Зергерлік бұйымдардың түрлері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қарағанды облысы білім басқармасының Қарағанды қаласы білім бөлімінің «№81 жалпы білім беретін мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі»

«Жас зерттеуші» оқушылардың ғылыми қоғамы

« Тіл білімі мен әдебиеті» секциясы

Тақырыбы: «Зергерлік өнер»

Орындаған:

5 «А» сынып оқушысы

Баршацкая Дарья

Ғылыми жоба жетекшісі:

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімдері Еримова М. М., Акогузова С. С.

Қарағанды 2024

Мазмұны

І. Кіріспе . . . 3

ІІ. Негізгі бөлім . . . 4

2. 1. Қазақтың қолданбалы өнері . . . 4

2. 2. Тұтынатын құрал-саймандар . . . 5

2. 3. Зергерлік өнерінде қолданылатын әдіс-тәсілдер . . . 6

2. 4. Зергерлік бұйымдардың түрлері . . . 11

ІІІ. Қорытынды . . . 12

ІV. Қолданылған әдебиеттер . . . 13

Кіріспе

Қазақтың зергерлік өнері - ерте заманнан бастау алып, халқымыздың өмірімен, тарихымен, шаруашылығымен тығыз байланыста дамып жатқан өнердің бірі. Әшекейлік заттар қашанда қыздар мен әйелдердің сұлулығын ерекшелендіріп, ажарландырып тұрады. Бұрынғы заманда ерекше мән беріліп тағылған зергерлік бұйымдардың сәнділігі әлі күнге дейін сақталған. Олардың танымалдығы әйелдердің асылдарға деген сүйіспеншілігі ғана емес, ұлттық салт-дәстүрлермен де байланысты. Бұл бұйымдардың материалдарын, нысандары мен ою-өрнектерін таңдауда көрінеді олардың барлығы сәндік ғана емес, сонымен қатар, сакральды, сиқырлы, қорғаныс функциясын іске асыра отырып, белгілі бір мағыналы жүктемені көтереді.

Жобаның өзектілігі: қазақтың ұлттық зергерлік бұйымдары тек көшпенділер мекенінде ғана емес, одан тысқары жерлерде де танымал болып келеді. Біз өз жұмысымызда зергерлік өнерінің тарихын, түрін, қасиетін, ерекшелігін қарастырып, оқушылардың білімін арттырып, жас ұрпақ арасында кеңінен насихаттау.

Зерттеу объектісі: қазақтың зергерлік өнері

Зерттеу мақсаты: қазақ зергерлік өнерінің тарихын, түрін, қасиетін, ерекшелігін қарастырып, жас ұрпақ зердесіне таныту, насихаттау.

Міндеті: қазақ зергерлік өнерге қатысты деректер жинап, саралау, сараптау.

Зерттеу тәсілдері:

• газет-журналдардан, кітаптардан деректер алу;

• ақпараттар талдап, қажетті фактілерді іріктеу;

• ғаламтор жүйесін қарау;

• ата -аналардан, таныстардан сұрау;

Зерттеудің болжамды нәтижесі:

4-5 сыныптарда зергер өнері туралы алған білімдерін, еңбек сабағында практика жүзінде зергерлік шеберліктерін жүзеге асырады.

ІІ. Негізгі бөлім

2. 1. Қазақтың қолданбалы өнері

Қазақ халқымыздың қастерлі де дәстүрлі қолөнері көптеген салаға бөлінеді. Солардың ішінде түрі жағынан да, мән-мазмұны жағынан да аса бай, өте күрделі, қиын да қызық-зергерлік өнері.

Қазақ зергерлері сәндік бұйымдарын асқан шеберлікпен, зор талғаммен жасай білген. Олар: сырға, білезік, сақина, жүзік, шолпы, шашбау, қапсырма, алқа, түйме т. б.

Зергер болу - киелі де қасиетті өнер саналған. Оған ең алдымен табиғаттан дарыған тума болу керек және талант керек. Екіншіден, ол - атадан балаға немесе ұстаздан шәкіртке ауысып отыратын қастерлі кәсіп.

Дәстүрлі зергерлік өнерде шеберлер әр түрлі құрал-саймандарды өздері жасап пайдаланған. Олардың бір қатарлары мыналар: көрік, қышқаш, төс, сым тартқыш, қайшы, таразы, түртпе, нақыш салғыштар, шапқы балға, безеуіш, тістеуік, лобзик, шарқалып.

2. 1. Тұтынатын құрал-саймандар

Темір ұсталарына қарағанда зергерлердің қолданатын құрал-саймандары да, атқаратын қызметі де, әдіс-тәсілі де көбірек болады. Зергерлік өнеріндегі әртүрлі бұйымдар жасау үшін үлгі-нұсқалар қолданылады ( образцы)

Құрал - саймандар

Құралсыз ұста - қолсыз пенде - күшің шығын . (халақ нақылы)

Іскенже - ағаштан немесе мүйізден жасалатын кішкене тістеуік, атауыз. Онымен қасып зергерлер ұсақ зергерлік бұйымдарды өңдейді.

Қайшы - зергерлердің қайшысы көлемі кішілеу, әрі жеңіл. Онымен қақталған металды қияды.

Таразы - кішкентай аспалы болады. Түрлі металл қорытпаларды, кепсер, химикаттарды өлшеу үшін зергерлер қолданады.

Сүмсуір - жуандығы қылдай алтын, күміс сым әзірлеуге болады . (можно сдеать золотую и серебряную проволк толщиной с шелк)

Шапқы балға - темір, болат бұйымның бетіне шауып, қышыр салуға арналған екі жүзі де асыл балға . ( это благородный молоток с двумя лезвиями для резки и царапания поверхности изделия . . . ) Ол төрт қырлы екі ұңғысы болады. (имеет два четырехгранных древка)

Түртпе (Су жүргізгіш, жүргізбе деп те атайды. ) Онымен металдың бетіне үздіксіз сызық жүргізуге, әр түрлі өрнек салуға, сөз жазуға болады.

Нақыш салғыштар . Металл бетіне түрлі өрнектер түсіруге, оймаштауға арналған қол құралды атайды.

Ара . Темір (металл) кесетін құрал.

Тістеуік. Ол жіңішке сымды қиюға арналған қысқаш.

Безеуіш . Қатты ағашқа сапталған, оның жүзі қашау тәрізді бір жағына қиғаш қайрылады.

Зергерлер кейде безеуіштің жүзінің ортасын егеп, екі аша кейіпке келтіреді. Ондай безеуішпен салынған өрнекті «тышқан із» деп атайды.

2. 3. Зергерлік өнерінде қолданылатын әдіс-тәсілдер

Зергерлер өнерінің әр түрлі әдіс-тәсілдері бар. Солардың ішіндегі қарапайымы әрі көп қолданылатын негізгісі «су жүргізу» болып табылады.

Су жүргізу. Қазақ ісмерлері киізден сырмақ сырғанда, кесте тіккенде бір-бірімен қатар түсетін екі түстің арасын бөлу үшін басқа түсті жіптеп жіңішке сызық бастырады. Осы тәсілді «су жүргізу» деп атайды.

Сол сияқты зергерлің өнерінде де өрнек пен өрістің арасын бөлу үшін металл бетіне жіңішке, үздіксіз сызық жүргізіледі. Бұл әдіс зергерлік өнерінде де су жүргізу деп аталады.

Су жүргізуді үйрену үшін мыс, жез қаңылтырға түзу сызық, ирек, бір-біріне паралель сызықтар жүргізіп жаттығу қажет. Содан соң шебер овал, ромб, төртбұрыш, үшбұрыш, тағы сондай сияқты әр түрлі мәнерде су жүргізіп, қолды әбден жаттықтырып алып, жұмысты жайлап күрделендіреді.

Жону . Металға түрлі сызық-сызық оймыштап өрнек салуды жону деп атайды. Жону зергерлік өнерінің күрделі түрі. Жонуға мыс, жез, қола тәрізді металлдар қолайлы болады. Алдымен жонылатын металлдың бетіне қажетті өрнекті түсіріп алу керек.

2. 4. Зергерлік бұйымдардың түрлері

Зергерлердің аса көп жасайтыны - әйелдердің әшекей бұйымдары. Қазақ әйелдері кеуделеріне алқа , құлақтарына сырға, шаштарына шолпы, білектеріне білезік, саусақтарына жүзік таққан.

Кеудеге тағылатын әшекейлер қатарына түрлі түсті, сәнді түйреуіштерді, асыл тасты тұмарларды, күмістен соғылған түймелер , ілгешектерді жатқызуға болады.

Бір-біріне үзбелеп бекітілген үлкенді-кішілі өрнекті алқалардан құралатын салмақты да салтанатты өңір-жиектер аса көзтатарлық әсем болады. Қатар-қатар тізбектелген тастар қондырылып жасалған тамақ алқа асыл матамен әдіптеледі. Ал інжу-маржан қадалған тамақшалар - қыздар жиі тағатын бұйымдар.

Қыз келіншектер аса сүйіп тағатын әсемдік бұйымның бірі - сырға . Қазақ зергерлері сырға жасаудың тым көне сырларын меңгерген. Қазақ зергерлері жасайтын ай сырға, тас көзді сырғ а, күмбез сырға, қозалы сырға, салпыншақ сырға, шұжық сырға, сабақты сырға, шашақты сырға деген сияқты әр өңірде алуан аталатын түрлері өте көп.

Келесі зергерлік бұйымдардың бір түрі - қыз-келіншектер шаштарының ұшына тағатын - шаш теңге, шолпы, шашбау деп аталатын әшекейлер болған. Шаш теңгелер мен шолпылар көп жағдайда әсем шиыршықталған күміс үзбе бауларға бекітілген тоғыз теңгеден тұрады. Тоғыз - қазақ ұғымында киелі сандардың бірі. Олар бір-бірімен ұзыннан ұзақ жалғасып, шаштың ұшына бірге өріледі. Шаштың ұшында салбырап тұрған әшекейлер қыз жүрісіне үн қосып, әсем әуен шығарады. Шашбау бір-біріне сым үзбелер арқылы бекітіледі. Орталарына асыл тастардан көз қондырылған теңгелер тізбегінен құралады. Ұшы сәнді шашақпен немесе күміс әшекейлермен әсемделеді. Шашбау шаштың түбіне бекітіліп, бұрыммен бірге салбырай төгіліп тұрады.

Әйел әшекейлерінің ішінде ертеден келе жатқан және күні бүгінге дейін кең қолданылатын әсемдік бұйым - білезік . Бірнеше бөлшектерден құралған, ашпалы-жаппалы, сом темірден тұтас құйылған жұмыр түрлері болады. Соған орай оларды сом білезік, жұмыр білезік, қалта білезік, қақпақ білезік, бес білезік, сағат білезік деп әр түрлі атайды. Білезіктер көбінесе күмістен соғылады.

Әйелдердің саусақтарына тағылатын зергерлік бұйымдардың бір түрін жүзік немесе сақина деп атайды. Зергерлер алтыннан, күмістен құйып, қақтап, соғып, шекімелеп, қара ала жүргізіп шиыршық темірден торлап, небір тамаша өрнектер салып, асыл тас қондырыпалуан түрлі жүзіктер жасаған. Олар жасалу түрі мен қолданылу ретіне қарай отау жүзік, жималы жүзік, тасбақа жүзік деп аталған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.