Шаруа қожалығы жағдайында сүт сауудың негіздемесі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Соңғы жылдары мемлекет басшылығы ауыл шаруашылығы саласының дамуына үлкен көңіл бөліп келеді. Өткен жылдардың Ауыл жылдары деп жариялануы, осы шараның аясында 2009 жылы Агроөнеркәсіптік кешенді және ауыл аумақтарын дамытуды мемлекеттік реттеу заңының қабылданып, бұл маңызды құжаттардың қомақты қаржымен қамтамасыз етілуі соның айқын куәсі. Осындай мемлекеттік қолдау мен ауыл шаруашылығы саласында жүргізілген реформалар нәтижесінде ауыл экономикасы айтарлықтай алға басты. Соңғы төрт жылда аграрлық секторға 205 миллиард теңге бюджеттік қаржы және 805 миллиард теңге жеке инвестиция құйылды. Ауыл шаруашылығына салынған мемлекет қаржысының әр 1 теңгесі 4 теңгенің жеке инвестициясын тартып отыр. Осының негізінде агроөнеркәсіптік кешеннің жалпы өнім өндіру көлемі он жылдың ішінде үш есеге өсті. 2007 жылы ол 6,3 пайызға артып, 1050 миллиард теңгені құрады. Соңғы бес жылда өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіруде тұрақты өсу байқалады. Мысалы, 2012 жылы 20,1 млн. тонна астық, 459,4 мың тонна күнбағыс, 438,7 мың тонна шитті мақта, 2196,4 мың тонна көкөніс өндірілді. Осыған байланысты мал шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерін өндіру басты өзекті мәселеге айналып отыр. Бұл өсу мал басының көбеюі мен өнімділігінің артуынан көрініс тапты. Былтыр ірі қара саны 2012 жылға қарағанда 39,7 пайызға, қой мен ешкі - 57,3 пайызға, шошқа - 25,6 пайызға, құс - 49,1 пайызға көбейді. Дегенмен, малдың жалпы өнімділігі әлі де төмен, ол мал тұқымын асылдандыру ісінің және азықтандыру деңгейінің жеткіліксіз дамуына байланысты. Тәуелсіздік жылдары республика ауылшаруашылығының материалдық - техникалық базасы айтарлықтай нығая түсті. Соңғы жеті жылда алыс және жақын шетелден ауылшаруашылық техникасының 26,5 мыңнан астам негізгі түрі сатып алынды. Бұл ауылшаруашылық өндірісін энергиямен қамтамасыз етуді 2002 жылмен салыстырғанда 19,5 пайызға арттыруға мүмкіндік берді. Республикамыздың ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу саласында бүгінгі таңда 3 мыңнан аса кәсіпорын жұмыс істеуде. Соңғы 5 жылда сүт және сүт өнімдерін өңдеу 1,6 есе, өсімдік майы - 3 есе, қант 1,9 есеге өсіп отыр.
Қазақстан Республикасы президентінің елімізді бәсекеге барынша қабілетті елу мемлекеттің қатарына енгізу мақсаты мен республикамыздың Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіргелі тұрған кезеңде - бәсекеге қабілетті ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өндірістік процестерді кешенді механикаландыру мен автоматтандыру, заманауи озық технологиялар мен тиімді жұмыс істейтін машиналар мен агрегаттарды өндіріске енгізу өзекті мәселеге айналып отыр. Бұл орайда қазір республикамызда жүзеге асырылып жатқан Мемлекеттік азық-түлік бағдарламасының құрамдас бөлігінің бірі мал шаруашылығы саласында атқарылар істердің ауқымы зор. Ал бұл бағдарламаны ойдағыдай жүзеге асырудың басты шарттарының бірі - мал шаруашылығын интенсивті дамыту. Батыс елдерден импортталатын сүт өнімдеріне бәсекеге қабілетті болу үшін отандық өндірушілерге сүттің сапасын жақсарту, оны өндірудің өзіндік құнын төмендету, малдың сүт бергіштігін жоғарылату қажет.
Сүт - сапалы, қоректік қасиеті жоғары, адам өміріне қажетті барлық заттар мен витаминдер бар, бірақ тез бұзылатын өнім. Фермерлік және жанұялық фермаларда өндірілетін сүттің сапасы оның құрамына, физикалық - химиялық қасиеттеріне және санитарлық - гигиеналық параметрлеріне тікелей байланысты. Сүт сапасы МСТ 13264 - 88 Сиыр сүті. Сатып алуға қойылатын талаптарға сәйкес болуы тиіс. Осы стандартты орындау -- әртүрлі меншіктік нысандағы шаруашылық жүргізетін субъектілердің, оның ішінде фермерлер мен қожалық иелерінің де міндеті. Орындалып отырған жоба тақырыбының жаңалығы және практикалық маңыздылығы жаңа сауылған сиыр сүтінің қасиеттерін сақтау үшін оны, міндетті түрде алғашқы өңдеуден өткізу қажет. Сүтті алғашқы өңдеу мынадай технологиялық сұлбалар бойынша жүргізіледі: тазарту; тазарту және салқындату; тазарту және сүт айыру; пастерлеу және салқындату. Қазіргі кезде ТМД рыногында малды машинамен сауу және сүтті алғашқы өңдеуге арналған жабдықтарды жеткізіп, өндіріске енгізумен көптеген шетелдік компаниялар жұмыс істеуде. Ұсынылатын жабдықтардың номенклатурасы өте кең: қарапайым сауын модельдерінен малды идентифицирлейтін жүйесі бар автоматтандырылған қондырғыға дейін. Сондықтан сүтті алғашқы өңдейтін цех жабдықтарын таңдау кезінде, жұмсалатын күрделі қаржы мен алынатын табысты дұрыс бағалау, сондай - ақ бір мал басына есептегендегі шығындарды ескеру қажет. Бұл үшін мынадай критерийлер бойынша басымдықтарды дұрыс анықтай білу қажет: малды күтіп - бағу жағдайлары мен тәсілдері, табиғи - климаттық жағдайларға байланысты өндірісті шоғырландыру деңгейі, қызметкерлердің біліктілігі және т.б.
Дипломдық жобаның мақсаты - отандық және шетелдік соңғы ғылыми жетістіктерді ескере отырып, заманауи озық технологиялар және машиналар мен жабдықтардың негізінде шаруа қожалығы фермасында сиыр сауу мен сүт өндіру процестерін механикаландыру және сүтті алғашқы өңдеу цехын жобалау болып табылады.

1 ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА ТАҚЫРЫБЫН НЕГІЗДЕУ

Шаруа қожалық жағдайында өндірістік желіні жетілдіру жолдары

Шаруа немесе фермер қожалықтарының жұмыс істеуінің экономикалық тиімділігін арттыру, сонымен қатар оларды азық-түлік нарығындағы үнемі өзгеріп отыратын жағдайларға бейімдеу объективті қажеттілікке айналды. Шаруа немесе фермер қожалықтары ауылдық аумақтарды дамытудың негізі болып қала береді, олар агроөнеркәсіптік кешендегі өсу қарқынын жеделдетуде ғана емес, сондай-ақ ауылдың маңызды әлеуметтік міндеттерін шешуде де жетекші рөл атқарады: ауыл халқын жұмыспен қамтамасыз етеді; дәстүрлі өмір салтын сақтауға жәрдемдеседі; жергілікті бюджеттерді толықтыру көзі болып табылады. Ауылда фермерліктің дамуымен жерді және өндірістің басқа да құралдарын тиімді пайдалануға жауапты толыққанды шаруашылық иесі қалыптасады. Сондықтан тұрақты жұмыс істейтін шаруа немесе фермер қожалықтары, ең алдымен ауылда жұмыс орындарын құру арқылы ауыл халқының табысын ұлғайтудың маңызды көзі болып табылады.
Жүргізілген талдаулар көрсеткендей, Қазақстанда жаңадан құрылған шаруа немесе фермер қожалықтарының саны жылдан жылға қарай өсіп келеді. Шаруашылықтардың экономикалық дамуының жеткіліксіз деңгейі, ең алдымен, қажетті өндірістік ресурстардың (жер, еңбек және капитал материалдық және қаржылық) қажетті көлем мен сапаның болуымен көрінетін әлеуметтік қалыпты экономикалық жағдайлардың болмауымен анықталады. Шаруа немесе фермерлік шаруашылықтардың негізгі бөлігінің жер учаскелері ұтымды мөлшерден едәуір аз. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің құрамында азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігінде 1472,7 мың га жер бар, бұл осы санаттағы жерлердің бар болғаны 1,4 %-ын құрайды, шаруа қожалықтарының және мемлекеттік емес жер пайдаланушы-лардың уақытша жер пайдалануында -- 103,6 млн.га (97,4 %), мемлекеттік заңды тұлғалардың тұрақты жер пайдалануында -- 1,3 млн. га (1,2 %) .
Соңғы жылдары шаруа немесе фермер қожалықтарындағы өндірістің өсу қарқыны соншалықты өсті, оларды тұрақты динамикалық деп сипаттауға болады. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректері бойынша 2019 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 2018 жылмен салыстырғанда 0,9 %-ға ұлғайды және 5 239,9 млрд. теңгені құрады. Бұл ретте мал шаруашылығы өнімдерін өндіру 4 %-ға ұлғайды, өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру 1,7 %-ға төмендеді. Сондықтан көрсеткіштерге сүйене отырып, республиканы азық-түлікпен қамтамасыз етуде шаруа немесе фермер қожалықтарының рөлінің артқанын атап өтуге болады.
Шаруа немесе фермер қожалықтарының 50 %-дан астамы өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіруге маманданған. Олардың мемлекеттегі негізгі қызметі дәнді дақылдарды нақты белгіленген өндірістік бағдарсыз және мамандандырусыз бір бейінді өсіру түрінде жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының шаруа немесе фермер қожалықтарының қазіргі жай-күйі олардың мамандануы мен мөлшерінің оңтайлы бағытын таңдау талаптарына әлі де жауап бермейді. Көптеген шаруашылықтарда ғылыми негізделген ауыспалы егіс енгізілмеген, егіс алқаптарының құрылымы ең жоғары табыс алу есебінде ғана қалыптасады.
Мал шаруашылығы өнімдерінің үлесі төмен күйінде қалып отыр. Жануарларды негізінен жеке тұтынуға ғана ұстайды. Шаруашылықтардың аз ғана бөлігі тауарлы фермаларға ие. Бұл үй-жайларды салуға, мал сатып алуға қаражаттың болмауына, сондай-ақ осы өнімді өндіруге жұмсалатын шығындардың жоғары болуына және сатып алу бағасының төмен болуына байланысты. Бірақ, соңғы жылдары мал шаруашылығын дамыту қолға алынып, әртүрлі мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. 2019 жылы мал шаруашылығы өнімдерін өткізуден дара кәсіпкерлер және шаруа немесе фермер қожалықтарында жалпы пайда 642,3 млн. теңге құрады. Өткізілген тірі салмақтағы мал мен құс етінен 501,6 млн. теңге, сиыр сүтінен -- 115,1 млн. теңге, жұмыртқадан 18 млн. теңге жалпы пайда алынды.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Қазақстан Республикасының шаруа немесе фермер қожалықтарының көпшілігі тиімді даму сипатына ие емес деп айтуға болады, осыған байланысты шаруа немесе фермер қожалықтарының жұмыс істеу тиімділігі мен орнықтылығын олардың мөлшері мен өндіріс құрылымын оңтайландыру, ресурстық әлеуетті ұтымды пайдалану арқылы арттыру проблемасы өткір тұр. Бұл мәселенің өзектілігі шаруа қожалықтарының одан әрі экономикалық дамуын қиындататын бірқатар факторлардың әсерімен байланысты:
салыстырмалы шектеулермен материалдық ресурстардың жоғары құны;
шаруа қожалықтарын мемлекеттік реттеу және қолдау жүйесінің болмауы; кеңейтілген өндіріс үшін қажетті қаражат, сондай-ақ әлсіз материалдық-техникалық база және жер аздығы;
дайын кадрлардың жетіспеушілігі;
өз өнімдерін сатудағы үлкен қиындықтар фермерлерге тиімді қызметті орнатуға мүмкіндік бермейді.
Шаруа немесе фермер қожалықтарының рөлі халықты азық-түлікпен қамтамасыз етуді ұлғайту тұрғысынан ғана емес, ауылда қосымша жұмыс орындарын құру, жұмыспен қамтудың ауыл шаруашылығы емес нысандарын дамыту тұрғысынан да маңыздырақ болар еді. Шаруа немесе фермер қожалықтарын ірілендіру жұмыс істеп тұрған шаруашылықтардың жер алқаптарын ұлғайту, халықтың тауарлық сипаты бар жеке қосалқы шаруашылықтарының ауыл шаруашылығы қызметін заңдастыруды ынталандыру есебінен жүруі мүмкін және жүргізілуге тиіс.
Соңғы жылдары АӨК-ті мемлекеттік реттеуге қатысты көптеген заңнамалық актілер қабылданды, онда ауылда шаруашылық жүргізудің шағын нысандарын дамыту көзделген. 2019 - 2023 жылдарға арналған ұлттық жобалар, ауыл шаруашылығын дамытудың және ауыл шаруашылығы өнімдері, шикізат және азық-түлік нарықтарын реттеудің мемлекеттік бағдарламасы іске асырылуда. Ауылда шаруашылық жүргізудің шағын нысандарын дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі мақсаттары шаруа немесе фермер және жеке шаруашылықтар өндіретін ауыл шаруашылығы өнімін өндіру мен өткізу көлемінің өсуі және ауыл халқының табысын арттыру болып табылады.
Қазақстан үшін ауыл шаруашылығы секторы қаншалықты дәстүрлі болса, оны дамытуда соншалықты маңызды мәселе. Бүгінгі таңда фермерлер мен агроөнеркәсіптік сектордың тұтас өндірістері өз өндірісін арттырып, елге ет, сүт, ұн және басқа да әлеуметтік маңызы бар өнімдер мен ресурстарды көбірек қамтамасыз етуге ниетті. Мұндай ауқымды прогресс қосымша қаржыландыру түрінде қолдауды қажет етеді. 2020 жылдың қазан айының басында Халық Банкі Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры АҚ-мен бірлесіп, ауылшаруашылық тауар өндірушілерін қаржылай қолдау бағдарламасын іске қосты, оның шеңберінде кәсіпкерлер несие бойынша 50 пайыз мөлшерінде несие алуға кепілдік алуға мүмкіндігі бар, және кейбір жағдайларда 85 пайызға дейін.
Мемлекеттік қолдау өнім өндірушілердің санын көбейтеді, бағаның төмендеуіне ықпал етеді, өнімділігі төмен фермерлердің шығындарын азайтады. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығын дамытуға субсидиялар тауар өндірушілерге қаржыны дұрыс бөлуге мүмкіндік береді. Субсидиялау болмаған жағдайда бұл саладағы өсім барынша төмен болады.
Шағын бизнесті дамыту үшін маңызды бағыттардың ішінде мыналарды атап өткеніміз жөн:
кредиттік ресурстардың қолжетімділігі;
шаруашылықтардың техникалық жарақтандырылу деңгейін арттыру және ауыл шаруашылығы жануарларының тұқымдық құрамын жақсарту;
ауыл шаруашылығы кооперациясы;
ауыл шаруашылығы өнімдері нарығына қолжетімділікті қамтамасыз ету.
Негізінен мемлекеттік қолдау несиеге қол жетімділікті кеңейтуге байланысты. Бірақ бұл шағын және орта шаруа немесе фермер қожалықтары-ның мәселелері шешілді дегенді білдірмейді. Кепілдік мүліктің болмауына байланысты пайызсыз кредиттер фермерлер үшін бұрынғысынша қолжетімсіз болып қалуда, және де лизингке техника сатып алу үшін қаражат жоқ. Бұған айналым қаражаттарының тым шектеулі болуы, бағалардың теңсіздігі, жабдықтау және сату инфрақұрылымына қол жеткізудегі қиындықтар келіп қосылады. Көбінесе ол ауылда мүлдем жоқ, бұл қызметті әртараптандыруға, өндірісті кеңейтуге, кірісті арттыруға және қосымша жұмыс орындарын құруға мүмкіндік бермейді. Материалдық-техникалық базаның дамымауына байланысты шаруа немесе фермер қожалықтарының көпшілігі алдағы кезеңде қарапайым өсіммен басым түрде жүзеге асырылатын болады.

1.2 Сүт-тауар фермасында жұмыстар кешенін ұйымдастыру

Сүт фермасын ашу көптеген кәсіпкерлер үшін осы саладағы басқа классикалық жобаларды ұйымдастырудан әлдеқайда тартымды. Өйткені, бұл үлкен аумақтарды қажет етпейді және үлкен инвестициялар да қажет болмайды. Техникалық қызмет көрсету шығындары меншік иесінің бір отбасының жұмысымен жүзеге асырылуы мүмкін. Заманауи сүт фермасы үлкен тәуекелдерсіз үлкен бастапқы инвестицияларсыз нарыққа жаңа өнімдерді шығаруға мүмкіндік береді.
Сүт фермасының инвестициялық құны көптеген факторлармен анықталады. Олардың ең маңыздысы - өндіріс көлемі. Мысалыға,100 сиырға арналған кәсіпорын салу 50 басқа арналған ферманы салудан қымбатырақ болады. Стандартты бұйрыққа сәйкес, мұндай кәсіпорынды құру небәрі 25-30 миллион теңге құрайды.
Құны шамамен 1000 шаршы метрді құрайтын мал сарайын орнатуды қамтиды. Сүт фермасы иесінің жеке жобасы бойынша салынса, инвестиция азырақ жұмсалады. Бірақ бұл жағдайда да кемінде 10 миллион теңге қажет болады. Содан кейін ғимараттарға байланыс орнату қажет болады. Біз электр энергиясы, сумен жабдықтау, газ туралы айтып отырмыз. Бұл кезеңге шамамен 1 миллион теңге жұмсалады. Орнату жұмыстарының ұзақтығы, әдетте, алты айдан кем емес.
Сүт-тауарлы ферманың бизнес-жоспарына сәйкес техника сатып алу әлі де жалғасуда. Стеллаждарды орналастыру, сусындарды, еден төсеніштерін, қалқаларды орнату қажет болады. Сүт салқындатқыштарын, перзентхананы орнату қажет болады. Ангарларды оқшаулау қажет. Бұл да қымбатқа түседі. 50 сиырға арналған ангар салынса, оған шамамен 12 миллион теңге салу керек.
Одан кейін арнайы техника, тұрмыстық техника сатып алынады. Толық шаруашылық жүргізу үшін кем дегенде бір трактор сатып алу керек. Ол жем жеткізуге, қоқыс шығаруға, қалдықтарды шығаруға қажет болады. Бұл арнайы техника шөп шабу қажет болғанда таптырмас құрал болады. Қосымша жабдықтары бар МТЗ-80 моделі өте қолайлы. Сонымен қатар, пайдаланылған жабдықты сатып алу өте қолайлы. Ол маңыздыжөндеуді қажет етті. Бұл кезеңде сүт фермасының бизнес-жоспарында шамамен 4-5 миллион теңге қарастырылған.
Сүт фермасының бизнес-жоспарын құруды жеке кәсіпкерді тіркеу және барлық қажетті құжаттарды жинау арқылы бастау ұсынылады. Осыдан кейін ангар салуға рұқсат етіледі. Онда әртүрлі қажеттіліктерге арналған бірнеше бөліктерді қамтамасыз ету жақсы. Осыдан кейін сізге барлық қажетті жабдықты, азық-түлікті, жануарларды сатып алу керек. Ветеринариялық қызметтен рұқсат алу керек. Сондай-ақ өнім сапасын үнемі тексеріп тұру қажет болады. Егер бизнес иесі сауда нүктелеріне өнім жеткізуді жоспарласа, олардың сапасын дәлелдеу үшін рұқсат қажет болады.
Өндіріс технологиялары - малды күтіп-бағу, азықтандыру, өсіру және күтіп-баптау. Технологияның әрбір элементі оңтайлы орындалса, нәтижесінде максималды мөлшердегі өндіріске еңбек шығындарыөнімдер минималды болады. Өндіріс технологиясы үш түрге бөлінеді. Біріншіден, сауда орындарында сауылатын байланған өндіріс. Екіншіден, бұл сауынға арналған жеке залы бар кәсіпорын. Үшіншіден, бұл байланыссыз өндіріс технологиялары.
Сиырларды бұрынғы ферманың дайын ғимаратында да өсіруге болатынын есте ұстаған жөн. Ал оншақты сиырға арналған шағын цехтар салғаннан әлдеқайда тиімді болмақ. Құрылысты бастау үшін сізге тиісті құжаттарды алу қажет. Бұрынғы ферманы жалға алып, содан кейін үйді жөндеу оңайырақ. Мал ұстау үшін ангардағы температураны 12 градустан кем емес ұстау керек. Сондай-ақ сиырларға шөп қорын қажет етеді. Ол малдың қысқы азығы. Жазда ферманың айналасында егістіктер мен жайылымдар болса, ол тегін болуы мүмкін. Шаруашылықтың кірісі көп жағдайда малдың тұқымына байланысты болады. Кейбір сиырлардың сүттілігі жоғары екені белгілі. Осы қасиетіне байланысты олардың өтелу мерзімі әлдеқайда қысқарады. Табыс сонымен бірге тұрақты өсуде. Бастапқы капитал тым көп болмаса, бар болғаны 10 сиырдан бастауға әбден болады. Болашақ үшін 10 басқа арналған тұтас цех құрып, мал басын көбейту қиын болмайды.
Алайда, осыдан кейін мемлекет отандық шаруа қожалықтарына ауқымды қолдау көрсете бастады. Бұл саладағы саясат қайта қаралып, ресейлік сүт-тауар фермаларына жол ашылды. Сөредегі сүт өнімдерінің ассортименті бүгінде отандық өнімдермен көбірек ұсынылуда. Ісін жаңа бастаған кәсіпкерлер ірі монополистермен бәсекелестік жүргізілетінін ескеруі керек. Олар өнімдерді арнайы қаптамада шығарады, бұл оларды ұзақ уақыт сақтауға мүмкіндік береді. Мұндай өндіріске арналған жабдық қымбат. Толық бәсекелестік үшін осы себепті айтарлықтай инвестициялар қажет болады. Отандық шаруашылықтарда сүт өнімділігін арттыру үрдісі бар екенін ескеру қажет.Кәсіпорынды ұйымдастыру процесі өте креативті және стандартты емес қозғалыстарға орын бар. Мұны осы бизнес сегментінде өз орнын іздейтін ұмтылған кәсіпкерлер пайдалана алады.

1.3 Шаруа қожалығы жағдайында сүт сауудың негіздемесі

Сауу- лактациялық ауылшаруашылық жануарларының (сиыр, ешкі, жылқы, қой және т.б.) желінінен сүт алу процесі. Сүт желінде түзіліп, бездің капиллярлығына, түтіктердің орналасуына және емізіктерде сфинктердің болуына байланысты ұсталады. Сауу күрделі рефлексиялық схема бойынша жүреді: желіннің жүйке ұштары тітіркенген кезде емізік сфинктері босаңсып, желіннің тегіс бұлшықеттері жиырылып, сүттің шығарылуы мүмкін болады. Уақыт өте келе сүттің қайтарылуын қоршаған ортамен байланыстыратын шартты рефлекстер дамиды (сауыншының пайда болуы, сауу қондырғысының шуы); өткір Шу рефлексті тежеуі мүмкін. Машиналық сауу да, қолмен сауу да мүмкін, ал физиологиялық тұрғыдан машиналық сауу анағұрлым қолайлы (қолмен сауу сияқты екі емес, желіннің барлық төрт үлесі беріледі). Қолмен сауу кезінде желіннің жартысын дәйекті емес, ауыстырып отыру дұрыс. Әдетте сиырларды сауу күніне 2-3 рет жүзеге асырылады (жоғары өнімділікпен 3-4). Биелер әр 2 сағат сайын сауылады. Машина сауу операторы мамандығы бар. Сауыншылардың кәсіптік ауруларының қатарына барлық мал шаруашылығы кәсіптеріне тән аллергиялық дерматиттер, пневмониттер -- " фермердің өкпесі[en]*"), органикалық шаңның уыттылық синдромы[en] (аяқ), зооноздар (атап айтқанда, бруцеллез, "сауыншылардың түйіндері" паравакцина вирусынан (жалған сиыр шешегі) туындаған[en]), қолмен сауатын сауыншыларда карпальды туннель синдромы білек каналының сіңірлеріне ұзақ уақыт жүктемемен байланысты. Сиырларға арналған сауу машинасы-қолмен саууға еліктейтін қондырғы. Мобильді құрылғының құрамына сауу көзілдірігі, сүт және вакуумдық шлангілер, сүт құтысы, вакуумдық сорғы, коллектор және пульсатор кіреді. Мұндай қондырғылардың жұмыс принципі-вакуум және жоғары қысым жасау. Пульсатор мен коллектордың көмегімен сүтті іріктеу ұйымдастырылады, содан кейін контейнерге түседі. Вакуумдық пульсатор сағат жиілігін 60:40 шығарады, яғни 60% сауу фазасы және 40% демалу фазасы. Бұл параметр сапалы сүт беруді қамтамасыз етеді және мастит ауруын азайтады. ІҚМ сауу аппараты үш тактілі технология бойынша жұмыс істейді. Оның арқасында сиырлар әлдеқайда жақсы сезінеді және көбірек сүт береді.
Сауу қондырғылары өнеркәсіптік және тұрмыстық болып бөлінеді. Өнеркәсіптік машиналар ірі фермаларда қолданылады. Жеке аула үшін үйдегі сауу машинасын пайдалануды ұсынамыз. Машинамен сауу операторы (сауыншы, сауыншы) -- сүт шаруашылығы қызметкері сиырларды, қойларды, ешкілерді, биелерді және басқа да сүт жануарларын машинамен сауу жөніндегі маман. Машиналық сауу операторының негізгі функциялары-жануарларды саууға дайындау (желінді жуу және сүрту, сүттің алғашқы бөліктерін тапсыру), сауу аппаратын орнату, сауғаннан кейінгі соңғы операциялар (аппаратты өшіру және Сауу стакандарын алу, желінді дезинфекциялау). Сонымен қатар, операторға жануарларды күтуге байланысты кейбір мал міндеттері жүктелуі мүмкін. ГДР - ге келген алғашқы 200 кеңестік сауу машиналарының бірінің тұсаукесері (1952). Операторлардың кәсіптік ауруларының ішінде барлық мал шаруашылығы кәсіптеріне тән аллергиялық дерматиттер, органикалық шаңның уыттылық синдромы(тоқтату), зооноздар бар.
Сауу машинасы-сиырдың немесе басқа жануардың желінінен сүт алуға арналған құрылғы. Сиырларға арналған сауу машинасы негізгі жұмыс тораптары болып табылатын пульсатордан, коллектордан, шелектен (16 -- 40 л), шлангтардан және Сауу шыныаяқтарынан (4 дана) тұрады. Әр стакан екі түтіктен тұрады: сыртқы металл және оның ішінде орналасқан резеңке (қазіргі заманғы нұсқа -- металл корпус және сыртқы және ішкі екі емізік резеңке түтік). Бұл түтіктер арасындағы кеңістік қабырға аралық камера деп аталады, ал резеңке (ішкі) түтік пен жануардың емізігі арасында сорғыш камера деп аталады. Ешкілерге арналған сауу машинасы жануардың биологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, ұқсас түрде жасалған (оның тек 2 стаканы бар).

Беру әдісі бойынша:
Үш тактілі сауу аппараттары схема бойынша жұмыс істейді. Бірінші инсульт кезінде (сору) вакуум екі камерада да жасалады, қабырға аралық және емізік. Емізік стаканға тартылып, сүт беріледі. Екінші өлшемде (қысу) вакуум тек емізік камерасына беріледі, ал қабырғааралық -- атмосфералық қысым. Емізік кішірейеді. Үшінші өлшемде (демалу) екі камерада да вакуум жоқ, емізік табиғи күйде демалады, ондағы қан айналымы қалпына келеді. Уақыт бойынша өлшемдер келесідей бөлінеді: 1-ші -- 60%, 2-ші -- 10%, 3-ші -- 30%. 1 минут ішінде 60 пульсация жасалады.
Екі тактілі аппаратта демалу қарастырылмаған, тек сору және қысу бар. Мұнда минутына 80 пульсация жасалады. Екі тактілі құрылғылар өнімдірек. Алайда, олар стакандарды уақтылы алып тастамаса, сиырдың маститпен ауыру ықтималдығы жоғары. Үш тактілі бұзаудың желінін сорудың табиғи процесіне жақсы сәйкес келеді. Олар сүт беруді ынталандырады, саууға және жануарлардың өнімділігін арттыруға ықпал етеді.
Үш тактілі Волга сауу аппараты қақпағы бар шелектен, пульсатордан, коллектордан, төрт сауу стакандарынан, ауа және сүт жүретін резеңке түтіктерден тұрады.

1-шелек, 2-Шелек қақпағы, 3-пульсатор, 4-сүт шлангінің қысқышы, 5-ауа шлангісі, 6 - сүт шлангісі, 7 - коллектор, 8 - сауу шыныаяқтары, 9-шыныаяқ жеңі, 10-емізік резеңке, 11-байланыстырушы сақина, 12 - сүт құбыры, 13 - вакуумдық құбыр.
Сурет 1. Волга сауу аппараты

Аппараттың сауу стаканы сору резеңкесінен, сүт келтетүтігінен, жалғағыш сақинадан және корпустан тұрады. Корпустың келтетүтігі резеңке түтік арқылы коллекторға жалғанады. Сору резеңкесінің пішіні цилиндр тәріздес, сору саңылауының диаметрі - 23 мм. Стаканның жоғарғы жағында диаметрі 25 мм қосалқы сорғыш орналасқан. Осы сорғыштың ішкі қуысында демалыс тактысы кезінде стакандарды түсірмей ұстап тұратын вакуум болады. Сүтті сору стаканынан коллекторға жеткізу үшін корпусқа сүт келтетүтігін кигізеді.
Екітактілі ДА-2М Майга сауу аппараты жұмысты шапшаң атқаруға арналған. Ол екітактылы циклмен (коллектор камерасына ауа сору арқылы) минутына 80 соғудан 100 соғуға дейінгі жиілікте жұмыс істейді. ДА - 2М Майга сауу аппаратының құрастыру бірліктері Волга сауу аппаратының құрастыру бірліктерімен бірдей болып келеді, бірақ олардың құрылысында бірқатар ерекшеліктері бар.
Пульсатор корпустан (2), қақпақтан (1), төсемеден (5), клапаннан (6), мембранадан (7), қақпақтан (9), сомыннан (8), аралық төсемнен (4), реттегіш бұрамадан (3) және I ... IV камералардан тұрады.
Бірыңғайландырылған АДУ-1 сауу аппараты (сурет 2) төрт сауу стаканынан, коллектордан, пульсатордан, резеңке шлангалардан және келтетүтіктерден, сауу шелегінен тұрады.
АДУ - 1 сауу аппараты екітактылы және үштактылы етіп шығарылады.
Екі тактылы АДУ - 1 сауу аппараты сүтті сүт құбырына жинайтын АДМ - 8А типтес сауын қондырғыларында, сондай - ақ сүтті шелекке жинайтын ДАС -2Б сауын қондырғыларында қолданылады.
Сүтті сүт құбырына жинағанда, оны вакуум және сүт түтіктеріне жалғау үшін шүмек - ұстағышты пайдаланады.
a b
а - сүт құбырына саууға арналған аппараттың жалпы көрінісі: 1 - пульсатор, 2 - ұстағыш, 3 - коллектор, 4 - сүт түтігі, 5 - түтік, 6 - стакан гильзасы,7 - сору резеңкесі, 8 - сақина, 9 - сүт шлангасы, 10 - айнымалы вакуум шлангасы, b - коллектор бөлшектері: 1 - бұрама, 2 - таратқыш, 3, 6 - жоғарғы және төменгі корпустар, 4 - аралық төсем, 5 - клапан, 7 - тығырық, 8 - шплинт
Сурет 2. Бірыңғайландырылған АДУ - 1 сауу аппараты
Төмен вакуумды АДУ - 1 - 03 сауу аппараты АДМ-8 сауын қондырғысында пайдаланылады. АДН-1 сауу аппараты төрт сауу стаканынан, коллектордан, пульсатордан, резеңке шлангалардан, келте-түтіктерден және аппаратты бір уақытта вакуум және сүт түтіктеріне қосатын ұстағыш-шүмектен тұрады. АДН-1 аппаратының сауу стакандары АДУ-1 аппаратының стакандарымен бірдей, ал коллектор мен пульсатордың құрылыстарында айырмашылықтар бар.
Стимулдаушы АДУ-1 - 04 сауу аппараты төрт сауу стаканынан, АДУ-1 аппаратындағыдай коллектордан және пульсатордан тұрады. Пульсатор бір корпуста орналастырылған екі блоктан тұрады: бір блок - минутына 60 пульсация жиілікпен (1 Гц) істейтін төмен жиіліктегі пульсатор, екінші блок - минутына 600...700 пульсация (10...12 Гц) жиілікпен істейтін жоғары жиіліктегі пульсатор. Төмен жиіліктегі пульсатор желіннен сүт шығаруды басқарады, ал жоғары жиіліктегі пульсатор - желіннен сүтті сиырды бұзау емгендегідей тиімділікпен бөліп шығаруды қамтамасыз етеді, бұл сирексудің емшекке зиянды әсерін азайтады.
АДС - 1 сауу аппаратының қалыпты жұмыс істеуі сүт түтігіндегі сирексу 50...52 кПа, ал вакуум - түтікте - 47...49 кПа болғанда қамтамасыз етіледі. АДС - 1 аппаратының тактыларының қатынасы мынандай: сору - 72%, қысу - 28%.
Жоғарыда қарастырылған сауу аппараттарының техникалық сипаттамалары кестеде берілген.
Кесте 1. Заманауи сауу аппараттарының техникалық сипаттамасы

№

Көрсеткіш
Үштактылы
Екітактылы

Волга
АДУ -1
ДА - 2М
АДУ - 1
АДН - 1
АДС - 1
Импульс
1
Жұмыс вакуумы, кПа
53
47,9
48...51
50,6
45
48
53
2

Тактылар қатынасы, циклды 4
жалпы ұзақтығына % - бен шаққанда:
сору

64

66

70

65...70

65

73

50
3
қысу
11
16
30
30...35
35
27
50
4
демалыс
25
18
-
-
-
-
-
5
Пульсация жиілігі, мин-1
60
66
80
55...75
60...70
60...72
45

Сауу қондырғылары жылжымалы немесе стационарлық болуы мүмкін. Сүт жинау-бидондарда (шелектерде) немесе сүт құбырында. Бірінші нұсқада 1 оператор 16 -- 20 адамға, екіншісінде -- 50 немесе одан да көп адамға қызмет етеді. Сауу кезінде сиырлар қораларда немесе станоктарда орналасады. Соңғы жағдайда процесс арнайы залдарда немесе алаңдарда, мүмкін роботтарды қолдану арқылы жүреді. Станоктағы сиырлардың саны бойынша қондырғы жеке немесе топтық болуы мүмкін. Станоктар жылжымалы (конвейерлер) және қозғалмайтын болып бөлінеді, оларды әртүрлі схемалар бойынша орналастыруға болады: Параллель, радиалды, сериялық немесе бұрышта. Бірдей сауу машиналары отандық қондырғыларға орналастырылған, бірнеше стандартты түрлердің ішіндегі ең қолайлысы және әртүрлі механикаландыру дәрежесі таңдалады. Бір сиырды сауу уақыты 4-тен 6 минутқа дейін. Сауу аралығы кем дегенде 5 сағат және 12 сағаттан аспауы керек.
Сүтті бидонға жинайтын жылжымалы сауу қондырғылары қозғалуға ыңғайлы болу үшін бір-екі тұтқасы және екі дөңгелегі бар тірек жақтауына орнатылады. Олар бір немесе екі адамды бір уақытта саууға арналған. Табынның оңтайлы мөлшері 5-6 малды құрайтын жеке және шағын фермаларға арналған. Кейбір модельдер, мысалы, поршенді қозғалтқыштармен жабдықталған Арго, жеңілдетілген схемада жұмыс істейді. Оларда вакуум поршеньді жылжыту арқылы жасалады, ал жүйеде пульсацияны шарикті клапан қамтамасыз етеді.
Қораларда саууға арналған стационарлық қондырғылар жануарларды байлап, дүңгіршек-лагерь немесе дүңгіршек-жайылым жағдайында пайдаланылады. Сүт шелектерге немесе сүт құбырына жиналады, содан кейін бастапқы өңдеуге (тазалау, салқындату) және уақытша сақтауға жіберіледі. Артықшылықтары: жануарларды сауу орындарына жылжытудың қажеті жоқ, оларға ыңғайлы тәсіл Қамтамасыз етілген.
Шелектерге сауу кезінде техникалық құралдар жиынтығы минималды және арзан. Кемшіліктері:
Үлкен еңбек шығындары (1 сауыншыға ең көбі 30 бас келеді).
Соматикалық жасушалардың тығыздығы мен бактериялық ұрықтану жоғарылайды, сорты мен сапасы төмендейді, сүттің құны төмендейді.
Танктерге ауыстыру және құю кезінде шикізат ауамен жанасады (көбінесе ластанған), санитарлық талаптар бұзылады.
Шелектерге сауу технологиясында әдетте ескірген сауу машиналары қолданылады (Майга, Еділ).
Әр сиырдың өнімділігін бақылау қиын.
Желілік сүт құбырына сүт жинау кезінде шикізат ауамен жанаспайды, соның арқасында санитарлық-гигиеналық жағдайлар жақсарады. Еңбек өнімділігі артып келеді. Бір сауыншы пневматикалық пульсаторлары бар жүйеде 50 басқа дейін және көзілдірікті автоматты түрде ажырататын және алып тастайтын заманауи сауу машиналарын пайдаланған кезде 100 басқа дейін қызмет ете алады.
Кемшіліктері:
Салқындатқыш резервуарға тасымалдау процесінде сүт 0,1-ден 0,3% - ға дейін май жоғалтады.
Қызметкерлерге қойылатын талаптар.
Сиырларды байлау жүйесі жоқ шаруашылықтарда сауу залдары қолданылады. Шетелде олардың әртүрлі типтегі қондырғылар арасындағы үлесі 90% дейін жетеді. Ең көп таралған түрлері: Тандем, майшабақ, Параллель және Карусель.
Тандем сауу залы сауу шұңқырына параллель орналасқан. Сауу машинасы бүйірден қосылады. Қызмет көрсетілетін жануарлардың саны-50-250 бас.
Артықшылықтары:
Денеге жақсы шолу, құлақ тегін оңай оқу.
Автоматты түрде жем беру ыңғайлы.
Әр жануар жеке-жеке кіріп-шығады, топ ең тығыз сиырға қызмет етуді күтуге міндетті емес.
Кемшіліктері:
Сауу майданы өте үлкен, 1 адамға 260 см, осыған байланысты сауыншының жұмысының қарқындылығы төмендейді.
Ұзын сауу шұңқыры және сәйкесінше бөлме құрылыс үшін үлкен шығындарды талап етеді.
Қымбат жабдық (1 постқа есептегенде).
Сауын залы шырша , жан-жақты және арзан технология. Жануарлар сауу шұңқырына 30 немесе 60 градус бұрышта қойылады. Бірінші жағдайда сауу фронты 110 см, екіншісінде-80 см. құрылғы тиісінше бүйірден немесе артқы жағынан қосылады. Жануарлар бір-бірден немесе топ болып шығады. Сүт желісі төменнен орналасады, әр постқа "өз" сауу аппараты қойылады. Немесе жоғарыдан (Жоғарғы Свинг), содан кейін бір құрылғы 2 постта жұмыс істейді. Қызмет көрсетілетін жануарлар саны: 150 -- ден 600-ге дейін (топ Свинг-1000-ға дейін) бас. Бүгінгі таңда бұл Ресейде де, шетелде де сауу залының ең көп таралған түрі.
Артықшылықтары:
Кіші сауу майданы.
Арзан жабдық.
Кең өлшемді қатар.
Процесті ұйымдастырудың көптеген нұсқалары өндіріс жағдайларын ескеруге мүмкіндік береді.
Кемшіліктері:
Қызмет көрсетілетін жануарлардың максималды саны шектеулі.
Оператор жеткілікті қарқынды жұмыс істемейді.
Сауын залы параллель, шыршамен салыстырғанда, бұл өнеркәсіптік технология. Сауу майданы - 70 см. Оператор мүмкіндігінше қорғалған. Жылдам шығудың міндетті ұйымы қажет. Қызмет көрсетілетін жануарлардың саны - 500-ден 1200 басқа дейін. Сондықтан, шаруашылықтардың кеңеюіне байланысты бұл модель барған сайын танымал бола бастады.
Артықшылықтары:
Кіші сауу майданы.
Оператордың қарқынды жұмысы.
Жабдықтың құны (өнімділік бірлігіне) шыршамен бірдей тәртіпте.
Кең өлшемді қатар.
Рамалық құрылым неғұрлым берік, өйткені ол қарқынды жұмыс істеуге арналған.
Кемшіліктері:
Бөлме кең болуы керек.
Жануардың желініне қойылатын жоғары талаптар.
Сауу машинасы карусель бұл конвейер түріндегі сауу залы. Жануарлар айналмалы платформада, дөңгелек посттарда, бастары орталыққа қарай орналасқан. Оператор платформаның ортасында ("айналмалы майшабақ") немесе сыртында ("айналмалы параллель") болуы мүмкін. Сауу майданы нөлге дейін қысқарады, өйткені сиырдың өзі орнында тұрған кезде аппараттарды қосатын операторға келеді. Айналмалы параллель үлкен малдың қарқынды жұмысы үшін жақсырақ. Айналмалы шыршада құрылғылардың классикалық бүйірлік байланысы және жақсы визуализация бар. Ол шағын малдарда конвейерлік өндіріс үшін қолданылады.
Артықшылықтары:
Жоғары қарқындылықтағы ағындық технология.
Уақыт бірлігіндегі максималды өнімділік.
Кемшіліктері:
Құрылыстың дайындық кезеңіне, сондай-ақ жануарлардың желін құрылымы, сүт беру және өнімділік көрсеткіштерін теңестіруге қойылатын талаптар жоғарылайды.
1 постқа салыстырмалы түрде үлкен шығындар.

Сауын роботы. Енді ғана танымал бола бастаған сауу жабдықтарының ең заманауи түрі-роботтар. Алғашқы өнеркәсіптік модель Голландияда 1992 жылы пайда болды (Lely NV). Сауу роботы-сауу қорабында үш өлшемде қозғалыс жасай алатын қол.
Жинаққа сонымен қатар мыналар кіреді:
Желін мен емізікті тазарту жүйесі.
Таразы.
Көзілдірікті кию және алу механизмі.
Басқару сенсорлық аспаптары.
Сәйкестендіру құрылғысы.
Сәйкес бағдарламалық жасақтамасы бар Компьютер.
Адам сауу процесіне тікелей қатыспайды. Сиырдың өзі сауу қорабына қашан кіру керектігін анықтайды. Арнайы камераның көмегімен желіннің кез-келген түрін тануға және емізіктердің орналасуын тіпті мазасыз адамдарда да табуға болады. Бір робот 60-70 сиырға қызмет етеді, күніне шамамен 2,5 тонна сүт береді.
Роботтық жүйелердің түрлері:
Бір робот қолы бар бір қорап.
Барлығына қызмет көрсету үшін бір роботты бірнеше қорап.
Бір жүйеге біріктірілген роботтардың саны бірдей бірнеше қорап.
Мамандардың болжауынша, 2025 жылға қарай 50-250 басы бар фермалар сауын роботтарын пайдалануға көшеді.
Сауу жабдықтарын таңдағанда келесі шарттарға назар аудару керек:
Сауу жылдамдығы және өткізу қабілеті (өнімділік).
Баға тек сауу қондырғысы ғана емес, сонымен қатар оған қызмет көрсету.
Агрегатты біріздендіру және оны жөндеуге жарамдылығы. Тораптар мен шығын материалдарын ауыстыру мүмкіндігі.
Оператор жұмысының қарқындылығы-1 адамға қызмет көрсетуге қанша уақыт кетеді.
Сервистің және жеткілікті біліктілігі бар персоналдың болуы.
Орнату ерекшеліктері: сауу режимі, сүт беру жылдамдығы, сүтті есепке алу мүмкіндіктері, көзілдірікті автоматты түрде алу және басқалар.
Агрегаттың жануарларды ұстау түріне сәйкестігі -- байланған, байланбаған.
Сауу жабдықтарынсыз сүт-тауар фермасының тиімді жұмысын ұйымдастыру мүмкін емес. Құрылғыны сатып алғанда, әр жағдайда сіз ережені басшылыққа алуыңыз керек: жақсы немесе жаман сауу қондырғылары жоқ (олардың барлығы жақсы), дұрыс немесе бұрыс таңдау бар.

2 ЖОБАНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЕСЕПТЕУЛЕРІ

2.1 Сүтті алғашқы өңдеудің технологиялық сұлбасын дәйектеу

Жауапкеершілігі шектеулі серіктестікте әр сиырдан сауылатын сүттің мөлшерін 12000 л-ге жеткізу үшін ферманы отандық және әлемдік селекция және биотехнология жетістіктерін пайдалану нәтижесінде алынған жоғары генетикалық әлеуетті малмен жасақтау қажет.
Малдың генетикалық әлеуетін және азықтық қоректік мүмкіндіктерін максимал пайдалану және технологиялық процестерді оптималдау, малдың биологиялық қажеттілігін қамту үшін фермадағы технологиялық процестерді кешенді механикаландыру қажет. Шаруа қожалығында келешекте сиыр сүтінен алуан түрлі сүт өнімдерін өндіру үшін фермадағы технологиялық процестерді кешенді механикаландыру. Сүтті алғашқы өңдеу дегеніміз - сауылған сүттің бастапқы қасиеттерін өзгертпей, оның санитарлық-гигиеналық сапаларын арттыруға бағытталған операциялардың кешені. Сүтті алғашқы өңдеуге қабылдау (есепке алу), тазарту, салқындату, пастерлеу, стерилдеу, сақтау және тасымалдау сияқты операциялар кіреді. Жеке тұрған сиыр қораларында, жазғы лагерьлерде және жайылымдарда, әдетте, сүтті ферма жанындағы сүтханаға немесе сүт өнеркәсібі кәсіпорындары жүйесіне жөнелтерден бұрын, оны қабылдап, алдын-ала салқындататын, есепке алып, сақтайтын уақытша орындар салынады. Ал жеке орналасқан фермалар жанынан салынған сүтханада барлық сиыр қораларынан келіп түскен сүт қабылданып, алғашқы өңдеуден өткізіледі, бүкіл шаруашылықтағы сүт құятын ыдыстарды дезинфекциялау ұйымдастырылады. Тауарлы - сүт фермаларында сауылған сүтті қабылдағанда (есепке алу) өнімнің сапа көрсеткіштері еске алынады. Бұл көрсеткіштердің ең негізгілері - сауылған сүттің мөлшері мен оның майлылық дәрежесі болып табылады. Шаруашылықтарда сауылған сүтке жеке және жалпы (топтық) есеп жүргізіледі. Сауу қондырғылары жоқ жерлерде сүтті арнайы таразыға тартады немесе өлшейді. Машинамен сауғанда және сүтті арнайы ыдыстарда сақтаған кезде, соңғысында жалпы және топтық сүт мөлшерін анықтайтын белгі болады. Кейбір шаруашылықтар сүт автоцистерналарына орнатылған арнайы есептегіштерді де пайдаланады. Бұл есептегіштер қотарылған сүттің (литр есебімен) мөлшерін көрсетеді.
Сүтті алғашқы өңдеуден өткізген соң, оны кілегей, қаймақ, ірімшік, сүзбе, қышқылсүт өнімдеріне ұқсатады. Бұл технологияның сұлбасы алынатын өнімнің түріне (пастерленген сүт, қаймақ, сүзбе, сары май және т.б.) және қаптама типіне (фляга, полиэтилен пакеттер, полистирол стакандар және т.б.) қарай анықталады.
Сүтті ұқсату үшін технологиялық жабдықтардың әмбебап жиынтығы бар. Ол пастерленген сүт, әртүрлі тағамдық заттар (қаймақ, майонез, кетчуп, кремдер, пасталар және т.б.) алуға мүмкіндік береді. Сүтті алғашқы өңдеудің технологиялық операциялары алынған өнімнің тұтынушыларға жеткізу жағдайына байланысты болады. Тұтынушыға сүтті жеткізудің екі түрі болады. Бірінші жағдайда сүт фермада алғашқы өңдеуден өткізіліп, арнайы сүт зауытына жіберіледі. Екінші жағдайда сүт фермада алғашқы өңдеуден толық өткізіліп, сүт өнімдері бірден тұтынушыларға жеткізіледі.
Сүтті алғашқы өңдеу желісінің негізгі технологиялық сұлбалары 15 суретте көрсетілген. Фермалар сүт өңдеу зауыттарына жақын орналасқан жағдайда, сүтті салқындатпай бірден зауытқа жөнелтуге болады.
Мал басы 25-тен 200-ге дейін шағын фермаларда резервуар-салқындатқыштарды қолданып, сүтті алғашқы өңдеуден өткізеді. Мал басы 200-ден 800-ге дейін фермаларда сүтті ортадан тепкіш тазартқышпен тазартып, пластиналы салқындатқышпен суытып, сақтайды. Сиырлар эпизоотиямен ауырғанда, сүтті пастерлеуден өткізеді. Негізінен ферманың нақты жағдайына байланысты сүтті алғашқы өңдеудің басқа да технологиялық сұлбалары қолданылады. Соңғы кезде автоматтандырылған сауын модулі кеңінен қолданылатындықтан, сүтті алғашқы өңдеу және ұқсату процесінде өнімді ыдысқа қаптап, қолдануға даяр ететін жабдықтар мен механизмдерді қарастырған нарық жағдайында тиімді болып келеді.

2.2 Сиыр саууға қажет қондырғыларды есептеу

Шаруа қожалығы фермасының даму перспективасын ескере отырып, сауылатын сиыр санын m = 560 бас, ал сиырдан сауылатын сүт мөлшерін М = 12000 л деп аламыз. Сиырларды күніне 2 рет, таңғы және кешкі сағат алтыда сауамыз.
Шаруашылықтағы сауын мал санына, сүттілігіне және сауыншылардың кәсіби біліктілігіне байланысты қажетті қондырғыны таңдап алады.
Фермада алғашқы өңдеуден өткізілетін сүттің жалпы жылдық мөлшерін мына өрнекпен анықтаймыз:
Мж = Мортm, (1)
мұнда Морт - бір сиырдан жылына сауылатын сүттің орташа мөлшері, кг;
m - фермадағы сауылатын сиыр саны.
Мж = 3000 · 560 = 1680000 л.
Сауылатын сүттің максималды тәуліктік мөлшерін мына өрнекпен табамыз, л:
Ммакс. тәул. = ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.