Киокушинкай каратэ спортшылары үшін дене шынықтырудың маңызы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
Кайратов Б.А
КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭМЕН АЙНАЛЫСАТЫН СПОРТШЫЛАРДЫҢ АЛҒАШҚЫ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
мамандығы 6B01405 - ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ МҰҒАЛІМДЕРІН ДАЙЫНДАУ
Көкшетау 2024
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
Дене шынықтыру және спорт кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
з.ғ.к. доцент
___________ А.А. Бухаева
____ ________________
мерзімі қолы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭМЕН АЙНАЛЫСАТЫН СПОРТШЫЛАРДЫҢ АЛҒАШҚЫ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫ
Білім беру бағдарламасы 6B01405 - ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ МҰҒАЛІМДЕРІН ДАЙЫНДАУ
Орындаған Кайратов Б.А
Ғылыми жетекшісі, Баймуханов Д.М
аға оқытушы., п.ғ.м
Көкшетау 2024
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
4
1.
КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭДЕГІ ТЕХНИКАЛЫҚ-ТАКТИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚТЫҢ ҒЫЛЫМИ - ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1
Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру негіздері
1.2
Киокушинкай каратэ спортшылары үшін дене шынықтырудың маңызы
1.3
Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру әдістері мен принциптері
2.
КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭМЕН АЙНАЛЫСАТЫН СПОРТШЫЛАРДЫҢ АЛҒАШҚЫ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫН ЗЕРТТЕУ
2.1
Киокушинкай каратэ спортшыларына арналған дене шынықтыру бағдарламасын зерттеу
2.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Киокушинкай каратэде күш пен төзімділікті дамытуға арналған жаттығулар
2.3
Киокушинкай каратэде икемділік пен үйлестіруді жақсартуға арналған жаттығу әдістері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ОҚУ ПРОЦЕСІНДЕ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК ПРИНЦИПТЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ
3.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Киокушинкай каратэ жаттығуларында техникалық-тактикалық әдістерді қолдану тиімділігін талдау
3.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Спортшылардың ерекшеліктерін ескере отырып, жекелендірілген жаттығу бағдарламаларын әзірлеу
3.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқу процесінің нәтижелерін бағалау және дайындық тиімділігіннің қорытындысы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОСЫМШАЛАР
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Каратэ - өзін-өзі қорғау әдістеріне негізделген жекпе-жек спорт түріне жататын сала. Каратэ спорт түрі ретінде ойын-сауық, динамика және эстетикалық жағынан ерекшеленеді. XX ғасырлың 50 жылдарында бұл каратэ түрін Масутацу Ояма қалаған болатын[1]. Бұл каратэ стилін басқа спорт түрлерінен оқшаулау спорттық дайындықтың әртүрлі бағыттарын әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етуде артта қалушылыққа әкелді және қазіргі заманғы спорт талаптарына сәйкес келмеді. Каратэ туралы арнайы әдебиеттерде негізінен жекпе-жектің осы түрінің пайда болу тарихы сипатталған. Техникалық әдістер негізінен соққылар мен қорғаныс әрекеттерінің бастапқы, аралық фазаларын бейнелейтін фотосуреттер түрінде ұсынылған. Әдебиетте спортшының дайындық әдістеріне, әртүрлі әдістерді оқыту әдістемесіне, тактикалық әрекеттеріне жеткіліксіз көңіл бөлінеді. Қалыптасқан жағдай спорттық дайындықтың жаңа бағыттары мен жүйелерін әзірлеуге ықпал етеді. "Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылардың алғашқы дене шынықтыру дайындығы" тақырыбының өзектілігі спортшылардың дене шынығуындағы жаңа әдістемелерді қарастырып, бұл тақырыпты маңызды қылуда. Киокушинкай каратэ жекпе-жектің қарқынды және талапты түрі бола отырып, спортшылардан жоғары дене шынықтыруды талап етеді. Бұл тақырыпты зерттеу спортшыларға өз саласында максималды нәтижелерге қол жеткізуге көмектесетін тиімді дене шынықтыру әдістері мен бағдарламаларын жасауға мүмкіндік береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің мақсаты - Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылар үшін алғашқы дене шынықтыру бағдарламасын әзірлеу және оңтайландыру болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін келесі зерттеу міндеттері шешілді:
Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылардың дене шынықтыру дайындығының ағымдағы жай-күйін зерттеу.;
Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылардың алғашқы дене шынықтыру дайындығы бағдарламасын әзірлеу және оңтайландыру.;
Әзірленген дене шынықтыру бағдарламасының тиімділігін бағалау.
Зерттеу нысаны Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылар және олардың физикалық дайындығы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің тақырыбы - Киокушинкай каратэ спортшыларының алғашқы физикалық дайындығы, оның ішінде күш, төзімділік, икемділік пен үйлестіруді дамытуға бағытталған әдістер, принциптер мен жаттығулар.
Мәселені зерттеу дәрежесі.
Дипломдық зерттеулер барысында Көкшетау қаласының спортшылары туралы, әлемдік және отандық спортшылар туралы ақпарат тағайындалды, сондай-ақ отандық және шетелдік авторлардың оқу және ғылыми әдебиеттері пайдаланылды.
Зерттеу әдістері: жалпы диалектикалық әдіс, салыстырмалы, аналитикалық, тарихи және логикалық әдістер, сондай-ақ жүйелік-құрылымдық, жүйелік-функционалдық әдістер мен қорыту әдісі.
Ғылыми жаңалығы, зерттеудің практикалық маңызы автор Көкшетау қаласының Каратэ саласындағы спортшыларың дұрыс және жаңа методикамен дайындау әдісін қарастырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дипломдық жұмысты жазудың тәжірибелік негізі Киокушинкай каратэ спортшыларың жаңа әдіспен бастапқы дайындығын өткізу.
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе бөлімінде өзектілігі, мақсаты, міндеті, пәні, зерттеу әдісі, ғылыми жаңалығы және жұмыс құрылымы анықталды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бірінші тарау Киокушинкай каратэ дене шынықтыру негіздерінен, бұл спортшылардың дене дайындығындағы маңызынан және Киокушинкай каратэ спортшыларың дене шынықтыруындағы әдістер мен принциптерді қарастырудан тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Екінші бөлім Киокушинкай каратэ спортшыларына арналған дене шынықтыру бағдарламасын дайындау мен жаңа әдістемені зерттеу, ұйымдастыру әдістерінен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Үшінші тарау Киокушинкай каратэ спортшыларына арналған дене бағдарламасын іске асыру мен қорытынды нәтижелерден тұрады.
Зерттеудің нәтижелері қорытындыда шығарылады.
I ТАРАУ: КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭДЕГІ ТЕХНИКАЛЫҚ-ТАКТИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚТЫҢ ҒЫЛЫМИ - ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру негіздері
Каратэ, жекпе-жек өнеріне жатады. Каратэ - кара (бос) және те (қол) деген екі сөзден тұратын жапондық термин. Аудармадағы бұл екі сөз бос қол тіркесін құрайды - бұл шайқас қарусыз, жалаң қолмен - бос қолмен жүргізілетінін білдіреді. Сонымен қатар, төбелеске аяқтар мен дененің барлық бөліктері қатысады. Каратэ сөзінің тағы бір түсіндірмесі - жаман ниеттен таза қол. Каратэ қарусыз қорғаныс жүйесі ретінде жасалған. Ю. Микрюков каратэнің принциптерін былайша сипаттайды: Киме (соққылау немесе тосқауыл қою сәтіндегі энергияның шоғырлануы), дзесин (шұғылмайтын рух), хара (ішкі энергияны дене бұлшық еттерінің күшімен біріктіру), дачи (позицияны дұрыс таңдау). Мұның бәрін катада да, кумитеде де ұзақ және ауыр жаттығуларда да қолданылады және дамиді. Оның үстіне каратэ стилі мен мектебіне байланысты ката мен кумите де теңестіріледі, не осы құрамдастардың біріне бейімділік жасалады. Ю. Микрюков өзінің каратэ энциклопедиясыңда жекпе-жек өнерін осылай сипаттайды: Жауынгерлік өнер театр емес, ойын-сауық емес. Өмір немесе өлім-оны олар шешеді. Жекпе-жек өнерінің құпиясы-бұл жерде жоқ, жеңістер мен жеңілістер жоқ. Жеңудің де, жеңілудің да қажеті жоқ. Бұл спорт емес. Жекпе-жек өнері адамдарды күресіп ғана емес, өмір салтын да үйренеді. Сондықтан каратэ ең біріншіден жекпе-жек өнеріне кіріп қоймай, спорт түріне де жатады.[2]. Спорттық жекпе-жек, ең алдымен, тұлғаның өзін-өзі жетілдіру қүралы, адамның физикалық және рухани (оның ішінде психикалық) дамуының жолы. Каратэ жекпе-жек спорты ретінде үш формаға бөлінеді;
Ката (形) - формальды жаттығулар, көрінбейтін бір немесе бірнеше қарсыластармен күрес. Жаттығулар бір тізбекте орындалады, қозғалыстар шабуылдаушы және қорғаныс болып бөлінеді. Ката бойынша жеке және топтық разрядтарда спорттық жарыстар өткізіледі[3].
Кумитэ (組手 ) - кез-келген түрдегі жекпе-жек (спарринг)[3].
Тамэшивари (試し割り) - қатты заттарды дененің қорғалмаған бөлімдерімен сындыру(жұмырдық, қолдың қыры, шыңтақ пен аяқ), жапондық жекпе-жек өнерінде (каратэде) қолданылады. Каратэнің негізгі мақсаты болмаса да, тамэшивари өте маңызды, өйткені ол жекпе-жек өнеріндегі күш пен техниканың дамуының көрсеткіші болып табылады, соққы күшін дамытуға мүмкіндік береді. Тамэсивари спортшылар үшін маңызды нәрседен басқа, ерекше тепе-теңдік сезімін, техниканы, сабырлықты және ақыл-ой күшін шоғырландыруды талап етеді, өзін-өзі бағалау мен өз күштеріне деген сенімді арттырады[4].
Бұл жекпе-жек түрінде адам күтпеген шабуыл жасалған кезде өзің-өзі қорғауға үйреніп қоймай, сыртқы араласудан бұзылған рух пен дененің үйлесімділігін қалпына келтіреді. Каратэ жаттығу барысында тек дене қасиеттерін дамыту ғана емес, сонымен қатар өмір философиясына ұғынып, жеке тұлғаның физикалық және психологиялық дамуы жүзеге асады, адамның рухын дамытады. Дүние жүзіндегі жекпе-жек өнеріне ұмтылған жастардың жүрегі каратэнің негізгі техникаларына үйреніп ғана қоймай, ой толғап, даналыққа талпынады[5].
Каратэнің Киокушин түріне келсек, Киокушинкай каратэ - негізгі техника мен қарсыласқа деген құрметті, этика мен спорттық эстетиканы біріктіретін жекпе-жек өнері. Каратэмен айналысқан адам рух пен тәннің үйлесімділігін жақсартады және қол жеткізеді. Киокушинкай каратэ абсолютті ақиқат қоғамы деп аударылады [6].
Озолин Н.Г. ойынша: Киокушинкай каратэде ең алдымен рухтың, ақыл-ойдың және тәннің кемелдік шыңына көтерілу кезінде өзін тану тәжіребесі бар. Каратэмен танысу - каратэ ережелерінің негізгі жиынтығын оқып үйренуден және танудан басталады. Осының негізінде Додзе-кун этикеті тұрады. Жаттықтырушы Додзе-кун этикетін балаларға, жасөспірімдерге, үлкендерге түсінікті тілде жеткізе алады. Осы этикеттің ішінде спортшы тек қорғанып ғана қоймай, тәртіпті де үйреніп, үнемі жаттығып, үлкендерді және қарсыластарды сыйлап, құрметтеуді үйренеді [7].
Ояма Масутацуның Каратэ философиясы кітабында осындай дерек берілген: Киокушин стилі байланыссыз жекпе-жек мектептерінің даму кезеңінде пайда болды және байланыссыз каратэ принципін бұзды. Киокушиннің демонстрациялық күші мен жекпе-жек күші бірден жекпе-жек өнерінің жанкүйерлерінің жүрегін жаулап алды және киокушин каратэнің басқа да бірқатар стильдерінің іргелі негізі болды [8].
Киокушинкай каратэ - бұл жай ғана спорттық бағыт емес, ол өзін-өзі бақылау, тәртіп пен сыйластық принциптеріне негізделген бүкіл өмір философиясы. Киокушинкай шеберлері қарсыластарын қорғауды және оларға шабуыл жасауды ғана емес, сонымен қатар олардың ішкі күшін, зейіні мен төзімділігін дамытуды үйренеді. Қатаң жаттығулар мен үнемі өз-өзімен жұмыс жасау арқылы киокушинкай каратэ өз тәжірибешілеріне қиындықтарды жеңуге, өмірдің қиындықтарына сенімді түрде қарсы тұруға және өзін-өзі бағалау қасиетін дамытуға көмектеседі. Бұл каратэ стилінің спортшылары жекпе-жек өнерінің техникалық аспектілерін ғана емес, сонымен қатар өзін-өзі бақылау, өзін-өзі тәрбиелеу және этикеттің құнды дағдыларын үйренеді.
Киокушинкай каратэнің маңызды ерекшелігі - оның дене шынықтыруға ерекше көзқарасы. Бұл каратэ стиліндегі жаттығулар күш, икемділік, үйлестіру және төзімділікті дамытуға арналған жаттығуларды қамтиды, бұл дене шынықтыру мен денсаулықты жақсартудың тамаша тәсілі. Сонымен қатар, киокушинкай каратэ жаттықтырушыларына, қарсыластарына және айналасындағыларға құрмет көрсетуді үйретеді, бұл тәжірибешілерге басқа адамдарға құрметпен қарауды және командада жұмыс істеу қабілетін қалыптастыруға көмектеседі. Киокушинкай каратэ жаттығуларына енгізілген бұл құндылықтар оқушыларға физикалық тұрғыдан ғана емес, ақыл-ой жағынан да мықты болуға көмектеседі.
Киокушинкай каратэ - өзінің қаттылығымен және дене шынықтыруға баса назар аударуымен ерекшеленеді. Бұл каратэ стилі күшті соққылар мен соққыларды, сондай-ақ тиімді қорғаныс әдістерін қолданады. Киокушинкай каратэ сабақтары жоғары төзімділікті, күш пен икемділікті қажет етеді, сондықтан бұл стильдегі спортшылар жиі қарқынды жаттығулардан өтіп, қатты спаррингтерге қатысады. Киокушинкай каратэнің тағы бір ерекшелігі - бұл өнердің рухани және философиялық аспектілерін құрметтеу, мысалы, қарсыласын құрметтеу, өзін-өзі тәрбиелеу және мақсатқа жету үшін табандылық.
Осылайша, киокушинкай каратэ-бұл адамдарға жауынгерлік дағдыларды игеріп қана қоймай, рухани тепе-теңдікті, сенімділік пен адалдықты дамытуға көмектесетін терең өзін-өзі жетілдіру жүйесі. Бұл каратэ стилі тек спорттық пәнге ғана емес, көптеген ұрпақ тәжірибешілері үшін шабыт пен ілімге айналды.
Киокушинкай каратэ - практиктердің физикалық дайындығына үлкен мән беретін дене шынықтыру жүйесі. Бұл жүйенің негізінде күш, икемділік, төзімділік және қозғалыстарды үйлестіруді дамытуға бағытталған принциптер жатыр. Киокушинкай каратэдегі дене шынықтырудың негізгі аспектілерінің бірі-күш жаттығулары. Күшті дамыту жаттығулары бұлшықеттерді нығайтуға және төзімділікті арттыруға бағытталған. Бұған дене салмағының жаттығулары, гантельдермен, салмақтармен және басқа құралдармен жұмыс істеу кіреді.
Степанов С.В. өз кітабында былай жазған: Киокушинкай каратэнің негізгі идеясы - бір соққымен жеңіс. Бұл ретте бас пен мойынға, омыртқа, тізеге соққы беруге қатаң тыйым салынады. Соққыларын кемелдікке жеткізу үшін спортшы жалықпай техникасын шыңдап, жүйелі түрде жаттығып, күш, жылдамдық, төзімділікті ғана емес, рухани жағынан да дамуы керек[9].
Киокушин каратэдегі дене жаттығулар қасиеттеріне оралсақ, икемділік киокушинкай каратэcінде маңызды рөл атқарады. Иілгіш бұлшықеттер жарақат алу қаупін азайтады және жалпы дене-бітімін жақсартады. Икемділікті жақсартуға арналған жаттығуларға созылу, бұлшықетті босаңсыту жаттығулары және тыныс алу әдістері жатады.
Төзімділік - Киокушинкай каратэдегі дене шынықтырудың тағы бір негізгі аспектісі. Төзімділік жаттығулары жүрек-қантамыр жүйесін жақсартуға, төзімділік пен жаттығуларға төзімділікті арттыруға көмектеседі. Бұл жүгіру жаттығулары, төзімділік жаттығулары және ұзақ қарқынды жаттығулар болуы мүмкін.
Сонымен қатар, қозғалыстарды үйлестіру маңызды рөл атқарады. Үйлестіруді жақсартуға арналған жаттығулар қозғалыстың дәлдігі мен бақылауын дамытуға көмектеседі, бұл әсіресе техникалық күрделі әдістерді орындау кезінде маңызды. Жалпы, киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру негіздері күш, икемділік, төзімділік және қозғалысты үйлестіру жаттығуларын қамтиды.
Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру жаттығулары соққылар мен қорғаушы (блок) техникасымен жұмыс істеуді де қамтиды. Негізгі жаттығулар жұдырықпен, шынтақпен, аяқпен соғу техникасын жетілдіруге, сондай-ақ тиімді блоктар әдістерін игеруге бағытталған. Жаттығулар техниканы орындау жылдамдығы мен дәлдігін жақсартуға қамтамасыз етеді, бұл нақты жағдайларда соққылар мен блоктардың тиімділігін арттыруға көмектеседі. Сонымен қатар, макивара арқылы жұмыс соққыларының дәлдігі мен қуатын дамыту, реакция жаттығулары мен қимылдарды үйлестіру үшін қолданылады. Жаттығу процесінде тек дене шынықтыруға ғана емес, сонымен қатар шоғырлану кезінде тұрақты психологиялық жағдайды қалыптастыру үшін назар аударылады.
Киокушинкай каратэнің тағы бір көрнекті ерекшелігі - оның жарысқа деген көзқарасы. Орташа немесе төмен қарқынды жанасуды қолданатын кейбір басқа стильдерден айырмашылығы, киокушинкай каратэ жарыстары жиі толық жанасумен өткізіледі. Бұл дегеніміз, спортшылар жекпе-жек кезінде өздерінің қорғанысы мен қауіпсіздігіне толық жауап береді, сонымен қатар жеңіске жету үшін соққыларында толық күш қолдана алады.
Киокушинкай каратэнің тағы бір маңызды ерекшелігі оның өзін-өзі қорғау және практикалық тұрғыдан эмфазисі. Тренинг нақты жауынгерлік жағдайларға арналған көптеген сценарийлерді қамтиды, бұл оны нақты өмірде қолданылатын стильге айналдырады. Оның күшті соққыларға және толық байланысқа баса назар аударғанын ескере отырып, киокушинкай каратэ спортшыларға өзін-өзі қорғауда және көшедегі жекпе-жекте пайдалы болуы мүмкін дағдыларды ұсынады.
Сонымен, киокушинкай каратэ әлемдегі ең ықпалды және құрметті жекпе-жек стильдерінің бірі болып қала береді, әр түрлі жастағы және мәдени ортадағы адамдарды өзінің күшімен, қатаңдығымен және практикалығымен тартады.
Осылайша, киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру негіздері жекпе-жек өнерінің осы стилін сәтті қолдану үшін қажетті физикалық және психологиялық қасиеттерді кешенді дамытуды қамтиды. Киокушинкай каратэ жаттығулары дене шынықтыру мен техниканы жақсартуға ғана емес, сонымен қатар төзімділік, табандылық және жеңіске деген ерік сияқты рухани қасиеттерді дамытады.
1.2 Киокушинкай каратэ спортшылары үшін дене шынықтырудың маңызы
Дене шынықтыру кез-келген каратэ стиліндегі спортшылар үшін, соның ішінде Киокушинкай каратэ үшін де маңызды рөл атқарады. Міне, оның соншалықты маңызды болуының бірнеше себептері:
1. Күш пен төзімділік: киокушинкай каратэ спортшылардан жоғары күш пен төзімділікті талап етеді. Дене шынықтыру бұлшықеттерді нығайтуға және төзімділікті арттыруға көмектеседі, бұл күрделі әдістерді орындауға және ұзақ жаттығулар мен жарыстарға төтеп беруге мүмкіндік береді.
2. Икемділік және үйлестіру: Киокушинкай каратэде күш аспектілері ғана емес, сонымен қатар қозғалыстардың икемділігі мен үйлестірілуі де маңызды. Дене шынықтыру жаттығулары созылу жаттығуларын және үйлестіруді жақсартуды қамтиды, бұл техниканы жетілдіруге және жарақаттанудан аулақ болуға көмектеседі.
3. Реакция мен жылдамдықты жақсарту: киокушинкай каратэдегі спорттық жекпе-жекте реакция жылдамдығы шешуші рөл атқарады. Дене шынықтыру жаттығулары қозғалыс жылдамдығын арттыруға және реакцияны жақсартуға арналған жаттығуларды қамтиды, бұл спортшыларға қарсыластың әрекеттеріне тез бейімделуге көмектеседі.
4. Жарақаттанудың алдын алу: жақсы дамыған фитнес жаттығулар немесе жарыстар кезінде пайда болатын жарақаттардың алдын алуға көмектеседі. Күшті бұлшықеттер мен икемді буындар спортшыны зақымдануға бейім етеді.
5. Психологиялық аспект: дене шынықтыру психологиялық аспектке де әсер етеді. Жақсы дайындалған спортшы өзіне деген сенімділікті сезінеді, бұл оған ең қиын жағдайларда да максималды деңгейде өнер көрсетуге көмектеседі.
Зерттелген әдебиеттерде [10,11,12,13] сарапшылар жекпе-жек өнеріндегі
бәсекелестік әрекеттің негізгі компоненттерін анықтады, оларға мыналар
жатады:
- қойылған мақсат дайындық деңгейіне сәйкес келуі керек;
- жалпы және арнайы дайындық көрсеткіштерінің оңтайлы арақатынасы;
- қозғалыс және вегетативті функциялардың жұмысындағы үйлестіру;
- жеке қозғалыс ырғағын қалыптастыру;
- адамның өзіне деген сенімділігін қамтамасыз ететін психологиялық дайындық пен күш.
Киокушинкай каратэ саласындағы спортшылар тек қана денені шынықтыру ғана емес, сайыстарға максималды түрінде де дайындалады. Оларға тоқталсақ:
1. Жарыстың жоғары деңгейіне дайындық: Киокушинкай каратэ саласында дене шынықтыру дайындығы шешуші рөл атқарады. Жоғары деңгейдегі бәсекелестік спортшылардан тек керемет техника ғана емес, сонымен қатар керемет дене қалпын да талап етеді. Қарқынды жаттығулар арқылы ғана әлемдегі ең мықтылары бәсекелесуге мүмкіндік беретін деңгейге жетуге болады.
2. Турнирге дайындық: киокушинкай каратэ турнирлері спортшылардан барынша физикалық және психологиялық дайындықты талап ететін күрделі сынақтар болып табылады. Дене шынықтыру жаттығулары жарыстармен бірге жүретін стресстің, жүйке кернеуінің және жаттығулардың жоғары деңгейіне бейімделуге көмектеседі.
3. Мінез бен тәртіпті дамыту: киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру спортшылардан жоғары дәрежелі тәртіпті, табандылық пен өзін-өзі тәрбиелеуді талап етеді. Тұрақты жаттығулар спортшының мінезін қалыптастырады, оны спортта да, өмірде де, шоғырланған мақсатқа жетуді талпынады.
4. Максималды әлеуетке жету үшін күрес: дене шынықтыру спортшыларға өз әлеуетін дамытуға және үнемі жетілдіруге көмектеседі. Бұл олардың спортта жаңа биіктерге жетуге деген ұмтылысын ынталандырады, спортшылардың да, жеке тұлғалардың да өсуі мен дамуын күшейтеді.
Дене шынықтыру киокушинкай каратэ спортшыларының өмірінде шешуші рөл атқарады, оларға жекпе-жекте табысты мансап үшін қажетті құралдарды ұсынады. Бұл олардың физикалық жағдайын жақсартып қана қоймайды, сонымен қатар олардың мінезін, тәртібін және керемет нәтижелерге қол жеткізуге деген ұмтылысын қалыптастырады.
Осындай денгейге жету үшін тәрбие мен тәртіпке талпынуы тиіс. Этикеттің заңнамасын игере отырып, сыйластықты бірінші орынға қоюы тиіс. Каратэдегі этикет тек спорт залында ғана емес, өмірдің барлық саласында үлгілі мінез-құлқы. Каратэшілер жаттығуда және одан тыс уақытта (жаттықтырушымен кездесуде) Осс! деген сөзін қолданады. Орфографияның ағылшын тіліндегі нұсқасында Oss! "OSU!" деп жазылған. Бірінші О әрпі жігер дегенді білдіреді. СУ екінші бөлігі төзу дегенді білдіреді. Бұл жапондық ұстамдылықтың, шыдамдылық пен құрметтің символы деген нұсқа бар: пышақ жүрегіңді тесіп өтсе де, үндемеу. Каратэшінің аузынан OSU! - бұл: Мен түсіндім, мен мұны қазір істеймін, мен естідім, мен тындадым, жаттығуды орындадым, мен сізді құрметтеймін дегенді білдіреді[14].
Киокушинкай каратэ спортшылардың бойында адамгершілік, ерік-жігер қасиеттерін дамытады, спортшы табандылықтың, еңбекқорлықтың, өзін-өзі ұстаудың және командада жұмыс істей білудің үлгісіне айналады. Бұл жолда әркім өзінің шеберлік деңгейіне қол жеткізгенін білу үшін спортшы киетін белдіктің түсіне мән береді. Киокушинкай каратэ спортшыларында оқушылардың (кю) мен шеберлердің (дан) дәрежелері бар. Бұл стильде 11 кю (11-ші кю ең кіші, 1-ші кю үлкен шебер) және 10 дан (1 -- ші дан кіші, 10-шы дан шебер). Әр дәреже белдіктің оң жағына тігілген бір немесе бірнеше көлденең жолақтары болатын(немесе жолақтары болмайтын) белгілі бір түсті белбеу сәйкес келеді. Дәстүр бойынша сары (алтын) жолақтар қара белбеуге тігіледі, олардың саны данға сәйкес келеді (біріншіден тоғызыншы). Оныншы данға қызыл белбеу тігіледі[15].
Спортшы белдеулерінің хроматикалық жүйесі (кю) басқа жекпе-жек өнеріндегі белбеу хроматикалық жүйесінен айтарлықтай ерекшеленеді және дәреже жоғарылаған кезде ашық түстен қараңғыға ауысудан гөрі тереңірек мағынаға ие. Оқушы белбеуінің түстері бір түсті бес топқа біріктірілген, ал үлкен кю ге сәйкес келетін белбеуге үлкен топтың түс жолағы тігілген (ерекшелік -- 1-кю белбеуінде сары жолақ бар, бірақ кейде қара түсті көруге болады). Төменде түс мағынасын сипаттайтын спортшылардың белдеулерінің хроматикалық жүйесі келтірілген.
11 кю (ақ белбеу)
тазалық пен білместік
10 кю (қызғылт сары белбеу)
күн шыққан кезде аспанның түсі
9 кю (көк жолағы бар қызғылт сары белбеу)
8 кю (көк белбеу)
аспан түсі
7 кю (сары жолағы баркок белбеу)
6 кю (сары белбеу)
күннің шығуы
5 кю (жасыл жолағы бар сары белбеу)
4 кю ( жасыл белбеу)
гүлденген гүл
3 кю (қоңыр жолағы бар жасыл белбеу)
2 кю (қоңыр белбеу)
жетілу
1 кю (алтын жолақты қоңыр белбеу)
1-9 дан (қара белбеу)
даналық
10 дан (қызыл белбеу)
11 кю ден 1 кю ге дейінгі белбеулер ол оқушылық не болмаса бастапқы дайындықтағы спортшылар жетістігіне қарай тағатын әр түстегі белбеулер. 1 даннан 10 данға дейінгі қара белбеу дәрежесі, ол осы спорт түрінен спорт шебері дәрежесінен, халық аралық спорт шебері мен еңбек сіңірген спорт шеберімен тепе тең деп санауға болады. Бұл салада белбеудің түстері спортшылардың тәрбиесі мен дамуында маңызды рөл атқарады. Міне, олардың мағынасын көрсететін бірнеше аспектілер:
1. Жетістіктердің символы: киокушинкай каратэдегі әрбір белдеу спортшының белгілі бір шеберлігі мен жетістіктерін білдіреді. Дәрежеге көтерілу, жаңа белбеуге жету қажырлы еңбектің, өзін-өзі тәрбиелеудің және керемет спорттық жетістіктердің символына айналады.
2. Мақсат пен мотивация: жаңа белбеу алу әр спортшы ұмтылатын мақсатқа айналады. Бұл оларды үнемі жаттығуға, дағдыларын жетілдіруге және жаңа шеберлік деңгейіне көтерілуге ынталандырады.
3. Үлкендерді құрметтеу және жаттықтырушыларға деген сенім: белбеу бойынша алға жылжу көбінесе аға спортшылар мен жаттықтырушылардың мақұлдауы мен қолдауын қажет етеді. Бұл үлкендерді құрметтеуге, билікке сенуге және тәжірибелі тәлімгерлердің нұсқаулары мен кеңестерін орындау қажеттілігі туралы түсінік қалыптастыруға ықпал етеді.
4. Өзін-өзі тәрбиелеу және шыдамдылық: жаңа белбеуге жету үшін өзін-өзі тәрбиелеудің, шыдамдылық пен табандылықтың жоғары деңгейін көрсету қажет. Бұл мінездің дамуына және спортшылардың үнемі өзін-өзі жетілдіру құндылығын қалыптастыруға ықпал етеді.
5. Жеңілістерді қабылдау және олардан сабақ алу: кейбір жағдайларда жаңа белбеу алу үшін спортшы бәсекеге қабілетті жекпе-жек немесе емтиханды қамтитын сынақтан өтуі керек. Сәтсіздік тәжірибесі спортшыға өзінің әлсіз жақтарын білуге, қателіктерін талдауға және оны жетілдіруге көмектесетін құнды сабақ бола алады.
6. Доджоға деген қүрмет: бұл жай спорт залы немесе ескі жаттығу орталығы ғана емес. Оған рухтың кемелдігіне ұмтылып, барлық жан мен жүрекпен шоғырлану үшін келетін діни қасиетті орын ретінде қарау керек. Каратэде - үлкен бұлшықеттердің болуы немесе қара белбеу иегері болу жеткіліксіз, мінезді жетілдіру қажет. Доджоға қамқорлық, мақтаныш және оған құрметті орын ретінде қарау қажет.
Осылайша, киокушинкай каратэдегі белбеулер шеберлік деңгейін бейнелеп қана қоймайды, сонымен қатар спортшылардың тәрбиесі мен дамуында маңызды рөл атқарады, оларда өзін-өзі тәрбиелеу, берілгендік, үлкендерге құрмет және өз тәжірибелерінен сабақ алу қабілеті құндылықтарын қалыптастырады.
Спортшылардың Киокушинкай каратэ саласындағы денсаулығы үлкен рөл атқарады. Жас спортшының тірек-қимыл жүйесі - бұл барлық физикалық жаттығулар орындалатын негізгі аппарат. Дұрыс дамыған бұлшықеттер қаңқаның тірегі болып табылады. Сколиоз, сондай-ақ кеуде қуысының деформациясы (көбінесе арқа мен иық белдеуінің бұлшықеттерінің әлсіздігіне байланысты) өкпе мен жүректің жұмысына кедергі келтіретінін, мидың қанмен қамтамасыз етілуі нашарлайтынын түсіну керек. Егер жасөспірімнің артқы бұлшық еттері омыртқа бағанасын күшейтсе, онда ол жүктеменің көп бөлігін өзіне алып, оны түсіруге көмектеседі. Киокушинкай каратэның барлық бөлімдеріндегі физикалық белсенділік денеге жан-жақты оң әсер етеді. Жаттығулардың әсерінен қаңқа бұлшықеттері жақсы жаққа айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Бұл жағдайда бұлшықеттер ұзындықты ұлғайту арқылы емес, бұлшықет ішіндегі талшықтарды қалыңдату арқылы өседі. Киокушинкай каратэдегі ең негізгі техникалары спортшының денсаулығына орасаң зор пайда мен күш-жігер әкеледі. Катаға назар аударсақ - Ката дененің әртүрлі кернеу дәрежесімен және белгілі бірмеақпен орындалатын белгілі бір схемалар бойынша орындалады. Катадағы соққылардың мысалдары:
1. Соққылар: түзу, бүйір, жартылай шеңбер, артқы, дөңгелек, аяқтың ішкі жағынан сыртқа қарай соғуы, табанның доғасын сыртынан ішке қарай соғу, алдыңғы өкшемен ұшу;
2. Алға соққы, дөңгелек блоктан кейін бұралу соққысы, екінші қолмен күшейтілген шынтақпен артқа соққы, алақанның шетінен тікелей соққы, оңға және солға төңкерілген жұдырықпен соққы.
Катадағы қозғалыстар жылдамдық, уақыт, кеңістіктік және динамикалық сипаттамаларға ие. Соққы кезінде күш аяқтан төменгі таббаннан және жамбасқа ауысады, содан кейін жамбас пен магистральға ауысады. Әр қозғалыста күш пен жылдамдық артады. Бұл жағдайда глутеальды бұлшықеттер жамбас буындарын, квадрицептер мен тізе буындарын, ал балтыр бұлшықеттері тобық буындарын қозғалысқа келтіреді.
Кумите - нақты қарсыласпен жекпе-жек. Кумитэде үйренген шабуыл және қорғаныс техникасы өзінің практикалық қолданылуын табады. Кумитэнің басты артықшылығы-жаттығуларға барлық бұлшықет топтары қатысады, бұл дененің дамуының жеткілікті жоғары деңгейіне жетуге көмектеседі. Әр түрлі (динамикалық және статикалық) каратэ жаттығулары, әрине, буындардың қозғалғыштығына өте жағымды әсер етеді, байламдық аппараттың дамуына ықпал етеді, бұлшық ет күші артады, тұтастай алғанда дененің төзімділігі артады.
Кумитедегі бұлшық етті дамыту жаттығуларының бірнеше мысалдары:
1) аяғы әртүрлі қалыпта болатын тіректер;
2) қозғалыстың алға жүруінің көмегімен тіректерде қозғалу
3) тіректерде шеңбер бойымен қозғалу;
4) тік секірулермен алға-артқа жылжу;
5) соққылар: түзу, бүйір, жартылай шеңбер, артқы, дөңгелек, аяқтың ішкі жағынан сыртқа қарай соғуы, табанның доғасын сыртынан ішке қарай соғу, алдыңғы өкшемен ұшу;
6) макивараны ұру;
7) соққы лықабын тепкілеу;
Сонымен қатар Киокушинкай каратэдегі тыныс алу техникасы өте маңызды рөлді атқарады. Олардың осы спорт түрінде мағынасы ораса зор. Бұл бұлшық еттер Танден нүктесін дұрыс басқаруды қамтамасыз етеді, соққы ритмін беруге, оның күшіне және жауынгердің қарсыластың қатты соққыларын қабылдау қабілетіне жауап береді. А диафрагма кеуде қуысы мен іш қуысын бөледі және қарапайым сөзбен айтқанда, дененің жұмсақ аймағына ішкі бұлшық ет "тірегі" ретінде қызмет етеді. Күшейтілген диафрагма Киокушинкай каратэдегі спортшыға тән күшті соққыларға салдарсыз төзуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, тыныс алу жаттығуларының тәжірибесі денеге жалпы күшейтетін және сауықтыратын әсер етеді. Төменде тыныс алу практикасының пайдалары:
1. Өкпені, тыныс алу бұлшық еттерін және диафрагманы дамытады,
2. Дененің жалпы тонусын арттырады,
3. Метаболикалық процестерді, иммунитетті және адамның өміршеңдігін белсендіреді,
4. Стресстің әсерін азайтады, адамның психологиялық тұрақтылығын арттырады,
5. Жалпы төзімділікті арттырады,
6. Тамырлардың қанмен қамтамасыз етілуін жақсартады, жүрек-тамыр жүйесін жаттықтырады.
7. Респираторлық аурулардың алдын-алуына көмектеседі,
8. Дұрыс емес тыныс алу әдеттерін жеңуге көмектеседі[16].
Киокушинкай каратэдегі Ногарэ мен Ибукидің тынысы жаттығудың маңызды бөліктерінің бірі болып табылады.Киокушинкай каратэдегі тыныс алу әдістері күрескерге өзін-өзі басқаруға, техниканы орындау кезінде концентрацияны жақсартуға, күш пен энергияны тиімді бөлуге көмектесуде маңызды рөл атқарады.
Ногарэ тынысы - бұл каратэде қозғалыстарды шоғырландыру және үйлестіру үшін қолданылатын тыныс алудың ерекше түрі. Тыныс алудың бұл түрі жауынгерге эмоцияларын басқаруға мүмкіндік береді, сонымен қатар техниканы қауіпсіз және тиімді орындау үшін тыныс алу жолдарында қажетті қысымды қамтамасыз етеді.
Ибуки - бұл күрескерге физикалық төзімділік пен денені бақылауды жақсартуға көмектесетін тыныс алу әдісі. Бұл техниканы орындау кезінде жауынгер терең, толық тыныс алуға назар аударады, бұл денеге қарқынды физикалық белсенділікті сақтау үшін қажетті оттегін алуға мүмкіндік береді.
Тыныс алудың екі түрі де Киокушинкай каратэ жаттығуларында маңызды рөл атқарады, бұл жауынгерге физикалық дағдыларды ғана емес, ақыл-ой күші мен зейінін дамытуға көмектеседі. Бұл әдістерді дұрыс меңгеру және оларды максималды нәтижеге жету үшін жаттығулар мен жекпе-жектерде қолдану маңызды.
Осылайша Киокушинкай каратэмен айналысатындар үшін дене шынықтыру өте маңызды. Бұл төзімділікті, күшті, икемділікті, қозғалысты үйлестіруді, реакция жылдамдығын және жалпы денсаулықты жақсартуға көмектеседі. Жаттығу арқылы спортшылар жарыстарға дайын болады, техниканы жақсы орындай алады және өздерін жақсы сезінеді.
1.3 Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру әдістері мен принциптері
Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру спортшылары осы стильдің талаптарына сәйкес физикалық мүмкіндіктерін дамытуға көмектесетін нақты әдістер мен принциптерге негізделген. Спортшыларды дайындаудың ұзақ мерзімді процесі төрт кезеңге бөлінеді.
Біріншісі - бастапқы дайындық кезеңі, бұл кезеңде спортпен айналысқысы келетін және негізгі денсаулық тобына жататын балалар топтарға алынады. Оқуға қабылдау конкурстық негізде жүзеге асырылады. Бастапқы дайындық кезеңі жан-жақты дене шынықтыру және техникалық дағдыларды меңгеруге бағытталған дене шынықтыру, сауықтыру және тәрбие жұмыстарымен сипатталады.
Екіншісі - тәрбие және оқыту кезеңі. Бұл кезеңде кемінде бір жыл жаттығатын, жалпы және арнайы дене дайындығы бойынша нормативтерді орындаған іс жүзінде сау балалардан топтар құрылады. Сынақ жалпы дене шынықтыру дайындығына арналған 6 міндетті сынақты және арнайы дене шынықтыру дайындығына 2 факультативтік сынақтар мен сынақтарды қамтиды.
Үшінші кезең - спорттық шеберлікті арттыру. Бұл кезеңде оқу топтарына спорт шеберіне кандидат санатын аяқтағандар кіреді. Жаңа денгейге өту шарты спорттық нәтижелердің өсуіне байланысты және динамиканың арттыруына қарай бағаланады.
Төртінші кезең - жоғары спорттық шеберлік кезеңі. Бұл кезең ҚРСШ(спорт шебері), ҚРХДСШ(халықаралық дәрежедегі спорт шебері) бағдарламаларын меңгеру, әртүрлі деңгейдегі жарыстарда өнер көрсету тәжірибесін алу және мүмкін болатын жоғары нәтижелерге жетумен сипатталады. Бұл деңгейде ұзақ уақыт өнер көрсетуге және кем дегенде Қазақстан Республикасының спорт шебері атағын алуға болады. Жоғары спорттық шеберлік сатысында жоғары санатты спортшыларды дайындаудың әдістемелік негізі болып перспективалық-болжаулық көзқарас пен озық даму принципі жүзеге асырылады[12,13,17].
Каратэ дамуының қазіргі кезеңі күрделі шабуыл әрекеттерімен сипатталады. Спорттық дайындық - бір уақытта бірнеше бағытта жұмысқа қатар жүргізілетін біртұтас процесс: техникалық және тактикалық; физикалық; психологиялық. Бірақ арнайы әдебиеттерде әр салада тереңірек жұмыс жасау мақсатында олар бөлек қарастырылады. Киокушинкай каратэдегі техникалық дайындық - бұл техниканы дамытуға бағытталған процесс. Жеке соққылардың техникасы және олардың комбинациялары. Көптеген спорт түрлерінде техникалық дайындық: жалпы техникалық дайындық және арнайы техникалық дайындық болып бөлінеді. Қозғалыс дайындығы, бұрын қалыптасқан дағдылар мен дағдылар бастапқы кезеңде жаттықтырушыға ұрысқа әзірлікті қалыптастыруға көмектеседі. Егер бала секцияға кірер алдында жүгіруді, секіруді, жүзуді, түрлі спорттық және ашық ойындарды ойнауды білсе, бұл жалпы техникалық дайындықты қамтамасыз етеді. Жалпы техникалық оқыту құралдары техникалық әрекеттер болып табылады (әдістер классификациясы бойынша) және соған сәйкес қорғаныс әрекеттері мен қарсы шабуылдар кіреді[13,17,18].
Арнайы техникалық дайындық іс жүзінде нақты жоспарлауға жарамайды. Тәжірибелік қызметте жаттықтырушылар басқа әдістермен үйлестіруге және орындауға оңай техникалық әдістерге артықшылық береді. Белгілі бір әдістемелер жүйелі түрде қолданылса, бұл қозғалыс дағдыларын байытуға ықпал етеді[19,20].
Негізгі техника тек каратэде ғана емес, кез келген басқа спортта маңызды. Ұтымды қозғалыс заңдылықтарына сәйкес қайталап жаттықтырудың маңызы зор. Киокушинкай каратэнің негізгі әдістері екі үлкен топқа бөлінеді: негізгі шабуыл әдістері және негізгі қорғаныс әдістері. Қорғаныстың және шабуылдың осы негізгі әдістерін үйрету, ең алдымен, жеке соққыларды, соққыларды немесе блоктарды дұрыс орындаудан тұрады. Одан кейін оң және сол қолмен соғудан соққыға, соққыдан соққыға, блоктан соққыға, соққыдан блокқа және т.б. үздіксіз көшу кезінде сериялық әдістер жаттығады. Бұл техниканы жетілдіру үшін жаттығулар бұлшықеттердің кернеуі мен босаңсуын тез қайталау арқылы жасалуы керек. (Техникаларды жетілдіре түсу дегеніміз - шабуыл кезінде қарсыласты құлатуға мүмкіндік беретін шапшаң әдістерді қолдану керек; қорғаныс жағдайында қарсыластың шабуылына толық тосқауыл қою керек.)Дегенмен, бұл әдістердің орындалуы үшін тиімді болу, дұрыс позаны сақтау, қозғалыстың алдында және кейін қажетсіз қозғалыстарды жою, тізе буындарын, иықтарды және дененің басқа бөліктерін босаңсу, дененің күшін мүмкіндігінше қысқа қашықтықта шоғырландыру маңызды. соққы бағытталған қарсыластың денесі [21,22].
Әрі қарай, бұл әдістер үздіксіз қайталанса, соғұрлым дене қозғалысы соғұрлым көп болады. Бұл ілеспе дене қозғалыстары, яғни трюктар да каратэнің негізгі техникасының маңызды элементтері екенін ұмытпаған жөн.
Негізгі техниканың маңызды элементтері практикалық техникаға да ауысады. Осы элементтердің кез келгенін өткізіп алған жағдайда, дұрыс техниканы меңгеру мүмкін болмайды. Киокушинкай каратэде техникалық дайындықтың негізін құрайтын негізгі техникалық әдістер бар [7,9,18].
Киокушинкай каратэ позициялары (негізгі). Орындалады деп айтуға болатын белгіленген стандарттар жоқ. Басқаша айтқанда, бұл жақсы позиция, оның арқасында қорғаныс позасын алуға болады - шабуыл немесе шабуыл - қорғаныс. Бастапқы позицияны таңдаудың ең маңызды алғышарты - дайындық ережесі, яғни позицияны тез өзгертіп, қарсыластың шабуылына жауап беру үшін күш белгілі бір жерде шоғырланбауы керек. Аяқ позицияларын екі үлкен топқа бөлуге болады: көлденең фронтальды сызықты пайдаланатын позициялар және бойлық сагитальды сызықты пайдаланатын позициялар. Бұл аяқ позицияларының барлығы екі қолмен және аяқпен соғу кезінде және катада қолданылады. Аяқтың позициялары әрекетке байланысты өзгеретінін ескеру маңызды, бірақ кейбір жалпы маңызды сәттерді атап өтуге болады. Негізгі талап - поза тұрақты болуы керек. Мұны істеу үшін дененің ауырлық центрінің мүмкіндігінше төмен болуын және негіз аймағының мүмкіндігінше кең екеніне көз жеткізу керек. Мұндай жағдайларда тұрақтылық табиғи түрде артады. Хейсокудачи (аяқты ауыстырған күй). Екі өкше де бір түзу сызыққа қойылады; екі өкше мен екі саусақ бірге итеріледі. Тізе табиғи күйде, кернеусіз түзетілген (1-сурет). Кибадачи (темір салт атты). Аяқ саусақтары тік алға бағытталған, тізе бүгілген. Тізе проекциясы үлкен саусақтың жанында жұдырықша қашықтықта орналасқан. Саусақтары сәл ішке қарай бағытталған. Аяқтар бір-біріне параллель және еденге мықтап басылған. Аяқ аяқтың сыртқы жиегіне тіреледі. Жамбас сізге лайықталған (2-сурет).
1-сурет - Хейсокудачи аяқтың жағдайы
Кокутсудачи (артқа иілу жағдайы). Алдыңғы аяқтың тізесі сәл бүгілген, алға бағытталған. Аяқ түзу көрінеді. Артқы аяқ аяғы бүйірге қарайды (алдыңғы аяққа перпендикуляр). Тізе бүгіліп, бүйірге жылжытылады (3-сурет).
2-сурет - Кокутсудачи аяқтың жағдайы
Зенкутсудачи (садақшы позициясы). Алдыңғы аяқтың тізесі бүгілген, оның проекциясы үлкен саусаққа жақын бағытталған. Жамбас, еденге дерлік параллель. Аяқ түзу көрінеді. Артқы аяқтың тізесі сәл бүгілген, саусақтары алға бағытталған. Өкше еденге мықтап басылған. Аяқ аяқтың сыртқы жиегіне тіреледі. Артқы аяқ алдыңғыға параллель (4-сурет).
4-сурет - Зенкутсудачи аяқтың жағдайы.
Барлық позицияларды орындау кезінде арқа түзу болуы керек, бұл техниканы орнату кезіндегі басты талап. Блоктар (негізгі). Блоктар тек каратэде ғана емес, басқа жекпе-жек өнерінде де өте маңызды әдіс болып табылады. Алайда, егер сіз тек қорғаныс әдістерін үйренсеңіз, жаудың шабуылын тоқтатып, өзіңізді қорғай алатыныңызға кепілдік жоқ. Блоктар каратэнің техникалық жүйесіне шабуылдың алғышарты ретінде енгізілген, бірақ қарсыластың шабуылына тосқауыл қоюдан қарсы шабуылға бірден көшу құралы ретінде іс жүзінде қолданыла алмаса, блок өзінің мәнін жоғалтады. Ageuke (өсетін блок). Алға иілу күйінде блокты жүргізетін қол артқы жағымен сыртқа және осында бұрылады позицияда, оларды кеуденің алдынан кесіп өтеді, бұғаттау қолы сырттан, керісінше - ішінен. Содан кейін бұғаттау қолын ішке қарай бұра отырып, білектің ортаңғы бөлігі шынтақ маңдайдан сәл жоғары, ал жұдырық шынтақ деңгейінен жоғары болатындай жоғары бағытталған, содан кейін жоғары қарай блоктау жүргізіледі. Бұл кезде екінші қолды белдіктің бүйіріне қоя отырып, сыртқа бұрылып, кері тартылады. Бөгетілетін қолдың алақан беті сыртқа қарайды (5-сурет).
5-сурет - Агеуке блогы Sotouke.
Сото-Уке(сырттан ішке қарай блоктау). Бөгеткіш қолдың жұдырықшасының сыртқы бөлігі құлаққа жақын. Блоктау қолының шынтағы бүгілген және иықтан жоғары. Кері қол түзу және ортаңғы бөлікті қорғайды. Блоктау қолы ортаңғы секция деңгейіне дейін төмендетіледі. Жұдырықтың арқасы жауға қарайды. Кері қол жамбасқа жылжиды. Блоктау қолының жұдырығы қарама-қарсы иыққа тіреледі. Шынтақ орнында қалады, ал білек айнайды. Жұдырықтың ішкі жағы денеге бағытталған. Қол шамамен 90° бүгілген. Кері қол жамбасқа тоқтайды (6-сурет).
6-сурет - Сотоуке блогы.
Учиуке (іштен сыртқа қарай блоктау). Блоктау қолының жұдырығы артқа бағытталған және қарама-қарсы жамбастың жанында, белдікте орналасқан. Артқы қол ортаңғы секция деңгейінде түзетіліп, блокатордың үстінде орналасқан. Бөгеткіш қолдың шынтағы алға жылжиды, сол қолдың астынан білек шығарады. Кері қол жамбасқа жылжиды. Блоктау қолының білегі
бұрылып, шабуылды бүйірге бұрады. Айналу орталығы - шынтақ. Бөгетілген қолдың жұдырығы иыққа тіреледі. Шынтақтағы бұрыш шамамен 90°-100°. Кері қол жамбасқа тоқтайды.
7-сурет - Учиуке блогы
Гедан-барай (түсіретін блокбалға жұдырығы). Бөгеткіш қол кеуденің алдына, кері қолдың үстіне шығарылады. Артқы қол кеуде жағынан алға қарай еркін созылады. Блоктау кезінде бұғаттау қолы ішке, ал кері иық сыртқа бұрылады. Блоктау қолы дене бойымен алға орналастырылған, ал дене осімен бұрыш шамамен 40 ° құрайды. Осылайша, төменгі арқаны айналдыру, бөгейтін қолды алға жылжыту және екінші қолды ұрлау бір әрекет ретінде, яғни бір мезгілде орындалады.
8-сурет - Гедан-барай блогы
Қол соққылары (цуки) (негізгі). Цуки ереуілін қолданудың сипаттамасы. Біріншіден, бұл ең қарапайым соққы, сондықтан ең сенімді (барлығы үшін Принцип белгілі - неғұрлым қарапайым, сенімдірек және қиындықсыз). Екіншіден, бұл ең жылдам соққы, өйткені жұдырық тікелей нысанаға қарай жылжиды. Мұнда геометриялық принцип қолданылады, нүктелер арасындағы ең қысқа қашықтық - түзу. Үшіншіден, бұл ең күшті соққылардың бірі, өйткені классикалық нұсқада (жамбасқа жұдырық) орындалғанда, бүкіл дененің соққыға қосылуынан басқа, соңғы фазаға қарай өте жоғары жылдамдыққа ие
болады. қозғалыстың. Ереуіл кезінде дұрыс позаны сақтау керек (дененің орталық осінің сызығын бұзбай). Күш шоғырланатын орындар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
Кайратов Б.А
КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭМЕН АЙНАЛЫСАТЫН СПОРТШЫЛАРДЫҢ АЛҒАШҚЫ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
мамандығы 6B01405 - ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ МҰҒАЛІМДЕРІН ДАЙЫНДАУ
Көкшетау 2024
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ МЫРЗАХМЕТОВ АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
Дене шынықтыру және спорт кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
з.ғ.к. доцент
___________ А.А. Бухаева
____ ________________
мерзімі қолы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭМЕН АЙНАЛЫСАТЫН СПОРТШЫЛАРДЫҢ АЛҒАШҚЫ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫ
Білім беру бағдарламасы 6B01405 - ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ МҰҒАЛІМДЕРІН ДАЙЫНДАУ
Орындаған Кайратов Б.А
Ғылыми жетекшісі, Баймуханов Д.М
аға оқытушы., п.ғ.м
Көкшетау 2024
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
4
1.
КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭДЕГІ ТЕХНИКАЛЫҚ-ТАКТИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚТЫҢ ҒЫЛЫМИ - ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1
Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру негіздері
1.2
Киокушинкай каратэ спортшылары үшін дене шынықтырудың маңызы
1.3
Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру әдістері мен принциптері
2.
КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭМЕН АЙНАЛЫСАТЫН СПОРТШЫЛАРДЫҢ АЛҒАШҚЫ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫН ЗЕРТТЕУ
2.1
Киокушинкай каратэ спортшыларына арналған дене шынықтыру бағдарламасын зерттеу
2.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Киокушинкай каратэде күш пен төзімділікті дамытуға арналған жаттығулар
2.3
Киокушинкай каратэде икемділік пен үйлестіруді жақсартуға арналған жаттығу әдістері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ОҚУ ПРОЦЕСІНДЕ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК ПРИНЦИПТЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ
3.1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Киокушинкай каратэ жаттығуларында техникалық-тактикалық әдістерді қолдану тиімділігін талдау
3.2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Спортшылардың ерекшеліктерін ескере отырып, жекелендірілген жаттығу бағдарламаларын әзірлеу
3.3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оқу процесінің нәтижелерін бағалау және дайындық тиімділігіннің қорытындысы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОСЫМШАЛАР
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Каратэ - өзін-өзі қорғау әдістеріне негізделген жекпе-жек спорт түріне жататын сала. Каратэ спорт түрі ретінде ойын-сауық, динамика және эстетикалық жағынан ерекшеленеді. XX ғасырлың 50 жылдарында бұл каратэ түрін Масутацу Ояма қалаған болатын[1]. Бұл каратэ стилін басқа спорт түрлерінен оқшаулау спорттық дайындықтың әртүрлі бағыттарын әдістемелік және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етуде артта қалушылыққа әкелді және қазіргі заманғы спорт талаптарына сәйкес келмеді. Каратэ туралы арнайы әдебиеттерде негізінен жекпе-жектің осы түрінің пайда болу тарихы сипатталған. Техникалық әдістер негізінен соққылар мен қорғаныс әрекеттерінің бастапқы, аралық фазаларын бейнелейтін фотосуреттер түрінде ұсынылған. Әдебиетте спортшының дайындық әдістеріне, әртүрлі әдістерді оқыту әдістемесіне, тактикалық әрекеттеріне жеткіліксіз көңіл бөлінеді. Қалыптасқан жағдай спорттық дайындықтың жаңа бағыттары мен жүйелерін әзірлеуге ықпал етеді. "Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылардың алғашқы дене шынықтыру дайындығы" тақырыбының өзектілігі спортшылардың дене шынығуындағы жаңа әдістемелерді қарастырып, бұл тақырыпты маңызды қылуда. Киокушинкай каратэ жекпе-жектің қарқынды және талапты түрі бола отырып, спортшылардан жоғары дене шынықтыруды талап етеді. Бұл тақырыпты зерттеу спортшыларға өз саласында максималды нәтижелерге қол жеткізуге көмектесетін тиімді дене шынықтыру әдістері мен бағдарламаларын жасауға мүмкіндік береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің мақсаты - Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылар үшін алғашқы дене шынықтыру бағдарламасын әзірлеу және оңтайландыру болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін келесі зерттеу міндеттері шешілді:
Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылардың дене шынықтыру дайындығының ағымдағы жай-күйін зерттеу.;
Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылардың алғашқы дене шынықтыру дайындығы бағдарламасын әзірлеу және оңтайландыру.;
Әзірленген дене шынықтыру бағдарламасының тиімділігін бағалау.
Зерттеу нысаны Киокушинкай каратэмен айналысатын спортшылар және олардың физикалық дайындығы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеудің тақырыбы - Киокушинкай каратэ спортшыларының алғашқы физикалық дайындығы, оның ішінде күш, төзімділік, икемділік пен үйлестіруді дамытуға бағытталған әдістер, принциптер мен жаттығулар.
Мәселені зерттеу дәрежесі.
Дипломдық зерттеулер барысында Көкшетау қаласының спортшылары туралы, әлемдік және отандық спортшылар туралы ақпарат тағайындалды, сондай-ақ отандық және шетелдік авторлардың оқу және ғылыми әдебиеттері пайдаланылды.
Зерттеу әдістері: жалпы диалектикалық әдіс, салыстырмалы, аналитикалық, тарихи және логикалық әдістер, сондай-ақ жүйелік-құрылымдық, жүйелік-функционалдық әдістер мен қорыту әдісі.
Ғылыми жаңалығы, зерттеудің практикалық маңызы автор Көкшетау қаласының Каратэ саласындағы спортшыларың дұрыс және жаңа методикамен дайындау әдісін қарастырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дипломдық жұмысты жазудың тәжірибелік негізі Киокушинкай каратэ спортшыларың жаңа әдіспен бастапқы дайындығын өткізу.
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе бөлімінде өзектілігі, мақсаты, міндеті, пәні, зерттеу әдісі, ғылыми жаңалығы және жұмыс құрылымы анықталды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бірінші тарау Киокушинкай каратэ дене шынықтыру негіздерінен, бұл спортшылардың дене дайындығындағы маңызынан және Киокушинкай каратэ спортшыларың дене шынықтыруындағы әдістер мен принциптерді қарастырудан тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Екінші бөлім Киокушинкай каратэ спортшыларына арналған дене шынықтыру бағдарламасын дайындау мен жаңа әдістемені зерттеу, ұйымдастыру әдістерінен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Үшінші тарау Киокушинкай каратэ спортшыларына арналған дене бағдарламасын іске асыру мен қорытынды нәтижелерден тұрады.
Зерттеудің нәтижелері қорытындыда шығарылады.
I ТАРАУ: КИОКУШИНКАЙ КАРАТЭДЕГІ ТЕХНИКАЛЫҚ-ТАКТИКАЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚТЫҢ ҒЫЛЫМИ - ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру негіздері
Каратэ, жекпе-жек өнеріне жатады. Каратэ - кара (бос) және те (қол) деген екі сөзден тұратын жапондық термин. Аудармадағы бұл екі сөз бос қол тіркесін құрайды - бұл шайқас қарусыз, жалаң қолмен - бос қолмен жүргізілетінін білдіреді. Сонымен қатар, төбелеске аяқтар мен дененің барлық бөліктері қатысады. Каратэ сөзінің тағы бір түсіндірмесі - жаман ниеттен таза қол. Каратэ қарусыз қорғаныс жүйесі ретінде жасалған. Ю. Микрюков каратэнің принциптерін былайша сипаттайды: Киме (соққылау немесе тосқауыл қою сәтіндегі энергияның шоғырлануы), дзесин (шұғылмайтын рух), хара (ішкі энергияны дене бұлшық еттерінің күшімен біріктіру), дачи (позицияны дұрыс таңдау). Мұның бәрін катада да, кумитеде де ұзақ және ауыр жаттығуларда да қолданылады және дамиді. Оның үстіне каратэ стилі мен мектебіне байланысты ката мен кумите де теңестіріледі, не осы құрамдастардың біріне бейімділік жасалады. Ю. Микрюков өзінің каратэ энциклопедиясыңда жекпе-жек өнерін осылай сипаттайды: Жауынгерлік өнер театр емес, ойын-сауық емес. Өмір немесе өлім-оны олар шешеді. Жекпе-жек өнерінің құпиясы-бұл жерде жоқ, жеңістер мен жеңілістер жоқ. Жеңудің де, жеңілудің да қажеті жоқ. Бұл спорт емес. Жекпе-жек өнері адамдарды күресіп ғана емес, өмір салтын да үйренеді. Сондықтан каратэ ең біріншіден жекпе-жек өнеріне кіріп қоймай, спорт түріне де жатады.[2]. Спорттық жекпе-жек, ең алдымен, тұлғаның өзін-өзі жетілдіру қүралы, адамның физикалық және рухани (оның ішінде психикалық) дамуының жолы. Каратэ жекпе-жек спорты ретінде үш формаға бөлінеді;
Ката (形) - формальды жаттығулар, көрінбейтін бір немесе бірнеше қарсыластармен күрес. Жаттығулар бір тізбекте орындалады, қозғалыстар шабуылдаушы және қорғаныс болып бөлінеді. Ката бойынша жеке және топтық разрядтарда спорттық жарыстар өткізіледі[3].
Кумитэ (組手 ) - кез-келген түрдегі жекпе-жек (спарринг)[3].
Тамэшивари (試し割り) - қатты заттарды дененің қорғалмаған бөлімдерімен сындыру(жұмырдық, қолдың қыры, шыңтақ пен аяқ), жапондық жекпе-жек өнерінде (каратэде) қолданылады. Каратэнің негізгі мақсаты болмаса да, тамэшивари өте маңызды, өйткені ол жекпе-жек өнеріндегі күш пен техниканың дамуының көрсеткіші болып табылады, соққы күшін дамытуға мүмкіндік береді. Тамэсивари спортшылар үшін маңызды нәрседен басқа, ерекше тепе-теңдік сезімін, техниканы, сабырлықты және ақыл-ой күшін шоғырландыруды талап етеді, өзін-өзі бағалау мен өз күштеріне деген сенімді арттырады[4].
Бұл жекпе-жек түрінде адам күтпеген шабуыл жасалған кезде өзің-өзі қорғауға үйреніп қоймай, сыртқы араласудан бұзылған рух пен дененің үйлесімділігін қалпына келтіреді. Каратэ жаттығу барысында тек дене қасиеттерін дамыту ғана емес, сонымен қатар өмір философиясына ұғынып, жеке тұлғаның физикалық және психологиялық дамуы жүзеге асады, адамның рухын дамытады. Дүние жүзіндегі жекпе-жек өнеріне ұмтылған жастардың жүрегі каратэнің негізгі техникаларына үйреніп ғана қоймай, ой толғап, даналыққа талпынады[5].
Каратэнің Киокушин түріне келсек, Киокушинкай каратэ - негізгі техника мен қарсыласқа деген құрметті, этика мен спорттық эстетиканы біріктіретін жекпе-жек өнері. Каратэмен айналысқан адам рух пен тәннің үйлесімділігін жақсартады және қол жеткізеді. Киокушинкай каратэ абсолютті ақиқат қоғамы деп аударылады [6].
Озолин Н.Г. ойынша: Киокушинкай каратэде ең алдымен рухтың, ақыл-ойдың және тәннің кемелдік шыңына көтерілу кезінде өзін тану тәжіребесі бар. Каратэмен танысу - каратэ ережелерінің негізгі жиынтығын оқып үйренуден және танудан басталады. Осының негізінде Додзе-кун этикеті тұрады. Жаттықтырушы Додзе-кун этикетін балаларға, жасөспірімдерге, үлкендерге түсінікті тілде жеткізе алады. Осы этикеттің ішінде спортшы тек қорғанып ғана қоймай, тәртіпті де үйреніп, үнемі жаттығып, үлкендерді және қарсыластарды сыйлап, құрметтеуді үйренеді [7].
Ояма Масутацуның Каратэ философиясы кітабында осындай дерек берілген: Киокушин стилі байланыссыз жекпе-жек мектептерінің даму кезеңінде пайда болды және байланыссыз каратэ принципін бұзды. Киокушиннің демонстрациялық күші мен жекпе-жек күші бірден жекпе-жек өнерінің жанкүйерлерінің жүрегін жаулап алды және киокушин каратэнің басқа да бірқатар стильдерінің іргелі негізі болды [8].
Киокушинкай каратэ - бұл жай ғана спорттық бағыт емес, ол өзін-өзі бақылау, тәртіп пен сыйластық принциптеріне негізделген бүкіл өмір философиясы. Киокушинкай шеберлері қарсыластарын қорғауды және оларға шабуыл жасауды ғана емес, сонымен қатар олардың ішкі күшін, зейіні мен төзімділігін дамытуды үйренеді. Қатаң жаттығулар мен үнемі өз-өзімен жұмыс жасау арқылы киокушинкай каратэ өз тәжірибешілеріне қиындықтарды жеңуге, өмірдің қиындықтарына сенімді түрде қарсы тұруға және өзін-өзі бағалау қасиетін дамытуға көмектеседі. Бұл каратэ стилінің спортшылары жекпе-жек өнерінің техникалық аспектілерін ғана емес, сонымен қатар өзін-өзі бақылау, өзін-өзі тәрбиелеу және этикеттің құнды дағдыларын үйренеді.
Киокушинкай каратэнің маңызды ерекшелігі - оның дене шынықтыруға ерекше көзқарасы. Бұл каратэ стиліндегі жаттығулар күш, икемділік, үйлестіру және төзімділікті дамытуға арналған жаттығуларды қамтиды, бұл дене шынықтыру мен денсаулықты жақсартудың тамаша тәсілі. Сонымен қатар, киокушинкай каратэ жаттықтырушыларына, қарсыластарына және айналасындағыларға құрмет көрсетуді үйретеді, бұл тәжірибешілерге басқа адамдарға құрметпен қарауды және командада жұмыс істеу қабілетін қалыптастыруға көмектеседі. Киокушинкай каратэ жаттығуларына енгізілген бұл құндылықтар оқушыларға физикалық тұрғыдан ғана емес, ақыл-ой жағынан да мықты болуға көмектеседі.
Киокушинкай каратэ - өзінің қаттылығымен және дене шынықтыруға баса назар аударуымен ерекшеленеді. Бұл каратэ стилі күшті соққылар мен соққыларды, сондай-ақ тиімді қорғаныс әдістерін қолданады. Киокушинкай каратэ сабақтары жоғары төзімділікті, күш пен икемділікті қажет етеді, сондықтан бұл стильдегі спортшылар жиі қарқынды жаттығулардан өтіп, қатты спаррингтерге қатысады. Киокушинкай каратэнің тағы бір ерекшелігі - бұл өнердің рухани және философиялық аспектілерін құрметтеу, мысалы, қарсыласын құрметтеу, өзін-өзі тәрбиелеу және мақсатқа жету үшін табандылық.
Осылайша, киокушинкай каратэ-бұл адамдарға жауынгерлік дағдыларды игеріп қана қоймай, рухани тепе-теңдікті, сенімділік пен адалдықты дамытуға көмектесетін терең өзін-өзі жетілдіру жүйесі. Бұл каратэ стилі тек спорттық пәнге ғана емес, көптеген ұрпақ тәжірибешілері үшін шабыт пен ілімге айналды.
Киокушинкай каратэ - практиктердің физикалық дайындығына үлкен мән беретін дене шынықтыру жүйесі. Бұл жүйенің негізінде күш, икемділік, төзімділік және қозғалыстарды үйлестіруді дамытуға бағытталған принциптер жатыр. Киокушинкай каратэдегі дене шынықтырудың негізгі аспектілерінің бірі-күш жаттығулары. Күшті дамыту жаттығулары бұлшықеттерді нығайтуға және төзімділікті арттыруға бағытталған. Бұған дене салмағының жаттығулары, гантельдермен, салмақтармен және басқа құралдармен жұмыс істеу кіреді.
Степанов С.В. өз кітабында былай жазған: Киокушинкай каратэнің негізгі идеясы - бір соққымен жеңіс. Бұл ретте бас пен мойынға, омыртқа, тізеге соққы беруге қатаң тыйым салынады. Соққыларын кемелдікке жеткізу үшін спортшы жалықпай техникасын шыңдап, жүйелі түрде жаттығып, күш, жылдамдық, төзімділікті ғана емес, рухани жағынан да дамуы керек[9].
Киокушин каратэдегі дене жаттығулар қасиеттеріне оралсақ, икемділік киокушинкай каратэcінде маңызды рөл атқарады. Иілгіш бұлшықеттер жарақат алу қаупін азайтады және жалпы дене-бітімін жақсартады. Икемділікті жақсартуға арналған жаттығуларға созылу, бұлшықетті босаңсыту жаттығулары және тыныс алу әдістері жатады.
Төзімділік - Киокушинкай каратэдегі дене шынықтырудың тағы бір негізгі аспектісі. Төзімділік жаттығулары жүрек-қантамыр жүйесін жақсартуға, төзімділік пен жаттығуларға төзімділікті арттыруға көмектеседі. Бұл жүгіру жаттығулары, төзімділік жаттығулары және ұзақ қарқынды жаттығулар болуы мүмкін.
Сонымен қатар, қозғалыстарды үйлестіру маңызды рөл атқарады. Үйлестіруді жақсартуға арналған жаттығулар қозғалыстың дәлдігі мен бақылауын дамытуға көмектеседі, бұл әсіресе техникалық күрделі әдістерді орындау кезінде маңызды. Жалпы, киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру негіздері күш, икемділік, төзімділік және қозғалысты үйлестіру жаттығуларын қамтиды.
Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру жаттығулары соққылар мен қорғаушы (блок) техникасымен жұмыс істеуді де қамтиды. Негізгі жаттығулар жұдырықпен, шынтақпен, аяқпен соғу техникасын жетілдіруге, сондай-ақ тиімді блоктар әдістерін игеруге бағытталған. Жаттығулар техниканы орындау жылдамдығы мен дәлдігін жақсартуға қамтамасыз етеді, бұл нақты жағдайларда соққылар мен блоктардың тиімділігін арттыруға көмектеседі. Сонымен қатар, макивара арқылы жұмыс соққыларының дәлдігі мен қуатын дамыту, реакция жаттығулары мен қимылдарды үйлестіру үшін қолданылады. Жаттығу процесінде тек дене шынықтыруға ғана емес, сонымен қатар шоғырлану кезінде тұрақты психологиялық жағдайды қалыптастыру үшін назар аударылады.
Киокушинкай каратэнің тағы бір көрнекті ерекшелігі - оның жарысқа деген көзқарасы. Орташа немесе төмен қарқынды жанасуды қолданатын кейбір басқа стильдерден айырмашылығы, киокушинкай каратэ жарыстары жиі толық жанасумен өткізіледі. Бұл дегеніміз, спортшылар жекпе-жек кезінде өздерінің қорғанысы мен қауіпсіздігіне толық жауап береді, сонымен қатар жеңіске жету үшін соққыларында толық күш қолдана алады.
Киокушинкай каратэнің тағы бір маңызды ерекшелігі оның өзін-өзі қорғау және практикалық тұрғыдан эмфазисі. Тренинг нақты жауынгерлік жағдайларға арналған көптеген сценарийлерді қамтиды, бұл оны нақты өмірде қолданылатын стильге айналдырады. Оның күшті соққыларға және толық байланысқа баса назар аударғанын ескере отырып, киокушинкай каратэ спортшыларға өзін-өзі қорғауда және көшедегі жекпе-жекте пайдалы болуы мүмкін дағдыларды ұсынады.
Сонымен, киокушинкай каратэ әлемдегі ең ықпалды және құрметті жекпе-жек стильдерінің бірі болып қала береді, әр түрлі жастағы және мәдени ортадағы адамдарды өзінің күшімен, қатаңдығымен және практикалығымен тартады.
Осылайша, киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру негіздері жекпе-жек өнерінің осы стилін сәтті қолдану үшін қажетті физикалық және психологиялық қасиеттерді кешенді дамытуды қамтиды. Киокушинкай каратэ жаттығулары дене шынықтыру мен техниканы жақсартуға ғана емес, сонымен қатар төзімділік, табандылық және жеңіске деген ерік сияқты рухани қасиеттерді дамытады.
1.2 Киокушинкай каратэ спортшылары үшін дене шынықтырудың маңызы
Дене шынықтыру кез-келген каратэ стиліндегі спортшылар үшін, соның ішінде Киокушинкай каратэ үшін де маңызды рөл атқарады. Міне, оның соншалықты маңызды болуының бірнеше себептері:
1. Күш пен төзімділік: киокушинкай каратэ спортшылардан жоғары күш пен төзімділікті талап етеді. Дене шынықтыру бұлшықеттерді нығайтуға және төзімділікті арттыруға көмектеседі, бұл күрделі әдістерді орындауға және ұзақ жаттығулар мен жарыстарға төтеп беруге мүмкіндік береді.
2. Икемділік және үйлестіру: Киокушинкай каратэде күш аспектілері ғана емес, сонымен қатар қозғалыстардың икемділігі мен үйлестірілуі де маңызды. Дене шынықтыру жаттығулары созылу жаттығуларын және үйлестіруді жақсартуды қамтиды, бұл техниканы жетілдіруге және жарақаттанудан аулақ болуға көмектеседі.
3. Реакция мен жылдамдықты жақсарту: киокушинкай каратэдегі спорттық жекпе-жекте реакция жылдамдығы шешуші рөл атқарады. Дене шынықтыру жаттығулары қозғалыс жылдамдығын арттыруға және реакцияны жақсартуға арналған жаттығуларды қамтиды, бұл спортшыларға қарсыластың әрекеттеріне тез бейімделуге көмектеседі.
4. Жарақаттанудың алдын алу: жақсы дамыған фитнес жаттығулар немесе жарыстар кезінде пайда болатын жарақаттардың алдын алуға көмектеседі. Күшті бұлшықеттер мен икемді буындар спортшыны зақымдануға бейім етеді.
5. Психологиялық аспект: дене шынықтыру психологиялық аспектке де әсер етеді. Жақсы дайындалған спортшы өзіне деген сенімділікті сезінеді, бұл оған ең қиын жағдайларда да максималды деңгейде өнер көрсетуге көмектеседі.
Зерттелген әдебиеттерде [10,11,12,13] сарапшылар жекпе-жек өнеріндегі
бәсекелестік әрекеттің негізгі компоненттерін анықтады, оларға мыналар
жатады:
- қойылған мақсат дайындық деңгейіне сәйкес келуі керек;
- жалпы және арнайы дайындық көрсеткіштерінің оңтайлы арақатынасы;
- қозғалыс және вегетативті функциялардың жұмысындағы үйлестіру;
- жеке қозғалыс ырғағын қалыптастыру;
- адамның өзіне деген сенімділігін қамтамасыз ететін психологиялық дайындық пен күш.
Киокушинкай каратэ саласындағы спортшылар тек қана денені шынықтыру ғана емес, сайыстарға максималды түрінде де дайындалады. Оларға тоқталсақ:
1. Жарыстың жоғары деңгейіне дайындық: Киокушинкай каратэ саласында дене шынықтыру дайындығы шешуші рөл атқарады. Жоғары деңгейдегі бәсекелестік спортшылардан тек керемет техника ғана емес, сонымен қатар керемет дене қалпын да талап етеді. Қарқынды жаттығулар арқылы ғана әлемдегі ең мықтылары бәсекелесуге мүмкіндік беретін деңгейге жетуге болады.
2. Турнирге дайындық: киокушинкай каратэ турнирлері спортшылардан барынша физикалық және психологиялық дайындықты талап ететін күрделі сынақтар болып табылады. Дене шынықтыру жаттығулары жарыстармен бірге жүретін стресстің, жүйке кернеуінің және жаттығулардың жоғары деңгейіне бейімделуге көмектеседі.
3. Мінез бен тәртіпті дамыту: киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру спортшылардан жоғары дәрежелі тәртіпті, табандылық пен өзін-өзі тәрбиелеуді талап етеді. Тұрақты жаттығулар спортшының мінезін қалыптастырады, оны спортта да, өмірде де, шоғырланған мақсатқа жетуді талпынады.
4. Максималды әлеуетке жету үшін күрес: дене шынықтыру спортшыларға өз әлеуетін дамытуға және үнемі жетілдіруге көмектеседі. Бұл олардың спортта жаңа биіктерге жетуге деген ұмтылысын ынталандырады, спортшылардың да, жеке тұлғалардың да өсуі мен дамуын күшейтеді.
Дене шынықтыру киокушинкай каратэ спортшыларының өмірінде шешуші рөл атқарады, оларға жекпе-жекте табысты мансап үшін қажетті құралдарды ұсынады. Бұл олардың физикалық жағдайын жақсартып қана қоймайды, сонымен қатар олардың мінезін, тәртібін және керемет нәтижелерге қол жеткізуге деген ұмтылысын қалыптастырады.
Осындай денгейге жету үшін тәрбие мен тәртіпке талпынуы тиіс. Этикеттің заңнамасын игере отырып, сыйластықты бірінші орынға қоюы тиіс. Каратэдегі этикет тек спорт залында ғана емес, өмірдің барлық саласында үлгілі мінез-құлқы. Каратэшілер жаттығуда және одан тыс уақытта (жаттықтырушымен кездесуде) Осс! деген сөзін қолданады. Орфографияның ағылшын тіліндегі нұсқасында Oss! "OSU!" деп жазылған. Бірінші О әрпі жігер дегенді білдіреді. СУ екінші бөлігі төзу дегенді білдіреді. Бұл жапондық ұстамдылықтың, шыдамдылық пен құрметтің символы деген нұсқа бар: пышақ жүрегіңді тесіп өтсе де, үндемеу. Каратэшінің аузынан OSU! - бұл: Мен түсіндім, мен мұны қазір істеймін, мен естідім, мен тындадым, жаттығуды орындадым, мен сізді құрметтеймін дегенді білдіреді[14].
Киокушинкай каратэ спортшылардың бойында адамгершілік, ерік-жігер қасиеттерін дамытады, спортшы табандылықтың, еңбекқорлықтың, өзін-өзі ұстаудың және командада жұмыс істей білудің үлгісіне айналады. Бұл жолда әркім өзінің шеберлік деңгейіне қол жеткізгенін білу үшін спортшы киетін белдіктің түсіне мән береді. Киокушинкай каратэ спортшыларында оқушылардың (кю) мен шеберлердің (дан) дәрежелері бар. Бұл стильде 11 кю (11-ші кю ең кіші, 1-ші кю үлкен шебер) және 10 дан (1 -- ші дан кіші, 10-шы дан шебер). Әр дәреже белдіктің оң жағына тігілген бір немесе бірнеше көлденең жолақтары болатын(немесе жолақтары болмайтын) белгілі бір түсті белбеу сәйкес келеді. Дәстүр бойынша сары (алтын) жолақтар қара белбеуге тігіледі, олардың саны данға сәйкес келеді (біріншіден тоғызыншы). Оныншы данға қызыл белбеу тігіледі[15].
Спортшы белдеулерінің хроматикалық жүйесі (кю) басқа жекпе-жек өнеріндегі белбеу хроматикалық жүйесінен айтарлықтай ерекшеленеді және дәреже жоғарылаған кезде ашық түстен қараңғыға ауысудан гөрі тереңірек мағынаға ие. Оқушы белбеуінің түстері бір түсті бес топқа біріктірілген, ал үлкен кю ге сәйкес келетін белбеуге үлкен топтың түс жолағы тігілген (ерекшелік -- 1-кю белбеуінде сары жолақ бар, бірақ кейде қара түсті көруге болады). Төменде түс мағынасын сипаттайтын спортшылардың белдеулерінің хроматикалық жүйесі келтірілген.
11 кю (ақ белбеу)
тазалық пен білместік
10 кю (қызғылт сары белбеу)
күн шыққан кезде аспанның түсі
9 кю (көк жолағы бар қызғылт сары белбеу)
8 кю (көк белбеу)
аспан түсі
7 кю (сары жолағы баркок белбеу)
6 кю (сары белбеу)
күннің шығуы
5 кю (жасыл жолағы бар сары белбеу)
4 кю ( жасыл белбеу)
гүлденген гүл
3 кю (қоңыр жолағы бар жасыл белбеу)
2 кю (қоңыр белбеу)
жетілу
1 кю (алтын жолақты қоңыр белбеу)
1-9 дан (қара белбеу)
даналық
10 дан (қызыл белбеу)
11 кю ден 1 кю ге дейінгі белбеулер ол оқушылық не болмаса бастапқы дайындықтағы спортшылар жетістігіне қарай тағатын әр түстегі белбеулер. 1 даннан 10 данға дейінгі қара белбеу дәрежесі, ол осы спорт түрінен спорт шебері дәрежесінен, халық аралық спорт шебері мен еңбек сіңірген спорт шеберімен тепе тең деп санауға болады. Бұл салада белбеудің түстері спортшылардың тәрбиесі мен дамуында маңызды рөл атқарады. Міне, олардың мағынасын көрсететін бірнеше аспектілер:
1. Жетістіктердің символы: киокушинкай каратэдегі әрбір белдеу спортшының белгілі бір шеберлігі мен жетістіктерін білдіреді. Дәрежеге көтерілу, жаңа белбеуге жету қажырлы еңбектің, өзін-өзі тәрбиелеудің және керемет спорттық жетістіктердің символына айналады.
2. Мақсат пен мотивация: жаңа белбеу алу әр спортшы ұмтылатын мақсатқа айналады. Бұл оларды үнемі жаттығуға, дағдыларын жетілдіруге және жаңа шеберлік деңгейіне көтерілуге ынталандырады.
3. Үлкендерді құрметтеу және жаттықтырушыларға деген сенім: белбеу бойынша алға жылжу көбінесе аға спортшылар мен жаттықтырушылардың мақұлдауы мен қолдауын қажет етеді. Бұл үлкендерді құрметтеуге, билікке сенуге және тәжірибелі тәлімгерлердің нұсқаулары мен кеңестерін орындау қажеттілігі туралы түсінік қалыптастыруға ықпал етеді.
4. Өзін-өзі тәрбиелеу және шыдамдылық: жаңа белбеуге жету үшін өзін-өзі тәрбиелеудің, шыдамдылық пен табандылықтың жоғары деңгейін көрсету қажет. Бұл мінездің дамуына және спортшылардың үнемі өзін-өзі жетілдіру құндылығын қалыптастыруға ықпал етеді.
5. Жеңілістерді қабылдау және олардан сабақ алу: кейбір жағдайларда жаңа белбеу алу үшін спортшы бәсекеге қабілетті жекпе-жек немесе емтиханды қамтитын сынақтан өтуі керек. Сәтсіздік тәжірибесі спортшыға өзінің әлсіз жақтарын білуге, қателіктерін талдауға және оны жетілдіруге көмектесетін құнды сабақ бола алады.
6. Доджоға деген қүрмет: бұл жай спорт залы немесе ескі жаттығу орталығы ғана емес. Оған рухтың кемелдігіне ұмтылып, барлық жан мен жүрекпен шоғырлану үшін келетін діни қасиетті орын ретінде қарау керек. Каратэде - үлкен бұлшықеттердің болуы немесе қара белбеу иегері болу жеткіліксіз, мінезді жетілдіру қажет. Доджоға қамқорлық, мақтаныш және оған құрметті орын ретінде қарау қажет.
Осылайша, киокушинкай каратэдегі белбеулер шеберлік деңгейін бейнелеп қана қоймайды, сонымен қатар спортшылардың тәрбиесі мен дамуында маңызды рөл атқарады, оларда өзін-өзі тәрбиелеу, берілгендік, үлкендерге құрмет және өз тәжірибелерінен сабақ алу қабілеті құндылықтарын қалыптастырады.
Спортшылардың Киокушинкай каратэ саласындағы денсаулығы үлкен рөл атқарады. Жас спортшының тірек-қимыл жүйесі - бұл барлық физикалық жаттығулар орындалатын негізгі аппарат. Дұрыс дамыған бұлшықеттер қаңқаның тірегі болып табылады. Сколиоз, сондай-ақ кеуде қуысының деформациясы (көбінесе арқа мен иық белдеуінің бұлшықеттерінің әлсіздігіне байланысты) өкпе мен жүректің жұмысына кедергі келтіретінін, мидың қанмен қамтамасыз етілуі нашарлайтынын түсіну керек. Егер жасөспірімнің артқы бұлшық еттері омыртқа бағанасын күшейтсе, онда ол жүктеменің көп бөлігін өзіне алып, оны түсіруге көмектеседі. Киокушинкай каратэның барлық бөлімдеріндегі физикалық белсенділік денеге жан-жақты оң әсер етеді. Жаттығулардың әсерінен қаңқа бұлшықеттері жақсы жаққа айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Бұл жағдайда бұлшықеттер ұзындықты ұлғайту арқылы емес, бұлшықет ішіндегі талшықтарды қалыңдату арқылы өседі. Киокушинкай каратэдегі ең негізгі техникалары спортшының денсаулығына орасаң зор пайда мен күш-жігер әкеледі. Катаға назар аударсақ - Ката дененің әртүрлі кернеу дәрежесімен және белгілі бірмеақпен орындалатын белгілі бір схемалар бойынша орындалады. Катадағы соққылардың мысалдары:
1. Соққылар: түзу, бүйір, жартылай шеңбер, артқы, дөңгелек, аяқтың ішкі жағынан сыртқа қарай соғуы, табанның доғасын сыртынан ішке қарай соғу, алдыңғы өкшемен ұшу;
2. Алға соққы, дөңгелек блоктан кейін бұралу соққысы, екінші қолмен күшейтілген шынтақпен артқа соққы, алақанның шетінен тікелей соққы, оңға және солға төңкерілген жұдырықпен соққы.
Катадағы қозғалыстар жылдамдық, уақыт, кеңістіктік және динамикалық сипаттамаларға ие. Соққы кезінде күш аяқтан төменгі таббаннан және жамбасқа ауысады, содан кейін жамбас пен магистральға ауысады. Әр қозғалыста күш пен жылдамдық артады. Бұл жағдайда глутеальды бұлшықеттер жамбас буындарын, квадрицептер мен тізе буындарын, ал балтыр бұлшықеттері тобық буындарын қозғалысқа келтіреді.
Кумите - нақты қарсыласпен жекпе-жек. Кумитэде үйренген шабуыл және қорғаныс техникасы өзінің практикалық қолданылуын табады. Кумитэнің басты артықшылығы-жаттығуларға барлық бұлшықет топтары қатысады, бұл дененің дамуының жеткілікті жоғары деңгейіне жетуге көмектеседі. Әр түрлі (динамикалық және статикалық) каратэ жаттығулары, әрине, буындардың қозғалғыштығына өте жағымды әсер етеді, байламдық аппараттың дамуына ықпал етеді, бұлшық ет күші артады, тұтастай алғанда дененің төзімділігі артады.
Кумитедегі бұлшық етті дамыту жаттығуларының бірнеше мысалдары:
1) аяғы әртүрлі қалыпта болатын тіректер;
2) қозғалыстың алға жүруінің көмегімен тіректерде қозғалу
3) тіректерде шеңбер бойымен қозғалу;
4) тік секірулермен алға-артқа жылжу;
5) соққылар: түзу, бүйір, жартылай шеңбер, артқы, дөңгелек, аяқтың ішкі жағынан сыртқа қарай соғуы, табанның доғасын сыртынан ішке қарай соғу, алдыңғы өкшемен ұшу;
6) макивараны ұру;
7) соққы лықабын тепкілеу;
Сонымен қатар Киокушинкай каратэдегі тыныс алу техникасы өте маңызды рөлді атқарады. Олардың осы спорт түрінде мағынасы ораса зор. Бұл бұлшық еттер Танден нүктесін дұрыс басқаруды қамтамасыз етеді, соққы ритмін беруге, оның күшіне және жауынгердің қарсыластың қатты соққыларын қабылдау қабілетіне жауап береді. А диафрагма кеуде қуысы мен іш қуысын бөледі және қарапайым сөзбен айтқанда, дененің жұмсақ аймағына ішкі бұлшық ет "тірегі" ретінде қызмет етеді. Күшейтілген диафрагма Киокушинкай каратэдегі спортшыға тән күшті соққыларға салдарсыз төзуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, тыныс алу жаттығуларының тәжірибесі денеге жалпы күшейтетін және сауықтыратын әсер етеді. Төменде тыныс алу практикасының пайдалары:
1. Өкпені, тыныс алу бұлшық еттерін және диафрагманы дамытады,
2. Дененің жалпы тонусын арттырады,
3. Метаболикалық процестерді, иммунитетті және адамның өміршеңдігін белсендіреді,
4. Стресстің әсерін азайтады, адамның психологиялық тұрақтылығын арттырады,
5. Жалпы төзімділікті арттырады,
6. Тамырлардың қанмен қамтамасыз етілуін жақсартады, жүрек-тамыр жүйесін жаттықтырады.
7. Респираторлық аурулардың алдын-алуына көмектеседі,
8. Дұрыс емес тыныс алу әдеттерін жеңуге көмектеседі[16].
Киокушинкай каратэдегі Ногарэ мен Ибукидің тынысы жаттығудың маңызды бөліктерінің бірі болып табылады.Киокушинкай каратэдегі тыныс алу әдістері күрескерге өзін-өзі басқаруға, техниканы орындау кезінде концентрацияны жақсартуға, күш пен энергияны тиімді бөлуге көмектесуде маңызды рөл атқарады.
Ногарэ тынысы - бұл каратэде қозғалыстарды шоғырландыру және үйлестіру үшін қолданылатын тыныс алудың ерекше түрі. Тыныс алудың бұл түрі жауынгерге эмоцияларын басқаруға мүмкіндік береді, сонымен қатар техниканы қауіпсіз және тиімді орындау үшін тыныс алу жолдарында қажетті қысымды қамтамасыз етеді.
Ибуки - бұл күрескерге физикалық төзімділік пен денені бақылауды жақсартуға көмектесетін тыныс алу әдісі. Бұл техниканы орындау кезінде жауынгер терең, толық тыныс алуға назар аударады, бұл денеге қарқынды физикалық белсенділікті сақтау үшін қажетті оттегін алуға мүмкіндік береді.
Тыныс алудың екі түрі де Киокушинкай каратэ жаттығуларында маңызды рөл атқарады, бұл жауынгерге физикалық дағдыларды ғана емес, ақыл-ой күші мен зейінін дамытуға көмектеседі. Бұл әдістерді дұрыс меңгеру және оларды максималды нәтижеге жету үшін жаттығулар мен жекпе-жектерде қолдану маңызды.
Осылайша Киокушинкай каратэмен айналысатындар үшін дене шынықтыру өте маңызды. Бұл төзімділікті, күшті, икемділікті, қозғалысты үйлестіруді, реакция жылдамдығын және жалпы денсаулықты жақсартуға көмектеседі. Жаттығу арқылы спортшылар жарыстарға дайын болады, техниканы жақсы орындай алады және өздерін жақсы сезінеді.
1.3 Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру әдістері мен принциптері
Киокушинкай каратэдегі дене шынықтыру спортшылары осы стильдің талаптарына сәйкес физикалық мүмкіндіктерін дамытуға көмектесетін нақты әдістер мен принциптерге негізделген. Спортшыларды дайындаудың ұзақ мерзімді процесі төрт кезеңге бөлінеді.
Біріншісі - бастапқы дайындық кезеңі, бұл кезеңде спортпен айналысқысы келетін және негізгі денсаулық тобына жататын балалар топтарға алынады. Оқуға қабылдау конкурстық негізде жүзеге асырылады. Бастапқы дайындық кезеңі жан-жақты дене шынықтыру және техникалық дағдыларды меңгеруге бағытталған дене шынықтыру, сауықтыру және тәрбие жұмыстарымен сипатталады.
Екіншісі - тәрбие және оқыту кезеңі. Бұл кезеңде кемінде бір жыл жаттығатын, жалпы және арнайы дене дайындығы бойынша нормативтерді орындаған іс жүзінде сау балалардан топтар құрылады. Сынақ жалпы дене шынықтыру дайындығына арналған 6 міндетті сынақты және арнайы дене шынықтыру дайындығына 2 факультативтік сынақтар мен сынақтарды қамтиды.
Үшінші кезең - спорттық шеберлікті арттыру. Бұл кезеңде оқу топтарына спорт шеберіне кандидат санатын аяқтағандар кіреді. Жаңа денгейге өту шарты спорттық нәтижелердің өсуіне байланысты және динамиканың арттыруына қарай бағаланады.
Төртінші кезең - жоғары спорттық шеберлік кезеңі. Бұл кезең ҚРСШ(спорт шебері), ҚРХДСШ(халықаралық дәрежедегі спорт шебері) бағдарламаларын меңгеру, әртүрлі деңгейдегі жарыстарда өнер көрсету тәжірибесін алу және мүмкін болатын жоғары нәтижелерге жетумен сипатталады. Бұл деңгейде ұзақ уақыт өнер көрсетуге және кем дегенде Қазақстан Республикасының спорт шебері атағын алуға болады. Жоғары спорттық шеберлік сатысында жоғары санатты спортшыларды дайындаудың әдістемелік негізі болып перспективалық-болжаулық көзқарас пен озық даму принципі жүзеге асырылады[12,13,17].
Каратэ дамуының қазіргі кезеңі күрделі шабуыл әрекеттерімен сипатталады. Спорттық дайындық - бір уақытта бірнеше бағытта жұмысқа қатар жүргізілетін біртұтас процесс: техникалық және тактикалық; физикалық; психологиялық. Бірақ арнайы әдебиеттерде әр салада тереңірек жұмыс жасау мақсатында олар бөлек қарастырылады. Киокушинкай каратэдегі техникалық дайындық - бұл техниканы дамытуға бағытталған процесс. Жеке соққылардың техникасы және олардың комбинациялары. Көптеген спорт түрлерінде техникалық дайындық: жалпы техникалық дайындық және арнайы техникалық дайындық болып бөлінеді. Қозғалыс дайындығы, бұрын қалыптасқан дағдылар мен дағдылар бастапқы кезеңде жаттықтырушыға ұрысқа әзірлікті қалыптастыруға көмектеседі. Егер бала секцияға кірер алдында жүгіруді, секіруді, жүзуді, түрлі спорттық және ашық ойындарды ойнауды білсе, бұл жалпы техникалық дайындықты қамтамасыз етеді. Жалпы техникалық оқыту құралдары техникалық әрекеттер болып табылады (әдістер классификациясы бойынша) және соған сәйкес қорғаныс әрекеттері мен қарсы шабуылдар кіреді[13,17,18].
Арнайы техникалық дайындық іс жүзінде нақты жоспарлауға жарамайды. Тәжірибелік қызметте жаттықтырушылар басқа әдістермен үйлестіруге және орындауға оңай техникалық әдістерге артықшылық береді. Белгілі бір әдістемелер жүйелі түрде қолданылса, бұл қозғалыс дағдыларын байытуға ықпал етеді[19,20].
Негізгі техника тек каратэде ғана емес, кез келген басқа спортта маңызды. Ұтымды қозғалыс заңдылықтарына сәйкес қайталап жаттықтырудың маңызы зор. Киокушинкай каратэнің негізгі әдістері екі үлкен топқа бөлінеді: негізгі шабуыл әдістері және негізгі қорғаныс әдістері. Қорғаныстың және шабуылдың осы негізгі әдістерін үйрету, ең алдымен, жеке соққыларды, соққыларды немесе блоктарды дұрыс орындаудан тұрады. Одан кейін оң және сол қолмен соғудан соққыға, соққыдан соққыға, блоктан соққыға, соққыдан блокқа және т.б. үздіксіз көшу кезінде сериялық әдістер жаттығады. Бұл техниканы жетілдіру үшін жаттығулар бұлшықеттердің кернеуі мен босаңсуын тез қайталау арқылы жасалуы керек. (Техникаларды жетілдіре түсу дегеніміз - шабуыл кезінде қарсыласты құлатуға мүмкіндік беретін шапшаң әдістерді қолдану керек; қорғаныс жағдайында қарсыластың шабуылына толық тосқауыл қою керек.)Дегенмен, бұл әдістердің орындалуы үшін тиімді болу, дұрыс позаны сақтау, қозғалыстың алдында және кейін қажетсіз қозғалыстарды жою, тізе буындарын, иықтарды және дененің басқа бөліктерін босаңсу, дененің күшін мүмкіндігінше қысқа қашықтықта шоғырландыру маңызды. соққы бағытталған қарсыластың денесі [21,22].
Әрі қарай, бұл әдістер үздіксіз қайталанса, соғұрлым дене қозғалысы соғұрлым көп болады. Бұл ілеспе дене қозғалыстары, яғни трюктар да каратэнің негізгі техникасының маңызды элементтері екенін ұмытпаған жөн.
Негізгі техниканың маңызды элементтері практикалық техникаға да ауысады. Осы элементтердің кез келгенін өткізіп алған жағдайда, дұрыс техниканы меңгеру мүмкін болмайды. Киокушинкай каратэде техникалық дайындықтың негізін құрайтын негізгі техникалық әдістер бар [7,9,18].
Киокушинкай каратэ позициялары (негізгі). Орындалады деп айтуға болатын белгіленген стандарттар жоқ. Басқаша айтқанда, бұл жақсы позиция, оның арқасында қорғаныс позасын алуға болады - шабуыл немесе шабуыл - қорғаныс. Бастапқы позицияны таңдаудың ең маңызды алғышарты - дайындық ережесі, яғни позицияны тез өзгертіп, қарсыластың шабуылына жауап беру үшін күш белгілі бір жерде шоғырланбауы керек. Аяқ позицияларын екі үлкен топқа бөлуге болады: көлденең фронтальды сызықты пайдаланатын позициялар және бойлық сагитальды сызықты пайдаланатын позициялар. Бұл аяқ позицияларының барлығы екі қолмен және аяқпен соғу кезінде және катада қолданылады. Аяқтың позициялары әрекетке байланысты өзгеретінін ескеру маңызды, бірақ кейбір жалпы маңызды сәттерді атап өтуге болады. Негізгі талап - поза тұрақты болуы керек. Мұны істеу үшін дененің ауырлық центрінің мүмкіндігінше төмен болуын және негіз аймағының мүмкіндігінше кең екеніне көз жеткізу керек. Мұндай жағдайларда тұрақтылық табиғи түрде артады. Хейсокудачи (аяқты ауыстырған күй). Екі өкше де бір түзу сызыққа қойылады; екі өкше мен екі саусақ бірге итеріледі. Тізе табиғи күйде, кернеусіз түзетілген (1-сурет). Кибадачи (темір салт атты). Аяқ саусақтары тік алға бағытталған, тізе бүгілген. Тізе проекциясы үлкен саусақтың жанында жұдырықша қашықтықта орналасқан. Саусақтары сәл ішке қарай бағытталған. Аяқтар бір-біріне параллель және еденге мықтап басылған. Аяқ аяқтың сыртқы жиегіне тіреледі. Жамбас сізге лайықталған (2-сурет).
1-сурет - Хейсокудачи аяқтың жағдайы
Кокутсудачи (артқа иілу жағдайы). Алдыңғы аяқтың тізесі сәл бүгілген, алға бағытталған. Аяқ түзу көрінеді. Артқы аяқ аяғы бүйірге қарайды (алдыңғы аяққа перпендикуляр). Тізе бүгіліп, бүйірге жылжытылады (3-сурет).
2-сурет - Кокутсудачи аяқтың жағдайы
Зенкутсудачи (садақшы позициясы). Алдыңғы аяқтың тізесі бүгілген, оның проекциясы үлкен саусаққа жақын бағытталған. Жамбас, еденге дерлік параллель. Аяқ түзу көрінеді. Артқы аяқтың тізесі сәл бүгілген, саусақтары алға бағытталған. Өкше еденге мықтап басылған. Аяқ аяқтың сыртқы жиегіне тіреледі. Артқы аяқ алдыңғыға параллель (4-сурет).
4-сурет - Зенкутсудачи аяқтың жағдайы.
Барлық позицияларды орындау кезінде арқа түзу болуы керек, бұл техниканы орнату кезіндегі басты талап. Блоктар (негізгі). Блоктар тек каратэде ғана емес, басқа жекпе-жек өнерінде де өте маңызды әдіс болып табылады. Алайда, егер сіз тек қорғаныс әдістерін үйренсеңіз, жаудың шабуылын тоқтатып, өзіңізді қорғай алатыныңызға кепілдік жоқ. Блоктар каратэнің техникалық жүйесіне шабуылдың алғышарты ретінде енгізілген, бірақ қарсыластың шабуылына тосқауыл қоюдан қарсы шабуылға бірден көшу құралы ретінде іс жүзінде қолданыла алмаса, блок өзінің мәнін жоғалтады. Ageuke (өсетін блок). Алға иілу күйінде блокты жүргізетін қол артқы жағымен сыртқа және осында бұрылады позицияда, оларды кеуденің алдынан кесіп өтеді, бұғаттау қолы сырттан, керісінше - ішінен. Содан кейін бұғаттау қолын ішке қарай бұра отырып, білектің ортаңғы бөлігі шынтақ маңдайдан сәл жоғары, ал жұдырық шынтақ деңгейінен жоғары болатындай жоғары бағытталған, содан кейін жоғары қарай блоктау жүргізіледі. Бұл кезде екінші қолды белдіктің бүйіріне қоя отырып, сыртқа бұрылып, кері тартылады. Бөгетілетін қолдың алақан беті сыртқа қарайды (5-сурет).
5-сурет - Агеуке блогы Sotouke.
Сото-Уке(сырттан ішке қарай блоктау). Бөгеткіш қолдың жұдырықшасының сыртқы бөлігі құлаққа жақын. Блоктау қолының шынтағы бүгілген және иықтан жоғары. Кері қол түзу және ортаңғы бөлікті қорғайды. Блоктау қолы ортаңғы секция деңгейіне дейін төмендетіледі. Жұдырықтың арқасы жауға қарайды. Кері қол жамбасқа жылжиды. Блоктау қолының жұдырығы қарама-қарсы иыққа тіреледі. Шынтақ орнында қалады, ал білек айнайды. Жұдырықтың ішкі жағы денеге бағытталған. Қол шамамен 90° бүгілген. Кері қол жамбасқа тоқтайды (6-сурет).
6-сурет - Сотоуке блогы.
Учиуке (іштен сыртқа қарай блоктау). Блоктау қолының жұдырығы артқа бағытталған және қарама-қарсы жамбастың жанында, белдікте орналасқан. Артқы қол ортаңғы секция деңгейінде түзетіліп, блокатордың үстінде орналасқан. Бөгеткіш қолдың шынтағы алға жылжиды, сол қолдың астынан білек шығарады. Кері қол жамбасқа жылжиды. Блоктау қолының білегі
бұрылып, шабуылды бүйірге бұрады. Айналу орталығы - шынтақ. Бөгетілген қолдың жұдырығы иыққа тіреледі. Шынтақтағы бұрыш шамамен 90°-100°. Кері қол жамбасқа тоқтайды.
7-сурет - Учиуке блогы
Гедан-барай (түсіретін блокбалға жұдырығы). Бөгеткіш қол кеуденің алдына, кері қолдың үстіне шығарылады. Артқы қол кеуде жағынан алға қарай еркін созылады. Блоктау кезінде бұғаттау қолы ішке, ал кері иық сыртқа бұрылады. Блоктау қолы дене бойымен алға орналастырылған, ал дене осімен бұрыш шамамен 40 ° құрайды. Осылайша, төменгі арқаны айналдыру, бөгейтін қолды алға жылжыту және екінші қолды ұрлау бір әрекет ретінде, яғни бір мезгілде орындалады.
8-сурет - Гедан-барай блогы
Қол соққылары (цуки) (негізгі). Цуки ереуілін қолданудың сипаттамасы. Біріншіден, бұл ең қарапайым соққы, сондықтан ең сенімді (барлығы үшін Принцип белгілі - неғұрлым қарапайым, сенімдірек және қиындықсыз). Екіншіден, бұл ең жылдам соққы, өйткені жұдырық тікелей нысанаға қарай жылжиды. Мұнда геометриялық принцип қолданылады, нүктелер арасындағы ең қысқа қашықтық - түзу. Үшіншіден, бұл ең күшті соққылардың бірі, өйткені классикалық нұсқада (жамбасқа жұдырық) орындалғанда, бүкіл дененің соққыға қосылуынан басқа, соңғы фазаға қарай өте жоғары жылдамдыққа ие
болады. қозғалыстың. Ереуіл кезінде дұрыс позаны сақтау керек (дененің орталық осінің сызығын бұзбай). Күш шоғырланатын орындар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz