Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі мәні

Комерциялық емес ашық акционерлік қоғам

ҒҰМАРБЕК ДӘУКЕЕВ АТЫНДАҒЫ

АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ

Энергетика және Жасыл Технологиялар Институты

Инженериядағы Экология және Менеджмент кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігіне жету жолдары

Мамандығы: Инженериядағы кәсіпкерлік

Орындаған: Болатбай Абылай

Тобы: ПИк 20-01

Алматы 2024

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1. Теориялық (тұжырымды) сипаттама
2. Кәсіпорын жүйесі қалай сипатталады(кәсіпорын жайлы ақпараттар іздеу)

3. Бәсекелестік ұғымы және оның экономикадағы алатын орны

4. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі мәні

5. Бәсекеге қабілеттілікке жетудің жолдары мен маңыздылығы

6. Нарықтағы бәсекелестік деңгейі қандай

7. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ

1. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің экологиялық және экономикалық мәнін анықтау

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Жоспар

1 КӘСІПОРЫН ӨНДІРІСІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің мәні мен маңызы

1. 2 Кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторлар

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Кәсіпорын экономикасының жаһандануы, Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына мүшелігі кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілетті өнімдерді шығаруын талап етеді. Еліміздің кәсіпорындары нарыққа тауарларды шығарып ғана қоймай, бәсекелестерінен алдыңғы қатарда болып, жаңа инновациялық технологияларды қолдануы керек. Әрбір кәсіпорын үшін бәсекелестікті күшейту жағдайында бірінші жоспар-өзінің бәсекеге қабілеттілігін сақтау және арттыру міндеті.

Әлемдік дағдарыс құбылыстары аясында қалыптасу мәселесі тұрақты бәсекеге қабілеттілік ерекше өзектілікке ие болды сыртқы ортаның өзгергіштігін арттыру және ғылыми-әдістемелік бәсекелестікті қалыптастыру мен іске асырудың көптеген аспектілерін әзірлеу кәсіпорындардың артықшылықтары. Бәсекеге қабілеттілікті басқару мәселесі кәсіпорындар өзекті және практикалық тұрғыдан толық емес кәсіпорын басшылығының бағалаудың заманауи әдістерін меңгеруі бәсекеге қабілеттілік және бәсекеге қабілеттілікті дамыту тетіктері стратегия.

Осыған байланысты компанияның бәсекеге қабілеттілігін басқару мақсатында белгілі бір әдісті қолдануды анықтайтын, практикалық тұрғыдан ең сенімді және құнды нәтижелерге қол жеткізуге ықпал ететін, соның негізінде компанияның бәсекелестік стратегиясы мен оның бәсекелестік артықшылықтары қалыптасатын экономикалық принциптерді қарастыру және талдау қажет. Қазіргі жағдайда кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мемлекеттік экономикалық саясаттың басты мақсаттарының бірі болып болып келеді. Кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігінің экономикалық тетіктерін арттыруға бағытталған жұмыс өзекті болып отыр.

Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері . Кәспорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың экономикалық тетіктері бойынша теориялық-әдістемелік негіздерді зерттеу және ғылыми-тәжірибелік ұсыныстарды негіздеу болып табылады.

Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:

- кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің мәні мен маңызын ашу;

- кәсіпорын өндірісінің бәсекелік қабілеттілігіне әсер ететін факторларды топтастыру;

- Қазақстан Республикасының кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігінің заманауи(нарықтық) жағдайын талдау мен бағалау;

- зерттелетін сала кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру бойынша практикалық ұсынымдар әзірлеу.

Зерттеу нысаны жеңіл өнеркәсіптік кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін басқару процестері болып табылады.

Зерттеу нысаны Қазақстанның кондитерлік өнеркәсібі кәсіпорындары болып табылады.

Дипломдық зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері . Дипломдық жұмыстың әдіснамалық базасы абстрактілі-логикалық, статистикалық, сараптамалық, салыстырмалы және құрылымдық әдістер болып табылады.

Дипломдық жұмыстың теориялық негізі кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру саласындағы қазақстандық және шетелдік ғалымдардың іргелі еңбектері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының экономика саласындағы кешенді мемлекеттік реттеуші нормативтік-құқықтық актілері болып табылады.

Зерттеудің ақпараттық базасы ҚР Ұлттық статистика агенттігінің материалдары, маркетингтік зерттеулердің нәтижелері, сондай-ақ кондитерлік кәсіпорындардың деректері болды.

Зерттеудің ғылыми жаңалықтары келесідей:

- «бәсекелестік» және «кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігі» ұғымдарының мәнін ашатын теориялық ережелер нақтыланды және тереңдетілді, сонымен бірге осы түсініктердің авторлық анықтамалары ұсынылды;

- кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторлар (әсер ету деңгейіне, қалыптастыру және ұстап тұру табиғатына, тұрақты даму бағытына қарай) топтастырылды;

- кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға қатысты басқарушылық шешімдердің дұрыстығын, құндылығын және уақытылы қабылдануын қамтитын экономикалық тетіктердің (нарықтық, институционалдық) түрлері жүйеленді.

Жұмыста жасалған қорытындылар кәсіпорынды одан әрі дамытуда бәсекеге қабілеттілікті арттырудың экономикалық тетігін жетілдіру үшін және кондитерлік кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілік стратегиясын әзірлеу кезінде пайдаланылуы мүмкін.

Зерттеу нәтижелерінің тәжірибелік маңызы - кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың экономикалық тетіктерін жетілдіру бойынша нақты ұсыныстар бар.

Дипломдық зерттеу барысында алынған негізгі нәтижелер кәсіпкерлік және кәсіпорын өндірісі саласының мамандары, жоғары оқу орындарының оқытушылары және басқа да мүдделі тұлғалар үшін ғылыми және тәжірибелік ақпарат көзі ретінде қолданылуы мүмкін.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі . Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 КӘСІПОРЫН ӨНДІРІСІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1 Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің экономикалық мәні мен маңызы

Бәсекелестік - бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе жабдықтаушылар, кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру және өнімді тиімді өткізу үшін күрес.

ХІХ ғасырдың орта кезінде нарықта еркін бәсекелестік кең өріс алды. Мұндай нарық сұраныс пен ұсыныс негізінде бағаның ауытқуымен байланысты болды. Ол тұтынушылардың талабымен есептесіп, тауардың сапасын жақсартуға, еңбек өнімділігін арттыруға, өндірісті ұлғайтуға, өнім бірлігіне шығынды азайтуға ынталандырды. Бәсекелестің негізгі екі түрі бар:

1. Бір сала ішіндегі бәсекелестік.
2. Салааралық бәсекелестік.

Еркін бәсекелестіктің негізгі белгілері - бұл шексіз нарыққа қатынасушылардың әр қайсысы кәсіпкерліктің қай түрімен болмасын айналысуы және кәсіпкерлікті қоюға еркі бар. Кәсіпкерліктің алуан түрі бар: біреу, өзі араласып кәсіп жасайды, екіншісі - жұмысшылар жалдайды, үшіншісі - акция, облигация сатып алады, төртіншісі, ақшасын банкке салады, кейбіреу өндірісті қаржыландырады т. б. Әрбір кәсіпкер немесе бәсекелестікке қатынасушылар өз ақшаларына қосымша пайда тауып, байлығын арттыруға тырысады, кем дегенде сол пайда арқылы күнін көруге тырысады. Еркін бәсекелестік жағдайда ұсыныс пен сұраныстың ауытқуы бір салада өнімді көп шығарып дағдарысқа ұшыраса, екінші салада тауар жетіспейді. Бір фирманың табысы өссе, екіншісі күйрейді, сондықтан өндіріс пен капитал шоғырланып орталықтанады, ол монополия құрылуына әкеледі. Яғни нарықты басып алады, әлсізді шығарады. Монополия деген сөздің мағынасы: моно - жалғыз, полия - сату.

Қазақстан Республикасы кәсіпорын өндірісінің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың аса маңызды мәні бар, өйткені бүгінгі таңда халықты өз өндірісінің сапалы қызметімен қамтамасыз ету және ішкі нарықта бәсекеге қабілетті, пайдаланылатын өнім өндіру есебінен әкелінетін тауарларды импортты алмастыру міндеті тұр. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің маңызды сипаттамаларының арасында сапа мен құн көрсеткіштерінің оңтайлы арақатынасының болуын, бәсекелестермен салыстырғанда жақсы нәтижелерге қол жеткізуді және төлем қабілеттілігін сұраныспен байланысты ажыратуға болады. Бұл ұғымдарды қарастыруды концептуалды тұрғыдан «бәсекелестік» түсінігінен бастау керек. Бәсекелестік, әрине, нарықтың барлық тетігі мен тұтастай нарықтық экономиканың жұмыс істеуінің негізгі буыны болып табылады. Экономикалық ғылымда «бәсекелестік» ұғымы ауызша латын тілінен «қақтығыс», «жарыс» дегенді білдіретін «concurere» сөзінен алынғандығы анықталған.

Бәсекелесу қабілеттігі - нарықта көрсетілген ұқсас объектілермен салыстырғанда осы объектінің белгілі бір қажеттілікті нақты немесе әлеуетті қанағаттандыру деңгейін сипаттайтын объектінің қасиеті. Бәсекелесу қабілеттігі берілген нарықта ұқсас объектілермен салыстырғанда бәсекеге шыдау қабілеттігін анықтайды.

Нарықтық бәсекелестіктің мәні экономикалық ресурстарды барынша тиімді пайдалану арқылы өндірілген өнімге қажеттілікті қанағаттандыру жолымен барынша пайда алу үшін күреске негізделеді, осыған сәйкес бәсекелестік - заңнама шеңберінде немесе табиғи жағдайларда объективті немесе субъективті қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін бәсекелестермен күресте жеңіске жету немесе басқа мақсаттарға жету үшін субъектінің өзінің бәсекелестік артықшылықтарын басқару үрдісі [1] .

Басынан бастап бәсекелестікке нарықты реттеу функциясы ғана емес, сонымен бірге ынталандырушы рөл де берілді. Басқаша айтқанда, ол өндірісті дамыту, жетілдіру және өндірілетін тауар массасының сапасы факторы ретінде қарастырылды.

Бәсекелестік ұғымы өте көп қырлы, бұл оның әртүрлі мағынада жиі қолданылуына әкеледі.

Нарықтық экономикада кез келген кәсіпорынға бәсекелесу қабілеттігінің түсінігі негізгі болып келеді және кәсіпкерлік құрылым деңгейінде, өндіріс деңгейінде және өнім деңгейінде қарастырылуы қажет [5] .

1 cурет - Кәсіпкерлік құрылымның бәсекелесу қабілеттігінің деңгейлері

Кәсіпкерлік құрылым

Ресурстар Қаржы Мүлікті Қор Еңбек

Өндіру

Еңбек Технологиялық Энергетикалық

Тауар

Құны, бағасы Сапасы Сенімділігі

Жабдықтануы Технология Инновацияландырған ы

Қаржылар

Бейнесі (бренд) Стратегиялық басқару Қаржыларды басқару Маркетинг

Сауданы басқару Сатудан кейінгі сервис Капиталдандыру

Еңбек қорлары

Өнім Жұмыс Қызметтер

Бәсекелесу қабілеттігінің факторлары

Бәсекелесу қабілеттігінің деңгейі

Бәсекелесу қабілеттігінің саласы

Ескерту - [5] әдебиет негізінде құрастырылған

Экономикалық ұғымдардың түсіндірме сөздігінде бәсекелестік түсінігі «тауар өндірушілер арасындағы тауар нарығы үшін бәсекелестік, нарықтың белгілі бір бөлігін жаулап алу» деп көрсетілген. Ол үшін әр компания өзінің маркетингтік стратегиясы мен тактикасын, әр түрлі маркетингтік құрылымды қолданады.

Бәсекелестік тек тауар өндірушілер (сатушылар) арасында ғана емес, сонымен қатар тауарларды сатып алушылар (тұтынушылар) арасында да орын алады деген пікір біршама даулы болып көрінеді. Бұл жағдайда бәсекелестіктің объектісі жоқ дегенді білдіреді. Біздің көзқарасымыз бойынша ол бәсекеге қабілеттілік факторларын бөліп көрсетуге мүмкіндік бермейді.

Бәсекелестік категориясы көп қырлы және көптеген көріністерге ие. Бұл ұғым мәнінің күрделілігі оны жіктеу қажеттілігіне әкеледі. Бәсекелестік мәселесіне арналған жарияланымдардың жеткілікті болғанымен, бәсекелестіктің пәні, субъектісі және объектісі сияқты ұғымдарға көзқарастардың нақты анықтамалардың бірлігі жоқ. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі ─ тауарлардың тұтынушы қажеттілігін жоғары деңгейде қанағаттандыруын және осының арқасында нарықты өз орнын табуы. Басқа сөзбен айтқанда, бұл тұтынушының талғамына сай келетін және оның сатылуын қамтамасыз ететін өнімнің қасиеттері. Сонымен қатар, тұтыну нарығындағы өскелең талаптар да отандық тауар өндірушілерге шығаратын өнімдерінің бәсекелік қабілетін арттыру мәселесін алдыңғы қатарға қойып отыр. мұның өзі бәсекелік ортаның дамуына, өндірілетін өнімнің сапасын жоғарылатуға, бағаны төмендетуге ықпалын тигізіп, тұтынушылардың кең көлемді сұранысын қанағаттандыруға итермелейді.

Неоклассикалық мектептің өкілдері классикалық бәсекелестік теориясының негізгі ережелерін дамыта отырып, жетілмеген бәсекелестік модельдерін жасады. А. Маршалл бәсекелестік пен шекті пайдалылық пен шекті өнімділік заңдарының әрекеті арқылы нарықтағы тепе-теңдікті автоматты түрде орнату механизмін толық негіздейді. Ф. Найт бәсекелестікті бәсекелес бірліктер көп және олар тәуелсіз болатын жағдай ретінде анықтады. Ол сондай - ақ бәсекелестік дегеніміз-бұл жеке тұлғалардың белгілі бір немесе басқа адамдармен қарым-қатынас жасау және олардың көзқарасы бойынша ұсынылған шарттардың ішінен ең жақсысын таңдау еркіндігі. И. Шумпетер бәсекелестікті экономикалық өсу тұрғысынан қарастыра отырып, бұл ескінің жаңа тауарлармен, технологиялармен, қажеттіліктерді қамтамасыз ету көздерімен, ұйым түрлерімен бәсекелестігін білдіреді деп тұжырымдады [8-10] .

«Бәсекеге қабілеттілік» ұғымы әртүрлі деңгейлердің категорияларына қатысты қолданылады: макро деңгей, мезо деңгей және микро деңгей. Бәсекеге қабілеттіліктің қазіргі теориясында деңгейлер бойынша бөлудің екі көзқарасы бар: аймақтық және салалық. Бәсекеге қабілеттіліктің әртүрлі деңгейлерінің өзара байланысын көрнекі түрде көрсету үшін біз келесі схеманы қолданамыз. (1 сурет)

2 сурет - Бәсекеге қабілеттілік деңгейлерінің өзара байланысы

Ескерту - [8] әдебиет негізінде құрастырылған

Бұл схеманы құру арқылы біз қай жақтан қарамасақта бәсекеге қабілетттілік деңгейлерінің өзара байланысы барын көрсеткіміз келді. Салалық бағыттағы көзқараста макро деңгейдегі бәсекеге қабілеттілік ұлттық, ал аймақтық көзқарас бойынша мемлекеттік бәсекеге қабілеттілік деп аталған.

Экономикалық ғылымдағы «бәсекелестік» ұғымын түсіндіру бірнеше кезеңнен өтті. Бәсекелестікке теориялық көзқарастардың эволюциясын зерттеу оның әртүрлі дәуірлерді, елдер мен экономикаларды зерттеушілердің алуан түрлі түсінігін көрсетеді. Ғылыми әдебиеттерде осы тұжырымдаманың мінезқұлық, құрылымдық және функционалдық түсіндірмелері ерекшеленеді.

Бәсекеге қабілеттілік - өнеркәсіптік өнімнің құндық және сапалық параметрлерін ғана қамтымай, сондай-ақ кәсіпорын қызметіндегі инвестиция мен инновациялық басқаруға, менеджмент деңгейіне тәуелді жан-жақты ұғым.

Кең мағынады бәсекеге қабілеттілік бұл - күрделі нарықтық жағдайдағы жұмыс философиясы. Ең алдымен ол тұтынушының қажеттілігін білу мен қанағаттандыру; нарықтың дамуы мен жағдайды тусіну; бәсекелестердің мүмкіндіктері мен қимылдарын алдын-ала білуіне бағытталған.

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін оны баска өніммен салыстырғанда ғана анықталады, бұл салыстырмалы көрсеткіш болып табылады. Ол берілген тауардың басқа тауарынан белгілі бір қажеттілікті қанағаттандыру дәрежесі бойынша айырмашылығын көрсетеді. Тауардың бәсекеге қабілеттілігін анықтау үшін белгілі бір қажеттілікке сәйкес келу дәрежесі бойынш басқа тауарлармен салыстырып қана қоймай, сонымен бірге тұтынушының тауарға жұмсаған шығыны мен өз қажеттілігін қанағаттандыру үшін оның әрі қарай қолданылуы да есептеледі.

Бәсекелестік ұғымының мінез-құлық, құрылымдық және функционалдық тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктері бар:

- мінез-құлықты түсіндіру бәсекелестікті сатушылар (сатып алушылар) арасында тауарларды сатудың (сатып алудың) ең қолайлы шарттары үшін туындайтын бәсекелестік ретінде сипаттайды;

- құрылымдық тұрғыда бәсекелестердің күресінен нарықтың құрылымын және оған үстемдік ететін жағдайларды талдауға баса назар аударылады;

- функционалдық тәсіл экономикадағы бәсекелестіктің рөлін басты назарда ұстайды: бұл нарықтағы өміршең емес өндірушілерді ығыстыратын бәсекелестік тетігі.

Экономикалық категория ретінде бәсекеге қабілеттілікті экономиканың әртүрлі салаларының мамандары зерттейді, сонымен қатар олар осы тұжырымдамаға әртүрлі анықтамалар береді.

Академик О. Сәбден Қазақстанның әлемдік нарықтағы ұстанымын зерттеп, бәсекеге қабілеттілікті бағалау критерийлерін әзірледі және елдің бәсекелестік артықшылықтарға қол жеткізуінің ұлттық моделін ұсынды [17] . Ол елдің тәуелсіздігін, экономикалық қауіпсіздігі мен бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін экономиканың басым салаларын айқындаған: экономиканың нақты секторының салаларын дамыту; қазіргі заманғы логистикалық инфрақұрылым мен көлік дәліздерін құру; әлемдік нарықтарда өндіруші салалардың монополиялық және олигополиялық жағдайын орнықтыру; бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ете алатын жоғары технологиялық және стратегиялық жетекші өндірістерді дамыту; ғылым мен білім салаларына басымдық беру; күшті қаржы саласын қалыптастыру және тағы басқалар.

«Бәсекеге қабілеттілік» ұғымының түсіндірмелерін талдау кезінде зерттеу объектісін таңдау мен анықтаманың кеңдігі, осы тұжырымдамаға енгізілген критерийлер саны арасындағы байланыс байқалады.

Бәсекеге қабілеттілік белгілі бір кәсіпорынның, саланың, аймақтың, елдің әр кезеңде бәсекеге қабілеттілік ұғымы нарықтық үлесті, ресурстарды пайдалану тиімділігі мен зерттеу объектісінің қаржылық жетістіктерін ғана емес, сонымен бірге жалпы қоғамның өркендеуі мен әл-ауқатын сипаттайтын критерийлердің көбеюін қамтиды.

Р. Фатхутдиновтың анықтамасы бойынша бәсекеге қабілеттілік «осы нарықта ұсынылған ең жақсы ұқсас объектілермен салыстырғанда бәсекелестік қажеттілікті қанағаттандыру дәрежесін сипаттайтын объектілердің қасиеті» [18] . Оның пікірінше, бәсекеге қабілетті қасиеті бар көптеген объектілерге өнімнен басқа нормативтік актілер, ғылыми-әдістемелік құжаттар, жобалықконструкторлық құжаттама, технология, өндіріс, қызметкерлер, бағалы қағаздар, инфрақұрылым, ақпарат жатады.

Академик Қ. Ә. Сағадиевтің еңбектерінде бәсекеге қабілеттілік халықтың жоғары өмір сүру сапасын қамтамасыз ету үшін экономиканың жоғары тиімділік деңгейіне жетуі ретінде айқындалады [19] .

Юданов А. Ю. пікірінше, нарықтық бәсекелестік - бұл нарықтың қол жетімді сегменттерінде тұтынушылардың төлем қабілеті сұранысының шектеулі көлемі үшін күрес [20] . Сонымен бірге, ол әлемде «бәсекелестік» деген бірыңғай ұғым жоқ деп санайды және бәсекелестіктің үш түсіндірмесінің (мінез-құлық, құрылымдық және функционалдық) бірін ғана қолдану керек деп санайды.

Әрине, бәсекелестіктің шешуші мәні оның жүргізу үдерісінде бәсекеге қабілетті өнімді тұтынушылар іріктеп бағалауды жүзеге асыратындығымен ерекшеленеді. Нарықтық экономиканың қалыпты дамуы кезінде сұранысқа ие өнімді бәсекеге қабілетті кәсіпорын шығаруы керек, оның жұмыс істеуінің оңтайлы жағдайларын бәсекеге қабілетті сала мен бәсекеге қабілетті ұлттық экономика жасайды.

Ф. Найт бәсекелестікті көптеген тәуелсіз бірліктер бәсекелесетін нарықтағы жағдай ретінде анықтады [22] .

Г. Л. Азоев бәсекелестікті бір мақсатқа жету үшін заңды тұлғалар немесе жеке тұлғалар (бәсекелестер) арасындағы бәсекелестік ретінде қабылдауды ұсынады [23] .

Ұсынылған анықтамаларды, «бәсекелестік» экономикалық ұғымын анықтау тәсілдерін қарастыру арқылы біз бәсекелестіктің әртүрлі субъектілер арасындағы жарыспалықтың бар екенін көре аламыз.

Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінде «бәсекелестік» ұғымын жарыспашылықтың, адалдықтың, заңдылықтың, тұтынушылар құқықтарының сақталуының талаптарына негіздей отырып мынадай анықтама берілген: «Дербес жасаған әрекеттері тиісті тауар нарығындағы тауарлар айналысының жалпы жағдайына олардың әрқайсысының біржақты ықпал ету мүмкіндігін тиімді шектейтін нарық субъектілерінің жарыспалылығы бәсекелестік деп танылады» [24] .

Көріп отырғанымыздай, бұл анықтамада бәсекелестіктің мәні (бәсекелестік), субъектілер (заңды және жеке тұлғалар, тауар өндірушілер), әрекет ету шекаралары (тиісті тауар нарығы), пайдалылығы (қажетті тауарларды өндіруді ынталандыру) көрсетілген.

Осы талаптарға сай келетін анықтаманы ресейлік экономистер В. Н. Иванов және И. А. Фокина берген. Олардың пікірінше, «бәсекелестік дегеніміз нарықта максималды пайда алу үшін тауарларды өндірудің неғұрлым тиімді шарттарын қолдану арқылы қалыптасқан кәсіпорындар арасындағы жарыспалық» [25] .

Бәсекелестік объектісі көбінесе тауарларды өндірудің, олардың тиімді алмасуының және капиталды құрудың ең тартымды шарттары болып табылады. Кең мағынада бәсекелестік тақырыбын экономикалық қызметтің ең тартымды және, демек, экономикалық тиімді нысаны ретінде қарастыруға болады.

Осы тұрғыда П. Самуэльсон бәсекелестікті бағалар мен нарықтар жүйесі арқылы объективті түрде іске асырылатындығын мұқият әзірленген, күрделі үйлестіру тетігі ретінде түсіндіреді. П. Самуэльсонның түсіндіруіндегі бәсекелестік - миллиондаған әртүрлі адамдардың білімі мен іс-әрекетін біріктірудің құралы [26] .

1 кесте - «Ұйымның бәсекеге қабілеттілігі» терминіне берілген анықтамалар

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс