Шошқаны азықтандыру
Мазмұны
Қысқартылған сөздер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Шошқаны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік ... ... ... ... ... ...10
1.2 Шошқаның рациондағы азық қуатын және оның қоректілігін нормалау ... 11
1.3 Шошқа рациондағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... .12
1.4 Шошқаның ас қорыту ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.5 Шошқаның қуаттылық және зат алмасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.6 Торайды қай жасында жай және беконндық бордақылауға қояды? ... ... ... ..15
1.7 Қабанды нормалап азықтандыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.8 Мегежіннен ерте бөлінген торайды азықтандыру мен рацион құру ... ... ... .18
1.9 Шошқаны бордақылау қанша уақытқа созылады? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.10 Торайдың бір жылға қажет азық қоры (бір басқа) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қысқартылған сөздер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1 Шошқаны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік ... ... ... ... ... ...10
1.2 Шошқаның рациондағы азық қуатын және оның қоректілігін нормалау ... 11
1.3 Шошқа рациондағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... .12
1.4 Шошқаның ас қорыту ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.5 Шошқаның қуаттылық және зат алмасу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.6 Торайды қай жасында жай және беконндық бордақылауға қояды? ... ... ... ..15
1.7 Қабанды нормалап азықтандыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.8 Мегежіннен ерте бөлінген торайды азықтандыру мен рацион құру ... ... ... .18
1.9 Шошқаны бордақылау қанша уақытқа созылады? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.10 Торайдың бір жылға қажет азық қоры (бір басқа) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Шошқаны бордақылау – шошқа етін өндірудің қорытынды нәтижесі. Шошқаны бордақылаудың негізгі мақсаты- жұмыс күші мен құралдарын мейілінше аз пайдалана отырып қысқа мерзімде ет пен май өндіру. Бордақылаудың оң нәтиже беруі бірнеше негізгі факторларға байланысты:
1. Жасына;
2. Шошқаның тұқымы мен тегіне;
3. Жем азықтың мөлшері мен сапасына;
4. Бордақылауды ұйымдастыру мен мазмұнына;
5. Жас төлдің бордақылауға әзірлігіне байланысты.
Жасына байланысты- малдың өсу қарқыны белгілі бір кезеңге дейін сақталады да одан кейін тоқтайды. Демек, организмнің жекелеген ұлпалары әртүрлі мөлшермен өсіп- дамиды. Міне, осы табиғи үрдісті дұрыс пайдалана білсе, бордақылаудың тиімді жолын табуға болады. Мәселен, жас малдың бұлшықет ұлпалары майлық ұлпаларға қарағанда әлдеқайда жедел өсіп, дамиды. Бұл үрдіс /бұлшық ет ұлпаларының жедел өсуі / алты –жеті айға жеткенде біршама тоқталады да, май жинау үрдісі қарқын ала бастайды. Сондай-ақ малдың жасына орай ұмадағы ет пен майдың ара салмағы өзгермелі болады май көбейіп, ет азая түседі. Сондықтан малды жақсы азықтандыру мен бағып- күту, бірдей болғанда салмақ қосуға, оның калориялығына, етпен майдың мөлшеріне әсер етеді. Бұдан шығатын қорытынды бордақыдағы шошқаға берілер азық пен оның рациондық құрамын анықтауда әр жастағы малдың азықтық құрамына деген сұранысты мықтап есте ұстау керек.
Жас малды азықтандыру кезінде ағзаларында өзгерістерді көруге болады. Торайлар 4-6 айлығына дейін бір азық түрімен азықтандырылып үйретілсе, кейін бордақылаған кезде осы жемдерді жақсы пайдаланып, қоректік заттарды жақсы сіңіреді. Жас малдарға ірі және балауса азықтарды пайдаланса кейін олардың тоқ ішектері мен қарны жақсы жетіледі, ал дәнді - дақылды азықтардан –ащы ішек тез дамиды. Бордақылауға әсерін тигізетін тағы бір жағдай – торайлардың туған кездегі тірілей салмағы /1,2-1,3 кг/. Осындай салмақпен туған торай анасының қасында тез жетіліп , кейін тез бордақыланады. Шошқаның қарқынды өсуі оның тәуліктік қосымша салмақ қосумен өлшенеді және бордақылаудың ең басты экономикалық тиімділігі болып табылады. Осы көрсеткіш өскен сайын бір кг қосымша салмақ алуға жұмсалар жем, үлкен ірі ақ шошқаны бордақылауды 31,0 кг /31,1/3,5 ай/ тірілей салмақтан бастап 95 кг-ға /7-7,5ай/ жеткізгенше, 1кг салмақ алу үшін 4,8 кг азық мөлшерінде жемазық жұмсалса, 95,7кг- нан 123,7кг /9айлық/ жеткізу үшін 5,2 азық мөлшерінде жемазық жұмсалады. Мұндай заңдылық шошқаның өзге тұқымдарын бордақылауда да байқалған. Организмге қарқынды түрде май жинау үрдісі басталған сәттен былай , 1кг қосымша салмақ алу үшін жұмсалар азық мөлшері артады. Бұл мерзімде 6-7 айлық кезіндегіден 40 пайыз мөлшерде көп азық қажет етеді. Белгілі бір жасқа жеткен соң тәуліктік салмақ қосу баяулайды да, ол азықтың бағасы мен өзіндік құнының артуына әкеліп соғады. Майлы тұрпатты шошқаларда май жинау етті –майлы және етті тұр-паттағы шошқаларға әлдеқайда ерте /жас/ басталады.
Малды бордақылауда оның тұлғасы мен тегінің үлкен маңызы бар. Біздегі шошқалардың барлығы дерлік белгілі бір өнім алуға лайықтандырылған.
Мәселен, миргородтық, кемеровтік, берширлік және өзге де жетілетін тұқымды шошқалар ірі- ақ, украиндық далалық ақ шошқаларға қарағанда майды көп жинайды.
Өзінің өнімділігіне қарай әртүрлі тұқымдас немесе тұқымдық топқа жататын етті және майлы болып екіге бөлінеді. Ет үшін немесе арнайы сұрсүбелік бордақылауда тез жетілетін тұқымдасқа жататын жас шошқалар өте жақсы нәтиже береді. Етті сұрсүбелік шошқалардың конститутциялық айырмашылығы жоқ, тек қана салмақ, жас, өнімнің сапасының стандарттары бойынша өзгешеліктері бар. Сұрсүбелік шошқалар үшін бұл талаптар қатаң белгіленген болса, еттік шошқалар үшін едәуір жеңілдеу. Етті және сұрсүбелік типтегі шошқалар сұрсүбелік тұқымнан тыс кейде ірі ақ, украиндық далалық және өзге де шошқа тұқымдастарының арасынан кездеседі. Етті және сұрсүбелік шошқалардың сапасы тек сыртқы сымбатымен ғана емес азықтың өтелуі , бұзылмаған еттегі ет пен майдың арасалмағы сияқты көрсеткіштермен де ерекшеленеді. [1].
Жемазықтың ет пен майдың сапасына елеулі әсер етуі мүмкін. Азықтандырудың әртүрлі түрін пайдалана отырып, шошқа бордақылауды сәтті аяқтауға болады.
Шошқаны бордақылауда қолданылатын азықтар өзінің май мен етке тигізетін әсері бойынша 3 топқа бөлінеді:
1. Бірінші топқа жататын азықтар : дәнді –дақылдар –арпа, бидай, қара бидай, горох, чечевица және тары; тамыртүйнектілерден – сәбіз, қантты қызылша, жартылай қант қызылшасы, картоп; көк балауса шөптерден- жоңышқа, эспарцет, беде, дәнді азықтар қоспасы /бұршақ +вика/; жануартектес жемдер- сүт, пахта, ет- сүйек ұны.
Жоғары да айтылған жемдердің қоспасы шошқаны бордақылау кезінде шошқа етіне қатты әсер тигізіп, жоғары сапалы шошқа етімен майын алу мүмкіндігін береді, сондықтанда бұл азықтар барынша көп пайдаланылады.
2. Екінші топқа жататын азықтар: қарақұмық, жүгері, бидай кебегі, қызылша патокасы. Бұл жемдердің қоспасы еті мен майының сапасын төмендетеді. Жұмсақ май және ет алынады. Егер, екінші топтағы азықтарды бірінші топтағы азықтардың қоспасымен теңдей етіп араластырып азықтандырса (50%), онда шошқадан алынатын өнімнің құндылығы сапасы жоғары болады.
3. Үшінші топқа жататын азықтар- соя, сұлы, күнжара және барда.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Шошқаны бордақылау – шошқа етін өндірудің қорытынды нәтижесі. Шошқаны бордақылаудың негізгі мақсаты- жұмыс күші мен құралдарын мейілінше аз пайдалана отырып қысқа мерзімде ет пен май өндіру. Бордақылаудың оң нәтиже беруі бірнеше негізгі факторларға байланысты:
1. Жасына;
2. Шошқаның тұқымы мен тегіне;
3. Жем азықтың мөлшері мен сапасына;
4. Бордақылауды ұйымдастыру мен мазмұнына;
5. Жас төлдің бордақылауға әзірлігіне байланысты.
Жасына байланысты- малдың өсу қарқыны белгілі бір кезеңге дейін сақталады да одан кейін тоқтайды. Демек, организмнің жекелеген ұлпалары әртүрлі мөлшермен өсіп- дамиды. Міне, осы табиғи үрдісті дұрыс пайдалана білсе, бордақылаудың тиімді жолын табуға болады. Мәселен, жас малдың бұлшықет ұлпалары майлық ұлпаларға қарағанда әлдеқайда жедел өсіп, дамиды. Бұл үрдіс /бұлшық ет ұлпаларының жедел өсуі / алты –жеті айға жеткенде біршама тоқталады да, май жинау үрдісі қарқын ала бастайды. Сондай-ақ малдың жасына орай ұмадағы ет пен майдың ара салмағы өзгермелі болады май көбейіп, ет азая түседі. Сондықтан малды жақсы азықтандыру мен бағып- күту, бірдей болғанда салмақ қосуға, оның калориялығына, етпен майдың мөлшеріне әсер етеді. Бұдан шығатын қорытынды бордақыдағы шошқаға берілер азық пен оның рациондық құрамын анықтауда әр жастағы малдың азықтық құрамына деген сұранысты мықтап есте ұстау керек.
Жас малды азықтандыру кезінде ағзаларында өзгерістерді көруге болады. Торайлар 4-6 айлығына дейін бір азық түрімен азықтандырылып үйретілсе, кейін бордақылаған кезде осы жемдерді жақсы пайдаланып, қоректік заттарды жақсы сіңіреді. Жас малдарға ірі және балауса азықтарды пайдаланса кейін олардың тоқ ішектері мен қарны жақсы жетіледі, ал дәнді - дақылды азықтардан –ащы ішек тез дамиды. Бордақылауға әсерін тигізетін тағы бір жағдай – торайлардың туған кездегі тірілей салмағы /1,2-1,3 кг/. Осындай салмақпен туған торай анасының қасында тез жетіліп , кейін тез бордақыланады. Шошқаның қарқынды өсуі оның тәуліктік қосымша салмақ қосумен өлшенеді және бордақылаудың ең басты экономикалық тиімділігі болып табылады. Осы көрсеткіш өскен сайын бір кг қосымша салмақ алуға жұмсалар жем, үлкен ірі ақ шошқаны бордақылауды 31,0 кг /31,1/3,5 ай/ тірілей салмақтан бастап 95 кг-ға /7-7,5ай/ жеткізгенше, 1кг салмақ алу үшін 4,8 кг азық мөлшерінде жемазық жұмсалса, 95,7кг- нан 123,7кг /9айлық/ жеткізу үшін 5,2 азық мөлшерінде жемазық жұмсалады. Мұндай заңдылық шошқаның өзге тұқымдарын бордақылауда да байқалған. Организмге қарқынды түрде май жинау үрдісі басталған сәттен былай , 1кг қосымша салмақ алу үшін жұмсалар азық мөлшері артады. Бұл мерзімде 6-7 айлық кезіндегіден 40 пайыз мөлшерде көп азық қажет етеді. Белгілі бір жасқа жеткен соң тәуліктік салмақ қосу баяулайды да, ол азықтың бағасы мен өзіндік құнының артуына әкеліп соғады. Майлы тұрпатты шошқаларда май жинау етті –майлы және етті тұр-паттағы шошқаларға әлдеқайда ерте /жас/ басталады.
Малды бордақылауда оның тұлғасы мен тегінің үлкен маңызы бар. Біздегі шошқалардың барлығы дерлік белгілі бір өнім алуға лайықтандырылған.
Мәселен, миргородтық, кемеровтік, берширлік және өзге де жетілетін тұқымды шошқалар ірі- ақ, украиндық далалық ақ шошқаларға қарағанда майды көп жинайды.
Өзінің өнімділігіне қарай әртүрлі тұқымдас немесе тұқымдық топқа жататын етті және майлы болып екіге бөлінеді. Ет үшін немесе арнайы сұрсүбелік бордақылауда тез жетілетін тұқымдасқа жататын жас шошқалар өте жақсы нәтиже береді. Етті сұрсүбелік шошқалардың конститутциялық айырмашылығы жоқ, тек қана салмақ, жас, өнімнің сапасының стандарттары бойынша өзгешеліктері бар. Сұрсүбелік шошқалар үшін бұл талаптар қатаң белгіленген болса, еттік шошқалар үшін едәуір жеңілдеу. Етті және сұрсүбелік типтегі шошқалар сұрсүбелік тұқымнан тыс кейде ірі ақ, украиндық далалық және өзге де шошқа тұқымдастарының арасынан кездеседі. Етті және сұрсүбелік шошқалардың сапасы тек сыртқы сымбатымен ғана емес азықтың өтелуі , бұзылмаған еттегі ет пен майдың арасалмағы сияқты көрсеткіштермен де ерекшеленеді. [1].
Жемазықтың ет пен майдың сапасына елеулі әсер етуі мүмкін. Азықтандырудың әртүрлі түрін пайдалана отырып, шошқа бордақылауды сәтті аяқтауға болады.
Шошқаны бордақылауда қолданылатын азықтар өзінің май мен етке тигізетін әсері бойынша 3 топқа бөлінеді:
1. Бірінші топқа жататын азықтар : дәнді –дақылдар –арпа, бидай, қара бидай, горох, чечевица және тары; тамыртүйнектілерден – сәбіз, қантты қызылша, жартылай қант қызылшасы, картоп; көк балауса шөптерден- жоңышқа, эспарцет, беде, дәнді азықтар қоспасы /бұршақ +вика/; жануартектес жемдер- сүт, пахта, ет- сүйек ұны.
Жоғары да айтылған жемдердің қоспасы шошқаны бордақылау кезінде шошқа етіне қатты әсер тигізіп, жоғары сапалы шошқа етімен майын алу мүмкіндігін береді, сондықтанда бұл азықтар барынша көп пайдаланылады.
2. Екінші топқа жататын азықтар: қарақұмық, жүгері, бидай кебегі, қызылша патокасы. Бұл жемдердің қоспасы еті мен майының сапасын төмендетеді. Жұмсақ май және ет алынады. Егер, екінші топтағы азықтарды бірінші топтағы азықтардың қоспасымен теңдей етіп араластырып азықтандырса (50%), онда шошқадан алынатын өнімнің құндылығы сапасы жоғары болады.
3. Үшінші топқа жататын азықтар- соя, сұлы, күнжара және барда.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 Қ.С.Сәбденов, Т.К. Бексейітов, М. Абдуллаев, Е.И.Исламов, Б.Т.Құлатаев “Қой шаруашылығы” «Дәуір» Алматы, 2011. 3-16 бет.
2 Е.Шекенов, Р.Қазыханов, А.Бекқожин, С.Әшімов, В.Егоров, А.Ғазизова, З.Танраева, А.Жұмақаева, Т.Боранова, Т.Джаманбаев “Зоотехния негіздері” «Фолиант» Астана, 2007.208-235 бет.
3 А.Ә.Төреханов, Н.Ә.Жазылбеков, М.А.Кинеев “Қазақстанда мал мен құс азықтандыру және азық дайындау технологиясы” «Бастау» Алматы, 2006. 246-266 бет.
4 Қ.Ш.Нұрғазы “Мал шаруашылығы”, «Дәуір» Алматы, 2012. 201-бет.
5 А.Дәрібаев, Ж.С.Әткешов “Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру практикумы”, «Талғар» Алматы, 1994. 147-бет.
6 Н.Омарқожаұлы “Мал азығын бағалау және малды азықтандыру” «Издатмаркет» Алматы, 2005. 241-бет
7 Б.А. Калашников “Ауылшаруашылығы малдарын азықтандыру нормасы мен рационы” « Агропромиздат», 1995.
8 Қ. Қасымов, Ж. Өтенісов “Қой өсіру технологиясы”, «Қайнар», Алматы-1998
9 Қ. Сәбденов, М. Абдуллаев, Б. Құлатов “Қой шаруашылығының технологиясы”
10 Т, Несіпбаев “Қойды тиімді азықтандырудың физиологиялық негіздері”«Қайнар», Алматы-1980.
11 А.В. Алексеев “Мал өсіру негіздері” Алматы, 1974.
12 Н. Омарқожаев “Мал азықтандыру” «Қайнар» Алматы, 1996.
13 З.С. Сейітов “Биохимия” «ЭВЭРО», Алматы, 20127.
14 А.Б. Левин (Аудармашылар Ә. Ермаханов, Ә, Жұмашев) “Мал шаруашылығы негіздері” «Мектеп», Алматы, 1985.
15 Рақышев Н. «Мал азығының микроэлементтері». – Алматы, Қайнар,1981
16 Жұмағалиев Ж., Оразалин К. «Таулы жерлерде қой өсіру». – Алматы,
Қайнар, 1976
17 Егеубаев Ә.Ә., Ахметов Қ.А. «Мал азығының қоректілігін бағалау және мал азықтандыру»., - Алматы, ҚазҰАУ, 2010.,-233бет.
18 Омарқожаев Н.О., Байтурин М.А. «Малдың минералды азығы». Алматы, Қайнар, 1985.
19 Алимжанов Л. В. «Буду зоотехником», - Алма-Ата: Қайнар, 1985
20 Кулинов В. М., Рубан Ю.Д. «Общая зоотехния». – М.: Колос, 1976
21 Шекенов Е. Ш. «Мал азықтандыру практикумы». – Астана, 2000
22 Богданов Г. А. «Кормление сельскохозяйственных животных».
М., Колос,1981
23 ДмитриенкоА. П., Пшеничный П. Д. «Кормление сельскохозяйственных животных», Ленинград, Колос, 1975
24 Мал шаруашылығы комплексі операторының анықтама кітабы. Авторлар ұжымы. – А.: Қайнар, 1979
25 Поляков И.И., Антиох Г.Г. «Основы животноводства». – М.: Колос, 1972.
26 Новиков Ю.Ф. «Беседы о животноводстве». – М.: Молодая гвардия, 1975Қайнар, 1976
27 Е. Садықұлов, Ә. Байжұманов, Қ. Бегімбеков “Мал өсіру және селекция”
«Агропромуниверситет», Алматы, 1998
28 Жұмағалиев Ж., Оразалин К. «Таулы жерлерде қой өсіру». – Алматы,
29 Н.Омарқожаұлы “Мал азығын бағалау және малды азықтандыру «Издатмаркет» Алматы, 2005. 241-бет
30 Пингель Х. «Как правильно кормить животных». М.: Колос, 1984
1 Қ.С.Сәбденов, Т.К. Бексейітов, М. Абдуллаев, Е.И.Исламов, Б.Т.Құлатаев “Қой шаруашылығы” «Дәуір» Алматы, 2011. 3-16 бет.
2 Е.Шекенов, Р.Қазыханов, А.Бекқожин, С.Әшімов, В.Егоров, А.Ғазизова, З.Танраева, А.Жұмақаева, Т.Боранова, Т.Джаманбаев “Зоотехния негіздері” «Фолиант» Астана, 2007.208-235 бет.
3 А.Ә.Төреханов, Н.Ә.Жазылбеков, М.А.Кинеев “Қазақстанда мал мен құс азықтандыру және азық дайындау технологиясы” «Бастау» Алматы, 2006. 246-266 бет.
4 Қ.Ш.Нұрғазы “Мал шаруашылығы”, «Дәуір» Алматы, 2012. 201-бет.
5 А.Дәрібаев, Ж.С.Әткешов “Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру практикумы”, «Талғар» Алматы, 1994. 147-бет.
6 Н.Омарқожаұлы “Мал азығын бағалау және малды азықтандыру” «Издатмаркет» Алматы, 2005. 241-бет
7 Б.А. Калашников “Ауылшаруашылығы малдарын азықтандыру нормасы мен рационы” « Агропромиздат», 1995.
8 Қ. Қасымов, Ж. Өтенісов “Қой өсіру технологиясы”, «Қайнар», Алматы-1998
9 Қ. Сәбденов, М. Абдуллаев, Б. Құлатов “Қой шаруашылығының технологиясы”
10 Т, Несіпбаев “Қойды тиімді азықтандырудың физиологиялық негіздері”«Қайнар», Алматы-1980.
11 А.В. Алексеев “Мал өсіру негіздері” Алматы, 1974.
12 Н. Омарқожаев “Мал азықтандыру” «Қайнар» Алматы, 1996.
13 З.С. Сейітов “Биохимия” «ЭВЭРО», Алматы, 20127.
14 А.Б. Левин (Аудармашылар Ә. Ермаханов, Ә, Жұмашев) “Мал шаруашылығы негіздері” «Мектеп», Алматы, 1985.
15 Рақышев Н. «Мал азығының микроэлементтері». – Алматы, Қайнар,1981
16 Жұмағалиев Ж., Оразалин К. «Таулы жерлерде қой өсіру». – Алматы,
Қайнар, 1976
17 Егеубаев Ә.Ә., Ахметов Қ.А. «Мал азығының қоректілігін бағалау және мал азықтандыру»., - Алматы, ҚазҰАУ, 2010.,-233бет.
18 Омарқожаев Н.О., Байтурин М.А. «Малдың минералды азығы». Алматы, Қайнар, 1985.
19 Алимжанов Л. В. «Буду зоотехником», - Алма-Ата: Қайнар, 1985
20 Кулинов В. М., Рубан Ю.Д. «Общая зоотехния». – М.: Колос, 1976
21 Шекенов Е. Ш. «Мал азықтандыру практикумы». – Астана, 2000
22 Богданов Г. А. «Кормление сельскохозяйственных животных».
М., Колос,1981
23 ДмитриенкоА. П., Пшеничный П. Д. «Кормление сельскохозяйственных животных», Ленинград, Колос, 1975
24 Мал шаруашылығы комплексі операторының анықтама кітабы. Авторлар ұжымы. – А.: Қайнар, 1979
25 Поляков И.И., Антиох Г.Г. «Основы животноводства». – М.: Колос, 1972.
26 Новиков Ю.Ф. «Беседы о животноводстве». – М.: Молодая гвардия, 1975Қайнар, 1976
27 Е. Садықұлов, Ә. Байжұманов, Қ. Бегімбеков “Мал өсіру және селекция”
«Агропромуниверситет», Алматы, 1998
28 Жұмағалиев Ж., Оразалин К. «Таулы жерлерде қой өсіру». – Алматы,
29 Н.Омарқожаұлы “Мал азығын бағалау және малды азықтандыру «Издатмаркет» Алматы, 2005. 241-бет
30 Пингель Х. «Как правильно кормить животных». М.: Колос, 1984
Аннотация
Малды азықтандыру пәнінен Шошқаның төлін азықтандыру тақырыбына
жазылған курстық жұмыс 37 беттен тұрады.
Кіріспе, негізгі бөлім, (10 теориялық азықтандыру, 6 кесте) өзіндік
жұмыс, техникалық қауіпсіздік, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер
тізімі қарастырылған.
Нормативтік сілтемелер
Бұл курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері.
Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
Анықтамалар
Азық өлшемі- организімнің тіршілігі мен өнім өндіруге қажетті энергия
мен құрылымдық және биологиялық әсерлі заттарға мұқтаждығын айқындайтын
жалпы нормалық көрсеткіштерге тәулігіне 1 басқа қажет азық.
Рацион құрылымы- рацион құрамына кіретін азық топтарының оның жалпы
қоректілігіне (а.ө. не АЭЗ бойынша) пайыздық қатынасы айғақтайды.
Тетіктелген азықтандыру нормасы деп- толықтырылған организм мұқтаждығының
18-30 көрсеткішін қамтитын деректер.
Азықтандыру рационы- малға жегізілетін жемшөп пен азықтық қосындылар
мөлшерін, қоректілік көрсеткіштерін сәйкестендіру арқылы жүзеге асырылады.
Азықтандыру типі- рацион құрылымындағы басым азық тобы немесе жекелеген
азық белгілейді.
Рацион – бір тәулікте жейтін азықтардың жиынтығы, олардың қоректік
заттары бір күндік нормаға сәкестендіріледі.
Мал азығын нормалау- мал организміндегі қоректік заттарға
қажеттілікті толықтыру.
Белгілер мен қысқартылған сөздер
ҚЗ- құрғақ зат
ШП- шикі протеин
ШМ- шикі май
АЭЗ- азотсыз экстрактивті заттар
ҚП- қорытылған протеин
АЭ-алмасу энергиясы
г – грам
мг – миллиграм
л – литр
а.ө. – азықтық өлшем
кДж – килоджоуль
МДж – мегаджоуль
% - пайыз
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Шошқаны бордақылау – шошқа етін өндірудің
қорытынды нәтижесі. Шошқаны бордақылаудың негізгі мақсаты- жұмыс күші мен
құралдарын мейілінше аз пайдалана отырып қысқа мерзімде ет пен май өндіру.
Бордақылаудың оң нәтиже беруі бірнеше негізгі факторларға байланысты:
1. Жасына;
2. Шошқаның тұқымы мен тегіне;
3. Жем азықтың мөлшері мен сапасына;
4. Бордақылауды ұйымдастыру мен мазмұнына;
5. Жас төлдің бордақылауға әзірлігіне байланысты.
Жасына байланысты- малдың өсу қарқыны белгілі бір кезеңге дейін
сақталады да одан кейін тоқтайды. Демек, организмнің жекелеген ұлпалары
әртүрлі мөлшермен өсіп- дамиды. Міне, осы табиғи үрдісті дұрыс пайдалана
білсе, бордақылаудың тиімді жолын табуға болады. Мәселен, жас малдың
бұлшықет ұлпалары майлық ұлпаларға қарағанда әлдеқайда жедел өсіп, дамиды.
Бұл үрдіс бұлшық ет ұлпаларының жедел өсуі алты –жеті айға жеткенде
біршама тоқталады да, май жинау үрдісі қарқын ала бастайды. Сондай-ақ
малдың жасына орай ұмадағы ет пен майдың ара салмағы өзгермелі болады май
көбейіп, ет азая түседі. Сондықтан малды жақсы азықтандыру мен бағып-
күту, бірдей болғанда салмақ қосуға, оның калориялығына, етпен майдың
мөлшеріне әсер етеді. Бұдан шығатын қорытынды бордақыдағы шошқаға берілер
азық пен оның рациондық құрамын анықтауда әр жастағы малдың азықтық
құрамына деген сұранысты мықтап есте ұстау керек.
Жас малды азықтандыру кезінде ағзаларында өзгерістерді көруге болады.
Торайлар 4-6 айлығына дейін бір азық түрімен азықтандырылып үйретілсе,
кейін бордақылаған кезде осы жемдерді жақсы пайдаланып, қоректік заттарды
жақсы сіңіреді. Жас малдарға ірі және балауса азықтарды пайдаланса кейін
олардың тоқ ішектері мен қарны жақсы жетіледі, ал дәнді - дақылды
азықтардан –ащы ішек тез дамиды. Бордақылауға әсерін тигізетін тағы бір
жағдай – торайлардың туған кездегі тірілей салмағы 1,2-1,3 кг. Осындай
салмақпен туған торай анасының қасында тез жетіліп , кейін тез
бордақыланады. Шошқаның қарқынды өсуі оның тәуліктік қосымша салмақ қосумен
өлшенеді және бордақылаудың ең басты экономикалық тиімділігі болып
табылады. Осы көрсеткіш өскен сайын бір кг қосымша салмақ алуға жұмсалар
жем, үлкен ірі ақ шошқаны бордақылауды 31,0 кг 31,13,5 ай тірілей
салмақтан бастап 95 кг-ға 7-7,5ай жеткізгенше, 1кг салмақ алу үшін 4,8
кг азық мөлшерінде жемазық жұмсалса, 95,7кг- нан 123,7кг 9айлық жеткізу
үшін 5,2 азық мөлшерінде жемазық жұмсалады. Мұндай заңдылық шошқаның өзге
тұқымдарын бордақылауда да байқалған. Организмге қарқынды түрде май жинау
үрдісі басталған сәттен былай , 1кг қосымша салмақ алу үшін жұмсалар азық
мөлшері артады. Бұл мерзімде 6-7 айлық кезіндегіден 40 пайыз мөлшерде көп
азық қажет етеді. Белгілі бір жасқа жеткен соң тәуліктік салмақ қосу
баяулайды да, ол азықтың бағасы мен өзіндік құнының артуына әкеліп соғады.
Майлы тұрпатты шошқаларда май жинау етті –майлы және етті тұр-паттағы
шошқаларға әлдеқайда ерте жас басталады.
Малды бордақылауда оның тұлғасы мен тегінің үлкен маңызы бар. Біздегі
шошқалардың барлығы дерлік белгілі бір өнім алуға лайықтандырылған.
Мәселен, миргородтық, кемеровтік, берширлік және өзге де жетілетін тұқымды
шошқалар ірі- ақ, украиндық далалық ақ шошқаларға қарағанда майды көп
жинайды.
Өзінің өнімділігіне қарай әртүрлі тұқымдас немесе тұқымдық топқа
жататын етті және майлы болып екіге бөлінеді. Ет үшін немесе арнайы
сұрсүбелік бордақылауда тез жетілетін тұқымдасқа жататын жас шошқалар
өте жақсы нәтиже береді. Етті сұрсүбелік шошқалардың конститутциялық
айырмашылығы жоқ, тек қана салмақ, жас, өнімнің сапасының стандарттары
бойынша өзгешеліктері бар. Сұрсүбелік шошқалар үшін бұл талаптар қатаң
белгіленген болса, еттік шошқалар үшін едәуір жеңілдеу. Етті және
сұрсүбелік типтегі шошқалар сұрсүбелік тұқымнан тыс кейде ірі ақ,
украиндық далалық және өзге де шошқа тұқымдастарының арасынан кездеседі.
Етті және сұрсүбелік шошқалардың сапасы тек сыртқы сымбатымен ғана емес
азықтың өтелуі , бұзылмаған еттегі ет пен майдың арасалмағы сияқты
көрсеткіштермен де ерекшеленеді. [1].
Жемазықтың ет пен майдың сапасына елеулі әсер етуі мүмкін.
Азықтандырудың әртүрлі түрін пайдалана отырып, шошқа бордақылауды сәтті
аяқтауға болады.
Шошқаны бордақылауда қолданылатын азықтар өзінің май мен етке
тигізетін әсері бойынша 3 топқа бөлінеді:
1. Бірінші топқа жататын азықтар : дәнді –дақылдар –арпа, бидай, қара
бидай, горох, чечевица және тары; тамыртүйнектілерден – сәбіз,
қантты қызылша, жартылай қант қызылшасы, картоп; көк балауса
шөптерден- жоңышқа, эспарцет, беде, дәнді азықтар қоспасы бұршақ
+вика; жануартектес жемдер- сүт, пахта, ет- сүйек ұны.
Жоғары да айтылған жемдердің қоспасы шошқаны бордақылау кезінде шошқа
етіне қатты әсер тигізіп, жоғары сапалы шошқа етімен майын алу мүмкіндігін
береді, сондықтанда бұл азықтар барынша көп пайдаланылады.
2. Екінші топқа жататын азықтар: қарақұмық, жүгері, бидай кебегі,
қызылша патокасы. Бұл жемдердің қоспасы еті мен майының сапасын
төмендетеді. Жұмсақ май және ет алынады. Егер, екінші топтағы
азықтарды бірінші топтағы азықтардың қоспасымен теңдей етіп
араластырып азықтандырса (50%), онда шошқадан алынатын өнімнің
құндылығы сапасы жоғары болады.
3. Үшінші топқа жататын азықтар- соя, сұлы, күнжара және барда.
1 Негізгі бөлім
1.1 Шошқаны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік
Шошқа - өсімтал, жылдам жетілгіш мал. Ұрықтандырылған мегежін 3 ай +
3 апта +3күн, яғни 114 тәуліктен кейін әр мегежін 10-12 торай табады. Тез
өсіп –жетілгіш торайлар әр 1кг салмақ қосымына басқа мал түлігі төлінен аз-
4-6 а.ө. жұмсап, 7-8 айлығындағы тірілей салмағы 110-120 кг тартады. Сөйтіп
шаруашылықта жыл бойы мол ет өндіруге болады. Оған шошқаның азықты
талғамай, жегіштігі де көмектеседі. Ас қорыту жүйесінің ерекшелігі жағынан
шошқа бірқарынды, желінген азығы негізінен ішекте қорытылатын малға жатады.
Сондықтан олардың азығына жеңіл ыдырап, жылдам қорытылатын азықтарды
жұмсап, қоректенуінің құнарлылығы мен биологиялық құндылығына баса көңіл
аударады. Шошқа азығындағы қиын қорытылатын шикі жасунық көлемі шектеліп,
желінген азық құрғақ затында 10-12 %- дан аспауын қадағалайды.
Шошқаға берілетін жемшөпті алдын-ала өңдеуден өткізіп, ірі тамыр
жемістілерді, дәнді азықтарды, күнжараны ұнтақтап, картопты буландырып,
пісіреді. Шошқаға жегізілетін ірі жемшөпті булап немесе ұнтақтап,
ашытқылаған жөн. Көк шөптің өзін турап, басқа жеммен араластырып берген
дұрыс. Азықтандыруда жұмсалатын жалпы қорегі бойынша басым шөп түріне
байланысты шошқаның жемді концентратный, жемді –картопты концентратно-
картофельный, жемді –тамыр жемісті концентратно- корне- плодный
азықтандыру типтерін ажыратады. Жемді тип рационының жалпы қоректілігі
бойынша қыста- 70-80 %, жазда 85-90% құнарлы жем қосындысы не құрамажем, ал
қалғанын тамыр-түйнек жемістілер, көк азық, құрама сүрлем, шөп ұны, құрғақ
қызылша жомы секілді жеңіл қорытылатын көмірсулы азықтар құрайды. [3].
Шошқа азығы энергетикалық қуаттылығы мен қоса олардың өсіп - жетілуі
мен өнімділігін қамтамасыз ететін көлемде биологиялық сапасы құнды, яғни
ауыспайтын амин қышқылдарға бай протеинмен қамтамасыз етілуі керек. Күйісті
малдікіндей шошқаның ас қорыту жолында оларды түзетін микро биологиялық
үрдіс өтпейтіндіктен, олар түгелімен дерлік желінген азықпен жеткізілуі
керек. Осы себепті шошқа азығындағы витаминнің жеткіліктілігіне де жоғары
талап қойылады. Шошқаны майда еритін А,Д, Е,К витаминдерімен суда еритін В
тобының витаминдерімен толық қамтамасыз ету керек.
Азық көмірсулары шошқа организміне қажетті энергия жеткізумен қатар
оның денесінде май байлауға қатысады. Көмірсулармен қоса шошқаның оңтайлы
ас қорытып денесіндегі зат алмасуына липидтер мен ауыспайтын линол, линолен
және арахидин май қышқылдары өзіндік ықпал етеді. Айталық, линолен
қышқылының көлемі торай азығының құрғақ затында -1,6 пайыз, сақа шошқа
азығындікінде -1,3 пайыз болуға тиіс.
1.2 Шошқаның рациондағы азық қуатын және оның қоректілігін
нормалау
Дәндік азықтар құнарлығы мен қоректік жағынан ең құнды азық болып
саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым буршақ; тұқымдастар,
энергетикалық, қоректілігі басым астық, тұқымдастар дәніне бөлінеді.
Мал азығына пайдаланылатын негізгі астық, тұқымдастарға арпа, жүгері,
бидай, сұлы, қара бидай, тары, сорго жатады, 12 пайыздық ылғалдылықта
олардың құрамында 9-13 пайыз протеин 1,5-2,0 пайыз май (сұлынікінде 5%,
жүгерінікінде 6-8%) 2-3 пайыз клетчатка (сұлынікінде 9), 65 пайыз крахмал,
2-3 пайыз күл (оның 15 пайызы фосфордан, 3 пайызы кальцийден тұрады)
болады. Органикалық, заттары 70-90 пайызға қорытылады.
Арпа дәнінде — 11,0 пайыз шикі протейн, 1,6 пайыз май, 3,8 пайыз
клетчатка бар. [7].
Суда және тұз ертіндісінде 45-50 пайыз еритін протеиннің аминқышқылдық
құрамы жақсы, 1 кг 5,5 лизин, 1,7 г триптофан, 2 г метианин, 1,9 г нистин
болады. Е мен Б витаминдеріне ба. Осындай жеңіл қорытылатын диеталық азық
болғандықтан арпа дәнімен малға берілетін жемнің 30-40 пайызын құрастыруға
болады. Оны бордақылаудағы шошқа және мегежін, төл азықтандыруға кеңінен
қолданады.
Арпаның екіден үш бөлігін азотсыз экстрактивті заттар құрайды. Арпаның
қоректік заттарынның; қорытылу сапасы шошқада өте жоғары, энергетикалық
құндылығы жағынан сұлыдан 20 пайыз жоғары тұрады. Оның азықтық қасиетін
бағалағанда ең алдымен малға берер алдындағы өңдеу npoцeci жоғары орын
алады. Шошқаның майы мен етіне өз әсерін қатты тигзеді, яғни ет алу үшін
арпамен бордақылау дүниежүзлік эталонға жатады.
Арпа - шошканың барлық; түрлерінің радионының нeriзi болып табылады.
Белокты витаминді – минералды қоспалармен бipгe пайдаланғанда ете жоғары
інім алуға болады. Арпаның протеині ете құнды, барлық; аминқышқылдар бар
деп есептелінеді. Eттi бағытгағы бордақылау негізіндеде арпаның мөлшері 70
пайызға дейін жетеді.
Арпаны берер алдында майдалап електен өткізеді. Шошқалардың протеинге
деген қажеттілігі азықтағы алмаспайтын амин қыпшқылдарының мөлшеріне
байланысты болады.
Кәдімгі шаруашылықтағы мал азығы құрамында көбіне лизин, метионин,
кейбір жағдайда амин қышқылдары жетіспейді. Жас шошқалар үшін қажетті амин
қышқылдары деген мынадай: лизин - 4,2- 5 %,
метионин - 2,8-3,2 (кей жағдайда метиониннің 40 %-на дейін цистинмен
алмастыруға болады).
Дәндік азықтар құнарлығы мен қоректік жағынан ең құнды азық болып
саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым бұршақ; тұқымдастар,
энергетикалық, қоректілігі басым астық, тұқымдастар дәніне бөлінеді.
Шошқалардың протеинге деген қажеттілігі азықтағы алмаспайтын амин
қышқылдарының мөлшеріне байланысты болады. Дәндік азықтар құнарлығы мен
қоректік жағынан ең құнды азық болып саналады.
1.3 Шошқа рациондағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар
Шошқаны бордақылау -шошқа етін өндірудің қортынды нәтижесі. Шошқаны
бордақылаудың негізгі мақсаты – жұмыс күші мен құнарлық құралдары мейлінше
аз пайдалана отырып қысқа мерзімді сапалы ет пен май ендіру. Бордақылаудың
оң нәтиже бepyi бірнеше негізгі факторларға байланысты. 1. Жасына;
2.Шошқаның тег тегіне; 3. жемазықтың мөлшері мен сапасына; 4.
Бордақылауды ұйымдастыру мен мазмұнына 5. жас төлдің бордақылауға
әзірлігіне байланысты. Ауқымында асылтұқымдық заводтар оларды
мегежіншелермен қамтамасыз ете алмайды, оның үстіне көптеген құрал қажет
етеді.
Демек, жыл сайын құрамында 24, 54 және 108 мың бас болатын кешен үшін
мал басын толықгыратын жас төлдерді өндіру, дайындау туралы мәселені дұрыс
зоотехникалық тұрғыдан шешу үшін кешеннің кқұрамында асылтұқымдық ферма
болуы қажет. Ол негізгі құрылыстан 1,5-2 жыл бұрын салына бастауы тиіс,
сонда алғашқы кешендерге әкелінетін жас төлдерге деген мұқтаждық кемиді.
[1].
Мал дәрігерлік тұрғыдан алғанда да, кешендік асылтұқымдық ферма болғаны
жөн. Тек асылтұқымдық ферма арқылы ғана басқа шошқалар басын әкелуді
шектеуге болады, ал мұның өзі вөсіріліп – өндірілетін табынды инфекциялық,
аурудың таралуынан сақтайды. Ол бұл тұрғыдан алғанда, мал дәрігеріне –
санитарлык тосқауыл болып табылады. Асылтұқымық, ферманың негізгі
атқаратын қызметі - белгілі қолтұқымды немесе линиялық, текті, мал басын
толықтыратын жас төлдермен қамтамасыз ету, мұнда жас төлдер қысқы
серуенге шығарылып, жазда лагерлік күтімде өcipілуі тиіс.
Кешендегі табынының өндірстік кқұрылымы аналықтардың екі тобынан -
асылтұқымдық және пайдаланылатын топтан құралады, айналымы аяқталған
eөндірісі бар шаруашылықтарда - үшінші бордақылау тобы болады.
Мегежіндердің асылтұқымдык тобы асылтұқымдық фермада, ал пайдаланылатын
тобы – кешенді орналастырылатыны жоғарыда
айтылып кетті.
Асылтұқымдық ферманы негізгі кешен. Егер бордақыға койылған тipi
салмағы36 – 38 кг жағдайында бордақылаудың орташа тәуліктік салмақ
Қосуы 600 грамға жуық болса, онда төрт айда жалпы қосымша салмағы
72кг – ға тең болады, яғни шошқа 8 айлығында 108-110кг жетеді. Бордақылау
кезінде торайлардың 1кг қосуына 4,5 -5,0кг азық өлшемі жұмсалуы тиіс.
Еттік бордақылаудың ерекше түpi. Мұнда бордақыланатын мал мен оған бершетін
азыққа басты назар аударылады. [5].
Қарында бөлінетін сөлдің жалпы мөлшері малды азықтандыру жиілігіне,
азықтың түріне байланысты. Шошқаны үш мезгіл азықтандырғанда тәулігіне 4,5-
6 л, басқаша айтқанда берілген азық құрамындағы құрғақ заттардың әрбір кг-
на 3-4 л сөл бөлінеді. Тәулігіне бөлінген сөлдің 70 пайызы күндіз, 30
пайызы түнде түзіледі.
1.4 Шошқаның ас қорыту ерекшеліктері
Шошқа қарыны бір бөлімнен тұрғанымен, құрлысы жағынан күрделі. Оның
жалпы сыйымдылығы 6,5-9 л немесе ас қорыту жолының 13 –не жуық. Қарынның
кілегейлі қабығында бес аймақ болады. Өңештің көп қабатты жалпақ эпителийі
кіші иін бойымен біршама жерге созылып, безсіз өңештік аймақ түзеді. Үлкен
иін бойымен кілегей қабықтың көп бөлігін жартысына жуығы ала кардиялық
аймақ орналасады. Осы кардиялық аймақтың басталған жерінен күмбез тәрізді
қарын қалтарысы шығып тұрады \дивертикула\. Ол безсіз бөлік, қарынның
негізгі қуысынан арнаулы қатпарлармен бөлшектеніп тұрады. Кардиялық
аймақтың түтікше бездері негізгі және қосымша клеткалардан құралып,
сілтілік реакциялы, құрамында шырыш және аз мөлшерде пепсиноген бар сөл
бөледі.
Қарынның кілегей қабығының қалған бөлігін түптік және пилорус
аймақтары алып жатады. Бұл аймақтарда бөлінген қарын сөлі құрамы мен
қасиеттері жағынан ит қарынының сөліне ұқсас. Қарын түп бездері сөлінің
тығыздығы 1,007, құрамында 0,31-0,35 процент тұз қышқылы болады.
Шошқа қарынында азық жақсы араласпайды да, жұтылған ретіне қарай
горизонтальды түрде қабат- қабат болып орналасады. Сондықтан ол қарын
сөлін біртіндеп сіңіреді ле, қарында екі түрлі процесс – углеводтар мен
белоктардың ыдырауы қатар жүреді. Углеводтар қарын қалтарысында, өңештік
аймақта, қышқыл сөл сіңіп үлгермеген жынның орта кезінде сілекей
ферменттері мен микроорганизмдердің әрекеттерінен ыдырайды. Углеводтар
ыдырауының нәтижесінде мальтоза, глюкоза және ашу өнімдері- сүт, сірке
қышқылдары, май қышқыл, газдар бөлінеді. Жалпы алғанда қарында жеңіл
қорытылатын углеводтардың 20 процентіне жуығы ыдырайды. [1].
Жын қышқыл сөлді сіңіре келе амилолиздік углеводтардың ыдырауы
процесс баяулап, тоқтайды да, протеолиздік белоктардың ыдырауы басталады.
Қарында жын ұзақ сақталмайды, ішекке азықтандыру үстінде, не
азықтана салысымен өте бастайды да, азықтың құрамына қарай 6-8, кей
жағдайда 12 сағатта ішеккке өтіп бітеді. Жын ішекке 5-160 мл мөлшерде жеке-
жеке бөлік түрінде өтеді. Әрбір өту толқыны 10-29 минуттан соң қайталанып
отырады. Малды азықтандырғаннан кейін эвакуация жылдам жүреді де, 4-6
сағаттан соң баяулап, 7-8 сағаттан кейін ішекке аз ғана қарын жыны өтеді.
Эвакуация жылдамдығына қарынның толу деңгейі әсер етеді: қарында жын
неғұрлым көп болса, ол соғұрлым ішекке тез өтеді.
Қарында бөлінетін сөлдің жалпы мөлшері малды азықтандыру жиілігіне,
азықтың түріне байланысты. Шошқаны үш мезгіл азықтандырғанда тәулігіне 4,5-
6 л, басқаша айтқанда берілген азық құрамындағы құрғақ заттардың әрбір кг-
на 3-4 л сөл бөлінеді. Тәулігіне бөлінген сөлдің 70 пайызы күндіз, 30
пайызы түнде түзіледі.
Қарында азық болмаған жағдайдың өзінде аз мөлшерде сөл бөліп тұрады.
Азықтандырған кезде сөл бөлу күшейеді. Сөл бөлуді реттеу механизмдері
иттерге ұқсас.
1.5 Шошқаның қуаттылық және зат алмасу ерекшеліктері
Бip ұядағы торай салмағы 0,7-2 кг дейін ауытқиды, біpaқ құнды
қоректік заттармен азықтандырып, күтіп – бағу жағдайы жасалынса, олардың
қаркынды өcyi бiтe-бipтe теңеленеді. Шошка шаруашылығы мамандарында
мынандай ойлар бар, яғни тірілей салмағы төмен торайлар туғаннан соң өліп
қалады, себебі олар физиологиялық, ауытқуымен туады деген.
Әрине бұл ой тepic деп есептеліеді. Ceбeбi торайлар салмағы 0,8 кг-нан
төмен болғанының өзіде ағзның бүкіл жүйесі біркелкі істейді, тек бұлшык
errepi дамымайды. Үлкен күнделікті ет өндіретін кешендерде торайлардың
әртүрлі салмақпен тууы, еңбек шығьнын көбейіп, біркелкі торайлар ұясын
жасауды қиындатады. Олардың біркелкі өcyi кейін этаптарда сақталынады.
Сондыктан, ұяны теңестаруге көп көңіл бөлген жөн, ceбeбi бұл бөліп
мегежіннің ең керемет қасиеті көптөлділіктің биологиялық ерекшеліктері
мыналар болып табылады. Буаздылықтың оныншы күнде буаз аналықтардың
қанының сарысуында альбумин құрамының көбеюі (Л.А. Ильченконың —1966ж).
Американ зерттеушілері Д. Целлер мен Н.Хэбуер аналық, шошқаның
көптөлділік орташа былай болатынын анықтаған: ұсақ 5-6 торайлы, орташа 6-
7 торайлы, ipi 7-8 торайлы. Тұқымның ipi болуы өнімділіктің баска бip
көрсеткіші және ол торайдың туған кезіндегі салмағымен анықталады. [1].
Көптеген жұқпалы аурулар зоогигиеналық, яғни малдар мен адамдарға
ортақ және де бірінен – біріне жұқпалы болып келетінін ескерсек,
медицина адамды емдесе ветеринария бүкіл адамзатты емдейді деген
сөзді ескеріп, малдарға да адамдар секілді шын көңіл аударып
қарау, оларға зең қою керек екенін ескерген жөн, яғни сол
қағиданың растығына көзімізді жеткізуіміз керек. Мал шаруашылығында
өнім алған кезде өнімдері таза да сапалы болуы керек. Себебі
өнімдері таза болмаса, адамдардың денсаулығын еш сақтау мүмкін емес.
Мұны әсіресе сыртқы орта шамадан тыс ластанып, экологиялық
жүйелердің табиғи теңдігі бұзылып, табиғи және агроөндірістік
биогеоценоздардағы биохимиялық қоректік тізбектер бүтіндігінің
сақталуы қиын бүгінгі күндерде ерекше ескеру қажет.
Аналықтың ipi төлдеуінде тұқымқуалаушылық қасиет анағұрлым төмен болып
келеді. Сондықтан да аналықтардың ipi төлділігі жөніндегі
селекциялық, биология. Heгiзi аса мықты емес. Торайдың туған кезден тipi
салмағы олардың арықарай өсуінде үлкен маңызға ие. Төлдің салмағы неғұрлым
өскен сайын, оны ұстау және қалпына келтіру үшін соғұрлым мол энергия
жұмсалатыны анықталған. Туған кездегі салмағы неғұрлым ipi торайлар, өcipy
мен жемдеу кезінде соғұрлым мол қосымша салмақ береді. Ал жеңіл
салмақтылардың арасында емшек еметін торайлардың 9%-ның орнына 40%-ға дейін
үлкен айырмашылық болатыны байқалған. Жамбас жағы кең, ұзынша. Аяктары
кең, әpi тiк орналасқан. Тұяқтары жылтыр әрі тeгic. Tepici тегіс және
тығыз,үсті қалың және жылтыр қылшыкты келеді. Мегежіндерді торайлағаннан
кейін мынадай көрсеткіштермен бағалайды: - көп торайлау қабілеті (бip
жолғы туған торайлардың санын), сүттілігі туған торайлардың 20 күндік
салмағы, ұялас торайлардың біркелкілігі тipi салмақтарының айырымы 200
г аспау керек.
1.6 Торайды қай жасында жай және беконндық бордақылауға қояды
Бекондық бордақылау – еттік бордақылаудың ерекше түрі. Мұнда
бордақыланатын мал мен оған берілетін азыққа басты назар аударылады. Бекон
деп айрықша әдіспен тұздалып, қақталған жасшошқа етін айтады. Оны
дайындауға қақ бөлінген шошқаның толық ұшасы кетеді омыртқа мен жамбасты
алып тастайды. Жақсы беконды мамандандырылған шошқа тұқымынан ландрас,
эстон, бекон шошқалары алады, оларға арпа, қара бидай, бұршақ және шөп
ұнын береді. [4].
Бекон үшін бордақылау малдың қоректік затарға және қоректік
элементтерге деген қажеттілігін толық қамтамасыз ететін рациондармен
жүргізіледі.
Малды протеинмен қамтамасыз етуге баса назар аударған жөн. Шошқаларды
тірілей салмағы 45-50 кг-ға жеткенге дейін бекон үшін бордақылау кезінде
рационның 1 азық өлшемінде 120-130г, тірілей салмағы 50-100 кг-ға жеткенге
дейін бордақылағанда 100-110 г қорытылатын протеин болуы керек.
Рационды амин қышқылдарымен толықтыру үшін, әсіресе, бордақылаудың бірінші
кезеңінде, рационға көк сүт, балық және ет- сүйек ұнын, азықтық ашытқы,
бұршақ, күнжара және шрот қосу қажет. Рационның негізгі құрамы витаминді
шөптен немесе витаминді шөп ұнынан тұру керек.
Шошқаны бекон үшін бордақылау рационының құрамы (қоректілік, %)
Азық Қысқы кезең Жазғы кезең
Құрама жем
62-67 77
Шырынды азық 20-25 -
тамыржемістілер
Шөп ұны 3 -
Шөп - 15
Мал өнімдерінен дайындалған 10 8
азық
Жазғы кезеңде шырынды азық ретінде рацион құрамының 15 пайызы бұршақ
тұқымдастар шөбі болуы керек. Сонымен бірге жақсы бекон алу үшін толық
рационды құрама жем пайдаланған жөн. Бекон үшін бордақылау кезінде беконның
сапасына азықтардың тигізер әсерін ескеру керек. Арпа, бұршақ, тары,
картоп, бұршақ шөбі бекон сапасын жоғарылататын азықтар болып саналады.
Күнжара, жүгері, балық қалдықтары, меласса, жарма, сұлы, қонақ бұршақ
сияқты азықтар беконның сапасын төмендетеді. Сондықтан бордақылаудың
алғашқы кезеңінде рацион құрамында олардың мөлшері 30 пайыздан аспауға
тиіс. Бордақылаудың соңында оларды рационнан түгелдей алып тастау қажет.
1.7 Қабанды нормалап азықтандыру ерекшеліктері
Шошқаның тұқымдық қабандарынан тәуірде сапалы тұқым алу үшін оларды жақсы
жағдайда күтіп –бағу қажет. Сол үшін үнемі сапалы жемшөппен азықтандырған
дұрыс. Қыс айларында қабандар рационында 2,5-3,5 кг жем болуы қажет. Олар
негізінен астық тұқымдастардан, күнбағыс сығындысы,не шроттан, сонымен
қатар аздап ылғалды азықтан 2-3 кг және 0,3-0,5кг шөп ұнтағынан тұрады.
Жазда қабандар жеммен қоса көк балаусаны әсіресе, жоңышқа, эспарцет,
бұршақты емін – еркін жей алуы керек, не жайылымға шығарылды.
Мал өнімдерінің қалдықтарынан жасалынатын азықтар майы алынған сүт,
балық ұны, ашытқы, яғни жануар тектес азықтар протеиннің қайнар көзі болып
саналады, ал В 12 витамині олардың рационында міндетті түрде болуы тиіс.
Ал А витамині оларды станокте ұстаған кезде беріледі. Ол үшін қабандарға
0,5-1,0 кг сәбіз, 0,3-0,5 кг шөп ұны не 0,7-1,5 кг сүрлем берген дұрыс. Жаз
айында А витаминіне деген қажеттілік көк балаусамен толықтырылып отырылады.
Шағылыстыруға дайындағанда, әсіресе, жиі пайдаланғанда қабандар нәрлі
затарды, әсіресе, қорытылатын протеинді, минералды заттар мен витаминді
көп қажет етеді.
Қабандардың минерал заттарына деген қажеттілігі рационға енгізілген 35-
50г ас тұзы және 10-25 г бор есебінен жақсартылады.
Азықтандырудың дұрыс- дұрыс еместігі әдетте қабандардың қоңын, бағып-
күту режимін, ұрық сапасын қадағалац жолымен бағаланады.
Ұсақ жеммен азықтандыру олардың ас қорыту жолын толтырып, тыныс
алуын, жүрек қызметін қиындатады, ал сулы жем, қабандардың жыныстық қуатын
төмендетеді, қаңқа етінің қызметін әлсіретеді. [2].
Оларды мегежіндермен, азықтандыруға 1-2 сағат қалғанда шағылыстырады.
Қабандарды ай сайын өлшейді. Себебі азықтандыру деңгейінің дұрыстығын білу
үшін олардың тірілей салмағы маңызды көрсеткіш болып саналады.
Аналықтың ipi төлдеуінде тұқымқуалаушылық қасиет анағұрлым төмен болып
келеді. Сондықтан да аналықтардың ipi төлділігі жөніндегі
селекциялық, биология. Heгiзi аса мықты емес. Торайдың туған кезден тipi
салмағы олардың арықарай өсуінде үлкен маңызға ие. Төлдің салмағы неғұрлым
өскен сайын, оны ұстау және қалпына келтіру үшін соғұрлым мол энергия
жұмсалатыны анықталған. Туған кездегі салмағы неғұрлым ipi торайлар, өcipy
мен жемдеу кезінде соғұрлым мол қосымша салмақ береді. Ал жеңіл
салмақтылардың арасында емшек еметін торайлардың 9%-ның орнына 40%-ға дейін
үлкен айырмашылық болатыны байқалған. Жамбас жағы кең, ұзынша. Аяктары
кең, әpi тiк орналасқан. Тұяқтары жылтыр әрі тeгic. Tepici тегіс және
тығыз,үсті қалың және жылтыр қылшыкты келеді. Мегежіндерді торайлағаннан
кейін мынадай көрсеткіштермен бағалайды: - көп торайлау қабілеті (бip
жолғы туған торайлардың санын), сүттілігі туған торайлардың 20 күндік
салмағы, ұялас торайлардың біркелкілігі тipi салмақтарының айырымы 200
г аспау керек.
Қабандарды азықтандыру нормалары
Тірілей салмағы 250-300 кг Тірілей салмағы 180-200 кг
тартатын 2 жастан асқан тартатын 2 жасқа жетпеген
Қоректік қабандар қабандар
заттар
ШағылыстырмайтШағылыстыру Шағылыстырмайтын Шағылыстыру
ын кезеңде кезеңінде кезеңде кезеңі
Азық өлшемі, 3,8 4,8 3,9 4,8
кг
Қорытылатын 456 648 468 648
протеин
Алмаспайтын 44,2 50,6 42,2 48,8
энергия, МДж
Амин
қышқылдары:
Лизин,г 30,4 43,2 31,2 43,2
Метионин + 22,31 31,71 29,90 31,71
цистин,г
Клетчатка,г 380 480 390 480
Ас тұзы 38 48 39 48
Кальций,г 24 30 25 30
Фосфор,г 19 24 18 24
Каротин,мг 50 65 35 80
Д2 витамині,ИӨ1254 1584 1287 1584
Рибофлавин, мг11,4 14,4 11,7 14,4
Пантотен 45,6 57,6 46,8 57,6
Қышқылы,мг
Никотин 38 48 39 48
қышқылы,мг
В12витамині,мк38 48 39 48
г
Темір,мг 300 371 300 326
Мыс,мг 46 54 46 48
Мырыш,мг 228 278 226 244
Марганец,мг 120 150 122 132
Кобальт,мг 4,0 5,0 5,0 5,0
Йод,мг 1,0 1,1 1,0 1,0
1.8 Мегежіннен ерте бөлінген торайды азықтандыру мен рацион құру
Бордақылауға тұқымға қалдырылған торайлар мен бракка шыққан сақа
шошқаларды қояды. Азық аз жұмсап, мол салмақ қосу үшін жас шошқаларды
бордақылаған тиімді. Және жас шошқа еті дәмді оған сұраныс та көп әсіресе,
гетерозистік будандардың өз ата-енесінен асып түсушілік қасиеттері жақсы
айқындалған, өсіп –жетілуі 10-20пайыздан жоғары әрбір кг қосымша салмағына
0,4-1,6 азық өлшемі жұмсалатын 2-3 тұқым аралық будандарды бордақылаған
тиімді.
Бордақылау кезіндегі азықтандыру нормалары торайлардың тірілей
салмағына және тәуліктік салмақ қосуына сәйкес өзгертіледі. Алғашқы 40-70кг
аралығында тәулігіне 650 кг ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Малды азықтандыру пәнінен Шошқаның төлін азықтандыру тақырыбына
жазылған курстық жұмыс 37 беттен тұрады.
Кіріспе, негізгі бөлім, (10 теориялық азықтандыру, 6 кесте) өзіндік
жұмыс, техникалық қауіпсіздік, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер
тізімі қарастырылған.
Нормативтік сілтемелер
Бұл курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері.
Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
Анықтамалар
Азық өлшемі- организімнің тіршілігі мен өнім өндіруге қажетті энергия
мен құрылымдық және биологиялық әсерлі заттарға мұқтаждығын айқындайтын
жалпы нормалық көрсеткіштерге тәулігіне 1 басқа қажет азық.
Рацион құрылымы- рацион құрамына кіретін азық топтарының оның жалпы
қоректілігіне (а.ө. не АЭЗ бойынша) пайыздық қатынасы айғақтайды.
Тетіктелген азықтандыру нормасы деп- толықтырылған организм мұқтаждығының
18-30 көрсеткішін қамтитын деректер.
Азықтандыру рационы- малға жегізілетін жемшөп пен азықтық қосындылар
мөлшерін, қоректілік көрсеткіштерін сәйкестендіру арқылы жүзеге асырылады.
Азықтандыру типі- рацион құрылымындағы басым азық тобы немесе жекелеген
азық белгілейді.
Рацион – бір тәулікте жейтін азықтардың жиынтығы, олардың қоректік
заттары бір күндік нормаға сәкестендіріледі.
Мал азығын нормалау- мал организміндегі қоректік заттарға
қажеттілікті толықтыру.
Белгілер мен қысқартылған сөздер
ҚЗ- құрғақ зат
ШП- шикі протеин
ШМ- шикі май
АЭЗ- азотсыз экстрактивті заттар
ҚП- қорытылған протеин
АЭ-алмасу энергиясы
г – грам
мг – миллиграм
л – литр
а.ө. – азықтық өлшем
кДж – килоджоуль
МДж – мегаджоуль
% - пайыз
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Шошқаны бордақылау – шошқа етін өндірудің
қорытынды нәтижесі. Шошқаны бордақылаудың негізгі мақсаты- жұмыс күші мен
құралдарын мейілінше аз пайдалана отырып қысқа мерзімде ет пен май өндіру.
Бордақылаудың оң нәтиже беруі бірнеше негізгі факторларға байланысты:
1. Жасына;
2. Шошқаның тұқымы мен тегіне;
3. Жем азықтың мөлшері мен сапасына;
4. Бордақылауды ұйымдастыру мен мазмұнына;
5. Жас төлдің бордақылауға әзірлігіне байланысты.
Жасына байланысты- малдың өсу қарқыны белгілі бір кезеңге дейін
сақталады да одан кейін тоқтайды. Демек, организмнің жекелеген ұлпалары
әртүрлі мөлшермен өсіп- дамиды. Міне, осы табиғи үрдісті дұрыс пайдалана
білсе, бордақылаудың тиімді жолын табуға болады. Мәселен, жас малдың
бұлшықет ұлпалары майлық ұлпаларға қарағанда әлдеқайда жедел өсіп, дамиды.
Бұл үрдіс бұлшық ет ұлпаларының жедел өсуі алты –жеті айға жеткенде
біршама тоқталады да, май жинау үрдісі қарқын ала бастайды. Сондай-ақ
малдың жасына орай ұмадағы ет пен майдың ара салмағы өзгермелі болады май
көбейіп, ет азая түседі. Сондықтан малды жақсы азықтандыру мен бағып-
күту, бірдей болғанда салмақ қосуға, оның калориялығына, етпен майдың
мөлшеріне әсер етеді. Бұдан шығатын қорытынды бордақыдағы шошқаға берілер
азық пен оның рациондық құрамын анықтауда әр жастағы малдың азықтық
құрамына деген сұранысты мықтап есте ұстау керек.
Жас малды азықтандыру кезінде ағзаларында өзгерістерді көруге болады.
Торайлар 4-6 айлығына дейін бір азық түрімен азықтандырылып үйретілсе,
кейін бордақылаған кезде осы жемдерді жақсы пайдаланып, қоректік заттарды
жақсы сіңіреді. Жас малдарға ірі және балауса азықтарды пайдаланса кейін
олардың тоқ ішектері мен қарны жақсы жетіледі, ал дәнді - дақылды
азықтардан –ащы ішек тез дамиды. Бордақылауға әсерін тигізетін тағы бір
жағдай – торайлардың туған кездегі тірілей салмағы 1,2-1,3 кг. Осындай
салмақпен туған торай анасының қасында тез жетіліп , кейін тез
бордақыланады. Шошқаның қарқынды өсуі оның тәуліктік қосымша салмақ қосумен
өлшенеді және бордақылаудың ең басты экономикалық тиімділігі болып
табылады. Осы көрсеткіш өскен сайын бір кг қосымша салмақ алуға жұмсалар
жем, үлкен ірі ақ шошқаны бордақылауды 31,0 кг 31,13,5 ай тірілей
салмақтан бастап 95 кг-ға 7-7,5ай жеткізгенше, 1кг салмақ алу үшін 4,8
кг азық мөлшерінде жемазық жұмсалса, 95,7кг- нан 123,7кг 9айлық жеткізу
үшін 5,2 азық мөлшерінде жемазық жұмсалады. Мұндай заңдылық шошқаның өзге
тұқымдарын бордақылауда да байқалған. Организмге қарқынды түрде май жинау
үрдісі басталған сәттен былай , 1кг қосымша салмақ алу үшін жұмсалар азық
мөлшері артады. Бұл мерзімде 6-7 айлық кезіндегіден 40 пайыз мөлшерде көп
азық қажет етеді. Белгілі бір жасқа жеткен соң тәуліктік салмақ қосу
баяулайды да, ол азықтың бағасы мен өзіндік құнының артуына әкеліп соғады.
Майлы тұрпатты шошқаларда май жинау етті –майлы және етті тұр-паттағы
шошқаларға әлдеқайда ерте жас басталады.
Малды бордақылауда оның тұлғасы мен тегінің үлкен маңызы бар. Біздегі
шошқалардың барлығы дерлік белгілі бір өнім алуға лайықтандырылған.
Мәселен, миргородтық, кемеровтік, берширлік және өзге де жетілетін тұқымды
шошқалар ірі- ақ, украиндық далалық ақ шошқаларға қарағанда майды көп
жинайды.
Өзінің өнімділігіне қарай әртүрлі тұқымдас немесе тұқымдық топқа
жататын етті және майлы болып екіге бөлінеді. Ет үшін немесе арнайы
сұрсүбелік бордақылауда тез жетілетін тұқымдасқа жататын жас шошқалар
өте жақсы нәтиже береді. Етті сұрсүбелік шошқалардың конститутциялық
айырмашылығы жоқ, тек қана салмақ, жас, өнімнің сапасының стандарттары
бойынша өзгешеліктері бар. Сұрсүбелік шошқалар үшін бұл талаптар қатаң
белгіленген болса, еттік шошқалар үшін едәуір жеңілдеу. Етті және
сұрсүбелік типтегі шошқалар сұрсүбелік тұқымнан тыс кейде ірі ақ,
украиндық далалық және өзге де шошқа тұқымдастарының арасынан кездеседі.
Етті және сұрсүбелік шошқалардың сапасы тек сыртқы сымбатымен ғана емес
азықтың өтелуі , бұзылмаған еттегі ет пен майдың арасалмағы сияқты
көрсеткіштермен де ерекшеленеді. [1].
Жемазықтың ет пен майдың сапасына елеулі әсер етуі мүмкін.
Азықтандырудың әртүрлі түрін пайдалана отырып, шошқа бордақылауды сәтті
аяқтауға болады.
Шошқаны бордақылауда қолданылатын азықтар өзінің май мен етке
тигізетін әсері бойынша 3 топқа бөлінеді:
1. Бірінші топқа жататын азықтар : дәнді –дақылдар –арпа, бидай, қара
бидай, горох, чечевица және тары; тамыртүйнектілерден – сәбіз,
қантты қызылша, жартылай қант қызылшасы, картоп; көк балауса
шөптерден- жоңышқа, эспарцет, беде, дәнді азықтар қоспасы бұршақ
+вика; жануартектес жемдер- сүт, пахта, ет- сүйек ұны.
Жоғары да айтылған жемдердің қоспасы шошқаны бордақылау кезінде шошқа
етіне қатты әсер тигізіп, жоғары сапалы шошқа етімен майын алу мүмкіндігін
береді, сондықтанда бұл азықтар барынша көп пайдаланылады.
2. Екінші топқа жататын азықтар: қарақұмық, жүгері, бидай кебегі,
қызылша патокасы. Бұл жемдердің қоспасы еті мен майының сапасын
төмендетеді. Жұмсақ май және ет алынады. Егер, екінші топтағы
азықтарды бірінші топтағы азықтардың қоспасымен теңдей етіп
араластырып азықтандырса (50%), онда шошқадан алынатын өнімнің
құндылығы сапасы жоғары болады.
3. Үшінші топқа жататын азықтар- соя, сұлы, күнжара және барда.
1 Негізгі бөлім
1.1 Шошқаны азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік
Шошқа - өсімтал, жылдам жетілгіш мал. Ұрықтандырылған мегежін 3 ай +
3 апта +3күн, яғни 114 тәуліктен кейін әр мегежін 10-12 торай табады. Тез
өсіп –жетілгіш торайлар әр 1кг салмақ қосымына басқа мал түлігі төлінен аз-
4-6 а.ө. жұмсап, 7-8 айлығындағы тірілей салмағы 110-120 кг тартады. Сөйтіп
шаруашылықта жыл бойы мол ет өндіруге болады. Оған шошқаның азықты
талғамай, жегіштігі де көмектеседі. Ас қорыту жүйесінің ерекшелігі жағынан
шошқа бірқарынды, желінген азығы негізінен ішекте қорытылатын малға жатады.
Сондықтан олардың азығына жеңіл ыдырап, жылдам қорытылатын азықтарды
жұмсап, қоректенуінің құнарлылығы мен биологиялық құндылығына баса көңіл
аударады. Шошқа азығындағы қиын қорытылатын шикі жасунық көлемі шектеліп,
желінген азық құрғақ затында 10-12 %- дан аспауын қадағалайды.
Шошқаға берілетін жемшөпті алдын-ала өңдеуден өткізіп, ірі тамыр
жемістілерді, дәнді азықтарды, күнжараны ұнтақтап, картопты буландырып,
пісіреді. Шошқаға жегізілетін ірі жемшөпті булап немесе ұнтақтап,
ашытқылаған жөн. Көк шөптің өзін турап, басқа жеммен араластырып берген
дұрыс. Азықтандыруда жұмсалатын жалпы қорегі бойынша басым шөп түріне
байланысты шошқаның жемді концентратный, жемді –картопты концентратно-
картофельный, жемді –тамыр жемісті концентратно- корне- плодный
азықтандыру типтерін ажыратады. Жемді тип рационының жалпы қоректілігі
бойынша қыста- 70-80 %, жазда 85-90% құнарлы жем қосындысы не құрамажем, ал
қалғанын тамыр-түйнек жемістілер, көк азық, құрама сүрлем, шөп ұны, құрғақ
қызылша жомы секілді жеңіл қорытылатын көмірсулы азықтар құрайды. [3].
Шошқа азығы энергетикалық қуаттылығы мен қоса олардың өсіп - жетілуі
мен өнімділігін қамтамасыз ететін көлемде биологиялық сапасы құнды, яғни
ауыспайтын амин қышқылдарға бай протеинмен қамтамасыз етілуі керек. Күйісті
малдікіндей шошқаның ас қорыту жолында оларды түзетін микро биологиялық
үрдіс өтпейтіндіктен, олар түгелімен дерлік желінген азықпен жеткізілуі
керек. Осы себепті шошқа азығындағы витаминнің жеткіліктілігіне де жоғары
талап қойылады. Шошқаны майда еритін А,Д, Е,К витаминдерімен суда еритін В
тобының витаминдерімен толық қамтамасыз ету керек.
Азық көмірсулары шошқа организміне қажетті энергия жеткізумен қатар
оның денесінде май байлауға қатысады. Көмірсулармен қоса шошқаның оңтайлы
ас қорытып денесіндегі зат алмасуына липидтер мен ауыспайтын линол, линолен
және арахидин май қышқылдары өзіндік ықпал етеді. Айталық, линолен
қышқылының көлемі торай азығының құрғақ затында -1,6 пайыз, сақа шошқа
азығындікінде -1,3 пайыз болуға тиіс.
1.2 Шошқаның рациондағы азық қуатын және оның қоректілігін
нормалау
Дәндік азықтар құнарлығы мен қоректік жағынан ең құнды азық болып
саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым буршақ; тұқымдастар,
энергетикалық, қоректілігі басым астық, тұқымдастар дәніне бөлінеді.
Мал азығына пайдаланылатын негізгі астық, тұқымдастарға арпа, жүгері,
бидай, сұлы, қара бидай, тары, сорго жатады, 12 пайыздық ылғалдылықта
олардың құрамында 9-13 пайыз протеин 1,5-2,0 пайыз май (сұлынікінде 5%,
жүгерінікінде 6-8%) 2-3 пайыз клетчатка (сұлынікінде 9), 65 пайыз крахмал,
2-3 пайыз күл (оның 15 пайызы фосфордан, 3 пайызы кальцийден тұрады)
болады. Органикалық, заттары 70-90 пайызға қорытылады.
Арпа дәнінде — 11,0 пайыз шикі протейн, 1,6 пайыз май, 3,8 пайыз
клетчатка бар. [7].
Суда және тұз ертіндісінде 45-50 пайыз еритін протеиннің аминқышқылдық
құрамы жақсы, 1 кг 5,5 лизин, 1,7 г триптофан, 2 г метианин, 1,9 г нистин
болады. Е мен Б витаминдеріне ба. Осындай жеңіл қорытылатын диеталық азық
болғандықтан арпа дәнімен малға берілетін жемнің 30-40 пайызын құрастыруға
болады. Оны бордақылаудағы шошқа және мегежін, төл азықтандыруға кеңінен
қолданады.
Арпаның екіден үш бөлігін азотсыз экстрактивті заттар құрайды. Арпаның
қоректік заттарынның; қорытылу сапасы шошқада өте жоғары, энергетикалық
құндылығы жағынан сұлыдан 20 пайыз жоғары тұрады. Оның азықтық қасиетін
бағалағанда ең алдымен малға берер алдындағы өңдеу npoцeci жоғары орын
алады. Шошқаның майы мен етіне өз әсерін қатты тигзеді, яғни ет алу үшін
арпамен бордақылау дүниежүзлік эталонға жатады.
Арпа - шошканың барлық; түрлерінің радионының нeriзi болып табылады.
Белокты витаминді – минералды қоспалармен бipгe пайдаланғанда ете жоғары
інім алуға болады. Арпаның протеині ете құнды, барлық; аминқышқылдар бар
деп есептелінеді. Eттi бағытгағы бордақылау негізіндеде арпаның мөлшері 70
пайызға дейін жетеді.
Арпаны берер алдында майдалап електен өткізеді. Шошқалардың протеинге
деген қажеттілігі азықтағы алмаспайтын амин қыпшқылдарының мөлшеріне
байланысты болады.
Кәдімгі шаруашылықтағы мал азығы құрамында көбіне лизин, метионин,
кейбір жағдайда амин қышқылдары жетіспейді. Жас шошқалар үшін қажетті амин
қышқылдары деген мынадай: лизин - 4,2- 5 %,
метионин - 2,8-3,2 (кей жағдайда метиониннің 40 %-на дейін цистинмен
алмастыруға болады).
Дәндік азықтар құнарлығы мен қоректік жағынан ең құнды азық болып
саналады. Олар протеиндік қоректілігі басым бұршақ; тұқымдастар,
энергетикалық, қоректілігі басым астық, тұқымдастар дәніне бөлінеді.
Шошқалардың протеинге деген қажеттілігі азықтағы алмаспайтын амин
қышқылдарының мөлшеріне байланысты болады. Дәндік азықтар құнарлығы мен
қоректік жағынан ең құнды азық болып саналады.
1.3 Шошқа рациондағы азық мөлшеріне әсер ететін факторлар
Шошқаны бордақылау -шошқа етін өндірудің қортынды нәтижесі. Шошқаны
бордақылаудың негізгі мақсаты – жұмыс күші мен құнарлық құралдары мейлінше
аз пайдалана отырып қысқа мерзімді сапалы ет пен май ендіру. Бордақылаудың
оң нәтиже бepyi бірнеше негізгі факторларға байланысты. 1. Жасына;
2.Шошқаның тег тегіне; 3. жемазықтың мөлшері мен сапасына; 4.
Бордақылауды ұйымдастыру мен мазмұнына 5. жас төлдің бордақылауға
әзірлігіне байланысты. Ауқымында асылтұқымдық заводтар оларды
мегежіншелермен қамтамасыз ете алмайды, оның үстіне көптеген құрал қажет
етеді.
Демек, жыл сайын құрамында 24, 54 және 108 мың бас болатын кешен үшін
мал басын толықгыратын жас төлдерді өндіру, дайындау туралы мәселені дұрыс
зоотехникалық тұрғыдан шешу үшін кешеннің кқұрамында асылтұқымдық ферма
болуы қажет. Ол негізгі құрылыстан 1,5-2 жыл бұрын салына бастауы тиіс,
сонда алғашқы кешендерге әкелінетін жас төлдерге деген мұқтаждық кемиді.
[1].
Мал дәрігерлік тұрғыдан алғанда да, кешендік асылтұқымдық ферма болғаны
жөн. Тек асылтұқымдық ферма арқылы ғана басқа шошқалар басын әкелуді
шектеуге болады, ал мұның өзі вөсіріліп – өндірілетін табынды инфекциялық,
аурудың таралуынан сақтайды. Ол бұл тұрғыдан алғанда, мал дәрігеріне –
санитарлык тосқауыл болып табылады. Асылтұқымық, ферманың негізгі
атқаратын қызметі - белгілі қолтұқымды немесе линиялық, текті, мал басын
толықтыратын жас төлдермен қамтамасыз ету, мұнда жас төлдер қысқы
серуенге шығарылып, жазда лагерлік күтімде өcipілуі тиіс.
Кешендегі табынының өндірстік кқұрылымы аналықтардың екі тобынан -
асылтұқымдық және пайдаланылатын топтан құралады, айналымы аяқталған
eөндірісі бар шаруашылықтарда - үшінші бордақылау тобы болады.
Мегежіндердің асылтұқымдык тобы асылтұқымдық фермада, ал пайдаланылатын
тобы – кешенді орналастырылатыны жоғарыда
айтылып кетті.
Асылтұқымдық ферманы негізгі кешен. Егер бордақыға койылған тipi
салмағы36 – 38 кг жағдайында бордақылаудың орташа тәуліктік салмақ
Қосуы 600 грамға жуық болса, онда төрт айда жалпы қосымша салмағы
72кг – ға тең болады, яғни шошқа 8 айлығында 108-110кг жетеді. Бордақылау
кезінде торайлардың 1кг қосуына 4,5 -5,0кг азық өлшемі жұмсалуы тиіс.
Еттік бордақылаудың ерекше түpi. Мұнда бордақыланатын мал мен оған бершетін
азыққа басты назар аударылады. [5].
Қарында бөлінетін сөлдің жалпы мөлшері малды азықтандыру жиілігіне,
азықтың түріне байланысты. Шошқаны үш мезгіл азықтандырғанда тәулігіне 4,5-
6 л, басқаша айтқанда берілген азық құрамындағы құрғақ заттардың әрбір кг-
на 3-4 л сөл бөлінеді. Тәулігіне бөлінген сөлдің 70 пайызы күндіз, 30
пайызы түнде түзіледі.
1.4 Шошқаның ас қорыту ерекшеліктері
Шошқа қарыны бір бөлімнен тұрғанымен, құрлысы жағынан күрделі. Оның
жалпы сыйымдылығы 6,5-9 л немесе ас қорыту жолының 13 –не жуық. Қарынның
кілегейлі қабығында бес аймақ болады. Өңештің көп қабатты жалпақ эпителийі
кіші иін бойымен біршама жерге созылып, безсіз өңештік аймақ түзеді. Үлкен
иін бойымен кілегей қабықтың көп бөлігін жартысына жуығы ала кардиялық
аймақ орналасады. Осы кардиялық аймақтың басталған жерінен күмбез тәрізді
қарын қалтарысы шығып тұрады \дивертикула\. Ол безсіз бөлік, қарынның
негізгі қуысынан арнаулы қатпарлармен бөлшектеніп тұрады. Кардиялық
аймақтың түтікше бездері негізгі және қосымша клеткалардан құралып,
сілтілік реакциялы, құрамында шырыш және аз мөлшерде пепсиноген бар сөл
бөледі.
Қарынның кілегей қабығының қалған бөлігін түптік және пилорус
аймақтары алып жатады. Бұл аймақтарда бөлінген қарын сөлі құрамы мен
қасиеттері жағынан ит қарынының сөліне ұқсас. Қарын түп бездері сөлінің
тығыздығы 1,007, құрамында 0,31-0,35 процент тұз қышқылы болады.
Шошқа қарынында азық жақсы араласпайды да, жұтылған ретіне қарай
горизонтальды түрде қабат- қабат болып орналасады. Сондықтан ол қарын
сөлін біртіндеп сіңіреді ле, қарында екі түрлі процесс – углеводтар мен
белоктардың ыдырауы қатар жүреді. Углеводтар қарын қалтарысында, өңештік
аймақта, қышқыл сөл сіңіп үлгермеген жынның орта кезінде сілекей
ферменттері мен микроорганизмдердің әрекеттерінен ыдырайды. Углеводтар
ыдырауының нәтижесінде мальтоза, глюкоза және ашу өнімдері- сүт, сірке
қышқылдары, май қышқыл, газдар бөлінеді. Жалпы алғанда қарында жеңіл
қорытылатын углеводтардың 20 процентіне жуығы ыдырайды. [1].
Жын қышқыл сөлді сіңіре келе амилолиздік углеводтардың ыдырауы
процесс баяулап, тоқтайды да, протеолиздік белоктардың ыдырауы басталады.
Қарында жын ұзақ сақталмайды, ішекке азықтандыру үстінде, не
азықтана салысымен өте бастайды да, азықтың құрамына қарай 6-8, кей
жағдайда 12 сағатта ішеккке өтіп бітеді. Жын ішекке 5-160 мл мөлшерде жеке-
жеке бөлік түрінде өтеді. Әрбір өту толқыны 10-29 минуттан соң қайталанып
отырады. Малды азықтандырғаннан кейін эвакуация жылдам жүреді де, 4-6
сағаттан соң баяулап, 7-8 сағаттан кейін ішекке аз ғана қарын жыны өтеді.
Эвакуация жылдамдығына қарынның толу деңгейі әсер етеді: қарында жын
неғұрлым көп болса, ол соғұрлым ішекке тез өтеді.
Қарында бөлінетін сөлдің жалпы мөлшері малды азықтандыру жиілігіне,
азықтың түріне байланысты. Шошқаны үш мезгіл азықтандырғанда тәулігіне 4,5-
6 л, басқаша айтқанда берілген азық құрамындағы құрғақ заттардың әрбір кг-
на 3-4 л сөл бөлінеді. Тәулігіне бөлінген сөлдің 70 пайызы күндіз, 30
пайызы түнде түзіледі.
Қарында азық болмаған жағдайдың өзінде аз мөлшерде сөл бөліп тұрады.
Азықтандырған кезде сөл бөлу күшейеді. Сөл бөлуді реттеу механизмдері
иттерге ұқсас.
1.5 Шошқаның қуаттылық және зат алмасу ерекшеліктері
Бip ұядағы торай салмағы 0,7-2 кг дейін ауытқиды, біpaқ құнды
қоректік заттармен азықтандырып, күтіп – бағу жағдайы жасалынса, олардың
қаркынды өcyi бiтe-бipтe теңеленеді. Шошка шаруашылығы мамандарында
мынандай ойлар бар, яғни тірілей салмағы төмен торайлар туғаннан соң өліп
қалады, себебі олар физиологиялық, ауытқуымен туады деген.
Әрине бұл ой тepic деп есептеліеді. Ceбeбi торайлар салмағы 0,8 кг-нан
төмен болғанының өзіде ағзның бүкіл жүйесі біркелкі істейді, тек бұлшык
errepi дамымайды. Үлкен күнделікті ет өндіретін кешендерде торайлардың
әртүрлі салмақпен тууы, еңбек шығьнын көбейіп, біркелкі торайлар ұясын
жасауды қиындатады. Олардың біркелкі өcyi кейін этаптарда сақталынады.
Сондыктан, ұяны теңестаруге көп көңіл бөлген жөн, ceбeбi бұл бөліп
мегежіннің ең керемет қасиеті көптөлділіктің биологиялық ерекшеліктері
мыналар болып табылады. Буаздылықтың оныншы күнде буаз аналықтардың
қанының сарысуында альбумин құрамының көбеюі (Л.А. Ильченконың —1966ж).
Американ зерттеушілері Д. Целлер мен Н.Хэбуер аналық, шошқаның
көптөлділік орташа былай болатынын анықтаған: ұсақ 5-6 торайлы, орташа 6-
7 торайлы, ipi 7-8 торайлы. Тұқымның ipi болуы өнімділіктің баска бip
көрсеткіші және ол торайдың туған кезіндегі салмағымен анықталады. [1].
Көптеген жұқпалы аурулар зоогигиеналық, яғни малдар мен адамдарға
ортақ және де бірінен – біріне жұқпалы болып келетінін ескерсек,
медицина адамды емдесе ветеринария бүкіл адамзатты емдейді деген
сөзді ескеріп, малдарға да адамдар секілді шын көңіл аударып
қарау, оларға зең қою керек екенін ескерген жөн, яғни сол
қағиданың растығына көзімізді жеткізуіміз керек. Мал шаруашылығында
өнім алған кезде өнімдері таза да сапалы болуы керек. Себебі
өнімдері таза болмаса, адамдардың денсаулығын еш сақтау мүмкін емес.
Мұны әсіресе сыртқы орта шамадан тыс ластанып, экологиялық
жүйелердің табиғи теңдігі бұзылып, табиғи және агроөндірістік
биогеоценоздардағы биохимиялық қоректік тізбектер бүтіндігінің
сақталуы қиын бүгінгі күндерде ерекше ескеру қажет.
Аналықтың ipi төлдеуінде тұқымқуалаушылық қасиет анағұрлым төмен болып
келеді. Сондықтан да аналықтардың ipi төлділігі жөніндегі
селекциялық, биология. Heгiзi аса мықты емес. Торайдың туған кезден тipi
салмағы олардың арықарай өсуінде үлкен маңызға ие. Төлдің салмағы неғұрлым
өскен сайын, оны ұстау және қалпына келтіру үшін соғұрлым мол энергия
жұмсалатыны анықталған. Туған кездегі салмағы неғұрлым ipi торайлар, өcipy
мен жемдеу кезінде соғұрлым мол қосымша салмақ береді. Ал жеңіл
салмақтылардың арасында емшек еметін торайлардың 9%-ның орнына 40%-ға дейін
үлкен айырмашылық болатыны байқалған. Жамбас жағы кең, ұзынша. Аяктары
кең, әpi тiк орналасқан. Тұяқтары жылтыр әрі тeгic. Tepici тегіс және
тығыз,үсті қалың және жылтыр қылшыкты келеді. Мегежіндерді торайлағаннан
кейін мынадай көрсеткіштермен бағалайды: - көп торайлау қабілеті (бip
жолғы туған торайлардың санын), сүттілігі туған торайлардың 20 күндік
салмағы, ұялас торайлардың біркелкілігі тipi салмақтарының айырымы 200
г аспау керек.
1.6 Торайды қай жасында жай және беконндық бордақылауға қояды
Бекондық бордақылау – еттік бордақылаудың ерекше түрі. Мұнда
бордақыланатын мал мен оған берілетін азыққа басты назар аударылады. Бекон
деп айрықша әдіспен тұздалып, қақталған жасшошқа етін айтады. Оны
дайындауға қақ бөлінген шошқаның толық ұшасы кетеді омыртқа мен жамбасты
алып тастайды. Жақсы беконды мамандандырылған шошқа тұқымынан ландрас,
эстон, бекон шошқалары алады, оларға арпа, қара бидай, бұршақ және шөп
ұнын береді. [4].
Бекон үшін бордақылау малдың қоректік затарға және қоректік
элементтерге деген қажеттілігін толық қамтамасыз ететін рациондармен
жүргізіледі.
Малды протеинмен қамтамасыз етуге баса назар аударған жөн. Шошқаларды
тірілей салмағы 45-50 кг-ға жеткенге дейін бекон үшін бордақылау кезінде
рационның 1 азық өлшемінде 120-130г, тірілей салмағы 50-100 кг-ға жеткенге
дейін бордақылағанда 100-110 г қорытылатын протеин болуы керек.
Рационды амин қышқылдарымен толықтыру үшін, әсіресе, бордақылаудың бірінші
кезеңінде, рационға көк сүт, балық және ет- сүйек ұнын, азықтық ашытқы,
бұршақ, күнжара және шрот қосу қажет. Рационның негізгі құрамы витаминді
шөптен немесе витаминді шөп ұнынан тұру керек.
Шошқаны бекон үшін бордақылау рационының құрамы (қоректілік, %)
Азық Қысқы кезең Жазғы кезең
Құрама жем
62-67 77
Шырынды азық 20-25 -
тамыржемістілер
Шөп ұны 3 -
Шөп - 15
Мал өнімдерінен дайындалған 10 8
азық
Жазғы кезеңде шырынды азық ретінде рацион құрамының 15 пайызы бұршақ
тұқымдастар шөбі болуы керек. Сонымен бірге жақсы бекон алу үшін толық
рационды құрама жем пайдаланған жөн. Бекон үшін бордақылау кезінде беконның
сапасына азықтардың тигізер әсерін ескеру керек. Арпа, бұршақ, тары,
картоп, бұршақ шөбі бекон сапасын жоғарылататын азықтар болып саналады.
Күнжара, жүгері, балық қалдықтары, меласса, жарма, сұлы, қонақ бұршақ
сияқты азықтар беконның сапасын төмендетеді. Сондықтан бордақылаудың
алғашқы кезеңінде рацион құрамында олардың мөлшері 30 пайыздан аспауға
тиіс. Бордақылаудың соңында оларды рационнан түгелдей алып тастау қажет.
1.7 Қабанды нормалап азықтандыру ерекшеліктері
Шошқаның тұқымдық қабандарынан тәуірде сапалы тұқым алу үшін оларды жақсы
жағдайда күтіп –бағу қажет. Сол үшін үнемі сапалы жемшөппен азықтандырған
дұрыс. Қыс айларында қабандар рационында 2,5-3,5 кг жем болуы қажет. Олар
негізінен астық тұқымдастардан, күнбағыс сығындысы,не шроттан, сонымен
қатар аздап ылғалды азықтан 2-3 кг және 0,3-0,5кг шөп ұнтағынан тұрады.
Жазда қабандар жеммен қоса көк балаусаны әсіресе, жоңышқа, эспарцет,
бұршақты емін – еркін жей алуы керек, не жайылымға шығарылды.
Мал өнімдерінің қалдықтарынан жасалынатын азықтар майы алынған сүт,
балық ұны, ашытқы, яғни жануар тектес азықтар протеиннің қайнар көзі болып
саналады, ал В 12 витамині олардың рационында міндетті түрде болуы тиіс.
Ал А витамині оларды станокте ұстаған кезде беріледі. Ол үшін қабандарға
0,5-1,0 кг сәбіз, 0,3-0,5 кг шөп ұны не 0,7-1,5 кг сүрлем берген дұрыс. Жаз
айында А витаминіне деген қажеттілік көк балаусамен толықтырылып отырылады.
Шағылыстыруға дайындағанда, әсіресе, жиі пайдаланғанда қабандар нәрлі
затарды, әсіресе, қорытылатын протеинді, минералды заттар мен витаминді
көп қажет етеді.
Қабандардың минерал заттарына деген қажеттілігі рационға енгізілген 35-
50г ас тұзы және 10-25 г бор есебінен жақсартылады.
Азықтандырудың дұрыс- дұрыс еместігі әдетте қабандардың қоңын, бағып-
күту режимін, ұрық сапасын қадағалац жолымен бағаланады.
Ұсақ жеммен азықтандыру олардың ас қорыту жолын толтырып, тыныс
алуын, жүрек қызметін қиындатады, ал сулы жем, қабандардың жыныстық қуатын
төмендетеді, қаңқа етінің қызметін әлсіретеді. [2].
Оларды мегежіндермен, азықтандыруға 1-2 сағат қалғанда шағылыстырады.
Қабандарды ай сайын өлшейді. Себебі азықтандыру деңгейінің дұрыстығын білу
үшін олардың тірілей салмағы маңызды көрсеткіш болып саналады.
Аналықтың ipi төлдеуінде тұқымқуалаушылық қасиет анағұрлым төмен болып
келеді. Сондықтан да аналықтардың ipi төлділігі жөніндегі
селекциялық, биология. Heгiзi аса мықты емес. Торайдың туған кезден тipi
салмағы олардың арықарай өсуінде үлкен маңызға ие. Төлдің салмағы неғұрлым
өскен сайын, оны ұстау және қалпына келтіру үшін соғұрлым мол энергия
жұмсалатыны анықталған. Туған кездегі салмағы неғұрлым ipi торайлар, өcipy
мен жемдеу кезінде соғұрлым мол қосымша салмақ береді. Ал жеңіл
салмақтылардың арасында емшек еметін торайлардың 9%-ның орнына 40%-ға дейін
үлкен айырмашылық болатыны байқалған. Жамбас жағы кең, ұзынша. Аяктары
кең, әpi тiк орналасқан. Тұяқтары жылтыр әрі тeгic. Tepici тегіс және
тығыз,үсті қалың және жылтыр қылшыкты келеді. Мегежіндерді торайлағаннан
кейін мынадай көрсеткіштермен бағалайды: - көп торайлау қабілеті (бip
жолғы туған торайлардың санын), сүттілігі туған торайлардың 20 күндік
салмағы, ұялас торайлардың біркелкілігі тipi салмақтарының айырымы 200
г аспау керек.
Қабандарды азықтандыру нормалары
Тірілей салмағы 250-300 кг Тірілей салмағы 180-200 кг
тартатын 2 жастан асқан тартатын 2 жасқа жетпеген
Қоректік қабандар қабандар
заттар
ШағылыстырмайтШағылыстыру Шағылыстырмайтын Шағылыстыру
ын кезеңде кезеңінде кезеңде кезеңі
Азық өлшемі, 3,8 4,8 3,9 4,8
кг
Қорытылатын 456 648 468 648
протеин
Алмаспайтын 44,2 50,6 42,2 48,8
энергия, МДж
Амин
қышқылдары:
Лизин,г 30,4 43,2 31,2 43,2
Метионин + 22,31 31,71 29,90 31,71
цистин,г
Клетчатка,г 380 480 390 480
Ас тұзы 38 48 39 48
Кальций,г 24 30 25 30
Фосфор,г 19 24 18 24
Каротин,мг 50 65 35 80
Д2 витамині,ИӨ1254 1584 1287 1584
Рибофлавин, мг11,4 14,4 11,7 14,4
Пантотен 45,6 57,6 46,8 57,6
Қышқылы,мг
Никотин 38 48 39 48
қышқылы,мг
В12витамині,мк38 48 39 48
г
Темір,мг 300 371 300 326
Мыс,мг 46 54 46 48
Мырыш,мг 228 278 226 244
Марганец,мг 120 150 122 132
Кобальт,мг 4,0 5,0 5,0 5,0
Йод,мг 1,0 1,1 1,0 1,0
1.8 Мегежіннен ерте бөлінген торайды азықтандыру мен рацион құру
Бордақылауға тұқымға қалдырылған торайлар мен бракка шыққан сақа
шошқаларды қояды. Азық аз жұмсап, мол салмақ қосу үшін жас шошқаларды
бордақылаған тиімді. Және жас шошқа еті дәмді оған сұраныс та көп әсіресе,
гетерозистік будандардың өз ата-енесінен асып түсушілік қасиеттері жақсы
айқындалған, өсіп –жетілуі 10-20пайыздан жоғары әрбір кг қосымша салмағына
0,4-1,6 азық өлшемі жұмсалатын 2-3 тұқым аралық будандарды бордақылаған
тиімді.
Бордақылау кезіндегі азықтандыру нормалары торайлардың тірілей
салмағына және тәуліктік салмақ қосуына сәйкес өзгертіледі. Алғашқы 40-70кг
аралығында тәулігіне 650 кг ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz