Қылмыстың заты есірткі заттар және психотроптық заттар
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ АЙНАЛЫМЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Есірткі, психотроптық заттар, сол тектестер айналымы саласындағы қылмыстылықтың түсінігі мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстың жай-күйі, динамикасы, құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.3 Есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымына қатысатын адамдардың, сондай-ақ есірткіні заңсыз тұтынатын адамдардың криминологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2 ЕСІРТКІ, ПСИХОТРОПТЫҚ ЗАТТАР, СОЛ ТЕКТЕСТЕРДІҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.1 Есірткі саудасымен байланысты қылмыстың себептері мен шарттары ... ... .35
2.2 Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе өткізу қылмысының алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
2.3 Шет елдердегі есірткінің заңсыз айналымы үшін жауапкершілікті құқықтық реттеуді салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...73
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 78
КІРІСПЕ
Магистрлік диссертацияның жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыста Қазақстан Республикасында есірткінің заңсыз айналымымен күресу, есірткі, психотроптық заттар, сол тектестердің заңсыз айналымына қарсы іс-қимылдың қылмыстық-құқықтық шаралары зерделеніп, талдау жасалған.
Магистрлік диссертацияның өзектілігі. Қазақстан Республикасының Ата Заңында мемлекеттің ең қымбат қазынасы - адам жəне адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары делінген [1]. Қазақстан зиялы, демократиялық жəне тəуелсіз құқықтық мемлекет ретінде, дүниежүзілік қоғамдастықтың толық құқылы мүшесі бола тұрып, есірткі заттардың заңсыз айналымына қарсы белсенді түрде күрес жүргізуде.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев нашақорлық проблемасын жиі көтеріп келеді. Түр - кістанда өткен Ұлттық құ - рыл - тайда ол заманның залалды кеселі туралы тағы да айтты. На - ша - - қорлық - ұлт саулығына зор қауіп төндіретін кесел. Есірт - кі жастардың жанын да, тәнін де у - лап жатыр. Біз есірткіні қол - данудың, дайындаудың және та - ратудың жолын кесіп, тамы - рына балта шабуға тиіспіз. Әйт - песе, бүкіл еліміздің болашағы бұлыңғыр болады. Бұл мәселе мені қатты алаңдатады. Хи - мия - - - лық есірткілер нарықта кең ауқым - да сатылуда. Криминал - дық топтар жастарды осындай заңсыз әрекеттерге тартып жатыр, деді.
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес Ішкі істер ми - - нистрлігі Есірткі бизнесіне және нашақорлыққа қарсы кү - рес - ке арналған кешенді жос - пар (2023-2025 жылдар) дайын - дап, маусым айында ол Үкі - мет қаулысымен бекітілді. Бұл құжатта қоғам үшін аса қауіпті әсіресе синтетикалық препарат - тардың таралуының жолын ке - су, олардың қолжетімділік дең - гейін төмендету, адамның наша - қорлыққа салынғанын дер кезін - де анықтау жүйесін енгізу, есірт - кі қолданатын адамдардың нақты есебін қалыптастыру, есірткі бизнесіне қарсы күресетін ор - ган - дардың материалдық-техни - калық жағдайын нығайту көзделген.
Соңғы жылдары әлеуметтік-экономикалық және саяси салаларда болып жатқан жағымсыз процестер аясында есірткінің таралуына байланысты проблеманың шиеленісуі байқалды. Біздің қоғамның деградациясы мен ыдырауы олардың сыни деңгейіне жетті. Есірткінің заңсыз айналымының таралу ауқымы қауіпті сипатқа ие, қоғамның физикалық және моральдық жағдайына, экономикаға, саясатқа және құқықтық тәртіпке зиянды әсер етеді және сайып келгенде, кез-келген заманауи мемлекеттің, соның ішінде Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне елеулі қауіп төндіреді.
Республикамыздағы есірткі заттармен немесе жүйкеге әсер ететін затгармен заңсыз әрекет жасау адамдардың денсаулығына түзелмейтін зиян келтіре отырып, жеке адамның интелектуалдық кқабілет деңгейінің төмендеуіне әкеліп соқтырады. Көптеген медициналық, психатриялық жөне құқықтық зертеулердің қорытындысына суйенетін болсақ, есірткіге бой алдырған жандар түбінде азғындықка ұшырайды. Олардың денсаулығы, мінез-құлқы бұзылады, еңбекке жарамсыз, тіпті қоғамға керексіз зиянды адам болып шығады. Нашақорлықпен әуестенгендердің мейірімділік, туыстык, достық, адамдық қасиеттері мүлдем жойылады. Олардың көз алдында тек құмарлық шөбі - анаша, марихуана тұрады. Осы дертті таратып отырғандар нашаны тасымалдаушылар, сатушылар, оны жастарға үйретіп көндіретіндер.
Есірткіні тұгыну келешек жас буынның дұрыс физикалық, психикалық және өнегелі дамуына кедергі жасайды. Ал есірткі кабылдайтындардың ішінде әйелдердің санының өсуі, тумай тұрып-ақ есірткіге деғен патологиялық кұштарлығы бар адамның дүниеге келуіне әкеліп соқтырады. Елімізде қанша адам бұл індеттен өліп жаткдндығын анықтаған ешкім де жок, оны анықтау әзірше мүмкін де емес.
Соңғы уақыттарда есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуына қызықтыра отырып ынтасын туғызып, өз еркімен қабыддауына әсер етуден басқа, күштеп зорлау арқылы есірткі заттарды тулынуға көндіру әрекеттері де етек алуда. Әрине осындай бір-екі күштеп салынған соң кешегі дені сау адам немесе жасөспірім кәнігі нашақор болып шыға келеді. Бұл әрекеттер көбінесе материалдық ахуалы біршама жақсы отбасында жиі ұшырасады.
Қылмыстылықпен күрестің нәтижесі, шын мәнінде, әрбір қылмыстың тез және толық ашылуымен, оны жасаған барлық адамдардың әшкереленуімен және сотқа тартылуымен айқындалады.
Есірткінің заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың таралуы құқық қорғау органдарының қызметін үнемі жетілдіруді және заңнаманы дамытуды талап етеді.
Осыған байланысты есірткінің заңсыз айналымы проблемасына тап болған, өз аумақтарында есірткі қаупіне қарсы күрес шараларының кешенін әзірлеген және енгізген шет мемлекеттердің тәжірибесіне назар аударған жөн. Бұл шараларды талдау қылмыстық құқық есірткі айналымын әлеуметтік бақылаудың ең көп қолданылатын әдістерінің бірі болып қала береді деп айтуға мүмкіндік береді.
Еуропалық Одақтың көптеген елдерінде есірткі құралдарының, психотроптық заттардың заңсыз айналымы үшін жауапкершілік шараларын реттейтін нормалар қазіргі уақытта артық сатушылар үшін жауапкершілікті қатаңдатуға және, керісінше, тұтынушылар үшін оны жеңілдетуге бағытталған. Ресей бұл жағынан да ерекшелік емес. Осылайша, есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен олардың аналогтарын өндіру мен өткізу үшін жауапкершілік күшейтілді, бұл есірткі таратушылармен күресті қатаңдатуға және, керісінше, тұтынушылар мен нашақорлықтан зардап шегетін адамдарға қатысты неғұрлым жұмсақ жауапкершілік шараларын таңдауға ықпал етеді. Осыған қарамастан, енгізілген өзгерістер есірткі құралдарымен, психотроптық заттармен (бұдан әрі - ҚҚСП) және олардың аналогтарымен байланысты қылмыс жасаған адамдардың жауапкершілігін толық ажырата алмады.
Тәжірибе көрсеткендей, есірткіге тәуелді адамдар дозаны сатып алу үшін көтерме саудада жұмыс істеуге мәжбүр, сондықтан бөлшек сауда негізінен осы адамдарға жүктеледі. Бұл адамдарға бас бостандығынан айыру түріндегі қылмыстық жазаны қолдану қылмыстың осы түрінің жалпы деңгейіне әсер етуі екіталай, өйткені нашақорлық ауру. Мұндай адамдарға бас бостандығынан айыруға және есірткіге тәуелділіктен емделуге байланысты емес жаза тағайындау мүмкіндігі болуы керек.
Магистрлік диссертацияның мақсаты мен міндеті. Есірткі мен психотроптық заттардың заңсыз айналымының қылмыстық-құқықтық және криминологиялық аспектілерін ғылыми талдау негізінде баяндалған олқылықтардың орнын толтыруды, сондай-ақ құқық қолдану практикасын жетілдіру және нашақорлықтың алдын алу бойынша теориялық және практикалық сипаттағы ұсынымдарды әзірлеу диссертациялық зерттеудің негізгі мақсаты болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшцн төмендегідей мақсаттар туындайды:
- Есірткі немесе психотроптық заттардың заңсыз айналымына тән жай-күйін, динамикасын, құрылымын және өзге де криминологиялық сипаттамаларын зерделеу;
- есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымының негізгі даму үрдістеріне криминологиялық талдау жасау, оның перспективалық болжамын анықтау;
- есірткі немесе психотроптық заттардың, оның ішінде олардың өңірлік ерекшеліктерінің заңсыз айналымына ықпал ететін неғұрлым тән детерминанттарды зерттеу;
- есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес тәжірибесін талдау және осы қылмыстардың алдын алу тиімділігін арттыруға бағытталған ұсынымдар әзірлеу;
Қазақстан Республикасында есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тугынуға көндірумен күресудің құқықтық және криминологиялық күресудің тәжірибесін талдау;
- есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіргені үшін жауаптылықты кдрастыратын заң нормалары талдау.
Магистрлік диссертацияның зерттелу деңгейі. Есірткі заттарын сақтау, тарату, сату, қылмыстың құрамы, қылмыстық жауапкершілік, құқық қорғау органдарының қылмыспен күрестегі рөлі туралы отандық және ресейлік ғалымдар көптеген еңбектер жазған: Бұғыбай Д.Б., Карпович О. Г., В.И. Ткаченко, А.Н Ағыбаев, И.Ш. Борчашвили, В.Н. Смитенко, Н. А. Мирошниченко, Абдиров Н. М., Омигов В. И., Сартаева Н.А., Абдиров Н.М., А.С. Якубов, Молдабаев С.С., Орымбаев Р., Трайнин А.Н. зерттеген.
Қазақстанда нашақорлықтың, наркотизмнің және есірткі сау-дасының мәселесін зерттеу жұмысы соңғы жыддары ғана қолға алынды. Қазақстанда 1997 жылы Н. М. Әбдіровтің және М. Қ. Ынтықбаевтың Подросток в орбите наркотазма: проблемы, предупреждение атты монографиясы жарық көрді. Ал, 1998 ж. Б. С. Сәрсеков Контрабанда наркотиков в Казахстане: проблемы и пути преодоления деген тақырыпта монография шығарды. Нашакррлықтың қылмыстық-құқықтық және криминологиялық мәселесі көлемімінде кең ауқымды спектрде Қазақстандағы есірткілердің заңсыз айналымымен қылмыстық-кұқықтық және криминологиялық күресу шаралар жүйесі деген ғылыми тақырыпта доцент Н. М. Әбдіровтің жетекшілік етуімен М. Қ. Ынтықбаев, Ш. А. Құрманбекова, Б. С. Сәрсеков, Н. А. Сартаева, Қ. Р. Сарыкұлов, Г. X. Феткулов кдтыскдн жұмыс тобы осы мәселемен кең аукэмды айналысып, зерттеу жүргізген. Мaгистрлік диссертацияның объeктісі. Есірткімен күрес жүргізу саласындағы құқық қорғау органдарының қызметін ұйымдастыру барысында туындайтын қоғамдық қатынастар болып табылады.
Мaгистрлік диссертацияның пәні. Есірткімен күрес жүргізу саласындағы құқық қорғау органдарының қызметін ұйымдастыру ерекшеліктері болып табылады.
Мaгистрлік диссертацияның әдістeрі жәнe әдістeмeсі. Жұмыстың әдістeмeлік нeгізі теориялық және тәжірибелік қызметтердің бірлігіне негізделген материалистік диалектиканың заңдарын, объективті болмысты зерттеудің жалпы-ғылыми жеке-ғылыми (анализ, синтез, тарихи құқықтық, жүйелік-құрылымдық, салыстырмалы-құқықтық) жaлпы ғылыми тaным әдістeрнен тұрады.
Мaгистрлік диссертацияның нормативтік базасын отандық нормативтік құқықтық актілер құрайды: Қазақстан Республикасының Конституциясы; Қазақстан Республикасының Қылмыстық процестік кодексі; әрекет етуші Заңдар; Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативті Қаулылары, Қaзaқстaн Рeспубликaсы Прeзидeнтінің жaрлықтaры мeн Қaзaқстaн хaлқынa Жолдaулaры құрaйды.
Магистрлік диссертацияның теориялық маңыздылығы. Зерттеудің теориялық маңыздылығы аймақтық деңгейде есірткі мен психотроптық заттардың заңсыз айналымын бақылаудың тиімділігін арттыруға бағытталған жалпы әлеуметтік және арнайы криминологиялық шараларды әзірлеу және негіздеу болып табылады. Есірткінің алдын алуға және қылмыстық заңнаманың жекелеген ережелерін жетілдіруге бағытталған бұл ұсыныстар қылмыстық құқық теориясы мен криминологияны тиісті бөлімде дамытады және толықтырады.
Автордың келген қорытындылары мен тұжырымдары қылмыстық процестік заңнамаларын жетілдіру мен осы салада сот практикасы қызметін жаңа сатыға көтеруге мүмкіндік береді және нақты ұсыныстар жасау мүмкіндіктерінен байқалады. Сонымен бірге, оқу процесінде қолдану арқылы маңыздылығын арттырады.
Магистрлік диссертацияның ғылыми жaңaлығы. Есірткімен күрес жүргізу саласындағы құқық қорғау органдарының қызметін ұйымдастыру ерекшеліктерін талдау барысында қазіргі кезеңдегі осы саланы жетілдіру бағытындағы тың еңбектер негізінде талдау жасалды. Шетелдік тәжірибеден алынған деректер қолданылды.
Диссeртaциялық зeрттeудe aлынғaн нәтижeлeр мeн қорытындылaр жaлпы aлғaндa жүйeлілігі жәнe логикaлық қисынды құрылымымeн сипaттaлaды. Сонымeн қaтaр Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңына енгізілетін өзгерістер мен осы саладағы қызметті жетілдіру бағыттарын талдаған еңбек болып табылады.
Магистрлік диссертация бойынша ұсынылатын тұжырымдар:
1. Есірткінің заңсыз айналымы үшін қылмыстық жауапкершілік шаралары күшейтілуге тиіс: айыппұлдар осы қылмыстық бизнестің табыстылығына барабар болуға тиіс; белгілі бір санаттағы қылмыстар үшін бас бостандығынан айыру мерзімдерін едәуір ұлғайту, ал аса ауыр қылмыстар үшін өлім жазасын белгілеу және оның нақты орындалуын қамтамасыз ету қажет. Есірткіге тәуелділігіне байланысты есірткінің заңсыз айналымына тартылған қылмыскерлердің жекелеген санаты үшін жазаға балама ретінде жазаның орнына немесе оған параллель арнайы наркологиялық мекемелерде емдеуді қарастыру қажет.
2. Нашақорлықтың заңсыз таралуына және психотроптық заттардың айналымына ықпал ететін көптеген факторлардың ішінде олардың ең маңызды үш аспектісін атап өту керек: әлеуметтік-экономикалық, құқық қолдану және қылмыстық. Сонымен бірге, әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан біз медициналық аспектіні бөліп көрсетеміз, талдау көрсеткендей, есірткінің ең қарқынды заңсыз айналымы Қазақстан Республикасының субсидияланған аймақтарында, ауыр экономикалық жағдайы бар аймақтарда, өндірістің тұрақты құлдырауы мен жаппай жұмыссыздықта дамиды. Мұндай өңірлердегі әлеуметтік-экономикалық қиындықтар халықтың маскүнемдігімен, есірткі айналымының кеңеюімен күрделене түседі.
3. Нашақорлықтың өсуіне бұқаралық ақпарат құралдарының жұмысындағы шығындар мен қателіктер ықпал етеді. Сонымен қатар, бұқаралық ақпарат құралдарының әлеуеті есірткінің заңсыз айналымына қарсы іс-қимыл тұрғысынан кеңінен тартылуы тиіс, ал нашақорлармен күрес, ең алдымен, жастарға бағытталған ауқымды ақпараттық-насихаттық науқанмен ұштастырылуы тиіс деп санаймыз.
4. Есірткінің заңсыз айналымының алдын алу және алдын алу негіздері осы қылмыстарды жасауға ықпал ететін факторларды жоюмен немесе бейтараптандырумен байланысты. Бұл ретте есірткінің заңсыз айналымы саласындағы қылмысқа қарсы іс-қимылда оң нәтижелер құқық қолдану практикасындағы қате есептеулерді азайту жолымен алынуы мүмкін.
Магистрлік диссертацияның сыннан өтуі. Зeрттeу жұмысының тeориялық нeгізгі тұжырымдaры, ұсыныстaры, қорытындылaры І.Жaнсүгіров aтындaғы Жeтісу унивeрситeтінің жәнe өзгe дe жоғaры оқу орындaрының қaбырғaсындa өткeн ғылыми-тeориялық жәнe тәжірибeлік конфeрeнциялaрдa бaяндaлғaн болaтын.
Магистрлік диссертацияның құрылымы. Жұмыстағы зерттеліп отырған мәселелердің мазмұнына, мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес анықталады және ол кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ АЙНАЛЫМЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Есірткі, психотроптық заттар, сол тектестер айналымы саласындағы қылмыстылықтың түсінігі мен ерекшеліктері
Есірткі - қоғам дерті. Нашақорлық пен есірткінің зияны орасан. Бұл тұтас ұлттың тамырына балта шабатын, халықты қарусыз жоятын кеселдің бірі. Соған орай, есірткімен күрес бүгінде кез келген елді алаңдататын, ең өзекті, әлеуметтік мәселенің біріне айналды. Нашақорлық адамзат баласының денсаулығы мен еліміздің ұлттық қауіпсіздігіне төнетін үлкен қатер.
Өмір - баға жетпес байлық. Оны лайықты деңгейде қорғау және дамыту - бүгінде Қазақстанда барлық мемлекеттік институттардың, Саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстардың алдында тұрған міндет. Осы қағидаттың негізінде Қазақстан есірткі құралдарының заңсыз айналымы және оларды теріс пайдалану саласындағы қылмыстарға қарсы күрес саласында өзінің сыртқы және ішкі саясатын құруда және бұл мәселені жекелеген елде шешу мүмкін невозможностігін түсініп, халықаралық қоғамдастыққа интеграциялау жолымен сенімді жүріп жатыр.
Нашақорлық - бұл мүшелері әлеуметтік-моральдық тұрғыдан толығымен тозған кейбір тұйық қауымдастықтарға ғана тән құбылыс. Бұл зұлымдық әртүрлі әлеуметтік топтарға таралды, халықтың ең қабілетті бөлігінің өкілдерін таң қалдырды. Өскелең ұрпақ арасында нашақорлық мәселесі ерекше өткір. Бұл құбылыстың негізгі себебі, ең алдымен, тұрақсыз әлеуметтік ортада, моральдық бағдарлар мен құндылықтардың бұлыңғырлануында жатыр. Жастар ортасында, бүкіл қоғамдағыдай, деструктивті процестер көбінесе шығармашылық, жағымды өзгерістерден басым болады. Әлеуметтік орта жеке тұлғаның құрылымын бұзуға және оның дамуын бұзуға әкелетін мінез-құлық реакцияларын тудыруы мүмкін, атап айтқанда: 1) конформизм, 2) суицид 3) нашақорлық 4) алкоголизм 5) қылмыс [2, 26].
Қазақстан территориясы бірнеше мемлекеттің күрежолдарын жалғап жатыр. Мұндайда есірткі тасымалына тосқауыл қою, есірткі саудасына жол бермеу үшін мемлекет тарапынан өте ауқымды жұмыстардың үздіксіз жүргізілетіні түсінікті. Осыған орай біздің еліміз көптеген халықаралық есірткіге қарсы жобаларға қатысып, кеселдің алдын алуға бағытталған халықаралық операцияларды ұйымдастыру, транзит арналарын жою және трансұлттық қылмыстық топтардың жолын кесу бойынша нақты іс-шараларға бастамашы болып келеді. Сонымен қатар, құқық қорғау органдары да осы зұлымдықтың таралуына қарсы тиімді күрес ұйымдастыруда. Нашақорлыққа қарсы көптеген жұмыстардың қолға алынғанына қарамастан, қоғамда есірткіге қызығып, тұтынатындар саны күн санап көбеюде. Әсіресе, жастардың есірткіге әуес болуы үлкен алаңдаушылық туғызады.
Қоғамдағы осы жағдайды ескерген Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылғы жолдауында есірткімен байланысты қылмыстарға қолданылатын жазаны қатайту қажеттігін және бұл қылмысты террористік әрекетке теңестіруге болатындығын айтқаны есімізде. Президенттің бұл мәселеге назар аударуында үлкен маңыз бар. Жастар арасында есірткі тұтынатындардың жыл санап артуы, соның кесірінен қылмыстың көбеюі Мемлекет басшысын да бейжай қалдырмағаны анық. Жолдаудағы тапсырма есірткісіз қоғам құруға ғана емес, жастарды нашақорлықтан алыс ұстауға бағытталып отыр. Осы ретте Президент тапсырмасы есірткіні өзінің тұтынуы үшін сатып алатын адамдардан бөлек, есірткі бизнесін ұйымдастырушыларды, таратушылар мен сатушыларды анықтап, жолын кесуге, осы зиянды бизнес арқылы пайда тауып отырған тұлғаларды қылмыстық жауапкершілікке тартуды көздейді.
Есірткінің таралуына ғаламтор да шексіз мүмкіндік беріп отыр. Әсіресе, психотроптық заттардың жаңа синтетикалық аналогтарын таратушылар ғаламтор арқылы өз бизнесін жандандыруда. Өкініштісі, осындай топтар психотроптық заттардың көмегімен жастардың бір тобын уласа, келесі бір тобын есірткі заттарын сатуға, жеткізуге итермелеп, темір торға қамалуына ықпал етуде.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 228-бабы - есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын заңсыз алу, сақтау, тасымалдау, дайындау, өңдеу, сондай-ақ құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар өсімдіктерді немесе құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар олардың бөліктерін заңсыз алу, сақтау, тасымалдау зат [3].
Халықтың денсаулығына қарсы қылмыстардың аса қауіпті түрі есірткі, психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіруімен байланысты іс-әрекеттер болып табылады.Есірткі, психотроптық заттар, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіруге байланысты қылмыстардың тікелей обьектісі-халықтың денсаулығы болып табылады.Қылмыстың заты есірткі заттар және психотроптық заттар.
Қазіргі уақытта әлем бойынша Есірткінің заңсыз айналымы үлкен проблема ретінде тұр. Біздің елімізде бұл мәселе өте қауіпті саннатта тұр. Есірткінің заңсыз айналымы ол тек қана халыктың денсаулығына, және имандылығына ғана емес, бұл қылмыс түрлері ұлттық қауіпсіздікке және экономикағада үлкен зиянын тигізеді. Нақтылай кететін болсақ, ү лкен мөлшерде жасалатын есірткінің заңсыз айналымы ұлттық қауіпсіздікке тигіщетін зияны ол халықтың есірткіге қол жетімділігі болады, бұл орайда есірткінің әсерінен жасалатын құқық бұзушылықтардың санынын өсуі, есірткіні сатудан пайда табатын тұлғалардың немесе ұйымдасқан топтың қаражаттық өркендеуі және т.б.
Есірткі құралдары мен психотроптық заттар туралы 1998 жылғы 8 қаңтардағы заңға сәйкес есірткіге синтетикалық немесе табиғи шығу тегі бар заттар, есірткі құралдары, есірткі құралдарының, психотроптық заттар мен олардың прекурсорларының Қазақстан Республикасында бақылауға жататын тізіміне енгізілген өсімдіктер жатады. Қазақстан Республикасының заңнамасы, Қазақстанның халықаралық шарттары, оның ішінде 1961 жылғы есірткі туралы Бірыңғай конвенция. Психотроптық заттар - бұл синтетикалық немесе табиғи заттар, Қазақстан Республикасында бақылауға алынатын есірткі, психотроптық заттар мен олардың прекурсорларының тізіміне енгізілген препараттар, табиғи материалдар, Қазақстан Республикасының заңнамасына, Қазақстанның халықаралық шарттарына, оның ішінде 1971 жылғы психотроптық заттар туралы конвенцияға, БҰҰ-ға қарсы конвенциясына сәйкес. Есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымы 1988 жылы. Прекурсорлар есірткі құралдарын және психотроптық заттарды өндіру, өңдеу кезінде пайдаланылатын заттар, есірткі құралдары мен психотроптық заттар мен олардың прекурсорлары, Қазақстан Республикасының заңнамасына, Ресейдің халықаралық шарттарына, оның ішінде 1988 ж. БҰҰ-ның есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы конвенциясына сәйкес. Есірткі құралдарының және психотроптық заттардың аналогтары - бұл Қазақстанда айналымға тыйым салынған, Қазақстан Республикасында бақылауға алынатын есірткі құралдарының, психотроптық заттардың және олардың прекурсорларының тізіміне енгізілмеген, химиялық құрылымы мен қасиеттері дәрілік заттардың химиялық құрылымы мен қасиеттеріне ұқсас синтетикалық немесе табиғи шығу заттары. және психотропты заттар, олардың психоактивті әсері олар көбейтеді. Құрамында есірткі немесе психотроптық заттар (олардың бөліктері) бар өсімдіктер, есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың прекурсорларын алуға болатын және тиісті тізімге енгізілген өсімдіктер.
Есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын, сондай-ақ өсімдіктерді (олардың бөліктерін) алу кез келген тәсілмен, сатып алу, сыйлық, сонымен қатар орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет немесе қарызды төлеу үшін өзара есеп айырысу құралы ретінде қарастырылуы керек [4]. Бақылауға алынатын есірткі құралдарының, психотроптық заттардың немесе олардың прекурсорларының тізіміне енгізілген басқа тауарлар мен заттардың орнына, табылған заттарға, жабайы өсімдіктер мен бөлшектердің коллекцияларына (оның ішінде ауылшаруашылық жерлерге) жергілікті және басқа да кәсіпорындарда, сондай-ақ азаматтардың жер учаскелерінде, егер бұл өсімдіктер егілмеген болса және өсірілмеген болса, оларды жинау аяқталғаннан кейін қорғалмаған алқаптарда орналасқан осы өсімдіктердің дақылдарының қалдықтарын жинау (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 2006 жылғы 15 маусымдағы қаулысының 6-тармағы). N 14 Есірткі, психотроптық, күшті және улы заттармен байланысты қылмыстар туралы істер бойынша сот практикасы туралы.
Сақтау кезінде есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын, сондай-ақ өсімдіктерді (олардың бөліктерін) заңсыз сақтауға байланысты, оның ішінде жеке тұтыну үшін (өзімен бірге,үй жайда, бөлмеде, құпия және басқа жерлерде ұстау) іс-әрекеттері түсінілуі керек; адамның аталған қаражатты немесе заттарды заңсыз сақтағаны маңызды емес.
Тасымалдау дегеніміз - есірткі құралдарының, психотроптық заттардың немесе олардың аналогтарының, сондай-ақ өсімдіктердің (олардың бөліктерінің) бір жерден екінші жерге, соның ішінде дәл сол елді мекен шегінде, көліктің кез келген түрін немесе пайдаланылған кез келген құралдарды пайдалану арқылы жасалған қозғалысы. көлік құралы түрінде, сондай-ақ осы құралдар мен заттарды тасымалдаудың жалпы тәртібін бұзу [5, 20].
Саладағы қазіргі қылмыстың ерекшеліктерін қарастырмас бұрын есірткінің заңсыз айналымы, нашақорлық, нашақор ұғымдарын ашу керек, есірткі, есірткі бизнесі.
Нашақорлық - адамның есірткіні тұтынуға деген ауыр тәуелділігі мерзімді немесе созылмалы интоксикация жағдайын анықтайтын құралдар,ол үшін де, қоғам үшін де зиянды.
Есірткі (грек. сөздер: narkotikos-есеңгіреу және narke-есеңгіреу) адам ағзасына, оның орталық жүйке жүйесіне қарқынды есеңгірететін (қоздыратын немесе тежейтін) әсер ететін және оларға біртіндеп үйреніп, оларды одан әрі қолдануға тартуға қабілетті өсімдік немесе синтетикалық шыққан әртүрлі заттар деп аталады [6, 105].
Есірткінің заңсыз айналымы саласында жасалатын қылмыстар мынадай құқыққа қарсы әрекеттерді қамтиды:
есірткі, психотроптық заттарды немесе сол тектестерді заңсыз сатып алу, сақтау, тасымалдау, дайындау, қайта өңдеу;
көрсетілген заттарды заңсыз өндіру, өткізу немесе жөнелту;
есірткі құралдарының немесе психотроптық заттардың айналымы қағидаларын бұзу;
есірткі заттарды немесе психотроптық заттарды ұрлау не қорқытып алу;
есірткі, психотроптық заттардың контрабандасы;
есірткі құралдарын немесе психотроптық заттарды тұтынуға көндіру;
құрамында есірткі заттары бар, өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді заңсыз өсіру;
есірткі құралдарын немесе психотроптық заттарды тұтыну үшін притондар ұйымдастыру не ұстау;
есірткі құралдарын немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретін рецептілерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не қолдан жасау [7, 52].
Есірткі құралдарының заңсыз айналымына байланысты криминогендік жағдайдың ерекше қауіптілігі көбінесе тиісті қылмыстың қолайсыз даму тенденциясымен анықталады.
Нашақорлық былайша айтсақ ауадан да тез тарайтын аса қауіпті емі қиын дерт. Есінен танып, көзіне еш нәрсе көрінбей, ешнәрседен қорқу, үркуден ара, кез келгенде атылатын адам бейнесіндегі екі аяқты пендені көз алдыңызға елестетіп көріңіздерші. Олардың бар іздегені көрген баққаны көздегені қалайда есірткі қабылдау болады . Міне осы кезде осы жолда не бір жантүршігерлік қылмыстар жасалып жатады. Яғни осының салдарынан қазіргі таңда көптеген қылмыстар болып жатыр. Сол себепті сол қылмыстарды болдырмау үшін нашақорлыққа қарсы күрес жүргізу. Героинді наркомания - өте тез әрі жылдам дамитын қатерлі дерт.
Сондай-ақ, келесі нақты процестерді теріс түрде көрсету керек есірткінің заңсыз айналымы саласындағы жағдайға әсер ететін:
- бұқаралық ақпарат құралдарының таратуы қолдану насихатын қоса алғанда, есірткі идеологиясын қазіргі заманғы атрибуттың ажырамас ретінде жалған құралдар жастар суб мәдениеті;
- кинофильмдерде, бейнефильмдерде тиісті көріністерді көрсету, есірткіге теріс қатынасты бейтараптандыратын теледидарлық бағдарламалар бұқаралық аудитория және керісінше, жасанды түрде оларға қызығушылық тудырады;
- жастардың белгілі бір бөлігін Батыс қозғалыстарына еліктеу наразылық (хиппи, рокерлер және т. б.), олардың ортасында есірткіні тұтыну
күнделікті өмір салтының ажырамас бөлігі болып табылады;
- қылмыстық ортаның оған жасөспірімдер мен адамдарды тарту жөніндегі күш-жігерін жандандыру жас кезінде, оның ішінде ол үшін дәстүрліге баулу есебінен есірткі тұтыну [8, 5].
Есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын, сондай-ақ өсімдіктерді (олардың бөліктерін) заңсыз тасымалдау оларды жасырумен, соның ішінде көлік құралында, багажда, киімде, сондай-ақ адам немесе жануарлар денесінің қуыстарында және т.б. жабдықталған жасырын орындарда жүзеге асырылуы мүмкін.
Есірткі бизнесінің ауқымын кеңейту үшін ұйымдасқан қылмыстық топтар билік өкілдерімен байланыс орнатуға ұмтылады, шекара маңындағы аудандардағы жалпы ахуалға ықпал етіге, оларды есірткі контрабандасының әкелу-әкету базасына айналдыруға тырысады. Орталық Азияның шекаралас мемлекеттеріндегі қоғамдық саяси ахуалдың тұрақсыздығы билік өкілдерінің ұйымдасқан қылмыстық наркотроптар бастаушылармен араласуы үшін алғышарттар туғызады. Қоғамның әр түрлі топтарына барынша қатты қысым көрсететін есірткі құрылу мүмкіндігі де елеулі қауіп төндіреді [9, 85].
Осы қылмыстардың жоғары кідірісіне оларды есірткі айналымының әртүрлі субъектілерін жасыруға өзара мүдделілік те (заңсыз операциялар мен есірткі сатушылар мен тұтынушылар үшін жауапкершілікке байланысты), сондай-ақ құқық қорғау органдарында бар материалдық-техникалық, ұйымдастырушылық, кадрлық проблемалар да теріс әсер етеді.
Есірткіге байланысты қылмыстар санының өсуі, біріншіден, осы жағымсыз құбылыстың ауқымын кеңейтуді және екіншіден, есірткінің заңсыз айналымына қарсы іс-қимылдың кейбір белсенділігін көрсетуі мүмкін
Адамның заңсыз тасымалдау әрекетін сату мақсатымен заңсыз тасымалдау және осы құрамдағы қылмыс құрамын есірткі, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын сату мақсатынсыз заңсыз сақтаудан алып тастау, сонымен қатар сапар барысында өсімдіктерді (олардың бөліктерін) алып тастау туралы мәселені сот әрбір жағдайда шешуі керек. ниеттің бағытын, тасымалдаудың нақты жағдайларын, есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын, олардың орналасқан жерін, сондай-ақ істің басқа да мән-жайларын ескеру.
Өндіріс - бұл Қазақстан Республикасының заңнамасын бұза отырып жасалған қасақана әрекет, соның салдарынан есірткі, психотроптық заттар немесе олардың аналогтары құрамында есірткі бар өсімдіктер, дәрілік, химиялық және басқа заттар жатыр.
Қайта өңдеу дегеніміз - құрамында бір немесе бірнеше есірткі немесе психотроптық заттар бар қатты немесе сұйық қоспаны тазарту (есірткіден немесе қоспадан тазарту) немесе есірткі немесе психотроптық заттардың осындай қоспада (дайындықта) концентрациясын жоғарылату, сондай-ақ басқа фармакологиялық белсенді заттармен араластыру. олардың белсенділігін арттыру немесе ағзаға әсерін күшейту үшін.
Есірткі өсімдіктерін ұнтақтау, кептіру немесе майдалау, есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын су булану, тазарту, сублимация және т.б. түрінде қосымша өңдеусіз еріту, нәтижесінде заттың химиялық құрылымы өзгермейді, оны өңдеу немесе қайта өңдеу деп қарастыруға болмайды [10, 77].
Қарастырылып отырған қылмыс үшін қылмыстық жауаптылықтың міндетті шарты есірткі құралдарының, психотроптық заттардың, олардың прекурсорларының немесе аналогтарының, сондай-ақ осы препараттарды немесе заттарды қолдануға және пайдалануға дайын өсімдіктердің (олардың бөліктерінің) үлкен мөлшері немесе егер олардың препараттағы концентрациясы тазарту немесе араластыру арқылы жоғарыласа.
Қылмыс осы бапта көрсетілген әрекеттердің ең болмағанда біреуі жасалған сәттен бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыстың субъективтік жағы заңсыз алынған, сақталған, тасымалданатын, өндірілген, өңделген есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың прекурсорларын немесе аналогтарын, сондай-ақ өсімдіктерді (олардың бөліктерін) сату үшін тікелей ниетпен және мақсатты сатумен сипатталмайды.
Қылмыстың субьектісі - 16 жасқа толған адам.
Ескертпе 1бап. Қылмыстық кодекстің 228-бабы қылмыстық жауаптылықтан босатудың ерекше түрін көздейді (осы бап бойынша қылмыс жасаған адам есірткі, психотроптық заттар немесе олардың аналогтары, құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар өсімдіктер немесе олардың құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар бөліктер, өз еркімен тапсырған адам; және осы қаражаттың, заттардың немесе олардың аналогтарының заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың ашылуына немесе жолын кесуге белсенді ықпал етті, құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар осындай өсімдіктерді немесе олардың бөліктерін аттар сатып алу, сақтау, тасымалдау, оларды жасаған адамдарды ұстау, қылмыстық жолмен алынған мүлікті анықтау осы қылмыс үшін қылмыстық жауаптылықтан босатылады.Ол есірткі, психотроптық заттарды өз еркімен тапсыру деп таныла алмайды. Құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар өсімдіктер немесе олардың құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар бөліктер адамды ұстау кезінде және аталған агенттерді, заттарды немесе олардың аналогтарын, осындай өсімдіктерді немесе олардың құрамдас бөліктерін, осындай өсімдіктерді немесе олардың бөліктерін табу және алуды тексеру кезінде аталған агенттерді, заттарды немесе олардың аналогтарын, құрамында есірткі немесе психотроптық заттары бар осындай өсімдіктерді немесе олардың бөліктерін алып қою есірткі немесе психотроптық заттар) [11, 133].
Есірткі қылмысының көрсетілген криминологиялық сипаттамалары есірткінің заңсыз таралуына қарсы күрес проблемаларының әлеуметтік маңыздылығын ғана емес, сонымен бірге олардың заңсыз айналымына қарсы тұрудың оңтайлы құралдарын іздеу, есірткі қылмысының себептері мен жағдайларын анықтау және жою қажеттілігін көрсетеді.
Бұл парадоксальды болып көрінуі мүмкін, бірақ бүгінгі күні де, бұқаралық ақпарат құралдарында мұқият дайындалуға ұшырамайтын бірде-бір проблема, бірде-бір мәселе болмаған кезде, жариялылық дәуірінде де бәрі бірдей нашақорлық мәселесі туралы нақты түсінікке ие емес. Және бұл әлемдегі барлық жерде дерлік азаматтар мен мемлекеттік институттар үшін қауіпке айналды. Әлемнің көптеген елдерінен алынған ақпарат есірткіні теріс пайдалану барлық әлеуметтік топтар мен жас топтарында, әсіресе жастар арасында таралғанын көрсетеді. Қазіргі уақытта балалар мен жасөспірімдер есірткіге жақын өткенге қарағанда ерте жаста қосылады.
Біздің еліміздегі әлеуметтік-экономикалық және моральдық-психологиялық жағдайдың өзгеруіне, шетелдік байланыстардың кеңеюіне, шекаралардың ашықтығына, Интернетті пайдалануға байланысты, жастарға қатысты проблемалар барған сайын ауқымды және алаңдатарлық сипатқа ие болуда. Олардың арасында кейде нашақорлық деп аталатын біздің уақыттың қасіреті немесе ақ өлім бар.
Есірткіге байланысты проблемалар туралы бұрын сенімді ақпарат алмаған кейбір азаматтар: нашақорлықтың қоғам үшін қауіптілігі неде және бұл проблема бүгінде өзекті ме?.
Әлемдегі мемлекеттер мен әлеуметтік институттар есірткіні медициналық емес мақсатта пайдалануды барлық жерде, соның ішінде заң жүзінде және құқық қорғау органдарының көмегімен шектеуге тырысатын үлкен зұлымдық ретінде қарастырады. Жалпы мазасыздықтың бірнеше себептері бар [12, 4].
Біріншіден, нашақорлық адамның деградациясына және ағзаның жойылуына өте белсенді ықпал етеді, және бұл, сайып келгенде, адамдар арасында өмір сүретін және көбінесе басқаларға елеулі қауіп төндіретін нашақордың өзі ғана емес. Көптеген жағдайларда нашақорлықпен ауыратын адам, өкінішке орай, азғын, дөрекі және қатыгез болады. Кім баласымен бірге сыныпта оқығанын немесе көрші пәтерде нашақор болғанын қалайды. Бірақ, ең алдымен, мұндай адам ұлының немесе қызының, күйеуінің немесе әкесінің көз алдында жоғалтқан барлық жақындары үшін үлкен қайғы.
Екіншіден, нашақорлық әртүрлі қылмыстардың, соның ішінде ауыр қылмыстардың тікелей себебі болып табылады. Ғылыми зерттеулерге сәйкес, кәмелетке толмаған нашақорлардың шамамен 23 бөлігі қылмыскер болады. Бұл олардың есірткіге деген құштарлығына байланысты қылмыс жасамас бұрын тоқтамайтындығына байланысты (көбінесе ұрлық), оны сатып алу үшін басқа дозаны немесе құралдарды алу үшін.
Бүгінгі таңда есірткі қылмыстық ортада кең таралған және көптеген қылмыстар олармен байланысты. Көбінесе әлемдік бұқаралық ақпарат құралдарының қылмыскерлерді кепілге алу фактілері туралы хабарламаларында қылмыскерлер көлік, қару-жарақ және валютамен бірге оларға есірткі беруді талап еткеніне назар аударылады. Біреулер пайдаланды зелье үшін взбадривания, басқа да емес еді онсыз өмір сүру.
Есірткіге деген сұраныс олардың қара нарықта, құрамында есірткісі бар өсімдіктерді өсірудің жерасты индустриясында, контрабанда мен есірткінің заңсыз саудасында, оларды жасырын зертханаларда өндіруде және т.б. есірткінің заңсыз айналымынан түсетін үстеме кірістердің айналасында мафиялық кландар, барлық жолақтардың бандиттік топтары көбейіп, өсіп келеді. Кейбір елдердегі бұл қылмыстық қауымдастықтар көбінесе мемлекеттік шенеуніктерді жемқор етеді, қоғам өміріне әсер ету салаларын кеңейтуге тырысады (Интерполдың айтуынша, 12 елде үкіметтер халық комиссариатының бақылауында).
Сонымен қатар, есірткі кейде агрессивтілікті тудырады, олардың қатыгездігі бойынша мағынасыз қылмыстарға итермелейді. Ақыр соңында, есірткіден әлсіреген адамдар көбінесе қылмыскерлердің жеңіл құрбанына айналады.
Үшіншіден, нашақорлық ұлттың физикалық және адамгершілік денсаулығына қауіп төндіреді. Бұған ұрпақтардың генетикалық деградациясы және нашақорлықтың СПИД, гепатит, басқа да ауыр аурулар, гомосексуализм, жезөкшелік проблемаларымен тығыз байланысы кіреді. Мұнда әртүрлі әлеуметтік проблемалардың тұтас букеті бар.
Төртіншіден, есірткіге мас болған адам шындықты жеткіліксіз көрсетеді және өз әрекеттерін толықтай басқара алмайды (тіпті мүлде). Жағдайды сыни бағалау жоғалады, тәуекел сезімі әлсірейді, қозғалыстарды үйлестіру бұзылады. Міне, осындай адамды, мысалы, көлік құралын басқарушыны немесе қолында әскери қаруы бар адамды немесе жоғары қауіп көзімен байланысты кез-келген басқа саланы елестетіп көріңіз.
Бесіншіден, нашақорлық тікелей де, жанама да үлкен экономикалық зиян келтіреді. Бұған ауруханалық және әлеуметтік шығыстар, өндірістік тоқтап қалу, жарақаттар, авариялар, біліктілігін және еңбекке қабілеттілігін жоғалту, әлеуметтік паразитизм (масылдық, қаңғыбастық, қайыр сұрау), құқық қорғау жүйесіне, нашақорлықтың алдын алуға арналған шығыстар, ғылыми зерттеулер және т. б. жатады.
Алтыншыдан, бұл нашақорлықтың әлеуметтік жұқпалы екенін білдіреді. Бірқатар ғылыми зерттеулерге сәйкес, әр нашақор нашақорлыққа 7-10 адамды тарта алады. Ең бастысы, көптеген нашақорлар есірткі желілеріне мүмкіндігінше көп жаңа адамдарды тартуға объективті қызығушылық танытады.
Бұл нашақорлық көріністерінің әртүрлі және көп өлшемді сипаты және ол тудыратын әлеуметтік проблемалар, бұл құбылысты адамзаттың ең қауіпті ауруларымен қатар қояды.
Нашақорлық дегеніміз не?
Нашақорлық - бұл есірткіге немесе психотроптық затқа тәуелділіктен туындаған ауру. Мұны мұқият түсіндіруге тырысайық.
Кәдімгі мағынада нашақорлық немесе нашақорлық - бұл есірткіні дәрігердің рецептісіз қолдану, егер мұндай қолдану адамның еріксіз және тұрақты қажеттілігіне айналса.
Нашақорлық - бұл миды, психиканы, адамның физикалық денсаулығын бұзатын және мезгілсіз өліммен аяқталатын ауыр, емделмейтін және жиі емделмейтін ауру [13, 121]. Бұл ауру адамның жағдайына, оның физикалық және психикалық денсаулығына есірткіге қатты тәуелділікпен сипатталады.
Нашақорлықтың қалыптасуы, қалыптасуы үш негізгі белгінің дамуымен сипатталады: психикалық тәуелділік, физикалық тәуелділік және төзімділік.
Психикалық тәуелділік-бұл белгілі бір сезімдерді қайта-қайта сезіну немесе психикалық ыңғайсыздық құбылыстарын жеңілдету үшін есірткіні үнемі немесе мезгіл-мезгіл қабылдауға деген ауыр ықылас (тартымдылық). Мұндай тәуелділік есірткіні жүйелі қолданудың барлық жағдайларында және көбінесе оларды бір рет қабылдағаннан кейін де пайда болады.
Физикалық тәуелділік - бұл есірткіні созылмалы қолдануға байланысты адам ағзасының бүкіл өмірін арнайы қайта құру жағдайы. Ол қарқынды физикалық және психикалық бұзылулармен, есірткінің әсері тоқтағаннан кейін бірден дамитын ауырсынумен көрінеді. Дәрігерлер шығару синдромы немесе шығару синдромы (бас тарту - бас тарту) деп белгілеген бұл бұзылулар белгілі бір препаратты немесе ұқсас фармакологиялық әсері бар затты Жаңа енгізу арқылы ғана жеңілдетіледі немесе толығымен жойылады. Физикалық тәуелділік, психикалық сияқты, есірткіні үнемі қолдануды немесе оған үнемі оралуды қажет етеді.
Төзімділік - бұл препараттың әсеріне қатысты организмнің төзімділігі (сезімталдығы). Жүйелі қабылдау кезінде бейімделудің пайда болуы, яғни есірткіге тәуелділік, ағзаның сол дозаны келесі енгізуге аз реакциясы болған кезде байқалады. Сондықтан бұрынғы психофизикалық әсерге қол жеткізу үшін науқасқа препараттың жоғары дозасы қажет. Содан кейін біраз уақыттан кейін және бұл доза жеткіліксіз болады және оны жоғарылату қажет [14, 15].
Нашақорлықтың нысаны (түрі) белгілі бір жағдайда есірткі әсері бар қандай зат қолданылатынына байланысты. Белгілі бір заттың ерекшеліктері, қолданылатын дозалар, қолдану жиілігі мен әдісі (таблеткаларды немесе ұнтақтарды қабылдау, инъекциялар, ингаляция) препараттың ағзаға әсер ету сипатын анықтайды.
Нашақорлық пен есірткіге тәуелділікті тану және алдын-алу үшін көптеген медициналық басылымдарда, соның ішінде осы нұсқаулықта сипатталған олардың сорттарының клиникалық көріністерінің көріністерімен танысу қажет.
Елімізде есірткі бизнесімен байланысты қылмыстар азаймай тұр. Ішкі істер органдары оның түр-түрін таратушылар мен сатушыларды күн сайын ұстап жатыр. Бұл нашақорлар санының аз еместігін және еліміздің батыс пен шығыс, әсіресе оңтүстік пен солтүстік арасында есірткі жөнелтуге арналған транзиттік аймаққа айналғанын көрсетсе керек.
Биылдың өзінде тәртіп сақ - шылары 210 килодан астам түрлі синтетикалық психоактивті зат - тарды тәркілеген. 31 есірткі зерт - ханасы табылып, қызметіне тыйым салынды. Қазір есірткінің түрлерімен қоса, оны сату мен тасымалдаудың да неше түрлі жолдары пайда болып жатыр. Нашақорлардың сүйікті ерме - гіне жету үшін ойлап тауып жат - - қан фантазияларында шек жоқ.
Мәселен, жуырда Шымкент қаласында жүргізілген рейдтік іс-шаралар барысында Есірткі қылмысына қарсы күрес басқар - масының қызметкерлері қала - дағы түнгі клубтардың бірінің кіреберісінде тыйым салынған заттар бар деген күдікпен екі жас - ты тоқтатқан. Тексеру ке - зін - - де 22 жастағы бойжеткеннен ұнтақты заты бар шағын по - лиэтилен пакеті табылды. Тәр - тіп сақшылары дәл осындай ұнтақ - ты оның 19 жастағы досынан да тәркіледі. Олар есірткінің бір - реттік дозасын қолданып көру мақсатында шұлықтарына жа - сыр - ған болып шықты.
Ал Маңғыстау облысында Telegram қосымшасы арқылы тапсырма алып, белгіленген орын - - дарға есірткі жасырып ке - - ту - мен айналысқан 2 азамат құ - - рық - талды. Оның бірі - 34 жас - - тағы ер адам Ақтаудағы су - ши-маркет желісінің басшы - сы болып жұмыс істеген. Бас - - шылық қызметті тас - тап, барып кел, шауып кел болып жүрге - ніне қарағанда, есірт - кіден түсе - тін пайда қомақты бол - са керек. Екінші күдікті, 32 жас - тағы азамат оған заңсыз істе - рін орын - дауға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ АЙНАЛЫМЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ..8
1.1 Есірткі, психотроптық заттар, сол тектестер айналымы саласындағы қылмыстылықтың түсінігі мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымына байланысты қылмыстың жай-күйі, динамикасы, құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.3 Есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымына қатысатын адамдардың, сондай-ақ есірткіні заңсыз тұтынатын адамдардың криминологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2 ЕСІРТКІ, ПСИХОТРОПТЫҚ ЗАТТАР, СОЛ ТЕКТЕСТЕРДІҢ ЗАҢСЫЗ АЙНАЛЫМЫНА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.1 Есірткі саудасымен байланысты қылмыстың себептері мен шарттары ... ... .35
2.2 Есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе өткізу қылмысының алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
2.3 Шет елдердегі есірткінің заңсыз айналымы үшін жауапкершілікті құқықтық реттеуді салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...73
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 78
КІРІСПЕ
Магистрлік диссертацияның жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыста Қазақстан Республикасында есірткінің заңсыз айналымымен күресу, есірткі, психотроптық заттар, сол тектестердің заңсыз айналымына қарсы іс-қимылдың қылмыстық-құқықтық шаралары зерделеніп, талдау жасалған.
Магистрлік диссертацияның өзектілігі. Қазақстан Республикасының Ата Заңында мемлекеттің ең қымбат қазынасы - адам жəне адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары делінген [1]. Қазақстан зиялы, демократиялық жəне тəуелсіз құқықтық мемлекет ретінде, дүниежүзілік қоғамдастықтың толық құқылы мүшесі бола тұрып, есірткі заттардың заңсыз айналымына қарсы белсенді түрде күрес жүргізуде.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев нашақорлық проблемасын жиі көтеріп келеді. Түр - кістанда өткен Ұлттық құ - рыл - тайда ол заманның залалды кеселі туралы тағы да айтты. На - ша - - қорлық - ұлт саулығына зор қауіп төндіретін кесел. Есірт - кі жастардың жанын да, тәнін де у - лап жатыр. Біз есірткіні қол - данудың, дайындаудың және та - ратудың жолын кесіп, тамы - рына балта шабуға тиіспіз. Әйт - песе, бүкіл еліміздің болашағы бұлыңғыр болады. Бұл мәселе мені қатты алаңдатады. Хи - мия - - - лық есірткілер нарықта кең ауқым - да сатылуда. Криминал - дық топтар жастарды осындай заңсыз әрекеттерге тартып жатыр, деді.
Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес Ішкі істер ми - - нистрлігі Есірткі бизнесіне және нашақорлыққа қарсы кү - рес - ке арналған кешенді жос - пар (2023-2025 жылдар) дайын - дап, маусым айында ол Үкі - мет қаулысымен бекітілді. Бұл құжатта қоғам үшін аса қауіпті әсіресе синтетикалық препарат - тардың таралуының жолын ке - су, олардың қолжетімділік дең - гейін төмендету, адамның наша - қорлыққа салынғанын дер кезін - де анықтау жүйесін енгізу, есірт - кі қолданатын адамдардың нақты есебін қалыптастыру, есірткі бизнесіне қарсы күресетін ор - ган - дардың материалдық-техни - калық жағдайын нығайту көзделген.
Соңғы жылдары әлеуметтік-экономикалық және саяси салаларда болып жатқан жағымсыз процестер аясында есірткінің таралуына байланысты проблеманың шиеленісуі байқалды. Біздің қоғамның деградациясы мен ыдырауы олардың сыни деңгейіне жетті. Есірткінің заңсыз айналымының таралу ауқымы қауіпті сипатқа ие, қоғамның физикалық және моральдық жағдайына, экономикаға, саясатқа және құқықтық тәртіпке зиянды әсер етеді және сайып келгенде, кез-келген заманауи мемлекеттің, соның ішінде Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне елеулі қауіп төндіреді.
Республикамыздағы есірткі заттармен немесе жүйкеге әсер ететін затгармен заңсыз әрекет жасау адамдардың денсаулығына түзелмейтін зиян келтіре отырып, жеке адамның интелектуалдық кқабілет деңгейінің төмендеуіне әкеліп соқтырады. Көптеген медициналық, психатриялық жөне құқықтық зертеулердің қорытындысына суйенетін болсақ, есірткіге бой алдырған жандар түбінде азғындықка ұшырайды. Олардың денсаулығы, мінез-құлқы бұзылады, еңбекке жарамсыз, тіпті қоғамға керексіз зиянды адам болып шығады. Нашақорлықпен әуестенгендердің мейірімділік, туыстык, достық, адамдық қасиеттері мүлдем жойылады. Олардың көз алдында тек құмарлық шөбі - анаша, марихуана тұрады. Осы дертті таратып отырғандар нашаны тасымалдаушылар, сатушылар, оны жастарға үйретіп көндіретіндер.
Есірткіні тұгыну келешек жас буынның дұрыс физикалық, психикалық және өнегелі дамуына кедергі жасайды. Ал есірткі кабылдайтындардың ішінде әйелдердің санының өсуі, тумай тұрып-ақ есірткіге деғен патологиялық кұштарлығы бар адамның дүниеге келуіне әкеліп соқтырады. Елімізде қанша адам бұл індеттен өліп жаткдндығын анықтаған ешкім де жок, оны анықтау әзірше мүмкін де емес.
Соңғы уақыттарда есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуына қызықтыра отырып ынтасын туғызып, өз еркімен қабыддауына әсер етуден басқа, күштеп зорлау арқылы есірткі заттарды тулынуға көндіру әрекеттері де етек алуда. Әрине осындай бір-екі күштеп салынған соң кешегі дені сау адам немесе жасөспірім кәнігі нашақор болып шыға келеді. Бұл әрекеттер көбінесе материалдық ахуалы біршама жақсы отбасында жиі ұшырасады.
Қылмыстылықпен күрестің нәтижесі, шын мәнінде, әрбір қылмыстың тез және толық ашылуымен, оны жасаған барлық адамдардың әшкереленуімен және сотқа тартылуымен айқындалады.
Есірткінің заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың таралуы құқық қорғау органдарының қызметін үнемі жетілдіруді және заңнаманы дамытуды талап етеді.
Осыған байланысты есірткінің заңсыз айналымы проблемасына тап болған, өз аумақтарында есірткі қаупіне қарсы күрес шараларының кешенін әзірлеген және енгізген шет мемлекеттердің тәжірибесіне назар аударған жөн. Бұл шараларды талдау қылмыстық құқық есірткі айналымын әлеуметтік бақылаудың ең көп қолданылатын әдістерінің бірі болып қала береді деп айтуға мүмкіндік береді.
Еуропалық Одақтың көптеген елдерінде есірткі құралдарының, психотроптық заттардың заңсыз айналымы үшін жауапкершілік шараларын реттейтін нормалар қазіргі уақытта артық сатушылар үшін жауапкершілікті қатаңдатуға және, керісінше, тұтынушылар үшін оны жеңілдетуге бағытталған. Ресей бұл жағынан да ерекшелік емес. Осылайша, есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен олардың аналогтарын өндіру мен өткізу үшін жауапкершілік күшейтілді, бұл есірткі таратушылармен күресті қатаңдатуға және, керісінше, тұтынушылар мен нашақорлықтан зардап шегетін адамдарға қатысты неғұрлым жұмсақ жауапкершілік шараларын таңдауға ықпал етеді. Осыған қарамастан, енгізілген өзгерістер есірткі құралдарымен, психотроптық заттармен (бұдан әрі - ҚҚСП) және олардың аналогтарымен байланысты қылмыс жасаған адамдардың жауапкершілігін толық ажырата алмады.
Тәжірибе көрсеткендей, есірткіге тәуелді адамдар дозаны сатып алу үшін көтерме саудада жұмыс істеуге мәжбүр, сондықтан бөлшек сауда негізінен осы адамдарға жүктеледі. Бұл адамдарға бас бостандығынан айыру түріндегі қылмыстық жазаны қолдану қылмыстың осы түрінің жалпы деңгейіне әсер етуі екіталай, өйткені нашақорлық ауру. Мұндай адамдарға бас бостандығынан айыруға және есірткіге тәуелділіктен емделуге байланысты емес жаза тағайындау мүмкіндігі болуы керек.
Магистрлік диссертацияның мақсаты мен міндеті. Есірткі мен психотроптық заттардың заңсыз айналымының қылмыстық-құқықтық және криминологиялық аспектілерін ғылыми талдау негізінде баяндалған олқылықтардың орнын толтыруды, сондай-ақ құқық қолдану практикасын жетілдіру және нашақорлықтың алдын алу бойынша теориялық және практикалық сипаттағы ұсынымдарды әзірлеу диссертациялық зерттеудің негізгі мақсаты болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшцн төмендегідей мақсаттар туындайды:
- Есірткі немесе психотроптық заттардың заңсыз айналымына тән жай-күйін, динамикасын, құрылымын және өзге де криминологиялық сипаттамаларын зерделеу;
- есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымының негізгі даму үрдістеріне криминологиялық талдау жасау, оның перспективалық болжамын анықтау;
- есірткі немесе психотроптық заттардың, оның ішінде олардың өңірлік ерекшеліктерінің заңсыз айналымына ықпал ететін неғұрлым тән детерминанттарды зерттеу;
- есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы күрес тәжірибесін талдау және осы қылмыстардың алдын алу тиімділігін арттыруға бағытталған ұсынымдар әзірлеу;
Қазақстан Республикасында есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тугынуға көндірумен күресудің құқықтық және криминологиялық күресудің тәжірибесін талдау;
- есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды тұтынуға көндіргені үшін жауаптылықты кдрастыратын заң нормалары талдау.
Магистрлік диссертацияның зерттелу деңгейі. Есірткі заттарын сақтау, тарату, сату, қылмыстың құрамы, қылмыстық жауапкершілік, құқық қорғау органдарының қылмыспен күрестегі рөлі туралы отандық және ресейлік ғалымдар көптеген еңбектер жазған: Бұғыбай Д.Б., Карпович О. Г., В.И. Ткаченко, А.Н Ағыбаев, И.Ш. Борчашвили, В.Н. Смитенко, Н. А. Мирошниченко, Абдиров Н. М., Омигов В. И., Сартаева Н.А., Абдиров Н.М., А.С. Якубов, Молдабаев С.С., Орымбаев Р., Трайнин А.Н. зерттеген.
Қазақстанда нашақорлықтың, наркотизмнің және есірткі сау-дасының мәселесін зерттеу жұмысы соңғы жыддары ғана қолға алынды. Қазақстанда 1997 жылы Н. М. Әбдіровтің және М. Қ. Ынтықбаевтың Подросток в орбите наркотазма: проблемы, предупреждение атты монографиясы жарық көрді. Ал, 1998 ж. Б. С. Сәрсеков Контрабанда наркотиков в Казахстане: проблемы и пути преодоления деген тақырыпта монография шығарды. Нашакррлықтың қылмыстық-құқықтық және криминологиялық мәселесі көлемімінде кең ауқымды спектрде Қазақстандағы есірткілердің заңсыз айналымымен қылмыстық-кұқықтық және криминологиялық күресу шаралар жүйесі деген ғылыми тақырыпта доцент Н. М. Әбдіровтің жетекшілік етуімен М. Қ. Ынтықбаев, Ш. А. Құрманбекова, Б. С. Сәрсеков, Н. А. Сартаева, Қ. Р. Сарыкұлов, Г. X. Феткулов кдтыскдн жұмыс тобы осы мәселемен кең аукэмды айналысып, зерттеу жүргізген. Мaгистрлік диссертацияның объeктісі. Есірткімен күрес жүргізу саласындағы құқық қорғау органдарының қызметін ұйымдастыру барысында туындайтын қоғамдық қатынастар болып табылады.
Мaгистрлік диссертацияның пәні. Есірткімен күрес жүргізу саласындағы құқық қорғау органдарының қызметін ұйымдастыру ерекшеліктері болып табылады.
Мaгистрлік диссертацияның әдістeрі жәнe әдістeмeсі. Жұмыстың әдістeмeлік нeгізі теориялық және тәжірибелік қызметтердің бірлігіне негізделген материалистік диалектиканың заңдарын, объективті болмысты зерттеудің жалпы-ғылыми жеке-ғылыми (анализ, синтез, тарихи құқықтық, жүйелік-құрылымдық, салыстырмалы-құқықтық) жaлпы ғылыми тaным әдістeрнен тұрады.
Мaгистрлік диссертацияның нормативтік базасын отандық нормативтік құқықтық актілер құрайды: Қазақстан Республикасының Конституциясы; Қазақстан Республикасының Қылмыстық процестік кодексі; әрекет етуші Заңдар; Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативті Қаулылары, Қaзaқстaн Рeспубликaсы Прeзидeнтінің жaрлықтaры мeн Қaзaқстaн хaлқынa Жолдaулaры құрaйды.
Магистрлік диссертацияның теориялық маңыздылығы. Зерттеудің теориялық маңыздылығы аймақтық деңгейде есірткі мен психотроптық заттардың заңсыз айналымын бақылаудың тиімділігін арттыруға бағытталған жалпы әлеуметтік және арнайы криминологиялық шараларды әзірлеу және негіздеу болып табылады. Есірткінің алдын алуға және қылмыстық заңнаманың жекелеген ережелерін жетілдіруге бағытталған бұл ұсыныстар қылмыстық құқық теориясы мен криминологияны тиісті бөлімде дамытады және толықтырады.
Автордың келген қорытындылары мен тұжырымдары қылмыстық процестік заңнамаларын жетілдіру мен осы салада сот практикасы қызметін жаңа сатыға көтеруге мүмкіндік береді және нақты ұсыныстар жасау мүмкіндіктерінен байқалады. Сонымен бірге, оқу процесінде қолдану арқылы маңыздылығын арттырады.
Магистрлік диссертацияның ғылыми жaңaлығы. Есірткімен күрес жүргізу саласындағы құқық қорғау органдарының қызметін ұйымдастыру ерекшеліктерін талдау барысында қазіргі кезеңдегі осы саланы жетілдіру бағытындағы тың еңбектер негізінде талдау жасалды. Шетелдік тәжірибеден алынған деректер қолданылды.
Диссeртaциялық зeрттeудe aлынғaн нәтижeлeр мeн қорытындылaр жaлпы aлғaндa жүйeлілігі жәнe логикaлық қисынды құрылымымeн сипaттaлaды. Сонымeн қaтaр Қазақстан Республикасының Қылмыстық заңына енгізілетін өзгерістер мен осы саладағы қызметті жетілдіру бағыттарын талдаған еңбек болып табылады.
Магистрлік диссертация бойынша ұсынылатын тұжырымдар:
1. Есірткінің заңсыз айналымы үшін қылмыстық жауапкершілік шаралары күшейтілуге тиіс: айыппұлдар осы қылмыстық бизнестің табыстылығына барабар болуға тиіс; белгілі бір санаттағы қылмыстар үшін бас бостандығынан айыру мерзімдерін едәуір ұлғайту, ал аса ауыр қылмыстар үшін өлім жазасын белгілеу және оның нақты орындалуын қамтамасыз ету қажет. Есірткіге тәуелділігіне байланысты есірткінің заңсыз айналымына тартылған қылмыскерлердің жекелеген санаты үшін жазаға балама ретінде жазаның орнына немесе оған параллель арнайы наркологиялық мекемелерде емдеуді қарастыру қажет.
2. Нашақорлықтың заңсыз таралуына және психотроптық заттардың айналымына ықпал ететін көптеген факторлардың ішінде олардың ең маңызды үш аспектісін атап өту керек: әлеуметтік-экономикалық, құқық қолдану және қылмыстық. Сонымен бірге, әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан біз медициналық аспектіні бөліп көрсетеміз, талдау көрсеткендей, есірткінің ең қарқынды заңсыз айналымы Қазақстан Республикасының субсидияланған аймақтарында, ауыр экономикалық жағдайы бар аймақтарда, өндірістің тұрақты құлдырауы мен жаппай жұмыссыздықта дамиды. Мұндай өңірлердегі әлеуметтік-экономикалық қиындықтар халықтың маскүнемдігімен, есірткі айналымының кеңеюімен күрделене түседі.
3. Нашақорлықтың өсуіне бұқаралық ақпарат құралдарының жұмысындағы шығындар мен қателіктер ықпал етеді. Сонымен қатар, бұқаралық ақпарат құралдарының әлеуеті есірткінің заңсыз айналымына қарсы іс-қимыл тұрғысынан кеңінен тартылуы тиіс, ал нашақорлармен күрес, ең алдымен, жастарға бағытталған ауқымды ақпараттық-насихаттық науқанмен ұштастырылуы тиіс деп санаймыз.
4. Есірткінің заңсыз айналымының алдын алу және алдын алу негіздері осы қылмыстарды жасауға ықпал ететін факторларды жоюмен немесе бейтараптандырумен байланысты. Бұл ретте есірткінің заңсыз айналымы саласындағы қылмысқа қарсы іс-қимылда оң нәтижелер құқық қолдану практикасындағы қате есептеулерді азайту жолымен алынуы мүмкін.
Магистрлік диссертацияның сыннан өтуі. Зeрттeу жұмысының тeориялық нeгізгі тұжырымдaры, ұсыныстaры, қорытындылaры І.Жaнсүгіров aтындaғы Жeтісу унивeрситeтінің жәнe өзгe дe жоғaры оқу орындaрының қaбырғaсындa өткeн ғылыми-тeориялық жәнe тәжірибeлік конфeрeнциялaрдa бaяндaлғaн болaтын.
Магистрлік диссертацияның құрылымы. Жұмыстағы зерттеліп отырған мәселелердің мазмұнына, мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес анықталады және ол кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕСІРТКІ АЙНАЛЫМЫНЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Есірткі, психотроптық заттар, сол тектестер айналымы саласындағы қылмыстылықтың түсінігі мен ерекшеліктері
Есірткі - қоғам дерті. Нашақорлық пен есірткінің зияны орасан. Бұл тұтас ұлттың тамырына балта шабатын, халықты қарусыз жоятын кеселдің бірі. Соған орай, есірткімен күрес бүгінде кез келген елді алаңдататын, ең өзекті, әлеуметтік мәселенің біріне айналды. Нашақорлық адамзат баласының денсаулығы мен еліміздің ұлттық қауіпсіздігіне төнетін үлкен қатер.
Өмір - баға жетпес байлық. Оны лайықты деңгейде қорғау және дамыту - бүгінде Қазақстанда барлық мемлекеттік институттардың, Саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстардың алдында тұрған міндет. Осы қағидаттың негізінде Қазақстан есірткі құралдарының заңсыз айналымы және оларды теріс пайдалану саласындағы қылмыстарға қарсы күрес саласында өзінің сыртқы және ішкі саясатын құруда және бұл мәселені жекелеген елде шешу мүмкін невозможностігін түсініп, халықаралық қоғамдастыққа интеграциялау жолымен сенімді жүріп жатыр.
Нашақорлық - бұл мүшелері әлеуметтік-моральдық тұрғыдан толығымен тозған кейбір тұйық қауымдастықтарға ғана тән құбылыс. Бұл зұлымдық әртүрлі әлеуметтік топтарға таралды, халықтың ең қабілетті бөлігінің өкілдерін таң қалдырды. Өскелең ұрпақ арасында нашақорлық мәселесі ерекше өткір. Бұл құбылыстың негізгі себебі, ең алдымен, тұрақсыз әлеуметтік ортада, моральдық бағдарлар мен құндылықтардың бұлыңғырлануында жатыр. Жастар ортасында, бүкіл қоғамдағыдай, деструктивті процестер көбінесе шығармашылық, жағымды өзгерістерден басым болады. Әлеуметтік орта жеке тұлғаның құрылымын бұзуға және оның дамуын бұзуға әкелетін мінез-құлық реакцияларын тудыруы мүмкін, атап айтқанда: 1) конформизм, 2) суицид 3) нашақорлық 4) алкоголизм 5) қылмыс [2, 26].
Қазақстан территориясы бірнеше мемлекеттің күрежолдарын жалғап жатыр. Мұндайда есірткі тасымалына тосқауыл қою, есірткі саудасына жол бермеу үшін мемлекет тарапынан өте ауқымды жұмыстардың үздіксіз жүргізілетіні түсінікті. Осыған орай біздің еліміз көптеген халықаралық есірткіге қарсы жобаларға қатысып, кеселдің алдын алуға бағытталған халықаралық операцияларды ұйымдастыру, транзит арналарын жою және трансұлттық қылмыстық топтардың жолын кесу бойынша нақты іс-шараларға бастамашы болып келеді. Сонымен қатар, құқық қорғау органдары да осы зұлымдықтың таралуына қарсы тиімді күрес ұйымдастыруда. Нашақорлыққа қарсы көптеген жұмыстардың қолға алынғанына қарамастан, қоғамда есірткіге қызығып, тұтынатындар саны күн санап көбеюде. Әсіресе, жастардың есірткіге әуес болуы үлкен алаңдаушылық туғызады.
Қоғамдағы осы жағдайды ескерген Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылғы жолдауында есірткімен байланысты қылмыстарға қолданылатын жазаны қатайту қажеттігін және бұл қылмысты террористік әрекетке теңестіруге болатындығын айтқаны есімізде. Президенттің бұл мәселеге назар аударуында үлкен маңыз бар. Жастар арасында есірткі тұтынатындардың жыл санап артуы, соның кесірінен қылмыстың көбеюі Мемлекет басшысын да бейжай қалдырмағаны анық. Жолдаудағы тапсырма есірткісіз қоғам құруға ғана емес, жастарды нашақорлықтан алыс ұстауға бағытталып отыр. Осы ретте Президент тапсырмасы есірткіні өзінің тұтынуы үшін сатып алатын адамдардан бөлек, есірткі бизнесін ұйымдастырушыларды, таратушылар мен сатушыларды анықтап, жолын кесуге, осы зиянды бизнес арқылы пайда тауып отырған тұлғаларды қылмыстық жауапкершілікке тартуды көздейді.
Есірткінің таралуына ғаламтор да шексіз мүмкіндік беріп отыр. Әсіресе, психотроптық заттардың жаңа синтетикалық аналогтарын таратушылар ғаламтор арқылы өз бизнесін жандандыруда. Өкініштісі, осындай топтар психотроптық заттардың көмегімен жастардың бір тобын уласа, келесі бір тобын есірткі заттарын сатуға, жеткізуге итермелеп, темір торға қамалуына ықпал етуде.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 228-бабы - есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын заңсыз алу, сақтау, тасымалдау, дайындау, өңдеу, сондай-ақ құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар өсімдіктерді немесе құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар олардың бөліктерін заңсыз алу, сақтау, тасымалдау зат [3].
Халықтың денсаулығына қарсы қылмыстардың аса қауіпті түрі есірткі, психотроптық, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіруімен байланысты іс-әрекеттер болып табылады.Есірткі, психотроптық заттар, күшті әсер ететін және улы заттарды заңсыз айналымға түсіруге байланысты қылмыстардың тікелей обьектісі-халықтың денсаулығы болып табылады.Қылмыстың заты есірткі заттар және психотроптық заттар.
Қазіргі уақытта әлем бойынша Есірткінің заңсыз айналымы үлкен проблема ретінде тұр. Біздің елімізде бұл мәселе өте қауіпті саннатта тұр. Есірткінің заңсыз айналымы ол тек қана халыктың денсаулығына, және имандылығына ғана емес, бұл қылмыс түрлері ұлттық қауіпсіздікке және экономикағада үлкен зиянын тигізеді. Нақтылай кететін болсақ, ү лкен мөлшерде жасалатын есірткінің заңсыз айналымы ұлттық қауіпсіздікке тигіщетін зияны ол халықтың есірткіге қол жетімділігі болады, бұл орайда есірткінің әсерінен жасалатын құқық бұзушылықтардың санынын өсуі, есірткіні сатудан пайда табатын тұлғалардың немесе ұйымдасқан топтың қаражаттық өркендеуі және т.б.
Есірткі құралдары мен психотроптық заттар туралы 1998 жылғы 8 қаңтардағы заңға сәйкес есірткіге синтетикалық немесе табиғи шығу тегі бар заттар, есірткі құралдары, есірткі құралдарының, психотроптық заттар мен олардың прекурсорларының Қазақстан Республикасында бақылауға жататын тізіміне енгізілген өсімдіктер жатады. Қазақстан Республикасының заңнамасы, Қазақстанның халықаралық шарттары, оның ішінде 1961 жылғы есірткі туралы Бірыңғай конвенция. Психотроптық заттар - бұл синтетикалық немесе табиғи заттар, Қазақстан Республикасында бақылауға алынатын есірткі, психотроптық заттар мен олардың прекурсорларының тізіміне енгізілген препараттар, табиғи материалдар, Қазақстан Республикасының заңнамасына, Қазақстанның халықаралық шарттарына, оның ішінде 1971 жылғы психотроптық заттар туралы конвенцияға, БҰҰ-ға қарсы конвенциясына сәйкес. Есірткі құралдары мен психотроптық заттардың заңсыз айналымы 1988 жылы. Прекурсорлар есірткі құралдарын және психотроптық заттарды өндіру, өңдеу кезінде пайдаланылатын заттар, есірткі құралдары мен психотроптық заттар мен олардың прекурсорлары, Қазақстан Республикасының заңнамасына, Ресейдің халықаралық шарттарына, оның ішінде 1988 ж. БҰҰ-ның есірткі және психотроптық заттардың заңсыз айналымына қарсы конвенциясына сәйкес. Есірткі құралдарының және психотроптық заттардың аналогтары - бұл Қазақстанда айналымға тыйым салынған, Қазақстан Республикасында бақылауға алынатын есірткі құралдарының, психотроптық заттардың және олардың прекурсорларының тізіміне енгізілмеген, химиялық құрылымы мен қасиеттері дәрілік заттардың химиялық құрылымы мен қасиеттеріне ұқсас синтетикалық немесе табиғи шығу заттары. және психотропты заттар, олардың психоактивті әсері олар көбейтеді. Құрамында есірткі немесе психотроптық заттар (олардың бөліктері) бар өсімдіктер, есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың прекурсорларын алуға болатын және тиісті тізімге енгізілген өсімдіктер.
Есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын, сондай-ақ өсімдіктерді (олардың бөліктерін) алу кез келген тәсілмен, сатып алу, сыйлық, сонымен қатар орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет немесе қарызды төлеу үшін өзара есеп айырысу құралы ретінде қарастырылуы керек [4]. Бақылауға алынатын есірткі құралдарының, психотроптық заттардың немесе олардың прекурсорларының тізіміне енгізілген басқа тауарлар мен заттардың орнына, табылған заттарға, жабайы өсімдіктер мен бөлшектердің коллекцияларына (оның ішінде ауылшаруашылық жерлерге) жергілікті және басқа да кәсіпорындарда, сондай-ақ азаматтардың жер учаскелерінде, егер бұл өсімдіктер егілмеген болса және өсірілмеген болса, оларды жинау аяқталғаннан кейін қорғалмаған алқаптарда орналасқан осы өсімдіктердің дақылдарының қалдықтарын жинау (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 2006 жылғы 15 маусымдағы қаулысының 6-тармағы). N 14 Есірткі, психотроптық, күшті және улы заттармен байланысты қылмыстар туралы істер бойынша сот практикасы туралы.
Сақтау кезінде есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын, сондай-ақ өсімдіктерді (олардың бөліктерін) заңсыз сақтауға байланысты, оның ішінде жеке тұтыну үшін (өзімен бірге,үй жайда, бөлмеде, құпия және басқа жерлерде ұстау) іс-әрекеттері түсінілуі керек; адамның аталған қаражатты немесе заттарды заңсыз сақтағаны маңызды емес.
Тасымалдау дегеніміз - есірткі құралдарының, психотроптық заттардың немесе олардың аналогтарының, сондай-ақ өсімдіктердің (олардың бөліктерінің) бір жерден екінші жерге, соның ішінде дәл сол елді мекен шегінде, көліктің кез келген түрін немесе пайдаланылған кез келген құралдарды пайдалану арқылы жасалған қозғалысы. көлік құралы түрінде, сондай-ақ осы құралдар мен заттарды тасымалдаудың жалпы тәртібін бұзу [5, 20].
Саладағы қазіргі қылмыстың ерекшеліктерін қарастырмас бұрын есірткінің заңсыз айналымы, нашақорлық, нашақор ұғымдарын ашу керек, есірткі, есірткі бизнесі.
Нашақорлық - адамның есірткіні тұтынуға деген ауыр тәуелділігі мерзімді немесе созылмалы интоксикация жағдайын анықтайтын құралдар,ол үшін де, қоғам үшін де зиянды.
Есірткі (грек. сөздер: narkotikos-есеңгіреу және narke-есеңгіреу) адам ағзасына, оның орталық жүйке жүйесіне қарқынды есеңгірететін (қоздыратын немесе тежейтін) әсер ететін және оларға біртіндеп үйреніп, оларды одан әрі қолдануға тартуға қабілетті өсімдік немесе синтетикалық шыққан әртүрлі заттар деп аталады [6, 105].
Есірткінің заңсыз айналымы саласында жасалатын қылмыстар мынадай құқыққа қарсы әрекеттерді қамтиды:
есірткі, психотроптық заттарды немесе сол тектестерді заңсыз сатып алу, сақтау, тасымалдау, дайындау, қайта өңдеу;
көрсетілген заттарды заңсыз өндіру, өткізу немесе жөнелту;
есірткі құралдарының немесе психотроптық заттардың айналымы қағидаларын бұзу;
есірткі заттарды немесе психотроптық заттарды ұрлау не қорқытып алу;
есірткі, психотроптық заттардың контрабандасы;
есірткі құралдарын немесе психотроптық заттарды тұтынуға көндіру;
құрамында есірткі заттары бар, өсіруге тыйым салынған өсімдіктерді заңсыз өсіру;
есірткі құралдарын немесе психотроптық заттарды тұтыну үшін притондар ұйымдастыру не ұстау;
есірткі құралдарын немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретін рецептілерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не қолдан жасау [7, 52].
Есірткі құралдарының заңсыз айналымына байланысты криминогендік жағдайдың ерекше қауіптілігі көбінесе тиісті қылмыстың қолайсыз даму тенденциясымен анықталады.
Нашақорлық былайша айтсақ ауадан да тез тарайтын аса қауіпті емі қиын дерт. Есінен танып, көзіне еш нәрсе көрінбей, ешнәрседен қорқу, үркуден ара, кез келгенде атылатын адам бейнесіндегі екі аяқты пендені көз алдыңызға елестетіп көріңіздерші. Олардың бар іздегені көрген баққаны көздегені қалайда есірткі қабылдау болады . Міне осы кезде осы жолда не бір жантүршігерлік қылмыстар жасалып жатады. Яғни осының салдарынан қазіргі таңда көптеген қылмыстар болып жатыр. Сол себепті сол қылмыстарды болдырмау үшін нашақорлыққа қарсы күрес жүргізу. Героинді наркомания - өте тез әрі жылдам дамитын қатерлі дерт.
Сондай-ақ, келесі нақты процестерді теріс түрде көрсету керек есірткінің заңсыз айналымы саласындағы жағдайға әсер ететін:
- бұқаралық ақпарат құралдарының таратуы қолдану насихатын қоса алғанда, есірткі идеологиясын қазіргі заманғы атрибуттың ажырамас ретінде жалған құралдар жастар суб мәдениеті;
- кинофильмдерде, бейнефильмдерде тиісті көріністерді көрсету, есірткіге теріс қатынасты бейтараптандыратын теледидарлық бағдарламалар бұқаралық аудитория және керісінше, жасанды түрде оларға қызығушылық тудырады;
- жастардың белгілі бір бөлігін Батыс қозғалыстарына еліктеу наразылық (хиппи, рокерлер және т. б.), олардың ортасында есірткіні тұтыну
күнделікті өмір салтының ажырамас бөлігі болып табылады;
- қылмыстық ортаның оған жасөспірімдер мен адамдарды тарту жөніндегі күш-жігерін жандандыру жас кезінде, оның ішінде ол үшін дәстүрліге баулу есебінен есірткі тұтыну [8, 5].
Есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын, сондай-ақ өсімдіктерді (олардың бөліктерін) заңсыз тасымалдау оларды жасырумен, соның ішінде көлік құралында, багажда, киімде, сондай-ақ адам немесе жануарлар денесінің қуыстарында және т.б. жабдықталған жасырын орындарда жүзеге асырылуы мүмкін.
Есірткі бизнесінің ауқымын кеңейту үшін ұйымдасқан қылмыстық топтар билік өкілдерімен байланыс орнатуға ұмтылады, шекара маңындағы аудандардағы жалпы ахуалға ықпал етіге, оларды есірткі контрабандасының әкелу-әкету базасына айналдыруға тырысады. Орталық Азияның шекаралас мемлекеттеріндегі қоғамдық саяси ахуалдың тұрақсыздығы билік өкілдерінің ұйымдасқан қылмыстық наркотроптар бастаушылармен араласуы үшін алғышарттар туғызады. Қоғамның әр түрлі топтарына барынша қатты қысым көрсететін есірткі құрылу мүмкіндігі де елеулі қауіп төндіреді [9, 85].
Осы қылмыстардың жоғары кідірісіне оларды есірткі айналымының әртүрлі субъектілерін жасыруға өзара мүдделілік те (заңсыз операциялар мен есірткі сатушылар мен тұтынушылар үшін жауапкершілікке байланысты), сондай-ақ құқық қорғау органдарында бар материалдық-техникалық, ұйымдастырушылық, кадрлық проблемалар да теріс әсер етеді.
Есірткіге байланысты қылмыстар санының өсуі, біріншіден, осы жағымсыз құбылыстың ауқымын кеңейтуді және екіншіден, есірткінің заңсыз айналымына қарсы іс-қимылдың кейбір белсенділігін көрсетуі мүмкін
Адамның заңсыз тасымалдау әрекетін сату мақсатымен заңсыз тасымалдау және осы құрамдағы қылмыс құрамын есірткі, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын сату мақсатынсыз заңсыз сақтаудан алып тастау, сонымен қатар сапар барысында өсімдіктерді (олардың бөліктерін) алып тастау туралы мәселені сот әрбір жағдайда шешуі керек. ниеттің бағытын, тасымалдаудың нақты жағдайларын, есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын, олардың орналасқан жерін, сондай-ақ істің басқа да мән-жайларын ескеру.
Өндіріс - бұл Қазақстан Республикасының заңнамасын бұза отырып жасалған қасақана әрекет, соның салдарынан есірткі, психотроптық заттар немесе олардың аналогтары құрамында есірткі бар өсімдіктер, дәрілік, химиялық және басқа заттар жатыр.
Қайта өңдеу дегеніміз - құрамында бір немесе бірнеше есірткі немесе психотроптық заттар бар қатты немесе сұйық қоспаны тазарту (есірткіден немесе қоспадан тазарту) немесе есірткі немесе психотроптық заттардың осындай қоспада (дайындықта) концентрациясын жоғарылату, сондай-ақ басқа фармакологиялық белсенді заттармен араластыру. олардың белсенділігін арттыру немесе ағзаға әсерін күшейту үшін.
Есірткі өсімдіктерін ұнтақтау, кептіру немесе майдалау, есірткі құралдарын, психотроптық заттарды немесе олардың аналогтарын су булану, тазарту, сублимация және т.б. түрінде қосымша өңдеусіз еріту, нәтижесінде заттың химиялық құрылымы өзгермейді, оны өңдеу немесе қайта өңдеу деп қарастыруға болмайды [10, 77].
Қарастырылып отырған қылмыс үшін қылмыстық жауаптылықтың міндетті шарты есірткі құралдарының, психотроптық заттардың, олардың прекурсорларының немесе аналогтарының, сондай-ақ осы препараттарды немесе заттарды қолдануға және пайдалануға дайын өсімдіктердің (олардың бөліктерінің) үлкен мөлшері немесе егер олардың препараттағы концентрациясы тазарту немесе араластыру арқылы жоғарыласа.
Қылмыс осы бапта көрсетілген әрекеттердің ең болмағанда біреуі жасалған сәттен бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыстың субъективтік жағы заңсыз алынған, сақталған, тасымалданатын, өндірілген, өңделген есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың прекурсорларын немесе аналогтарын, сондай-ақ өсімдіктерді (олардың бөліктерін) сату үшін тікелей ниетпен және мақсатты сатумен сипатталмайды.
Қылмыстың субьектісі - 16 жасқа толған адам.
Ескертпе 1бап. Қылмыстық кодекстің 228-бабы қылмыстық жауаптылықтан босатудың ерекше түрін көздейді (осы бап бойынша қылмыс жасаған адам есірткі, психотроптық заттар немесе олардың аналогтары, құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар өсімдіктер немесе олардың құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар бөліктер, өз еркімен тапсырған адам; және осы қаражаттың, заттардың немесе олардың аналогтарының заңсыз айналымына байланысты қылмыстардың ашылуына немесе жолын кесуге белсенді ықпал етті, құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар осындай өсімдіктерді немесе олардың бөліктерін аттар сатып алу, сақтау, тасымалдау, оларды жасаған адамдарды ұстау, қылмыстық жолмен алынған мүлікті анықтау осы қылмыс үшін қылмыстық жауаптылықтан босатылады.Ол есірткі, психотроптық заттарды өз еркімен тапсыру деп таныла алмайды. Құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар өсімдіктер немесе олардың құрамында есірткі немесе психотроптық заттар бар бөліктер адамды ұстау кезінде және аталған агенттерді, заттарды немесе олардың аналогтарын, осындай өсімдіктерді немесе олардың құрамдас бөліктерін, осындай өсімдіктерді немесе олардың бөліктерін табу және алуды тексеру кезінде аталған агенттерді, заттарды немесе олардың аналогтарын, құрамында есірткі немесе психотроптық заттары бар осындай өсімдіктерді немесе олардың бөліктерін алып қою есірткі немесе психотроптық заттар) [11, 133].
Есірткі қылмысының көрсетілген криминологиялық сипаттамалары есірткінің заңсыз таралуына қарсы күрес проблемаларының әлеуметтік маңыздылығын ғана емес, сонымен бірге олардың заңсыз айналымына қарсы тұрудың оңтайлы құралдарын іздеу, есірткі қылмысының себептері мен жағдайларын анықтау және жою қажеттілігін көрсетеді.
Бұл парадоксальды болып көрінуі мүмкін, бірақ бүгінгі күні де, бұқаралық ақпарат құралдарында мұқият дайындалуға ұшырамайтын бірде-бір проблема, бірде-бір мәселе болмаған кезде, жариялылық дәуірінде де бәрі бірдей нашақорлық мәселесі туралы нақты түсінікке ие емес. Және бұл әлемдегі барлық жерде дерлік азаматтар мен мемлекеттік институттар үшін қауіпке айналды. Әлемнің көптеген елдерінен алынған ақпарат есірткіні теріс пайдалану барлық әлеуметтік топтар мен жас топтарында, әсіресе жастар арасында таралғанын көрсетеді. Қазіргі уақытта балалар мен жасөспірімдер есірткіге жақын өткенге қарағанда ерте жаста қосылады.
Біздің еліміздегі әлеуметтік-экономикалық және моральдық-психологиялық жағдайдың өзгеруіне, шетелдік байланыстардың кеңеюіне, шекаралардың ашықтығына, Интернетті пайдалануға байланысты, жастарға қатысты проблемалар барған сайын ауқымды және алаңдатарлық сипатқа ие болуда. Олардың арасында кейде нашақорлық деп аталатын біздің уақыттың қасіреті немесе ақ өлім бар.
Есірткіге байланысты проблемалар туралы бұрын сенімді ақпарат алмаған кейбір азаматтар: нашақорлықтың қоғам үшін қауіптілігі неде және бұл проблема бүгінде өзекті ме?.
Әлемдегі мемлекеттер мен әлеуметтік институттар есірткіні медициналық емес мақсатта пайдалануды барлық жерде, соның ішінде заң жүзінде және құқық қорғау органдарының көмегімен шектеуге тырысатын үлкен зұлымдық ретінде қарастырады. Жалпы мазасыздықтың бірнеше себептері бар [12, 4].
Біріншіден, нашақорлық адамның деградациясына және ағзаның жойылуына өте белсенді ықпал етеді, және бұл, сайып келгенде, адамдар арасында өмір сүретін және көбінесе басқаларға елеулі қауіп төндіретін нашақордың өзі ғана емес. Көптеген жағдайларда нашақорлықпен ауыратын адам, өкінішке орай, азғын, дөрекі және қатыгез болады. Кім баласымен бірге сыныпта оқығанын немесе көрші пәтерде нашақор болғанын қалайды. Бірақ, ең алдымен, мұндай адам ұлының немесе қызының, күйеуінің немесе әкесінің көз алдында жоғалтқан барлық жақындары үшін үлкен қайғы.
Екіншіден, нашақорлық әртүрлі қылмыстардың, соның ішінде ауыр қылмыстардың тікелей себебі болып табылады. Ғылыми зерттеулерге сәйкес, кәмелетке толмаған нашақорлардың шамамен 23 бөлігі қылмыскер болады. Бұл олардың есірткіге деген құштарлығына байланысты қылмыс жасамас бұрын тоқтамайтындығына байланысты (көбінесе ұрлық), оны сатып алу үшін басқа дозаны немесе құралдарды алу үшін.
Бүгінгі таңда есірткі қылмыстық ортада кең таралған және көптеген қылмыстар олармен байланысты. Көбінесе әлемдік бұқаралық ақпарат құралдарының қылмыскерлерді кепілге алу фактілері туралы хабарламаларында қылмыскерлер көлік, қару-жарақ және валютамен бірге оларға есірткі беруді талап еткеніне назар аударылады. Біреулер пайдаланды зелье үшін взбадривания, басқа да емес еді онсыз өмір сүру.
Есірткіге деген сұраныс олардың қара нарықта, құрамында есірткісі бар өсімдіктерді өсірудің жерасты индустриясында, контрабанда мен есірткінің заңсыз саудасында, оларды жасырын зертханаларда өндіруде және т.б. есірткінің заңсыз айналымынан түсетін үстеме кірістердің айналасында мафиялық кландар, барлық жолақтардың бандиттік топтары көбейіп, өсіп келеді. Кейбір елдердегі бұл қылмыстық қауымдастықтар көбінесе мемлекеттік шенеуніктерді жемқор етеді, қоғам өміріне әсер ету салаларын кеңейтуге тырысады (Интерполдың айтуынша, 12 елде үкіметтер халық комиссариатының бақылауында).
Сонымен қатар, есірткі кейде агрессивтілікті тудырады, олардың қатыгездігі бойынша мағынасыз қылмыстарға итермелейді. Ақыр соңында, есірткіден әлсіреген адамдар көбінесе қылмыскерлердің жеңіл құрбанына айналады.
Үшіншіден, нашақорлық ұлттың физикалық және адамгершілік денсаулығына қауіп төндіреді. Бұған ұрпақтардың генетикалық деградациясы және нашақорлықтың СПИД, гепатит, басқа да ауыр аурулар, гомосексуализм, жезөкшелік проблемаларымен тығыз байланысы кіреді. Мұнда әртүрлі әлеуметтік проблемалардың тұтас букеті бар.
Төртіншіден, есірткіге мас болған адам шындықты жеткіліксіз көрсетеді және өз әрекеттерін толықтай басқара алмайды (тіпті мүлде). Жағдайды сыни бағалау жоғалады, тәуекел сезімі әлсірейді, қозғалыстарды үйлестіру бұзылады. Міне, осындай адамды, мысалы, көлік құралын басқарушыны немесе қолында әскери қаруы бар адамды немесе жоғары қауіп көзімен байланысты кез-келген басқа саланы елестетіп көріңіз.
Бесіншіден, нашақорлық тікелей де, жанама да үлкен экономикалық зиян келтіреді. Бұған ауруханалық және әлеуметтік шығыстар, өндірістік тоқтап қалу, жарақаттар, авариялар, біліктілігін және еңбекке қабілеттілігін жоғалту, әлеуметтік паразитизм (масылдық, қаңғыбастық, қайыр сұрау), құқық қорғау жүйесіне, нашақорлықтың алдын алуға арналған шығыстар, ғылыми зерттеулер және т. б. жатады.
Алтыншыдан, бұл нашақорлықтың әлеуметтік жұқпалы екенін білдіреді. Бірқатар ғылыми зерттеулерге сәйкес, әр нашақор нашақорлыққа 7-10 адамды тарта алады. Ең бастысы, көптеген нашақорлар есірткі желілеріне мүмкіндігінше көп жаңа адамдарды тартуға объективті қызығушылық танытады.
Бұл нашақорлық көріністерінің әртүрлі және көп өлшемді сипаты және ол тудыратын әлеуметтік проблемалар, бұл құбылысты адамзаттың ең қауіпті ауруларымен қатар қояды.
Нашақорлық дегеніміз не?
Нашақорлық - бұл есірткіге немесе психотроптық затқа тәуелділіктен туындаған ауру. Мұны мұқият түсіндіруге тырысайық.
Кәдімгі мағынада нашақорлық немесе нашақорлық - бұл есірткіні дәрігердің рецептісіз қолдану, егер мұндай қолдану адамның еріксіз және тұрақты қажеттілігіне айналса.
Нашақорлық - бұл миды, психиканы, адамның физикалық денсаулығын бұзатын және мезгілсіз өліммен аяқталатын ауыр, емделмейтін және жиі емделмейтін ауру [13, 121]. Бұл ауру адамның жағдайына, оның физикалық және психикалық денсаулығына есірткіге қатты тәуелділікпен сипатталады.
Нашақорлықтың қалыптасуы, қалыптасуы үш негізгі белгінің дамуымен сипатталады: психикалық тәуелділік, физикалық тәуелділік және төзімділік.
Психикалық тәуелділік-бұл белгілі бір сезімдерді қайта-қайта сезіну немесе психикалық ыңғайсыздық құбылыстарын жеңілдету үшін есірткіні үнемі немесе мезгіл-мезгіл қабылдауға деген ауыр ықылас (тартымдылық). Мұндай тәуелділік есірткіні жүйелі қолданудың барлық жағдайларында және көбінесе оларды бір рет қабылдағаннан кейін де пайда болады.
Физикалық тәуелділік - бұл есірткіні созылмалы қолдануға байланысты адам ағзасының бүкіл өмірін арнайы қайта құру жағдайы. Ол қарқынды физикалық және психикалық бұзылулармен, есірткінің әсері тоқтағаннан кейін бірден дамитын ауырсынумен көрінеді. Дәрігерлер шығару синдромы немесе шығару синдромы (бас тарту - бас тарту) деп белгілеген бұл бұзылулар белгілі бір препаратты немесе ұқсас фармакологиялық әсері бар затты Жаңа енгізу арқылы ғана жеңілдетіледі немесе толығымен жойылады. Физикалық тәуелділік, психикалық сияқты, есірткіні үнемі қолдануды немесе оған үнемі оралуды қажет етеді.
Төзімділік - бұл препараттың әсеріне қатысты организмнің төзімділігі (сезімталдығы). Жүйелі қабылдау кезінде бейімделудің пайда болуы, яғни есірткіге тәуелділік, ағзаның сол дозаны келесі енгізуге аз реакциясы болған кезде байқалады. Сондықтан бұрынғы психофизикалық әсерге қол жеткізу үшін науқасқа препараттың жоғары дозасы қажет. Содан кейін біраз уақыттан кейін және бұл доза жеткіліксіз болады және оны жоғарылату қажет [14, 15].
Нашақорлықтың нысаны (түрі) белгілі бір жағдайда есірткі әсері бар қандай зат қолданылатынына байланысты. Белгілі бір заттың ерекшеліктері, қолданылатын дозалар, қолдану жиілігі мен әдісі (таблеткаларды немесе ұнтақтарды қабылдау, инъекциялар, ингаляция) препараттың ағзаға әсер ету сипатын анықтайды.
Нашақорлық пен есірткіге тәуелділікті тану және алдын-алу үшін көптеген медициналық басылымдарда, соның ішінде осы нұсқаулықта сипатталған олардың сорттарының клиникалық көріністерінің көріністерімен танысу қажет.
Елімізде есірткі бизнесімен байланысты қылмыстар азаймай тұр. Ішкі істер органдары оның түр-түрін таратушылар мен сатушыларды күн сайын ұстап жатыр. Бұл нашақорлар санының аз еместігін және еліміздің батыс пен шығыс, әсіресе оңтүстік пен солтүстік арасында есірткі жөнелтуге арналған транзиттік аймаққа айналғанын көрсетсе керек.
Биылдың өзінде тәртіп сақ - шылары 210 килодан астам түрлі синтетикалық психоактивті зат - тарды тәркілеген. 31 есірткі зерт - ханасы табылып, қызметіне тыйым салынды. Қазір есірткінің түрлерімен қоса, оны сату мен тасымалдаудың да неше түрлі жолдары пайда болып жатыр. Нашақорлардың сүйікті ерме - гіне жету үшін ойлап тауып жат - - қан фантазияларында шек жоқ.
Мәселен, жуырда Шымкент қаласында жүргізілген рейдтік іс-шаралар барысында Есірткі қылмысына қарсы күрес басқар - масының қызметкерлері қала - дағы түнгі клубтардың бірінің кіреберісінде тыйым салынған заттар бар деген күдікпен екі жас - ты тоқтатқан. Тексеру ке - зін - - де 22 жастағы бойжеткеннен ұнтақты заты бар шағын по - лиэтилен пакеті табылды. Тәр - тіп сақшылары дәл осындай ұнтақ - ты оның 19 жастағы досынан да тәркіледі. Олар есірткінің бір - реттік дозасын қолданып көру мақсатында шұлықтарына жа - сыр - ған болып шықты.
Ал Маңғыстау облысында Telegram қосымшасы арқылы тапсырма алып, белгіленген орын - - дарға есірткі жасырып ке - - ту - мен айналысқан 2 азамат құ - - рық - талды. Оның бірі - 34 жас - - тағы ер адам Ақтаудағы су - ши-маркет желісінің басшы - сы болып жұмыс істеген. Бас - - шылық қызметті тас - тап, барып кел, шауып кел болып жүрге - ніне қарағанда, есірт - кіден түсе - тін пайда қомақты бол - са керек. Екінші күдікті, 32 жас - тағы азамат оған заңсыз істе - рін орын - дауға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz