Мырыштың комплекс қосылыстары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙ МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ МЕББМ

НУО КАЗАХСТАНСКО-РОССИЙСКИЙ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ

РЕФЕРАТ

Боөж-1

Тақырыбы:Химиялық байланыстың табиғаты.Комплексті қосылыстар.Комплексті қосылыстардың - биологиялық рөлі.

Орындаған:Шегебай Нұржан Балғабайұлы

Факультет:Медицина

Қабылдаған:Нугманова А.А.

Пән:Медициналық химия

Алматы қаласы,2024 ж.
Жоспары:Кіріспе,негізгі бөлім,қорытынды
ЖОСПАР

КІРІСПЕ:

1.Химиялық байланыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

НЕГІЗГІ БӨЛІМ:

2.Комплексті қосылыстар туралы түсінік. Координациялық теория ... ... ... ... .4

3.Комплексті қосылыстардың номенклатурасы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..6

4.Комплексті қосылыстардың классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7

5.Комплексті қосылыстардың тұрақсыздық константасы ... ... ... ... ... ... ...8

6.Комплексті қосылыстардағы химиялық байланыстардың табиғаты ... ... ...9

7.Кристалдық өріс теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10

8.Молекулалық орбитальдар теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11

9.Комплексті қосылыстардың биологиялық маңызы және медицинада қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..15

КІРІСПЕ:
Химиялық байланыстар:

Химиялық байланыстар -- химиялық элементтер арасындағы тұрақты тепе-тең күйдегі жүйе жасауға келіп тірелетін (молекула, ион, радикал) электромагниттік әсерлесу жиынтығы. Кванттық механика көзқарасы тұрғысынан химиялық байланыс валенттілік сұлба және молекулалық орбиталдар әдісімен түсіндіріледі. Химиялық байланыс түзілуіне қарай төртке бөлінеді:
иондық
коваленттік
металдық
сутектік
Иондық химиялық байланыс электр терістілігі бойынша айырмашылығы үлкен металл мен бейметалл атомдары арасында түзіледі. Химиялық әрекеттескенде валенттік электрондарын беріп, оң зарядты иондарға (катиондарға): К־ - е - К+ бейметалл атомдары электрондар қосып алып, теріс зарядты иондарға (аниондарға) айналады: Cl+е - Cl־. Әр аттас зарядты иондар бірін-бірі тартып молекула құрайды: K+ + Cl ־= KCl. Иондық Химиялық байланыс қарама-қарсы зарядталған иондардың электрстатикалық тартылысы нәтижесінде жүзеге асады. Иондар түзілу арқылы жүзеге асатын байланыстарды иондық байланыс, қосылыстың өзін иондық қосылыс деп атайды. Иондық қосылыстардың қайнау, балқу температурасы жоғары, қызуға тұрақты, олар полюстік еріткіштерде тез ериді, ерітінділері электр тогын жақсы өткізеді.

Коваленттік химиялық байланыста әрекеттесуші атомдарға ортақ электрондар жұбы пайда болып, олардың санына қарай бір немесе бірнеше еселенген байланыстар түзіледі. Мысалы, сутек молекуласында атомдары арасында бір (Н:Н), оттек молекуласында екі (:О::О:), азот молекуласында үш (:N:::N:) еселенген ковалентті химиялық байланыстар бар. Яғни коваленттік байланыс байланыс түзетін атомдар арасында ортақ электрон бұлтының түзілуінен пайда болады. Бұл теорияны Г.Н. Льюис 1916 ж. ұсынған. Ортақ электрон бұлтының түзілуінің екі тәсілі бар: 1. Әрбір атомның сыртқы валенттік электрондарының электрон бұлттарының қабысуы арқылы; 2. Бір атомның дайын электрон жұбы екінші атомның бос орбиталіне көшіп орналасуы арқылы. Коваленттік химиялық байланыстар электрон жұбының атомдардың арасында орналасуына қарай полюсті және полюссіз деп екіге бөлінеді.

Полюсті молекулада химиялық байланыс түзетін ортақ электрондар электр терістілігі күшті атомға қарай ығыса орналасады. Коваленттік полюсті байланыс электр терістілігінің (ЭТ) айырмашылығы бар бейметалдар арасында түзіледі. Молекула полярланады (полюстенеді). Мысалы, судың молекуласы - диполь. Молекуланың полюстілігі диполь моменті арқылы көрсетіледі. Полюстік молекулалардың қайнау және балқу температурасы төмен, полюсті еріткіштерде үйектеліп иондарға ыдырайды.Иондық байланысты коваленттік полюстік байланыстың шегіне жеткен түрі деп қарастыруға болады.

Полюссіз ковалентті химиялық байланысты молекулада электрон жұбы атомға ауыспай, симметриялы түрде ортада орналасқан. Полюссіз ковалентті байланыс - бейметалл атомдарынан тұратын жай заттардың молекуласында кездесетін байланыс. Мысалы, оттек (О2), сутек (Н2), азот (N2), хлор (СІ2) т.б. Полюссіз химиялық байланыстағы қосылыстардың қайнау және балқу температуралары төмен, полюсті еріткіштерде иондар түзбейді, электр тоғын өткізбейді. Бөлінбеген электрон жұбы мен электронсыз бос орбиталі бар атомдардан донорлық-акцепторлық механизм бойынша коваленттік байланыс түзіледі. Мысалы, аммоний катионы мен гидроксоний ионының түзілуі. Осындай механизм бойынша түзілген химиялық байланыстар координациялық байланыс деп те аталады. Сутектік химиялық байланыс -- екі молекуладағы немесе бір молекуладағы атомдар арасында сутек атомының оң заряды арқылы түзіледі. Ол молекула аралық және молекула ішілік сутектік байланыс деп жіктеледі.

Металдық химиялық байланыс -- металл атомдарының сыртқы қабатындағы бос электрондар қатысуымен түзілетін байланыс. Химиялық байланыстар сыртқы валенттік электрондар арқылы жүзеге асады.

Сутектік байланыс оң зарядты полюстікке ие болған сутек атомы мен теріс полюсті, электртерістігі күшті, бөлінбеген электрон жұбы бар (көбіне F, О, N, кейде CI, S) атомдар арасында түзіледі. Сондықтан сутектік байланыстың механизмін жартылай электростатикалық, жартылай донорлы-акцепторлы деп қарастыруға болады.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
Комплексті қосылыстар туралы түсінік. Координациялық теория:

Химия басталғаннан бері қосылыстарда атомдар иондық,коваленттік,металдық және донорлы-акцепторлы байланыстар арқылы қосылған.Бұл қосылыстарды бірінші ретті қосылыстар деп атайды.Осындай қосылыстар бір-бірімен өзара әрекеттескенде,комплексты қосылыстар деп аталатын жоғары ретті қосылыстар түзіледі.Кешенді қосылыстар немесе координациялық қосылыстар -- жай химиялық қосылыстардың әрекеттесуі нәтижесінде түзілетін құрамы күрделі химиялық қосылыстар.Комплекстті қосылыстар деп кристалда да, ерітінді де құрамында комплексті ионы болатын жоғарғы ретті қосылыстар болып табылады.Химиядық байланыс теориясы бойынша , Комплексті қосылыстар дегеніміз - құрамында бір немесе бірнеше донорлы-акцепторлы байланыс болатын жоғарғы ретті қосылыстар. Кешенді қосылыстарға кристаллогидраттар CuSO4·5H2O, аммиактар CaSO4·4NH3, ашутас KAl(SO4)2·12H2O, т.б. күрделі қосылыстар жатады Кешенді қосылыстарда орталық орын алып тұрған ион немесе атом кешентүзуші деп, ал оның айналасына жиналған, яғни координацияланған иондарды немесе молекулаларды лигандалар деп атайды. Кешен түзушінің айналасына координациаланған лигандалардың жалпы саны оның координациялық саны деп аталады. Кешентүзуші ион және лиганд ішкі сфераны құрайды, оны кешенді ион немесе кешен деп атайды. Координациялық сан немесе валенттілік ол орталық кешентүзуші ионнның айналасына координацияланатын лигандтар саны. Кешенді ионның заряды сыртқы иондар зарядының қосындысына тең, бірақ мәні кері болады. Кешен түзушінің зарядын табу үшін Кешенді қосылыстардың құрамына кіретін басқа иондардың барлығының зарядының алгебралық қосындысын шығарып, оған теріс мән қояды. 1893 жылы Швейцария ғалымы Вернер комплексті қосылыстардың құрылысы мен қасиетін түсіндіретін координациялық теория ұсынды. Альфред Вернер кез келген элемент өзінің әдеттегі валенттілігін толық қанықтырған соң да, тағы да қосымша координациялық валенттілік көрсетуге қабілетті болып келеді деген пікірді білдірді. Нақ осы координациялық валенттілік есебінен кешенді қосылыс түзіледі. Ал Вернер теориясы бойынша әрбір кешенді қосылыстағы ішкі және сыртқы сфера ажыратылады.Кешенді қосылыстар туралы түсініктің негізін Швейцария химигі Альфред Вернер ұсынса, мұны тұрақтандыра отырып, сәтті дамытуға Л.А.Чугаевтің, А.А.Гринбергтің, В.В.Лебединскийдің және т.б жұмыстары үлкен рөл атқарды.
Негізгі қағидалары:
1. Комплексті қосылыстағы басты орын комплекс түзушінің үлесіне тиеді. Комплекс түзуші көбінесе оң зарядты металл иондары болады.
2. Комплекс түзушінің маңайына теріс зарядталған аниондар немесе электр нейтрал молекулалар - лигандалар жиналады.
3. Комплекс түзушінің маңайына орналасқан лигандалардың жалпы саны комплекс түзушінің координациялық саны (к.с.) болып табылады.
4. Комплекс түзушімен лигандалар - комплекс қосылысының ішкі сферасы.
5. Ішкі сфераға сыймай қалған иондар - комплексті қосылыстың сыртқы сферасы. Мысалы: [Cu(NH3) 4]SO4
Cu2+ - комплекс түзуші, NH3 - лиганда, к.с.= 4.
[Cu(NH3)4] 2+ - ішкі сфера , SO4 2- - сыртқы сфера
Негізгі комплекс түзушілерге Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесінің d-элементтері жатады. Комплекс түзушілердің координациялық саны тотығу дәрежесіне тәуелді.

Маңызды лигандалар:
1) полюсті молекулалар: H2O, NH3, CO, NO, NH2OH
2) иондар: F- , Cl- , Br- , І- , O2- , OH- , CN- , CNS- , S2O3 2- , CO3 2- , C2O4 2-

Полюсті молекулалар Кешенді қосылыстардың сыртқы сферасында аниондар немесе катиондар болуы кешен ионының зарядына байланысты. Егер қосылыстағы кешен ионының заряды оң болса, сыртқы сферада аниондар орналасады, ал кешен ионының заряды теріс болса, сыртқы сферада катиондар орналасады.Комплексті қосылыстың формуласын құрастыру Комплексті қосылыстың формуласын құрастыру үшін комплекс түзушінің координациялық санын, оның зарядын, лигандалардың зарядтарын, сыртқы сфераның зарядын анықтау керек. Мысалы: Fe2+ - комплекс түзуші, CN- - лиганда, К+ - сыртқы сфера. Fe2+ - ионының координациялық саны - 6, сондықтан 69 Fe(CN)6 деп жазамыз, (CN) - ионының заряды (-1), сондықтан комплекс ионының заряды [Fe(CN)6] 4- . Молекула нейтрал болу керек. Cонда комплексті қосылыстың формуласы: К4[Fe(CN6)].

Комплексті қосылыстардың номенклатурасы:

Құрамында комплекс катионы бар қосылыстардың жүйеленген түрде аталуы
былай құрастырылады. Ең бірінші қышқылдық қалдық лигандалар аталады, олардың саны грек тілінде көрсетіледі. 2-ди, 3-три, 4-тетра, 5-пента, 6-гекса, 7-гепта, 8-окта. Қышқылдық қалдыққа о жұрнағы қосылады. Br- - бромо, Cl- - хлоро, F - - фторо, O2- - оксо, N3- - нитридо, OH- - гидроксо, CN- - циано, CO3 2- - карбонато, PO4 3- - фосфато, S2O3 2- - тиосульфато, C2O4 2- - оксалато. Бұлардан кейін электронейтрал молекулалар айтылады: C6H6 - бензол, C2H4 - этилен, N2H4 - гидразин, H2O - аква, NH3 - аммин, NO - нитрозил, CO - карбонил, CS - тиокарбонил. Ішкі сферадағы лигандаларды атағаннан кейін, комплекс түзуші атау септігінде аталады, рим санымен заряды көрсетіледі, ең соңында сыртқы сферадағы анионға і әрпі қосылып айтылады. Мысалы, [Ag(NH3)2]Cl - диаммин күміс (І) хлориді, [Al(H2O)5OH]SO4 - гидроксопентаакваалюминий (ІІІ) сульфаты Құрамында комплекс анионы бар қосылыс былай аталады: алдымен сыртқы сфера атау септігінде аталады. Осыдан кейін ішкі сфераны бұрынғы ретпен атап, комплекс түзушіге аты деген жұрнақ қосып, соңынан жақша ішінде оның тотығу дәрежесін көрсетеді. K[Ag(CN)2] - калий дицианоаргентаты (І) Na3 [CO(NO2) 6] - натрий гексанитрокобальтаты (ІІІ) Сыртқы сфера жоқ қосылыстардың аталуының мысалы: Cr(C6H6) 2 - дибензолхром.

Комплексті қосылыстардың классификациясы:

Лигандалар типіне қарай:
а) аквакомплекстер: бұл қосылыстарда лиганда болып су молекулалары қызмет атқарады. Мысалы, [Al(H2O)6]Cl3, (лиганда - H2O); 70 б) аммиакаттар: бұл қосылыстарда лиганда болып аммиак молекулалары қызмет атқарады. Мысалы, [Сr(NH3)6]Cl3,(лиганда - NH3); в) карбонилдер: бұл қосылыстарда лиганда болып көміртек оксиді молекулалары қызмет атқарады. Мысалы, [Fe(CO)5], (лиганда - CO); г) ацидокомплекстер: бұл қосылыстарда лиганда болып қышқылдық қалдықтар қызмет атқарады. Мысалы, К4[Pd(CN)6], (лиганда - НCN қышқылының анионы). Бұлар бір ядролы комплекстер, бұл қосылыстарда лигандалар бір орын алады.
2. Циклді комплексті қосылыстар. Мұндай қосылыста лигандалар екі немесе одан да көп орын алады. Комплекс түзуші лигандамен әрі ковалентті, әрі донорлы-акцепторлы байланыс арқылы қосылады.
1905 жылы Чугаев мынадай циклді комплекс ашқан:

Никель (ІІ) диметилглиоксиматы - қызыл түсті төрт циклді комплекс. Бұл қосылыста екі ковалентті, екі донорлы-акцепторлы байланыс және сутекті байланыстар бар. Бұл комплекс никельді анықтауға қолданылады. Циклді комплекстер хелатты комплекстер деп те аталады. Бұлар көп дентантты комплекстер. Хелатты комплекстерге хлорофилл және гемоглобин жатады. Хлорофилде комплекс түзуші - Mg, (комплекс жасыл), ал гемоглобинде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.