Күйік жарақатының ауырлығы мен ақырын болжау
Жамбыл облысы әкімдігі денсаулық сақтау басқармасы Жамбыл жоғары медициналық колледжі шаруашылық жүргізу құқығындағы коммуналдық мемлекеттік кәсіпорын
Мамандық: 09130100 Мейіргер ісі
Біліктілігі: 5AB09130100 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: КҮЙІК КЕЗІНДЕ НАУҚАСТАРҒА МЕЙІРГЕРЛІК КӨМЕК КӨРСЕТУ
Орындаған: Қонысбаева Мөлдір ___________
Ғылыми жетекші: Дүйсембаева Ұ. Е. ___________
Тараз, 2024 ж.
МАЗМҰНЫ
Белгілер мен қысқартулар
3
Кіріспе
4-5
1.1
Күйік жарақаттарының ұғымы, этиологиясы, патогенезі, диагностикасы
6-10
1.2
Күйіктің ауданын анықтаудың бірнеше әдістері
10-24
1.3
Алғашқы көмек көрсету ережелері
25-30
2
Негізгі бөлім
31
2.1
Күйік бөлімінің ұйымдастырушылық сипаттамасы
31-32
2.2
Күйік бөлімінің статистикалық мәліметтерін талдау
33-49
3
Зерттеу нәтижелері
50
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
51
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ЕАҰ - емдеу-алдын алу ұйымы
ҚМО - Қоғамдық медициналық орталық
ҚР-Қазақстан Республикасы
ТМД-Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Күйік салдарынан болған жарақаттар біздің қоғамымыздың маңызды медициналық-әлеуметтік проблемасы болып табылады, өйткені бұл науқастардың мүгедектігіне, сондай-ақ өлім-жітімнің жоғары болуына алып келеді. Күйіктен зардап шеккен адамды күйген адам деп атайды.
Бүкіл әлем бойынша, күйіктен жарақат алатын адамдар бірінші ондыққа кіреді.
ДДҰ статистикасы бойынша, жыл сайын шамамен алты миллион адам күйік шалған медициналық көмекке жүгінеді. Қазіргі уақытта күйіктердің жиілігі жылына бір мың адамға жетеді. Күйік жарақатынан туындаған өлім мың адамға шаққанда үш жүз жиырма екі жағдай ретінде бағаланады.
Қазақстанда ДДҰ-ның 2019 жылғы ресми деректері бойынша, күйік алтыншы орында тұр [1, 2].
Күйіксіз әлем қауымдастығының мәліметі бойынша жыл сайын Қазақстанда төрт жүз елу мың күйік құрбаны медициналық көмекке жүгінеді.
Сонымен қатар, 80% жағдайда аздаған зақымдануы бар және негізінен консервативті емдеуді қажет ететін беткей күйіктері бар науқастар басым, ал 70% жағдайда амбулаториялық негізде.
Жыл сайын термиялық жарақаттан зардап шеккен жүз мыңға жуық адам (барлық күйіктердің шамамен отыз пайызы) күйік ауруханасында емделеді. Ауруханаға жатқызылған күйік шалғандардың шамамен сексен пайызында үстіңгі және шекаралық күйік бар.
Көбінесе күйік - бес жасқа дейінгі балаларда кездеседі. Келесі ең көп таралған топ - жиырма бір жастан елу жас аралығындағы ересектер, ер адамдар әйелдерге қарағанда жиі күйеді.
Тыныс алу жолдарының зақымдануы мамандандырылған стационарларға жатқызылған ересек зардап шеккендердің шамамен 30% -ында және жалынның күйіп қалуынан зардап шеккендердің 45% -ында кездеседі [3, 4].
Көптеген ондаған жылдар бойы күйікті емдеу мәселесі зерттеушілер мен клиникалардың назарын аударды. Ал қазіргі уақытта термиялық зақымданған науқастарға жедел хирургиялық көмек көрсетудің сапасы мен тиімділігін арттыру қазіргі хирургияның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Біздің елде жыл сайын жиырма бес мыңнан астам адам күйіктен қайтыс болады. Зерттеушілердің көпшілігі емдеудің сипаты мен алғашқы жиырма төрт сағаттағы мұқият күтім күйік ауруының болжамында шешуші болып табылады деп санайды [5, 6].
Қазіргі заманғы медицинаның барлық жетістіктеріне қарамастан, кең көлемді терең күйіктерге күтім жасау бүгінгі күні ең күрделі нақты мәселелердің бірі болып табылады. Тіндердің зақымдануының массивтілігі, шок пен эндогендік интоксикацияның ауырлығы, көптеген мүшелер дисфункциясының жиі және сөзсіз дерлік дамуы, жергілікті және жалпыланған инфекциялық асқынулар, өлімнің жоғары деңгейі осының бәрі термиялық жарақатты басқа жарақаттардан күрт ажыратады. Күйік ауруын емдеу және диагностикалау процесінің көптеген кемшіліктері термиялық жарақаттың әртүрлі ауырлығы бар науқастарды басқарудың әртүрлі кезеңдерінде пациенттерге күтім жасаудың бірыңғай жоспарының болмауына байланысты.
Бұл зерттеудің өзектілігі күнделікті өмірде және жұмыста, бейбіт және соғыс уақытындағы апаттар жағдайында күйіктердің жиілігімен, күтімнің, оңалтудың күрделілігімен және ерекшеліктерімен, сондай-ақ мүгедектік пен өлімнің жоғары деңгейімен алдын ала анықталған.
Күйік жарақаты маңызды медициналық және әлеуметтік мәселе болып табылады. Соңғы жылдары термиялық жарақаттың ауырлығының жоғарылауы және өртенгендер арасында жалынның күйіп қалу үлесінің артуы байқалады.
Зерттеу мақсаты: күйік жарақаттары бар науқастарды күтудегі мейіргердің кәсіби қызметінің ерекшеліктерін зерттеу
Зерттеу міндеттері:
1. Күйік жарақаты туралы теориялық мәліметтерді оқу;
2. Күйік жарақаты кезіндегі мейіргер ісінің негізгі ерекшеліктерін зерттеу;
3. Күйікке шалдыққан науқастарды күтудегі медбикенің кәсіби қызметі туралы статистикалық мәліметтерге талдау жүргізу;
4. Күйік бөлімінің медбикелері арасында сауалнама жүргізу және жалпы күтім мен жұмысты ұйымдастыруды жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу әдістері: Дипломдық жұмыста осы тақырып бойынша медициналық әдебиеттерге теориялық талдау жасалды; ұйымдастырушылық (салыстырмалы, кешенді) әдіс; социологиялық: сұрақ қою, сұхбат алу; статистикалық - ақпарат массивін статикалық өңдеу..
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер күйік бөліміндегі науқастарға көрсетілетін көмектің сапасын бағалауға мүмкіндік береді.
Тәжірибелік маңыздылығы: Зерттеу барысында шығарылған нәтижелер мен қорытындылар күйік бөліміндегі мейіргерлердің қызмет көрсету сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.
1.1 Күйік жарақаттарының ұғымы, этиологиясы, патогенезі, диагностикасы
Күйіктер. Ыстықтың (жоғарғы температура), химиялық заттардың, электр тогының, радиация сәулесінің жергілікті әсер етуінен болатын жарақаттарды күйік деп атайды.
Күйіктер жиі кездесумен қатар өсу тенденциясы бар тұрмыстық және өндірістік жарақаттар қатарына жатады. Күйік алған жаралыларға көмек көрсетудің азаматтық медицина ғана емес, сонымен қатар әскери - медициналық қызмет үшін де маңызы зор. Өйткені, соғысып жатқан елдер термоядролық қару мен жандырғыш заттар қолдануы мүмкін.
Хиругияның жаңа тарауы - күйіктер хирургиясының пайда болуына үш жағдайдың маңызы ерекше болды: бейбіт кезеңдегі бұл жарақаттың жиі кездесуі, қазіргі кездегі соғыстағы күйіктің ұрыс жарақаты ретінде маңызының үлкендігі және теріні еркін ауыстырып салу әдістерінің пайда болуы. Осы аталған жағдайлардың біріншісі ертеден белгілі болса, екіншісі екінші дүниежүзілік соғыстың аяғында пайда болды. Сондықтан күйген адамдарға арнаулы көмек қызметін құру туралы мәселенің соғыс алдындағы жылдарда көтерілуі кездейсоқ болған жоқ. Бұл мәселенің клиникалық тұрғыдан ұйымдастыру экономикасы дамыған елдерде екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін басталып кетті.
БДҰ (ВОЗ) мәліметі бойынша термиялық жарақаттар бейбіт кездегі жарақаттардың 6% құрайды. Балалар жарақаттарының ішінде өлім себептерінің 20%, ал 65 жастан асқандар арасында 28% құрайды. Термиялық күйіктер жиі кездеседі. Термиялық күйіктер кезінде ең алдымен тері және жоғарғы тыныс жолдарының кілегей қабығы зақымданады. Терінің көлемі адам денесінің 16 - 17 бөлігін құрайды. Дерма мен эпидермисті қос алғандағы салмағы адам қанының салмағына тең. Ересек адамның терісінің ауданы 1,5 м -тан 2,5 м -қа дейінгі аралықта. Күйіктің ауданын анықтау кезінде бастапқы шама ретінде 1,7 м[2] алынады. Терінің эпителий қабатында діңгекті қан тамырлары жоқ. Бұл аталған тамырлар бүртікті қабаттың ұшына дейін ғана жетеді де мальпиги қабатынан жоғары өтпейді. Теріде үш капилляр қабаты бар: 1-шісі - беткі қабат, дерманың бүртікті қабатында орналасқан, 2-шісі - аралық қабат - тер бездері мен шаш қапшықтарының деңгейінде орналасқан, 3-шісі дерманың астында орналасады. Эпителий жамылғысының клеткалары оттегінің жетіспеуіне төзімді және олардың бітісіп кету қабілеті өте жоғары.
Терінің көптеген қызметтерінің ішінде кедергілік, қызу реттегіш, дезинтоксикациялық, тыныс алу (газ алмасудың 1%), ферменттік, иммунологиялық және қан депосы қызметтерін атауға болады.
Күйіктердің жіктелуі
Күйік алған жағдайына байланысты:
өндірістік;
тұрмыстық;
соғыс кезіндегі.
Бейбіт кезеңде өндірістік күйік пен тұрмыстық күйік бірдей жиілікте кездеседі. өнеркәсіптің жоғарғы температурамен, химиялық реакциялармен байланысты салаларында күйіктің үлес салмағы күрт өсті және барлық жарақаттардың бестен бір бөлігін құрайды.
Ең жиі кездесетін күйік тері күйігі, тыныс жолдарының, өңеш пен асқазанның термиялық күйіктері оған қарағанда сирек кездеседі.
II. Этиологиялық себептеріне байланысты:
термиялық;
химиялық;
электрлік;
сәулелік.
Термиялық күйіктер.
Адам тіндерінің тіршілігінің температуралық шегі шамамен 45[0] С тең. Сондықтан, терінің зақымдану дәрежесі мына факторларға байланысты:
Әсер ету температурасына - ол неғұрлым жоғары болса, жарақат соғүрлым ауыр болады, күйік температура 50[0]С және одан жоғары болған кезде дамиды.
Теріге жанасатын заттың жылу өткізгішітігіне (ауа, су буы, жалын, металл зат және т.б.). Жылу өткізгіштігі жоғары болса, зақымдану да ауыр болады.
Ыстық агентпен жанасу уақытына: уақыт неғұрлым ұзақ болса, жарақат соғұрлым ауыр болады.
Қоршаған ортаның ылғалдылығына: ылғалдылығы жоғары болса, күйік дәрежесі үлкен болады.
Химиялық күйіктер. Бұл күйіктер тері мен кілегей қабықтарға әртүрлі химиялық заттардың түсуінен пайда болады (қышқылдар, сілтілер). Кейбір жағдайларда пациенттер күшті химиялық заттарды байқамай ішіп қойған кезде ауыз қуысы, өңеш және асқазан күйеді. Барлық күйіктердің ішінде химиялық күйіктердің үлес салмағы 5-7% тең.
Электр күйіктері. Бұл күйіктердің алатын үлесі 3%. Олардың бір ерекшелігі ішкі ағзалар электромагниттік өріспен зақымданады.
Сәулелік күйіктер. Сәулелік күйіктер инфрақызыл, ультракүлгін және иондаушы сәуле әсерінен болуы мүмкін. Сәулелік энергия жергілікті өзгерістермен қатар организмде жалпы өзгерістер қоздырады. Бұл өзгерістер сәуле ауруы деп аталады.
III. Күйіктің орналасқан жеріне байланысты:
Дененің функциялық белсенді бөліктерінің күйігі (аяқ-қол);
Дененің қозғалмайтын бөліктерінің күйігі (кеуде);
Беттің күйігі;
Бастың шашты бөлігінің күйігі;
Жоғарғы тыныс жолдарының күйігі;
Шап аралығының күйігі.
Беттің күйігі адам өмірі үшін өте қауіпті. Бет күйігі басым көпшілігіне көз, тыныс жолдарының күйігімен қабаттасып келеді және пациенттердің жағдайын ауырлата түседі.
Шап аралығының күйігі де ауыр күйіктердің қатарына жатады. Артқы тесік пен зәр шығаратын өзектің қызметін бұзып, арнаулы операциялар жасауды қажет етеді.
Зақымдану тереңдігіне байланысты.
Кеңестен кейінгі кеңістікте хирургтердің Бүкілодақтық XXVII съезінде қабылданған жіктеу қолданылады.
Зақымдану тереңдігіне байланысты күйікті 4 дәрежеге айырады:
I дәрежелі күйік. Зақымдану тек эпидермисті қамтиды. Терінің қызаруы, ісінуі, ашыған ауырсыну сезімімен көрініс береді. Бұл құбылыстардың негізінде тұрақты артериялық гиперемия мен қабынулық экссудация жатыр.
II дәрежелі күйік. Тері тереңірек зақымданады, бірақ бүртікті қабаты сақталады. Эпидермис дермадан ажырап, мөлдір, сары түсті сұйық толған көпіршіктер пайда болады.
І а дәрежелі күйік терінің ішінара (бүртікті қабаттың ұштарының) өлі еттенуімен сипатталады, әйтседе терінің тереңдегі қабаттары мен оның туындылары (шаш қапшықтары, тер мен май бездері) сақталады.
ІІІ б дәрежелі күйік. Терінің толық өлі еттенуімен сипатталады. Кейде тері астындағы шел қабаттары да зақымдануы мүмкін.
IV дәрежелі күйік. Тері мен тері астындағы шел қабаттары ғана емес, тереңде орналасқан тіндер де өлі еттенеді (бұлшық ет, сіңірлер, сүйек пен буындар).
Тәжірибе тұрғысынан алғанда, емдеу ерекшеліктеріне байланысты барлық күйіктерді екі топқа бөлуге болады.
Бірінші топ - беткі күйіктер (I - II - ІІІ а дәрежелі күйіктер). Бұл күйіктерде терінің жоғарғы қабаттары зақымданады. Тері кетігінің өздігінен жабылуы мүмкін, өйткені эпителизацияның негізгі көздері (эпителийдің түзуші қабаты, май мен тер бездерінің шығаратын өзектері, шаш қапшықтар) сақталады. Беткі күйіктер консервативтік еммен тері жамауды қолданбай-ақ жазылады.
Екінші топ - терең күйіктер (ІІІ б - IV дәрежелі) терінің толық және тереңде жатқан тіндердің өлі еттенуімен сипатталады. Бұл күйіктерді емдеу үшін теріні операция жолымен қалыпқа келтіру қажет.
Батыс елдерінде бес дәрежелі жіктеу қолданылады. Бұл жіктеудің айырмашылығы күйіктің ІІІ б дәрежесі IV дәреже деп, IV дәрежесі тиісінше V деп аталған.
Зақымдану ауданына байланысты
Күйіктің ауырлық дәрежесін анықтау үшін зақымданған беттің ауданын анықтаудың маңызы зор. Оның ішінде күйіктің ауданының абсолюттік шамасының емес, жалпы дене ауданына қатынасы арқылы көрсетілген салыстырмалы ауданының маңызы ерекше. Адам денесінің жалпы ауданы 15000 см -тан 21000 см -ге дейінгі аралықта.
Күйіктің жалпы ауданын және терең күйіктердің ауданын анықтауға мүмкіндік беретін көптеген арифметикалық, графикалық жобалар мен есептер ұсынылған. Күйіктің ауданын дәл анықтау әр адамның индивидуалдық ерекшеліктеріне - бойы, салмағы, аяқ-қолының ұзындығына байланысты өте қиын.
Күйіктің ауданын анықтау кезінде терінің табиғи қыртыстарын ескеру қиын, сонымен қатар, бір аймақты бір аймақтан бөліп тұратын айқын шекараның болмауы да күйіктің ауданын анықтауды қиындата түседі.
Өлшеу нәтижелеріне терінің созылмалық қасиеті де әсер етеді. Күйіктердің ауданын өлшеуді олардың жиегінің тегіс болмауы, дененің бетінде шашырап орналасуы да қиындатады.
1.2 Күйіктің ауданын анықтаудың бірнеше әдістері
Күйіктің ауданын анықтаудың бірнеше әдістері ұсынылған
А. Уоллестің әдісі (1951 ж.). Бұл әдіс тоғыздық ережесі деген атпен белгілі болды. Бұл ережеге сәйкес дененің негізгі бөліктері 1-2 тоғыздықтан тұрады (дененің жалпы ауданының 9%) - тиісінше 9-18 %. Балаларда бұл қатынас өзгешелеу және жасына сәйкес өзгеріп отырады.
Тоғыздық ережесіне сәйкес бас пен мойын 9%, қолдың ауданы 9 ■ 2 =18%, кеуденің алдыңғы беті - 9 ■ 2 =18%, кеуденің артқы беті - 9 ■ 2 =18%, сандардың ауданы - 9 ■ 2 =18%, балтыр аяқ басымен - 9 ■ 2 =18%, шап аралығы -1%. Уоллестің жобасы дәл болмағанмен күйіктің ауданын тез де қарапайым түрде анықтауға мүмкіндік береді.
И.И. Глумовтың әдісі (1953ж.). Бұл "алақан әдісі" деген атпен белгілі. Бұл ереже бойынша күйіктің ауданы 1%-ке тең зардап шегушінің алақанының ауданымен өлшенеді.
Б.Н. Постниковтың әдісі (1949 ж.). Б.Н. Постников күйген теріге стерильденген дәке немесе целлофан салып, күйіктің жиектерін сол дәкеге немесе целлофанға көшіруді ұсынды. Осылайша, миллиметрлік қағаз көмегімен күйіктің абсолюттік ауданы анықталады. Сонан соң дененің жалпы ауданына қатынасы арқылы күйіктің пайыздық ауданы анықталады. Бұл әдіс ұзақтығы мен машақаты көптігіне байланысты тәжірибеде қолданылмайды.
Г.Д. Вилявиннің жобасы. Күйіктің ауданын құжаттау мен есептеу үшін бірқатар авторлар адам денесі көрсетілген әртүрлі пішіндегі штамптар әзірледі. Бұл штамптар белгілі бір ауданға сәйкес келетін шаршыларға бөлінген. Бұл шаршылар скиццалар деп аталады. Кең таралған жоба Г.Д. Вилявиннің жобасы. Бұл жоба адам денесінің алдыңғы және артқы бетінің жобасы. Күйіктің тереңдігі әртүрлі бояумен немесе штрихпен көрсетіледі. Дененің бүйір бетінің жағдайын көрсету үшін профильдік скиццалар жасалған.
Күйікті көрсетудің Ю.Ю. Джанелидзе шығарған формуласы.
Күйіктің ауырлығы 3 негізгі фактор бойынша анықталады:
күйіктің тереңдігі (дәрежесі);
күйіктің ауданы (%);
күйіктің орналасқан жері.
Бұл аталған әдістердің барлығының бір кемшілігі - күйік жөнінде толық мәлімет бермейді.
Бұл орайда Ю.Ю. Джанелидзе (1931 ж.) ұсынған, кейін В.В. Васильев пен В.О. Верхолетов толықтырған формула дәлірек көрінеді.
Бұл формуланың қазіргі кездегі көрінісі мынадай: күйік бөлшек түрінде көрсетіледі. Оның алымында күйіктің ауданы, жақша ішінде терең күйік ауданы, ал бөлімінде - күйіктің дәрежесі көрсетіледі. Сонан соң - негізгі зақымданған аймақтар көрсетіледі (бас, мойын, кеуде және т.б.).
Мысалы, бас пен мойынның 10% (оның ішінде 5% терең күйік) II - III дәрежелі термиялық күйігі деген диагноз былайша жазылады:
Термиялық күйік 10% (5% ) бас, мойын.
Күйіктердің клиникасы
Күйіктің клиникасы күйік жарасындағы жергілікті өзгерістер мен күйік ауруының жалпы көріністерінен құралады.
Күйік жарасындағы жергілікті өзгерістердің нобайы мынадай:
Термиялық агенттің әсерінен болатын анатомиялық және функциональдық өзгерістер;
Реактивті қабыну процестері;
Регенерация.
Бұл аталған процестердің сипаты ең алдымен тіндердің зақымдану дәрежесіне байланысты. Күйік неғұрлым ауыр болса, тіндердегі морфологиялық өзгерістер де айқын және клиникасы әр алуан болады.
Күйіктің дәрежесі (тереңдігі) жоғарыда келтірілген төрт дәрежелі жіктеу бойынша көрсетіледі (I - IV дәреже). Күйіктің тереңдігін анықтаудың дәлдігі мен уақытылығына емдеу әдісін таңдау мен дерттің ақыры көп байланысты. Өлі еттенудің тереңдігін ерте анықтау комбустиологиядағы ең маңызды мәселенің бірі болып отыр.
Зақымдану тереңдігін анықтау.
Зақымдану дәрежесін анықтау анамнездің мәліметтеріне, күйік жарасын қарау кезінде алынатын мәліметтерге және қан айналысы мен сезімталдықтың бұзылу дәрежесін анықтайтын бірқатар диагностикалық сынамалар нәтижесіне негізделеді.
Күйік аймағын қараған кезде қызару, қабық, өлі еттену ошақтары сияқты белгілерге назар аудару керек. Тиісінше, табылған белгілерге сүйене отырып, күйіктің тереңдігін болжауға болады. Күйік дәрежесін ажырату үшін, әсіресе, ІІІ а және ІІІ б дәрежелерін ажырату үшін қан айналысы мен сезімталдықтың бұзылуын анықтайтын әдістер, арнаулы бояғыш заттар мен ферменттік препараттар қолданылады.
Қан айналысының бұзылуын анықтау. Беткі күйіктерге тән құбылыс.
а) Басу әдісі
Қан айналысының бұзылу дәрежесіне байланысты үш аймаққа айырады:
Гиперемия аймағы. Беткі күйіктерге тән. Қызарған теріні басқан кезде тері бозарады.
Іркіліс аймағы. Басқан кезде терінің түсі өзгермейді. Өйткені айқын көктамырлық іркіліс пайда болады. Әдетте, бұл құбылыс 1 тәуліктің аяғына таман дамиды (сынама аталған мерзім өткен соң айқын байқалады). Сонымен қатар, артериялық қан қысымын өлшейтін аппаратпен 60-80 мм.сын. бағ. тең қысым жасалса, некроз болған жерлерде көгеру байқалмайды. Мұндай өзгерістер ІІІ б және IV дәрежелі күйіктерге тән.
Қан айналысы толық жоқ аймақ. Терең күйіктерде, ылғалды, құрғақ өлі еттену аймақтарында байқалады.
1-ші аймақтағы өзгерістер қайтарымды, 2-ші аймақтағы өзгерістер де қайтарымды болуы мүмкін, кейде өлі еттену ошақтары да байқалады, 3-ші аймақ өлген тіндер аймағы. Осылайша, өлі еттену процестері 2-ші және 3-ші аймақтарда пайда болуы мүмкін.
Қан айналысын бағалаудың объективті әдістері де бар.
Тетрациклиндік флюоресценция әдісі. Окситетрациклинді ішкеннен соң қараңғы бөлмеде күйік болған жерді кварц лампасымен сәулелейді. Беткі күйіктер (I - ІІІ а дәрежелі) сары түсті жарық береді, ал терең күйіктерде мұндай құбылыс байқалмайды.
Термометрия әдісі. Терідегі қан айналысы бұзылса температурасы төмендейді. Бұл әдістің көмегімен ІІІ а, ІІІ б дәрежелі күйіктерді ажыратуға болады. ІІІ б дәрежелі күйікке шалдыққан жерлерде температура 1,5 -2[о]С -қа төмен.
Ауырсыну сезімін анықтау. Ауырсыну сезімі ІІІ а дәрежелі күйікте күрт төмендейді, ІІІ б, IV дәрежелі күйікте тіпті болмайды.
Күйік тереңдігін анықтаудың тағы бір әдісі - терідегі түкті жұлып көру - егер науқас ауырсынатын болса және түк тез жұлынбаса - күйік беткі күйік; терең күйікте түктер оңай алынады, ауырсыну сезімі болмайды.
Аталған сынамаларды дұрыс бағалау үшін тексеруді терінің сау немесе беткі күйік жағынан бастау қажет.
Бояғыш заттарды қолдану. Терең өліеттену аймағын анықтау үшін тіндерді Ван-Гизон әдісімен бояуды пайдаланады. Зақымданбаған тері мен I - II дәрежелі күйіктер айқын раушан түске боялады. Ал ІІІ а дәрежеде - сарғыш түске, ал терең күйіктер - қанық сары түске боялады. Эванс көгін ішке жіберу арқылы бояу өте сирек қолданылады. Өйткені боялған тіндердің бақылау қиынға түседі.
Ферменттік әдіс. Тіндердің зақымдану тереңдігін ферменттік әдіспен анықтау тері биопсиясын жасауды қажет етеді. Алынған биоптаттарды дифосфопиридиннуклеотидфосфатаза ерітіндісі бар пробиркаға салады. Тіршілігі сақталған тіндер 3-5 минуттен соң біркелкі көгілдір түске боялады. Өлі еттенген тіндер боялмайды немесе ала боялады.
Бұл аталған әдістердің барлығы да беткі және терең күйіктерді ерте және шексіз дәлдікпен ажыратып бере алмайды, сондықтан бұл орайда дәрігердің санаттық дәрежесі мен тәжірибесінің маңызы зор.
Күйік жарақатының ауырлығы мен ақырын болжау. Терең де ауқымды термиялық күйіктер пациенттің өміріне қауіп төндіреді. Орта жастағы ересек адамдар үшін I дәрежелі тотальдық күйік пен 30% астам II және а дәрежелі күйік, ІІІ б және IV дәрежелі 10 -15% - дан астам теріні қамтитын күйіктер, сонымен қатар бет пен шап аралығының күйіктері адам өмірі үшін қауіпті саналады.
Күйік кезіндегі болжамды анықтайтын қарапайым әдістерге "жүздік ережесі" мен Франк индексі жатады.
Жүздік ережесі.
Науқастың жасы мен күйік ауданының салыстырмалы шамасының қосындысынан тұрады (жалпы дене ауданына қатынасы %). Егер алынған қосынды:
60 - болжам қолайлы;
61-80 - болжамның қолайлылығы салыстырмалы;
81 - 100 - болжам күдікті;
100 - болжам қолайсыз.
Бұл әдіс тек ересек адамдарға ғана қолданылады.
Франк индексі. Франк индексін беткі күйіктер ауданы мен терең күйіктердің үш еселеген ауданын қосу арқылы алады.
Егер индекс:
30 - болжам қолайлы;
31-60 - болжам салыстырмалы түрде қолайлы;
61 - 90 - болжам күдікті;
91 - болжам қолайсыз.
Күйік ауруы
Күйіктер организмде барлық өмірлік маңызды жүйелерді қамтитын патологиялық өзгерістер кешенін тудырады. Күйік жарақаты және оған байланысты дамитын ішкі ағзалардағы өзгерістер өзара әсерлесу мен өзара байланыста болатын патологиялық процесс күйік ауруы деп аталатын нозологиялық форма болып табылады.
Бұл дерт айқын түрде беткі күйіктер 25- 30% астам болғанда, ал терең күйіктер 10% астам болғанда дамиды. Бұл дерттің ауырлығы, асқынулар жиілігі және ақыры негізінен терең зақымданулардың ауданына байланысты. Жара процесінің сипаты да үлкен роль атқарады.
Күйік жарасында ылғалды өліеттену болған кезде, тірі тіндер мен өліеттенген тіндер арасында айқын шекара болмайды, тіндердің басым бөлігі некробиоз жағдайында болады. Осы кезде улы заттардың қанға сіңуі өте басым түрде байқалады.
Осындай жағдайларда іріңді процестер жалғасатын болса, шағын терең күйіктің өзінде жалпы құбылыстар айқын көрініс береді. Егер құрғақ коагуляциялық өліеттену кезінде, күйік ауруының ауыр ағымы ауданы асатын 15 -20% асатын терең күйіктерде байқалады.
Ауқымды да терең күйіктерде организмнің айқын жалпы реакциясы жарақат алғаннан соңғы алғашқы сағаттардан-ақ басталады да, тері жамылғысы толық қалпына келгеннен соң біршама уақытқа созылады. Бұл кезде байқалатын жалпы өзгерістер соншалық ауыр болып, кейде асқынулар тудырып, өлімге әкеп соғуы мүмкін.
Күйік ауруы - тері мен оның астындағы тіндердің термиялық жарақаты кезіндегі организмнің жалпы реакциясы мен ішкі ағзалардың қызметінің бұзылуының клиникалық белгілерінің жиынтығы.
Күйік ауруының кезеңдерінің қазіргі кездегі жіктеулерінің ешқайсысы патогенез тұрғыдан негізделген емес және емдеу тәжірибесінің сұраныстарына толық жауап бермейді.
Дюпюитрен күйік ауруы кезіндегі жалпы бұзылыстар мен өлімді, жарақат алу кезіндегі қатты қорқыныш пен қатты ауырсыну сезімі салдарынан болатын жүйкелік - рефлекстік шокпен түсіндіреді.
Барадок пен Тронов жалпы өзгерістерді, қанның қойылуына, қан айналысының бұзылуына әкеп соғатын плазма жоғалтумен түсіндіреді.
Дене қызуы көтерілген кезде қанның қызыл түйіршіктерінің қызметінің бұзылуы туралы да ойлар айтылды.
Күйік ауруы кезінде дамитын бұзылыстардың патогенезін толық түсінбеудің салдарынан, осы кезге дейін барлығын қанағаттандыратын, бірегей терминология болмай отыр. Күйік ауруының жекелеген кезеңдерінің айқын болмауынан, бір түсінікке әрқилы мән беріледі.
Күйік ауруының кезеңдерін сипаттау үшін негізінен жарақаттан соң өткен мерзімге, ішінара күйік жарасында болып жатқан өзгерістер динамикасына сүйенуге тура келеді.
Қазіргі кезде күйік ауруының ағымын 4 кезеңге бөледі:
I кезең - күйік шогы. Жарақат алғаннан кейін дереу немесе алғашқы сағаттар ішінде дамиды. 3 тәулікке дейін созылуы мүмкін.
II кезең - жедел токсемия. Күйік жарақатын алғаннан кейін 10-15 күнге созылады.
III кезең - септикотоксемия. Өліеттенген тіндердің түсуімен сабақтасты. Күйіктің ауырлығына, асқынуларға және емдік шаралардың сипатына байланысты. Ұзақтығы 2-3 аптадан 2-3 айға дейін.
IV кезең - сауығу (реконвалесценция). Жараның өздігінен жазылуы немесе теріні операция жолымен қалыпқа келтірген соң байқалады. Күйік ауруының бұл келтірілген кезеңдері шартты, өйткені кезеңдер арасында айқын шекара жүргізу кейде мүмкін болмай қалады.
Жарақаттың ауырлығына, организмнің индивидуалдық ерекшеліктеріне, жүргізілген емге, теріні операция жолымен қалыпқа келтіру мерзіміне көп нәрсе байланысты. Дегенмен, күйік ауруын кезеңдерге бөлу организмде болып жатқан процестерді түсіну, әртүрлі патологиялық процестермен күрес шараларын қабылдау үшін қажет.
Күйік шогы
Күйік шогы тері мен тері астындағы тіндердің ауқымды термиялық жарақаты кезінде дамитын патологиялық процесс және ол күйіктің ауданы мен тереңдігіне, емдік шаралардың уақытылығы мен сәйкестігіне байланысты 72 сағатқа дейін созылады.
Күйік шогының негізінде күйдіргіш агентпен тіндердің ауқымды талқандалуы жатыр.
Мұның өзі гемодинамиканың, микроциркуляцияның бұзылуына, су - электролиттік баланс пен қышқылдық - негіздік тепе-теңдіктің өзгеруіне әкеп соғады.
Күйік шогының жарақаттық шоктан өзгеше өзіне ғана тән белгілері мыналар:
қан жоғалтудың болмауы;
плазма жоғалту;
қанның қызыл түйіршіктерінің ыдырауы;
бүйрек қызметінің өзіндік бұзылулары.
Күйік шогының дамуында 2 патогенетикалық механизм бар:
Шамадан тыс афференттік (ауырсыну) импульсациясы орталық жүйке жүйесінің қызметінің, бастапқыда қозумен, кейінірек тежелумен сипатталатын өзгерістеріне, эндокриндік ағзалар қызметінің күшеюіне әкеп соқтырады. Соңғысы қанға АКТГ-ның, катехоламиндердің, гипофиздің диурезге қарсы гормонының, кортикостероидтардың және басқа да гормондардың көптеп бөлінуіне себеп болады. Өмірлік маңызды ағзалардың тамырларының тонусы сақталғанмен, шеткі аймақтағы қан тамырлары тарылып, қан қайта бөліске түседі, айналыстағы қан көлемі азаяды.
Тері мен тері астындағы тіндердің күйікке шалдығуы салдарынан, қабыну процесінің медиаторларының әсерінен организмде жергілікті және жалпы бұзылыстар дамиды: көп мөлшерде плазма жоғалту, микроциркуляцияның бұзылыстары, ауқымды гемолиз, су-электролит балансындағы, қышқылдық-негіздік тепе-теңдіктегі өзгерістер, бүйрек қызметінің бұзылуы.
Күйік шогының негізгі патогенетикалық факторы плазма жоғалту. Плазманың азаюына, күйген тіндерде қан тамырларына белсенді әсер ететін заттардың (серотонин, гистамин) жиналуынан капиллярлардың қабырғасының өткізгіштігінің ұлғаюы себеп болады. Капилляр қабырғалары арқылы көп мөлшерде плазма бөлініп шығады, зақымданған аймақтағы тіндер ісініп, айналыстағы қан көлемі одан сайын азая түседі. Қан тамырларының өткізгіштігі күйік алған сәттен бастап-ақ бұзылады, дегенмен, клиникалық айқын көрініс 6-8 сағаттан соң пайда болады. Бұл кезде айналыстағы қан көлемінің азаюы да айқындала түседі.
Осы кезде бас көтеретін гиповолемияның салдарынан бүйректегі, бауырдағы, ұйқы безіндегі микроциркуляцияның бұзылыстары жатады. Бұл процестерге гемоконцентрация, коагулологиялық, реологиялық бұзылыстар ұйытқы болады.
Микроциркуляторлық бұзылыстар салдарынан күйік аймағында екіншілік өліеттену, асқазан - ішек жолдарында жедел жаралар мен эрозиялар, өкпе қабынуы, бүйрек, жүрек, бауыр қызметінде бұзылыстар дамиды.
Дене қызуының көтерілуі қанның қызыл түйіршіктерінің бұзылуына әкеп соғады. Ал бұл құбылыс плазмадағы калий деңгейінің көтерілуінің себебі, клеткалар жарғағының бұзылуы салдарынан натрий клетка ішіне көшеді де, клетка ішілік ісіну дамиды.
Күйіктен кейінгі алғашқы сағаттарда клетка сыртындағы сұйықтық көлемі, күйік бетінен, сау теріден, тыныс жолдарынан булану және құсу салдарынан 15-20% -ға азаяды.
Организмдегі су мен электролит айналысын қалыпқа альдостерон мен диурезге қарсы гормон келтіріп отырады. Аталған гормондардың мөлшерінің көбеюі су мен натрий реабсорбциясын көбейтеді. Осылайша, біртіндеп метаболикалық ацидоз дамиды.
Бүйрек қызметінің бұзылуы.
Олигоурияның негізгі себептері - бүйректегі қан айналысының бүйрек қан тамырларының тарылуы салдарынан күрт азаюы, айналыстағы қан көлемінің азаюы, қанның реологиялық қасиеттерінің бұзылуы және гемолиз өнімдері мен эндотоксиндердің әсері.
Клиникасы.
Күйік шогының клиникасының 3 дәрежесі бар.
Бірінші дәрежелі күйік шогы (жеңіл күйік шогы) жас және орта жастағы, анамнезінде ауырлататын факторлар жоқ, дене бетінің15 -20% күйікке шалдыққан және Франк индексі 30-ға дейінгі науқастарда байқалады.
Егер зақымдану беткей болса, зардап шегушілердің басым көпшілігі күйікке шалдыққан жерде күшті ауырсынуды сезінеді. Сондықтан, алғашқы минуттарда, кейде алғашқы сағаттар бойы науқастардың көпшілігі қозу жағдайында болады. Жүрек соғуының орташа жиілігі - минутына 90 ретке дейін. Артериялық қан қысымы немесе сәл көтеріңкі. Тынысы бұзылмаған. Сағатына түзілетін зәрдің мөлшері қалыптағыдай. Егер инфузиялық терапия жүргізілмесе немесе 5-6 сағатқа кеш басталса несеп түзілуі азайып орташа дәрежедегі гемоконцентрация дамуы мүмкін.
Екінші дәрежелі күйік шогы (ауыр күйік шогы) науқас терісінің 21- 40% зақымданғанда дамиды (Франк индексі 31-60). Сана сақталса да тежелумен және самарқаулықпен алмасатын қысқа мерзімді психмоторлық көтерілумен сипатталады. Науқастың жиі-жиі жүрегі айнып, құсады. Тері жамылғылары мен көрінетін кілегей қабықтары боз, құрғақ. Дененің шеткі аймақтары көгереді (акроцианоз), жүрек соғуы минутына 100-120-ға дейін жиілейді. Артериялық қан қысымы төмендеуге бейім болады және тек инфузиялық терапия мен кардиотоникалық дәрілерді қолданғанда ғана тұрақтанады. Зардап шегушілер тоңады, дене қызуы қалыптағыдан төмен. Науқастарды шөл қысады, диспепсиялық құбылыстар байқалады. Асқазан - ішек жолдарының парезі орын алуы мүмкін. Зәрдің бөлінуі азаяды. Диурезді тек қана дәрілердің күшімен ғана ұстап тұрады. Гемоконцентрация күшейе түседі (гематокрит 60-65%-ға дейін өседі). Жарақат алған алғашқы сағаттан бастап-ақ тыныс арқылы өтемделіп (компенсация) отыратын орта дәрежелі метаболикалық ацидоз байқалады.
Үшінші дәрежелі күйік шогы (аса ауыр күйік шогы) терең, дене ауданының 40%-дан астамын қамтитын күйіктерде байқалады (Франк индексі 61 -ден астам) және өте ауыр бұзылыстармен сипатталады. Жарақат алғаннан соң 2-3 сағат ішінде науқастың сана-сезімі бұзылады - тежелу мен сопор пайда болады. Тамыр соғуы жіп тәріздес, артериялық қан қысымы 80 мм.сын.бағ., кейде одан да төмен болады. Осылайша ішкі ағзалардың қанмен қамтамасыз етілуі бұзылады.
Тынысы беткей. Аса ауыр күйік шогының қолайсыз клиникалық белгісі асқазан -ішек жолдарының парезі - жүрек айну, құсу, ықылық ату, "кофе тұнбасы" түстес құсық (асқазанның жедел жаралары мен эрозияларынан қан кету) пайда болады.
Микроциркуляцияның ауыр бұзылыстары мен клетка жарғақтарының (мембраналарының) өткізгіштігінің ұлғаюы зардап шегушінің өміріне қауіп төндіретін ағзалар мен жүйелердің қызметінің бұзылуына бастау болады. Бүйрек шамасыздығы зәр түзілуінің азаюымен немесе тіпті болмауымен көрініс береді.
Зәрдің алғашқы порцияларында микро - макрогематурия пайда болады, кейінірек зәрдің түсі қара - қоңыр түсті боялады. Гемоконцентрация алғашқы 2-3 сағатта-ақ айқындала бастайды, гематокрит 70% -ға дейін көтеріледі. Гиперкалиемия өршіп, өтемсіз (декомпенсация) ацидоз дамиды. Дене қызуы 36[о]С -дан төмен болады. Лабораториялық көрсеткіштер ішінде болжам тұрғысынан қолайсыз көрсеткіш ретінде айқын аралас ацидоз бен буферлік негіздер тапшылығын атауға болады.
Жедел күйік токсемиясы
Күйік шогы қолайлы ағым болған жағдайда біртіндеп токсемия сатысына көшеді. Бұл саты өзінің даму шегіне күйіктен соңғы 2-3 күнде жетеді және 10-15 күнге созылады.
Осы кезеңнің аяғы күйік жарасындағы іріңді процестердің басталуымен ұштасады.
Токсемия күйік шогынан кейін немесе шоксызда дами береді. Терең зақымданулар кезінде күйік токсемиясы күйік ауруының III сатысы - септикотоксемияға жалғасады да, жеңіл күйіктерде сауығумен аяқталады.
Күйік токсемиясының патогенезі. Күйік ауруының бұл кезеңінің айқын ерекшелігі - интоксикацияның көрінісі ретінде бағаланатын белгілер.
Шоктың бетін қайтарып, қан айналысы қалыпқа келгеннен кейін күйік аймағынан белсенді заттар қанға сіңе бастайды.
Терінің термиялық зақымдануы спецификалық токсиннің түзілуіне себеп болады деген ойды алғаш рет В.Н. Авдаков (1876 ж.) айтқан және осы қағида кейінгі көптеген зертеулерге негіз болды.
Жедел күйік токсемиясының даму себебін ертеден организмде бейспецификалық токсиндердің пайда болуымен байланыстырады. Оларға микроциркуляциялық бұзылыстарды негізінде маңызы зор кіші молекулалы қүрамалар - гистамин, серотонин, простогландиндер жатады.
Осы күні күйік кезінде организмде түзілетін токсиндердің табиғаты белгілі болып отыр. Солардың бірі - антигендік спецификасы бар гликопротеид. Бұл токсинннің улы әсері - АТФ -азаны бәсеңдетеді және тіндердің АТФ энергиясын пайдалануына кедергі жасайды.
Токсиндердің енді бірі липопротеидтер ("күйік токсиндері" деп аталады). Олар жылу әсерінен суын жоғалтқан эндоплазматикалық мембраналардан пайда болады. Бұл токсиндердің әсерінен клеткалар гликогенді жоғалтады.
Соңғы жылдары жедел күйік токсемиясының дамуында негізгі рольді улы олигопептидтер немесе орта массалы молекулалар атқарады деп
санайды. Олардың улы әсері орта массалы молекулалардың лимфоциттердің фагоциттік белсенділігі мен тіндік тыныс процестерін бұзуымен түсіндіріледі. Орта молекулалардың мөлшері мен токсемияның клиникалық көріністерінің ауырлық дәрежесі тікелей байланыста. Олардың улы әсері протеолиз ферменттерінің белсенділігін күшейтіп, ингибиторлардың белсенділігі азайған кезде көрініс береді.
Протелиз ферметтерінің тіндерге әсері белоктарды ыдыратады - қандағы креатинин мен мочевинаның деңгейі артады.
Күйікке шалдыққан адамның организміне гемолиз өнімдері мен фибриннің ыдырау өнімдері де уытты әсер етеді.
Интоксикация синдромының даму барысында улы өнімдерден өзге бактериялық фактордың да ролі зор. Күйікке инфекция ауруханадағы инфекция көздерінен жұғады.
Тіндерде бактериялардың таралуына терінің болмауы, қан айналысының бұзылуы, тамыр бітелуі, организмнің қорғаныш күштерінің әлсіреуі себеп болады.
Токсемияның клиникасы
Диурездің қалыпқа келуі мен дене қызуының көтерілуі күйікке шалдыққан адамның шоктан шығуының және күйік ауруының екінші кезеңі күйік токсемиясының басталғанының негізгі белгілері болып табылады. Бұл кезең - белоктардың ыдырау, бұзылған зат алмасу процестерінің аралық және күйік жарасындағы микрофлораның токсиндерімен улануының салдары.
Токсемия кезеңі 2-4 тәуліктен 10-15 тәулікке дейін созылады және организмде аутосенсибилизация типтес иммунологиялық өзгерістер тудырады.
Жедел күйік кезеңінде орталық жүйке жүйесі мен бас миының ісінуімен (қозу, сандырақтау, галлюцинациялар, құрысулар), улану микокардитімен (тахикардия, артериялық қан қысымының төмендеуі, жүрек тондарының бәсеңдеуі), тыныс алу ағзаларының бұзылыстарымен (пневмония, өкпе ісінуі), диспепсиялық бұзылыстар (тәбет қашуы, шөлдеу, жүрек айну, құсу, іш өту), зат алмасу процестерінің бұзылуымен сабақтасқан клиникалық белгілер орын алады. Күйік токсемиясының аяғында күйік қабығы түсіп күйік жарасы іріңдей бастайды. Ал мұның өзі күйік ауруының үшінші кезеңінің белгісі.
Күйік септикотоксемиясы
Септикотоксемия ІІІа дәрежелі ауқымды күйіктерде және терең күйіктерде байқалады. Септикотоксемияның айқын клиникасы, әдетте, күйік алған күннен кейінгі 10-14 күндері басталады. Кейде ерте басталуы да мүмкін.
Патогенезі. Токсемия кезеңінің соңына қарай организмде қорғаныш механизмдер қалыпқа келіп іске қосыла бастайды:
Қан құрамында қорғаныстың спецификалық гуморальдық факторлары пайда болады (күйік антиденелері), фагоциттердің белсенділігі артады, өлі еттенген тіндер біртіндеп шектеліп, түсе бастайды, бактериялар мен олардың токсиндерінің енуіне кедергі болатын грануляциялық тін дами бастайды.
Бұл кезеңді 2 фазаға бөлген қолайлы болады:
Қабық түсе бастағаннан бастап жара толық тазарғанға дейін;
Грануляция басталғаннан бастап жара толық жазылғанға дейін.
Бірінші фазаның токсемиямен ортақ белгілері көп. Жараның тазару
процесі қабыну реакциясымен қатар жүреді. Клиникалық симптоматиканы анықтайтын негізгі патогенетикалық фактор микроорганизмдер тіршілік әрекеті мен тіндердің ыдырау өнімдері сіңуі.
Екінші фазада иммундық жүйенің қызметі басылып, регенерация процестері баяулайды, инфекциялық асқынулар дамиды.
Осы кезеңнің маңызды симптомы орын толмайтын гипопротеинемия ( тәулігіне 7-8 гл белок жоғалады).
10% пайыздан астам терең күйіктер ұзаққа созылған кезде науқас күйіктен арыға бастайды. Осы кезге дейін науқастың жағдай қанағаттанарлық болып келеді.
Клиникасы. Септикотоксемияның клиникалық белгілері жаралық процестің сипаты мен фазасына байланысты.
Бұл кезеңнің бірінші фазасында науқастардың жағдайы ауыр күйде қалады. Науқастардың ұйқысы бұзылады, ашушаңдық пайда болады, жылай береді. Науқастың тәбеті төмендейді. Іріңді интоксикацияның жоғары температура, әлсіздік, қалтырау сияқты барлық белгілері байқалады. Осы кезеңде ішкі ағзалар мен грануляциялардан қан кетуге және қан түзілу процестерінің нашарлауына байланысты анемия дами бастайды. Лейкоциттік формулада миелоциттерге дейін солға қарай ығысу байқалады. Қолайсыз болжамдық факторға эозинофилдер мен лимфоциттердің азаюы жатады.
Токсикалық гепатиттің дамуы да әбден мүмкін - бауыр ұлғаюы, көз ағының сарғаюы, билирубиннің, аминотрансферазалардың деңгейі өседі, несепте уробилин пайда болады. Бүйрек қызметінің бұзылуы сақталып әрі қарай өршуі мүмкін. Осы кезде дамитын пиелонефрит күйік ауруының инфекциялық асқынуы болып табылады.
Септикотоксемияның екінші фазасы әртүрлі асқынулармен сипатталады. Осы асқынулар ішінде жиі кездесетіні пневмония. Бұл пневмонияның даму механизмі өкпенің кішкене қан тамырларының бітелуімен және жалпы айналыстық бұзылыстардың салдарынан болатын тіндік гипоксияға байланысты.
Күйік ауруының ағымы барысында ас қорыту жүйесінің қызметі де бұзылуы мүмкін. Асқазан - ішек жолдарында жаралар - Курлинг жаралары пайда болуы мүмкін. Аталған жараның патогенезінде негізгі рольді кілегей қабықтағы микроциркуляторлық бұзылыстар, ишемия, тромбоз, септикалық эмбол сияқты құбылыстар ойнайды. Жиі зақымданатын ағзалар - асқазанның антрал бөлігі мен ұлтабар жуашығы. Бұл жаралардың ең қауіпті асқынуы - қан кету.
Егер күйіктік арығу дамитын болса, жара жазылмайды, грануляциялар пісіп-жетілмейді, эпителизация болмайды. Ауқымды инфекция түскен жаралар интоксикация мен гипопротеинемияны тұрақты түрде қолдап отырады. Осылайша, өзіндік ақаулы шеңбер пайда болады. Осы процестердің салдарынан науқастың қарсыласу күштері әлсірейді. Инфекцияның жайылып кетуі - күйік сепсисінің дамуы әбден мүмкін. Күйік сепсисі күйікке шалдыққан науқастар өлімінің ең жиі себебінің бірі.
Күйік сепсисін екіге бөледі: ерте сепсис - күйік жарасындағы қатты қабыну мен өлі еттенуден арылу кезеңінде дамиды, және кеш сепсис жара өлі еттенген тіндерден толық тазарғаннан кейін, жарақат алғаннан кейін 5-6 аптадан соң дамиды.
Қазіргі кездегі жараның ерте тазаруына және күйік жарасын тез жабуға бағытталған заманауи ем, антибактериялық және иммунокоррекциялық ем септикотоксемияға толық тосқауыл бола алады.
Сауығу кезеңі
Күйік жарасының жойылуы зардап шегушінің толық сауығуы болып есептеле бермейді. Патологиялық процесс инерция бойынша жалғаса береді. Ішкі ағзалар мен жүйедегі және тірек - қимыл жүйесіндегі бұзылыстар сақталады. Сонымен қатар, жаңадан салынған терінің сау теріден өзінің қасиеттері жағынан айырмашылығы бар.
Дегенмен, күйік ауруының негізгі себебі - күйік жарасы - жойылды және басталып жатқан ақырғы этап - сауығу (реконваленесценция) - бұзылған қызметтердің біртіндеп қалыпқа келе бастағанын білдіреді.
Науқастардың жағдайы жақсара бастайды, дене қызуы түсе бастайды. Науқастың психикасы қалыпқа келеді, дегенмен нашар ұйқы мен тез шаршау сақталады. Бұл кезеңде жүрек-қантамыр жүйесінің компенсаторлық мүкіндіктері әлі қалыпқа келе қоймайды: сәл дене қозғалысының өзінде тахикардия, артериялық қан қысымының төмендеуі сияқты құбылыстар байқалады.
Осы кезеңде ең жиі кездесетін асқынудың бірі - бүйрек қызметінің бұзылуы: күйгендердің 10%-да пиелонефрит, бүйрек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мамандық: 09130100 Мейіргер ісі
Біліктілігі: 5AB09130100 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: КҮЙІК КЕЗІНДЕ НАУҚАСТАРҒА МЕЙІРГЕРЛІК КӨМЕК КӨРСЕТУ
Орындаған: Қонысбаева Мөлдір ___________
Ғылыми жетекші: Дүйсембаева Ұ. Е. ___________
Тараз, 2024 ж.
МАЗМҰНЫ
Белгілер мен қысқартулар
3
Кіріспе
4-5
1.1
Күйік жарақаттарының ұғымы, этиологиясы, патогенезі, диагностикасы
6-10
1.2
Күйіктің ауданын анықтаудың бірнеше әдістері
10-24
1.3
Алғашқы көмек көрсету ережелері
25-30
2
Негізгі бөлім
31
2.1
Күйік бөлімінің ұйымдастырушылық сипаттамасы
31-32
2.2
Күйік бөлімінің статистикалық мәліметтерін талдау
33-49
3
Зерттеу нәтижелері
50
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
51
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ЕАҰ - емдеу-алдын алу ұйымы
ҚМО - Қоғамдық медициналық орталық
ҚР-Қазақстан Республикасы
ТМД-Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Күйік салдарынан болған жарақаттар біздің қоғамымыздың маңызды медициналық-әлеуметтік проблемасы болып табылады, өйткені бұл науқастардың мүгедектігіне, сондай-ақ өлім-жітімнің жоғары болуына алып келеді. Күйіктен зардап шеккен адамды күйген адам деп атайды.
Бүкіл әлем бойынша, күйіктен жарақат алатын адамдар бірінші ондыққа кіреді.
ДДҰ статистикасы бойынша, жыл сайын шамамен алты миллион адам күйік шалған медициналық көмекке жүгінеді. Қазіргі уақытта күйіктердің жиілігі жылына бір мың адамға жетеді. Күйік жарақатынан туындаған өлім мың адамға шаққанда үш жүз жиырма екі жағдай ретінде бағаланады.
Қазақстанда ДДҰ-ның 2019 жылғы ресми деректері бойынша, күйік алтыншы орында тұр [1, 2].
Күйіксіз әлем қауымдастығының мәліметі бойынша жыл сайын Қазақстанда төрт жүз елу мың күйік құрбаны медициналық көмекке жүгінеді.
Сонымен қатар, 80% жағдайда аздаған зақымдануы бар және негізінен консервативті емдеуді қажет ететін беткей күйіктері бар науқастар басым, ал 70% жағдайда амбулаториялық негізде.
Жыл сайын термиялық жарақаттан зардап шеккен жүз мыңға жуық адам (барлық күйіктердің шамамен отыз пайызы) күйік ауруханасында емделеді. Ауруханаға жатқызылған күйік шалғандардың шамамен сексен пайызында үстіңгі және шекаралық күйік бар.
Көбінесе күйік - бес жасқа дейінгі балаларда кездеседі. Келесі ең көп таралған топ - жиырма бір жастан елу жас аралығындағы ересектер, ер адамдар әйелдерге қарағанда жиі күйеді.
Тыныс алу жолдарының зақымдануы мамандандырылған стационарларға жатқызылған ересек зардап шеккендердің шамамен 30% -ында және жалынның күйіп қалуынан зардап шеккендердің 45% -ында кездеседі [3, 4].
Көптеген ондаған жылдар бойы күйікті емдеу мәселесі зерттеушілер мен клиникалардың назарын аударды. Ал қазіргі уақытта термиялық зақымданған науқастарға жедел хирургиялық көмек көрсетудің сапасы мен тиімділігін арттыру қазіргі хирургияның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Біздің елде жыл сайын жиырма бес мыңнан астам адам күйіктен қайтыс болады. Зерттеушілердің көпшілігі емдеудің сипаты мен алғашқы жиырма төрт сағаттағы мұқият күтім күйік ауруының болжамында шешуші болып табылады деп санайды [5, 6].
Қазіргі заманғы медицинаның барлық жетістіктеріне қарамастан, кең көлемді терең күйіктерге күтім жасау бүгінгі күні ең күрделі нақты мәселелердің бірі болып табылады. Тіндердің зақымдануының массивтілігі, шок пен эндогендік интоксикацияның ауырлығы, көптеген мүшелер дисфункциясының жиі және сөзсіз дерлік дамуы, жергілікті және жалпыланған инфекциялық асқынулар, өлімнің жоғары деңгейі осының бәрі термиялық жарақатты басқа жарақаттардан күрт ажыратады. Күйік ауруын емдеу және диагностикалау процесінің көптеген кемшіліктері термиялық жарақаттың әртүрлі ауырлығы бар науқастарды басқарудың әртүрлі кезеңдерінде пациенттерге күтім жасаудың бірыңғай жоспарының болмауына байланысты.
Бұл зерттеудің өзектілігі күнделікті өмірде және жұмыста, бейбіт және соғыс уақытындағы апаттар жағдайында күйіктердің жиілігімен, күтімнің, оңалтудың күрделілігімен және ерекшеліктерімен, сондай-ақ мүгедектік пен өлімнің жоғары деңгейімен алдын ала анықталған.
Күйік жарақаты маңызды медициналық және әлеуметтік мәселе болып табылады. Соңғы жылдары термиялық жарақаттың ауырлығының жоғарылауы және өртенгендер арасында жалынның күйіп қалу үлесінің артуы байқалады.
Зерттеу мақсаты: күйік жарақаттары бар науқастарды күтудегі мейіргердің кәсіби қызметінің ерекшеліктерін зерттеу
Зерттеу міндеттері:
1. Күйік жарақаты туралы теориялық мәліметтерді оқу;
2. Күйік жарақаты кезіндегі мейіргер ісінің негізгі ерекшеліктерін зерттеу;
3. Күйікке шалдыққан науқастарды күтудегі медбикенің кәсіби қызметі туралы статистикалық мәліметтерге талдау жүргізу;
4. Күйік бөлімінің медбикелері арасында сауалнама жүргізу және жалпы күтім мен жұмысты ұйымдастыруды жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу әдістері: Дипломдық жұмыста осы тақырып бойынша медициналық әдебиеттерге теориялық талдау жасалды; ұйымдастырушылық (салыстырмалы, кешенді) әдіс; социологиялық: сұрақ қою, сұхбат алу; статистикалық - ақпарат массивін статикалық өңдеу..
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтер күйік бөліміндегі науқастарға көрсетілетін көмектің сапасын бағалауға мүмкіндік береді.
Тәжірибелік маңыздылығы: Зерттеу барысында шығарылған нәтижелер мен қорытындылар күйік бөліміндегі мейіргерлердің қызмет көрсету сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.
1.1 Күйік жарақаттарының ұғымы, этиологиясы, патогенезі, диагностикасы
Күйіктер. Ыстықтың (жоғарғы температура), химиялық заттардың, электр тогының, радиация сәулесінің жергілікті әсер етуінен болатын жарақаттарды күйік деп атайды.
Күйіктер жиі кездесумен қатар өсу тенденциясы бар тұрмыстық және өндірістік жарақаттар қатарына жатады. Күйік алған жаралыларға көмек көрсетудің азаматтық медицина ғана емес, сонымен қатар әскери - медициналық қызмет үшін де маңызы зор. Өйткені, соғысып жатқан елдер термоядролық қару мен жандырғыш заттар қолдануы мүмкін.
Хиругияның жаңа тарауы - күйіктер хирургиясының пайда болуына үш жағдайдың маңызы ерекше болды: бейбіт кезеңдегі бұл жарақаттың жиі кездесуі, қазіргі кездегі соғыстағы күйіктің ұрыс жарақаты ретінде маңызының үлкендігі және теріні еркін ауыстырып салу әдістерінің пайда болуы. Осы аталған жағдайлардың біріншісі ертеден белгілі болса, екіншісі екінші дүниежүзілік соғыстың аяғында пайда болды. Сондықтан күйген адамдарға арнаулы көмек қызметін құру туралы мәселенің соғыс алдындағы жылдарда көтерілуі кездейсоқ болған жоқ. Бұл мәселенің клиникалық тұрғыдан ұйымдастыру экономикасы дамыған елдерде екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін басталып кетті.
БДҰ (ВОЗ) мәліметі бойынша термиялық жарақаттар бейбіт кездегі жарақаттардың 6% құрайды. Балалар жарақаттарының ішінде өлім себептерінің 20%, ал 65 жастан асқандар арасында 28% құрайды. Термиялық күйіктер жиі кездеседі. Термиялық күйіктер кезінде ең алдымен тері және жоғарғы тыныс жолдарының кілегей қабығы зақымданады. Терінің көлемі адам денесінің 16 - 17 бөлігін құрайды. Дерма мен эпидермисті қос алғандағы салмағы адам қанының салмағына тең. Ересек адамның терісінің ауданы 1,5 м -тан 2,5 м -қа дейінгі аралықта. Күйіктің ауданын анықтау кезінде бастапқы шама ретінде 1,7 м[2] алынады. Терінің эпителий қабатында діңгекті қан тамырлары жоқ. Бұл аталған тамырлар бүртікті қабаттың ұшына дейін ғана жетеді де мальпиги қабатынан жоғары өтпейді. Теріде үш капилляр қабаты бар: 1-шісі - беткі қабат, дерманың бүртікті қабатында орналасқан, 2-шісі - аралық қабат - тер бездері мен шаш қапшықтарының деңгейінде орналасқан, 3-шісі дерманың астында орналасады. Эпителий жамылғысының клеткалары оттегінің жетіспеуіне төзімді және олардың бітісіп кету қабілеті өте жоғары.
Терінің көптеген қызметтерінің ішінде кедергілік, қызу реттегіш, дезинтоксикациялық, тыныс алу (газ алмасудың 1%), ферменттік, иммунологиялық және қан депосы қызметтерін атауға болады.
Күйіктердің жіктелуі
Күйік алған жағдайына байланысты:
өндірістік;
тұрмыстық;
соғыс кезіндегі.
Бейбіт кезеңде өндірістік күйік пен тұрмыстық күйік бірдей жиілікте кездеседі. өнеркәсіптің жоғарғы температурамен, химиялық реакциялармен байланысты салаларында күйіктің үлес салмағы күрт өсті және барлық жарақаттардың бестен бір бөлігін құрайды.
Ең жиі кездесетін күйік тері күйігі, тыныс жолдарының, өңеш пен асқазанның термиялық күйіктері оған қарағанда сирек кездеседі.
II. Этиологиялық себептеріне байланысты:
термиялық;
химиялық;
электрлік;
сәулелік.
Термиялық күйіктер.
Адам тіндерінің тіршілігінің температуралық шегі шамамен 45[0] С тең. Сондықтан, терінің зақымдану дәрежесі мына факторларға байланысты:
Әсер ету температурасына - ол неғұрлым жоғары болса, жарақат соғүрлым ауыр болады, күйік температура 50[0]С және одан жоғары болған кезде дамиды.
Теріге жанасатын заттың жылу өткізгішітігіне (ауа, су буы, жалын, металл зат және т.б.). Жылу өткізгіштігі жоғары болса, зақымдану да ауыр болады.
Ыстық агентпен жанасу уақытына: уақыт неғұрлым ұзақ болса, жарақат соғұрлым ауыр болады.
Қоршаған ортаның ылғалдылығына: ылғалдылығы жоғары болса, күйік дәрежесі үлкен болады.
Химиялық күйіктер. Бұл күйіктер тері мен кілегей қабықтарға әртүрлі химиялық заттардың түсуінен пайда болады (қышқылдар, сілтілер). Кейбір жағдайларда пациенттер күшті химиялық заттарды байқамай ішіп қойған кезде ауыз қуысы, өңеш және асқазан күйеді. Барлық күйіктердің ішінде химиялық күйіктердің үлес салмағы 5-7% тең.
Электр күйіктері. Бұл күйіктердің алатын үлесі 3%. Олардың бір ерекшелігі ішкі ағзалар электромагниттік өріспен зақымданады.
Сәулелік күйіктер. Сәулелік күйіктер инфрақызыл, ультракүлгін және иондаушы сәуле әсерінен болуы мүмкін. Сәулелік энергия жергілікті өзгерістермен қатар организмде жалпы өзгерістер қоздырады. Бұл өзгерістер сәуле ауруы деп аталады.
III. Күйіктің орналасқан жеріне байланысты:
Дененің функциялық белсенді бөліктерінің күйігі (аяқ-қол);
Дененің қозғалмайтын бөліктерінің күйігі (кеуде);
Беттің күйігі;
Бастың шашты бөлігінің күйігі;
Жоғарғы тыныс жолдарының күйігі;
Шап аралығының күйігі.
Беттің күйігі адам өмірі үшін өте қауіпті. Бет күйігі басым көпшілігіне көз, тыныс жолдарының күйігімен қабаттасып келеді және пациенттердің жағдайын ауырлата түседі.
Шап аралығының күйігі де ауыр күйіктердің қатарына жатады. Артқы тесік пен зәр шығаратын өзектің қызметін бұзып, арнаулы операциялар жасауды қажет етеді.
Зақымдану тереңдігіне байланысты.
Кеңестен кейінгі кеңістікте хирургтердің Бүкілодақтық XXVII съезінде қабылданған жіктеу қолданылады.
Зақымдану тереңдігіне байланысты күйікті 4 дәрежеге айырады:
I дәрежелі күйік. Зақымдану тек эпидермисті қамтиды. Терінің қызаруы, ісінуі, ашыған ауырсыну сезімімен көрініс береді. Бұл құбылыстардың негізінде тұрақты артериялық гиперемия мен қабынулық экссудация жатыр.
II дәрежелі күйік. Тері тереңірек зақымданады, бірақ бүртікті қабаты сақталады. Эпидермис дермадан ажырап, мөлдір, сары түсті сұйық толған көпіршіктер пайда болады.
І а дәрежелі күйік терінің ішінара (бүртікті қабаттың ұштарының) өлі еттенуімен сипатталады, әйтседе терінің тереңдегі қабаттары мен оның туындылары (шаш қапшықтары, тер мен май бездері) сақталады.
ІІІ б дәрежелі күйік. Терінің толық өлі еттенуімен сипатталады. Кейде тері астындағы шел қабаттары да зақымдануы мүмкін.
IV дәрежелі күйік. Тері мен тері астындағы шел қабаттары ғана емес, тереңде орналасқан тіндер де өлі еттенеді (бұлшық ет, сіңірлер, сүйек пен буындар).
Тәжірибе тұрғысынан алғанда, емдеу ерекшеліктеріне байланысты барлық күйіктерді екі топқа бөлуге болады.
Бірінші топ - беткі күйіктер (I - II - ІІІ а дәрежелі күйіктер). Бұл күйіктерде терінің жоғарғы қабаттары зақымданады. Тері кетігінің өздігінен жабылуы мүмкін, өйткені эпителизацияның негізгі көздері (эпителийдің түзуші қабаты, май мен тер бездерінің шығаратын өзектері, шаш қапшықтар) сақталады. Беткі күйіктер консервативтік еммен тері жамауды қолданбай-ақ жазылады.
Екінші топ - терең күйіктер (ІІІ б - IV дәрежелі) терінің толық және тереңде жатқан тіндердің өлі еттенуімен сипатталады. Бұл күйіктерді емдеу үшін теріні операция жолымен қалыпқа келтіру қажет.
Батыс елдерінде бес дәрежелі жіктеу қолданылады. Бұл жіктеудің айырмашылығы күйіктің ІІІ б дәрежесі IV дәреже деп, IV дәрежесі тиісінше V деп аталған.
Зақымдану ауданына байланысты
Күйіктің ауырлық дәрежесін анықтау үшін зақымданған беттің ауданын анықтаудың маңызы зор. Оның ішінде күйіктің ауданының абсолюттік шамасының емес, жалпы дене ауданына қатынасы арқылы көрсетілген салыстырмалы ауданының маңызы ерекше. Адам денесінің жалпы ауданы 15000 см -тан 21000 см -ге дейінгі аралықта.
Күйіктің жалпы ауданын және терең күйіктердің ауданын анықтауға мүмкіндік беретін көптеген арифметикалық, графикалық жобалар мен есептер ұсынылған. Күйіктің ауданын дәл анықтау әр адамның индивидуалдық ерекшеліктеріне - бойы, салмағы, аяқ-қолының ұзындығына байланысты өте қиын.
Күйіктің ауданын анықтау кезінде терінің табиғи қыртыстарын ескеру қиын, сонымен қатар, бір аймақты бір аймақтан бөліп тұратын айқын шекараның болмауы да күйіктің ауданын анықтауды қиындата түседі.
Өлшеу нәтижелеріне терінің созылмалық қасиеті де әсер етеді. Күйіктердің ауданын өлшеуді олардың жиегінің тегіс болмауы, дененің бетінде шашырап орналасуы да қиындатады.
1.2 Күйіктің ауданын анықтаудың бірнеше әдістері
Күйіктің ауданын анықтаудың бірнеше әдістері ұсынылған
А. Уоллестің әдісі (1951 ж.). Бұл әдіс тоғыздық ережесі деген атпен белгілі болды. Бұл ережеге сәйкес дененің негізгі бөліктері 1-2 тоғыздықтан тұрады (дененің жалпы ауданының 9%) - тиісінше 9-18 %. Балаларда бұл қатынас өзгешелеу және жасына сәйкес өзгеріп отырады.
Тоғыздық ережесіне сәйкес бас пен мойын 9%, қолдың ауданы 9 ■ 2 =18%, кеуденің алдыңғы беті - 9 ■ 2 =18%, кеуденің артқы беті - 9 ■ 2 =18%, сандардың ауданы - 9 ■ 2 =18%, балтыр аяқ басымен - 9 ■ 2 =18%, шап аралығы -1%. Уоллестің жобасы дәл болмағанмен күйіктің ауданын тез де қарапайым түрде анықтауға мүмкіндік береді.
И.И. Глумовтың әдісі (1953ж.). Бұл "алақан әдісі" деген атпен белгілі. Бұл ереже бойынша күйіктің ауданы 1%-ке тең зардап шегушінің алақанының ауданымен өлшенеді.
Б.Н. Постниковтың әдісі (1949 ж.). Б.Н. Постников күйген теріге стерильденген дәке немесе целлофан салып, күйіктің жиектерін сол дәкеге немесе целлофанға көшіруді ұсынды. Осылайша, миллиметрлік қағаз көмегімен күйіктің абсолюттік ауданы анықталады. Сонан соң дененің жалпы ауданына қатынасы арқылы күйіктің пайыздық ауданы анықталады. Бұл әдіс ұзақтығы мен машақаты көптігіне байланысты тәжірибеде қолданылмайды.
Г.Д. Вилявиннің жобасы. Күйіктің ауданын құжаттау мен есептеу үшін бірқатар авторлар адам денесі көрсетілген әртүрлі пішіндегі штамптар әзірледі. Бұл штамптар белгілі бір ауданға сәйкес келетін шаршыларға бөлінген. Бұл шаршылар скиццалар деп аталады. Кең таралған жоба Г.Д. Вилявиннің жобасы. Бұл жоба адам денесінің алдыңғы және артқы бетінің жобасы. Күйіктің тереңдігі әртүрлі бояумен немесе штрихпен көрсетіледі. Дененің бүйір бетінің жағдайын көрсету үшін профильдік скиццалар жасалған.
Күйікті көрсетудің Ю.Ю. Джанелидзе шығарған формуласы.
Күйіктің ауырлығы 3 негізгі фактор бойынша анықталады:
күйіктің тереңдігі (дәрежесі);
күйіктің ауданы (%);
күйіктің орналасқан жері.
Бұл аталған әдістердің барлығының бір кемшілігі - күйік жөнінде толық мәлімет бермейді.
Бұл орайда Ю.Ю. Джанелидзе (1931 ж.) ұсынған, кейін В.В. Васильев пен В.О. Верхолетов толықтырған формула дәлірек көрінеді.
Бұл формуланың қазіргі кездегі көрінісі мынадай: күйік бөлшек түрінде көрсетіледі. Оның алымында күйіктің ауданы, жақша ішінде терең күйік ауданы, ал бөлімінде - күйіктің дәрежесі көрсетіледі. Сонан соң - негізгі зақымданған аймақтар көрсетіледі (бас, мойын, кеуде және т.б.).
Мысалы, бас пен мойынның 10% (оның ішінде 5% терең күйік) II - III дәрежелі термиялық күйігі деген диагноз былайша жазылады:
Термиялық күйік 10% (5% ) бас, мойын.
Күйіктердің клиникасы
Күйіктің клиникасы күйік жарасындағы жергілікті өзгерістер мен күйік ауруының жалпы көріністерінен құралады.
Күйік жарасындағы жергілікті өзгерістердің нобайы мынадай:
Термиялық агенттің әсерінен болатын анатомиялық және функциональдық өзгерістер;
Реактивті қабыну процестері;
Регенерация.
Бұл аталған процестердің сипаты ең алдымен тіндердің зақымдану дәрежесіне байланысты. Күйік неғұрлым ауыр болса, тіндердегі морфологиялық өзгерістер де айқын және клиникасы әр алуан болады.
Күйіктің дәрежесі (тереңдігі) жоғарыда келтірілген төрт дәрежелі жіктеу бойынша көрсетіледі (I - IV дәреже). Күйіктің тереңдігін анықтаудың дәлдігі мен уақытылығына емдеу әдісін таңдау мен дерттің ақыры көп байланысты. Өлі еттенудің тереңдігін ерте анықтау комбустиологиядағы ең маңызды мәселенің бірі болып отыр.
Зақымдану тереңдігін анықтау.
Зақымдану дәрежесін анықтау анамнездің мәліметтеріне, күйік жарасын қарау кезінде алынатын мәліметтерге және қан айналысы мен сезімталдықтың бұзылу дәрежесін анықтайтын бірқатар диагностикалық сынамалар нәтижесіне негізделеді.
Күйік аймағын қараған кезде қызару, қабық, өлі еттену ошақтары сияқты белгілерге назар аудару керек. Тиісінше, табылған белгілерге сүйене отырып, күйіктің тереңдігін болжауға болады. Күйік дәрежесін ажырату үшін, әсіресе, ІІІ а және ІІІ б дәрежелерін ажырату үшін қан айналысы мен сезімталдықтың бұзылуын анықтайтын әдістер, арнаулы бояғыш заттар мен ферменттік препараттар қолданылады.
Қан айналысының бұзылуын анықтау. Беткі күйіктерге тән құбылыс.
а) Басу әдісі
Қан айналысының бұзылу дәрежесіне байланысты үш аймаққа айырады:
Гиперемия аймағы. Беткі күйіктерге тән. Қызарған теріні басқан кезде тері бозарады.
Іркіліс аймағы. Басқан кезде терінің түсі өзгермейді. Өйткені айқын көктамырлық іркіліс пайда болады. Әдетте, бұл құбылыс 1 тәуліктің аяғына таман дамиды (сынама аталған мерзім өткен соң айқын байқалады). Сонымен қатар, артериялық қан қысымын өлшейтін аппаратпен 60-80 мм.сын. бағ. тең қысым жасалса, некроз болған жерлерде көгеру байқалмайды. Мұндай өзгерістер ІІІ б және IV дәрежелі күйіктерге тән.
Қан айналысы толық жоқ аймақ. Терең күйіктерде, ылғалды, құрғақ өлі еттену аймақтарында байқалады.
1-ші аймақтағы өзгерістер қайтарымды, 2-ші аймақтағы өзгерістер де қайтарымды болуы мүмкін, кейде өлі еттену ошақтары да байқалады, 3-ші аймақ өлген тіндер аймағы. Осылайша, өлі еттену процестері 2-ші және 3-ші аймақтарда пайда болуы мүмкін.
Қан айналысын бағалаудың объективті әдістері де бар.
Тетрациклиндік флюоресценция әдісі. Окситетрациклинді ішкеннен соң қараңғы бөлмеде күйік болған жерді кварц лампасымен сәулелейді. Беткі күйіктер (I - ІІІ а дәрежелі) сары түсті жарық береді, ал терең күйіктерде мұндай құбылыс байқалмайды.
Термометрия әдісі. Терідегі қан айналысы бұзылса температурасы төмендейді. Бұл әдістің көмегімен ІІІ а, ІІІ б дәрежелі күйіктерді ажыратуға болады. ІІІ б дәрежелі күйікке шалдыққан жерлерде температура 1,5 -2[о]С -қа төмен.
Ауырсыну сезімін анықтау. Ауырсыну сезімі ІІІ а дәрежелі күйікте күрт төмендейді, ІІІ б, IV дәрежелі күйікте тіпті болмайды.
Күйік тереңдігін анықтаудың тағы бір әдісі - терідегі түкті жұлып көру - егер науқас ауырсынатын болса және түк тез жұлынбаса - күйік беткі күйік; терең күйікте түктер оңай алынады, ауырсыну сезімі болмайды.
Аталған сынамаларды дұрыс бағалау үшін тексеруді терінің сау немесе беткі күйік жағынан бастау қажет.
Бояғыш заттарды қолдану. Терең өліеттену аймағын анықтау үшін тіндерді Ван-Гизон әдісімен бояуды пайдаланады. Зақымданбаған тері мен I - II дәрежелі күйіктер айқын раушан түске боялады. Ал ІІІ а дәрежеде - сарғыш түске, ал терең күйіктер - қанық сары түске боялады. Эванс көгін ішке жіберу арқылы бояу өте сирек қолданылады. Өйткені боялған тіндердің бақылау қиынға түседі.
Ферменттік әдіс. Тіндердің зақымдану тереңдігін ферменттік әдіспен анықтау тері биопсиясын жасауды қажет етеді. Алынған биоптаттарды дифосфопиридиннуклеотидфосфатаза ерітіндісі бар пробиркаға салады. Тіршілігі сақталған тіндер 3-5 минуттен соң біркелкі көгілдір түске боялады. Өлі еттенген тіндер боялмайды немесе ала боялады.
Бұл аталған әдістердің барлығы да беткі және терең күйіктерді ерте және шексіз дәлдікпен ажыратып бере алмайды, сондықтан бұл орайда дәрігердің санаттық дәрежесі мен тәжірибесінің маңызы зор.
Күйік жарақатының ауырлығы мен ақырын болжау. Терең де ауқымды термиялық күйіктер пациенттің өміріне қауіп төндіреді. Орта жастағы ересек адамдар үшін I дәрежелі тотальдық күйік пен 30% астам II және а дәрежелі күйік, ІІІ б және IV дәрежелі 10 -15% - дан астам теріні қамтитын күйіктер, сонымен қатар бет пен шап аралығының күйіктері адам өмірі үшін қауіпті саналады.
Күйік кезіндегі болжамды анықтайтын қарапайым әдістерге "жүздік ережесі" мен Франк индексі жатады.
Жүздік ережесі.
Науқастың жасы мен күйік ауданының салыстырмалы шамасының қосындысынан тұрады (жалпы дене ауданына қатынасы %). Егер алынған қосынды:
60 - болжам қолайлы;
61-80 - болжамның қолайлылығы салыстырмалы;
81 - 100 - болжам күдікті;
100 - болжам қолайсыз.
Бұл әдіс тек ересек адамдарға ғана қолданылады.
Франк индексі. Франк индексін беткі күйіктер ауданы мен терең күйіктердің үш еселеген ауданын қосу арқылы алады.
Егер индекс:
30 - болжам қолайлы;
31-60 - болжам салыстырмалы түрде қолайлы;
61 - 90 - болжам күдікті;
91 - болжам қолайсыз.
Күйік ауруы
Күйіктер организмде барлық өмірлік маңызды жүйелерді қамтитын патологиялық өзгерістер кешенін тудырады. Күйік жарақаты және оған байланысты дамитын ішкі ағзалардағы өзгерістер өзара әсерлесу мен өзара байланыста болатын патологиялық процесс күйік ауруы деп аталатын нозологиялық форма болып табылады.
Бұл дерт айқын түрде беткі күйіктер 25- 30% астам болғанда, ал терең күйіктер 10% астам болғанда дамиды. Бұл дерттің ауырлығы, асқынулар жиілігі және ақыры негізінен терең зақымданулардың ауданына байланысты. Жара процесінің сипаты да үлкен роль атқарады.
Күйік жарасында ылғалды өліеттену болған кезде, тірі тіндер мен өліеттенген тіндер арасында айқын шекара болмайды, тіндердің басым бөлігі некробиоз жағдайында болады. Осы кезде улы заттардың қанға сіңуі өте басым түрде байқалады.
Осындай жағдайларда іріңді процестер жалғасатын болса, шағын терең күйіктің өзінде жалпы құбылыстар айқын көрініс береді. Егер құрғақ коагуляциялық өліеттену кезінде, күйік ауруының ауыр ағымы ауданы асатын 15 -20% асатын терең күйіктерде байқалады.
Ауқымды да терең күйіктерде организмнің айқын жалпы реакциясы жарақат алғаннан соңғы алғашқы сағаттардан-ақ басталады да, тері жамылғысы толық қалпына келгеннен соң біршама уақытқа созылады. Бұл кезде байқалатын жалпы өзгерістер соншалық ауыр болып, кейде асқынулар тудырып, өлімге әкеп соғуы мүмкін.
Күйік ауруы - тері мен оның астындағы тіндердің термиялық жарақаты кезіндегі организмнің жалпы реакциясы мен ішкі ағзалардың қызметінің бұзылуының клиникалық белгілерінің жиынтығы.
Күйік ауруының кезеңдерінің қазіргі кездегі жіктеулерінің ешқайсысы патогенез тұрғыдан негізделген емес және емдеу тәжірибесінің сұраныстарына толық жауап бермейді.
Дюпюитрен күйік ауруы кезіндегі жалпы бұзылыстар мен өлімді, жарақат алу кезіндегі қатты қорқыныш пен қатты ауырсыну сезімі салдарынан болатын жүйкелік - рефлекстік шокпен түсіндіреді.
Барадок пен Тронов жалпы өзгерістерді, қанның қойылуына, қан айналысының бұзылуына әкеп соғатын плазма жоғалтумен түсіндіреді.
Дене қызуы көтерілген кезде қанның қызыл түйіршіктерінің қызметінің бұзылуы туралы да ойлар айтылды.
Күйік ауруы кезінде дамитын бұзылыстардың патогенезін толық түсінбеудің салдарынан, осы кезге дейін барлығын қанағаттандыратын, бірегей терминология болмай отыр. Күйік ауруының жекелеген кезеңдерінің айқын болмауынан, бір түсінікке әрқилы мән беріледі.
Күйік ауруының кезеңдерін сипаттау үшін негізінен жарақаттан соң өткен мерзімге, ішінара күйік жарасында болып жатқан өзгерістер динамикасына сүйенуге тура келеді.
Қазіргі кезде күйік ауруының ағымын 4 кезеңге бөледі:
I кезең - күйік шогы. Жарақат алғаннан кейін дереу немесе алғашқы сағаттар ішінде дамиды. 3 тәулікке дейін созылуы мүмкін.
II кезең - жедел токсемия. Күйік жарақатын алғаннан кейін 10-15 күнге созылады.
III кезең - септикотоксемия. Өліеттенген тіндердің түсуімен сабақтасты. Күйіктің ауырлығына, асқынуларға және емдік шаралардың сипатына байланысты. Ұзақтығы 2-3 аптадан 2-3 айға дейін.
IV кезең - сауығу (реконвалесценция). Жараның өздігінен жазылуы немесе теріні операция жолымен қалыпқа келтірген соң байқалады. Күйік ауруының бұл келтірілген кезеңдері шартты, өйткені кезеңдер арасында айқын шекара жүргізу кейде мүмкін болмай қалады.
Жарақаттың ауырлығына, организмнің индивидуалдық ерекшеліктеріне, жүргізілген емге, теріні операция жолымен қалыпқа келтіру мерзіміне көп нәрсе байланысты. Дегенмен, күйік ауруын кезеңдерге бөлу организмде болып жатқан процестерді түсіну, әртүрлі патологиялық процестермен күрес шараларын қабылдау үшін қажет.
Күйік шогы
Күйік шогы тері мен тері астындағы тіндердің ауқымды термиялық жарақаты кезінде дамитын патологиялық процесс және ол күйіктің ауданы мен тереңдігіне, емдік шаралардың уақытылығы мен сәйкестігіне байланысты 72 сағатқа дейін созылады.
Күйік шогының негізінде күйдіргіш агентпен тіндердің ауқымды талқандалуы жатыр.
Мұның өзі гемодинамиканың, микроциркуляцияның бұзылуына, су - электролиттік баланс пен қышқылдық - негіздік тепе-теңдіктің өзгеруіне әкеп соғады.
Күйік шогының жарақаттық шоктан өзгеше өзіне ғана тән белгілері мыналар:
қан жоғалтудың болмауы;
плазма жоғалту;
қанның қызыл түйіршіктерінің ыдырауы;
бүйрек қызметінің өзіндік бұзылулары.
Күйік шогының дамуында 2 патогенетикалық механизм бар:
Шамадан тыс афференттік (ауырсыну) импульсациясы орталық жүйке жүйесінің қызметінің, бастапқыда қозумен, кейінірек тежелумен сипатталатын өзгерістеріне, эндокриндік ағзалар қызметінің күшеюіне әкеп соқтырады. Соңғысы қанға АКТГ-ның, катехоламиндердің, гипофиздің диурезге қарсы гормонының, кортикостероидтардың және басқа да гормондардың көптеп бөлінуіне себеп болады. Өмірлік маңызды ағзалардың тамырларының тонусы сақталғанмен, шеткі аймақтағы қан тамырлары тарылып, қан қайта бөліске түседі, айналыстағы қан көлемі азаяды.
Тері мен тері астындағы тіндердің күйікке шалдығуы салдарынан, қабыну процесінің медиаторларының әсерінен организмде жергілікті және жалпы бұзылыстар дамиды: көп мөлшерде плазма жоғалту, микроциркуляцияның бұзылыстары, ауқымды гемолиз, су-электролит балансындағы, қышқылдық-негіздік тепе-теңдіктегі өзгерістер, бүйрек қызметінің бұзылуы.
Күйік шогының негізгі патогенетикалық факторы плазма жоғалту. Плазманың азаюына, күйген тіндерде қан тамырларына белсенді әсер ететін заттардың (серотонин, гистамин) жиналуынан капиллярлардың қабырғасының өткізгіштігінің ұлғаюы себеп болады. Капилляр қабырғалары арқылы көп мөлшерде плазма бөлініп шығады, зақымданған аймақтағы тіндер ісініп, айналыстағы қан көлемі одан сайын азая түседі. Қан тамырларының өткізгіштігі күйік алған сәттен бастап-ақ бұзылады, дегенмен, клиникалық айқын көрініс 6-8 сағаттан соң пайда болады. Бұл кезде айналыстағы қан көлемінің азаюы да айқындала түседі.
Осы кезде бас көтеретін гиповолемияның салдарынан бүйректегі, бауырдағы, ұйқы безіндегі микроциркуляцияның бұзылыстары жатады. Бұл процестерге гемоконцентрация, коагулологиялық, реологиялық бұзылыстар ұйытқы болады.
Микроциркуляторлық бұзылыстар салдарынан күйік аймағында екіншілік өліеттену, асқазан - ішек жолдарында жедел жаралар мен эрозиялар, өкпе қабынуы, бүйрек, жүрек, бауыр қызметінде бұзылыстар дамиды.
Дене қызуының көтерілуі қанның қызыл түйіршіктерінің бұзылуына әкеп соғады. Ал бұл құбылыс плазмадағы калий деңгейінің көтерілуінің себебі, клеткалар жарғағының бұзылуы салдарынан натрий клетка ішіне көшеді де, клетка ішілік ісіну дамиды.
Күйіктен кейінгі алғашқы сағаттарда клетка сыртындағы сұйықтық көлемі, күйік бетінен, сау теріден, тыныс жолдарынан булану және құсу салдарынан 15-20% -ға азаяды.
Организмдегі су мен электролит айналысын қалыпқа альдостерон мен диурезге қарсы гормон келтіріп отырады. Аталған гормондардың мөлшерінің көбеюі су мен натрий реабсорбциясын көбейтеді. Осылайша, біртіндеп метаболикалық ацидоз дамиды.
Бүйрек қызметінің бұзылуы.
Олигоурияның негізгі себептері - бүйректегі қан айналысының бүйрек қан тамырларының тарылуы салдарынан күрт азаюы, айналыстағы қан көлемінің азаюы, қанның реологиялық қасиеттерінің бұзылуы және гемолиз өнімдері мен эндотоксиндердің әсері.
Клиникасы.
Күйік шогының клиникасының 3 дәрежесі бар.
Бірінші дәрежелі күйік шогы (жеңіл күйік шогы) жас және орта жастағы, анамнезінде ауырлататын факторлар жоқ, дене бетінің15 -20% күйікке шалдыққан және Франк индексі 30-ға дейінгі науқастарда байқалады.
Егер зақымдану беткей болса, зардап шегушілердің басым көпшілігі күйікке шалдыққан жерде күшті ауырсынуды сезінеді. Сондықтан, алғашқы минуттарда, кейде алғашқы сағаттар бойы науқастардың көпшілігі қозу жағдайында болады. Жүрек соғуының орташа жиілігі - минутына 90 ретке дейін. Артериялық қан қысымы немесе сәл көтеріңкі. Тынысы бұзылмаған. Сағатына түзілетін зәрдің мөлшері қалыптағыдай. Егер инфузиялық терапия жүргізілмесе немесе 5-6 сағатқа кеш басталса несеп түзілуі азайып орташа дәрежедегі гемоконцентрация дамуы мүмкін.
Екінші дәрежелі күйік шогы (ауыр күйік шогы) науқас терісінің 21- 40% зақымданғанда дамиды (Франк индексі 31-60). Сана сақталса да тежелумен және самарқаулықпен алмасатын қысқа мерзімді психмоторлық көтерілумен сипатталады. Науқастың жиі-жиі жүрегі айнып, құсады. Тері жамылғылары мен көрінетін кілегей қабықтары боз, құрғақ. Дененің шеткі аймақтары көгереді (акроцианоз), жүрек соғуы минутына 100-120-ға дейін жиілейді. Артериялық қан қысымы төмендеуге бейім болады және тек инфузиялық терапия мен кардиотоникалық дәрілерді қолданғанда ғана тұрақтанады. Зардап шегушілер тоңады, дене қызуы қалыптағыдан төмен. Науқастарды шөл қысады, диспепсиялық құбылыстар байқалады. Асқазан - ішек жолдарының парезі орын алуы мүмкін. Зәрдің бөлінуі азаяды. Диурезді тек қана дәрілердің күшімен ғана ұстап тұрады. Гемоконцентрация күшейе түседі (гематокрит 60-65%-ға дейін өседі). Жарақат алған алғашқы сағаттан бастап-ақ тыныс арқылы өтемделіп (компенсация) отыратын орта дәрежелі метаболикалық ацидоз байқалады.
Үшінші дәрежелі күйік шогы (аса ауыр күйік шогы) терең, дене ауданының 40%-дан астамын қамтитын күйіктерде байқалады (Франк индексі 61 -ден астам) және өте ауыр бұзылыстармен сипатталады. Жарақат алғаннан соң 2-3 сағат ішінде науқастың сана-сезімі бұзылады - тежелу мен сопор пайда болады. Тамыр соғуы жіп тәріздес, артериялық қан қысымы 80 мм.сын.бағ., кейде одан да төмен болады. Осылайша ішкі ағзалардың қанмен қамтамасыз етілуі бұзылады.
Тынысы беткей. Аса ауыр күйік шогының қолайсыз клиникалық белгісі асқазан -ішек жолдарының парезі - жүрек айну, құсу, ықылық ату, "кофе тұнбасы" түстес құсық (асқазанның жедел жаралары мен эрозияларынан қан кету) пайда болады.
Микроциркуляцияның ауыр бұзылыстары мен клетка жарғақтарының (мембраналарының) өткізгіштігінің ұлғаюы зардап шегушінің өміріне қауіп төндіретін ағзалар мен жүйелердің қызметінің бұзылуына бастау болады. Бүйрек шамасыздығы зәр түзілуінің азаюымен немесе тіпті болмауымен көрініс береді.
Зәрдің алғашқы порцияларында микро - макрогематурия пайда болады, кейінірек зәрдің түсі қара - қоңыр түсті боялады. Гемоконцентрация алғашқы 2-3 сағатта-ақ айқындала бастайды, гематокрит 70% -ға дейін көтеріледі. Гиперкалиемия өршіп, өтемсіз (декомпенсация) ацидоз дамиды. Дене қызуы 36[о]С -дан төмен болады. Лабораториялық көрсеткіштер ішінде болжам тұрғысынан қолайсыз көрсеткіш ретінде айқын аралас ацидоз бен буферлік негіздер тапшылығын атауға болады.
Жедел күйік токсемиясы
Күйік шогы қолайлы ағым болған жағдайда біртіндеп токсемия сатысына көшеді. Бұл саты өзінің даму шегіне күйіктен соңғы 2-3 күнде жетеді және 10-15 күнге созылады.
Осы кезеңнің аяғы күйік жарасындағы іріңді процестердің басталуымен ұштасады.
Токсемия күйік шогынан кейін немесе шоксызда дами береді. Терең зақымданулар кезінде күйік токсемиясы күйік ауруының III сатысы - септикотоксемияға жалғасады да, жеңіл күйіктерде сауығумен аяқталады.
Күйік токсемиясының патогенезі. Күйік ауруының бұл кезеңінің айқын ерекшелігі - интоксикацияның көрінісі ретінде бағаланатын белгілер.
Шоктың бетін қайтарып, қан айналысы қалыпқа келгеннен кейін күйік аймағынан белсенді заттар қанға сіңе бастайды.
Терінің термиялық зақымдануы спецификалық токсиннің түзілуіне себеп болады деген ойды алғаш рет В.Н. Авдаков (1876 ж.) айтқан және осы қағида кейінгі көптеген зертеулерге негіз болды.
Жедел күйік токсемиясының даму себебін ертеден организмде бейспецификалық токсиндердің пайда болуымен байланыстырады. Оларға микроциркуляциялық бұзылыстарды негізінде маңызы зор кіші молекулалы қүрамалар - гистамин, серотонин, простогландиндер жатады.
Осы күні күйік кезінде организмде түзілетін токсиндердің табиғаты белгілі болып отыр. Солардың бірі - антигендік спецификасы бар гликопротеид. Бұл токсинннің улы әсері - АТФ -азаны бәсеңдетеді және тіндердің АТФ энергиясын пайдалануына кедергі жасайды.
Токсиндердің енді бірі липопротеидтер ("күйік токсиндері" деп аталады). Олар жылу әсерінен суын жоғалтқан эндоплазматикалық мембраналардан пайда болады. Бұл токсиндердің әсерінен клеткалар гликогенді жоғалтады.
Соңғы жылдары жедел күйік токсемиясының дамуында негізгі рольді улы олигопептидтер немесе орта массалы молекулалар атқарады деп
санайды. Олардың улы әсері орта массалы молекулалардың лимфоциттердің фагоциттік белсенділігі мен тіндік тыныс процестерін бұзуымен түсіндіріледі. Орта молекулалардың мөлшері мен токсемияның клиникалық көріністерінің ауырлық дәрежесі тікелей байланыста. Олардың улы әсері протеолиз ферменттерінің белсенділігін күшейтіп, ингибиторлардың белсенділігі азайған кезде көрініс береді.
Протелиз ферметтерінің тіндерге әсері белоктарды ыдыратады - қандағы креатинин мен мочевинаның деңгейі артады.
Күйікке шалдыққан адамның организміне гемолиз өнімдері мен фибриннің ыдырау өнімдері де уытты әсер етеді.
Интоксикация синдромының даму барысында улы өнімдерден өзге бактериялық фактордың да ролі зор. Күйікке инфекция ауруханадағы инфекция көздерінен жұғады.
Тіндерде бактериялардың таралуына терінің болмауы, қан айналысының бұзылуы, тамыр бітелуі, организмнің қорғаныш күштерінің әлсіреуі себеп болады.
Токсемияның клиникасы
Диурездің қалыпқа келуі мен дене қызуының көтерілуі күйікке шалдыққан адамның шоктан шығуының және күйік ауруының екінші кезеңі күйік токсемиясының басталғанының негізгі белгілері болып табылады. Бұл кезең - белоктардың ыдырау, бұзылған зат алмасу процестерінің аралық және күйік жарасындағы микрофлораның токсиндерімен улануының салдары.
Токсемия кезеңі 2-4 тәуліктен 10-15 тәулікке дейін созылады және организмде аутосенсибилизация типтес иммунологиялық өзгерістер тудырады.
Жедел күйік кезеңінде орталық жүйке жүйесі мен бас миының ісінуімен (қозу, сандырақтау, галлюцинациялар, құрысулар), улану микокардитімен (тахикардия, артериялық қан қысымының төмендеуі, жүрек тондарының бәсеңдеуі), тыныс алу ағзаларының бұзылыстарымен (пневмония, өкпе ісінуі), диспепсиялық бұзылыстар (тәбет қашуы, шөлдеу, жүрек айну, құсу, іш өту), зат алмасу процестерінің бұзылуымен сабақтасқан клиникалық белгілер орын алады. Күйік токсемиясының аяғында күйік қабығы түсіп күйік жарасы іріңдей бастайды. Ал мұның өзі күйік ауруының үшінші кезеңінің белгісі.
Күйік септикотоксемиясы
Септикотоксемия ІІІа дәрежелі ауқымды күйіктерде және терең күйіктерде байқалады. Септикотоксемияның айқын клиникасы, әдетте, күйік алған күннен кейінгі 10-14 күндері басталады. Кейде ерте басталуы да мүмкін.
Патогенезі. Токсемия кезеңінің соңына қарай организмде қорғаныш механизмдер қалыпқа келіп іске қосыла бастайды:
Қан құрамында қорғаныстың спецификалық гуморальдық факторлары пайда болады (күйік антиденелері), фагоциттердің белсенділігі артады, өлі еттенген тіндер біртіндеп шектеліп, түсе бастайды, бактериялар мен олардың токсиндерінің енуіне кедергі болатын грануляциялық тін дами бастайды.
Бұл кезеңді 2 фазаға бөлген қолайлы болады:
Қабық түсе бастағаннан бастап жара толық тазарғанға дейін;
Грануляция басталғаннан бастап жара толық жазылғанға дейін.
Бірінші фазаның токсемиямен ортақ белгілері көп. Жараның тазару
процесі қабыну реакциясымен қатар жүреді. Клиникалық симптоматиканы анықтайтын негізгі патогенетикалық фактор микроорганизмдер тіршілік әрекеті мен тіндердің ыдырау өнімдері сіңуі.
Екінші фазада иммундық жүйенің қызметі басылып, регенерация процестері баяулайды, инфекциялық асқынулар дамиды.
Осы кезеңнің маңызды симптомы орын толмайтын гипопротеинемия ( тәулігіне 7-8 гл белок жоғалады).
10% пайыздан астам терең күйіктер ұзаққа созылған кезде науқас күйіктен арыға бастайды. Осы кезге дейін науқастың жағдай қанағаттанарлық болып келеді.
Клиникасы. Септикотоксемияның клиникалық белгілері жаралық процестің сипаты мен фазасына байланысты.
Бұл кезеңнің бірінші фазасында науқастардың жағдайы ауыр күйде қалады. Науқастардың ұйқысы бұзылады, ашушаңдық пайда болады, жылай береді. Науқастың тәбеті төмендейді. Іріңді интоксикацияның жоғары температура, әлсіздік, қалтырау сияқты барлық белгілері байқалады. Осы кезеңде ішкі ағзалар мен грануляциялардан қан кетуге және қан түзілу процестерінің нашарлауына байланысты анемия дами бастайды. Лейкоциттік формулада миелоциттерге дейін солға қарай ығысу байқалады. Қолайсыз болжамдық факторға эозинофилдер мен лимфоциттердің азаюы жатады.
Токсикалық гепатиттің дамуы да әбден мүмкін - бауыр ұлғаюы, көз ағының сарғаюы, билирубиннің, аминотрансферазалардың деңгейі өседі, несепте уробилин пайда болады. Бүйрек қызметінің бұзылуы сақталып әрі қарай өршуі мүмкін. Осы кезде дамитын пиелонефрит күйік ауруының инфекциялық асқынуы болып табылады.
Септикотоксемияның екінші фазасы әртүрлі асқынулармен сипатталады. Осы асқынулар ішінде жиі кездесетіні пневмония. Бұл пневмонияның даму механизмі өкпенің кішкене қан тамырларының бітелуімен және жалпы айналыстық бұзылыстардың салдарынан болатын тіндік гипоксияға байланысты.
Күйік ауруының ағымы барысында ас қорыту жүйесінің қызметі де бұзылуы мүмкін. Асқазан - ішек жолдарында жаралар - Курлинг жаралары пайда болуы мүмкін. Аталған жараның патогенезінде негізгі рольді кілегей қабықтағы микроциркуляторлық бұзылыстар, ишемия, тромбоз, септикалық эмбол сияқты құбылыстар ойнайды. Жиі зақымданатын ағзалар - асқазанның антрал бөлігі мен ұлтабар жуашығы. Бұл жаралардың ең қауіпті асқынуы - қан кету.
Егер күйіктік арығу дамитын болса, жара жазылмайды, грануляциялар пісіп-жетілмейді, эпителизация болмайды. Ауқымды инфекция түскен жаралар интоксикация мен гипопротеинемияны тұрақты түрде қолдап отырады. Осылайша, өзіндік ақаулы шеңбер пайда болады. Осы процестердің салдарынан науқастың қарсыласу күштері әлсірейді. Инфекцияның жайылып кетуі - күйік сепсисінің дамуы әбден мүмкін. Күйік сепсисі күйікке шалдыққан науқастар өлімінің ең жиі себебінің бірі.
Күйік сепсисін екіге бөледі: ерте сепсис - күйік жарасындағы қатты қабыну мен өлі еттенуден арылу кезеңінде дамиды, және кеш сепсис жара өлі еттенген тіндерден толық тазарғаннан кейін, жарақат алғаннан кейін 5-6 аптадан соң дамиды.
Қазіргі кездегі жараның ерте тазаруына және күйік жарасын тез жабуға бағытталған заманауи ем, антибактериялық және иммунокоррекциялық ем септикотоксемияға толық тосқауыл бола алады.
Сауығу кезеңі
Күйік жарасының жойылуы зардап шегушінің толық сауығуы болып есептеле бермейді. Патологиялық процесс инерция бойынша жалғаса береді. Ішкі ағзалар мен жүйедегі және тірек - қимыл жүйесіндегі бұзылыстар сақталады. Сонымен қатар, жаңадан салынған терінің сау теріден өзінің қасиеттері жағынан айырмашылығы бар.
Дегенмен, күйік ауруының негізгі себебі - күйік жарасы - жойылды және басталып жатқан ақырғы этап - сауығу (реконваленесценция) - бұзылған қызметтердің біртіндеп қалыпқа келе бастағанын білдіреді.
Науқастардың жағдайы жақсара бастайды, дене қызуы түсе бастайды. Науқастың психикасы қалыпқа келеді, дегенмен нашар ұйқы мен тез шаршау сақталады. Бұл кезеңде жүрек-қантамыр жүйесінің компенсаторлық мүкіндіктері әлі қалыпқа келе қоймайды: сәл дене қозғалысының өзінде тахикардия, артериялық қан қысымының төмендеуі сияқты құбылыстар байқалады.
Осы кезеңде ең жиі кездесетін асқынудың бірі - бүйрек қызметінің бұзылуы: күйгендердің 10%-да пиелонефрит, бүйрек ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz