Әдістің оқыту жағдайына байланысты еместігі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті

Гуманитарлық-педагогикалық институты

«Шетел тілдері және аударма» БББ

Дипломдық жұмыс

Тақырыбы:

«Ағылшын тілі сабағында грамматиканы үйретуде ойын түрлерін ұйымдастырудың мазмұны мен әдістері»

Орындаған: Балпан Асылзат

Тобы: Ая-21-1у

Ғылыми жетекші: Кеншінбай Темірболат Ыбрайұлы,

филология ғылымдарының кандидаты

Қызылорда - 2024 ж.

Мазмұны

Кіріспе3

1 Тілдің грамматикалық жақтарына үйретудің теориялық негізі6

1. 1 Грамматикаға үйретудің дәстүрлі әдісі6

1. 2 Коммуникативтік құзыреттіліктің маңызды құрам бөлігі ретіндегі тілдің грамматикасына үйрету12

2 Практикалық грамматикаға үйрету кезіндегі ойын әдісі20

2. 1 Ойын - шет тіліне үйретудің құралы20

2. 2 Ойын түсінігі және оның мәні23

2. 3 Ағылшын тілі сабағындағы ойынның рөлі мен қызметтері, жіктелуі27

2. 4 Оқу процесі кезіндегі ойынның өзгешелігі мен құрылымы37

2. 5 Грамматикалық ойындарға және оны өткізуге қойылатын талаптар40

3 Грамматикаға үйрету кезіндегі ойынды қолданудың тәжірибесі52

3. 1 Тәжірибе жұмысының мақсаты, міндеттері және құрылымы52

3. 2 Тәжірибе жұмысын ұйымдастыру53

3. 3 Тәжірибе жұмысының нәтижелері62

Қорытынды67

Қолданылған әдебиеттер тізімі71

Кіріспе

Тіл уйретуде Грамматика ойындар рөлі, ойындар жөнінде, бір айтқан адам

Play, play, for your locks willgrow grey Ch. S. Calverley (1831-1884) It's more than a game. It's an institution. Thomas Hughes (1822-1896)

Мемлекет басшысы 2007 жылғы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Қазақстан бүкіл әлемде үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі - жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі» [1] . Тоқаев сөзі өзгерту

Қазіргі өмір талабы - оқу және тәрбие процесін түбегейлі өзгерту. Еліміздің тарихында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру саласындағы жаңа бағыттар ағылшын тілін оқытуды үнемі жетілдіруді, оқытудың ғылыми және әдістемелік деңгейін көтеру міндеттерін жүзеге асыруды талап етуде.

Осыған орай, ағылшын тілін тілдің үш тұғырының бірі ретінде қызмет етуінің алғышарты - оның қоғамдық өмірдің әр алуан саласында қолданылуы болып табылады. Жер шарын мекендеген мыңдаған ұлттар мен ұлыстардың бір-бірін түсінуіне - халықаралық сипат алған ағылшын тілінің ролі зор.

Ағылшын тiлiн үйрену арқылы оқушылар бiлiм дегейiн көтерiп, өз халқы мен басқа халықтар арасындағы ұқсастықтар мен ерекшелiктердi ажыратуға дағдыланады. Сөйтіп, өз пiкiрi қалыптасады, түрлi елдер мәдениетiн үйренедi.

Білім жүйесінің жаңартылуымен және оның жаңа еуропалық деңгейге көтерілуімен мемлекеттің жаңа саясаты мен білім жүйесінің көптеген саласы байланысты, олардың ішінде ең маңыздысы мемлекеттік қорытынды аттестация болып табылады.

Біздің ойымызша грамматикалық ойындардың маңызды бір түрі болып табылады, өйткені грамматикалық материалды меңгеру, ең алдымен, оқушылардың белсенді сөйлеуіне өтуі үшін мүмкіндіктер жасайды. Бәрімізге мәлім, оқушыларды көпретті қайталауды талап ететін грамматикалық құрылымдарды қолдануға үйрету оқушыларды өзінің бірізділігімен жалықтырады, ал кетірген күштер тез қанағаттандыруды бермейді. Осыған орай, грамматикалық материалды түсіндіру дәстүрлі сипатқа ие болғандықтан, біріңғайлылық пен абстрактілік оқушыларда эмоционалдық-жағымсыз қарым-қатынасты тудырады. Грамматика, соның ішінде теория, қызықты түрде түсіндіріле алады; ол эмоцияларды туындатуы керек және оқушылардың тұлғалығына бағытталуы тиіс. Мұның бәрі сөзсіз шет тіліне оқытудың тиімділігін арттырады. Ағылшын тілін меңгеруді, соның ішінде грамматиканы меңгеруді қызықты және баурап алатындай істеу үшін, оқушылардың танымдық қызығушылығының, шығармашылық ойлау белсенділігі артуына қол жеткізу үшін біз көбінесе әр түрлі жұмыстардың ойындық түрлеріне жүгінеміз. Біздің көзқарасымызбен, ойын коммуникативті қабілеттердің дамуының барынша тиімді құралдарының бірі болып табылады. «Ойын - бұл балалардың әлемді тануға бағытталған жолы, онда олар өмір сүреді және оны өзгертуге болмайды» (М. Горький) . сноска Ойын балаларда барынша қызығушылықты танытады: сөйлеу қызметін табиғи нормаларға жақындата түседі, қарым-қатынастың қабілеттерін дамытуға көмектеседі, тілдік материалды тиімді өңдеуге ықпал етеді, оқудың пратикалық бағытталғандығын қамтамасыз етеді.

Ойындар жалықтырушы жұмыстарды барынша қызықты және баурап алатындай жасайды. Ойындар, әдетте төменгі мектеп оқушыларының алдыңғы қатарлы қызметтерінің формасы болып табылады. И. Н Верещагина, Е. И. Негневицкая, Т. Б. Клементьева және т. б. ұлы педагогтар оқыту процесі кезіндегі ойындардың қолданылу тиімділігіне ерекше мән берген болатын. Бұл түсінікті. Ойында ерекше бір және кейде күтпеген адамның қабілеттері көрінеді. ссылка

Тақырыптың өзектілігі: Осы дипломдық жұмыстың тақырыбы оның терең зерттелуі және мектептерде практикалық қолданылуы үшін маңызды болып келеді. Оның өзектілігі қазіргі кезде түсінікті болып келеді. Оқушылардың оқу қызметін, олардың бір-бірімен, оқытушымен, нағыз сол тілде сөйлеушілермен қарым-қатынасын талдай келе, оқушыларда толығымен коммуникативтік және меңгерілген тілдік материалды қарым-қатынас ұстау кезінде қолдану қабілеттері дамымаған деп айта аламыз. Осылайша, зерттеу жұмысы тақырыбының өзектілігі грамматикалық ойындарды оқыту процесінде ұйымдастыру кезіндегі материалдардың жеткіліксіздігімен түсіндіріледі. Ойындардың көмегімен сөйлеу жақсы жетілдіреді, лексикалық және грамматикалық материалдарды белсенді ете түседі, аудирлеу мен ауызша сөйлеудің қабілеттері дамытылады. Ойында оқушылардың шығармашылық, ойлау қабілеттері дамиды. Онда шешімді қабылдау болжанады: қалай істеу керек, не айту керек, қалай ұту керек.

Зерттеу жұмысының жаңалығы: Ағылшын тілінің грамматикасын дәстүрлі әдіспен оқытуда бала тез жалығып, шет тілін оқуға деген құлшынысынан айрылады, сондықтан да осы ойын әдістері арқылы сабақтарды өткізу баланың грамматикасын ретке келтіріп қана қоймай, оның өзіндік шығармашылық, есте сақтау қабілеттерін дамытады. Ал бұл дипломдық жұмыста осы ағылшын тіліне үйретудегі грамматикалық жаңа әдіс-тәсілдер ұсынылады. Бұл зерттеу жұмысының негізіне айналған.

Теңдіктің сезімі, әуесқойлықтың атмосферасы балаларға жасқаншақты, ұялшақтықты жеңуге, тілдік барьерді, шаршағандықты жеңуге мүмкіндік береді. Ойын осындай универсалдылық сынды ерекшелікке ие болғандықтан, ойындық амалдарды қолдануды әр түрлі мақсаттар мен міндеттерге бейімдей түседі.

Ойын амалдары оқушының дамуы кезінде көптеген қызметтерді атқарады, оқу процесін жеңілдетеді, жыл сайын артып келе жатқан материалды меңгеруге көмектеседі және коммуникативті құзыреттеліктің қажетті қабілеттерін дамытады. Қызылорада қаласындағы 211 орта мектептегі тәжірибем көрсеткендей. ашып жазу керек

Зерттеу жұмысының мақсаты - ағылшын тілі сабақтарында грамматикалық материалды меңгерудің тиімділігін арттырудың құралы ретінде қолдану мүмкіндігін талдау.

Қойылған мақсатқа келесі міндеттерді орындағаннан кейін ғана жетуге әбден болады:

- Грамматикаға үйретудің дәстүрлі әдісін қарастыру;

- Ойын түсінігі және оның мәнін, ағылшын тілі сабағындағы ойынның рөлі мен қызметтері, оқу процесі кезіндегі ойынның өзгешелігі мен құрылымын анықтау;

- Грамматикаға үйрету кезіндегі ойын әдісін қолдануды зерттеу.

Зерттеу жұмысының нысаны: ағылшын тіліндегі грамматикалық құбылыстарға үйретудегі ойындық амалдар.

Зерттеу пәні: ағылшын тілі сабағында ойындық амалдарды жасөспірімдердегі коммуникативті құзыреттілікті қалыптастыру мен танымдық активтілігіне ықпал ету құралы ретінде қолдану.

Зерттеу жұмысының әдіс-тәсілдері: зерттелетін тақырып бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді зерттеу; зерттелетін мәселенің аспектісінде психологиялық-педагогикалық тәжірибені зерттеу; педагогикалық процесті, әңгімелесуді, сауалнаманы, эксперименттік зерттеуді, тестілеуді, сұрауларды бақылау.

Гипотеза ретінде келесілер ұсынылады:

Тілдің грамматикалық жағына оқытуда ойындық әдістерді қолдану грамматикалық амалдарды тиімді қалыптасуына алып келеді.

Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы: тілдің грамматикалық жақтарын қалыптастыруда нақты материал, кешенді ойындар күйіндегі ұсынылады, ол кейін жалпы білім беретін мектептерде оқытудың кіші, ортаңғы және жоғарғы сатыларында қолданыла алады.

Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы: мұнда көрсетілген бақылаулар мен тұжырымдар ағылшын тіліне оқыту сабақтарында, жалпы білім беретін мектептерде грамматикаға үйретуде, ағылшын тілі мамандарын дайындауда қолданыла алады.

Зерттеу жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеті арқылы анықталады. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады. Қосымшалар керек

1 Тілдің грамматикалық жақтарына үйретудің теориялық негізі 1. 1 Грамматикаға үйретудің дәстүрлі әдісі

Грамматика сынды тілге үйретудің ешқандай аспектілері көптеген жылдардың ішіндегі қарқынды талқылаулар мен дисскуссиялардың пәніне айналмаған. Грамматка әр түрлі түсіндірілді, ол ана тілімен қатар, шет тіліне оқытуда, әлем мемлекеттерінің білім беру жүйелерінде маңызды рөл атқарып келеді.

Әрбір тілдің өзіне тән грамматикалық амал-тәсілдердің жиынтығы тілдің грамматикалық құрылысы деп аталады. Грамматикалық құрылыс сөзге сүйенеді және сөз арқылы ғана көрініп отырады, сөзді таяныш етпейтін бірде-бір грамматикалық құрылыс болмайды. Грамматика ғылымы, тілдің грамматикалық құрылысын зерттейді, өзінің тексеретін объектісінің негізі етіп сөзді және сөйлемді алады. Тексеру нысанасының осындай ерекшеліктеріне қарай, грамматика ғылымы морфология және синтаксис деп аталатын екі салаға бөлінеді.

Грамматика тілдегі грамматикалық бірліктерді және ол бірліктердің әрі басын қосып ұйымдастыратын, қатынас жасауда іске жарататын, әрі олардың бір-бірінен жігін ажырататын тәсілдерді, құралдарды зерттейді.

Лингвистикада грамматика деген ұғымдық мағынасы өте кең. Осыған байланысты лингвистикалық әдебиеттерде түрлі-түрлі анықтамалар беріледі:

Грамматика - тілдегі сөздердің өзгеруі мен сөйлемдегі сөз тіркестері ережелерінің жиынтығы, сол ережелерді сипаттайтын оқулық «грамматика» деп аталады.

Грамматика - сөз формаларының жасалу, қолданылу жолдары мен сөйлемдегі сөз тіркесінің өзгеру заңдылықтары туралы ілім.

Грамматика - тілдің құрылысы туралы ілім; тіл білімінің сөз формаларының өзгеру жолдарын, сөз тіркестері формулаларын және сөйлем типтерін зерттейтін тарауы [2, б. 73] .

Тілдің грамматикасы дегеніміз, сайып келгенде, тілдің грамматикалық құрылысы. Дәлірек айтсақ, тілдің грамматикасы дегеніміз - тілге тән грамматикалық категориялар жиынтығы мен жүйесі.

Осы анықтамаларды қорытындыласақ: грамматика - лингвистиканың үлкен бір тарауы; грамматика - тілдің грамматикалық құрылысы туралы ілім; грамматика - тілдің негізгі коммуникативтік қызметін жүзеге асырушы амал тәсілдер туралы ілім; грамматика - сөз формаларын жасалу, өзгеру жолдары мен заңдылықтары, сондай-ақ, сөз тіркестері формулаларының заңдылықтары, олардың сөйлемге тіркесу амал-тәсілдері туралы ілім; грамматика - тілдегі сөз құрылысы мен сөз тіркестері, сөйлем типтері туралы ілім; грамматика - белгілі бір тілдің сөздері мен сөз тіркестерінің өзгерілуі, қолданылуы және сөйлемдер құрылысы туралы ережелер жиынтығы мен жүйесі. Баяндау жүйесі мен тәсілі, зерттеу объектісі мен әдісі қамтыған материалдары және олардың кімге, не үшін арналу мақсатына қарай, грамматика құралдары түрлі-түрлі болып келеді: мектеп грамматикасы, ғылыми грамматика, академиялық грамматика, нормативті, тарихи немесе диахронды, салыстырмалы (сравнительная), салғастырмалы (сопоставительная), салыстырмалы-тарихи, сипаттамалы немесе синхронды грамматика, жалпы грамматика, сондай-ақ белгілі бір тілдің морфологиясы немесе синтаксисі т. б. Осының ішінде жоғары оқу орындарына арналған сипаттамалы грамматика.

Морфология - белгілі бір тілге тән сөздердің грамматикалық категориялары мен сөз формалары грамматикалық категориялардың жиынтығы мен жүйесі. Дәлірек айтсақ, морфология - сөздердің өзгеру жолдары мен амалдары, грамматикалық формалар мен грамматикалық мағыналардың берілу тәсілдері туралы ілім: морфология - сөздердің формасы туралы ілім.

Морфология тілдегі сөздердің құрылымын, сөз компоненттерін, олардың қызметін, сөздердің түзілу ерекшеліктері мен өзгеру жолдарын, сөз формаларының жасалу және берілу тәсілдерін, сөз мағынасы мен формасының арақатынасын, сөздердің грамматикалық мағыналарын зерттеп, тексереді. Морфологияның негізгі объектісі - морфтар мен морфемалар - сөз формасының ең қысқа мағыналы бөлшегі. Морфология - сөз формасы мен сөздің грамматикалық мағынасына қатысты ірілі-ұсақты (зат есім, септік, тәуелдік) грамматикалық категорияларды зерттейтін ілімі.

О. С. Ахманова морфологияны тілдің сөз түрлендіру жақтарын қарастыратын (морфология словоизменение) деп үш түрге бөледі. Бұлардың біріншісі сөздердің грамматикалық формаларын жасауда тілдің тиісті бір единицаларының грамматикалық құралдарына көңіл бөледі, екіншісі тілдің сөз жасау тәсілдерін зерттейді; үшіншісі сөз тіркестерінің морфологиялық жақтарын, дәлірек айтқанда, сөз тіркестерін құраушы элементтерінің морфологиялық белгілерін қарастырады [3, б. 74] ссылканы б керекпа білу.

Синтаксис - гректің syntaxis (құрастыру, түзу - составление, построение) деген сөзінен алынған. Синтаксис тілдегі сөздерді байланыстырып сөйлеу құралдарын зерттейді. Синтаксис - сөйлеушінің негізгі единицаларын, яғни сөз тіркестері мен сөйлемді зерттейтін ілім. Синтаксистің негізгі объектісінің бірі - синтагма (сөз тіркесі) .

Міне, көптік ұғымды осылайша сөздің тікелей өз лексикалық мағынасы арқылы білдіру лексикалық тәсіл деп аталады.

Сөздің формасы деген ұғымға сөздің негізгі түбірі де, сөздің туынды, біріккен, қосарланған, әр қилы қосымшалар қосылған түрлері де, сөз тіркестері де енеді. Екінші сөзбен айтқанда, сөздің формасы деген ұғым - сөзден сөз тудырып, сөз бен сөзді байланыстыратын тәсілдері де, сондай-ақ, сөзге қосымша мағына жамайтын өзге тәсілдерді де қамтиды.

Грамматика біздің дәуірімізге дейін білімдердің жеке бір саласына айналған. «Грамматика» түсінігі грек тілінен енген (grammata - әріптер), алғашында ол «оқу мен жазудың өнері» болып саналған. Орта ғасырларда «еркін өнерді» білдіретін grammatica (лат) кез-келген білімнің компоненті болып саналған және алдына латын тіліне үйретуді, филология бойынша мәліметтерді хабарлауды, соның ішінде мәтіндерді мәтіндерді оқуды да мақсат етіп қойған. Кез-келген тілге оқыту грамматиканың көмегімен жүргізілген, әдетте, латын тілінің негізінде қалыптасқан. Грамматика ерекше пән ретінде зерттелген.

Кейінгі уақыттарда, әсіресе ХIХ ғасырдан бастап «грамматика» ұғымы мынаны түсіндіре бастады:

а) тілдің грамматикалық құрылымын;

б) осындай құрылымды білдіретін тіл білімінің саласын;

в) сөз тіркесіне, сөйлемдерге біріктірілген сөздердің өзгеруінің ережелерін (кейде мәтіндерді) ;

г) ережелердің сипаттасынан тұратын оқулықты.

Айта кететін жайт, ХХ ғасырда лингвистер мен әдістемешілер «грамматика» ұғымына тіл туралы ғылымның әр түрлі салаларын енгізе бастады, мысалы, сөз жасау мен фонетика, сондай-ақ орфография, лексикологияның, фразеологияның, стилистиканың элементтері немесе «Семантиканың», «Прагматиканың» және басқаларының бөлімдері, олар өз кезегінде әр түрлі тілдердің грамматика туралы оқулықтарына енгізіледі. Ағымдағы жүзжылдықта шет тілінің грамматика туралы оқулықтары әр түрлі мақсаттарда бағытталды: әр түрлі жас ерекшеліктері мен оқытудың әр түрлі деңгейлеріндегі грамматика, көптеген оқу орындарына арналған грамматика, әр түрлі лингвистикалық тәжірибесі бар немесе әр түрлі мамандық иелеріне арналған грамматика, ерекше коммуникативті грамматика және т. б.

Қазіргі заманғы көптеген лингвистердің ойынша қазіргі заманғы тілді меңгерудің нысаны тіл болып табылады (оның қасиеттері мен қызметтерінің барлық жағдайларында) : құрылымы, функцияналдануы және оның тарихи дамуы.

Грамматиканың рөлі көбінесе әр түрлі факторлардың әсерінен өзгереді: лингвистиканың теориясы эволюциясының әсерімен, шет тілін оқытудың практикалық нәтижелерінің әсерінің ескерілуімен, білім саласындағы мемлекеттік саясаттың ескерілуімен және т. б. Соңғы онжылдықта грамматиканың рөлінің қатты қысқартылуына ұмтылыстар байқалуда, ол оқушылардың сөйлеуіндегі қателіктердің ұлғаюына алып келді [4, б. 47] .

Басқа жағынан алып қарағанда, шет тілін оқытудағы грамматиканың басымдылықты рөлінің сақталуына мысалдар келтіруге болады, ол туралы отандық бағдарламалар мен оқулықтар куәлік ете алады, олар көптеген жағдайларда әдістемелік мақсаттардың негізінде емес, тіл білімі мамандарының ерекше көзқарастарымен, кейбір жағдайларда әлеуметтік-саяси факорларға қарай жасалады.

Тарихи тәжірибе көрсеткендей, бір жағынан алғанда, қандай да бір грамматикадан бас тартудың амалдары, басқа жағынан алғанда оқу процесіндегі оның рөлінің тым асырылуы тілді практика жүзінде меңгерудің нәтижелеріне жағымсыз әсер көрсетуде.

Ссылка кою ар галымга еки мыншы жылгыдан томен болму керкекпа тексеру Витлин Ж. Л. ойынша, грамматикаға мектепте үйретпейді, ал грамматикалық қабілеттер интуициялық, саналы емес негізде қалыптасады. Осында олардың қалыптасуындағы ең әлсіз жерлері көрінеді, онда сөйлеуді тілдік құрылымдарды қолданады, бірақ олардың грамматикалық ақпараттарын түсінбейді, демек, әрдайым олардың мәнін түсіне бермейді, өз бетінше сөйлемдерді грамматикалық үлгісі бойынша өз бетімен құрастыру қабілетіне ие бола алмайды. Осылайша, Рогованың Г. В ойынша: грамматиканы сөйлеуден бөліп алуға болмайды, грамматикасыз қандай да бір сөйлеу формасын меңгеру байқалмайды, яғни грамматика сөздік және дыбыстық құрамымен бірге тілдің материалдық негізін құрайды. Грамматикаға ұйымдастырушылық рөл тиесілі. Адамның бас миында стереотиптердің жүйесі қызмет етеді, ол осы сөздердің бір түйін ретінде байланыстыруға жауап береді. Стереотиптердің жүйесі интуициялық, ойлануды қажет етпейтін грамматиканың болуын анықтайды, оны әр адам ана тілінде ұстанады. Шет тілін оқу кезінде таңдалған грамматикалық минимумның негізінде стереотиптердің тетігін жасау керек, яғни интуициялық грамматиканы жасау керек, ол шет тіліндегі сөйлеудің жасалуына ықпал етуші еді [5, б. 34] .

Қазіргі кезде коммуникативті құзыреттіліктің қалыптасуындағы грамматиканың алдыңғы қатарлы ұстанымының бекітілуімен грамматикалық қабілеттердің қалыптасу мәселесі ең маңыздыларының бірі болып табылады. Грамматикалық қабілет өзінің табиғаты бойынша біркелкі емес, осылайша өзіне деген кешенді қатынасты талап етеді, ол оның бардық негіздеріне тиесілі болады.

А. Грамматикалық қабілеттің сипаттамалары

Грамматикалық қабілет деп - біз грамматикалық құралдарды автоматты түрде тілде қолдануды түсінеміз.

Е. И. Пассов грамматикалық қабілет деп - сөйлеушінің тілдік негізге сәйкес келетін модельді таңдап, оны берілген тілдің нормаларына сәйкес, яғни өте тез қалыптастыруын айтады. Грамматикалық қабілетте оның құрамындағы әрекететрді бөліп көрсетуге болады:

1) сөйлеушінің тілдік ойына сәйкес келетін құрылымды таңдау;

2) тілдік бірліктердің рәсімделуі, онымен берілген тілдің нормаларына және белгілі бір уақыттық параметрге сәйкес құрылымы толықтырылады ;

3) бұл әрекеттердің дұрыстығы мен адекваттылығын бағалау;

Ол қандай әдістемелік мағынаға ие екендігін анықтау үшін мысалға жүгінейік.

Егер бізден бірдеңе сұрап жатса, біз бас тартқымыз келсе, онда бұл әр түрлі жолдармен беріле алады: «Менің оны істегім келмеуші еді» немесе «Мен оны істемеймін» немесе «Басқа біреуге айтшы» және осы сияқты.

Демек, біздің санамыздағы құрылымдар белгілі бір коммуникативтік міндеттермен байланысты: әр міндет үшін - құрылымдардың функционалдық ұясы. Бірақ міндеттермен байланыс - бұл істің ақыры емес. Сөйлеуші қандай да бір құрылымды таңдайтыны нақты шарттарға тәуелді болып келеді: әріптестен, онымен қарым-қатынастан, көңіл-күйден, мәдениеттен және т. б.

Құрылымды таңдауды қабілеттің функционалдық жағы деп атауға болады. Бірақ оның ресми де жағы бар - рәсімдеу. Берілген тіл бойынша дұрыстығы және сөйлеудің жылдамдығы осыған байланысты. Рәсімдеудің бұл жағы тығыз түрде сөзді және сөз тіркесін шақырумен байланысты, сонымен қатар, құрылымын рәсімдеу оларға негізделген және олардың деңгейіне байланысты болып келеді. Міне сондықтан, грамматикалық қабілетті тек оқушы жақсы білетін лексикалық бірліктердің негізінде ғана қалыптастыруға болады [6, б. 49] .

Б. Қабілеттердің түрлері

Белгілі болғандай, грамматикалық қабілеттер бір-бірінен тілдік коммуникацияның түрлері қаншалықты ерекшеленетін болса, соншалықты өзгешеленеді (сөйлеу, оқу, тыңдау, жазу) .

Сөйлеудің грамматикалық қабілеті деп - ауызша тілде дұрыс коммуникативті-мотивацияланған автоматтандырылған грамматикалық құбылыстарды айтуды түсінеміз. Дұрыс форманың жасалуы мен форманың қолданылуын қамтамасыз етуші грамматикалық қабілеттерді тілдік морфологиялық қабілеттер деп атауға болады (мысалға алсақ, етістіктің жұрнақтарының жасалуы) . Сөйлемдердің барлық түрлеріндегі сөздің дұрыс автоматтандырылған орналасуға жауап беретін қабілеттер синтаксистік тілдік қабілеттер ретінде анықталады.

Морфологиялық және синтаксистік тілдік қабілеттер сөйлеудің жазбаша берілуінің өзгешелігіне орай барынша аналитикалық сипатқа ие. Бұл жерде жазылғанның өзіне қайтып оралу, дайындалған мәтінді түзету мен өзгерту мүмкін болып табылады.

Рецептивті грамматикалық қабілеттер - бұл жазбаша немесе ауызша мәтіндегі грамматикалық ақпараттың нұсқауы мен расшифровкасы бойынша автоматтандырылған әрекеттер.

Ауызша немесе жазбаша мәтінді қабылдау мен түсіну тілдік материалды активті және пассивті білуінде болатындықтан, рецептивті грамматикалық қабілеттер оқудың және тыңдаудың рецептивті-активті және рецептивті-пассивті қабілеттері болып бөлінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.