атрибуттарды қолдау, интерфейсті теңшеу, СОМ көмегімен функцияларды кеңейту, VBA ортасында макростар құру, Агсмарға OLE нысандарын енгізу арқылы қосымшалардың құрылымын орнатыңыз.
WinGIS ГАЖ артықшылықтары: оқу мен жұмыстың қарапайымдылығы; жұмыстың жоғары жылдамдығы; графикалық мүмкіндіктердің әмбебаптығы және бағдарламалық құралдардың икемділігі; кез-келген графикалық объектілерді құру, оларды дәл орналастыру; күрделі кескіндерді құру; растрлық және векторлық ақпаратты бір экранда біріктіру мүмкіндігі; геоинформатика саласында дайындалмаған мамандардың сәтті жұмысын қамтамасыз ететін интерфейстің болуы; атрибутивтік деректер базасы толығымен сыртқы болып табылады. Бұл жағдайда Сіз Access, Oracle, Paradox және т. б. тікелей қосу арқылы өзіңіздің дерекқорыңызды пайдалана аласыз. Дерекқормен Байланыс AxWinGIS арқылы жүзеге асырылады. Функционалды командалардың көпшілігі кез-келген бағдарламалау тілінде жазылған қолданушы қосымшасынан орындалуы мүмкін [16].
Maplnfo ГАЖ-көптеген заманауи енгізу құрылғыларын (сканерлер және т.б.) пайдалануға мүмкіндік беретін интерфейстердің ең көп таралған түрлерін енгізу үшін қолданылатын векторлық жүйе. Жүйеде графикалық деректерді интерактивті режимде түзету қарастырылған, шартты белгілер тиісті кітапханадан таңдалады.
Жүйеде деректерді қарауға арналған терезенің үш түрі бар: сәйкесінше мәтіндік, картографиялық және графикалық. Монитор экранында бір уақытта әртүрлі типтегі терезелер болуы мүмкін.
Maplnfo ГАЖ-ның артықшылығы-жүйенің пакеті адрестік немесе кеңістіктік байланысы бар ақпаратты өңдеу және талдау үшін арнайы жасалған. Көптеген утилиталардың болуы жүйенің функционалдығын едәуір кеңейтеді [19].
Maplnfo ГАЖ - да есептер шығару, Графиктер мен диаграммалар құру, статистикалық карталар жасау үшін дамыған құралдар бар. Mapinfo деректер форматына кез-келген векторлық деректер форматын аударуға болатындықтан, бұл жүйе форматтардың векторлық графикасын қолдана алады: ArcGis, InterGraph, ArcView.
Maplnfo ГАЖ кестеден жазбалар мен нысандарды таңдау үшін дерекқорға SQL сұрауларын (үлгілерін) тұжырымдауға мүмкіндік беретін командаларды қамтиды, кестелердегі әрекеттер пәрмендерін қамтиды (мысалы, кестеге жазбаларды қосу, кестеде біріктіру, импорттау, экспорттау).
SQL (Structured Query Language -- құрылымдық сұрау тілі) -- реляциялық деректер базасында деректерді жасау, өзгерту және басқару үшін қолданылатын әмбебап компьютерлік тіл. SQL сұрауы дерекқордағы қажетті ақпаратты қысқа мерзімде табуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта Жердің мөлшері, орналасуы, пайдаланылуы және жай-күйі туралы уақтылы және сенімді деректерсіз оларды бағалауды объективті жүзеге асыру және жерді пайдалануға, салық салуға, сондай-ақ жылжымайтын мүлік кадастры мен жер мониторингін ақпараттық қамтамасыз етуге байланысты проблемаларды шешу мүмкін емес.
Анықтамалық карта жүйесі (scs) - белгілі бір аумақ бойынша анықтамалық ақпаратты алуға, іздеуге, сақтауға және көрсетуге арналған бағдарламалық өнім. Барлық scs векторлық немесе растрлық картаға, онымен жұмыс істеуге арналған құралдарға және мәліметтер базасына негізделген [52].
Қазіргі уақытта компьютерлік желіде жұмыс істеуге арналған анықтамалық карта жүйелеріне қажеттілік бар. Артықшылықты көп ойыншы SKS алады .
Power map scs-тің артықшылығы-анықтамалық-сұраныс функцияларының кең жиынтығын жүзеге асыру, іскерлік графика арқылы ақпаратты көрсету және басып шығару үшін карта макетін дайындау мүмкіндігі [17].
Айта кету керек, соңғы уақытқа дейін растрлық кескіндерді векторлау функцияларын тек дамыған ГАЖ аспаптық жүйелерінің мамандандырылған модульдері (ARCInfo, MGE, SiCAD) орындады. Бірнеше жыл бұрын нарықта тек үш арнайы тәуелсіз бағдарламалық өнім ұсынылды: TRACK, Easy Trase және infoso векторизаторы. Easy Trase-тің артықшылығы-векторизатор dos ортасында дербес өнім ретінде жүзеге асырылады және кіріктірілген оқыту жүйесі пакет жұмысының барлық негізгі аспектілерін көрсетеді [18].
ERDAS Imagine оң қасиеттері (ERDAS Inc., АҚШ) ұқсас пакеттермен салыстырғанда функционалдылықтың толық жиынтығы, мінсіз интерфейс, сандық фотограмметрия ішкі жүйелерінің болуы [22].
Қолданыстағы ГАЖ-ны шамамен 3 сыныпқа бөлуге болады: бұл веб-ГАЖ, жұмыс үстелі ГАЖ және кеңістіктік мәліметтер базасы.
Geographic Resources Analysis Support System (GRASS) - екі өлшемді және үш өлшемді растрлық және векторлық деректермен жұмыс істеу үшін 300-ден астам модульге қол жеткізуді қамтамасыз ететін және функционалдығы бойынша Arclnfo деңгейіндегі ESRI ArcGIS өнімімен салыстыруға болатын модульдік жүйе. Quantum GIS (QGIS) көптеген заманауи платформалар үшін қол жетімді (Windows, Mac OS X, Linux) және векторлық және растрлық деректерді қолдауды біріктіреді, сонымен қатар әртүрлі веб-серверлер мен көптеген кең таралған кеңістіктік мәліметтер базасы ұсынатын деректермен жұмыс істей алады. QGIS функционалдығын кеңейту модульдерін құру арқылы дамытуға болады C++, немесе Python. QGIS ашық ГАЖ ортасында ең дамыған қауымдастықтардың біріне ие.
User-friendly desktop Internet gis (uDig) мәліметтер базасында сақталған деректерді тікелей немесе веб арқылы көруге және өңдеуге мүмкіндік береді, көбінесе PostGIS дерекқорына кіру интерфейсі ретінде қолданылады. Eclipse қолданудың 2 негізгі кемшілігі бар. Біріншісі - қолданбаның өлшемі, екіншісі-графикалық интерфейс бағдарламалауға арналған даму ортасына өте ұқсас, сондықтан Соңғы пайдаланушылар үшін өте қиын болуы мүмкін.
Integrated Land and Water Information System (ILWIS) кескінді талдаудан бастап эрозиялық процестерді модельдеуге дейінгі кең ауқымды мәселелерді шешуге арналған векторлық және растрлық ГАЖ функционалдығын біріктіреді. ILWIS тек MS-Windows отбасының операциялық жүйелерінде (ОЖ) жұмыс істейді.
MapWindow GIS кеңістіктік деректерді көрсету, іздеу және басқару функцияларын орындайды. Кейінірек mapwindow GIS Desktop деп аталатын графикалық интерфейс жасалды және кеңейту жүйесін қолдану арқылы функционалдылықты кеңейту мүмкіндігі енгізілді.
Тізімдегі барлық дерлік ГАЖ-ға ортақ нәрсе-олардың барлығы тек кеңістіктік талдауға бағытталған және уақыт факторын ескермейді. Жерді бақылаудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесін әзірлеу сияқты мәселені шешу динамикалық ГАЖ жобалау және құру міндетімен сөзсіз кездеседі [15].
Бағдарламалық жасақтаманы талдау жерді бақылаудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің негізі кеңістіктік модельдеудің, өңдеудің және қашықтықтан зондтау деректерін дешифрлеудің мамандандырылған құралдарымен толықтырылған динамикалық аспаптық ГАЖ болуы керек деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Осылайша, ГАЖ гетерогенді деректерді ұтымды жоспарлау және негізделген шешімдер қабылдау үшін біртұтас ортақ ортаға біріктіруге мүмкіндік беретін қуатты ақпаратты басқару құралдарын ұсынады, олардың кеңістіктік орналасуына негізделген ортақ деректер сілтемесі өрісін қамтамасыз ету арқылы бірлесіп жұмыс істеу және байланыс үшін негізгі құрылымды құруға көмектеседі. Сонымен қатар, осы орынға (немесе белгілі бір жерде орналасқан объектіге) байланысты кез-келген ақпаратты байланыстыруға, оны оңай алуға және осы ақпаратпен ыңғайлы және жылдам алмасуды орнатуға болады.
Автоматтандыру дәрежесі бойынша келесілерді бөлген жөн:
Автоматты және автоматтандырылған ГАЖ.
Автоматты ГАЖ пайдаланушының (оператордың) қатысуынсыз ақпаратты түрлендірудің белгілі бір кезеңінде өңдеуді қамтамасыз етеді. Автоматтандырылған ГАЖ ақпаратты өңдеу (өңдеу) процесінде оператор мен техникалық құралдардың үздіксіз өзара әрекеттесуін болжайды.
Ауқымдылығы бойынша геоақпараттық жүйелер келесідей:
- жалғыз;
- топтық;
- корпоративтік.
Жеке ГАЖ дербес дербес компьютерде қалыптасады. Олар бір пайдаланушыға қызмет көрсетуге арналған және жұмыс үстелі ДҚБЖ негізінде жасалады. Топтық ГАЖ ақпаратты ұжымдық пайдалануға бағытталған және жергілікті есептеу желісіне негізделген. Корпоративтік ГАЖ жұмыс топтары (ұжымдар) үшін жүйелерді дамытудың нәтижесі болып табылады. Олар ірі компанияларға (корпорацияларға) бағытталған және аумақтық бөлінген (аралық) желілерді қолдай алады.
Ол қолданылатын қызмет саласы бойынша ГАЖ түрлері:
- Жер ресурстарын басқару (федералды, аймақтық, муниципалды, корпоративті; дамуды жоспарлау) ;
- жер пайдалану (жер кадастрлары, жер учаскелерін түгендеу, жерді межевание);
- жылжымайтын мүлікті басқару (жылжымайтын мүлік кадастры);
- қала құрылысы (дамудың бас жоспарлары, кезекші жоспарлар, дамуды жоспарлау) ;
- сәулет (бас жоспарларды жобалау; ландшафттық дизайн);
- бизнес (инвестицияларды бағалау және бизнесті жоспарлау);
- инженерлік желілер (қалалық, кенттік және корпоративтік инженерлік желілерді басқару және пайдалану: электр, су құбыры, су бұру, жылу, газ, Телефон, Кабельдік телевизиялық, арнайы және т. б.);
- инженерлік-геодезиялық ізденістер (геодезиялық ізденістер деректерін енгізу және өңдеу; геодезиялық желілерді теңестіру);
- инженерлік-геологиялық ізденістер (геологиялық бағандар бойынша деректерді енгізу және өңдеу);
- геология (Геологиялық қабаттарды модельдеу; бұрғылау, сейсмикалық барлау деректерін өңдеу);
- картография (географиялық және топографиялық карталарды құрастыру);
- жобалау және салу (автомобиль және темір жолдарды, бас жоспарларды, электр және құбыр желілерін жобалау);
- шұғыл қызметтер (милицияның, өрт сөндірушілердің, жедел жәрдемнің шығуын диспетчерлеу);
- навигация (жергілікті навигация және қозғалыс бағыттарын таңдау);
- Көлік (Автомобиль және темір жолдарды басқару және пайдалану; өзен, теңіз және әуе тасымалдарын басқару);
- логистика (көліктік тасымалдауды жоспарлау және басқару);
- қорғаныс (әскери операцияларды жоспарлау; тылдағы қамтамасыз ету);
- Төтенше жағдайлар (төтенше жағдайларды талдау және болжау; зардаптарды жою жөніндегі іс-шараларды жоспарлау және жүзеге асыру);
- экология (қоршаған ортаға әсерді бағалау және болжау);
метеорология (ауа-райын болжау; метеорологиялық пункттер мен станциялар желісін басқару);
- жер қойнауын пайдалану (пайдалы қазбалар кен орындарын басқару);
- табиғатты пайдалану (табиғи ресурстарды басқару);
- мұнай-газ саласы (мұнай-газ өндірісін басқару; кәсіпшілік алаңдарды басқару; магистральдық құбырларды басқару);
- демография және статистика (демографиялық және статистикалық талдау);
- білім (оқыту, студенттерді қабылдауды басқару);
- тұрмыстық пайдалану (объектілер бойынша анықтама алу).
Функционалдық мүмкіндіктердің кеңеюі бойынша: ашық (ендірілген (макро тілдері) немесе белгілі бір ГАЖ үшін қосымшаларды әзірлеудің сыртқы құралдарын (жоғары деңгейлі тілдер) қолдайтын) және жабық (функционалдық мүмкіндіктерді кеңейту функциялары жоқ).
Геоақпараттық технологиялар белгілі бір немесе көптеген жерлерде не бар екенін көрсету және түсіну, ресурстарды модельдеу, қатынастарды, процестерді, тәуелділіктерді, мысалдарды, қауіптер мен тәуекелдерді анықтау құралдарын ұсынады. Бұл мүмкіндіктер нақты не болып жатқанын және қай жерде болып жатқанын көруге, оқиғаның немесе әсердің өлшемі мен ауқымын өлшеуге, әртүрлі деректерді бірлесіп талдауға, жоспарлар жасауға және сайып келгенде, қандай қадамдар мен әрекеттер жасау керектігін шешуге көмектеседі. ГАЖ-ның кеңістіктік және кеңістіктік емес деректерді біріктіру қабілеті, процестерді талдау және модельдеу функцияларымен бірге геоақпараттық технологияларды әртүрлі қызмет процестерін біріктіру үшін ортақ платформа ретінде пайдалануға мүмкіндік береді.
Бізге ГАЖ ұсынатын жоғарыда аталған барлық мүмкіндіктердің арқасында кадастр мен жер мониторингінде ГАЖ және геоақпараттық технологияларды әзірлеуге және пайдалануға күшті серпін берілді. Сонымен қатар, мұндай зерттеулер ең жоғары деңгейде қолдау тапты [69].
ГАЖ технологияларын енгізудің тағы бір мысалы GeoCad Systems жүйелік шешімдерінің базасында әзірленген және жер учаскелерін кадастрлық есепке алу және жер учаскелеріне құқықтарды тіркеу жөніндегі жұмыстарды орындайтын ұйымдар мен қызметтер мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге және қалалық және аудандық аумақтық құрылымдардың олармен тығыз байланысты жылжымайтын мүліктеріне арналған "Жер кадастры" автоматтандырылған ақпараттық жүйесі болып табылады.
Ғарыштық түсірілімді өңдеу нәтижелері геоақпараттық технологиялар базасында негізгі ауыл шаруашылығы өңірлерінің аумақтары үшін картографиялық деректермен біріктіріледі, бұл егіс алқаптарын, өнімділікті, өндіріс көлемін, топырақ құнарлылығын, сондай-ақ жер ресурстарын пайдалануды бағалауға мүмкіндік береді.
Мұндай ақпаратты алудың негізгі әдісі - қашықтықтан зондтау. Күн сайын спутниктерден келетін деректер,
өңделеді және мұрағатталады, содан кейін олардың негізінде ауыл шаруашылығы алқаптарының мониторингі, егістіктердің жай-күйін бақылау, өнімділікті бағалау, жерді пайдалануды бағалау жүргізіледі. Сондай-ақ цифрлық картографиялық және спутниктік материалдарды пайдаланудың арқасында әртүрлі тақырыптық карталар (мысалы, есепке алынбаған өңделетін жерлердің карталары) қалыптастырылады. Осылайша, біздің еліміздің ауылшаруашылық жерлерінің жағдайы туралы маңызды ақпаратты қамтитын мәліметтер базасы құрылады. Осы деректерді қайталама өңдеу нәтижесінде қайталама ақпараттық өнімдер жасалады: статистика, климат, топырақ, фитосанитария және т. б.
1.3.2 Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету
Жерге орналастыру біртұтас жер шаруашылығы аумағын ұтымды пайдалануға және қорғауға бағытталған. Жер қорын ұтымды пайдалану мен қорғауда мемлекеттік басқарудан басқа ішкі басқару да маңызды, оны жер қорын басқару мемлекетінің ажырамас элементі ретінде қарастыруға болады.
Басқару объектісі, жер үсті ресурстары, өз кезегінде, осы ресурстарды басқару функцияларына әсер еткенде, оларды басқаруға қажетті ақпараттың құрамы мен көлемін анықтайды. Осылайша, ауылшаруашылық жерге орналастыру және ұйымдық басқару құрылымдарының көптеген функцияларының мазмұны жерді пайдаланудың көлемі, көлемі және конфигурациясы сияқты сипаттамаларға сәйкес өзгереді, ал жер ауылшаруашылық өндірісінде жергілікті негіз ретінде әрекет етеді.. Мысалы, ауылшаруашылық жобаларын басқарудың ұйымдық құрылымы көбінесе экономика мен өндіріс көлемінің мамандануы тәуелді болатын жердің құрылымымен және жердің өзгеруімен, олардың иеліктен шығарылуымен немесе жаңа аймақтардың дамуымен, жердің дисперсиясымен анықталады.. пайдалану, есіктермен, сайлармен және т.б. аумақтық шегініс. бұл құрылымдық бөлімшелердің санына әсер етеді.
Жерге орналастыру елдің бірыңғай жер қорын ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз етуге арналған. Жер қорын ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз ету үшін мемлекеттік басқарудан басқа ішкі басқару да қажет, оны Мемлекеттік жер қорын басқару жүйесінің ажырамас элементі деп санауға болады.
Сонымен бірге, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқару әрбір нақты жұмыс орнының сапалық сипаттамалары, оның биологиялық (табиғи) және экономикалық құнарлылығы туралы ақпаратты көрсетпей, стратегияның ықтимал нәтижелерін елемеу немесе қате бағалау кезінде мүмкін емес.мүмкін. басқарудың негізгі функцияларының бірі.
Процестерді басқару, ішкі мәні бойынша, ақпараттық процестер болып табылады, яғни барлық жүйелер бөлісетін басқару қасиеттері ақпаратты алу, сақтау, түрлендіру және берудің ең жалпы заңдылықтарына негізделген. Осылайша, әкімшілік-бұл басқару жүйесі объект және сыртқы ортаның жай-күйі туралы ақпаратты қабылдайтын, осы ақпаратты жинақтайтын және оны басқару объектісіне берілетін басқару әрекеттеріне беретін процесс [10].
Ауылшаруашылық жерлерін басқарудың тиімділігі ақпараттық қамтамасыз ету сапасына байланысты. Сондықтан ақпаратты жинауды, тіркеуді, беруді, сақтауды, өңдеуді және ресурстарды басқарудың әзірленген шешімдерін жеткізуді кешенді автоматтандырусыз басқарудың интеграцияланған, тиімді және икемді жүйесін құру мүмкін емес. Бұл тұтастай алғанда әлеуметтік-экономикалық жүйелерді басқаруда туындайтын ақпараттық процестерді және олардың жеке мүмкіндіктерін автоматтандыруға мүмкіндік беретін техникалық және бағдарламалық құралдар жиынтығын қажет етеді. Басқарудың жүйелі тәсілі геоақпараттық жүйелерге негізделген автоматтандырылған ақпараттық жүйелер шеңберінде осындай кешенді пайдалануды көздейді [17].
Геоақпараттық жүйе-жерге орналастыру жүйесіндегі жаңа ұғым. Гаж-ны инновация ретінде қолдана отырып, ауылшаруашылық жер ресурстарын басқару жерді пайдаланудағы елеулі өзгерістерді уәде етеді. Біріншіден, бұл жүйе оны ауылдық жерлерде қалпына келтіруге көмектеседі-оның көмегімен белгілі бір жерлердің қалай салынғанын білуге болады, сонымен қатар ауылшаруашылық жер ресурстарын тиімді басқаруға ықпал етеді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер, оның аймақтық мемлекеттік органдардың сандық, сапалық және құқықтық сипаттамалары туралы объективті ақпарат қажет. Осы қатынастардың субъектілері-ұжымдық және жеке жер пайдаланушылар, жалға алушылар мен жер иелері де осы ақпараттың жетілдірілуі мен сенімділігіне қызығушылық танытады [8].
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқару бойынша деректердің жеткіліксіз қамтамасыз етілуімен жер ресурстарын мемлекеттік басқарудан тыс ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді бақылаусыз қайта бөлу мүмкін болады, бұл әртүрлі жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін:
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мемлекеттік айналымының шикізаттық қарқынының артуы және оларды аграрлық сектордан иеліктен шығару;
- ауылдық жерлердегі жерге мемлекеттік меншікті белгілеудегі қиындықтар, ауылшаруашылық жерлеріне меншік құқығын қалыптастыру, оларды мемлекеттік кадастрлық тізілімде тіркеу, тіркеу және маркшейдерлік іс жүргізу;
- өнімді, қымбат және әсіресе қымбат ауылшаруашылық алқаптары мен ормандарының бақылаусыз құлдырауы және олардың жер шаруашылығының басқа түрлеріне ауысуы;
Осылайша, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқарудағы деректерді қолдауды геодезиялық және картографиялық жұмыстарды, топырақты, геоботаникалық және басқа да зерттеулер мен зерттеулерді жүргізу, жердің сапасы мен түгендеуін бағалау арқылы жақсартуға болады.жердің жай-күйін зерттеу, сондай-ақ жерді пайдалану мен қорғауды жоспарлау, бұл жерге орналастыру жоспарлары мен жер ресурстарын пайдалану мен қорғаудың әртүрлі деңгейлердегі стратегияларын әзірлеу арқылы қол жеткізіледі. Бұл ретте геоақпараттық жүйелер іс-шараларды іске асыруды едәуір жеделдетуге көмектеседі.
Қазіргі уақытта ауылшаруашылық жер ресурстарын басқаруда гаж-ны қолданудың негізгі бағыттары ауылшаруашылық өндірісін ұлғайту, оны тасымалдау және машина жасау маркетингі болып табылады. Ауылшаруашылық кәсіпорындары ауылшаруашылық дақылдарының жергілікті және мониторингтік тенденцияларын талдау үшін гаж қолданады.[15].
Дәлме-дәл ауыл шаруашылығы-ашық ауада ауыл шаруашылығының жаңа және перспективалы бағыттарының бірі. Біз ең гетерогенді деректерді пайдалану туралы айтып отырмыз (олардың үйлестірілген есебімен топырақ сынамаларын алу нәтижелері, қашықтықтан, цифрлық зондтау деректерін өңдеу
тақырыптық карталар) ауыл шаруашылығы өнімділігін арттыру үшін топырақ құнарлылығының шешім қабылдаудағы өзгерістерін оңтайландыру. Қазірдің өзінде тракторлардың қозғалысын нақты уақыт режимінде көрсететін немесе комбайнды кампус арқылы байланыстыратын және фермерге кампустың белгілі бір аймағында тыңайтқыштарды тұтынуды арттыру немесе азайту қажеттілігі туралы хабардар ететін жүйелер бар [11].
Алайда, көптеген себептерге байланысты жерге орналастырудың шетелдік бағдарламалық құралдарын ауылшаруашылық жағдайларына объективті түрде қолдану қиын екенін атап өткен жөн. Бұл бағдарламалық өнімнің қымбаттығы, Орыстандырылған Нұсқаларының жоқтығы, дақылдарды өсірудің әртүрлі технологиялары. Осыған байланысты бізге ауыл шаруашылығының отандық әдістеріне қатысты геоақпараттық технологиялар негізінде ауыл шаруашылығы ресурстарын басқарудың автоматтандырылған жүйелерін құру қажет.
Ауылшаруашылық жерге орналастыру жүйесі ауылшаруашылық объектілерінің ағымдағы және ретроспективті мониторингіне, агроэкологиялық топырақтардың техникалық сипаттамаларына және шаруашылық ортасының мониторингіне негізделген. Бақылау және білім нәтижелері бойынша ауылшаруашылық жұмыстары жоспарланған. Баратын жердің жұмысына және экономикаға әсер ететін сыртқы факторларға байланысты нақты шаралар қабылданады. Жоспарланған және нақты іс-шараларды өңдеу және талдау арқылы өндірістік қызмет талданады және жедел шешімдер қабылданады. Ақпаратты талдау және өңдеу экономикалық тиімділік саясаты мен іс-әрекеттерінің көрсеткіштерін және мүмкін болатын агроэкологиялық салдарларды есептеуді қамтиды [24].
Осылайша, агроөнеркәсіптік кешеннің ГАЖ-ы ауылшаруашылық жерлерін басқару ресурстарының алдында тұрған бірқатар мәселелерді шешуге мүмкіндік береді, оның ішінде жүйе егістік жерлер мен ауылшаруашылық объектілерін есепке алуға және бақылауға, ауылшаруашылық жерлерінің спутниктік суреттерін бақылауға және т.б. мүмкіндік береді. [2].
Ауылшаруашылық жерлерін басқаруды, ауылдарды дамыту тенденцияларын, инфрақұрылымды жақсартуды және ауылшаруашылық өндірісін дамытуды талдау оның қажет болған жағдайда дақылдардың өнімділігін болжау мәселелерін шеше алатынын көрсетеді, дақылдардың зақымдануы, топырақ эрозиясы және жердің тұздануы үшін жеткілікті дәл картографиялық материал, және ауылшаруашылық жерлерін пайдалануды бақылау мәселесін шешу мүмкін емес. Қазіргі уақытта жедел, мазмұнды ақпарат негізінде жекелеген аумақтар негізінде басқару шешімдерін қабылдауға мүмкіндік беретін ақпараттық жүйелер жасалуда. Жұмыс географиялық ақпараттық жүйелерді цифрлық материалдық картографиялық индустрияға ауылшаруашылық және жедел спутниктік тақырыптар бойынша енгізу және бейімдеу аясында жүзеге асырылады. деректерді бақылау [18].
2 Технологиялық бөлім
2.1 Ауыл шаруашылық жерлерін кадастрлық бағалау үшін көрсеткіштерді анықтау және шкала құру
Елдің нарықтық экономикаға көшуінің міндеттері, еритін жерлерді жерді пайдалану жүйесі, мемлекеттің жеке меншігі мен жер меншігін тану, жерді құқықтық реттеу объектісі ретінде бағалау, жер реформасын одан әрі дамыту және оның жаңа деңгейлері белгілі.. Жерге орналастыру мен пайдалануға байланысты реформалардан бастап, ауылшаруашылық өнімдерінің құрылымы мен құрамы және аймақтағы жерге меншік нысандары айтарлықтай өзгерді. Үнемі қызу жүріп жатқан азаматтардың көпшілігі өз жерлерін үйді, тұрғын үйді және басқа ғимараттарды басқаруға алып кетті. Фермерлер де дамып келеді.
Ауыл шаруашылығы жағдайындағы колхоздар мен кәсіпорындар таратылғаннан кейін, жекешелендіру кезеңінің қорытындысы бойынша республикада 6,5 мың мемлекеттік және жаңа ауылшаруашылық құрылымдары пайда болды, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультет
Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника кафедрасы
АРИПБАЙ А.Ә.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Түркістан облысы, Түлкібас ауданындағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу
Шымкент, 2024 жыл
Ф.7.34 -02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультет
Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
т.ғ.к., доцент
_______ Султанбекова П.С.
__ _______ 2024 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Түркістан облысы, Түлкібас ауданындағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу
6В07360 - Кадастр білім беру бағдарламасы бойынша
Орындаған
Арипбай А.Ә.
Ғылыми жетекшісі
PhD., доцент
Эсанбеков М.Ю.
Нормобақылау
Дуанбекова А.Е.
Шымкент, 2024
Ф.7.34 -03
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультет
Су ресурстары, жерді пайдалану және агротехника кафедрасы
6В07360 - Кадастр БББ
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
_________ Султанбекова П.С.
___ ______2024ж.
№ ___ ТАПСЫРМА
Дипломдық жұмысты орындауға
Студентке _____Арипбай А.Ә._______ тобы __АП-20-6к4_
Жұмыстың тақырыбы Түркістан облысы, Түлкібас ауданындағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу
Университет бойынша 29.12.2023ж. №2175с бұйрығымен бекітілген
Жұмысқа бастапқы деректер: Автомобиль жолының желілік объектілерінің кадастрлық есебі қаралуда. Көліктің желілік объектілерін кадастрлық есепке алу және жерге орналастыру әдістемесі мен технологиясын әзірлеуге ерекше мән беріледі.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға қатысты сұрақтар тізімі:
1. Жердің жай-күйін бағалау үшін нормативтік көрсеткіштер
2. Жер мониторингiн жүргiзетін орталық уәкiлеттi орган
3. Түркістан облысы Түлкібасауданы жерлеріне мониторинг жүргізуге арналған техникалық тапсырмалар
4. Топографиялық түсірілім және негізгі аймақтық СЭП абрисі
5. Топырақтың құнарлығын қандай процестер төмендетеді?
6. Тақырыптық карталар қандай түстердің нәтижелері бойынша жасалады?
Дипломдық жұмыстың (жобаның) мазмұны
№
пп
Бөлімдері
Беттер саны
Тапсырманы орындау мерзімі
Аннотация
03.01.2024
Кіріспе
~1,5-2
12.02.2024
1
Жалпы бөлім
~6-8
04.03.2024
2
Технологиялық (Зерттеу) бөлімі
~25-27
26.04.2024
3
Еңбек қауіпсіздігі және экологиясы
~2-3
13.05.2024
4
Экономикалық бөлім
~2-3
20.05.2024
Қорытынды
~ 1,5-2
27.05.2024
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
~ 1,5-2
28.05.2024
Қосымшалар
Барлығы
~ 45-50
31.05.2024
Графикалық материалдар тізімі
Учаскені бағалау бойынша есепті қалыптастыру
Кадастрлық картаның үзіндісі 3D визуализация
ArcGIS бағдарламасы
ArcGIS 10.5. бағдарламасында колданылған координаттар жүйесі
Land cover базасының көрінісі
Ұсынылған негізгі әдебиеттер тізімі
1.М.А.Гендельман., Ж.К.Крыкбаев.- Агроқұрылымдарды жерге орналастыру- Астана.2013
2. Жер орналастыру және жер мониторингі - Оқу әдістемелік кешені- Семей.2019
3. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 20 маусымдағы N 442
Жер Кодексі.
4.Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 29 қазандағы N375-V Шаруа немесе фермер қожалығы туралы Кодексі
5.Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрінің 2014 жылғы 29 желтоқсандағы №159 бұйрығы.
Тапсырманың берілген күні: 29.12.2023ж.
Аяқталған жұмысты өткізу күні: 31.05.2024ж.
Дипломдық жұмыстың (жобаның)
ғылыми жетекшісі ________________ PhD доцент Эсанбеков М.Ю.
Тапсырманы орындауға алған студент ____________ Арипбай А.Ә.
Мазмұны
Аннотация
Кіріспе
Жалпы бөлім
1.1 Түркістан облысының табиғи жағдайлары
1.2 Түркістан облысының топырақ жамылғысы
1.3 Түркістан облысының жер санаттары бойынша сипаттамасы
1.3.1 Жер кадастры мен мониторингіндегі геоақпараттық жүйелер мен технологиялар.
1.3.2 Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету
Технологиялық бөлім
2.1 Ауыл шаруашылық жерлерін кадастрлық бағалау үшін көрсеткіштерді анықтау және шкала құру
2.2 Қазақстандағы ГАЖ және жер кадастрының мәселелері
2.3 Ауыл шаруашылық жерлерін бағалау барысында қолданатын ГАЖ технологиялары
2.4 ArcMap бағдарламалық өнімі арқылы облыстың ауыл шаруашылығы картасын құрастыру
Еңбек қауіпсіздігі және экологиясы
.1 Өндірістік травматизмі есептеу және тергеу
3.1.1 Өрт қауіпсіздігі
3.2 Қоршаған ортаны қорғау
3.2.1 Түлкібас ауданы қоршаған ортаны қорғау шаралары
4.Экономикалық бөлім
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Барлығы
Аннотация
Дипломная работа Разработка геопространственной базы данных мониторинга земель сельскохозяйственного назначения в Тюлькубасском районе Туркестанской области Исполнитель проекта студентка группы АП-19-6к4 Арипбай А.Ә. , руководитель - PhD., доцент Эсанбеков М.Ю., год защиты - 2024.
Проведена разработка геопространственной базы данных мониторинга земель сельскохозяйственного назначения в Тюлькубасском районе. Определены сроки проведения проекта и сметные, технико-экономические показатели. Рассмотрены вопросы эксплуатации конструкций, охраны труда и охраны окружающей среды.
Дипломная работа состоит из 54 страниц, 3 таблицы, 10 рисунков.
Annotation
Thesis Development of a geospatial database for monitoring agricultural lands in the Tyulkubassky district of the Turkestan region, Project executor, student of the AP-19-6k4 group Aripbai A.A., head - PhD., associate professor Esanbekov M.Yu., year of protection - 2024.
The development of a geospatial database for monitoring agricultural lands in the Tyulkubassky district has been carried out. The timing of the project and estimated technical and economic indicators have been determined. The issues of operation of structures, labor protection and environmental protection are considered.
The thesis consists of 54 pages, 3 tables, 10 figures.
Кіріспе
Ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығындағы өндірістің негізгі құралы және адам қызметінің барлық салаларын орналастыру үшін кеңістіктік негіз болып табылатын кеңістікпен, рельефпен, жер жамылғысымен, жер қойнауымен, сулармен, өсімдіктермен сипатталатын қоршаған табиғи ортаның маңызды бөлігін "жер" деп түсіну, біз "жер" ұғымы барлық нәрсені қамтиды деген қорытындыға келеміз нақты жер учаскесі және қоршаған табиғи орта факторларының және ауыл шаруашылығы өндірісінің табиғи жағдайларының барлық кешені бар экологиялық жүйе, жер мониторингінің түпкі мақсаты болып табылатын жердің нақты жай-күйін және олардың өзгерістерін айқындайды.
Тақырыптың өзектілігі жер қатынастары саласында оңтайлы басқару шешімдерін қабылдау үшін қажетті жедел деректерге шұғыл қажеттілік және жердің жай-күйі мен пайдаланылуы туралы ақпараттың үнемі өсіп келе жатқан көлемі жер қатынастарын реттеу жөніндегі, оның ішінде жердің мемлекеттік мониторингін жүзеге асыру жөніндегі қызметті ақпараттық қамтамасыз етудің өзектілігін айқындайды.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді мониторингілеудің объективті қажеттілігі мынадай негізгі факторларға байланысты:
- жер ресурстарына артып келе жатқан антропогендік жүктеме;
- табиғатты қарқынды пайдалану және табиғи және оның ішінде жер ресурстарының жай-күйін бақылау және бақылау жүйесіне жоғары талаптар қою қажеттілігі;
- табиғи жағдайдың аясында жер жағдайындағы антропогендік өзгерістерді бөлу және қалпына келтіру қажеттілігі.
Жер мониторингінің негізгі міндеттері жердің жай-күйіндегі өзгерістерді жедел анықтау, оларды бағалау, жағымсыз процестердің салдарының алдын алу және жою үшін ұсынымдар мен басқару шешімдерін әзірлеу, жылжымайтын мүліктің мемлекеттік кадастрын ақпараттық қамтамасыз ету, ұтымды жер пайдалану, Жерге орналастыру және жерді пайдалану мен қорғауды бақылау, сондай-ақ азаматтарды қоршаған ортаның жай-күйі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады жер.
Жер мониторингінің алдында тұрған барлық міндеттер кешенін шешу күрделі аумақтық табиғи-шаруашылық кешеннің барлық құрамдас бөліктерінің: топырақтың, өсімдіктердің, жер асты және жер үсті суларының, табиғи жағдайлардың жай-күйіндегі өзгерістерді көрсететін кешенді топографиялық-геодезиялық, топырақ, агрохимиялық, геоботаникалық және басқа да бақылаулардың көп өлшемді уақыт қатарларын талдау нәтижесінде ғана мүмкін болатыны анық. жердің қалыптасуы мен сапасына әсер етеді. [24].
Жер мониторингін жүргізу әрбір зерттелетін аумақ (жеке шаруашылық, аудан және т.б.) бойынша әртүрлі ақпараттың үлкен көлемін жинау, сақтау, өңдеу және беру жөніндегі іс-шаралар жиынтығын білдіреді.
Мониторингтің аталған міндеттерін шешу, біздің ойымызша, дұрыс басқару шешімдерін қабылдауға және оларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін барлық көрсетілген мәліметтерді қамтитын жер мониторингінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құрмай-ақ өте қиын.
Жерді көп факторлы мониторингтеу міндеттерін шешудің тиімді құралы ақпаратты жинауды, өңдеуді, көрсетуді және беруді қамтамасыз ететін және бірыңғай кеңістіктік-Үйлестірілген негізде жұмыс істейтін аппараттық - бағдарламалық кешен болып табылатын геоақпараттық жүйе (ГАЖ) болып табылады. Ақпараттық модельді құрайтын қабаттар жиынтығына біріктірілген цифрлық деректер түрінде аумақ туралы білім жүйесін алуды қамтамасыз ететін мұндай ГАЖ ауылшаруашылық жерлерін бақылаудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құруға негіз бола алады. Бұл жұмыстың негізгі мазмұны осындай ГАЖ-ны құрумен байланысты.
Жұмыстың мақсаты-ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мониторингін ақпараттық қамтамасыз етудің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу.
Шешілетін міндеттер:
- ГАЖ-ның қазіргі жай-күйіне және олардың ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің кадастры мен мониторингінде пайдаланылуына талдамалық шолу жасау;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің тұжырымдамалық моделі мен құрылымын әзірлеу;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесін бағдарламалық және техникалық қамтамасыз етуге қойылатын негізгі талаптарды тұжырымдау;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингінің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінде іске асырылатын ақпараттық модельдің (қабаттар жиынтығына біріктірілген цифрлық деректер түріндегі аумақ туралы білім жүйесі) құрылымы мен мазмұнын әзірлеу;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мониторингін ақпараттық қамтамасыз етудің геокеңістіктік деректер базасын әзірлеу.
Дипломдық жұмыстың объектісі: Түркістан облысының ауыл шаруашылық жерлері. Геокеңістіктік деректер мен геоақпараттық технологияларды пайдалана отырып, ЖМ ААЖ құрумен және жұмыс істеумен байланысты процестер болып табылады.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы келесідей:
ЖМ ААЖ мәнін, оның негізгі ішкі жүйелерін және олардың өзара байланысын анықтайтын ЖМ ААЖ тұжырымдамалық моделі мен құрылымы кіріс ақпарат көздерінің ерекшеліктерін, бағдарламалық қамтамасыз етуді және қолда бар ақпаратты пайдаланушыға ыңғайлы түрде ұсыну нысанын ескере отырып әзірленді;
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді мониторингілеудің автоматтандырылған ақпараттық жүйесінде олардың ерекшеліктерін ескере отырып іске асырылатын ақпараттық модельдің құрылымы мен мазмұны әзірленді;
Жалпы бөлім
1.1 Түркістан облысының табиғи жағдайлары
Түркістан облысының аумағының дамуы 1,5 млрд. жылдан астам уақытқа созылды. Осы уақыт ішінде теңіздер пайда болды және жоғалып кетті, таулар пайда болып, қирады, магманың күшті интрузиялары мен эффузиялары енгізілді, жер қыртысының құрылымын, оның литологиялық және петрографиялық құрамы өзгерді. Облыстың геологиялық құрылымы әртүрлі метаморфтық, магмалық және шөгінді жыныстардың күрделілігі мен таралуымен ерекшеленеді. Ең көне протерозой жыныстары Үлкен Қаратау жотасының осьтік аймағында (Джабаглы т.) байқалады.. Төменгі және орта протерозой жыныстары амфиболиттермен, кристалды тақтатастармен, кварциттермен, плагиогранито гнейстерімен, микроклин гнейстерімен, ұсақ түйіршікті габброның (Бессаз массиві) ұсақ денелерімен бұзылған. Жоғарғы протерозой түзілімдері мәрмәрданған әктастармен, строматолиттері бар доломиттермен, кварц-серицит және хлорит тақтатастарымен, филлитизацияланған құмтастармен, алевролиттермен - төменгі бөлігінде ұсынылған; вулканогендік, негізінен қышқыл жыныстар, құмтастар, алевролиттер, конгломераттар - ортаңғы бөлігінде орналасқан. Бұл жыныстардың шығуы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай негізгі Қаратау аймағында байқалады. Палеозойдың жүйелерімен (протерозой жыныстарының ядроларын қоса) іргетасы Байкал, каледон және герцин тектоникалық дәуірлерінде қалыптасты.
Түркістан байырғы кезден еңқолайлы географиялық аумақ саналып келген. Бұл
аумақтан Батыс пен Шығысты және дед Жер орта елдерi негізінде Азияны, Монғолия секілді елерді бір бірімн жалғастыратын ең маңызды керуен секілді жолдар өтетенін болған яки өткен [13].
Облыста қолайлы өмір сүруді анықтайтын маңызды факторлардың бірі-климат. Оның адамға әсері, денсаулығы соңғысының ауа-райына реакциясы арқылы көрінеді, яғни геофизикалық элементтер кешені (жарықтандыру, жиынтық күн және ультракүлгін сәулеленудің келуі, ауаның мөлдірлігі және т.б.), олар әр түрлі рекреациялық әрекеттерді жүзеге асыруға қолайлы немесе кедергі келтіреді. Түркістан облысының климат аса жағдайының - жердің бетіндегі, күндік радиациясы мен атмосфера айналымы күрделі өзндік әрекеттесуінің нәтижесіндегі бірі болып табылады. Түркістан облысы табиғат жағдайы климаты шұғыл континентт, жазық шөлд аймақтарда. Континет солтүстік аумаққа қарай жақындағанда айқын байқалып отыр. Облыс аумағындағы барлық территориясы салыстыр суық, қары аз қыс жәнеде жылы, жаңбырмен ұласқан көктем, содан соң - ыстық жаз тән.
Түркістан облысының көптеген бөліктерінде жауын-шашын мөлшері өте аз секілді. Сбебеі жауын - шашын орташа жылдық көрсеткішіі солтүстікте 150 ммге, ал оңтүстік бөілігінде 500 мм-ге келеді. Жылына 5-6 айдың көлем жауын-шашын жауады.
1.2 Түркістан облысының топырақ жамылғысы
Қазақстанды алып қарасақ еліміз жеркөлемі тұрғысынан ірі ел, оның көлемі дүниежүзінде 9 орынға алады. Ұлан-байтақо территориясыо терістіктен оңтүстіккео қарай 1600 кмді, шығытанн батысқа қарай 3000 км аумаққа созылып үлкен кеңістіктіқамтып алып жатыр.
Аймақ негізінен мал жаюға қолайлы саналадыт аумақ. Бұл өлкеде тектік суармалы егістіктен өнім алатын шаруашалар алады. Өзен бойларында орналасқан тақыр түстес топырақтар күріш егуге ыңғайлы. Топырақ құнарлығы жалпы облысы аумағында кей жерлерде аз болғандықтан, суаратын кезде азоттың фосфорлық пен органикалық тыңайтқыштардың қолдану қажеттілігі туындауы керек.
- сурет - Түркістан облысының агроклиматтық аудандастырылуы
1.3 Түркістан облысының жер санаттары бойынша сипаттамасы
Түркістан облысының жер қоры 11 609,5 мың гектарды құрайды. Оның ішінде қолданылуына, жарамдылығына сай келесідей түрлерге бөлінеді:
oo егістік жерлер 907,8 мың гектар, суармалы егістік жерлері 453,5 мың гектар,
oo тыңайған жерлер 129,2 мың гектар,
oo көп жылдық ағашты өсімдіктер 38,1 мың гектар,
oo шабындық жерлер 95,2 мың гектар,
oo жайылымдар 8 871,3 мың гектар,
oo бақшалық және қызметтік жер телімдері 0,2 мың гектар.
Барлық ауыл шаруашылығы алқаптарының жиынтығы 10 041,8 мың гектар, басқа да жерлері 1 567,7 мың гектарды құрайды. Жер санаттары бойынша пайдаланылудағы жерлер:
Ауыл шаруашылығы мақсаттары бойынша пайдаланылатын жерлер 4 209,6 мың гектар құрайды,
осы жерлерде жұмыс атқарып жатқан шаруа қожалықтары мен щағын және орта кәсіп өкілдері;
-79987 шаруа қожалықтарында жалпы жер көлемі 2 261,3 мың гектар, (оның ішінде 536,1 мың гектар егістік жерлері);
-3762 мемлекеттік емес ауыл шаруашылық заңды тұлғаларда жалпы жер көлемі 1870,7 мың гектар, (оның ішінде 305,5 мың гектар егістік жер);
-165 мемлекеттік ауыл шаруашылық заңды тұлғаларда жалпы жер көлемі 76,9 мың гектар, (оның ішінде 15,5 мың га егістік жер);
-оның ішінде тыңайған жер 19,1 мың гектар;
-жайылым 2658,0 мың гектар;
-шабындық - 15,5 мың гектар;
Түркістан облысының 0,9 мың гектар жері территориядан тыс, көрші Өзбекстан Республикасының аумағында орналасқан [20].
Кесте 1.1 - Түркістан облысындағы жер қорының құрамы (мың гектар) (01.01.2022ж.) [20]
№
Жер санаттары
Барлық жерлер
Оның ішінде аш алқаптары
Оның ішінде
Егістік
Көп жылдық екпелер
Тыңайған жерлер
Шабындық
Жайылым
Бақшалық және қызметтік жер
Басқада жерлер
Барлығы
Оның ішінде суармалы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
А.ш арналған жерлер
4209,6
4092,5
857,
2
417,
6
28,
0
107,
8
69,
3
3030,
2
-
117,1
2
Елді мекендердің жерлері
788,1
674,3
48,6
35,2
9,2
5,8
-
610,6
0,
1
113,8
2.1 - кестенің жалғасы
3
Өнеркәсіптік,
байланыс, көлік, қор және
101,7
37,2
1,3
0,5
0,2
-
-
35,7
-
64,5
де өзге де ауыл шаруашылығы на арналмаған
жерлер
4
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру, рекреациялық және тарихи мәдени мақсаттағы
жерлер
430,9
204,5
0,5
0,1
0,4
0,1
4,0
199,5
-
226,4
5
Орман
қорының жері
3010,3
2441,8
0,2
0,1
0,1
-
7,0
2434,
5
-
568,5
6
Су қорының
жері
134,5
1,3
-
-
0,1
-
-
1,1
0,
1
133,2
7
Босалқы
жерлер
2934,4
2590,2
-
-
0,1
15,5
14,
9
2559,
7
-
344,2
Барлық жерлер
11609,
5
10041,
8
907,
8
453,
5
38,
1
129,
2
95,
2
8871,
3
0,
2
1567,
7
8
Республика көлемінен тыс пайдаланылып
жатқан жерлер
0,9
0,7
0,1
-
-
-
0,4
0,2
-
0,2
Облыс аумағы
11608,
6
10041,
1
907,
7
452,
6
38,
1
129,
2
94,
8
8871,
1
0,
2
1567,
5
Ескерту: Кесте Қазақстан Республикасы Жер балансының 01.01.2022 ж есебінен алынды.
1.3.1 Жер кадастры мен мониторингіндегі геоақпараттық жүйелер мен технологиялар.
Ақпараттық жүйелерді дамытудың қазіргі кезеңінде қандай да бір аумақ туралы ақпаратты сақтаудың, жаңартудың, көбейтудің және берудің ең тиімді құралы кеңістіктік-Үйлестірілген деректерді жинауды, өңдеуді, картаға түсіруді және таратуды, оларды тиімді пайдалану үшін аумақ туралы деректер мен білімді біріктіруді қамтамасыз ететін аппараттық-бағдарламалық адам-машина кешені болып табылатын географиялық ақпараттық жүйе болып табылады ғылыми және қолданбалы есептерді шешу кезінде және сандық көріністер түріндегі кеңістіктік объектілер туралы деректерді қамтиды, ақпараттық модельді құрайтын қабаттар жиынтығына біріктірілген.
Геоақпараттық жүйелер интеграцияланған ақпараттық жүйелер ретінде табиғат пен қоғамның объектілері мен құбылыстары туралы Кеңістіктік - локализацияланған деректерді пайдалану негізінде ғылым мен өндірістің әртүрлі міндеттерін шешуге арналған.
Қазіргі уақытта қолданыстағы ГАЖ бағдарламалық жасақтамасы көптеген көрсеткіштер бойынша өте алуан түрлі, бұл көптеген ГАЖ классификацияларында көрініс тапты. Олардың болуы ГАЖ мақсатын, құрылымын және архитектурасын ескеретін жаңа классификацияларды енгізуді талап ететін шешілетін мәселелердің жылдам өзгергіштігімен және көптеген нұсқаларымен түсіндіріледі
ГАЖ САПР технологиясынан бастау алады және біздің және жақын шетелдердегі көптеген пайдаланушылар геоақпараттық мәселелерді шешуде CAD өнімдерін (Computer-Aided Design) пайдалануды жалғастыруда. Айта кету керек, Ade (AutoCAD data Extention) және ATE (AutoCAD Toro Extention) CAD жүйелерінің арасында-AutoCAD ' y қолданбалары оны карталар мен схемаларды сызудың графикалық құралы ретінде ғана емес, сонымен қатар атрибутивтік базалармен және объектілердің дұрыс топологиясын қолдаумен бірге пайдалануға мүмкіндік береді.
Аспаптық ГАЖ көмегімен құрылған мәліметтер базасынан ақпараттық сұраныстарды орындауға мүмкіндік беретін бағдарламалық жасақтаманың ерекше сериясы-бұл вьюерлер, сондықтан бұл бағдарламалық өнімдер әрдайым аспаптық ГАЖ-мен бірге жүреді, бірақ құны жағынан едәуір арзан. Вьюерлер, әдетте, ақпараттық базаларды өзгерту және толықтыру мүмкіндігін жоққа шығарады және бұрын енгізілген және қол жеткізу құқықтары бойынша құрылымдалған ақпаратты көруге арналған. Көптеген қараушылар картаға түсірілген планшетті қатты ортаға шығаруды ұйымдастыруға мүмкіндік береді [78]. Ең көп таралған өнім-PC ArcView (ESRI, АҚШ), одан кейін VistaMap (Intergraph, АҚШ), WinMAP (PROGIS, Австрия).
ARCINFO ГАЖ-ның артықшылықтарына осы бағдарламалық өнімнің әртүрлі қосымшалардың, соның ішінде аэроғарыштық суреттер мен GPS қабылдағыштарының деректерін біріктіруді қолдайтындығы, сондай-ақ ақпаратты сақтауға және жер ресурстарының әртүрлі сипаттамаларына қол жеткізуге мүмкіндік беретіндігі жатады.
ArcGIS-ArcInfo сияқты бағдарламалық жасақтама esrl геокеңістіктік деректерді көрсетуге, өңдеуге, кеңістіктік талдауға, іздеуге және басқаруға арналған жүйе. ArcGIS - тің артықшылығы-бағдарламалық жасақтама пакетіне қосу. Бұл көрсеткіштер көптеген құралдарды пайдалануды жеңілдетеді; суреттерді, карта деректерін, АЖЖ деректерін, кестелер мен дерекқорларды біріктіру [3].
ArcView үш ArcGIS жұмыс үстелі өнімдерінің бірі. Бұл картаға түсіру, есеп беру және картографиялық талдауға арналған қуатты құралдар жиынтығы. ArcView-де сіз:
- жылжыту және масштабтау құралдары, сәйкестендіру, ыстық байланыстар және сыртқы қолданбалар мен URL мекенжайларына гиперсілтемелер, интерактивті іріктеу, карта сұраулары, шолу терезелері және үлкейткіш терезелер, кеңістіктік бетбелгілер, карта, кестелер мен диаграммалар арасындағы динамикалық үлгіні жаңарту арқылы картамен өзара әрекеттесу;
- деректерді көрсету құралдары (мөлдір қабаттар, векторлық деректер мен растрларды "жылдам" қайта проекциялау, соның ішінде деректерді түрлендіру), деректерді жіктеу, таңбалар, жазулар, орналасу және басып шығару (тақырыптар мен аңыздарды, бірнеше деректер жақтауларын кірістіру, аңыздар мен торларды жасау үшін шеберлер мен дайын стильдер, графикалық форматтарға экспорттау және т. б.);
- таңдау операциялары құралдары (Интерактивті іріктеу, атрибутты таңдау, орналасқан жерді таңдау), талдау операциялары (буфер, кесу, біріктіру, қиылысу, біріктіру, кеңістіктік байланыс), визуалды бейнелеу және талдау (диаграммалар мен есептер)арқылы картаны талдау;
пішін файлдарын және жеке геодеректер базасын өңдеу құралдары, растрларды түрлендіру, растрларды бұру және шағылыстыру, кеңістіктік объектілерді құру және редакциялау, тұйықталу, планшеттік цифрландырғышты қолдау, оқиғалар мен геокодтау, динамикалық сегментация арқылы деректерді құру;
- жобаларды импорттау құралдары арқылы деректерді басқару (.арг) және аңыздар (.avl) ArcView GIS 3.x, деректерді қолдау құралдары (жаңа деректер файлдарын құру, деректерді экспорттау және импорттау, көптеген форматтарды тікелей қолдау), кестелік деректерді басқару, метадеректерді қарау және өңдеу, ArcCatalog-та деректерді іздеу;
- Microsoft Windows стандартты интерфейсі, бекітілген құралдар тақтасы, толық Халықаралық деректер мен атрибуттарды қолдау, интерфейсті теңшеу, СОМ көмегімен функцияларды кеңейту, VBA ортасында макростар құру, Агсмарға OLE нысандарын енгізу арқылы қосымшалардың құрылымын орнатыңыз.
WinGIS ГАЖ артықшылықтары: оқу мен жұмыстың қарапайымдылығы; жұмыстың жоғары жылдамдығы; графикалық мүмкіндіктердің әмбебаптығы және бағдарламалық құралдардың икемділігі; кез-келген графикалық объектілерді құру, оларды дәл орналастыру; күрделі кескіндерді құру; растрлық және векторлық ақпаратты бір экранда біріктіру мүмкіндігі; геоинформатика саласында дайындалмаған мамандардың сәтті жұмысын қамтамасыз ететін интерфейстің болуы; атрибутивтік деректер базасы толығымен сыртқы болып табылады. Бұл жағдайда Сіз Access, Oracle, Paradox және т. б. тікелей қосу арқылы өзіңіздің дерекқорыңызды пайдалана аласыз. Дерекқормен Байланыс AxWinGIS арқылы жүзеге асырылады. Функционалды командалардың көпшілігі кез-келген бағдарламалау тілінде жазылған қолданушы қосымшасынан орындалуы мүмкін [16].
Maplnfo ГАЖ-көптеген заманауи енгізу құрылғыларын (сканерлер және т.б.) пайдалануға мүмкіндік беретін интерфейстердің ең көп таралған түрлерін енгізу үшін қолданылатын векторлық жүйе. Жүйеде графикалық деректерді интерактивті режимде түзету қарастырылған, шартты белгілер тиісті кітапханадан таңдалады.
Жүйеде деректерді қарауға арналған терезенің үш түрі бар: сәйкесінше мәтіндік, картографиялық және графикалық. Монитор экранында бір уақытта әртүрлі типтегі терезелер болуы мүмкін.
Maplnfo ГАЖ-ның артықшылығы-жүйенің пакеті адрестік немесе кеңістіктік байланысы бар ақпаратты өңдеу және талдау үшін арнайы жасалған. Көптеген утилиталардың болуы жүйенің функционалдығын едәуір кеңейтеді [19].
Maplnfo ГАЖ - да есептер шығару, Графиктер мен диаграммалар құру, статистикалық карталар жасау үшін дамыған құралдар бар. Mapinfo деректер форматына кез-келген векторлық деректер форматын аударуға болатындықтан, бұл жүйе форматтардың векторлық графикасын қолдана алады: ArcGis, InterGraph, ArcView.
Maplnfo ГАЖ кестеден жазбалар мен нысандарды таңдау үшін дерекқорға SQL сұрауларын (үлгілерін) тұжырымдауға мүмкіндік беретін командаларды қамтиды, кестелердегі әрекеттер пәрмендерін қамтиды (мысалы, кестеге жазбаларды қосу, кестеде біріктіру, импорттау, экспорттау).
SQL (Structured Query Language -- құрылымдық сұрау тілі) -- реляциялық деректер базасында деректерді жасау, өзгерту және басқару үшін қолданылатын әмбебап компьютерлік тіл. SQL сұрауы дерекқордағы қажетті ақпаратты қысқа мерзімде табуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта Жердің мөлшері, орналасуы, пайдаланылуы және жай-күйі туралы уақтылы және сенімді деректерсіз оларды бағалауды объективті жүзеге асыру және жерді пайдалануға, салық салуға, сондай-ақ жылжымайтын мүлік кадастры мен жер мониторингін ақпараттық қамтамасыз етуге байланысты проблемаларды шешу мүмкін емес.
Анықтамалық карта жүйесі (scs) - белгілі бір аумақ бойынша анықтамалық ақпаратты алуға, іздеуге, сақтауға және көрсетуге арналған бағдарламалық өнім. Барлық scs векторлық немесе растрлық картаға, онымен жұмыс істеуге арналған құралдарға және мәліметтер базасына негізделген [52].
Қазіргі уақытта компьютерлік желіде жұмыс істеуге арналған анықтамалық карта жүйелеріне қажеттілік бар. Артықшылықты көп ойыншы SKS алады .
Power map scs-тің артықшылығы-анықтамалық-сұраныс функцияларының кең жиынтығын жүзеге асыру, іскерлік графика арқылы ақпаратты көрсету және басып шығару үшін карта макетін дайындау мүмкіндігі [17].
Айта кету керек, соңғы уақытқа дейін растрлық кескіндерді векторлау функцияларын тек дамыған ГАЖ аспаптық жүйелерінің мамандандырылған модульдері (ARCInfo, MGE, SiCAD) орындады. Бірнеше жыл бұрын нарықта тек үш арнайы тәуелсіз бағдарламалық өнім ұсынылды: TRACK, Easy Trase және infoso векторизаторы. Easy Trase-тің артықшылығы-векторизатор dos ортасында дербес өнім ретінде жүзеге асырылады және кіріктірілген оқыту жүйесі пакет жұмысының барлық негізгі аспектілерін көрсетеді [18].
ERDAS Imagine оң қасиеттері (ERDAS Inc., АҚШ) ұқсас пакеттермен салыстырғанда функционалдылықтың толық жиынтығы, мінсіз интерфейс, сандық фотограмметрия ішкі жүйелерінің болуы [22].
Қолданыстағы ГАЖ-ны шамамен 3 сыныпқа бөлуге болады: бұл веб-ГАЖ, жұмыс үстелі ГАЖ және кеңістіктік мәліметтер базасы.
Geographic Resources Analysis Support System (GRASS) - екі өлшемді және үш өлшемді растрлық және векторлық деректермен жұмыс істеу үшін 300-ден астам модульге қол жеткізуді қамтамасыз ететін және функционалдығы бойынша Arclnfo деңгейіндегі ESRI ArcGIS өнімімен салыстыруға болатын модульдік жүйе. Quantum GIS (QGIS) көптеген заманауи платформалар үшін қол жетімді (Windows, Mac OS X, Linux) және векторлық және растрлық деректерді қолдауды біріктіреді, сонымен қатар әртүрлі веб-серверлер мен көптеген кең таралған кеңістіктік мәліметтер базасы ұсынатын деректермен жұмыс істей алады. QGIS функционалдығын кеңейту модульдерін құру арқылы дамытуға болады C++, немесе Python. QGIS ашық ГАЖ ортасында ең дамыған қауымдастықтардың біріне ие.
User-friendly desktop Internet gis (uDig) мәліметтер базасында сақталған деректерді тікелей немесе веб арқылы көруге және өңдеуге мүмкіндік береді, көбінесе PostGIS дерекқорына кіру интерфейсі ретінде қолданылады. Eclipse қолданудың 2 негізгі кемшілігі бар. Біріншісі - қолданбаның өлшемі, екіншісі-графикалық интерфейс бағдарламалауға арналған даму ортасына өте ұқсас, сондықтан Соңғы пайдаланушылар үшін өте қиын болуы мүмкін.
Integrated Land and Water Information System (ILWIS) кескінді талдаудан бастап эрозиялық процестерді модельдеуге дейінгі кең ауқымды мәселелерді шешуге арналған векторлық және растрлық ГАЖ функционалдығын біріктіреді. ILWIS тек MS-Windows отбасының операциялық жүйелерінде (ОЖ) жұмыс істейді.
MapWindow GIS кеңістіктік деректерді көрсету, іздеу және басқару функцияларын орындайды. Кейінірек mapwindow GIS Desktop деп аталатын графикалық интерфейс жасалды және кеңейту жүйесін қолдану арқылы функционалдылықты кеңейту мүмкіндігі енгізілді.
Тізімдегі барлық дерлік ГАЖ-ға ортақ нәрсе-олардың барлығы тек кеңістіктік талдауға бағытталған және уақыт факторын ескермейді. Жерді бақылаудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесін әзірлеу сияқты мәселені шешу динамикалық ГАЖ жобалау және құру міндетімен сөзсіз кездеседі [15].
Бағдарламалық жасақтаманы талдау жерді бақылаудың автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің негізі кеңістіктік модельдеудің, өңдеудің және қашықтықтан зондтау деректерін дешифрлеудің мамандандырылған құралдарымен толықтырылған динамикалық аспаптық ГАЖ болуы керек деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Осылайша, ГАЖ гетерогенді деректерді ұтымды жоспарлау және негізделген шешімдер қабылдау үшін біртұтас ортақ ортаға біріктіруге мүмкіндік беретін қуатты ақпаратты басқару құралдарын ұсынады, олардың кеңістіктік орналасуына негізделген ортақ деректер сілтемесі өрісін қамтамасыз ету арқылы бірлесіп жұмыс істеу және байланыс үшін негізгі құрылымды құруға көмектеседі. Сонымен қатар, осы орынға (немесе белгілі бір жерде орналасқан объектіге) байланысты кез-келген ақпаратты байланыстыруға, оны оңай алуға және осы ақпаратпен ыңғайлы және жылдам алмасуды орнатуға болады.
Автоматтандыру дәрежесі бойынша келесілерді бөлген жөн:
Автоматты және автоматтандырылған ГАЖ.
Автоматты ГАЖ пайдаланушының (оператордың) қатысуынсыз ақпаратты түрлендірудің белгілі бір кезеңінде өңдеуді қамтамасыз етеді. Автоматтандырылған ГАЖ ақпаратты өңдеу (өңдеу) процесінде оператор мен техникалық құралдардың үздіксіз өзара әрекеттесуін болжайды.
Ауқымдылығы бойынша геоақпараттық жүйелер келесідей:
- жалғыз;
- топтық;
- корпоративтік.
Жеке ГАЖ дербес дербес компьютерде қалыптасады. Олар бір пайдаланушыға қызмет көрсетуге арналған және жұмыс үстелі ДҚБЖ негізінде жасалады. Топтық ГАЖ ақпаратты ұжымдық пайдалануға бағытталған және жергілікті есептеу желісіне негізделген. Корпоративтік ГАЖ жұмыс топтары (ұжымдар) үшін жүйелерді дамытудың нәтижесі болып табылады. Олар ірі компанияларға (корпорацияларға) бағытталған және аумақтық бөлінген (аралық) желілерді қолдай алады.
Ол қолданылатын қызмет саласы бойынша ГАЖ түрлері:
- Жер ресурстарын басқару (федералды, аймақтық, муниципалды, корпоративті; дамуды жоспарлау) ;
- жер пайдалану (жер кадастрлары, жер учаскелерін түгендеу, жерді межевание);
- жылжымайтын мүлікті басқару (жылжымайтын мүлік кадастры);
- қала құрылысы (дамудың бас жоспарлары, кезекші жоспарлар, дамуды жоспарлау) ;
- сәулет (бас жоспарларды жобалау; ландшафттық дизайн);
- бизнес (инвестицияларды бағалау және бизнесті жоспарлау);
- инженерлік желілер (қалалық, кенттік және корпоративтік инженерлік желілерді басқару және пайдалану: электр, су құбыры, су бұру, жылу, газ, Телефон, Кабельдік телевизиялық, арнайы және т. б.);
- инженерлік-геодезиялық ізденістер (геодезиялық ізденістер деректерін енгізу және өңдеу; геодезиялық желілерді теңестіру);
- инженерлік-геологиялық ізденістер (геологиялық бағандар бойынша деректерді енгізу және өңдеу);
- геология (Геологиялық қабаттарды модельдеу; бұрғылау, сейсмикалық барлау деректерін өңдеу);
- картография (географиялық және топографиялық карталарды құрастыру);
- жобалау және салу (автомобиль және темір жолдарды, бас жоспарларды, электр және құбыр желілерін жобалау);
- шұғыл қызметтер (милицияның, өрт сөндірушілердің, жедел жәрдемнің шығуын диспетчерлеу);
- навигация (жергілікті навигация және қозғалыс бағыттарын таңдау);
- Көлік (Автомобиль және темір жолдарды басқару және пайдалану; өзен, теңіз және әуе тасымалдарын басқару);
- логистика (көліктік тасымалдауды жоспарлау және басқару);
- қорғаныс (әскери операцияларды жоспарлау; тылдағы қамтамасыз ету);
- Төтенше жағдайлар (төтенше жағдайларды талдау және болжау; зардаптарды жою жөніндегі іс-шараларды жоспарлау және жүзеге асыру);
- экология (қоршаған ортаға әсерді бағалау және болжау);
метеорология (ауа-райын болжау; метеорологиялық пункттер мен станциялар желісін басқару);
- жер қойнауын пайдалану (пайдалы қазбалар кен орындарын басқару);
- табиғатты пайдалану (табиғи ресурстарды басқару);
- мұнай-газ саласы (мұнай-газ өндірісін басқару; кәсіпшілік алаңдарды басқару; магистральдық құбырларды басқару);
- демография және статистика (демографиялық және статистикалық талдау);
- білім (оқыту, студенттерді қабылдауды басқару);
- тұрмыстық пайдалану (объектілер бойынша анықтама алу).
Функционалдық мүмкіндіктердің кеңеюі бойынша: ашық (ендірілген (макро тілдері) немесе белгілі бір ГАЖ үшін қосымшаларды әзірлеудің сыртқы құралдарын (жоғары деңгейлі тілдер) қолдайтын) және жабық (функционалдық мүмкіндіктерді кеңейту функциялары жоқ).
Геоақпараттық технологиялар белгілі бір немесе көптеген жерлерде не бар екенін көрсету және түсіну, ресурстарды модельдеу, қатынастарды, процестерді, тәуелділіктерді, мысалдарды, қауіптер мен тәуекелдерді анықтау құралдарын ұсынады. Бұл мүмкіндіктер нақты не болып жатқанын және қай жерде болып жатқанын көруге, оқиғаның немесе әсердің өлшемі мен ауқымын өлшеуге, әртүрлі деректерді бірлесіп талдауға, жоспарлар жасауға және сайып келгенде, қандай қадамдар мен әрекеттер жасау керектігін шешуге көмектеседі. ГАЖ-ның кеңістіктік және кеңістіктік емес деректерді біріктіру қабілеті, процестерді талдау және модельдеу функцияларымен бірге геоақпараттық технологияларды әртүрлі қызмет процестерін біріктіру үшін ортақ платформа ретінде пайдалануға мүмкіндік береді.
Бізге ГАЖ ұсынатын жоғарыда аталған барлық мүмкіндіктердің арқасында кадастр мен жер мониторингінде ГАЖ және геоақпараттық технологияларды әзірлеуге және пайдалануға күшті серпін берілді. Сонымен қатар, мұндай зерттеулер ең жоғары деңгейде қолдау тапты [69].
ГАЖ технологияларын енгізудің тағы бір мысалы GeoCad Systems жүйелік шешімдерінің базасында әзірленген және жер учаскелерін кадастрлық есепке алу және жер учаскелеріне құқықтарды тіркеу жөніндегі жұмыстарды орындайтын ұйымдар мен қызметтер мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге және қалалық және аудандық аумақтық құрылымдардың олармен тығыз байланысты жылжымайтын мүліктеріне арналған "Жер кадастры" автоматтандырылған ақпараттық жүйесі болып табылады.
Ғарыштық түсірілімді өңдеу нәтижелері геоақпараттық технологиялар базасында негізгі ауыл шаруашылығы өңірлерінің аумақтары үшін картографиялық деректермен біріктіріледі, бұл егіс алқаптарын, өнімділікті, өндіріс көлемін, топырақ құнарлылығын, сондай-ақ жер ресурстарын пайдалануды бағалауға мүмкіндік береді.
Мұндай ақпаратты алудың негізгі әдісі - қашықтықтан зондтау. Күн сайын спутниктерден келетін деректер,
өңделеді және мұрағатталады, содан кейін олардың негізінде ауыл шаруашылығы алқаптарының мониторингі, егістіктердің жай-күйін бақылау, өнімділікті бағалау, жерді пайдалануды бағалау жүргізіледі. Сондай-ақ цифрлық картографиялық және спутниктік материалдарды пайдаланудың арқасында әртүрлі тақырыптық карталар (мысалы, есепке алынбаған өңделетін жерлердің карталары) қалыптастырылады. Осылайша, біздің еліміздің ауылшаруашылық жерлерінің жағдайы туралы маңызды ақпаратты қамтитын мәліметтер базасы құрылады. Осы деректерді қайталама өңдеу нәтижесінде қайталама ақпараттық өнімдер жасалады: статистика, климат, топырақ, фитосанитария және т. б.
1.3.2 Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету
Жерге орналастыру біртұтас жер шаруашылығы аумағын ұтымды пайдалануға және қорғауға бағытталған. Жер қорын ұтымды пайдалану мен қорғауда мемлекеттік басқарудан басқа ішкі басқару да маңызды, оны жер қорын басқару мемлекетінің ажырамас элементі ретінде қарастыруға болады.
Басқару объектісі, жер үсті ресурстары, өз кезегінде, осы ресурстарды басқару функцияларына әсер еткенде, оларды басқаруға қажетті ақпараттың құрамы мен көлемін анықтайды. Осылайша, ауылшаруашылық жерге орналастыру және ұйымдық басқару құрылымдарының көптеген функцияларының мазмұны жерді пайдаланудың көлемі, көлемі және конфигурациясы сияқты сипаттамаларға сәйкес өзгереді, ал жер ауылшаруашылық өндірісінде жергілікті негіз ретінде әрекет етеді.. Мысалы, ауылшаруашылық жобаларын басқарудың ұйымдық құрылымы көбінесе экономика мен өндіріс көлемінің мамандануы тәуелді болатын жердің құрылымымен және жердің өзгеруімен, олардың иеліктен шығарылуымен немесе жаңа аймақтардың дамуымен, жердің дисперсиясымен анықталады.. пайдалану, есіктермен, сайлармен және т.б. аумақтық шегініс. бұл құрылымдық бөлімшелердің санына әсер етеді.
Жерге орналастыру елдің бірыңғай жер қорын ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз етуге арналған. Жер қорын ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз ету үшін мемлекеттік басқарудан басқа ішкі басқару да қажет, оны Мемлекеттік жер қорын басқару жүйесінің ажырамас элементі деп санауға болады.
Сонымен бірге, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқару әрбір нақты жұмыс орнының сапалық сипаттамалары, оның биологиялық (табиғи) және экономикалық құнарлылығы туралы ақпаратты көрсетпей, стратегияның ықтимал нәтижелерін елемеу немесе қате бағалау кезінде мүмкін емес.мүмкін. басқарудың негізгі функцияларының бірі.
Процестерді басқару, ішкі мәні бойынша, ақпараттық процестер болып табылады, яғни барлық жүйелер бөлісетін басқару қасиеттері ақпаратты алу, сақтау, түрлендіру және берудің ең жалпы заңдылықтарына негізделген. Осылайша, әкімшілік-бұл басқару жүйесі объект және сыртқы ортаның жай-күйі туралы ақпаратты қабылдайтын, осы ақпаратты жинақтайтын және оны басқару объектісіне берілетін басқару әрекеттеріне беретін процесс [10].
Ауылшаруашылық жерлерін басқарудың тиімділігі ақпараттық қамтамасыз ету сапасына байланысты. Сондықтан ақпаратты жинауды, тіркеуді, беруді, сақтауды, өңдеуді және ресурстарды басқарудың әзірленген шешімдерін жеткізуді кешенді автоматтандырусыз басқарудың интеграцияланған, тиімді және икемді жүйесін құру мүмкін емес. Бұл тұтастай алғанда әлеуметтік-экономикалық жүйелерді басқаруда туындайтын ақпараттық процестерді және олардың жеке мүмкіндіктерін автоматтандыруға мүмкіндік беретін техникалық және бағдарламалық құралдар жиынтығын қажет етеді. Басқарудың жүйелі тәсілі геоақпараттық жүйелерге негізделген автоматтандырылған ақпараттық жүйелер шеңберінде осындай кешенді пайдалануды көздейді [17].
Геоақпараттық жүйе-жерге орналастыру жүйесіндегі жаңа ұғым. Гаж-ны инновация ретінде қолдана отырып, ауылшаруашылық жер ресурстарын басқару жерді пайдаланудағы елеулі өзгерістерді уәде етеді. Біріншіден, бұл жүйе оны ауылдық жерлерде қалпына келтіруге көмектеседі-оның көмегімен белгілі бір жерлердің қалай салынғанын білуге болады, сонымен қатар ауылшаруашылық жер ресурстарын тиімді басқаруға ықпал етеді.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер, оның аймақтық мемлекеттік органдардың сандық, сапалық және құқықтық сипаттамалары туралы объективті ақпарат қажет. Осы қатынастардың субъектілері-ұжымдық және жеке жер пайдаланушылар, жалға алушылар мен жер иелері де осы ақпараттың жетілдірілуі мен сенімділігіне қызығушылық танытады [8].
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқару бойынша деректердің жеткіліксіз қамтамасыз етілуімен жер ресурстарын мемлекеттік басқарудан тыс ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді бақылаусыз қайта бөлу мүмкін болады, бұл әртүрлі жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін:
- ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мемлекеттік айналымының шикізаттық қарқынының артуы және оларды аграрлық сектордан иеліктен шығару;
- ауылдық жерлердегі жерге мемлекеттік меншікті белгілеудегі қиындықтар, ауылшаруашылық жерлеріне меншік құқығын қалыптастыру, оларды мемлекеттік кадастрлық тізілімде тіркеу, тіркеу және маркшейдерлік іс жүргізу;
- өнімді, қымбат және әсіресе қымбат ауылшаруашылық алқаптары мен ормандарының бақылаусыз құлдырауы және олардың жер шаруашылығының басқа түрлеріне ауысуы;
Осылайша, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер ресурстарын басқарудағы деректерді қолдауды геодезиялық және картографиялық жұмыстарды, топырақты, геоботаникалық және басқа да зерттеулер мен зерттеулерді жүргізу, жердің сапасы мен түгендеуін бағалау арқылы жақсартуға болады.жердің жай-күйін зерттеу, сондай-ақ жерді пайдалану мен қорғауды жоспарлау, бұл жерге орналастыру жоспарлары мен жер ресурстарын пайдалану мен қорғаудың әртүрлі деңгейлердегі стратегияларын әзірлеу арқылы қол жеткізіледі. Бұл ретте геоақпараттық жүйелер іс-шараларды іске асыруды едәуір жеделдетуге көмектеседі.
Қазіргі уақытта ауылшаруашылық жер ресурстарын басқаруда гаж-ны қолданудың негізгі бағыттары ауылшаруашылық өндірісін ұлғайту, оны тасымалдау және машина жасау маркетингі болып табылады. Ауылшаруашылық кәсіпорындары ауылшаруашылық дақылдарының жергілікті және мониторингтік тенденцияларын талдау үшін гаж қолданады.[15].
Дәлме-дәл ауыл шаруашылығы-ашық ауада ауыл шаруашылығының жаңа және перспективалы бағыттарының бірі. Біз ең гетерогенді деректерді пайдалану туралы айтып отырмыз (олардың үйлестірілген есебімен топырақ сынамаларын алу нәтижелері, қашықтықтан, цифрлық зондтау деректерін өңдеу
тақырыптық карталар) ауыл шаруашылығы өнімділігін арттыру үшін топырақ құнарлылығының шешім қабылдаудағы өзгерістерін оңтайландыру. Қазірдің өзінде тракторлардың қозғалысын нақты уақыт режимінде көрсететін немесе комбайнды кампус арқылы байланыстыратын және фермерге кампустың белгілі бір аймағында тыңайтқыштарды тұтынуды арттыру немесе азайту қажеттілігі туралы хабардар ететін жүйелер бар [11].
Алайда, көптеген себептерге байланысты жерге орналастырудың шетелдік бағдарламалық құралдарын ауылшаруашылық жағдайларына объективті түрде қолдану қиын екенін атап өткен жөн. Бұл бағдарламалық өнімнің қымбаттығы, Орыстандырылған Нұсқаларының жоқтығы, дақылдарды өсірудің әртүрлі технологиялары. Осыған байланысты бізге ауыл шаруашылығының отандық әдістеріне қатысты геоақпараттық технологиялар негізінде ауыл шаруашылығы ресурстарын басқарудың автоматтандырылған жүйелерін құру қажет.
Ауылшаруашылық жерге орналастыру жүйесі ауылшаруашылық объектілерінің ағымдағы және ретроспективті мониторингіне, агроэкологиялық топырақтардың техникалық сипаттамаларына және шаруашылық ортасының мониторингіне негізделген. Бақылау және білім нәтижелері бойынша ауылшаруашылық жұмыстары жоспарланған. Баратын жердің жұмысына және экономикаға әсер ететін сыртқы факторларға байланысты нақты шаралар қабылданады. Жоспарланған және нақты іс-шараларды өңдеу және талдау арқылы өндірістік қызмет талданады және жедел шешімдер қабылданады. Ақпаратты талдау және өңдеу экономикалық тиімділік саясаты мен іс-әрекеттерінің көрсеткіштерін және мүмкін болатын агроэкологиялық салдарларды есептеуді қамтиды [24].
Осылайша, агроөнеркәсіптік кешеннің ГАЖ-ы ауылшаруашылық жерлерін басқару ресурстарының алдында тұрған бірқатар мәселелерді шешуге мүмкіндік береді, оның ішінде жүйе егістік жерлер мен ауылшаруашылық объектілерін есепке алуға және бақылауға, ауылшаруашылық жерлерінің спутниктік суреттерін бақылауға және т.б. мүмкіндік береді. [2].
Ауылшаруашылық жерлерін басқаруды, ауылдарды дамыту тенденцияларын, инфрақұрылымды жақсартуды және ауылшаруашылық өндірісін дамытуды талдау оның қажет болған жағдайда дақылдардың өнімділігін болжау мәселелерін шеше алатынын көрсетеді, дақылдардың зақымдануы, топырақ эрозиясы және жердің тұздануы үшін жеткілікті дәл картографиялық материал, және ауылшаруашылық жерлерін пайдалануды бақылау мәселесін шешу мүмкін емес. Қазіргі уақытта жедел, мазмұнды ақпарат негізінде жекелеген аумақтар негізінде басқару шешімдерін қабылдауға мүмкіндік беретін ақпараттық жүйелер жасалуда. Жұмыс географиялық ақпараттық жүйелерді цифрлық материалдық картографиялық индустрияға ауылшаруашылық және жедел спутниктік тақырыптар бойынша енгізу және бейімдеу аясында жүзеге асырылады. деректерді бақылау [18].
2 Технологиялық бөлім
2.1 Ауыл шаруашылық жерлерін кадастрлық бағалау үшін көрсеткіштерді анықтау және шкала құру
Елдің нарықтық экономикаға көшуінің міндеттері, еритін жерлерді жерді пайдалану жүйесі, мемлекеттің жеке меншігі мен жер меншігін тану, жерді құқықтық реттеу объектісі ретінде бағалау, жер реформасын одан әрі дамыту және оның жаңа деңгейлері белгілі.. Жерге орналастыру мен пайдалануға байланысты реформалардан бастап, ауылшаруашылық өнімдерінің құрылымы мен құрамы және аймақтағы жерге меншік нысандары айтарлықтай өзгерді. Үнемі қызу жүріп жатқан азаматтардың көпшілігі өз жерлерін үйді, тұрғын үйді және басқа ғимараттарды басқаруға алып кетті. Фермерлер де дамып келеді.
Ауыл шаруашылығы жағдайындағы колхоздар мен кәсіпорындар таратылғаннан кейін, жекешелендіру кезеңінің қорытындысы бойынша республикада 6,5 мың мемлекеттік және жаңа ауылшаруашылық құрылымдары пайда болды, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz