Дін саласындағы негізгі мемлекеттік саясат сектаның рухани рөліне қызмет ету
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысында Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі қарастырылады. Дінтану пәнінің ғылыми негіздерін ескере отырып, Қазақстанның дәстүрлі діндерінің толеранттылық қағидалары мен ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі діннің ролі талданады.
Зeрттeу тaқырыбының өзeктiлiгi. Дін мәселелері кез келген мемлекет үшін негізгі және маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Қазақстандағы қазіргі діни ахуал басқа елдерге қарағанда ел ішіндегі және сыртындағы экономикалық және құқықтық жағдайға тікелей байланысты. Сонымен қатар, мемлекет ішіндегі ұлтаралық және конфессияаралық қатынастарға да байланысты. Осы тұрғыдан алғанда, Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықпен, түрлі ұлт пен конфессия өкілдері арасында өзара түсіністікпен ерекшеленді. Сондай-ақ, Мемлекетіміз толеранттылық, дінаралық шынайы диалогты қолдау және конфессияаралық мәдениетті қалыптастыру шаралары мен қоғамда діни экстремизмнің алдын алу жұмыстары қажетті деңгейде жүргізілді. Халықтың барлық топтары үшін экономикалық, әлеуметтік, мәдени және рухани дамуға тең мүмкіндіктері бар демократиялық және зайырлы мемлекет құру қазақстандықтардың көпшілігінің жетістігі болып табылады. Қазіргі қоғамда кез келген мемлекеттің ең қымбат құндылығы - қоғамдағы тұрақтылықты қорғау. Соңғы екі онжылдықта әлемде болып жатқан сан алуан өзгерістер қоғамның тұрақтылығына үлкен әсер ететіні бәрімізге түсінікті. Тұрақтылығын жоғалтқан қоғам, ертеңгі күннен үмітін үзген қоғам. Әрине, бұл қоғамның тұрақтылығы жер қойнауындағы қазба байлыққа, халық санына, жер аумағы мен елдің жағдайына байланысты. Тұрақтылық пен халықаралық сенім бар жерде ұрпақ тәрбиесіне, оның ғылыми тұрғыда дамуына көп көңіл бөлінетіні де мәлім.
Қоғамдағы тұрақтылықтың іргелі негізі - толеранттылық, сыртқы әлемге ашықтық, диалогқа ұмтылу және ұлттық құндылықтарды сақтау және дамыту кезінде ұлттық қауіпсіздікті қорғауға арналған жобаларды тиімді пайдалану. Мемлекетке ұйымдасқан қоғамнан асқан қолдау жоқ. Біріншіден, қазіргідей күрделі кезеңде мемлекет өмірінің маңызды факторына айналған тұрақтылық - қоғамдағы келісімнің жемісі, ұлттар достасығының алтын тамыры болмақ.
Диссертация тақырыбының зерттелу деңгейі. Тәуелсіздік жылдарында мемлекеттік биліктің қайнар көзі болып табылатын халқымыздың рухани өмірі мен діни көзқарасында көптеген өзгерістер болды. Көптеген этностар мен түрлі дін өкілдерінен тұратын зайырлы қазақ қоғамы қалыптасты. Қазіргі Қазақстандағы қоғамның тұрақтылығы - қазақ елінің үлкен жауапкершілігі, сынағы деуге болады. Қaзaқ даласын, қaзaқты доcтықтың киeлi шaңырaғынa тeңeceк, түрлi ұлттар оның aлтын уықтaры icпeттi. Бiр шaңырaқ acтындa түрлi ұлттар мәдениетінің өзaрa cыйлacтығы мeн құрмeтi Қaзaқcтaнның көпұлттылық, дін aрaлық қaтынacы, тұғыры биік caлиқaлы caяcaтын қaлыптacтырып, оны icкe acырып отырғaн Мeмлeкeт бacшыcының болaшaққa aйқын болжaм жacaуының, хaлқының күш-қaйрaтын eл игiлiгiнe acырудың caрa жолын тaбa бiлуiндe. Қазақтың ұлттық идеясы. Яғни, еліміз егемендігін алып, егемендігін жариялағалы бері қоғамдағы тұрақтылық, еліміздегі ұлтаралық келісімді нығайту, діни тәрбиеге көңіл бөлу, ұлтаралық және діни халықаралық ынтымақтастықты орнату еліміздің ең басты жетістігіне айналды.
Бүгінде елімізде жалпы адамзаттық және алуан түрлі діндердің тәжірибесі жаңа даму жолына түсті. Діни және ұлтаралық келісімнің қалыптасып келе жатқан жарқын үндестігі рухани-гуманитарлық және құқықтық caяcи істердің тиiмдi жүргiзiлуiнe орасан зор үлeciн қоcудa. Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі - бүгінгі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі. Cондықтaн дa eл болaшaғы, caуaтты дa caнaлы жacтaр тәрбиeлeудe дiни, рухaни тәлімнің caлмaғын caрaлaй отырып, дінаралық қaрым-қaтынacтaғы толeрaнттық caнa мeн мiнeз-құлық үлгiciн қaлыптacтыру жәнe бүгiнгi дiни тәрбиeнiң жeтicтiктeрiнe cүйeнe отырып, діни тұрақтылықты қамтамасыз етуге арналған мемелекеттік жобалар мен бағдарламалар моделін дінтанулық және саяси тиiмдiлiгiн тәжiрибe aрқылы aнықтaуымыз қaжeт.
Жұмыстың нысаны мен пәні. Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі тақырыбы аясында Мемлекеттік мекемелер мен органдардың Мемлекеттік жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асырудағы нәтижелері мен орындалу деңгейінің статистикасын анықтап, дінтанулық, саяси, ғылыми-тәжірибелік сараптама жүргізу.
Диcceртaциялық жұмыcтың мaқcaты мeн мiндeтi: Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі: Қазақстандағы діни ахуал және ұлтаралық қарым-қатынас мәселелерінің теориялық және әдістемелік негіздерін анықтау (педагогикалық, дінтанулық, психологиялық); Қазақстан Республикасындағы экстремизм мен терроризмнің алдын алудағы мемлекеттік бағдарламалар жобасын талдау; Діни экстремизмнің алдын-алудағы мемлекеттік ұйымдар мен қоғамдық құрылымдардың жүйесін талқылау; Әлемдік саясаттағы діни ықпалдар: жахандану әлеміндегі ислам ұйымдарының рөлін анықтау; Діни тұрақтылықты қамтамасыз етудегі дінаралық толеранттылық принциптерінің мәнін ашу, ғылыми еңбектерді талдау, зерттеу пәнін қарастыру; Дүниежүзілік қоғамдастықтың діни әлемдегі шиеленістерді шешуге деген ұмтылысына қысқаша сипаттама беру және дінтанулық зерттеу жұмыстарында қолданылатын тиімді іс-шараларды саралап жинақтау; Діни экстремизмді ескерту, алдын-алу және оның жолын кесудегі құқық қорғау органдары әрекетінің тәжірибелік статистикасына шолу; Ғылыми зерттеулер арқылы Қазақстан Республикасы Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы заңының діни қатынастарды реттеудегі рөлін анықтау.
Теориялық маңыздылығы. Зерттеу жұмысы ғылыми деңгейде қарастырылғандықтан мұндағы келтірілген ғылыми деректер мен дәлел-дәйектер, дінтанулық, мәдениет пен өркениеттің дамуына өз үлесін қосады деген сенімдемін. Зерттеу тақырыбының алға қойған мақсатына жету жолында көптеген ізденістермен, теориялық және практикалық зерттеу тәсілдері қолданылды.
Диссертациялық жұмыстың жаңалықтары: Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттеріне сәйкес келетін ғылыми жаңалықтар:
oo Қазақстандағы діни ахуал және ұлтаралық қарым-қатынас мәселелерінің діни және тарихи тұрғыда талдау;
oo Түркі мемлекеттерінің саяси және мәдени өміріндегі ислам дінінің рөлі мен маңызын және түркі ғалымдары мен ойшылдарының оң тәжірибесін Қазақстандағы ислам дініне қолдану мүмкіндіктерін ескеретін ұсыныстарды қабылдау;
oo Қазақ халқының дәстүрлі діні - ислам құндылықтарының ұлтаралық келісімді қалыптастырудағы рөлі;
oo Қазақстан Республикасындағы экстремизм мен терроризмнің алдын алудағы мемлекеттік бағдарламалар жобасы мен ұйымдар мен қоғамдық құрылымдар жүйесі статистикалық және ресми ақпараттық негізде сұрыптау;
oo қазіргі әлемнің рухани жаңғыру үдерісіндегі діннің мүмкіндіктері және оның қауіп-қатерлерге қарсы әрекетін дәлеллдеу;
- тарих беттеріндегі Ислам дінімен байланысты барлық экстремистік, террористік, радикалды топтар мен ұйымдардың ішінде Жиһадтың орны және рухани ықпал ету деңгейі ғылыми психологиялық тұрғыда талдау;
Қорғaуғa ұcынылaтын тұжырымдaмaлaр. Ғылыми-зерттеу жұмысы барысында қол жеткізілген негізгі ғылыми жаңалықтарға сәйкес келесі ғылыми нәтижелер қорғауға жіберілді:
- көпұлтты және көпконфессиялы мемлекет бола отырып, қазақ халқының дәстүрлі діні - ислам құндылықтарының этносаралық келісімді қалыптастырудағы маңыздылығы;
- Қазақстан Республикасындағы экстремизм мен терроризмнің алдын алудағы мемлекеттік бағдарламалар жобасы және діни экстремизмнің алдын-алудағы мемлекеттік ұйымдар мен қоғамдық құрылымдардың жүйесі;
- Мемелкеттік бағдамаларды дін саласындағы отандық ғалымдардың діни ғылыми тұжырымдарымен толықтыру;
Қолданбалық маңызы. Осы диссертацияны жоғары оқу орындарында исламтанушы, дінтану, теолог мамандарға, тарихшыларға, медресе шәкірттеріне, жалпы осы салада ізденушілерге пайдалануға болады.
Зерттеу әдістемесі. Диссертациялық жұмыста төмендегідей әдістерді қолданып жазуға мән берілді:
- деректер жинау, сұрыпталған айғақтарды ғылыми жүйеге келтіру, яғни эмпирикалық әдісті ұстану;
- мағлұматтарға сипаттама жасап, салыстыру әдісі;
- талдау, жинақтау, тұжырымдау, жіктеу, яғни теориялық әдіс.
Зерттеу жұмысының талқылануы мен сыннан өтуі: Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі атты тақырыбындағы диссертациялық жұмысында Қазақстандағы зайырлы қоғам принціптеріне сәйкес діни тұрақтылықты қамтамасыз ету саясаты қарастырылады.
Зерттеу жұмысы бойынша жарияланымдар. Диссертациялық жұмыстың желілері Қазақстан жоғары мектебі халықаралық ғылыми-педагогикалық журнал ҚЖМ №1-2024 03-04. айында жарияланды. Екінші
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДІНИ АХУАЛДЫҢ ТАРИХИ СИПАТТАМАСЫ
0.1 Тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстандағы діни ахуалдың қалыптасу негіздері
Тәуелсіздік жылдарында елімізде жүргізілген күрделі саяси-экономикалық реформалар мен өзгерістер барысында мемлекеттік биліктің қайнар бұлағы болып табылатын халқымыздың рухани өмірі мен діни көзқарастары толыға түсті. Алайда, әртүрлі бағытта дамып, бүгінде көптеген этностар мен түрлі діндерді ұстанатын зайырлы Қазақстан қоғамы қалыптасты. Халықсыз билік болмайды, дінсіз халық болмайды демекші - ұлт тұтастығы, дін тұтастығы мен мемлекет тұтастығы арасында тікелей байланыс орнады. Көптеген этностар мен діни нанымдардан тұратын қоғамымызда өтпелі кезеңде мемлекеттің ішкі тұрақтылығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі діннің рөлі, халықты өндіргіш күші ретінде ұйымдастырудағы күші, халықаралық қатынастардағы маңызы арта түсті.
Елімізде негізінен екі негізгі дін бар деп айта аламыз. Бұл ислам және христиандық. Ислам дінін ұстанатын 24 этникалық топ бар және халықтың шамамен 67-70 пайызын құрайды. Республика халқының 58 пайызын қазақтар құрайды, олардан басқа ұйғырлар, татарлар, өзбектер, түріктер, күрдтер, дүнген, шешендер, әзірбайжандар, башқұрттар, ингуштар, балқарлар ислам дінін ұстанады және ел ішінде сүнниттік жолды ұстанады [1].
Қазір таңда Қазақстанда 3 мыңнан астам мешіт бар. Бұл арада исламның Қазақстанның негізгі діні екенін және үйлестіруші, ұйымдастырушы, біріктіруші күш ретінде халқымыздың тарихында маңызды орын алғанын айта кеткен жөн.
Христиандардың саны аз болғанымен, ең көп бөлінген топ протестанттар. Қазақстандағы негізгі протестанттық шіркеулер: Евангелиялық христиан баптистері, жетінші күн Адвентистері және Лютерандар. Біздің елдегі баптисттердің саны 10-15 мың адамды құрайды, бірақ олардың приходтарының саны 300-ден асады. Сондай-ақ, кейбір баптисттік топтардың ресми органдарға тіркелуден бас тартатынын атап өткен жөн. Лютерандық орталығы Астана қаласында орналасқан, 70-ке жуық діни бірлестіктер бар, негізінен немістер арасында кең таралған [2, 5-б.].
Елімізде шетелдік миссионерлерді атап айтқанда 8 мұсылман, 33 православ, 172 католиктер, 133 протестанттық діни ұйымдар жұмыс істейді. Кейінірек католиктік, протестанттық және дәстүрлі емес діни құрылымдар белсенді жұмыс істейді. Иегова куәгерлері бірлестігінің миссионерлік қызметі қарқын алуда. Иегова куәгерлері - Қазақстанда саны артып келе жатқан конфессия ретінде қарастыруға болады. Иогова куәгерлері діни орталығы Алматы облысының Есік қаласында орналасқан. Йогова куәгерлерінің 79 діни бірлестігі әділет органдарында ресми тіркелген, сондай-ақ 30-дан астам локалды қауымдастықтары да бар. Иогова куәгерлерінің саны шамамен 20 000-ға жуық. Діни бірлестіктердің құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында 1999 жылы Қазақстан діни бірлестіктер қауымдастығы құрылды. Бұл бірлестік 200-ге жуық діни бірлестіктерді тіркеуге алды деген статистикалық негідерге арқа сүйейміз.
Сонымен қатар, АҚШ-та ХХ ғасырдың басында Жаңа Апостолдық шіркеулер протестантизм, пятидесятник, методизм және меннонизм құрылды. Бұл ағымның ірі елді мекендері Қарағанды және Алматы қалаларында орналасқан. Евангелист христиандар елшілер рухындағы жұмысында белсенділік көрсетуде. Қазіргі уақытта 3000-ға жуық адамды біріктіретін 40 қауымдастық бар. Америкалық және Оңтүстік Кореялық уағызшылардың миссионерлік қызметі нәтижесінде елде Пресвитериандық қозғалыс кең өріс алуда. Шетелдегі діни орталықтар Американдық және Корейлік уағызшыларға өзара жәрдем акцияларын ұйымдастырады. Елде 20-дан астам Пресвитериандық бірлестіктер де бар. Белгілі бірлестіктер - Грейс-Благодать, Бірінші Пресвитериандық шіркеу, Алматы аймақтық Пресвитериандық шіркеу.
Штаб-пәтері Лос-Анджелесте орналасқан Грейс-Благодати діни бірлестігі еліміздің заңнамасына қайшы әрекет жасады. Ал Мун Сан Ман діни бірлестігі халықаралық ұйымдардың атын жамылып дәріс оқыды. Саентология діни бірлестігі медициналық қызметпен айналысып, адамдардың денсаулығына зиян келтіргені анықталды. Осы діни бірлестікке тиесілі Битса клубы жабылды. Жетінші күн Адвентистері Республикалық қоғамдастық орталығы Жетінші күн Адвентистері Христиандары Солтүстік Қазақстан конференциясы Астана қаласында орналасқан Жетінші күн Адвентистері Оңтүстік Одағының құрамына кіреді. Елдегі Евангелиялық қозғалыс негізінен немістер арасында кең таралған. Елімізде лютерандық шіркеудің 70-тен астам діни бірлестіктері бар.
Шетелдік миссионерлердің Агапе, Жаңа өмір, Жаңа Аспан, Жақсы Хабар және т.б. сынды дәстүрлі емес Протестанттық бағыттардың сандары артып келуде. Саентология шіркеуі 1950 жылдары АҚШ-та пайда болған. Оның негізін қалаушы Рон Хаббард (1911 - 1986 ж.ж.). Рон Хаббард өзінің идеясын Дианетика: психикалық денсаулықтың заманауи доктринасы атты кітабында топтастырды. Саентология шіркеуі діни бірлестігі Алматы, Қарағанды, Семей қалаларында ресми түрде тіркелгені мәлім. Саентология шіркеуі Ресей, АҚШ, Англия және Австралиядағы саентология ұйымдарымен тығыз байланыс орнатқан.
Елімізде ең алғашқы экстремистік ұйымдардың бірі Хизбут-Тахрир азат ету партиясының заңсыз қызметі қоғамның наразылығын тудырды. Хизбут-Тахрир ұйымының мақсаты - Ислам атын жамылып, дінаралық татулық мен келісімге нұқсан келтіріп, бейбітшілікті жою еді. Хизбут-Тахрир Орталық Азия елдерінің мемлекеттік құрылымын мойындамайды және осы аймақта халифат құруды көздейді. Бұл ұйымның күресі үш бағытта жүргізіледі: идеологиялық күрес, идеологиялық революция, билікті басып алу. Соңғы жылдары мұсылмандар арасында келіспеушіліктер мен талас-тартыстар пайда болды. Ал экстремизм, діни фанатизм, лаңкестік идяларға төзімсіздік исламға жат ұғым [3, 11-б.].
2008 жылы ҚР тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев халыққа жолдауында Қазақстан халықтық терроризм мен діни экстремизмге қарсы күрес жөніндегі халықаралық коалицияның белсенді мүшесі ретінде өз позициясын толығымен нығайтуға ниетті деп атап көрсетті [4, 31-б.].
Елімізде Әл-Қаида, Мұсылман бауырлар, Талибан, Лашкар-Тайба, Сұр құрт, Өзбекстан ислам қозғалысы және т.б. Террористік ұйымдардың қызметтеріне тыйым салынады.
Қазіргі таңда жұмыссыздар, өмірден өз орнын таба алмағандар, рухани ізденіс үстінде жүргендер, жеке және отбасылық өміріндегі психологиялық қиындықтарға төтеп бере алмаған, діннен сауатсыз жастар жат пиғылды миссионерлердің үгіт-насихаттарының жетегінде кетті.
Еліміздегі жаңа культтердің бірі - Бахаи сенімінің негізін Баб лақап атымен танымал Сейед Әли Мұхаммед қойған. Бахаи сенімінің жоғарғы ұйымы - Әділдік Үйі. Израильдің Хайфа қаласында орналасқан. Елде 1994 жылы Бахаи дінінің Ұлттық рухани ассамблеясы тіркелген. Қазіргі уақытта Бахаи ұйымының 80-нен астам қауымдастығы бар. Кейбір деректерде бір ғасыр бойы қалыптасқан Бахаи дінін әлем бойынша бес миллионға жуық ұстанушылары бар делінген. Бұл айналып келгенде Қазақстандағы діни бостандық вакумын өз мүдделеріне пайдаланып, жат пиғылды идеологиялар топтап келді.
Ислам діні елімізге күшпен емес, бейбіт жолмен келді. Шығыстанушы А.Дербісәлінің айтуынша, Ислам діні барша адамзатты, оның ішінде жастарымызды ненің жақсы, ненің жаман екенін түсінбейтін етіп тәрбиелеудің айқын жолы екенін дәлелдеудің қажеті жоқ. Дін - барлық ғылымның, рухани дамудың, мәдениеттің негізі,-деген [5, 142-б.].
Қазақстан Республикасының Конституциясында ар-ождан бостандығы мен діни сенім бостандығы принциптері, әртүрлі конфессиялы азаматтардың өз діни бірлестіктерін құруға тең құқығы, мемлекет пен шіркеудің бөліну қағидаттары бекітілген. Сондай-ақ діндер мен діни бірлестіктердің әлеуметтік қызметтерін реттеудің халықаралық тәжірибесіне сүйене отырып, басқа да бірқатар нормативтік-құқықтық актілер дайындалды. Қазақстандағы кез келген діни бірлестіктердің қызмет етуінің нормативтік-құқықтық базасы белгілі бір дәрежеде дамығанына қарамастан, діннің мәртебесі, оның қоғам өміріндегі нақты орны мен рөлі, яғни діни бірлестіктердің мәртебесі, кеңістігі мен шекаралары, діннің қоғамның әлеуметтік-саяси және рухани салаларына әсері әлі нақты анықталған жоқ. Бұл елдегі белгісіздік, әсіресе оның жағымсыз салдары елдегі қазіргі діни ахуалда орын алған жаңа тенденцияларға байланысты анық байқалады.
Әрине, бұл күдік туғызатын жаңа діни ағымдар мен ұйымдардың рухани догмалары негізінде жансақ діни наным-сенімнің пайда болғанын байқаймыз. Мұндай белгілер діни фундаментализм және діни экстремизм ретінде көрінісін табады [6, 210-б.].
Еліміздегі діни ахуалдың біршама өзгергенін көріп отырмыз. Діни жағдайлардың бір орталыққа емес, түрлі формада жұмыс істеп, елдегі секталарда өз мүддесін қорғап, ұлтымыздың болашағы саналатын жастарымыздың санасын улап жатқан жағдайларда аз емес.
Қазіргі Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы діни қызмет туралы заң 1992 жылы 15 қаңтарда асығыс қабылданғаны белгілі. Еуразияның кіндігінде орналасқан біздің заңнамамыздағы кейбір осал тұстардың кесірінен қазақ жерінде дін атын жамылған кейбір шетелдік діни топтар пайда болды. Ислам дінінің атын жамылған кейбір радикалды топтар өз идеяларын дәріптеп, елімізде халқымыздың санасын улап, өз қатарларына кіргізіп, халқымыздың өмір салтын, өмірге көзқарасын кері қарай бағыттап, халқымыздың мәдениеті мен өркениетін бұзу үстінде.
Жат ағымдарға кіріп кеткен қарагөз қазақ жастары да аз емес. Олар өздерінің адасқандарын бірден ұғына алмады. Әсіресе тағдыры бұзылған, қиын жағдайға түскен яки жұмыстан шығып қалған, өзінің отбасынан да қайырым көрмей, азап шегіп жүрген жандарға қайырымдылық жасаған болып, өз іштеріне тартатын секталар да елімізде кең жайылғаны жасырын емес. Азаматтарымыздың бастарын арам уағыздарымен, тәтті уымен улаған секталар оның және ағайындарының дүние мүлкін иемденді. Осындай кедергілерге тап болған азаматтарымыз да секталардан пайда тауып жатқанын түсінбейді. Оның уланған санасына жақындарының сөзі де өтпейді [7].
Көптеген жас жеткіншектер, еліміздің болашағы саналатын жас ұрпағымыз Иегова куәгері, Кришна сектасы, Саентология шіркеуі т.б. секталарға кіріп, қай бағытта, қай сектанттық бағытта өмір сүретінін білмей жүріп, өмірде ата-ана өсиетін тастап, теріс те бұрыс жолдарға түскен жағдаяттар белең алды.
Ел ішіндегі адамдарды ішкі қақтығыстарға, тіпті бір ұлттың өзі ыдырап, бір-бірімен күресуге апаратын келеңсіздіктерден аулақ болу үшін алдын ала тәртіп орнату керек. Сондықтан діни ұйымдар мемлекеттің қатаң бақылауында болуы тиіс. Елімізде қабылданған жаңа заң осы мақсатқа қызмет ететініне сенім артты. Бұл кез-келген мемлекетті ішкі және сыртқы қауіп-қатерден қорғап, қауіпсіздігін қамтамасыз ететін мемлекеттің заңы. 1992 жылғы заң асығыс қабылданды, ал жаңадан қабылданған заң теория және практикалық негізде мемлекеттің игілігі мен халық бірлігіне, мемлекеттің тыныштығы мен одан әрі дамуына әсерін тигізеді деген ізгі ниетке сүйенді [8, 4-б.].
Қазақстан зайырлы мемлекет болғандықтан ресми идеология дінге қатысты салыстырмалы түрде бейтарап: ол діни де, дінге қарсы да емес. Қазіргі Қазақстандағы дін жағдайы авторитарлық, тоталитарлық және теократиялық басқару жүйесі бар мемлекеттерден түбегейлі ерекшеленеді.
Қазақ жерінің діни толеранттылық пен конфессияаралық келісім бастамасының тамыры тереңде жатқанын және ежелгі дәстүрге өте бай екенін айта кеткен жөн. Ежелгі заманнан бері Қазақстан әртүрлі мәдениеттер мен діндердің тоғысқан жері болды. Қазіргі Қазақстан жерінде бірнеше ғасырлар бойы атеизм, зороастризм, манихейлік, буддизм, христиандық және Ислам сияқты әртүрлі наным-сенімдер бейбітшілікте қатар өмір сүрді, яғни толеранттылық пен конфессияаралық келісімнің үлгісі болғаны баршаға аян.
Сондықтан, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев: Қоғамдағы ұлтаралық және конфессияаралық келісім мен ізгі ниетті одан әрі нығайту үшін қажетті қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету,-деген сөзі конфессияаралық татулықтың бстамасы болды [9, 66-б.].
Дәстүрлі діндерден ХІХ-ХХ ғасырларда ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін батыс қоғамында көптеген тәуелсіз жаңа діни қозғалыстар пайда бола бастады, олардың нақты санын анықтау мүмкін емес, өйткені олар күн сайын көбейіп келді. Әлемде жүз алпыс миллионнан астам адам өздерін осы діни ағымдардың мүшесіміз деп санайды. Жаңа дәстүрлі емес діни ағымдардың бірыңғай ғылыми атаулары да жоқ. Діни танымдық әдебиеттерде, Газет-журналдарда, БАҚ беттері мен ғаламтор беттерінде Ірітікі салушы топтар, дәстүрлі емес діни ғұрыптар, жаңа діни қозғалыстар т.б. әртүрлі тіркестермен танылып келді. Қазіргі қоғамда бұл құбылыс діни секта деген жалпы атаумен берілген. Бұл зерттеу дәстүрлі көзқарас тұрғысынан ұлттық құндылықтар мен діни көзқарастар негізінде қарастырылады. Діни секта термині әлеуметтік мағынада дінде дәстүрлі емес діни ағымдар ретінде қолданылады, ал заң ғылымында бұл термин діни ұйымды, діни бірлестікті, конфессияны, конфессияны қамтиды. Ал заң шығаруда секта термині қолданылмайды. Енді діни секта қызметінің әлеуметтік-құқықтық аспектілеріне тоқталайық:
Секта сөзі (латынның secta - ой жүйесі, ілім, бағыт) - дін ішіндегі оппозициялық топ. Шіркеуде болып жатқан түрлі жағдайларға қанағаттанбаған бұл топ әдетте ерекше деп танылады, кейде оқшауланып, негізгі діни бағыттан ажырай бастайды. Секта ежелгі гректер арасында αίςεσις - ілім, бағыт, мектеп деген мағынаны да білдіреді, ал оның этимологиялық мағынасы латынның sequi, яғни іздену, бағыну деген сөзінен шыққан. Соңғы кезде батыстық дін ғалымдары алғашқы екі ұғымды (жалған ілім, құдайға тіл тигізу) синоним ретінде қолдана бастады. Заңнамада секталар қоғамдағы әрекеттеріне қарай деструктивті немесе тоталитарлық секталар деп аталады. Деструктивті секта - дәстүрлі діндерден бөлініп, оларды дін ретінде мойындамайтын, өздерінің жеке көзқарастарымен діни догмаларын қалыптастырған және қоғамның ішкі тұрақтылығына кері әсерін тигізетін шектеулі көзқарастағы адамдар тобы. Тоталитарлық секталардың жетекшілері заңға қайшы келетін қылмыстық әрекеттерге жиі барады, топтың қарапайым мүшелерінің санасын жаншып, оларды тоталитарлық әдістермен бағындыру үшін түрлі айла-шарғыларды қолданады.
Ғылыми жұмыста дәстүрлі емес діни ағымдармен қатар айтылған спиритизм, оккультизм және магияға ерекше орын берілмеді, өйткені бұл ілімдер діни сипатта болғанымен, олардың діни жоралғылары діни сипатта емес. Белгілі бір уақыты және белгілі бір қалыптасқан доктриналар болмағандықтан, олар діни емес, эзотерикалық ілім ретінде қарастырылады.
Діндер дәстүрлі және дәстүрлі емес болып екіге бөлінеді. Дәстүрлі діндер - ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, қоғамдық және отбасылық қатынастардың нормалары, сондай-ақ белгілі бір халықтың өмір сүру формасы мен мәдениетін теріске шығармай, ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып ерекше құбылыс. Дегенмен, әртүрлі қоғамдардың дәстүрлі діндерге деген көзқарасы әртүрлі болуы мүмкін, мәселен, Ресейде дәстүрлі дін болып саналатын православие Жапонияда дәстүрлі деп саналмауы мүмкін және керісінше. Ал дәстүрлі емес діни ағымдар - негізгі діндерден бөлініп, қоғамда тарихи-мәдени қалыптасқан құндылықтар мен дәстүрлерді мойындамайтын діни ағымдар ретінде танылады.
Дәстүрлі емес діни ағымдар негізінен Батыс қоғамында пайда болды. Олардың пайда болу жағдайлары күрделі. Бұл діни секталардың дамыған елдерде пайда болуына әсер еткен факторлар және олардың таралу процестері біздегіден өзгеше, олар - қоғамдағы әлеуметтік-психологиялық мәселелер де жастар, студенттер, зиялы қауым, өнер жұлдыздары мен қалың жұртшылықтың арасында тарауына ықпал етті. Күнделікті өмірден еш өзгеріссіз қаныққан олар бақытты материалдық игіліктерден емес, рухани дүниелерден іздейді. Осыны пайдаланған Батыс қоғамы адамның рухани бостандығын өз мүдделеріне бұрмалады [10, 16-б.].
Қазіргі заман - ақпараттық технологияның, яғни ғылым мен білімнің дамыған уақыты. Бұл ғылым бір жағынан адамзат руханиятының дамуына пайдасын тигізсе, екінші жағынан тұлғаның қалыптасуына зиянын тигізеді. Мысалы, қарқынды дамып келе жатқан мемлекеттер арасындағы саяси және мәдени байланыстар, ақпарат алмасуға, бұқаралық ақпарат құралдарына, интернетке жылдам қол жеткізу. Адамның бұл ақпарат пен идеаларды жүйелі түрде қабылдап, қорыта алмауы, уақыт тапшылығы оның психологиясына кері әсерін тигізіп, психикалық депрессияға ұшыратады.
Әлемнің дамыған елдерінде дәстүрлі емес жаңа діни ағымдардың таралуы, экономиканың біржақты дамуы, мәдени-рухани құндылықтарға немқұрайлы қарау, рухани деградация, жұмыссыздық, инфляция, тәртіпсіздіктер, маскүнемдік, нашақорлық, жезөкшелік, терроризм, экологиялық тағыда басқа проблемалар басты себеп болды. Осындай күрделі мәселелердің шешімін таппаған адам санасының қандай да бір рухани қолдау іздеуі заңдылық. Ол кезде ол тұрақты мәдени-рухани атмосфераны қамтамасыз ете алмайды, өйткені дәстүрлі Батыс мәдениеті тоқырау кезеңін бастан кешіріп, діни құндылықтардың деградациясы күшейе түсті. Дәстүрлі діндер бұл әлеуметтік мәселелерге қарсы тұра алмай, керісінше қолдау көрсетті. Осы келеңсіздіктердің салдарынан қарапайым халықтың руханиятқа деген талабы арта түсті.
Атақты дін зерттеушілері К.В.Кислюк пен О.Н.Кучер еңбектерінде: неохристиандық бірігу; нео-шығыс культтері; саентология бағыттылығы; синтетикалық діндер; неопаганизм; шайтанға табыну т.б. Біз осы соңғы ғалымдардың тұжырымдарымен санасуға келеді, өйткені олар генетикалық тұрғыдан дұрыс. Олай болса, дәстүрлі емес діни ағымдарға тән ортақ белгілерді атап өтсек: харизматикалық жетекшілік - сектаның негізін қалаушы жоғары күштің немесе мистицизмнің билігінің иесі, құдайлық немесе ерекше хикмет иесі, сондықтан оның билігі толық болуы керек. Өз сенімінің абсолютті ақиқатына берілу, басқа наным-сенімдерге төзбеушілік, ұлттық құндылықтарды менсінбеу, өшпенділік, сенім мен рәсімнің барлық мақсаттарға қызмет ету, құпиялық - іс-әрекеттердің түпкі мақсаттары мен салдарын жасыру, ішкі және сыртқы мүшелерге арналған қосарлы мақсаттағы доктриналардың болуы, секта мүшелерінің басқа ақпаратты алуына тыйым салу, дәстүрлі діндердің қасиетті кітаптарының мәтіндерін наным-сеніміне қарай әртүрлі түсіндіру, секта мүшелерінің арасында жаңа менталитет қалыптастыру үшін адам санасын басқарудың әртүрлі әдістерін қолданады.
Дәстүрлі емес діни секталардың қоғамдағы рөлі адамдарға, олардың дәстүрлі отбасылық қарым-қатынастары мен тұрмыс-тіршілігіне елеулі проблемалар туғызды. Дінтанушылар қалыптасу процестерін екі-үш кезеңге бөліп қарастырады. Бірінші кезеңде оның өзіндік мәдениеті қалыптасып, рухани ортаның діни санасына сіңеді, екінші кезеңде консолидация жүреді, яғни әлеуметтік орта мен дәстүрлі діндер арасындағы байланыс теріс сипатқа ие болады, ал соңғы үшінші кезеңде дәстүрлі діни бірлестіктердің ортаға бейімделуі уақытша болса да, қалыптасу процестері аяқталғанға дейін жүреді. Бірақ барлық діни секталар соншалықты бейімделгіш деп айтуға болмайды, кейбір деструктивті діни секталар дәстүрлі діндердің барлық құндылықтарын жоққа шығарады және оларды дін ретінде мойындамайды.
Соңғы кездері республикамызда XIX ғасырда Питтсбург қаласында (Пенсильвания, АҚШ) Чарльз Тейз Рассел негізін қалаған Иегова куәгерлері діни сектасы қызмет етуде. Иегова куәгерлері Қазақстанға XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында Патшалық Ресей кезінде келген. Қазір елімізде 60-қа жуық бірлестік жұмыс істейді. Иегова куәгерлері Қазақстанды ресми түрде екі аймаққа бөледі: Қорған (орталығы Қостанай қаласында) және Шымкент. Бүгінде елімізде жиырма үш құлшылық орны (Патша сарайы) бар. Батыстағы діндарлар көмек ретінде үлкен ақша бөледі (54, 190-б.).
Ислам Қазақстанда мемлекеттік дін болмаса да, халық арасында жоғары беделге ие. Себебі, дін қазақ халқының мәдениетімен, салт-дәстүрімен толықтай астасып жатыр. Шетелдік мұсылман елдері Республикада Исламның таралуына ресми түрде ынта білдіруде.
0.2 Қазақстан Республикасы Діни сенім бостандығы жане діни бірлестіктер туралы заңының діни қатынастарды реттеудегі рөлі
Кеңес Одағы ыдырағаннан бері шамамен отыз жыл өтті, бірақ Ресейдің құқықтық жүйелері мен бұрынғы кеңестік республикалар арасындағы қарым-қатынас әлі де берік. Сондықтан біз бұл мәселеге жиі назар аудардық. ТМД елдерінің бұрыңғыдай тұтастығы әлі де жоғала қоймаған, бір мемлекеттің құқықтық құрылымындағы өзгерістер екінші мемлекеттің заңнамасында бірден көрініс табады. Осы себепті Қазақстанмен көршілес мемлекеттердің ішкі заңнамасының өзгеру динамикасын үнемі қадағалап отыру қажет. Мұндай мониторинг Ресейдің саяси басшылығына да, іскер топ өкілдеріне де ТМД-дағы ынтымақтастық мәселелері бойынша дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік беретін өзекті ақпаратты алу үшін қажет, бұл неғұрлым тиімді дамудың объективті факторы болмақ. Сонымен қатар, белгілі бір мемлекеттің ішкі заңнамасының кейбір аспектілерінің посткеңестік кеңістіктегі мемлекетаралық қатынастар үшін маңыздылығы әлі де жеткіліксіз зерделенген.
Мемлекет және дін қатынастары саласына арнайы қатысты бұл бөлімде Қазақстан Республикасының діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңнамасының ерекшеліктеріне талдау жасайтын боламыз. Мұндай талдау барлық мүдделі тараптарға Қазақстанда болып жатқан әлеуметтік процестерді жақсы түсінуге және олардың көмегімен Еуразиялық одақтың маңызды геосаяси серіктестерінің бірі Қазақстан Республикасымен неғұрлым өнімді қарым-қатынастар орнатуға көмектеседі деп ойлаймыз.
2011 жылға дейін Рәсей мен Қазақстанда жүзеге асырылған мемлекет және дін қатынастарының үлгілері бірдей болды. Осыдан кейін Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік-діни қатынастар жүйесі қайта құрылып, Ресейде қалыптасып келе жатқан қатынастардан айтарлықтай ерекшелене бастады.
ҚР Президентінің 2011 жылғы 11 қазандағы №483-IV Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңы қабылданды. Осы Заңның кейбір ережелері Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 15 қаңтардағы №1128-XII Заңынан айтарлықтай ерекшеленеді. Жаңа заң діни экстремизмге қарсы күрестің тиісті құқықтық негізін қамтамасыз етуге, сондай-ақ Қазақстандағы мемлекеттік мекемелерге діни ұйымдардың енуіне жол бермеуге арналған [110].
Қазіргі кезде Қазақстандық заңнамада бірқатар қарама-қайшылықтар бар. Сәйкесінше, бір жағынан жаңадан қабылданған Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заң Мемлекетке діни саладағы қауіп-қатерге қарсы қосымша құралдарды ұсынса, екінші жағынан дәстүрлі дінді ұстанатын адамдардың қызметін қиындатады.
Әрине, бұл дәстүрлі дінді ұстанатын қазақстандықтардың көзқарасына көптеген өзгерістер әкелді. Ең алдымен, Мемлекеттік органдардың, ұйымдардың аумағында және ғимараттарында ғибадат етуді, діни рәсімдерді, рәсімдерді және жиналыстарды өткізуге, сондай-ақ миссионерлік қызметті жүзеге асыруға тыйым салынатындығы көрсетілген 7-баптың 3-тармағына назар аударған жөн-ді. Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құрылымдар, сот және құқық қорғау күштері, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және адамдардың өмірі мен денсаулығын қорғауға байланысты өзге де қызметтер; Рухани (діни) оқу орындарын қоспағанда, оқу орындарында діни қызмет көрсету шектелген. Талай рет сынға ұшыраған бұл норма бұл мемлекеттік мекемелерде мешіттер, шіркеулер мен храмдар бар ма деген сұрақ тудырды. Сонымен қатар, мұндай нысандар православиелік және исламдық бірлестіктердің қызметі аясында дәстүрлі түрде ұйымдастырылды. Басқа діндерде, мысалы, Ехоба куәгерлерінде мұндай дәстүр ешқашан болмаған. Сондықтан бұл 3-баптың нормасы. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның 7-бабы іс жүзінде дәстүрлі діндердің Қазақстан қоғамына қатысты қызметін шектейді [110]. 7-баптың 4-тармағында қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде ұсталған адамдарға, денсаулық сақтау мекемелеріндегі науқастарға, қарттар мен мүгедектерге арналған үйлерде әлеуметтік қызмет көрсетілетін адамдарға қатысты қажет болған жағдайда діни бірлестіктердің дін қызметкерлері шақырылуы мүмкін екендігі көрсетілген. Бұл ретте, діни жоралғыларды, рәсімдерді жәненемесе жиналыстарды өткізу осы ұйымдардың қызметіне кедергі келтірмеуі немесе басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзбауы тиіс. Сондықтан мемлекеттік денсаулық сақтау мекемелерінде ем қабылдап жатқан адамдарға қажетті рәсімдер мен рәсімдерді жүргізу үшін әрқашан осы мекеме басшылығымен келісіп отыру қажет. Алайда мұндай жағдайда билік оны теріс пайдалануы мүмкін. Мұндай жағдайлар түрмеде де орын алатыны белгілі. 7-баптың 4-бөлігінде белгіленген норма бойынша жоғарыда аталған мекемелер қажет болған жағдайда діни қызметкер шақырылуы мүмкін. Керісінше, тұтқындалған немесе православиелік емделушіден мессаға қатысу талап етілуі мүмкін. Православиелік христиандардың діни қажеттіліктері олардың өміріне қауіп төндіретін қиын жағдайда қалған адамдарға әкелінетін сыйлықтармен шектелмейді. Салыстырмалы түрде сау адам үшін Литургияға қатысу мүмкіндігі маңызды. Мұны қайда істеу керек деген сұрақ туындайды. Әрине, православиелік діни қызметкер өзімен бірге сурм әкеліп, оны қарапайым үстелде қызмет ете алады, бірақ бұл төтенше шара және әрқашан қолайлы емес. Мұндай жағдайда Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның нормаларына қайшы келмейтіндей, жүйелі түрде өткізілмейтін, бірақ қажетті діни рәсімдер мен рәсімдер оңтайлы болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңы мемлекеттік мекемелердегі мешіттерді жабуды талап етпейтінін атап өткіміз келеді. Өкінішке орай, Заңның 7-бабында қамтылған ережелер кейде дұрыс түсінілмейді. Осылайша, жаңа Заң қабылданғаннан кейін бірден мемлекеттік әлеуметтік көмек көрсету мекемелеріндегі мешіттер жабыла бастады. Мұндай жағдайларда медицина қызметкерлері жаңа Заңның 7-бабын басқаша түсіндірген.
Сондықтан, одан әрі қиянатқа жол бермеу үшін Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңның орындалуына қатысты баптарды нақтылау қажет. Бұл шаралар, әрине, Мемлекет тарапынан өз шешімі қарастырылуда және бұл бағытта көптеген жұмыстар атқарылып жатқаны рас. Ішкі істер министрлігі тарапынан Заң нормаларын түсіндіру жұмыстары кезең-кезеңімен жүргізілуде. Мәселен, Қазақстан Республикасының Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңы күшіне енгеннен кейін бірнеше айдан кейін Орыс Православие Шіркеуінің Митрополиттік ауданына (Мәскеу Патриархатына) ҚР ІІМ ҚАЖ (қылмыстық атқару жүйесі) Комитетінен ресми хат келді. Қазақстандағы жаңа Заңға байланысты мемлекеттік түрмелердегі намазханалар жабылмайды деген ақпарат бар. Кейінірек, 2012 жылдың аяғында Қазақстанның кейбір облыстарындағы түрмелерге православие және ислам дінбасылары іс жүзінде қабылдана бастады. Дегенмен, бұл орталық діни бірлестіктердің, атап айтқанда Орыс православие шіркеуінің епископының күш-жігері мен жеке беделінің арқасында қол жеткізілді. Сол сияқты біздің басқа да министрліктермен және ведомстволармен, әсіресе Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігімен қарым-қатынаста белгілі бір келісімге келуге болады деп ойлаймын. Біздің ойымызша, қазіргі жағдайда Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы заңға 7-баптың 4-бөлігінде көрсетілген мемлекеттік мекемелердің өкілеттіктерін мемлекеттік органдардың өкілдеріне қажетті жағдай жасауды міндеттейтін норманы енгізген дұрыс болар еді. тиісті рәсімдерді өткізу. және оқиғалар. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңда заң шығарушы әскери қызметкерлердің діни сенім бостандығына қатысты мәселелерді іс жүзінде ескермеді. 7-баптың 3-бөлімі, жоғарыда айтқанымыздай, әскерде Аллаға құлшылық етуге және діни рәсімдерді орындауға біржақты тыйым салады. Оның үстіне жалпы ережеден кейбір ерекшеліктерді қамтитын 7-баптың 4-бөлімі әскери қызметшілерге қолданылмайды [110].
Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы Қазақстан Республикасының Заңында азаматтардың әскери бөлімдер аумағында діни рәсімдер мен жоралғыларды ұйымдастыруға және оларға қатысуға құқығы бар норма бар. Сонымен қатар, әскери бөлім командирлеріне азаматтардың діни сенім бостандығы құқықтарының жүзеге асырылуын қамтамасыз ету, дін қайраткерлерін шақыруға, ғибадат етудің, рәсімдер мен рәсімдерді өткізудің уақытын, орнын және басқа да шарттарын анықтауға жәрдемдесу тапсырылды.
Жаңа Заңда мұндай нормалар жоқ. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның 24-бабының 1-бөлігінің нормасы діни бірлестіктерді заң күшіне енген күннен бастап бір жыл ішінде жаңа талаптарға сәйкес құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізуді міндеттейді. Бұл Заң қоғамда үлкен резонанс тудырды. Бұл норма Қазақстандағы Орыс православие шіркеуінің ауқымды құрылымдық реформаларын талап етті [119]. Қазақстандағы діни бірлестіктердің мәртебесі Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның 12-бабының ережелерімен белгіленеді, оған сәйкес республикада жергілікті, өңірлік және республикалық діни бірлестіктер құрылуы және жұмыс істеуі мүмкін. Біздің ойымызша, Қазақстандағы Орыс православие шіркеуінің Митрополиттік округі оны республикалық діни бірлестік ретінде тіркегені оңтайлы болар еді. Дегенмен, құрылымдық бөлімшелерді астаналық ауданның филиалдары мен өкілдіктері ретінде тіркеген дұрыс. Бұл схема РПС-тың иерархиялық құрылымына сәйкес келеді және астаналық ауданды тиімді басқаруға мүмкіндік береді. Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңның нормаларына сәйкес бір діни бірлестік екінші діни бірлестіктің қызметін бақылай алмайды. Осылайша, әрбір приход заңды түрде тәуелсіз. Маңыздылығының жоғарылауы орталықтандырылған діни бірлестікті басқаруда белгілі бір қиындықтарды тудырып, оның ұйымдық құрылымын әлсіретуі мүмкін. Сонымен қатар, діни бірлестіктің өкілдігін немесе филиалын құру кезінде Заңда тиісті өкілдікке немесе филиалға жататын тұлғалардың санына шектеулер белгіленбейді. Сондықтан кез келген елді мекенде ірі діни бірлестіктің өкілдігі құрылуы мүмкін, оның құрамына бірнеше адам кіруі мүмкін, бұл Қазақстандағы дәстүрлі діни бірлестіктерге, атап айтқанда, Орыс православие шіркеуінің депутаты үшін қолайлы болады. Бірақ, өкінішке орай, бұл схема орындалмады. Қазақстандағы РПО приходтары жергілікті діни ұйымдар ретінде тіркелген. Бұл схема Қазақстандағы РПС құрылымын әлсіретіп, келешекте теріс нәтиже береді деп ойлаймыз [120]. Біз Қазақстандағы діни қызметті заңнамалық реттеудің бірнеше мәселелерін қарастырдық. Жалпы, біздің ойымызша, Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Қазақстан Республикасының Заңы діни экстремизмге қарсы күресте өз мақсатына жете алмайды. Атап айтқанда, жаңа Заң қоғамды уахабизмнен және Хизб ут-Тахрир әл-Ислами сияқты экстремистік топтардың әрекетінен қорғамайды. Жаңа заң діни ұйымдарды тіркеу талаптарын қатайтты, бірақ діни экстремистер мұндай тіркеуді қажет етпейді, өйткені олар сахна сыртында әрекет етеді. Сонымен қатар, мысалы, Орыс православие шіркеуінің депутаттарымен салыстырғанда, уахабизм сияқты діни ағымдар тиімдірек жағдайда болды. Бұрын Украина Халық Республикасы депутаттарының ұйымдары Қазақстан Қарулы Күштерімен өздерінің тұтқындарымен және жеке құрамымен жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болса, енді олар бұл мүмкіндіктен іс жүзінде айырылды. Жоғарыда атап өткеніміздей, оң динамика Қазақстан Республикасының қылмыстық-атқару жүйесімен қарым-қатынаста ғана байқалады. Айта кету керек, ислам дінінің бір тармағы - уахабизм ертеде жақсы дамыған.
Қазір мемлекет мұны секуляризация процестерін күшейте отырып, өзінше қабылдады және мұның өзі жаңа ізбасарларды тартуы мүмкін. Кез келген экстремистік көріністерден ада дәстүрлі исламның дамуы ханафи мәзһабымен ғана мүмкін болатынына сенімдіміз. Республиканың ғылыми және саяси ортасында бұл үдеріс қалыпты исламды өсіру деп аталады. Қазақстандағы ислам үлгісін қалыптастырудың бұл бағыты бізге дұрыс және қоғамның діни қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қабілетті болып көрінеді. Шетелдік миссионерлерді тіркеуді қатаң реттейтін ережелер де әрқашан тиімді бола бермейді, өйткені жеке тұлға ретінде әрекет ететін миссионерлер Қазақстан Республикасы Конституциясының 20-бабына сәйкес ауызша әңгімелесу арқылы кез келген жерде өз көзқарастары мен сенімдерін тарата алады. 121. Біздің ойымызша, қазақстандық депутаттар екі параллель бағытта әрекет еткені дұрыс болар еді. Бір жағынан, Ресей Федерациясының кейбір субъектілеріндегі сияқты белгілі бір діндерге немесе ағымдарға тыйым салу қажет, ал екінші жағынан, Қазақстан үшін православие және ислам сияқты дәстүрлі діндердің құқықтық субъектілігін кеңейту қажет. Біздің қоғам дәстүрлі діндердің көмегінсіз діни экстремизммен тиімді күресе алмайды. Қоғамның діни қауіпсіздігіне төнетін қатерлерді бейтараптандыру үдерісінде мемлекеттің стратегиялық одақтас ретінде дәстүрлі діндерге арқа сүйеу мүмкіндігі бар. Әлеуметтік әріптестікті жүзеге асыру нұсқаларының бірі ретінде Қазақстан Республикасы мен католиктік діни ұйымдардың қарым-қатынасын орнату тәжірибесін қарастыруға болатынын атап өткен жөн. 1998 жылы Ватикан мен Қазақстан Республикасы арасында Қазақстандағы католиктік діни бірлестіктердің мәртебесін анықтайтын келісімге қол қойылды. Қазіргі уақытта Конкордатты Қазақстан Республикасының Парламенті бекітті. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы мен Ватикан арасындағы қарым-қатынасқа қатысты барлық мәселелер осы құжатта шешілгендіктен, Қазақстандағы католиктік діни ұйымдарды қайта тіркеу ресми сипатқа ие болды. Конкордат (лат. soncordatum - келісім) - Рим Папасы мен кез келген мемлекет арасындағы католиктік шіркеудің белгілі бір штаттағы құқықтық мәртебесін және оның католик шіркеуінің басшысы ретінде папалық тағымен қарым-қатынасын реттейтін келісім. Бұл принципті мемлекет-дін қатынасын консенсус негізінде орнату қағидасы дейміз. Мемлекет-дін қатынастарының бұл принципі католик дініне мемлекеттік шіркеу мәртебесінен гөрі күшті құқықтық қорғау береді, өйткені оның ережелері халықаралық құқықтық келісімдермен бірдей күшке ие және біржақты өзгертуге болмайды. Қазақстан Республикасының тәжірибесі бұл тезисті толық растайды [118]. Осылайша, Қазақстан Республикасы мен оның аумағында әрекет ететін діни бірлестіктер арасындағы әлеуметтік әріптестік нысаны ретінде пайдаланылғандықтан, мемлекет-дін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Зерттеу жұмысында Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі қарастырылады. Дінтану пәнінің ғылыми негіздерін ескере отырып, Қазақстанның дәстүрлі діндерінің толеранттылық қағидалары мен ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі діннің ролі талданады.
Зeрттeу тaқырыбының өзeктiлiгi. Дін мәселелері кез келген мемлекет үшін негізгі және маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Қазақстандағы қазіргі діни ахуал басқа елдерге қарағанда ел ішіндегі және сыртындағы экономикалық және құқықтық жағдайға тікелей байланысты. Сонымен қатар, мемлекет ішіндегі ұлтаралық және конфессияаралық қатынастарға да байланысты. Осы тұрғыдан алғанда, Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықпен, түрлі ұлт пен конфессия өкілдері арасында өзара түсіністікпен ерекшеленді. Сондай-ақ, Мемлекетіміз толеранттылық, дінаралық шынайы диалогты қолдау және конфессияаралық мәдениетті қалыптастыру шаралары мен қоғамда діни экстремизмнің алдын алу жұмыстары қажетті деңгейде жүргізілді. Халықтың барлық топтары үшін экономикалық, әлеуметтік, мәдени және рухани дамуға тең мүмкіндіктері бар демократиялық және зайырлы мемлекет құру қазақстандықтардың көпшілігінің жетістігі болып табылады. Қазіргі қоғамда кез келген мемлекеттің ең қымбат құндылығы - қоғамдағы тұрақтылықты қорғау. Соңғы екі онжылдықта әлемде болып жатқан сан алуан өзгерістер қоғамның тұрақтылығына үлкен әсер ететіні бәрімізге түсінікті. Тұрақтылығын жоғалтқан қоғам, ертеңгі күннен үмітін үзген қоғам. Әрине, бұл қоғамның тұрақтылығы жер қойнауындағы қазба байлыққа, халық санына, жер аумағы мен елдің жағдайына байланысты. Тұрақтылық пен халықаралық сенім бар жерде ұрпақ тәрбиесіне, оның ғылыми тұрғыда дамуына көп көңіл бөлінетіні де мәлім.
Қоғамдағы тұрақтылықтың іргелі негізі - толеранттылық, сыртқы әлемге ашықтық, диалогқа ұмтылу және ұлттық құндылықтарды сақтау және дамыту кезінде ұлттық қауіпсіздікті қорғауға арналған жобаларды тиімді пайдалану. Мемлекетке ұйымдасқан қоғамнан асқан қолдау жоқ. Біріншіден, қазіргідей күрделі кезеңде мемлекет өмірінің маңызды факторына айналған тұрақтылық - қоғамдағы келісімнің жемісі, ұлттар достасығының алтын тамыры болмақ.
Диссертация тақырыбының зерттелу деңгейі. Тәуелсіздік жылдарында мемлекеттік биліктің қайнар көзі болып табылатын халқымыздың рухани өмірі мен діни көзқарасында көптеген өзгерістер болды. Көптеген этностар мен түрлі дін өкілдерінен тұратын зайырлы қазақ қоғамы қалыптасты. Қазіргі Қазақстандағы қоғамның тұрақтылығы - қазақ елінің үлкен жауапкершілігі, сынағы деуге болады. Қaзaқ даласын, қaзaқты доcтықтың киeлi шaңырaғынa тeңeceк, түрлi ұлттар оның aлтын уықтaры icпeттi. Бiр шaңырaқ acтындa түрлi ұлттар мәдениетінің өзaрa cыйлacтығы мeн құрмeтi Қaзaқcтaнның көпұлттылық, дін aрaлық қaтынacы, тұғыры биік caлиқaлы caяcaтын қaлыптacтырып, оны icкe acырып отырғaн Мeмлeкeт бacшыcының болaшaққa aйқын болжaм жacaуының, хaлқының күш-қaйрaтын eл игiлiгiнe acырудың caрa жолын тaбa бiлуiндe. Қазақтың ұлттық идеясы. Яғни, еліміз егемендігін алып, егемендігін жариялағалы бері қоғамдағы тұрақтылық, еліміздегі ұлтаралық келісімді нығайту, діни тәрбиеге көңіл бөлу, ұлтаралық және діни халықаралық ынтымақтастықты орнату еліміздің ең басты жетістігіне айналды.
Бүгінде елімізде жалпы адамзаттық және алуан түрлі діндердің тәжірибесі жаңа даму жолына түсті. Діни және ұлтаралық келісімнің қалыптасып келе жатқан жарқын үндестігі рухани-гуманитарлық және құқықтық caяcи істердің тиiмдi жүргiзiлуiнe орасан зор үлeciн қоcудa. Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі - бүгінгі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі. Cондықтaн дa eл болaшaғы, caуaтты дa caнaлы жacтaр тәрбиeлeудe дiни, рухaни тәлімнің caлмaғын caрaлaй отырып, дінаралық қaрым-қaтынacтaғы толeрaнттық caнa мeн мiнeз-құлық үлгiciн қaлыптacтыру жәнe бүгiнгi дiни тәрбиeнiң жeтicтiктeрiнe cүйeнe отырып, діни тұрақтылықты қамтамасыз етуге арналған мемелекеттік жобалар мен бағдарламалар моделін дінтанулық және саяси тиiмдiлiгiн тәжiрибe aрқылы aнықтaуымыз қaжeт.
Жұмыстың нысаны мен пәні. Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі тақырыбы аясында Мемлекеттік мекемелер мен органдардың Мемлекеттік жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асырудағы нәтижелері мен орындалу деңгейінің статистикасын анықтап, дінтанулық, саяси, ғылыми-тәжірибелік сараптама жүргізу.
Диcceртaциялық жұмыcтың мaқcaты мeн мiндeтi: Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі: Қазақстандағы діни ахуал және ұлтаралық қарым-қатынас мәселелерінің теориялық және әдістемелік негіздерін анықтау (педагогикалық, дінтанулық, психологиялық); Қазақстан Республикасындағы экстремизм мен терроризмнің алдын алудағы мемлекеттік бағдарламалар жобасын талдау; Діни экстремизмнің алдын-алудағы мемлекеттік ұйымдар мен қоғамдық құрылымдардың жүйесін талқылау; Әлемдік саясаттағы діни ықпалдар: жахандану әлеміндегі ислам ұйымдарының рөлін анықтау; Діни тұрақтылықты қамтамасыз етудегі дінаралық толеранттылық принциптерінің мәнін ашу, ғылыми еңбектерді талдау, зерттеу пәнін қарастыру; Дүниежүзілік қоғамдастықтың діни әлемдегі шиеленістерді шешуге деген ұмтылысына қысқаша сипаттама беру және дінтанулық зерттеу жұмыстарында қолданылатын тиімді іс-шараларды саралап жинақтау; Діни экстремизмді ескерту, алдын-алу және оның жолын кесудегі құқық қорғау органдары әрекетінің тәжірибелік статистикасына шолу; Ғылыми зерттеулер арқылы Қазақстан Республикасы Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы заңының діни қатынастарды реттеудегі рөлін анықтау.
Теориялық маңыздылығы. Зерттеу жұмысы ғылыми деңгейде қарастырылғандықтан мұндағы келтірілген ғылыми деректер мен дәлел-дәйектер, дінтанулық, мәдениет пен өркениеттің дамуына өз үлесін қосады деген сенімдемін. Зерттеу тақырыбының алға қойған мақсатына жету жолында көптеген ізденістермен, теориялық және практикалық зерттеу тәсілдері қолданылды.
Диссертациялық жұмыстың жаңалықтары: Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттеріне сәйкес келетін ғылыми жаңалықтар:
oo Қазақстандағы діни ахуал және ұлтаралық қарым-қатынас мәселелерінің діни және тарихи тұрғыда талдау;
oo Түркі мемлекеттерінің саяси және мәдени өміріндегі ислам дінінің рөлі мен маңызын және түркі ғалымдары мен ойшылдарының оң тәжірибесін Қазақстандағы ислам дініне қолдану мүмкіндіктерін ескеретін ұсыныстарды қабылдау;
oo Қазақ халқының дәстүрлі діні - ислам құндылықтарының ұлтаралық келісімді қалыптастырудағы рөлі;
oo Қазақстан Республикасындағы экстремизм мен терроризмнің алдын алудағы мемлекеттік бағдарламалар жобасы мен ұйымдар мен қоғамдық құрылымдар жүйесі статистикалық және ресми ақпараттық негізде сұрыптау;
oo қазіргі әлемнің рухани жаңғыру үдерісіндегі діннің мүмкіндіктері және оның қауіп-қатерлерге қарсы әрекетін дәлеллдеу;
- тарих беттеріндегі Ислам дінімен байланысты барлық экстремистік, террористік, радикалды топтар мен ұйымдардың ішінде Жиһадтың орны және рухани ықпал ету деңгейі ғылыми психологиялық тұрғыда талдау;
Қорғaуғa ұcынылaтын тұжырымдaмaлaр. Ғылыми-зерттеу жұмысы барысында қол жеткізілген негізгі ғылыми жаңалықтарға сәйкес келесі ғылыми нәтижелер қорғауға жіберілді:
- көпұлтты және көпконфессиялы мемлекет бола отырып, қазақ халқының дәстүрлі діні - ислам құндылықтарының этносаралық келісімді қалыптастырудағы маңыздылығы;
- Қазақстан Республикасындағы экстремизм мен терроризмнің алдын алудағы мемлекеттік бағдарламалар жобасы және діни экстремизмнің алдын-алудағы мемлекеттік ұйымдар мен қоғамдық құрылымдардың жүйесі;
- Мемелкеттік бағдамаларды дін саласындағы отандық ғалымдардың діни ғылыми тұжырымдарымен толықтыру;
Қолданбалық маңызы. Осы диссертацияны жоғары оқу орындарында исламтанушы, дінтану, теолог мамандарға, тарихшыларға, медресе шәкірттеріне, жалпы осы салада ізденушілерге пайдалануға болады.
Зерттеу әдістемесі. Диссертациялық жұмыста төмендегідей әдістерді қолданып жазуға мән берілді:
- деректер жинау, сұрыпталған айғақтарды ғылыми жүйеге келтіру, яғни эмпирикалық әдісті ұстану;
- мағлұматтарға сипаттама жасап, салыстыру әдісі;
- талдау, жинақтау, тұжырымдау, жіктеу, яғни теориялық әдіс.
Зерттеу жұмысының талқылануы мен сыннан өтуі: Қазақстан Республикасындағы діни тұрақтылықты қамтамасыз етуде мемлекеттік саясаттың құрылымдық моделі атты тақырыбындағы диссертациялық жұмысында Қазақстандағы зайырлы қоғам принціптеріне сәйкес діни тұрақтылықты қамтамасыз ету саясаты қарастырылады.
Зерттеу жұмысы бойынша жарияланымдар. Диссертациялық жұмыстың желілері Қазақстан жоғары мектебі халықаралық ғылыми-педагогикалық журнал ҚЖМ №1-2024 03-04. айында жарияланды. Екінші
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ДІНИ АХУАЛДЫҢ ТАРИХИ СИПАТТАМАСЫ
0.1 Тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстандағы діни ахуалдың қалыптасу негіздері
Тәуелсіздік жылдарында елімізде жүргізілген күрделі саяси-экономикалық реформалар мен өзгерістер барысында мемлекеттік биліктің қайнар бұлағы болып табылатын халқымыздың рухани өмірі мен діни көзқарастары толыға түсті. Алайда, әртүрлі бағытта дамып, бүгінде көптеген этностар мен түрлі діндерді ұстанатын зайырлы Қазақстан қоғамы қалыптасты. Халықсыз билік болмайды, дінсіз халық болмайды демекші - ұлт тұтастығы, дін тұтастығы мен мемлекет тұтастығы арасында тікелей байланыс орнады. Көптеген этностар мен діни нанымдардан тұратын қоғамымызда өтпелі кезеңде мемлекеттің ішкі тұрақтылығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі діннің рөлі, халықты өндіргіш күші ретінде ұйымдастырудағы күші, халықаралық қатынастардағы маңызы арта түсті.
Елімізде негізінен екі негізгі дін бар деп айта аламыз. Бұл ислам және христиандық. Ислам дінін ұстанатын 24 этникалық топ бар және халықтың шамамен 67-70 пайызын құрайды. Республика халқының 58 пайызын қазақтар құрайды, олардан басқа ұйғырлар, татарлар, өзбектер, түріктер, күрдтер, дүнген, шешендер, әзірбайжандар, башқұрттар, ингуштар, балқарлар ислам дінін ұстанады және ел ішінде сүнниттік жолды ұстанады [1].
Қазір таңда Қазақстанда 3 мыңнан астам мешіт бар. Бұл арада исламның Қазақстанның негізгі діні екенін және үйлестіруші, ұйымдастырушы, біріктіруші күш ретінде халқымыздың тарихында маңызды орын алғанын айта кеткен жөн.
Христиандардың саны аз болғанымен, ең көп бөлінген топ протестанттар. Қазақстандағы негізгі протестанттық шіркеулер: Евангелиялық христиан баптистері, жетінші күн Адвентистері және Лютерандар. Біздің елдегі баптисттердің саны 10-15 мың адамды құрайды, бірақ олардың приходтарының саны 300-ден асады. Сондай-ақ, кейбір баптисттік топтардың ресми органдарға тіркелуден бас тартатынын атап өткен жөн. Лютерандық орталығы Астана қаласында орналасқан, 70-ке жуық діни бірлестіктер бар, негізінен немістер арасында кең таралған [2, 5-б.].
Елімізде шетелдік миссионерлерді атап айтқанда 8 мұсылман, 33 православ, 172 католиктер, 133 протестанттық діни ұйымдар жұмыс істейді. Кейінірек католиктік, протестанттық және дәстүрлі емес діни құрылымдар белсенді жұмыс істейді. Иегова куәгерлері бірлестігінің миссионерлік қызметі қарқын алуда. Иегова куәгерлері - Қазақстанда саны артып келе жатқан конфессия ретінде қарастыруға болады. Иогова куәгерлері діни орталығы Алматы облысының Есік қаласында орналасқан. Йогова куәгерлерінің 79 діни бірлестігі әділет органдарында ресми тіркелген, сондай-ақ 30-дан астам локалды қауымдастықтары да бар. Иогова куәгерлерінің саны шамамен 20 000-ға жуық. Діни бірлестіктердің құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында 1999 жылы Қазақстан діни бірлестіктер қауымдастығы құрылды. Бұл бірлестік 200-ге жуық діни бірлестіктерді тіркеуге алды деген статистикалық негідерге арқа сүйейміз.
Сонымен қатар, АҚШ-та ХХ ғасырдың басында Жаңа Апостолдық шіркеулер протестантизм, пятидесятник, методизм және меннонизм құрылды. Бұл ағымның ірі елді мекендері Қарағанды және Алматы қалаларында орналасқан. Евангелист христиандар елшілер рухындағы жұмысында белсенділік көрсетуде. Қазіргі уақытта 3000-ға жуық адамды біріктіретін 40 қауымдастық бар. Америкалық және Оңтүстік Кореялық уағызшылардың миссионерлік қызметі нәтижесінде елде Пресвитериандық қозғалыс кең өріс алуда. Шетелдегі діни орталықтар Американдық және Корейлік уағызшыларға өзара жәрдем акцияларын ұйымдастырады. Елде 20-дан астам Пресвитериандық бірлестіктер де бар. Белгілі бірлестіктер - Грейс-Благодать, Бірінші Пресвитериандық шіркеу, Алматы аймақтық Пресвитериандық шіркеу.
Штаб-пәтері Лос-Анджелесте орналасқан Грейс-Благодати діни бірлестігі еліміздің заңнамасына қайшы әрекет жасады. Ал Мун Сан Ман діни бірлестігі халықаралық ұйымдардың атын жамылып дәріс оқыды. Саентология діни бірлестігі медициналық қызметпен айналысып, адамдардың денсаулығына зиян келтіргені анықталды. Осы діни бірлестікке тиесілі Битса клубы жабылды. Жетінші күн Адвентистері Республикалық қоғамдастық орталығы Жетінші күн Адвентистері Христиандары Солтүстік Қазақстан конференциясы Астана қаласында орналасқан Жетінші күн Адвентистері Оңтүстік Одағының құрамына кіреді. Елдегі Евангелиялық қозғалыс негізінен немістер арасында кең таралған. Елімізде лютерандық шіркеудің 70-тен астам діни бірлестіктері бар.
Шетелдік миссионерлердің Агапе, Жаңа өмір, Жаңа Аспан, Жақсы Хабар және т.б. сынды дәстүрлі емес Протестанттық бағыттардың сандары артып келуде. Саентология шіркеуі 1950 жылдары АҚШ-та пайда болған. Оның негізін қалаушы Рон Хаббард (1911 - 1986 ж.ж.). Рон Хаббард өзінің идеясын Дианетика: психикалық денсаулықтың заманауи доктринасы атты кітабында топтастырды. Саентология шіркеуі діни бірлестігі Алматы, Қарағанды, Семей қалаларында ресми түрде тіркелгені мәлім. Саентология шіркеуі Ресей, АҚШ, Англия және Австралиядағы саентология ұйымдарымен тығыз байланыс орнатқан.
Елімізде ең алғашқы экстремистік ұйымдардың бірі Хизбут-Тахрир азат ету партиясының заңсыз қызметі қоғамның наразылығын тудырды. Хизбут-Тахрир ұйымының мақсаты - Ислам атын жамылып, дінаралық татулық мен келісімге нұқсан келтіріп, бейбітшілікті жою еді. Хизбут-Тахрир Орталық Азия елдерінің мемлекеттік құрылымын мойындамайды және осы аймақта халифат құруды көздейді. Бұл ұйымның күресі үш бағытта жүргізіледі: идеологиялық күрес, идеологиялық революция, билікті басып алу. Соңғы жылдары мұсылмандар арасында келіспеушіліктер мен талас-тартыстар пайда болды. Ал экстремизм, діни фанатизм, лаңкестік идяларға төзімсіздік исламға жат ұғым [3, 11-б.].
2008 жылы ҚР тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев халыққа жолдауында Қазақстан халықтық терроризм мен діни экстремизмге қарсы күрес жөніндегі халықаралық коалицияның белсенді мүшесі ретінде өз позициясын толығымен нығайтуға ниетті деп атап көрсетті [4, 31-б.].
Елімізде Әл-Қаида, Мұсылман бауырлар, Талибан, Лашкар-Тайба, Сұр құрт, Өзбекстан ислам қозғалысы және т.б. Террористік ұйымдардың қызметтеріне тыйым салынады.
Қазіргі таңда жұмыссыздар, өмірден өз орнын таба алмағандар, рухани ізденіс үстінде жүргендер, жеке және отбасылық өміріндегі психологиялық қиындықтарға төтеп бере алмаған, діннен сауатсыз жастар жат пиғылды миссионерлердің үгіт-насихаттарының жетегінде кетті.
Еліміздегі жаңа культтердің бірі - Бахаи сенімінің негізін Баб лақап атымен танымал Сейед Әли Мұхаммед қойған. Бахаи сенімінің жоғарғы ұйымы - Әділдік Үйі. Израильдің Хайфа қаласында орналасқан. Елде 1994 жылы Бахаи дінінің Ұлттық рухани ассамблеясы тіркелген. Қазіргі уақытта Бахаи ұйымының 80-нен астам қауымдастығы бар. Кейбір деректерде бір ғасыр бойы қалыптасқан Бахаи дінін әлем бойынша бес миллионға жуық ұстанушылары бар делінген. Бұл айналып келгенде Қазақстандағы діни бостандық вакумын өз мүдделеріне пайдаланып, жат пиғылды идеологиялар топтап келді.
Ислам діні елімізге күшпен емес, бейбіт жолмен келді. Шығыстанушы А.Дербісәлінің айтуынша, Ислам діні барша адамзатты, оның ішінде жастарымызды ненің жақсы, ненің жаман екенін түсінбейтін етіп тәрбиелеудің айқын жолы екенін дәлелдеудің қажеті жоқ. Дін - барлық ғылымның, рухани дамудың, мәдениеттің негізі,-деген [5, 142-б.].
Қазақстан Республикасының Конституциясында ар-ождан бостандығы мен діни сенім бостандығы принциптері, әртүрлі конфессиялы азаматтардың өз діни бірлестіктерін құруға тең құқығы, мемлекет пен шіркеудің бөліну қағидаттары бекітілген. Сондай-ақ діндер мен діни бірлестіктердің әлеуметтік қызметтерін реттеудің халықаралық тәжірибесіне сүйене отырып, басқа да бірқатар нормативтік-құқықтық актілер дайындалды. Қазақстандағы кез келген діни бірлестіктердің қызмет етуінің нормативтік-құқықтық базасы белгілі бір дәрежеде дамығанына қарамастан, діннің мәртебесі, оның қоғам өміріндегі нақты орны мен рөлі, яғни діни бірлестіктердің мәртебесі, кеңістігі мен шекаралары, діннің қоғамның әлеуметтік-саяси және рухани салаларына әсері әлі нақты анықталған жоқ. Бұл елдегі белгісіздік, әсіресе оның жағымсыз салдары елдегі қазіргі діни ахуалда орын алған жаңа тенденцияларға байланысты анық байқалады.
Әрине, бұл күдік туғызатын жаңа діни ағымдар мен ұйымдардың рухани догмалары негізінде жансақ діни наным-сенімнің пайда болғанын байқаймыз. Мұндай белгілер діни фундаментализм және діни экстремизм ретінде көрінісін табады [6, 210-б.].
Еліміздегі діни ахуалдың біршама өзгергенін көріп отырмыз. Діни жағдайлардың бір орталыққа емес, түрлі формада жұмыс істеп, елдегі секталарда өз мүддесін қорғап, ұлтымыздың болашағы саналатын жастарымыздың санасын улап жатқан жағдайларда аз емес.
Қазіргі Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы діни қызмет туралы заң 1992 жылы 15 қаңтарда асығыс қабылданғаны белгілі. Еуразияның кіндігінде орналасқан біздің заңнамамыздағы кейбір осал тұстардың кесірінен қазақ жерінде дін атын жамылған кейбір шетелдік діни топтар пайда болды. Ислам дінінің атын жамылған кейбір радикалды топтар өз идеяларын дәріптеп, елімізде халқымыздың санасын улап, өз қатарларына кіргізіп, халқымыздың өмір салтын, өмірге көзқарасын кері қарай бағыттап, халқымыздың мәдениеті мен өркениетін бұзу үстінде.
Жат ағымдарға кіріп кеткен қарагөз қазақ жастары да аз емес. Олар өздерінің адасқандарын бірден ұғына алмады. Әсіресе тағдыры бұзылған, қиын жағдайға түскен яки жұмыстан шығып қалған, өзінің отбасынан да қайырым көрмей, азап шегіп жүрген жандарға қайырымдылық жасаған болып, өз іштеріне тартатын секталар да елімізде кең жайылғаны жасырын емес. Азаматтарымыздың бастарын арам уағыздарымен, тәтті уымен улаған секталар оның және ағайындарының дүние мүлкін иемденді. Осындай кедергілерге тап болған азаматтарымыз да секталардан пайда тауып жатқанын түсінбейді. Оның уланған санасына жақындарының сөзі де өтпейді [7].
Көптеген жас жеткіншектер, еліміздің болашағы саналатын жас ұрпағымыз Иегова куәгері, Кришна сектасы, Саентология шіркеуі т.б. секталарға кіріп, қай бағытта, қай сектанттық бағытта өмір сүретінін білмей жүріп, өмірде ата-ана өсиетін тастап, теріс те бұрыс жолдарға түскен жағдаяттар белең алды.
Ел ішіндегі адамдарды ішкі қақтығыстарға, тіпті бір ұлттың өзі ыдырап, бір-бірімен күресуге апаратын келеңсіздіктерден аулақ болу үшін алдын ала тәртіп орнату керек. Сондықтан діни ұйымдар мемлекеттің қатаң бақылауында болуы тиіс. Елімізде қабылданған жаңа заң осы мақсатқа қызмет ететініне сенім артты. Бұл кез-келген мемлекетті ішкі және сыртқы қауіп-қатерден қорғап, қауіпсіздігін қамтамасыз ететін мемлекеттің заңы. 1992 жылғы заң асығыс қабылданды, ал жаңадан қабылданған заң теория және практикалық негізде мемлекеттің игілігі мен халық бірлігіне, мемлекеттің тыныштығы мен одан әрі дамуына әсерін тигізеді деген ізгі ниетке сүйенді [8, 4-б.].
Қазақстан зайырлы мемлекет болғандықтан ресми идеология дінге қатысты салыстырмалы түрде бейтарап: ол діни де, дінге қарсы да емес. Қазіргі Қазақстандағы дін жағдайы авторитарлық, тоталитарлық және теократиялық басқару жүйесі бар мемлекеттерден түбегейлі ерекшеленеді.
Қазақ жерінің діни толеранттылық пен конфессияаралық келісім бастамасының тамыры тереңде жатқанын және ежелгі дәстүрге өте бай екенін айта кеткен жөн. Ежелгі заманнан бері Қазақстан әртүрлі мәдениеттер мен діндердің тоғысқан жері болды. Қазіргі Қазақстан жерінде бірнеше ғасырлар бойы атеизм, зороастризм, манихейлік, буддизм, христиандық және Ислам сияқты әртүрлі наным-сенімдер бейбітшілікте қатар өмір сүрді, яғни толеранттылық пен конфессияаралық келісімнің үлгісі болғаны баршаға аян.
Сондықтан, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев: Қоғамдағы ұлтаралық және конфессияаралық келісім мен ізгі ниетті одан әрі нығайту үшін қажетті қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету,-деген сөзі конфессияаралық татулықтың бстамасы болды [9, 66-б.].
Дәстүрлі діндерден ХІХ-ХХ ғасырларда ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін батыс қоғамында көптеген тәуелсіз жаңа діни қозғалыстар пайда бола бастады, олардың нақты санын анықтау мүмкін емес, өйткені олар күн сайын көбейіп келді. Әлемде жүз алпыс миллионнан астам адам өздерін осы діни ағымдардың мүшесіміз деп санайды. Жаңа дәстүрлі емес діни ағымдардың бірыңғай ғылыми атаулары да жоқ. Діни танымдық әдебиеттерде, Газет-журналдарда, БАҚ беттері мен ғаламтор беттерінде Ірітікі салушы топтар, дәстүрлі емес діни ғұрыптар, жаңа діни қозғалыстар т.б. әртүрлі тіркестермен танылып келді. Қазіргі қоғамда бұл құбылыс діни секта деген жалпы атаумен берілген. Бұл зерттеу дәстүрлі көзқарас тұрғысынан ұлттық құндылықтар мен діни көзқарастар негізінде қарастырылады. Діни секта термині әлеуметтік мағынада дінде дәстүрлі емес діни ағымдар ретінде қолданылады, ал заң ғылымында бұл термин діни ұйымды, діни бірлестікті, конфессияны, конфессияны қамтиды. Ал заң шығаруда секта термині қолданылмайды. Енді діни секта қызметінің әлеуметтік-құқықтық аспектілеріне тоқталайық:
Секта сөзі (латынның secta - ой жүйесі, ілім, бағыт) - дін ішіндегі оппозициялық топ. Шіркеуде болып жатқан түрлі жағдайларға қанағаттанбаған бұл топ әдетте ерекше деп танылады, кейде оқшауланып, негізгі діни бағыттан ажырай бастайды. Секта ежелгі гректер арасында αίςεσις - ілім, бағыт, мектеп деген мағынаны да білдіреді, ал оның этимологиялық мағынасы латынның sequi, яғни іздену, бағыну деген сөзінен шыққан. Соңғы кезде батыстық дін ғалымдары алғашқы екі ұғымды (жалған ілім, құдайға тіл тигізу) синоним ретінде қолдана бастады. Заңнамада секталар қоғамдағы әрекеттеріне қарай деструктивті немесе тоталитарлық секталар деп аталады. Деструктивті секта - дәстүрлі діндерден бөлініп, оларды дін ретінде мойындамайтын, өздерінің жеке көзқарастарымен діни догмаларын қалыптастырған және қоғамның ішкі тұрақтылығына кері әсерін тигізетін шектеулі көзқарастағы адамдар тобы. Тоталитарлық секталардың жетекшілері заңға қайшы келетін қылмыстық әрекеттерге жиі барады, топтың қарапайым мүшелерінің санасын жаншып, оларды тоталитарлық әдістермен бағындыру үшін түрлі айла-шарғыларды қолданады.
Ғылыми жұмыста дәстүрлі емес діни ағымдармен қатар айтылған спиритизм, оккультизм және магияға ерекше орын берілмеді, өйткені бұл ілімдер діни сипатта болғанымен, олардың діни жоралғылары діни сипатта емес. Белгілі бір уақыты және белгілі бір қалыптасқан доктриналар болмағандықтан, олар діни емес, эзотерикалық ілім ретінде қарастырылады.
Діндер дәстүрлі және дәстүрлі емес болып екіге бөлінеді. Дәстүрлі діндер - ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, қоғамдық және отбасылық қатынастардың нормалары, сондай-ақ белгілі бір халықтың өмір сүру формасы мен мәдениетін теріске шығармай, ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып ерекше құбылыс. Дегенмен, әртүрлі қоғамдардың дәстүрлі діндерге деген көзқарасы әртүрлі болуы мүмкін, мәселен, Ресейде дәстүрлі дін болып саналатын православие Жапонияда дәстүрлі деп саналмауы мүмкін және керісінше. Ал дәстүрлі емес діни ағымдар - негізгі діндерден бөлініп, қоғамда тарихи-мәдени қалыптасқан құндылықтар мен дәстүрлерді мойындамайтын діни ағымдар ретінде танылады.
Дәстүрлі емес діни ағымдар негізінен Батыс қоғамында пайда болды. Олардың пайда болу жағдайлары күрделі. Бұл діни секталардың дамыған елдерде пайда болуына әсер еткен факторлар және олардың таралу процестері біздегіден өзгеше, олар - қоғамдағы әлеуметтік-психологиялық мәселелер де жастар, студенттер, зиялы қауым, өнер жұлдыздары мен қалың жұртшылықтың арасында тарауына ықпал етті. Күнделікті өмірден еш өзгеріссіз қаныққан олар бақытты материалдық игіліктерден емес, рухани дүниелерден іздейді. Осыны пайдаланған Батыс қоғамы адамның рухани бостандығын өз мүдделеріне бұрмалады [10, 16-б.].
Қазіргі заман - ақпараттық технологияның, яғни ғылым мен білімнің дамыған уақыты. Бұл ғылым бір жағынан адамзат руханиятының дамуына пайдасын тигізсе, екінші жағынан тұлғаның қалыптасуына зиянын тигізеді. Мысалы, қарқынды дамып келе жатқан мемлекеттер арасындағы саяси және мәдени байланыстар, ақпарат алмасуға, бұқаралық ақпарат құралдарына, интернетке жылдам қол жеткізу. Адамның бұл ақпарат пен идеаларды жүйелі түрде қабылдап, қорыта алмауы, уақыт тапшылығы оның психологиясына кері әсерін тигізіп, психикалық депрессияға ұшыратады.
Әлемнің дамыған елдерінде дәстүрлі емес жаңа діни ағымдардың таралуы, экономиканың біржақты дамуы, мәдени-рухани құндылықтарға немқұрайлы қарау, рухани деградация, жұмыссыздық, инфляция, тәртіпсіздіктер, маскүнемдік, нашақорлық, жезөкшелік, терроризм, экологиялық тағыда басқа проблемалар басты себеп болды. Осындай күрделі мәселелердің шешімін таппаған адам санасының қандай да бір рухани қолдау іздеуі заңдылық. Ол кезде ол тұрақты мәдени-рухани атмосфераны қамтамасыз ете алмайды, өйткені дәстүрлі Батыс мәдениеті тоқырау кезеңін бастан кешіріп, діни құндылықтардың деградациясы күшейе түсті. Дәстүрлі діндер бұл әлеуметтік мәселелерге қарсы тұра алмай, керісінше қолдау көрсетті. Осы келеңсіздіктердің салдарынан қарапайым халықтың руханиятқа деген талабы арта түсті.
Атақты дін зерттеушілері К.В.Кислюк пен О.Н.Кучер еңбектерінде: неохристиандық бірігу; нео-шығыс культтері; саентология бағыттылығы; синтетикалық діндер; неопаганизм; шайтанға табыну т.б. Біз осы соңғы ғалымдардың тұжырымдарымен санасуға келеді, өйткені олар генетикалық тұрғыдан дұрыс. Олай болса, дәстүрлі емес діни ағымдарға тән ортақ белгілерді атап өтсек: харизматикалық жетекшілік - сектаның негізін қалаушы жоғары күштің немесе мистицизмнің билігінің иесі, құдайлық немесе ерекше хикмет иесі, сондықтан оның билігі толық болуы керек. Өз сенімінің абсолютті ақиқатына берілу, басқа наным-сенімдерге төзбеушілік, ұлттық құндылықтарды менсінбеу, өшпенділік, сенім мен рәсімнің барлық мақсаттарға қызмет ету, құпиялық - іс-әрекеттердің түпкі мақсаттары мен салдарын жасыру, ішкі және сыртқы мүшелерге арналған қосарлы мақсаттағы доктриналардың болуы, секта мүшелерінің басқа ақпаратты алуына тыйым салу, дәстүрлі діндердің қасиетті кітаптарының мәтіндерін наным-сеніміне қарай әртүрлі түсіндіру, секта мүшелерінің арасында жаңа менталитет қалыптастыру үшін адам санасын басқарудың әртүрлі әдістерін қолданады.
Дәстүрлі емес діни секталардың қоғамдағы рөлі адамдарға, олардың дәстүрлі отбасылық қарым-қатынастары мен тұрмыс-тіршілігіне елеулі проблемалар туғызды. Дінтанушылар қалыптасу процестерін екі-үш кезеңге бөліп қарастырады. Бірінші кезеңде оның өзіндік мәдениеті қалыптасып, рухани ортаның діни санасына сіңеді, екінші кезеңде консолидация жүреді, яғни әлеуметтік орта мен дәстүрлі діндер арасындағы байланыс теріс сипатқа ие болады, ал соңғы үшінші кезеңде дәстүрлі діни бірлестіктердің ортаға бейімделуі уақытша болса да, қалыптасу процестері аяқталғанға дейін жүреді. Бірақ барлық діни секталар соншалықты бейімделгіш деп айтуға болмайды, кейбір деструктивті діни секталар дәстүрлі діндердің барлық құндылықтарын жоққа шығарады және оларды дін ретінде мойындамайды.
Соңғы кездері республикамызда XIX ғасырда Питтсбург қаласында (Пенсильвания, АҚШ) Чарльз Тейз Рассел негізін қалаған Иегова куәгерлері діни сектасы қызмет етуде. Иегова куәгерлері Қазақстанға XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында Патшалық Ресей кезінде келген. Қазір елімізде 60-қа жуық бірлестік жұмыс істейді. Иегова куәгерлері Қазақстанды ресми түрде екі аймаққа бөледі: Қорған (орталығы Қостанай қаласында) және Шымкент. Бүгінде елімізде жиырма үш құлшылық орны (Патша сарайы) бар. Батыстағы діндарлар көмек ретінде үлкен ақша бөледі (54, 190-б.).
Ислам Қазақстанда мемлекеттік дін болмаса да, халық арасында жоғары беделге ие. Себебі, дін қазақ халқының мәдениетімен, салт-дәстүрімен толықтай астасып жатыр. Шетелдік мұсылман елдері Республикада Исламның таралуына ресми түрде ынта білдіруде.
0.2 Қазақстан Республикасы Діни сенім бостандығы жане діни бірлестіктер туралы заңының діни қатынастарды реттеудегі рөлі
Кеңес Одағы ыдырағаннан бері шамамен отыз жыл өтті, бірақ Ресейдің құқықтық жүйелері мен бұрынғы кеңестік республикалар арасындағы қарым-қатынас әлі де берік. Сондықтан біз бұл мәселеге жиі назар аудардық. ТМД елдерінің бұрыңғыдай тұтастығы әлі де жоғала қоймаған, бір мемлекеттің құқықтық құрылымындағы өзгерістер екінші мемлекеттің заңнамасында бірден көрініс табады. Осы себепті Қазақстанмен көршілес мемлекеттердің ішкі заңнамасының өзгеру динамикасын үнемі қадағалап отыру қажет. Мұндай мониторинг Ресейдің саяси басшылығына да, іскер топ өкілдеріне де ТМД-дағы ынтымақтастық мәселелері бойынша дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік беретін өзекті ақпаратты алу үшін қажет, бұл неғұрлым тиімді дамудың объективті факторы болмақ. Сонымен қатар, белгілі бір мемлекеттің ішкі заңнамасының кейбір аспектілерінің посткеңестік кеңістіктегі мемлекетаралық қатынастар үшін маңыздылығы әлі де жеткіліксіз зерделенген.
Мемлекет және дін қатынастары саласына арнайы қатысты бұл бөлімде Қазақстан Республикасының діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңнамасының ерекшеліктеріне талдау жасайтын боламыз. Мұндай талдау барлық мүдделі тараптарға Қазақстанда болып жатқан әлеуметтік процестерді жақсы түсінуге және олардың көмегімен Еуразиялық одақтың маңызды геосаяси серіктестерінің бірі Қазақстан Республикасымен неғұрлым өнімді қарым-қатынастар орнатуға көмектеседі деп ойлаймыз.
2011 жылға дейін Рәсей мен Қазақстанда жүзеге асырылған мемлекет және дін қатынастарының үлгілері бірдей болды. Осыдан кейін Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік-діни қатынастар жүйесі қайта құрылып, Ресейде қалыптасып келе жатқан қатынастардан айтарлықтай ерекшелене бастады.
ҚР Президентінің 2011 жылғы 11 қазандағы №483-IV Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңы қабылданды. Осы Заңның кейбір ережелері Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 15 қаңтардағы №1128-XII Заңынан айтарлықтай ерекшеленеді. Жаңа заң діни экстремизмге қарсы күрестің тиісті құқықтық негізін қамтамасыз етуге, сондай-ақ Қазақстандағы мемлекеттік мекемелерге діни ұйымдардың енуіне жол бермеуге арналған [110].
Қазіргі кезде Қазақстандық заңнамада бірқатар қарама-қайшылықтар бар. Сәйкесінше, бір жағынан жаңадан қабылданған Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заң Мемлекетке діни саладағы қауіп-қатерге қарсы қосымша құралдарды ұсынса, екінші жағынан дәстүрлі дінді ұстанатын адамдардың қызметін қиындатады.
Әрине, бұл дәстүрлі дінді ұстанатын қазақстандықтардың көзқарасына көптеген өзгерістер әкелді. Ең алдымен, Мемлекеттік органдардың, ұйымдардың аумағында және ғимараттарында ғибадат етуді, діни рәсімдерді, рәсімдерді және жиналыстарды өткізуге, сондай-ақ миссионерлік қызметті жүзеге асыруға тыйым салынатындығы көрсетілген 7-баптың 3-тармағына назар аударған жөн-ді. Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құрылымдар, сот және құқық қорғау күштері, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және адамдардың өмірі мен денсаулығын қорғауға байланысты өзге де қызметтер; Рухани (діни) оқу орындарын қоспағанда, оқу орындарында діни қызмет көрсету шектелген. Талай рет сынға ұшыраған бұл норма бұл мемлекеттік мекемелерде мешіттер, шіркеулер мен храмдар бар ма деген сұрақ тудырды. Сонымен қатар, мұндай нысандар православиелік және исламдық бірлестіктердің қызметі аясында дәстүрлі түрде ұйымдастырылды. Басқа діндерде, мысалы, Ехоба куәгерлерінде мұндай дәстүр ешқашан болмаған. Сондықтан бұл 3-баптың нормасы. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның 7-бабы іс жүзінде дәстүрлі діндердің Қазақстан қоғамына қатысты қызметін шектейді [110]. 7-баптың 4-тармағында қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде ұсталған адамдарға, денсаулық сақтау мекемелеріндегі науқастарға, қарттар мен мүгедектерге арналған үйлерде әлеуметтік қызмет көрсетілетін адамдарға қатысты қажет болған жағдайда діни бірлестіктердің дін қызметкерлері шақырылуы мүмкін екендігі көрсетілген. Бұл ретте, діни жоралғыларды, рәсімдерді жәненемесе жиналыстарды өткізу осы ұйымдардың қызметіне кедергі келтірмеуі немесе басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзбауы тиіс. Сондықтан мемлекеттік денсаулық сақтау мекемелерінде ем қабылдап жатқан адамдарға қажетті рәсімдер мен рәсімдерді жүргізу үшін әрқашан осы мекеме басшылығымен келісіп отыру қажет. Алайда мұндай жағдайда билік оны теріс пайдалануы мүмкін. Мұндай жағдайлар түрмеде де орын алатыны белгілі. 7-баптың 4-бөлігінде белгіленген норма бойынша жоғарыда аталған мекемелер қажет болған жағдайда діни қызметкер шақырылуы мүмкін. Керісінше, тұтқындалған немесе православиелік емделушіден мессаға қатысу талап етілуі мүмкін. Православиелік христиандардың діни қажеттіліктері олардың өміріне қауіп төндіретін қиын жағдайда қалған адамдарға әкелінетін сыйлықтармен шектелмейді. Салыстырмалы түрде сау адам үшін Литургияға қатысу мүмкіндігі маңызды. Мұны қайда істеу керек деген сұрақ туындайды. Әрине, православиелік діни қызметкер өзімен бірге сурм әкеліп, оны қарапайым үстелде қызмет ете алады, бірақ бұл төтенше шара және әрқашан қолайлы емес. Мұндай жағдайда Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның нормаларына қайшы келмейтіндей, жүйелі түрде өткізілмейтін, бірақ қажетті діни рәсімдер мен рәсімдер оңтайлы болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңы мемлекеттік мекемелердегі мешіттерді жабуды талап етпейтінін атап өткіміз келеді. Өкінішке орай, Заңның 7-бабында қамтылған ережелер кейде дұрыс түсінілмейді. Осылайша, жаңа Заң қабылданғаннан кейін бірден мемлекеттік әлеуметтік көмек көрсету мекемелеріндегі мешіттер жабыла бастады. Мұндай жағдайларда медицина қызметкерлері жаңа Заңның 7-бабын басқаша түсіндірген.
Сондықтан, одан әрі қиянатқа жол бермеу үшін Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңның орындалуына қатысты баптарды нақтылау қажет. Бұл шаралар, әрине, Мемлекет тарапынан өз шешімі қарастырылуда және бұл бағытта көптеген жұмыстар атқарылып жатқаны рас. Ішкі істер министрлігі тарапынан Заң нормаларын түсіндіру жұмыстары кезең-кезеңімен жүргізілуде. Мәселен, Қазақстан Республикасының Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңы күшіне енгеннен кейін бірнеше айдан кейін Орыс Православие Шіркеуінің Митрополиттік ауданына (Мәскеу Патриархатына) ҚР ІІМ ҚАЖ (қылмыстық атқару жүйесі) Комитетінен ресми хат келді. Қазақстандағы жаңа Заңға байланысты мемлекеттік түрмелердегі намазханалар жабылмайды деген ақпарат бар. Кейінірек, 2012 жылдың аяғында Қазақстанның кейбір облыстарындағы түрмелерге православие және ислам дінбасылары іс жүзінде қабылдана бастады. Дегенмен, бұл орталық діни бірлестіктердің, атап айтқанда Орыс православие шіркеуінің епископының күш-жігері мен жеке беделінің арқасында қол жеткізілді. Сол сияқты біздің басқа да министрліктермен және ведомстволармен, әсіресе Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігімен қарым-қатынаста белгілі бір келісімге келуге болады деп ойлаймын. Біздің ойымызша, қазіргі жағдайда Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы заңға 7-баптың 4-бөлігінде көрсетілген мемлекеттік мекемелердің өкілеттіктерін мемлекеттік органдардың өкілдеріне қажетті жағдай жасауды міндеттейтін норманы енгізген дұрыс болар еді. тиісті рәсімдерді өткізу. және оқиғалар. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңда заң шығарушы әскери қызметкерлердің діни сенім бостандығына қатысты мәселелерді іс жүзінде ескермеді. 7-баптың 3-бөлімі, жоғарыда айтқанымыздай, әскерде Аллаға құлшылық етуге және діни рәсімдерді орындауға біржақты тыйым салады. Оның үстіне жалпы ережеден кейбір ерекшеліктерді қамтитын 7-баптың 4-бөлімі әскери қызметшілерге қолданылмайды [110].
Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы Қазақстан Республикасының Заңында азаматтардың әскери бөлімдер аумағында діни рәсімдер мен жоралғыларды ұйымдастыруға және оларға қатысуға құқығы бар норма бар. Сонымен қатар, әскери бөлім командирлеріне азаматтардың діни сенім бостандығы құқықтарының жүзеге асырылуын қамтамасыз ету, дін қайраткерлерін шақыруға, ғибадат етудің, рәсімдер мен рәсімдерді өткізудің уақытын, орнын және басқа да шарттарын анықтауға жәрдемдесу тапсырылды.
Жаңа Заңда мұндай нормалар жоқ. Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның 24-бабының 1-бөлігінің нормасы діни бірлестіктерді заң күшіне енген күннен бастап бір жыл ішінде жаңа талаптарға сәйкес құрылтай құжаттарына өзгерістер енгізуді міндеттейді. Бұл Заң қоғамда үлкен резонанс тудырды. Бұл норма Қазақстандағы Орыс православие шіркеуінің ауқымды құрылымдық реформаларын талап етті [119]. Қазақстандағы діни бірлестіктердің мәртебесі Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Заңның 12-бабының ережелерімен белгіленеді, оған сәйкес республикада жергілікті, өңірлік және республикалық діни бірлестіктер құрылуы және жұмыс істеуі мүмкін. Біздің ойымызша, Қазақстандағы Орыс православие шіркеуінің Митрополиттік округі оны республикалық діни бірлестік ретінде тіркегені оңтайлы болар еді. Дегенмен, құрылымдық бөлімшелерді астаналық ауданның филиалдары мен өкілдіктері ретінде тіркеген дұрыс. Бұл схема РПС-тың иерархиялық құрылымына сәйкес келеді және астаналық ауданды тиімді басқаруға мүмкіндік береді. Діни қызметтер және діни бірлестіктер туралы Заңның нормаларына сәйкес бір діни бірлестік екінші діни бірлестіктің қызметін бақылай алмайды. Осылайша, әрбір приход заңды түрде тәуелсіз. Маңыздылығының жоғарылауы орталықтандырылған діни бірлестікті басқаруда белгілі бір қиындықтарды тудырып, оның ұйымдық құрылымын әлсіретуі мүмкін. Сонымен қатар, діни бірлестіктің өкілдігін немесе филиалын құру кезінде Заңда тиісті өкілдікке немесе филиалға жататын тұлғалардың санына шектеулер белгіленбейді. Сондықтан кез келген елді мекенде ірі діни бірлестіктің өкілдігі құрылуы мүмкін, оның құрамына бірнеше адам кіруі мүмкін, бұл Қазақстандағы дәстүрлі діни бірлестіктерге, атап айтқанда, Орыс православие шіркеуінің депутаты үшін қолайлы болады. Бірақ, өкінішке орай, бұл схема орындалмады. Қазақстандағы РПО приходтары жергілікті діни ұйымдар ретінде тіркелген. Бұл схема Қазақстандағы РПС құрылымын әлсіретіп, келешекте теріс нәтиже береді деп ойлаймыз [120]. Біз Қазақстандағы діни қызметті заңнамалық реттеудің бірнеше мәселелерін қарастырдық. Жалпы, біздің ойымызша, Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Қазақстан Республикасының Заңы діни экстремизмге қарсы күресте өз мақсатына жете алмайды. Атап айтқанда, жаңа Заң қоғамды уахабизмнен және Хизб ут-Тахрир әл-Ислами сияқты экстремистік топтардың әрекетінен қорғамайды. Жаңа заң діни ұйымдарды тіркеу талаптарын қатайтты, бірақ діни экстремистер мұндай тіркеуді қажет етпейді, өйткені олар сахна сыртында әрекет етеді. Сонымен қатар, мысалы, Орыс православие шіркеуінің депутаттарымен салыстырғанда, уахабизм сияқты діни ағымдар тиімдірек жағдайда болды. Бұрын Украина Халық Республикасы депутаттарының ұйымдары Қазақстан Қарулы Күштерімен өздерінің тұтқындарымен және жеке құрамымен жұмыс істеу мүмкіндігіне ие болса, енді олар бұл мүмкіндіктен іс жүзінде айырылды. Жоғарыда атап өткеніміздей, оң динамика Қазақстан Республикасының қылмыстық-атқару жүйесімен қарым-қатынаста ғана байқалады. Айта кету керек, ислам дінінің бір тармағы - уахабизм ертеде жақсы дамыған.
Қазір мемлекет мұны секуляризация процестерін күшейте отырып, өзінше қабылдады және мұның өзі жаңа ізбасарларды тартуы мүмкін. Кез келген экстремистік көріністерден ада дәстүрлі исламның дамуы ханафи мәзһабымен ғана мүмкін болатынына сенімдіміз. Республиканың ғылыми және саяси ортасында бұл үдеріс қалыпты исламды өсіру деп аталады. Қазақстандағы ислам үлгісін қалыптастырудың бұл бағыты бізге дұрыс және қоғамның діни қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қабілетті болып көрінеді. Шетелдік миссионерлерді тіркеуді қатаң реттейтін ережелер де әрқашан тиімді бола бермейді, өйткені жеке тұлға ретінде әрекет ететін миссионерлер Қазақстан Республикасы Конституциясының 20-бабына сәйкес ауызша әңгімелесу арқылы кез келген жерде өз көзқарастары мен сенімдерін тарата алады. 121. Біздің ойымызша, қазақстандық депутаттар екі параллель бағытта әрекет еткені дұрыс болар еді. Бір жағынан, Ресей Федерациясының кейбір субъектілеріндегі сияқты белгілі бір діндерге немесе ағымдарға тыйым салу қажет, ал екінші жағынан, Қазақстан үшін православие және ислам сияқты дәстүрлі діндердің құқықтық субъектілігін кеңейту қажет. Біздің қоғам дәстүрлі діндердің көмегінсіз діни экстремизммен тиімді күресе алмайды. Қоғамның діни қауіпсіздігіне төнетін қатерлерді бейтараптандыру үдерісінде мемлекеттің стратегиялық одақтас ретінде дәстүрлі діндерге арқа сүйеу мүмкіндігі бар. Әлеуметтік әріптестікті жүзеге асыру нұсқаларының бірі ретінде Қазақстан Республикасы мен католиктік діни ұйымдардың қарым-қатынасын орнату тәжірибесін қарастыруға болатынын атап өткен жөн. 1998 жылы Ватикан мен Қазақстан Республикасы арасында Қазақстандағы католиктік діни бірлестіктердің мәртебесін анықтайтын келісімге қол қойылды. Қазіргі уақытта Конкордатты Қазақстан Республикасының Парламенті бекітті. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы мен Ватикан арасындағы қарым-қатынасқа қатысты барлық мәселелер осы құжатта шешілгендіктен, Қазақстандағы католиктік діни ұйымдарды қайта тіркеу ресми сипатқа ие болды. Конкордат (лат. soncordatum - келісім) - Рим Папасы мен кез келген мемлекет арасындағы католиктік шіркеудің белгілі бір штаттағы құқықтық мәртебесін және оның католик шіркеуінің басшысы ретінде папалық тағымен қарым-қатынасын реттейтін келісім. Бұл принципті мемлекет-дін қатынасын консенсус негізінде орнату қағидасы дейміз. Мемлекет-дін қатынастарының бұл принципі католик дініне мемлекеттік шіркеу мәртебесінен гөрі күшті құқықтық қорғау береді, өйткені оның ережелері халықаралық құқықтық келісімдермен бірдей күшке ие және біржақты өзгертуге болмайды. Қазақстан Республикасының тәжірибесі бұл тезисті толық растайды [118]. Осылайша, Қазақстан Республикасы мен оның аумағында әрекет ететін діни бірлестіктер арасындағы әлеуметтік әріптестік нысаны ретінде пайдаланылғандықтан, мемлекет-дін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz