Массаждың теріге әсері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:

Жамбыл облысы әкімдігі денсаулық сақтау басқармасы Жамбыл жоғары медициналық колледжі шаруашылық жүргізу құқығындағы коммуналдық мемлекеттік кәсіпорын

Мамандық: 0302000 Мейіргер ісі
Біліктілігі: 0302054 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: БАЛАЛАР МАССАЖЫН ЖҮРГІЗУ КЕЗІНДЕГІ МЕЙІРГЕРДІҢ РӨЛІ

Орындаған: Шахтанова Қарлығаш _______________
Ғылыми жетекші: Сайлаубаева Н. Н. ______________

Тараз 2024 ж.

МАЗМҰНЫ

АНЫҚТАМАЛАР
3-5

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
6

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
7

КІРІСПЕ
8-9

1 ТAРAУ
10
1.1
Массаж, түрлері, ағзаға физиологиялық әсер ету механизмдері
10-11
1.2
Массаждың денеге тигізетін әсері
11-22
1.3
Массаж әдістері
22-25
1.4
Медициналық оңалтуды көрсететін медициналық ұйымдар қызметінің негізгі міндеттері мен бағыттары
25-28

2 ТAРAУ
29
2.1
Зерттеу базасына сипат беру
29-34
2.2

Ата-аналар арасында балалардың денсаулығын қалыптастырудағы массаж кабинеті мейіргерінің рөлін анықтау
35-42

3 ТAРAУ
43

ҚОРЫТЫНДЫ
43-44

ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫС
45

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
46-50

АНЫҚТАМАЛАР

Дипломдық жұмысты жазу барысында келесі анықтамалар қолданылды:

Қашықтықтан медициналық қызмет көрсету - медицина қызметкерлерінің бір-бірімен, жеке тұлғалармен және (немесе) олардың заңды өкілдерімен қашықтықтан өзара іс-қимылын, көрсетілген адамдарды сәйкестендіруді, сондай-ақ олар жасайтын іс-әрекеттерді құжаттандыруды қамтамасыз ететін аурулар мен жарақаттарды диагностикалау, емдеу, медициналық оңалту және олардың профилактикасы, цифрлық технологиялар арқылы зерттеулер мен бағалау жүргізу мақсатында медициналық қызметтер көрсету;

Медициналық қызметтер - нақты адамға қатысты профилактикалық, диагностикалық, емдеу, оңалту және паллиативтік бағыты бар денсаулық сақтау субъектілерінің іс-әрекеттері;

Медициналық оңалту - пациент организмінің функцияларын сақтауға, бұзылған және (немесе) жоғалтқан функцияларын ішінара немесе толық қалпына келтіруге бағытталған медициналық көрсетілетін қызметтер кешені;

Медициналық оңалтудың бірінші кезеңі - аурудың жіті, жітілеу кезеңдерінде, сондай-ақ, операциялық араласулар және жарақаттар кезінде медициналық оңалту реабилитолог дәрігердің консультациясынан кейін асқынулардың профилактикасы және функционалдық қалпына келтіруді жеделдету үшін клиникалық хаттамаларға сәйкес негізгі ауруды емдеу шеңберінде мамандандырылған, оның ішінде жоғары технологиялық медициналық көмек көрсететін стационарлардың құрылымдық бөлімшелерінде (реанимация және қарқынды терапия бөлімшесінде немесе мамандандырылған бейінді бөлімшеде) жүргізіледі.

Медициналық оңалтудың екінші кезеңі - медициналық оңалту мамандандырылған бөлімшелерде немесе республикалық денсаулық сақтау ұйымдарынының оңалту төсектерінде, мамандандырылған оңалту орталықтарында, көп бейінді стационарларда жүргізіледі.

Медициналық реабилитация - мүгедектігі бар балалардың қалыптаспаған функциялар мен дағдыларды меңгеруге немесе алмастыруға және оларды қоғамға интеграциялауға бағытталған медициналық оңалту процесі. Медициналық абилитация туа біткен функционалдық шектеулері бар балаларға олар үш жасқа толғанға дейін жүргізіледі;

Мультидисциплинарлық топ - тыныс-тіршілігінің сипаты мен дәрежесіне, пациент ағзасының функциялары мен құрылымдарының бұзылуына, оның клиникалық жай-күйінің ауырлығына қарай қалыптастырылатын әртүрлі мамандар тобы;

Мультипәндік топ - пациент организмінің функциялары мен құрылымдарының бұзылу сипатына, оның клиникалық жай-күйінің ауырлығына байланысты қалыптастырылатын әртүрлі мамандар тобы;

Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру - әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының активтері есебінен медициналық көрсетілетін қызметтерді тұтынушыларға медициналық көмек көрсету жөніндегі құқықтық, экономикалық және ұйымдастырушылық шаралар кешені;

Оңалту әлеуеті - белгілі бір уақыт аралығында пациенттің организмінің бұзылған және (немесе) жойылған функцияларын ішінара немесе толықтай қалпына келтірудің клиникалық тұрғыдан негізделген мүмкіндігі;

Оңалту бағдарының шкаласы - тыныс-тіршіліктің жұмыс істеу және шектелу жай-күйін бағалауға негізделген медициналық оңалтуды алу деңгейін айқындайтын шкала;

Оңалту баллы - оңалту араласулары нәтижесінде тіршілік әрекеті мен денсаулықтың жұмыс істеуінің, шектелулерінің халықаралық сыныптамасы d доменінің ауытқу дәрежесі бойынша оңалту диагнозын бір қадамға өзгерту.

Оңалту диагнозы - туындаған зақымдануды сипаттауды және осы бұзушылықтың салдарынан болған тұрмыстық және кәсіби дағдыны және БӘФ қамтитын аурудың (жарақаттың) функционалдық салдарын бағалау өлшемін тіршілік әрекеті мен денсаулықтың жұмыс істеуінің, шектелулерінің халықаралық сыныптамасы санаттарында көрсететін диагноз;

Оңалту картасы - зерттеу жүргізілген, оңалту емінің нәтижесі көрсетілген науқастың объективті жағдайы туралы деректер жазылған бастапқы медициналық құжаттаманың нысаны;

Оңалтудың қысқа мерзімді мақсаты - ағымдағы оңалту курсынан кейін пациенттің күткен жағдайы;

Оңалтудың ұзақ мерзімді мақсаты - негізгі оңалту курсынан кейін пациенттің күтетін соңғы жағдайы;

Пациентті оңалтудың жеке бағдарламасының медициналық бөлігі - медициналық көрсетілетін қызметтердің көлемін, оңалтуды жүргізу түрлері мен мерзімдерін көрсететін оңалту іс-шараларының жоспары;

Санаторийлар - медициналық және өзге де көрсетілетін қызметтерді, курорттарда немесе емдеу-сауықтыру орындарында орналасқан табиғи емдік факторларды қолдана отырып, адамның денсаулығын сауықтыру және қалпына келтіру жөніндегі қызметтерді көрсететін ұйымдар;

Санаторийлік-курорттық ұйымдар - медициналық және өзге де көрсетілетін қызметтерді, курорттарда немесе емдеу-сауықтыру орындарында орналасқан табиғи емдік факторларды қолдана отырып, адамның денсаулығын сауықтыру және қалпына келтіру жөніндегі санаторийлік-курорттық қызметтерді көрсететін ұйымдар: санаторий (ересектерге, ересектер мен балаларға, балаларға арналған), студенттік санаторий-профилакторий, балалардың оңалту-сауықтыру орталығы.

Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі - шеңберінде негізгі ауруларды емдеу кезінде (медициналық оңалтудың бірінші кезеңі), сондай-ақ туберкулезбен ауыратын науқастарға;

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы

ҚР - Қазақстан Республикасы

МӘМС - міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру

МДТ - мультипәндік топ

ОБШ - оңалту бағдарының шкаласы

ОЖБ - пациентті оңалтудың жеке бағдарламасының медициналық бөлігі

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

1. Медициналық оңалту көрсету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 7 сәуірдегі №65 бұйрығы
2. Денсаулық сақтау объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 11 тамыздағы № ҚР ДСМ-962020 бұйрығы
3. "Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 30 қарашадағы № 908 бұйрығы
4. Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын бекіту туралы - Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-1752020 бұйрығы

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. Қазақстан өз алдына 2050 жылға қарай әлемнің ең дамыған 30 елінің бірі болудың маңызды стратегиялық мақсатын қойды. Бұл ретте ел халқының жалпы санының 31,4% -. құрайтын қазіргі балалар мен жасөспірімдер оң өзгерістерді көбірек сезінетін болады, сондықтан да қойылған мақсатты іске асыруда белсенді қатысушы болуға тиіс.
Балалардың денсаулығы - ата-аналардың өміріндегі ең маңызды нәрсе. Баланың өмірі ересектердің баланың денсаулығы мен дамуы мәселесіне қаншалықты байыпты және жауапкершілікпен қарайтындығына байланысты.
Өмірдің бірінші жылында бала пластилин сияқты - оған не салсаңыз да, қандай іргетас берсеңіз де, ол өмірге барады [1, 2].
Баланың физикалық дамуына массаж көп ықпалын тигізеді, оның көмегімен дені сау балалар өз құрдастарынан озып кетеді, ал ауыр аурулары бар балалар қоғамның толыққанды мүшесі болуға мүмкіндік алады.
Массаж кабинетінің мейіргері - массаждың әртүрлі түрлерін жасайтын маман. Ол процедура кезінде науқастың физикалық жағдайына толық жауап береді, массаж бөлмесінің санитарлық жағдайын бақылайды. Ол жасын және медициналық көрсеткіштерін ескере отырып, әртүрлі әдістермен массаж жасайды [3, 4].
Массаж кабинетінің және массажистің жұмыс орнының жұмысын ұйымдастыруға қойылатын санитариялық-гигиеналық талаптардың сақталуын бақылауды жүзеге асырады. Пациенттерді массажға дайындайды, процедуралар кезінде пациенттердің жағдайын бақылауды жүзеге асырады.
Дәрігердің тағайындауы бойынша емдік (классикалық), сегменттік, нүктелік, спорттық, гигиеналық, косметикалық, аппараттық массаж, су астындағы душ-массаж жүргізеді.
Массажды емдік дене шынықтырумен, физиотерапиялық процедуралармен, тартумен, қолмен терапиямен үйлестіру ережелерінің сақталуын қамтамасыз етеді [5, 6].
Пациенттер мен медициналық персоналдың инфекциялық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, массаж кабинетінде инфекциялық бақылау талаптарын орындайды. Медициналық құжаттаманы жүргізеді. Санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізеді. Шұғыл жағдайларда дәрігерге дейінгі көмек көрсетеді. Медициналық қалдықтарды жинауды және кәдеге жаратуды жүзеге асырады. Үй-жайда санитарлық-гигиеналық режимді, асептика және антисептика ережелерін, құралдар мен материалдарды зарарсыздандыру шарттарын сақтау, инъекциядан кейінгі асқынулардың, гепатиттің, АИТВ-инфекциясының алдын алу бойынша іс-шараларды жүзеге асырады [7].

Зерттеу мақсаты: балалар массажын жүргізу кезіндегі мейіргердің рөлін сауалнама арқылы анықтау

Зерттеу міндеттері:
1. Массаж, түрлері, ағзаға физиологиялық әсер ету механизмдері туралы әдебиеттік шолу;
2. Медициналық оңалтуды көрсететін медициналық ұйымдар қызметінің негізгі міндеттері мен бағыттарын зерттеу;
1. Зерттеу барысында алынған сауалнамаға талдау жасау.

Зерттеу әдістері: Дипломдық жұмыста жүйелік тәсіл қолданылды, оның ішінде зерттеудің статистикалық әдістері: статистикалық бақылау, деректерді өңдеу және топтау, статистикалық материалдарды талдау, бағалау. Статистикалық зерттеу нәтижелерінің сенімділігі бағалау әдісі, салыстырмалы әлеуметтік әдістер (сауалнама жүргізу).

Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Массаж кабинетінің мейіргерінің балаларды маңыздылығы анықталды. Жүргізілген зерттеу көрсеткіштері негізінде мейіргерлердің еңбек қызметіне бағалау жүргізілді.

Тәжірибелік маңыздылығы: Зерттеу нәтижесінде ұсынылған ережелер мен қорытындылар, бағыттар мен жолдары массаж кабинетінің мейіргерлерінің жұмыс істеу және даму тиімділігін арттыру үшін, күтімді жақсарту үшін оңалту орталықтарында тәжірибелік маңызы бар.

0.1. Массаж, түрлері, ағзаға физиологиялық әсер ету механизмдері

Массаж - француз тілінен шыққан, ысқылау деген мағынаны білдіреді, оның өзі түпкі тамырын араб тілінен алған (арабша mass - жақындау, сипалау). Осында 4000 жыл бұрын Египетте емдеу әрекеті басталған, оның ішінде массаж да кірген. Оған айғақ 1841 жылы Египет қолбасшысының табытының ішінен папирус жапырағын жазылған массаждың тәсілдері табылған.
Массаждың ең көне түрі Берлинде үлкен музейде сақталған. Көз тартарлық дүниенің ішінде, екі адамның бірін - бірі сипалап отырған көрінісі ерекше көзге түседі. Бұл сол кездегі Ассирия патшасы Санхирибаның (біздің дәуірімізге дейінгі 705-681 жж. ) дүниесі еді.
Ежелгі гректер массаж арқылы денеге әр түрлі майларды уқалап жағуды египеттіктерден үйренген екен... Ежелгі Греция халқының спортшылары сайыстың алдында және соңынан денелерін майлатып, артынан Ніл өзенінің жағасынан әкелген ұсақ құммен ысқылатқан екен. Ең алғашқы массажды қолдануға ұсыныс берген гректің атақты дәрігері Геродикос. Оның оқушысы Гиппократ ауруларға массажың илеу - жұмсарту - мыжу тәсілін кеңінен қолданады [9, 10].
Массаж ертедегі Грециядан Ежелгі Римге өтеді. Дәрігер Акслепиад (біздің дәуірге дейінгі 156- 128 жж.) массажды құрғақ және майлы, күшті және әлсіз, ұзақ және қысқа деп әр түрге бөлген. Корнелий Цельс оны әрі қарай дамытып, массаждың қасиетіне тереңірек көңіл бөлген. Өзінің Медицина туралы кітабының бір тарауын массажға арнаған. Массаждың өрлеуіне үлкен көмегін тигізген дәрігердің бірі Гален (біздің дәуірге дейінгі 131- 120 жж.)
Массаждың етек алып дамуына дүние жүзіне әйгілі ғалым, жазушы, астроном, орта ғасырдағы үлкен тұлға - Әбу Әли - Ибн Сина (Авиценна) көп ықпал жасады. Ол массаждың әр түрін талдап берді. Мәселен, күшті массаж - денені қатайтады, әлсіз - босатады, ұзақ - адамды арықтатады, орташа - құлпыртады, даярлық - дене тәрбиесіне икемдейді [11, 12].
Ғалымның берген осындай анықтамалары - емдік, спорттық массаждың негізін құрады. Шығыс елдерінде массаж өз ерекшелігімен көзге түседі. Өйткені ол тек қолмен емес, аяқпен де жасалады. Массаждың шыққан тегі өткен ғасырларда екенін білдік. Оның кең тараған, алғаш ашылған жері біздің көршіміз Қытай елі болатын. Най-цзин (ішкі құрылыс кітап атты қолжазбада осыдан 3000 жыл бұрын жазылған) және көп ескі әдеби еңбектерде массаждың қандай ауруларға қолданылғаны туралы жазылған [13].
Массаждың техникасы, методикасы, әдісі, тәсілі осыдан 100 жыл бұрын реттеліп, баспа бетінде берілген. Ежелгі Үндістанда Аюр Веды (ғылыми өмір) атты 3 кітаптың біздің дәуірімізге дейін 1800 жыл бұрын шыққан бөлімінде массаж туралы толық жазылып, оны қандай ауруға қолдану керектігі атап көрсетілген.
Славян елдерінде массажды моншада бейнек (сыпырғыш) арқылы сабалап жасаған. Массаж туралы туындылар көп болғаны мен, бізге жеткені шамалы, қазірдің өзінде біреуі білсе, екіншісі білмейді. Тек XIX ғасырдың екінші жартысында массаждың физиологиялық қасиетін ашпақ болған. Оның әсерін ғылыми тұрғыда, тек И.П. Павловтың жоғары нерв жүйесінің теориясы жарық көрген кезде ғана айта алатын халге жетті [14].
Массаж халықтық медицинаның үлкен бір бөлігі. Ол барлық жер шарына кеңінен тараған. Сондықтан емдеу әдістерінің еі негізгі тарауы болып құрамына кіреді. Қазіргі кезде Шығыс және Батыс массажы деп екіге бөлінеді. Батыс массажына классикалық және сегментарлық, ал Шығыс массажына нүктелі (бір нүктеге қарап) және жүйелі (дененің бөлігіне жасау) массаждар жатады. Кейінгі кезде өскелең өмірдің талабына байланысты массаждың тәсілдері мен әдістері де толықтырылып келеді [15].
Оның жаңа қолайды түрлерін ойлап шығаруға ұмтылуда. Дегенмен қазақ тілінде шыққан туындылар жоқтың қасы. Ол қазақ тілінде массаж болмады деген сөз емес, соны жеткізіп, халық арасына тарататын мамандардың жеткіліксіздігі. Мәселен, омыртқа тұтасып ауырғанда балалардың аяғы мен нығарлап бастыру, немесе бір қолмен теріні тартып, екінші қолмен үзу, іскен жерді сипау, сынған сүйектерді қолмен сылап - сипай отырып орнына түсіру.
Осының барі біздің елде массажды ғасырлар бойы емдік мақсатта шеберлікпен қолданылғанның айғағы. Массаждың осындай қарапайым түрлерінен адамдар жеңілдік алады: құрысқан жері жазылып, ауырған жері басылып көңіл бір бөлек - күйі бір бөлек көтеріледі, сергиді [16, 17].
Медицинаның дамуына байланысты соңғы жылдары барлық емдеу - профилактикалық орындарда массаж бөлмелер ашыла бастады. Білікті мамандар да жыл өткен сайын көбеюде. Массаж халықтық медицинадан ресми түрде ғылыми медицинаға ауысты.

1.2 Массаждың денеге тигізетін әсері

Массаж дегеннің өзі адам денесіне мөлшермен берілетін механикалық тітіркендіру. Ол массажистің қолымен немесе арнайы аппаратпен орындалады. Осындай тітіркендіруге ішкі ағзалар, мүшелер қарап қалмай, өз қызметтерін өзгертіп, массажға қарсы жауабын береді. Массажды денеге әсері, физиологиялық қасиетін атақты ғалымдар И.М. Сеченов, И.П. Павлов, Н.Е. Введенский, Н.А. Ухтомский т.б. өз еңбектерінде айқын көрсеткен. Массаждың әсері өте тереңде жатыр. Ол - нервті - рефлекторлы, гуморалды және механикалық ықпал жасау [18].
Массаж жасағанда теріде, бұлшық етте, буындарда жатқан нерв талшықтары тітіркенеді. Ол тітіркеністер ми қабығына беріледі. Әрбір нерв талшықтары ұштарының өз аттары бар. Мәселен, теріде - экстрорецептор, бұлшық ет, сіңір, шандырдан шыққандар - проприоцептор, қан тамырларынан кеткендер - ангиорецептор және ішкі ағзалардағы - интерорецептор деп аталады. Осы рецепторлардың бәрі тітіркеніштен бірлесіп, миға әсер етеді. Ал оның өзі жоғарғы реттеуіш күштің қызметіне әсерін тигізіп қарауындағы барлық мүше ағзаларға жауап рекция түседі. Содан денеде әр түрлі қимылдық өзгерістер туады. Жауап реакциясының күші, айқындалуы жоғарғы нерв жүйесіне тікелей байланысты, сол сияқты тітіркенген жердің көлеміне массаждың методикасы мен тәсілдеріне, аурудың біліну белгілеріне де тығыз байланысты [19, 20].
Тағы бір көңіл аударатын мәселе - массаждың тиімділігінде үлкен роль атқаратын - гумморалды фактор. Массаждың әсері мен тканьдердің ішінде жоғарғы активті (белсенді) зат құрылады. Ол қан айналыммен және зат алмасуын үдетеді. Мәне осыны гуморалды зат дейді. Массаж денедегі барлық сұйық заттардың қозғалысын арттырады. Мәселен: қан, лимфа, техникалық сұйықтың тканьдердің өзара созылуы, орын алмастыруы т.б. механикалық фактор зат алдмасуын арттырып, денедегі тоқыраушылыққа жол бермейді. Массаж жасалған жердің ыстығын көтереді [21].
Сонымен массажда нерв импульстары ағындап, ми қыртысына келеді. Онда қоздыру және тежеу сияқты екі түрлі толқын пайда болады. Олар сол нерв талшықтары арқылы денедегі мүшелерге беріледі. Олардың жауап реакциясы бойдағы аурудың өршуіне не өшуіне әсер етеді, осыған орай емдік массажды тек тәжірибелі маман жасау керек деген ұғым туады. Массаждан адамның денесі сергіп, рахаттанып, көңіл - күйі көтеріліп, жылынып, ауырған жері басылады. Кейбір кезде бойда ширақтық аңғарылса басқа жағдайда керісінше, ұйқы басып кетеді [22, 23].
Массаж дұрыс орындалмағанда массаждың өзіне тән талаптары бұзылғанда немесе аурудың асқынып массаж жасауға болмайтын кезде организм массажды көтере алмайды.
Сондықтан массажды аурудың ерекшелігіне лайықтап жасау керек. Кейбір ғалымдар массаждан кейін қызарып, талаурап, қатты ауыратын жағымсыз реакцияларын көрсеткен. Бұл көбінесе жасы келген карияларда дұрыс отырғызбаса, не дұрыс жатқызбасада осындай жағымсыз реакция береді [24].
Мысалы, жүрегі ауыратын адамның белінде құяң болмаса оны етбетінен жатқызғанда жүрек нашарлап кетеді. Сондықтан ондай ауруға массажды отырып жасаған абзал. Ішкі ағзалардың функционалдық қызметін, науқастың ауырған жерін анық бәлмей массаж жасауға болмайды [25].
Массажды зерттеген ғалымдар оның толық нерв жүйесіне, қан тамырына, теріге, бұлшық еттерге, буындарға, зат алмасуына әсер ететінін айқын көрсетті.
Массаждың теріге әсері. Түсінікті болу үшін терінің құрылыс мен қызметі туралы айта кетуді жөн көрдік.
Тері - дененің сыртқы қабығы. Оның аумағы шамамен 2 м кв. Тері негізгі 3 қабаттан тұрады. Сыртқы қабат - эпидермис көп қабатты эпителлий тканінен түзеледі. Ол үнемі түлеп, тереңірек орналасқан клеткалардың көбею есебінен жаңарып отырады.
Эпидермистің астында дәнекер тканінің тығыз қабаты - дермо орналасқан. Бұл жерде көптеген рецепторлар май және тері бездері түбірі, қан және лимфа тамырлары болады [26, 27].
Ең терең қабат - шел клечаткасы май тканінен түзелген. Ол организм үшін төсеніш қызметін атқарып, қоректік заттармен энергияға қойма болып есептеледі. Тері барлық тканьдермен мүшелерді механкиалық зақымданудан сақтандырып, организмге бөгде заттардың ауру тудыратын микробтардың енуіне жол бермейді.
Тері организмді ультракүлгін сәулелердің артық мөлшерінің зиянды әсерінен қорғайтын қоңыр пигмент жасап шығарады. Теріде балалардың мишель ауруының дамуына кедергі жасайтын Д витамині түзеледі. Теріде қысымды, ауырғанды, суық пен жылуджы қабылдайтын әр түрлі рецепторлар бар. Олар адамды жарақаттанудан, үсуден сақтауға мүмкіндік береді. Терінің сезімталдығы организмнің қоршаған орта мен өзара байланысында маңызды роль атқарады [28].
Терінің сезімталдығынан айырылған адам көп жарақаттанады. Тері зәр шығару қызметінде атқарады. Сумен тұздың артық мөлшері организмнің тері бездері арқылы шығарылады. Сол сияқты тері дене температурасының тұрақтылығына сақтауға қатысады. Теріде өте көп ұсақ қан тамырлары орналасады.
Қоршаған орта температурасы төмендеген кезде тамырлар рефлекс жолмен тарылып, теріге келетін қан мөлшері азаяды, организмнің жылу шығаруы кемиді. Терідегі тамырлардың кеңеюі мен тарылуын адам өзінен байқай алады. Қоршаған орта ыстық болса - тері қызарып, ал суықтан - бозарып кетеді [29, 30].
Адам терісінде 2 миллионнан астам тері бездері бар, ол тәулігіне 12 литрге жуық тер бөліп шығарады. Бұл адамның өз дене температурасынан жоғарғы ортада тіршілік етуне мүмкіндік береді. Ауа өте ылғалды болғанда дененің булану арқылы жылу шығару қиындай түседі. Жылудың реттелуі рефлекс жолымен жүзеге асады. Жылудың түзілуі мен оның шығарылуы гуморальдық әдіспен де реттеледі [31, 32].
Мысалы қорыққанда және ашулананғанда қандағы адреналиннің мөлшері артады. Терінің тамырлары тарылып, адамның өңі бозарады, дененің жылу түзуі күшейеді. Тері осындай күрделі қызметінің арқасында денеге үлкен физиологиялық пайда тигізеді, организм органдардың өмірлік қызметіне ықпал жасайды [33].
Массаждың әсерінен терінің сыртқы - эпидермис қабаты қабыршықталып түседі. Оның өзі терідегі қан айналымымен жақсартып, тыныс алуын арттырып, май және тері бездерінің шыңдап, денедегі жылуды реттейді. Терінің өте майланып тұруы қажет. Ол эпидермистің ыдырауынан (суға көп түсетін спортшыларғ қатысты) немесе кеуіп, құрғап кетуінен сақтайды (ауада көп жүрген кезде) [34, 35].
Массаж жасағанда қан тамырлары кеңіп арнасынан аққан қанның мөлшері көбейеді. Мұның өзі ұйқыда жатқан қан тамырларын оятып, теріні тамақтандыру болып есептеледі. Сол арқылы адамның денесі сергиді жұмысқа қабылеті артады. Массаждың әсерінен лимфа қозғалысы үдейді. Дәнекер қабатынан лимфаны қысып шығарған кезде жоғарғы және төмен орналасқан қан тамырларды (әсіресе көк тамыр) босап қалады. Соған байланысты бір жағынан тканьдермен органдарға қан арқылы қоректік зат келіп жатса, екінші жағынан денеден қажетсіз заттар шығып жатады. Терінің өзі массаждан соң жылтырап құлпырып кетеді.
Эластометр деген құралмен анықтағанда массаждың әсеріне терінің серпімділігі, созылғыштығы, икемділіг әлде қайда артқаны көрсетіледі. Массаж терінің жылулық рецепторына да ықпал етеді. Массаждан кейін теріде жылу пайда болады. Бұл қасиетін сайысқа дайындалып тұрған спортсмендерге қолданылады. Өйткені кейбіреудің алдын - ала аяқ - қолы мұздап қалтырап кетеді. Соны қатты ысқылап жіберсең бойына жылу тарап есін жияды [36, 37].
Массаж тері арқылы барлық денеге әртүрлі әсер етеді. Ондағы нерв талшықтары массаждан алған тітіркеністерді ми қабығына, орталықм нерв жүйесіне жеткізеді, одан шыққан жауап реакция басқа органдар мен бірге теріге қайта келеді. Теріні баяу ырғақпен сипағанда нерв жүйесі жайланып, адамның көңілі орнығып , тіпті қалғып кетеді [38].
Аяқты сипағанда артериялық қан тамырларын кеңейтіп, сол нүктелердің температурасын көтереді. Массаж көптеген рецепторларды тек тітіркендіріп қоймай, клеткалардың бөлінуі нәтижесінде пайда болатын заттардың клеткалардың бөлінуі нәтижесінде пайда болатын заттардың клеткалардың бөлінуі нәтижесінде пайда болатын заттардың клеткалардың бөлінуі нәтижесінде пайда болатын заттардың есебінен теріде химиялық реакциялардың түзілуін қамтамасыз етеді [39].
Атап, айтқанда химиялық активті - гистамин, ацетилхолин амин қышқылдары және басқалар пайда болады. Мұның өзі тек терінің емес, бүкіл организмнің қорғаныс қабылетін арттырып, ағзалардың қызметін жақсартады.
Массаждың жүйке жүйесіне әсері. Нерв жүйесі организм қызметін реттеуде аса маңызды роль атқарады. Ол клетка, ткань, мүшелердің және олардың жүйесінің қызметін үлестіріп отырады. Мұнда организм біртұтас қызмет атқарады. Организмнің сыртқы ортамен байланысы нерв жүйесі арқылы жүзеге асады [40, 41, 42].
Нерв жүйесінің әрекеті психикалық процеске - сезім, оқи білу, еске сақтау, сөйлеу және ойлауға негізделген. Адам солардың жәрдемімен тек айналадағы ортаны танып - біліп қана қоймай, оны өзгертуге де белсене кіріседі. Нерв жүйесі нейрондар мен ұсақ серіктес клеткалардан құралған нерв тканінен түзіледі.
Нейрондар - нерв тканінің негізгі клеткалары: олар нерв жүйесінің қызмет атқаруына мүмкіндік береді. Серіктес клеткалар қорек, тірек және қорғаныс қызметін атқара отырып , нейрондарды қоршап жатады. Серіктес клеткалар нейрондарға қарағанда 10 еседей көп болады.
Нервтер - сыртқы қабықшамен қапталған нерв клеткалары ұзын өсінділерінің шоғырлары. Қимыл нейрондарының аксондарынан (ұзын өсінділері) тұратын нервтерді қимыл нервтері деп атайды [43, 44].
Сезгіш нервтер сезгіш нейрондардардың дентриттерінен (қысқа өсінділер) тұрады. Нервтердің көпшілігінде екеуі бірдей кездеседі (аксондар мен дентриттер). Оларды аралас нервтер деп атайды. Олар арқылы импульстер екі бағытта орталық нерв жүйесіне және ішкі мүшелерге өтеді. Нерв жүйесі орталық және шеткі бөлме бөлімдерден құралады. Орталық бөлім дәнекер тканнен түзілген қабықшамен жұлын және мидан тұрады. Шеткі бөлімге, нервтер және нерв түйіндері жатады. Қаңқа бұлшық еттерінің қызметін реттейтін нерв жүйесінің бөлігі соматикалық (грекше сома - дене) жүйе деп аталады.
Адам соматикалық нерв жүйесінің көмегімен қимыл әрекетін басқарып организмді қимылға немесе тыныштық күйге келтәреді. Нерв жүйесінің ішкі мүшелер (жүрек, қарын, без және т.б) қызметін реттейтін бөлігі автономиялы (грекше автономия - өзін - өзі билеу ) деп аталады. Автономиялы нерв жүйесінің қызметі адамның еркі бойынша жүректі тоқтатуға ас қорыту процесін тездетіп, тер шығаруды кідіртуге болмайды [45, 46, 47].
Автономиялы нерв жүйесінің екі - симпатикалық және парасимпатикалық бөлімі болады. Ішкі мүшелердің көпшілігін осы екі бөлімнің нервтері торлап жатады. Әдетте, олар ішкі мүшелерге қарама - қарсы әсер етеді. Мысалы, симпатикалық нерв жүйесі жүректің жұмысын күшейтіп, жеделдетсе, парасимпатикалық нерв - оны бәсеңдетіп әлсіретеді. Міне нерв жүйесінің құрылысы мен қызметі қысқаша осылай.
Енді массаж қалай әсерін тигізеді екен. Оның нерв жүйесіне тигізер әсері жан - жақты массаж кезінде тері, бұлшық ет, буындардағы нерв талшықтары тітіркеніп, пайда болған импульс ми қабығындағы кинетикалық (қозғалыс) клеткаларға жетеді. Импульстар қимыл жолы арқылы жұмыс атқаратын мүшеге келеді [48, 49, 50].
Массаждың бір тәсілі орындалған методикаға байланысты орталық нерв жүйесіне әртүрлі әсер етеді. Массаж методикасы оның күшінен, ырғағына қарқынына, ұзақтығына тікелей байланысты.
Массаждың күші дегеніміз массаж жасаған адамның қолының денеге түсірген қысымы. Ол терең, орташа жіне әлсіз болып 3 - ке бөлінеді. Әлсіз немесе үстіртін массаж орталық нерв жүйесін қоздырады, ал терең (күшті массаж) - тежейді. Массаж қарқыны жылдам, орташа , ақырын болады. Алғашқы екеуі нерв жүйесін қоздырады, ал кейнгісі тежелуіне әсер етеді. Неғұрлым массаж ұзақ болса, соғұрлым тежеу процесстері айқындалып, нейрондардың қозуын шектейді.
Массаждың тәсілдерінің өзі де нерв жүйесіне әсер етеді. Мысалы, сипау, уқалау, ысқылау денені аз тітіркендірсе: соғу, сілікілеу- көп тітіркендіріп, нерв жүйесін шыңдайды. Шеткері нервтерге массаждың әсері көп оның өткізгіштік қасиетін арттырып импульстің тезірек жетуіне ықпал жасайды, ауруға шалдыққан нерв клеткаларын қалпына келтіреді [51, 52].
Массаж организмнің орталық шеткер нерв жүйесінің жауап реакциясын тудыратын тітіркендіргіш екенін айттық. Ал жауап реакциясы организмнің алғашқы жай күйіне тітіркендірудің шамасына байланысты. Осы көрсетілген екі шарт бәр - біріне сәйкес келуі керек. Сонда ғана массаж шипалы болады. Адам неғұрлым жас болса, соғұрлым сезімтал келеді. Оларға әлсіз жасалған массаждың өзі қатты сезіледі.
Егде тартқан адамдар массажды мүмкіндігінше қатты, ұзақ болғанын қалайды. Қала тұрғындары оның ішінде ой еңбегімен айналысатын адамдар аулыда дене еңбегімен айналысатын адамдар ауылда дене еңбегімен айналысып жүрген адамдарға қарағанда массажға өте сезімтал келеді. Сондықтан оларға абайлап, жеңіл, әлсіздеу түрін жиі қолданады. Оның бәрі нерв жүйесіне тікелей байланысты [53, 54].
Массаждың қан және лимфа айналымына әсері Қан айналым мүшелерінің жүйесі жүрек пен қан тамырларынан тұрады. Жүрек өзінің жиырылуының нәтижесінде насос секілді жұмыс істеп, қанды тамырларға айдайды да оны үнемі ағып отыруға мәжбүр етеді.
Жүректің соғуы тоқталса - адам өледі, өйткені тканьдерге оттегі мен қоректік заттар жеткізілмей қалады. Қанның тамырлар боймен жүруі қан айналымы деп аталады. Қан тамырлары бүкіл денені щарлайды. Олардың тығыз әрі серпімді қабырғасы бірыңғай салалыбұлшық еттен тұрады. Жүрек жиырылуы арқылы жоғары қысыммен қанды артерияға айдап шығарады. Артериялар қабырғасы тығыз және серпімді болғандықтан, бұл қысымға төзіп, біраз созылады. Ірі артериялар жүректен қашықтаған сайын тармақтана береді. Ең ұсақ артериялар өте жіңішке киппилярларға бөлінеді. Олардың қабырғасы бір қабат жалпақ клеткалардан түзілген. Қан тамыр плазмасында еріген заттар капиллярлардың қабырғасы арқылы ткань сұйықтығына өтіп,одан клеткаларға жетеді [55, 56].
Клетка тіршілігінің нәтижесінде пайда болған өнімдер капилляр қабырғасы арқылы ткань сұйықтығынан қанға өтеді. Адам организмінде шамамен 150 млрд капилляр болады. Егер барлық капиллярды бір түзудің бойымен қатарлата тізсе, онда онымен жер шарын экватор бойымен екі жарым рет орап шығуға болады [57, 58].
Қан капиллярдан жүрекке баратын вена тамырына жиналады. Артерияға қарағанда венадағы қысым онша жоғары емес және оның қабырғасы да жұқалтаң болып келеді. Организмдегі қан жүрекпен жалғасқан екі тұйық жүйе - кіші және үлкен қан айналым шебері арқылы жылжиды. Организмде қан үнемі қайта бөлініп отырады: оттегі мен қоректік заттардың қажеттігіне қарай қан бір мүше арқылы көп, екінші мүше арқылы аз ағып өтеді. Дене мүшесіндегі тамырлар саңылауы өзгергенде, сол мүшенің қанмен жабдықталуы да өзгереді. Келетін нерв импульстары неғұрлым жиі болса, тамыр саңыраулары соғұрлым тар болады [59].
Қан тамырлары саңылауының кеңейіп - тарылуын нерв жүйесі мен биологиялық әрекетшіл заттар реттеп, олардың организм талаптарына сай қызмет атқаруына мүмкіндік береді. Лимфа айналымы. Лимфа жүйесі тканьдердегі артық сұйықтықты шығаруға жәрдемдеседі. Барлық тканьдерде тармақталмай аяқталатын лимфа капилляры болады. Оларға клеткааралық сұйықтық өтіп, қоюланады да, лимфа түзеді. Лимфа капилляры ірі лимфа тамырларына бірігеді. Олар барлық тканьдер мен мүшелерге өтеді. Лимфа тамырларының ішкі бетінде лимфаның кері ағуына кедергі жасайтын қақпашалар орналасқан. Осы қақпашалрдың арқысында лимфа тек бір бағытта жылжиды. Лимфа тамырларында лимфа түйіндері болады. Әсіресе, қолтықта, тақымда және шынтақ бүгіндісінде, кеуде және құрсақ қуысында, мойында лимфа түйіндері өте көп. Бұл түйіндер микроорганизмді ұстап қалатын сүзгі қызметін атқарады.
Организмнің иммундық реакцияларына белсене қатысатын лимфа түйіндерінде лимфациттер көп болады. Лимфа тамырлары бірігіп ірі веналарға ашылады, тканьге өткен сұйықтық қайта қан тамырларының арнасына оралады. Қан, клеткааралық сұйықтық және лимфа бірігіп, организмнің ішкі сұйық ортасын құрайды. Сонымен қан және лимфа арқылы организм клеткалары қоректік заттар мен оттегін қабылдап, қортылған организмге қажетсіз заттардан құрылады. Қан арқылы әр мүшенің гуморальды қызметі артып, денеге гармондарды таратуға ат салысады. Қан арқылы дененің қалыпты жылуы сақталады [60, 61, 62].
Массаждың әсерінен қан мен лимфаның ағыны үдеп әр клетка қоректік заттар мен оттегіне қанып, қажетсіз заттардың шығуына үлкен ықпал жасайды. Бұл тек массаж жасалған жерде ғана емес бүкіл денеде болатын өзгеріс. Сондай-ақ әртүрлі себептерден пайда болған ісінуден құтылуға мүмкіндік жасайды.
Массаж жүрек бұлшық етінің нығаюына, дамуына ықпал етеді. Жүрек арқылы ағып өтетін қан мөлшері артып, жиырылу күші көбейеді. Қан тамырларының қабырғасы серпімділік күшіне мінеді де қан тамыры саңырауларынан өтетін қанның мөлшері өседі. Қанның екпіні орындалған массаждың тәсілдеріне байланысты [63, 64].
Мәселен, сипау, сығу, жұмсарту сияқты тәсілдері қанды саңылауларынан қысып шығарады, дірілдету, соққылау, шапалақтау, терідегі нерв ұштарын тітіркендіріп қан тамырларын кеңейтеді. Жоғарыда айтқандай, массаж нейрорефректорлы және гуморалды, жолмен қан тамырларының саңылауын кеңейтуге, қан ағымын жылдамдатуға үлкен әсер етеді, сол арқылы ауру организмінің жазылуына көмектеседі [65, 66].
Массаждың бұлшық етке әсері. Адам организмінде басқа омыртқалы жануарлардағы сияқты әртүрлі қимыл жасайтын 3 түрлі бұлшық ет ткані бар. Олар қаңқа бұлшық еті, жүрек бұлшық еті және бірыңғай салалы бұлшық еттер. Әртүрлі ткандардың өзіне тән түрі өзгерген клеткалары - бұлшық ет талшықтары болады.
Қаңқа бұлшық еті талшықтары шоғырланған көлденең жолақты бұлшық ет тканінен құралады. Талшықтар ішінде белок жіпшелері өтетіндіктен, бұлшық ет қысқарып, жиырылады. Жүрек бұлшық етіде қаңқаның бұлшық еті секілді көлденең жолақты бұлшық ет талшықтарынан тұрды. Бұл талшықтар кей жерде айқасып бірігеді [67, 68].
Жүрек бұлшық еті осындай ерекшелік арқасында тез жиырылады.
Ішкі мүшелердің (қан тамыры, ішек, қуық) қабырғалары бірыңғай салалы бұлшық ет тканінен құралады бұл тканнің талшықтары баяу жиырылады. Массаждың әсерінен бұлшық ет оттегімен жіне қоректік заттармен қамтамасыз етіледі, қаңқа бұлшық ет құрамында сезімтал және қимылдатқыш нейрондары бар нервтер орналасқан. Массаж жасаған кезде терінің, бұлшық еттің рецепторларынан шыққан импульстер сезімтал нейрондардың орталық нерв жүйесіне беріледі. Импульс қимылдатқыш нейрондар арқылы жұлыннан бұлшық етке өтеді де, соның нәтижесінде ол жиырылады. Сөйтіп денеде бұлшық еттің жиырылуы рефлекс арқылы жүзеге асады.
Зерттеушілердің айтуынша, 20 мин жатып дем алғанннан гөрі, 5 мин массаж жасаған әлде қайда тиімді. Массаж шаршаған бұлшық еттің тез қалпына келуіне ықпал жасайды. Массаж неғұрлым екпінді жасалса, қан оларға қоректік заттармен оттегін соғұрлым тезірек жеткізеді. Бұлшық ет талшықтары тезірек өсіп жуандайды да адам күштірек болады [69, 70].
Ұзақ уақыт дене еңбегімен тынымсыз жұмыс кезінде бұлшық еттің дәрежесі біртіндеп кеми береді. Жұмыс барысында уақытша жұмыс істеу дәрежесінің кемуі қажу деп аталады. Массаждан соң бұлшық еттің жұмыс істеу қабылеті қалпына келеді. Массажды белгілі ырғақпен орындаған кезде жиырылу аралығында ішнара тынығып ала алатындықтан бұлшық ет ұзақ уақыт қажымай жұмыс істейді. Бұлшық еттің жиырылу ырғағы оған түскен күштің шамасынада байланысты. Күш неғұрлым көп түссе, бұлшық ет соғұрлым қажиды.
Мүлде қимылсыз болу жұмыс істеу дәрежесінің қалпына келтіретін ең жақсы әдісі деген пікір бар. И.М.Сеченков мұндай түсініктің жаңсақтығын дәлелдеді. Ол ешнәрсеге араласпай тынығу мен әртүрлі іске араласа, яғни әрекетіне тынығу кезінде жұмыс істеу дәрежесін қалай қалпына келтіретінін салыстырады. Сонда әр нәрсемен айналысқан кезде қажудың тез басылып жұмыс істеу дәрежесі қалпына келетіні айқындалды. Массажда дәл осылай әсер етеді. Ал ширыққан бұлшық ет босаңсиды. Массаж бұлшық еттің жиырылуын, серпімділігін арттырады. Олар жиырылғанда сүйектерге рычагты қимылдатқандай әсер етіп, жұмыс атқаратыны мәлім. Бұлшық еттің кез келген жиырылуына энергия жұмсалады. Органикалық заттардың (көмір, су, май) нуклеин қышқылдарының ыдырауы мен тотығуы осындай энергияның көзі болып табылады. Органикалық заттар бұлшық ет талшықтарында оттегінің қатысуыменен химиялық өзгеріске ұшырайды. Осының нәтижесінде ыдырау өнімдері, негізінен алғанда көмірқышқыл газы не су түзіліп энергия босап шығады [71].
Массаждың көмегімен бұлшық ет арқылы ағып өтетін қан оған қоректік заттар мен оттегінің жеткізуін жылдамдатып, көмірқышқыл газымен басқа ыдырау өнімдерін шығаруға асығады.
Қолданған тәсілге байланысты жиырылу - созу, босау бір - бірімен кезектесіп отырады. Мәселен, қысқа мерзімде екпінді жасалған массаждан бұлшық ет қатты жиырылса, үстіртін сипаудан босаңсиды. Массаж жасағанда тканьдардың оттегімен тыныстауы артып, қандағы гемоглобин мен эритроцит мөлшерінің көбеюне ықпал жасайды. Шаршаған бұлшық еттердің қызметі артады.
Массаждың буындарға тигізер әсері Адам бұлшық еттердің қарама - қарсы ететін екі тобы - буынды жазатын және бүгетін бұлшық еттер кез - келген қимыл жасайды. Бүгілетін бұлшық еттің босаңсуынан буын бүгіледі.
Жұлында қозу, тежеу процесстері кезектесіп келіп отырғандықтан, буынды бүгетін жіне жазатын бұлшық еттер үйлесімді қызмет атқарады. Буынның өзі бір - бірімен сіңір арқылы берік байланысқан сүйектерден тұрады. Бұл сыртқы жағынан буын қапшығымен қапталады. Онда буын сұйықтығы болады. Ол үйкелісті кемітіп, сүйек ішінің буын ойғынды еркін қозғалуға мүмкіндік береді. Шеміршек, сіңір, буын қапшығы дәнекер тканіне жатады. Сүйектердің шеміршекпен аз қимылдай байлансқан жерін шала буын деп атайды [73].
Массаждың әсерінен сіңірдің икемділігі артып буынның қозғалысы жақсарады. Бұл әсіресе орта және егде тартқан адамдар үшін өте пайдалы. Сол сияқты буын жарақаттанғанда немесе ауырғанда, тіпті үлкен спортпен айналысқанда буынға көп күш түсіп, дембіп сықырлап қалатын кездер болады. Осының қалыпқа келтіру үшін массаждың орны ерекше. Массаж буындағы қан айналымын жақсартып, буын сұйықтығын көбейтіп, қоршап тұрған сіңір шеміршекке қоретік заттарды таратады. Соның арқасында буындағы жіліктің бастары да майланып, жақсы қозғалатын болады.
Массаж тек жарақаттанғанда ғана емес, көптеген буын ауруларында кеңінен қолданады. Мәселен, артрит (буынның қабынуы) ауруларын асқындырмау үшін массаждың ысқылау түрін, пайдаланды. Ол тіпті емдік әдістің ең тиімдіс болып есептеледі. Өйткені, ысқылау, сипау арқылы кейбір қажетті дәрілік майларды буынға өткізеді. Сонда массаж және дәрі бірін - бірі толықтырып буындағы сіңір, сұйықтық қапшығына тікелей әсер еті, оның созылып - бүгілуін жеңілдетеді.
Барлық спортсмендер сайысқа шығар алдында буындарына массаж жасатады. Әсіресе, бұрын буыны зақымдаңғандар, сіңірі созылғандар, массажды міндетті түрде қабылдайды. Суық кезде массаж денені жылыту үшін де жасалады.
Массаждың тыныс алу мүшелеріне әсері Адам сыртқы ортадан оттегі қабылдап, көмірқышқыл газын бөліп шығару арқылы тыныс алады.
Кез келген мүше тканінің әрбір клеткасына энергия қажет. Органикалық қосындылардың үздіксіз ыдырап тотығуы организмдегі энергияның көзі. Тотығу процестеріне оттегі қатынасатындықтан ол клеткаларға үнемі келіп тұруы тиіс. Кез келген органикалық заттың тотығуы нәтижесінде көмірқышқыл газы мен су түзіліп, кейін организмнен шығады.
Ауа клеткаларға оттегін жеткізіп, одан көмірқышқыл газын әкетіп отырады. Қан мен ауа арасындағы газ алмасуы тыныс алу мүшелерінде өтеді. Тыныс алу мүшелерінің жүйесі кеуде қуысында орналасқан өкпе, сондай-ақ кеңсірік, жұтқыншақ таңдай тесігі, көмекей, кеңірдек, бронхы сияқты ауа жолдарынан құралады [74].
Тыныс алу мен тыныс шығару бірін - бірі ырғақты түрде алмастырып отырады. Сол арқылы ауаның өкпе арқылы өтуін және ондағы ауаның алмасуын қамтамасыз етеді. Сопақша мида орналасқан тыныс алу орталығы ауаның алмастырып отыруын реттейді. Тыныс алу орталығында ырғақты импульстер пайда болып, нервтер арқылы қабырғалар арасындағы бұлшықтар мен көк етке беріледі де, оларды жиырылуға мәжбүр етеді. Бұдан қабырғалар сәл көтеріліп, бұлшық еттердің сәл жиырылуы салдарынан кеуде қуысының көлемі тегістеле түседі. Өкпе де көкірек клеткасының қозғалысына сай керіліп - созылады. Сөйтіп, адам тыныс алады. Бұдан соң қабырғалар арасындаңы бұлшық еттер мен көмей босаңсып, кеуде қуысының көлемі кішірейеді. Өкпе сығылып, ондағы ауа сыртқа шығарылады. Сөйтіп, адам тыныс шығарады.
Ересек адам салыстырмалы тыныштық күйінде 1 минутта шамамен 19-18 рет тыныс алу қозғалысын жасайды. Қапырық ауада, үй нашар желдетілсе, тыныс алу қозғалыстарының жиілігі 2 есе артады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.