Дәстүрлі сабақ Шығармашылық сабақ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Оқушылардың тілдерін дамытудың құралы ретінде қазақ тілі сабақтарындағы шығармалық жұмыстар

Жоспары:
Кіріспе
1.Жаңартылған білім беру аясында оқыту әдістері
1.1.Жаңартылған білім беру аясында қазақ тілін оқытудың әдіс-тәсілдері
1.2.Қазақ тілі сабақтары арқылы оқушылардың тілін дамыту
2.Қазақ тілі сабақтарында шығармашылық жұмыстар жүйесі
2.1.Тіл дамыту құралдарының түрлері
2.2.Қазақ тіл сабақтарында тіл дамытудың тиімді тұстары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі: Тіл мәдениетіне дағдыландыру, көркем, әдеби тілін жетілдіруде қазақ тілі сабағының орны ерекше. Шебер мұғалім тіл дамытуда осы екі сабақты үндестіріп, бір бағытқа жұмсайды. Қазақ тілі сабағында да тіл дамытуға арнайы сағаттар бөлінеді, әрі әдебиетке бөлінген сағаттардан көп. Міне, осы сағаттарды тиімді пайдаланса, мұғалім оқушылардың көркем тілін қалыптастыруда біршама жұмыстар атқарады.
Курстық жұмыстың мақсаты: Оқушылар бойындағы шығармашылық қабілеттерін анықтай отырып,бала бойындағы рухани адамгершілік құндылықтар арқылы түрлі іс-әрекетін қалыптастыру.Балалар бойындағы шығармашылық қабілеттің белгілерін анықтау жолдарын іздестіру, қиындықтар мен қарама-қайшылықтарды есепке алу.
Міндеті:
1.Оқушылардың бойында жасырын жатқан қабілеттерін шығармашылық жұмыстар арқылы жарыққа шығару;
2.Оқушы бойындағы дара ерекшеліктерді анықтау және жүйелеу.
3.Қазіргі заман талабына сәйкес жаңа технологиялар негізінде оқушылардың шығармашылық деңгейін көтеру.
Күтілетін нәтиже:
Тіл дамыту
Ойы, қиялы,есте сақтау қабілеті дамиды.
Шығармашылық қабілеті артады.
Қоршаған ортаны танып біледі.
Дүниетанымы, ой-өрісі кеңейеді.
Рухани адамгершілік құндылықтарды бағалауға үйренеді.
Өз ой-пікірін ашық, еркін айта білуге төселеді.
Қазіргі заман талабы-ғылым мен техниканың деңгейін әрбір оқушыға саналы да терең білімнің берілуін талап етеді.Сондықтан да мектептегі оқу үрдісінің негізгі мақсаты-әртүрлі педагогикалық әдіс-тәсілдермен жүйелі түрде оқушылардың шығармашылық ойларын дамытып, ғылыми көзқарасы мен белсенділігін қалыптастыру болып саналады. Ертеңіне лайық ұрпақ тәрбиелемеген елдің келешегі жоқ десек, сол ұрпақты тәрбиелеудегі ұстаз еңбегі ұлы еңбек. Ұстазын сыйламаған елдің ұрпағы азады-дейді халық даналығы. Бастауыш сынып оқушысы тұлғасы мен санасының дамуы қатар жүретін, ерекше құнды, қайталанбас кезең. Сондықтан бастауыш білім -- үздіксіз білім берудегі алғашқы басқышы қиын да жауапты кезең.
Мектеп табалдырығын алғаш аттаған бала ешқандай жазу түспеген ақ парақ тәрізді. Ол кіршіксіз ақ параққа жазуды қалай түсіру сол баланың алғашқы ұстазына байланысты. Себебі айнала қоршаған ортаны, дүниені әлі танып білмеген балаға айнала қоршаған орта туралы түсінік беріп, оқу, жазуға үйретіп, айналаға зер сала қарап, мәнін түсінуге баулитын білім, ұғымдар мектеп өмірінің алғашқы сатысында қалыптасады. Осы сәттен бастап оқушы мен ұстаз арасында белгілі бір қарым-қатынас арқылы бірлескен жүйелі жұмыс жолға қойылады. Осындай нәтижеге бағытталған жүйелі жұмысты жүргізуде әрбір ұстаз балаға бала көзбен қарай алатын, баламен балаша тіл табыса алатын, терең білімді, жаңалыққа жаны құмар, ізденуден жалықпайтын, еңбексүйгіш болуы қажет.Ұстаз еңбегі-оқушы білімімен өлшенеді десек, ұстаз еңбегінің күрделілігі әрбір оқушы жүрегіне жол таба білуінде. Алдына келген әрбір баланың бойындағы қабілетті дамыту арқылы өзін, өмірді, әлемді танып білуге, қоғам алдындағы жауапкершілік қасиеттерін сезіндіре білуінде жатыр. Бала мектеп табалдырығын алғаш аттап , жаңа өмірге бейімделе бастағаннан бастап баланы шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту - бүгінгі күннің басты талабы. Шығармашылық -- бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі.
Шығармашылық дегеніміз-адамның өмір шындығына, өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Шығармашылықтың негізгі сипаты жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылу деп айтуға толық негіз бар. Шығармашылық әрекетке оқушының мәселені көре білуі, өз іс-әрекетінің бағдарламасын жасай білуі және ойды іске асыру үшін жаңа идеялар алуы жатады. Жалпы шығармашылық туынды өмірге келгенге дейін ұстаз оқушының өнеге тұтар ақылшысы, пікірлес досы, бапкері болуы тиіс.Баланың шығармашылы, жетістігі әруақытта ұстаз, сынып ұжымы, ата-аналар тарапынан қолдау тауып отыруы тиіс.Сондықтан баланы шығармашылыққа баулуда ұстаз бойында мына қасиеттер болуы керек.

Мұғалім өз шәкіртінің басқаға ұқсамайтын қасиеттерін аша білуі керек;
Мұғалім , ой-өрісі кең, жан-жақты білімдар, өз мамандығының шебері болуы керек;
Мұғалім өз білімін өз бетінше үздіксіз шыңдай түсуі қажет;
Мұғалім оқушының кішкене жетістігін байқап, аңғарымпаз болуы қажет;
Мұғалім оқушының жетістігіне бірге қуанып, мадақтап қолдап отыруы қажет;
Мұғалім күнделікті сабағын жаңа технология әдіс-тәсілдерін тиімді пайдаланып, шығармашылықпен өткізуі қажет;
Ал ұстаз шәкірттерінен мына төмендегідей қасиеттерді күтеді.
Оқушы ой-жүйесі өзінің біліміне берік болуы тиіс;
Оқушыда сабаққа деген құлшыныс тұрақты болуы керек;
Оқушы білімі,талғамы барлық пәнге дұрыс көзқараста болғаны жөн;
Оқушы білімінің тереңдігі пәнаралық байланыста болғаны жөн;
Оқушы өз пікірін жеткізуде ойын жинақтап жүйелі түрде айтуы тиіс;
Оқушылардың шығармашылық іс-әрекеттерін, ұлттық мәдениет пен рухани құндылықтарын дамыту негізінен ана тілі арқылы жүзеге асады. Бастауыш мектептердегі оқытудың мазмұнында ерекше орын алатын пән - ана тілі. Ана тілі бастауыш сыныптарда оқытылатын барлық пәндермен өзара тығыз байланысты. Ана тілі арқылы оқушының рухани дүниесі байиды. Балаға ана тілі арқылы тек білім беріп қана қоймай, өмірдің ең қымбаттысы, ең асылы-жақсылық пен ізгіліктің ұрығын себеді. Ана тілі пәнінің маңызы туралы Ж. Аймауытов былай дейді: Оқытатын пәндердің бәріне бірдей керекті, бәрін қаусырып орап алатын пән ана тілі екені даусыз. Ана тілін жақсы меңгеріп алмай, өзге пәндерді түсіну мүмкін емес. Ана тілін үйрену -сөздерді жаттау, олардың жүйесін, өзгеру заңдарын білу ғана емес, тіл үйренумен қатар, бала тілдің сансыз көп ұғымдарын, ойларын, сезімдерін, сұлу үлгілерін ойлау жүйесін, ой пәлсапасын да меңгереді.
Біздің міндетіміз-оқушыға оның бойында көзге көрінбей тұрған мүмкіншіліктерін ашу, ана тілін оқыту арқылы шығармашылық іс-әрекетті қалыптастыру, өмірде өзін-өзі тануға жетелеу. Осы міндеттерді орындауда мұғалімге бірден-бір керегі-дұрыс, тиімді өдіс-тәсілдерді пайдаланып, ана тілін оқыту әдістемесін барынша терең меңгеру. Мұғалім сабақты ұйымдастырудың заманауи технологияларын ұтымды түрде қолданған жағдайда, тиімді әдіс-тәсілдерді дұрыс ұйымдастырған жағдайда ғана өз шәкірттерінің ойын шыңдап, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Бастауыш буында шығармашылықтың алғашқы сатысын іс-әрекет және ойын арқылы бастаған дұрыс. Себебі: ойын баланың дамуындағы ең күшті әсер ететін негізгі фактор. Бала ойын ойнауға қызығу арқылы оның ойлау өрісі және қиялдауымен шығармашылық ойлауы тәрбиеленіп, қалыптасып дамиды. Балаларды шығармашылыққа баулуда бірінші сыныпқа қабылданған балаға әлі кішкентай деп қарамай жас ерекшелігіне сәйкес шығармашылыққа баулу керек
Бір нәрсені жасауға,тудыруға деген талпыныс, қабілеттілік бала бойында мектеп жасына дейін де көрінеді. Мектепке келген бала бойында бар сол қабілеттерді шыңдап жетілдіру мұғалім шеберлігіне байланысты. Бұл кезде шығармашылық қабілетті дамыту ойын әрекетінде жүзеге асады.1-сыныпта балалардың зейіні тұрақсыз, сәл нәрсеге алаңдағыш,тынымсыз болады. Сабақ соңына дейін тыныш отырып, мұғалімнің айтқанын тыңдап, берілген тапсырманы орындау олар үшін үлкен де қиын жұмыс. Сондықтан бастауыш сынып мұғалімі шыдамдылықпен бала жүрегіне жол тауып, әрбір сабағын түрлі ойынмен, ойын арқылы орындалатын шығармашылық тапсырмаларды орындатумен өткізе білуі керек. Әрбір сабақта оқушының шығармашылық ролін арттырып, еркіндігін қамтамасыз ету арқылы даралық және шығармашылық қабілеттерін, бейімділіктерін ашып, дамыту қажет. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз сол оқушы бойындағы қабілеттің шығуына мүмкіндік жасау. Ол үшін мұғалім ана тілі пәнінен өтілетін әрбір тақырыптың өн бойынан шығармашылық тапсырмаға лайықты жағдайларды іздеп табуы керек. Сабақ барысында кездесетін кейбі практикалық тапсырмаларды да шығармашылық арнаға бұрып өзгертуге болады.Бастауыш сынып оқушыларының қиялы әдеттегіден тыс, ерекше. Олар естіген әңгімелер, ертегі желісі мен өзі де оларды құрастыра алады.Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып,олардың белсенділіктерін, қызығушылығын арттыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін сабақта дамытуда әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады. Олар мыналар:
Мәтін, әңгіме, ертегіні өз беттерінше аяқтау;
Ақын, жазушылардың дайын мәтіндерін басқаша өз ойларымен аяқтау;
Белгілі мақал негізінде әңгіме жазу;
Мәтін бойынша мақал құрастыру;
Кейіпкерлерге мінездеме беру;
Өлең құрастыру;
Әңгімелерді бөліктерге бөліп, ат қою;
Логикалық ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды тексеру(анаграмма, сөзжұмбақ, ребус, құрастырмалы ойындар)
Шығарма бойынша сурет салғызу, ауызша суреттеу, қиялдау арқылы суреттеу
Эссе жазу;
Ролге бөліп оқу, сахналау;
Салыстыра отырып,сипаттау;

1.Жаңартылған білім беру аясында оқыту әдістері
1.1.Жаңартылған білім беру аясында қазақ тілін оқытудың әдіс-тәсілдері
Оқушыларды тіл мәдениетіне, ауызша және жазбаша тіл шеберлігіне баулу.
Өнер алды - қызыл тіл, -- дейді халқымыз. Мектепте берілетін бүкіл білім мен тәрбие ең алдымен сөз арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан да оқушылардың тілін дамыту - тек әдебиетші, тілшілер мақсаты ғана емес, ол бүкіл мектептің, барлық пән мұғалімдерінің де басты мақсаты, борышы, барлығына тән бірыңғай талап.
-- Ең әдемі сөз - аз сөз дейді халық. Көп сөз көмір, аз сөз -- алтын дегені тағы бар. Мәдениетті, әдемі сөйлеу үшін, көп сөйлеу міндетті емес. Қай жерде болсын, айтарыңды қысқа айтуға тырыс. Сөйлемдерің шұбалыңқы, шашыраңқы болмасын. Мәдениетті сөйлеудің бір жолы - қыстырма сөздерді, жергілікті жерлерде ғана пайдаланатын сөздерді пайдаланбау, әй, өй деп, өзіңді, тыңдаушыны да мазалай беру әбестік болады.
Сөйлеу мәдениеті деген - ең алдымен әдепсіз, көргенсіз сөздерді қолданбау. Осыған абай бол. Екіншіден, айғайлап, дабырланып, екіленіп сөйлеме.Пікір таластырып тұрсаң да, сабырлы басыңқы сөйлеуге тырыс. Басқаны толық тыңда, сөзін бөле берме. Өзің де айтарыңды жинақы етіп жеткіз.
Тіл дамыту -- әдебиетті оқыту әдістемесінің ең бір күрделі де маңызды саласы. Ол жүйелі түрде шығармашылық бағытта жүргізіледі.Оқу бағдарламасында тіл дамытуға арнайы сағаттар бөлінген, бірақ оны тек сол сағаттарда ғана жүргізу керек деп ұқпау керек. Жоғарыда айтылғандай, тіл дамытуға мұғалім әдебиеттің әр сағаты, сыныптан тыс жұмыстарда үнемі көңіл аударып отырады. Әдебиет сабағындағы тіл дамыту оқытылып жатқан көркем шығарма негізінде, оның көркем тілін жаңғырту негізінде жүзеге асуы керек. Оқушылардың әдебиет сабағында көркем тілін дамыту үшін де басқа пәндермен байланыстырып оқытудың маңызы ерекше.
Әсіресе, оқушылардың ауызша тілін, сөйлеу мәдениетін, шеберлігін арттыруда пікірталасы, айтыс сабақтар, баспасөз конференциясы, брифинг, көзқарас сабақтарының маңызы ерекше. Ал жазбаша тіл дамытуда реферат қорғау, конференция, семинар, семинар-сабақ, т.б. сабақтардың орны зор.

Практикалық сабақтар тіл дамыту жұмыстарына қолайлы болып келеді. Мысалы, І. Жансүгіров шығармашылығын оқытып болған соң, қорытынды сабақты ақын поэзиясының тіл көркемдігі, поэтикалық, эстетикалық нәрі, табысы айналасында өтуге болады. Мұндай жұмыстар тек бала білімін тереңдетіп қана қоймай, тілін дамытуға қазақтың бай тілін меңгертуге, оны бейнелі, образды, көркем түрде пайдалана білуге де жетелейді.
Тіл дамыту жұмыстарын сондай-ақ тарих, биология, т.б. сабақтармен де байланыстыра жүргізуге болады.Әдебиет сабағының басым көп уақыты оқушылардың да, мұғалімдердің де ауызекі сөйлеу тіліне кетеді. Оқыған әңгімелерін не басқа көркем туындыларын мәнерлеп оқу, мазмұндау -- әдебиетті оқытудың дәстүрлі әдіс-тәсілдері.Мұғалім 5-7 сыныптар оқушыларының көркем тілін, ауызекі сөйлеу мәдениетін дамытуда жауаптарының жоспарын жасап үйретулері керек. Ол жоспарды тиімді пайдалануға дағдыландыру - мұғалімнің басты міндеттерінің бірі. Жоспар, нұсқау немесе тезис құрылысы мынадай бөлімдерден тұрады:
Кіріспе сөз.
Негізгі ойлар. Ой мен кіріспе арасындағы байланыс.
Негізгі ойды баяндау.
Негізгі ойдың шарықтау шегі.
Ойды аяқтау.
Қорытынды пікір.
Тіл тарихы - халық тарихы. Тіл халық тарихымен бірге дамиды, өзгереді, халықтың рухани дүниесінің жетістіктерін бойына сіңіреді. Ұлттық сананың дамуын сөз төркіндерінен іздеп, олардың сөз шежіресін келешекке жеткізіп, жаңа мағына беру, оларды ғылымиландырып, жаңа сапаға көтеру - мәдениетті, өркениетті елдердің ғылымы мен мәдениетін қалыптастырудың сара жолы. Б. Момышұлы: Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді ұмыту, -- дейді. Тіл - сан сөздердің жиынтығы. Көркем әдебиеттің негізгі құралы тіл.
Сөйлеу тілі - адамның ой-сезімін басқаларға білдіру үшін көркем сөйлеуге әрекеттенеді. Тіл - қатынас құралы ретінде қызмет етеді.

1.2.Қазақ тілі сабақтары арқылы оқушылардың тілін дамыту
Қазақ тілі мұғалімнің оқушыға тіл үйрету ынтасының күштілігі, тапқырлығы үйірмелерді дұрыс, тиімді үйымдастыруға көмектеседі. Пән мұғалімі үйірмелерді белгілегенде, өз аймағының материалдарымен байланыстыруға тырсуы қажет. Сонымен бірге оқушылардың сұрнысын, қабілетін есепке алу өте қажет.
Викторина. Бұл - сыныптар арасында өтетін сұраққа жауап ойыны. Сұраққа дұрыс жауап беру үшін оқушылар көп оқуы және көп іздену керек. Бұл - жарыс.
Викториналарды әр түрлі өткізуге болады.
Сұрақтарды ертерек беріп қойып, соған оқушылардың жазбаша түрде жауап беруі.
Сұрақтар ауызша қойылады да, оқушылар сол арада жауап береді.
Сұрақтар жазбаша беріледі де, оқушылар сол арада жазбаша жауап береді.
Дұрыс жауапты әділ қазылар алқасы бағалайды. Жауап ұпаймен бағаланады. Көп ұпай жинаған оқушы (не топ) жеңімпаз атанады.
Мазмұнына қара викториналар екі түрлі болып келеді:
Әр сыныпқа арналған қазақ тілінің бағдарламасы бойынша сұрақтар.
Оқу бағдарламасынан тыс қосымша сұрақтар. Викторинаны сыныпаралық, мектепаралық түрде де өткізуге болады.
Олимпиада. Олимпиада да викторина сияқты сұраққа жауап болып келеді. Викторинадан айырмашылығы: бұл - мектеп оқушыларының қазақ тілінен бөлімін жинақтау, бекіту, тексері. Олимпиадалар: мектепаралық, аудан (қалааралық), республикалық (облыстық) болып өтеді. Ұлттық мектеп оқушылары арасында ұйымдастырылатын олимпиада мынадай міндеттер қояды:
Ұлттық мектептерде қазақ тілін оқыту барысында оқушылардың танымдық қыметін дамыту.
Ұлттық мектеп оқушыларының сөдік қорын байыту, ауызша және жазбаша тілін дамыту.
Оқу орыс тілінде жүретін мектеп оқушыларына қазақ тілін үйретуде сыныптан тыс, мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастырудың ең тиімді деген жолдарын іздестіру және факультатив, үйірме жұмыстарының жылдық қортындысын шығару.
Қазақ тілінің қоғамдағы әлеуметтік және тәрбиелік қызметінің мәнін арттыру үшін, аталған пәнінен олимпиада өткізудің барлық кезеңдеріне (мектепшілік, аудан, облыс аралық, республикалық) халыққа білім беру жүйесінің қызметкерлерін ғылым методистерді, жоғары оқу орындарының оқытушыларын тарту.
Олимпиада өткізу тәртібі. Олимпиаданы өткізудің жауапкершілігі білім беру жүйесіне жіктеледі. Бірінші (мектепшілік) кезең мектепте өтеді. Оған IV-XI сынып оқушылары қатысады. Өткізу мезгілі - қараша. Аудандық ұйымдастыру комитеті бекіткен тапсырмалар бойынша өтеді. Аудандық (қалалық) олимпиада мезгілі - желтоқсан. Олимпиада тапсырмаларын облыстық ұйымдастыру комитеті бекітеді. Үшінші кезең (облыстық) өткізу мезгілі - қаңтар (демалыс кезі). Олимпиада республикалық ұйымдастыру комитеті бекіткен тапсырмалар бойынша өтеді.
Облыстық білім беру әкімшілігі 15 күн бұрын республикалық ұйымдастыру комитетіне облыстық олимпиаданынң өтетін жері мен мезгілін хабарлайды.Респуликалық ұйымдастыру комитетінің өкілі жергілікті ұйымдасту комитетімен әділ қазылар алқасы құрамына кіреді.Мектеп олимпиадасына қатысуына ниет білдірген IV-XI сынып оқушыларының бәрі енгізіледі.Аудандық, облыстық олимпиадаға қатысуға бұрынғы кезеңінің жеңімпаздарынан құралған командала жасақталады. Олимпиада екі турмен өтеді. I - тур - ауыша. ІІ-тур - жазбаша, олимпиаданың екі турының да тапсырмалары бес балмен бағаланады. Бағалау - әділ қазылар алқасының міндеті.
Қазақ тілінің ертеңгіліктері.Ертеңгілік бұл маңызды да күрделі сыныптан тыс мейрамның бірі болып табылады. Ертеңгілікті маңыздылығы бүкіл оқушыларды қамтуы болып табылады. Ертеңгіліктер бастауыш сыныптарда жиі өтеді.
Баланы шығармашылықпен жұмыс жасай білуі үшін алдымен ойын дамытып, әрбір жұмыс барысында ойлана білуге жетелеу керек. Онда балаларға ойлануға жетелейтін мынадай тапсырмаларды жиі орындату өз нәтижесін береді.

Мен өз тәжірибемде оқушыларымды шығармашылыққа баулуда төмендегіше жұмыстар жүргіздім. Мысалы: 1 сыныпта балаларды ойлануға жетелейтін мынадай жұмыстар жүргіздім.
1-тапсырма.Тізбектердің суретін заңдылығына сәйкес аяқтап сал.
2-тапсырма. Әр қатардағы жетпей тұрған пішінді сал.
3-тапсырма.Екі үйді мұқият қара. Өзара 10 айырмашылығын тап.
4-тапсырма.Әріптерден сөз құрау
5-тапсырма. Заңдылығын тауып , қатарды жалғастыр.
6-тапсырма. Суреттер арқылы сөз жасау.
7-тапсырма. Ойлан не жөнінде айтылған?
Өзі дөңгелек, жасыл, ала, үлкен әрі дәмдІ ________ .
2.Бұдыр-бұдыр, кіртілдек, ұзын, жасыл ________ .
3.Ұзын құлақ, сұр, қорқақ _______ .
4.Азулы, сұр, ашқарақ ________ .
8-тапсырма. Заңдылығына сәйкес сқздің сыңарын тап.
1.Дәрігер-аурухана, мұғалім-____________________ .
2.Кеш-кешкі ас, таң- ____________________________ .
Құс-аспан, балық-____________________________ .
Күз-жаңбыр,қыс-____________________ ________ .
5.Күндіз-күн, түнде-____________________________ .
Бұл жұмыстарды әр сабақта уақыт тауып орындатуда баланың ойлау қабілеті дамуымен қатар қиялы дамып,аңғарымпаздық қабілеті шыңдалады.Сонымен бірге бала қаламды дұрыс ұстап, түсті ажыратып, суретті тегіс бояуға үйренеді.Әр сабақтағы жұмыстың жақсы нәтижеге жетуі бала мен мұғалімнің көңіл-күйіне байланысты. Сондықтан балалармен жұмыс жасауды баланың көңіл-күйіне жағымды ықпал арқылы бастау керек. Сонда ғана іс нәтижелі болмақ.

Бала сыныптан-сыныпқа көшкен сайын дене дамуы жағынан да ой қиялы жағынан да өсіп ілгерілеп отырады. Баланың жас ерекшелігіне орай тапсырма түрлерін де күрделендіріп отырдым. Мысалы 4- сыныпта ана тілінен Шыбын мен көбелек тақырыбын өткенде балаларға мынадай тапсырма бердім.
-Әңгіменің соңғы жолдарын оқып, қандай қорытынды пікір айтар едіңдер?
Осы сұрақ төңірегінде балалар өз ойларын былайша бідірді.
Айжан Қорғауова: Шыбынның ісінде ешқандай береке жоқ. Ол тек адамдардың ызыңдап мазасын алып, қонған жерін ластап бүлдіреді. Адамның денсаулығына да зиянын тигізеді. Сондықтан шыбынды ешқайсымыз да жақсы көрмейміз.-деп өз пікірін еркін білдірді.
3-сыныпта М. Шахановтың Достық өлкесінің заңы өлеңін өтькенде балаларға мынадай сұрақ қойдым.
-- Сол баланың орнында өзің болсаң қайтер едің?
-Достық шынайы болса ол ең ұлы сезім. Мен де шын, адал досым үшін бәріне де көнер едім. Алданышова Нұрлы
Сонда байқағаным балаға барынша түрлендіре тапсырмалар берсең, олар бәрін өз әлдерінше жоғары деңгейде қызығушылықпен орындайды.
Бастауыш сыныпта жүргізіле бермейтін шығармашылыққа үйрету жұмысының бірі -- өлең жазуға баулу. Бұл жұмысты бірінші сыныптан бастауға болады. Ол үшін алдымен оқушыларға ұйқас сөзінің мәнін түсіндіріп, өлеңдердегі ұйқастарды табуға беріледі. Содан кейін ғана алдымен жеке дыбыстар, сосын буындар, одан кейін берілген жол арқылы ұйқас жасау үйретіледі. Мысалы:
1) -- а, а,а 2) -- е- е- е,
Шашыңды дұрыстап тара Барамыз мектепке.
3) -- да- да- да, 4) -- ға- ға- ға,
Қызықты оқуда. Ұшып кетті қарға.
Осы тәртіппен үйретіле бастаған бұл жұмыс кейіннен күрделене түсті. Енді мұғалім болашақ өлеңнің бірінші жолын тақтаға жазып қояды. Мысалы: Біз көңілді баламыз, қалған екінші, үшінші, төртінші жолдары ұйқастарды ескере отырып, балалар айтқан ұсыныстардан ең лайықтысын таңдау арқылы құралады. Осылай өлең шумағы дүниеге келеді.Әрине, жұмыс нәтижелі болуы үшін мұндай әдісті тұрақты түрде және жиі қолданып отыруы керек. Оқушылар өз өлеңдерін белгілі бір тақырыптар бойынша кішкене кітапша түрінде шығарып отыруға болады.Сынып жоғарылаған сайын әртүрлі тақырыптарға, олардың ішінде қиял-ғажайыптары да бар, әңгімелер жазуды тапсыратын болдық. Мысалы мынадай тақырыптар: Бұл өте қызықты, Ең қымбат нәрсе, Мен қалай құмырсқа болдым, Қасық болған күнім, солай-ақ өзіңді бір сәт үй мүлкінің бірімін деп есептейді.Балалардың қызығушылығын, шығармашылығын оятқанын көрсету үшін олардың жұмыстарынан мысалдар келтірейік.Осы тапсырмалар нәтижесінде байқағаным балаға барынша түрлендіре тапсырмалар берсең, олар бәрін өз әлдерінше жоғары деңгейде қызығушылықпен орындауға ұмтылады.Өз ой-пікірлерін қысылмай, еркін жеткізеді.Мұндай сәттерде үздік оқушылармен таласа үлгірімі нашар деген оқушыларда өз ой-пікірлерін айтуға ұмтылады. Осындай кезде сабаққа көп араласа бермейтін оқушыларды сөйлетіп, олардың пікірін тыңдап қолдау көрсетіп отырдым.Ондай оқушылар бірте-бірте өз ойларын айтуға қысылмайтын болды.Қазіргі таңдағы жаңа технологияларды пайдаланып өткізілетін шығармашылық сабақтардың дәстүрлі сабақтардан ерекшеліктері мынадай:
Дәстүрлі сабақ Шығармашылық сабақ
Сабақ мақсаты .
А) мұғалім үшін жаңа материалдар беру
Ә)оқушы үшін жаңа білімді меңгеру
Сабақ мақсаты
А) мұғалім үшін оқушылардың жаңа нәтижеге бағытталған іс-әрекетін ұйымдастыру.
Ә) оқушы үшін шығармашылық өнім ойлап табу.
Сабақ іс-әрекет түрі.
А) мүғалім үшін жағңа тақырыпты түсіндір
Ә) оқушы үшін жаңа материялды тыңдау, есте сақтау.
Сабақ іс-әрекет түрі.
А) мұғалім үшін оқушы шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру.
Ә) оқушы үшін жаңа нысанды зерттеу, құбылысты талдау.
Сабақ құрылымы жоспар бойынша өтілуге міндетті.Сабақ құрылымы жағдайға байланысты
Жоспардан ауытқиды, өзгереді.
Бақылау тақырыпты оқушылардың пысықтауы.Бақылау тақырыптары бойынша оқушылардың шығармашылық жұмыстардың нәтижесін ұсынуы және қорғауы.
Сабақ тақырыбы көзқарас- кітапта.Сабақ тақырыбы көзқарас- мәселе.
Жаңа буын Ана тілі оқулықтарындағы (авторлары Рахметова С, Қабатай Б, Ібдікәрімова Т, Жаманқұл П) көркем шығармалардың оқушы шығармашылығын арттыруда мүмкіндігі мол.Ана тілі сабақтары- оқушылардың эстетикалық қызығушылықтары мен қажеттіліктерін дамытудың қайнар көзі.
Эстетикалық қызығу-адамға қажетті эстетикалық құндылықтар мен құбылыстарды танып-білу мақсатымен өз қалауы бойынша өмірде, өз болмысында жасалатын нысаналы іс-әрекет. Эстетикалық ләззаттанған оқушының шығармашылық іс-әрекетте ақыл-ойы толысады. Оны баланың өзінің танымдық іс-әрекетін туындаған мәселеге орай ұйымдастыра алу қабілетінен көреміз.
Оқушының танымдық шығармашылық іс-әрекетінің табысты өтуі мұғалімге, оның ізденіс әдістерін дұрыс таңдап алуына байланысты.Шығармашылық жұмыстарды ұйымдастыруда , іріктеуде қойылатын әдістемелік талаптарды үнемі есте ұстаған жөн .
Шығармашылық тапсырмалар мазмұнының пән бағдарламасында белгіленген оқу материялынан асып кетпеуі керек.
Шығармашылық тапсырмаларды орындау үшін пән бағдарламасында көрсетілмеген ұғымдар мен заңдылықтардың қажет болмауы шарт.Шығармашылық тапсырмалар мазмқны танымдық сипатта, яғни оқушының ой-өрісін,қиялын дамытатындай ,соған байланысты іс-әрекеттің түрлі амалдарын қолдана алатындай білік қалыптастыруды көздеуі қажет.Шығармашылық тапсырмаларды құрастыруда оқушының дара ерекшелігін, әдебиетке құштарлығын есепке алу қажет.
Шығармашылық жұмыстарды орындау нәтижесі оөушының ана тілі пәнінен алатын білімін тереңдетугше ,пәнге деген қызығушылығын арттыруға бағытталуы тиіс.Сабақта шығармашылық жұмыстарды үнемі жүйелілікпен пайдалану оқушыларды шығармашылыққа баулуда шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, сөйлеу тілін байытуға,қиялын ұштауға , өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Шығармашылық жұмыстар оқушыларды ойлауға жетелеп, қызығушылығын оятып, шығармашылық қабілетін арттыруға деген белсенділікке ынталандырады. Шығармашылық жұмыс барысында оқушының бұрыннан білетініне жаңа мәліметтер қосылып,тәжірибесін практикада қолдану білігі қалыптасады.
Қазіргі уақытта білімді, қабілетті ,іскер, әдепті, мейірімді мұғалім ғана оқушысына жақсы қасиеттерді сіңіре отырып, сапалы білім бере алады.
Қазақ тілін оқыту әдістемесінде мұғалімдерге көмек боларлық еңбектің, яғни оқыту әдістері жайында бағыт - бағдар көрсетерлік әдістемелік еңбектердің тарихы қазақ халқының алғашқы педагогі, балалар әдебиетінің атасы Ыбырай Алтынсариннен басталады.
Ағартушы - ғалым мәтіндер арқылы баланың тілін дамытудың маңызын ашып, оны іс жүзінде дәлелдеген. Тіл сезімін дамыту, -- дейді педагог - оқушылардың мектеп қабырғасына келгендегі сөз қорын әрі қарай байыту, ал ол оқытушылардан сабақ пен жаттығулардың әбден ойланған системасын талап етеді[3, 14-15 бб.]деп мұғалімнің де бала тілін дамытуда тиімді әдістердің сараланған түрлерін қолдану керектігін айтып, ұстаздар жұмысының ауырлығын көрсетеді.
Ы.Алтынсарин жылы-ақ баланың тілін дамыта оқытудың міндеттерін белгілесе, ХХ ғасырдың басындағы білім саласы мен ғылым жолындағы өте биік тұлға - А.Байтұрсынов оны жалғастырды. А.Байтұрсынов қазақ тілін оқыту әдістемесінің іргетасын қалаушы да болып саналады. Оқулықтарға Тіл құралдың үш кітабы жатса, ал Баяншы, Тіл жұмсар, Қай әдіс жақсы?, Жалқылау әдісі, Жалқылауды жалпылау секілді еңбектері жас мұғалімдерге, оқытудың тиімді әдісін іздестіріп жүрген педагогтарға көмекші құрал ретінде жазылған. Ол оқушыларды сабақ барысына қызықтыруда көрнекілік әдісінің тиімді екенін атап көрсеткен. Ал тілдік тақырыптармен байланыста тіл дамыту әдістемесі тұрғысынан келгенде, тіл дамыту жұмыстарын жүргізуде жеңілден ауырға қарай принципін басшылыққа алған. Тіл дамыту жолында алдымен оқушыларды жеке сөздермен таныстыру принципін ұстанып, осыдан барып жекелеген тақырыптар арқылы оқушылардың сөздік қорын байытуды мақсат еткен Екіншіден, А.Байтұрсынов бала тілін дамытуға аса қажетті материал ретінде жаңылтпаш, мақал - мәтелдер, жұмбақтарды береді де, осыдан кейін сюжетті мәтінге көшеді. Себебі бала тілін дамытудың теориялық негізі - халықтық педагогикада, соның қайнар көзі халық ауыз әдебиетінен бастау алады.
Сонымен қатар, ағартушы - ғалымның балаға сөз өнерін, тіл заңдылықтары мен әдебиет заңдылықтарын қатар, бірлікте үйрету керек деген пікірі өте құнды. Себебі, тіл дамыту мәселесін тек қана лексика - грамматикалық заңдылықтарды үйретіп қана емес, сөзді қызмет ету аясында көрсету барысында ғана шешуге болатындығы белгілі. Ғалым сөзімен айтқанда:
Тілдің міндеті - ақылдың аңдауын аңдағанша, қиялдың меңзеуін меңзегенше, көңілдің түйгенін түйгенінше айтуға жарау. Мұның бәріне жұмсай білетін адамы табылса, тіл шама қадырынша жарайды. Бірақ тілді жұмсай білетін адам табылуы қиын 1930-40 жылдарда тіл дамыту жұмыстары қазақ тілінен теориялық білім беруге байланыстыра жүргізілді. Мысалы, Ш. Сарыбаев сөздік жұмысын жүргізу арқылы оқушылардың тіл байлығын байыту мәселесін көтерсе, С. Жиенбаев тіл дамытудың ауызша да,жазбаша да жүргізу қажеттігін, ал Ә. Сәдуақасов шығарма жазуға үйрету сияқты тіл дамыту жұмысының түрлері мен оны жүргізудің жолдарын көрсетті. Сондай-ақ Ғ. Бегалиев, К. Басымов, Н. Сауранбаев т.б. өздерінің еңбектерінде тіл ширату, сөйлеуге үйретудің кейбір тиімді жұмыс түрлерін белгіледі.
Қазақ мектептеріндегі оқушылардың тілін дамыту жұмысын оқытумен байланысты қарау 1950-60 жылдары басталды да, бастауыш сынып мектептегі оқушылардың тілін дамытудың маңыздылығын көрсетсе, Р. Әміров тіл дамыту үшін оқушылардың сөздік қорының мол болуы, тілдің грамматикалық құрылысын игеруі, өз ойын дұрыс сөйлем құрастырып ауызша, жазбаша айта білуі сияқты әдісін ұсынды. Ал С. Рахметова зерттеу еңбектерінде бастауыш сынып оқушылардың тілін дамытудың әдістемелік жүйесінің ғылыми- теориялық негізін қалады. И.Ұйықбаев тіл дамытуды, ой дамытумен байланыста қарастырса, Р.Махмұдов щығармашылық диктант арқылы оқушылардың тіл байлығын, ой өрісін жоғары сатыға көтеруде маңызы өте күшті екендігіне, бұл оқушыларды мазмұндама, шығарма, газет бетіне мақалалар жазуға дайындайтындығына, дұрыс жазуға төселдіретіндігіне тоқталады.
Қазақ тіліне байланысты әдістемелік әдебиеттерді талдау барысында мектеп оқушыларының тілін дамыту, тіл мәдениетін жетілдіру мәселесі түрліше қарастырылып келді. Мәселен, тіл дамытуды С. Жиенбаев, Т. Бегалиев, С. Рахметова т.б. бастауыш сынып оқушыларындағы әліппе мен ана тілін оқытуға байланысты қараса, Х. Арғынов, Д. Әлімжанов, С. Тілешова әдебиет пәніне байланысты қарастырды. Сондай-ақ М. Балақов тіл мәдениеті бойынша, ал Ә. Хасенов статистикалық білім мен дағды беру арқылы тіл дамытуды ұсынды [5, 8-9 бб.].
Қазақ тілін оқыту әдістемесі 1970 жылдары біршама жетістіктерге жетті. 1978 жылы Б.Кәтембаева, Б. Құлмағамбетова, Х. арғыновтардың авторлығымен IY-IX сыныптарда тіл ұстарту, 1980 жылы Б. Құлмағамбетова, З. Қалауованың Қазақ тілі сабақтарындағы тіл дамыту деген сияқты мектеп мұғалімдеріне бағыт-бағдар беретін көмекші құралдар жарық көрді.1990 жылдарда грамматиканың кейбір жеке салалары, тілдік тақырыптармен байланыста тіл дамыту мәселелері оқушылардың тілін дамытудың ғылыми әрі арнайы зерттеу нысаны бола бастады. Мысалы, Б. Жахина лексиканы оқытумен байланысты, Н. Ж. Құрманова морфологияның, З. Қ. Саламатова синтаксистің белгілі бір тақырыбын оқыту арқылы тіл дамытудың әдіс-тәсілдерін қарастырды. Н. Құрманова сын есімдерді оқытуға байланысты тіл дамыту жұмысының маңызына тоқталса, ғалым Т.Әбдікәрімова тіл дамытудағы мәтінмен жұмыстың маңызын, оның оқушы тілін дамытудағы рөлін анықтады [3, 24 б.].
Қазіргі таңда тіл дамытуға арналған жаңа еңбектер жарық көрмеген. Тек қолда бар еңбектер пайдаланылып келеді. Білім мен технологияның дамыған шағында тіл дамытудың жаңа әдістемесін көрсететін оқу құралдарының болмауы бүгінігі күннің маңызды мәселесі болып табылады. Бұл ғана емес жоғарыда атап өткен еңбектерді қарасақ, барлығы дерлік бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытуға арналған әдістемелік оқу құралдары. Ал орта немесе жоғарғы буын оқушыларының тілін ддамыту әдістемесі жоқтың қасы. Сол себепті жоғары сынып оқушыларының тілін дамытуға арналған әдістемелік құралдарды жасап, баспадан шығару мәселесін де айналып өтуге болмайды.
Философтар мен филологтардың пікірінше, тіл мен сана, тіл мен ойлау өте тығыз байланысты. Себебі адам оны сөйлеу тілінде көрініс табады, өз сөзін дұрыс құрауарқылы оқушы ойын нақтылай түседі, оны дамытады. Адам ойы тілдік материалсыз дами алмайды, мыңдаған сөздерді, грамматикалық формалар жүйесін, оларды қолданудың амал-тәсілдерін меңгеру арқылы оқушының ойлау жүйесі дамиды. Сондықтан тілді оқытуда мұғалім тіл мен ойдың байланысын естен шығармауы керек. Сонымен бірге тілді меңгеру, оқушы тілінің дұрыс дамуы басқа пәндерді үйренуде, меңгеруде де үлкен қызмет атқарды. Демек, ана тілін білу деңгейі көп нәрсені шешетін өте маңызды фактор болып саналады.
Тілді қоғамдағы осы маңызды қызметтерін толық атқаратын дәрежеге сәйкес етіп, тілді оқушыға меңгерту тілді оқытудағы негізгі мақсат болып табылады. Осы мақсатты орындау үшін тілді оқытуда оқушылардың өз ойын әдеби тілдің нормасы бойынша нақты, дәл жеткізе білу қабілетін дамыту міндеті көзделді.
Жеке адамның сөйлеуінің өзі - оның білімі мен мәдениетінің, сауаттылығының, жалпы рухани дәрежесінің негізгі көрсеткіштерінің бірі. Себебі адамның сөйлеуінен оның ішкі жан дүниесі, ой толғанысы байқалады. Сондықтан да тіл дамыту - мектептегі оқу-тәрбие ісіндегі ең басты мәселе.
Тіл арқылы адам ойын басқаға жеткізеді, қарым-қатынас жасайды және сол арқылы басқаға әсер етіп, ой салады. Қандай қоғамдық ортада болсын адамның белсенді әрекеті оның тілінің жан-жақты, әдеби тіл нормасына сай даму дәрежесіне де байланысты. Ал оқушылардың тілінің дұрыс қалыптасып, дамуы оқу үлгеріміне әсер етеді.
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы. Бүгінгі таңда елімізде Ж.А.Қараевтың, Ә.Жүнісбековтің, М.Жанпейісованың және т.б. ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда.
Елімізде оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педагогикалық процесті кез келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді. Дәстүрлі сыныптық - сабақ жүйесінің барлық элементтерін және сабақты құрастыру технологияларын қолданумен қатар, ұстаз келесі педагогикалық тхнологияларды қолдана алады: ойын технологиялары, проблемалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.