Әлеуметтік - экономикалық стратегиялық жоспарлау

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1 Әлеуметтік − экономикалық дамуды жоспарлаудың теориялық және методологиялық негіздері

1. 1 Әлеуметтік − экономикалық жоспарлаудын мақсаттары мен

міндеттері

1. 2 Әлеуметтік − экономикалық дамуды жоспарлаудың әдістері

және оны жасау тәртібі

1. 3 Әлеуметтік − экономикалық жоспарлаудын шетелдік тәжірибесі

2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік − экономикалық жағдайын стратегиялық жоспарлау

2. 1 Қазақстан Республикасының «Қазақстан 2030» стратегиялық жоспары

2. 2 Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде экономиканың 2009 − 2013 жылдарға арналған өсу көрсеткіштері

3 Қазақстан Республикасының әлеуметтік -экономикалық жағдайын жетілдіру

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Президент Н. А. Назарбаев «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» деген Қазақстан халқына Жолдауында: «Қазақстандағы этносаралық және конфессияаралық келісім мен ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға қажетті қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету» - керек деп айтты.

Елдің ел болуы, ең алдымен, оның бірлігіне, ынтымағына байланысты екені тарихта да, біздің заманымыз үшін де жаңалық емес. Ол - ақиқат. Ұлттық бірлік - мемлекеттіліктің басты кепілі, айрықша құндылығы екендігін түсініп қана қоймай, соны қалыптастырып, сақтай білген мемлекеттің іргесі де берік. Елімізде тұрақтылық пен бірлік, топтасқандық бағытын дамытуда Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тікелей бастамасымен құрылған Қазақстан халықтарының Ассамблеясы қауымдастығы көпұлтты халқымыздың саяси-әлеуметтік, мәдени-ұлттық орталығы бола отырып, саяси және экономикалық реформаларды кең құлашта байсалды, тындырымды, нәтижелі негізде жүзеге асыруға үлкен үлес қосып келеді.

Қазақстанды қоныстанған көп ұлтты халқымыздың азаматтық, ашық, зайырлы, демократиялық саяси-экономикалық жағынан тәуелсіз қоғам орнатуға бір кісідей жұмылған біртұтас Қазақстан халықтарының толеранттылығын, конфессияаралық және ұлтаралық келісімін, туысқандық бірлігі мен достығын одан әрі дамытып, нығайтуды көздеген Қазақстан халықтары Ассамблеясы өз алдына қойған мақсаттарын абыройлы атқаруда. Оны біз бүгінгі таңдағы еліміздің экономикасының қарыштап дамуы мен елдегі саяси тұрақтылықтан және Қазақстанда мекен ететін барлық ұлыстар мен ұлттардың бір кісідей жұмылып оны әлемнің дамыған зайырлы мемлекеттері қатарына қосуға деген ұмтылыстарынан байқаймыз.

Стратегия Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi кезеңге арналған мемлекеттiк экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикiзаттық бағытынан қол үзу арқылы елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған.

Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа бағдарланған тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндiрiсi мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.

Экономиканы мемлекеттiк реттеу әдiстерi мен тетiктерiн жетiлдiру жөнiндегi жекелеген ұсыныстарды негiздеу үшiн Стратегияның тиiстi бөлiмдерiнде импортты алмастыратын және экспортқа бағдарланған саясатты iске асыру жөнiндегi шет елдердiң тәжiрибесi, оның iшiнде экспорттық саясаттың әрқилы түрлерi мен кезеңдерi, сондай-ақ әлемдiк рыноктарда бәсекелестiк артықшылыққа қол жеткiзуге мүмкiндiк беретiн факторлар келтiрiлген.

1 Әлеуметтік − экономикалық дамуды жоспарлаудың теориялық және методологиялық негіздері

Әлеуметтік − экономикалық жоспарлаудын мақсаттары мен

міндеттері

Кез − келген коғам, өзінің болашақтағы даму перспективасың анықтап, болжаусыз өмір сүре алмайды. Экономикалык болжамдар қоғамның даму мақсатын, сол мақсатқа жетуге қажетті экономикалық ресурстар көлемін − ұзақ, орта, қысқа мерзімдік жоспардың тиімді варианттарын, үкіметтің экономикалық, техникалық саясаттарының негізгі бағыттарын анықтау үшін қажет. Экономикалық болжам дегеніміз − экономикалык прогностиканың барлық әдіс − тәсілдерін, кұралдарын қолдануға және экономикалық кұбылыстарды зерттеудің ғылыми әдістемелеріне негізделген экономикалық жоспарлау процессі.

Жоспарлау − экономиканың объективті заңдары мен заңдылықтарын зерттеп түсіне білу және оларды саналы тұрде пайдалану арқылы әлеуметтік-экономикалык дамудың жоспарларьш ғылыми негізде дайындау мен олардың орыңдалуын ұйымдастыру процессі. Жоспарлаудың негізгі мақсаты − экономикада баланстык үйлесім мен макроэкономикалық тұрақтылықты камтамасыз ету үшін белгілі бір пропорциялар мен пропорционалдыққа кол жеткізу.

Экономикалык пропорциялар дегеніміз өндірістің әр түрлі элементтері (машиналар, құрал − саймандар, шикізат және материалдык қорлар, жұмыс күші) арасындағы, әр түрлі өндіріс салаларынын өнім көлемдері арасындағы, түптеп келгенде өндіріс құрылымдары мен өндіру көлемдері және тұтыну кұрылымдары мен тұтыну көлемдері арасындағы белгілі сандық қатынастар.

Экономикалык пропорциялар өздігінен (стихиялық) және адамның мақсатты түрде жүргізген әрекеттері нәтижесінде құрылуы мүмкін.

Капиталистік экономикалық формацияның калыптаса бастаған алғашқы кезеңінде, пропорциялар нарықтық үйлестіру механизмі аркылы және дағдарыстар аркылы қалыптасады. Оған экономиканын даму заңдары үздіксіз ыкпал етіп отырады. Тауар өндірушілер экономикалык заңдардың бар − жоғын сезбесе де, сол заңдардың талабына сәйкес қызмет жасайды. Мысалы, ол өндірген тауарына баға қойған кезде, тек өзінің жұмсаған шығынын есептеп қоймай, сонымен бірге базарда калыптаскан жағдайды ескереді. Оған кұн заңы ыкпал етеді. Сонымен, бірінен − бірі туындап отыратын, бірімен − бірі тығыз байланыстағы тауар өндірушілер қызметі арқасында экономикада пропорциялар жүйесі қурылады. Яғни, экономиканың құрылымдық бөліктері арасында белгілі бір сандық қатынастар қалыптасады. Оны біз пропорционалдық дейміз.

Өндіріс күштерінің дамуы жоғары деңгейге жеткен кезде, нарықтық үйлестіру механизмі де, кризистер де экономикалық пропорцияларды құруға жеткілікті бола алмайды.

Осы жағдайда экономикалық пропорциялар жүйесін, пропорционалдықты саналы түрде құру қажеттілігі туындайды. Саналы түрде кұрылран пропорционалдық − жоспарлылық болып табылады.

Жосларлау төменде көрсетілген міндеттерді атқарады:

1. қоғамның әлеуметтік − экономикалық дамуының негізгі бағыттарын анықтау;

2. жоспарлы кезең экономикасының сандық және сапалық сипаттамаларын белгілеу;

3. материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын орынды пайдалану арқылы ғылыми − техникалык, әлеуметтік және экономикалық мәселелерді шешудің тиімді жолдарын таңдау;

4. жекелеген салалар мен аумақтардың даму қарқыны мен пропорцияларын аныктау.

Жоспарлау 1 схемада көрсетілген классификацияға сәйкес жіктеледі:

Жоспарлаудың деңгейіне (масштабына) байланысты: макроэкономикалық (халық шаруашылығының) ; аумақтық (облыстық, аудандық) ; ұйым ішінде (ішкі жоспарлау) ; микроэкономикалық (салалық көрсеткіштерді жоспарлау) .

Жоспарлау мерзіміне байланысты: ұзақ мерзімге жоспарлау (5 жылдан 20 жылдан арғы мерзімге) ; орта мерзімдік (1 жылдан 5 жылға дейін) ; ағымдағы жоспарлау (1 айға дейін, 1 айдан 1 жылға дейін) . Жоспарлау процессінің мазмұнына (жоспарлау объектісіне) байланысты: экономикалық жоспарлау (өндірістік катынастардьщ даму жоспары, халық шаруашылығы дамуының динамикасы) ; әлеуметтік жоспарлау (демография процесстерін, халықтың өмір сүру деңгейін, еңбек ресурстарының даму болжамы) ; ғылыми − техникалық жоспарлау (ғылыми − техникалық прогресстің даму болжамы) ; экологиялық жоспарлау (табиғи ресурстарды пайдалану болжамы, қоршаған ортаны қорғау) .

Сонымен, жоспарлаудың негізігі мақсаттарына төмендегілерді жатқызуға болады:

- мемлекеттік экономика саясатын және экономиканы мемлекеттік реттеу шараларын жасау;

- экономиканың өсу қарқынын, қажетті сапасын қамту және қолдау;

- ұлттық экономиканың циклдік тепе − теңдігін орнату және қолдау;

- барлық экономикалық шешімдердің үйлестілігін қамту;

- ұлттық экономиканың тұрақты дамуын қамту.

Қазіргі кездегі басқару теориясы мен тәжірибесінде жалпымемлекеттік макроэкономикалық жоспарлаудың бюджеттік, стратегиялық, индикативті, директивті формалары бар. Солардың ішінде Қазақстан үшін стратегиялық және индикативті жоспарлардын маңызы зор болып отыр.

Стратегия − ұғымы ежелгі грек еліндегі ауқымды өкілеттілікке ие болатын басқарушыны, тура аудармасында "генерал шеберлігін" береді.

Стратегиялык жоспарлау − Үкіметтің, аумақ әкімшіліктерінің, мекеме және фирма басшыларының өндіріс сұрактары бойынша, кіріс және шығыс, бюджет, салық, баға және әлеуметтік қорғау бойынша ұзақ мерзімді жобалары.

1 − Сызба. Жоспарлау түрлерінің жіктелуі

Стратегиялық жоспарлау − ұйым алдындағы мақсатқа жетудегі басшылықтың қабылданған кешенді, жан − жақты шешімдер жиынтығын береді.

Индикативті жоспарлау − мемлекеттің әлеуметтік − экономикалық дамуының негізгі бағыттары және индикаторлары, соны іске асыру бойынша жоспарланған мерзімге іс − шаралары және мемлекеттік − экономикалық реттеуіш тізімі бар құжат.

Индикативті жоспарлаудың негізгі мақсаты − ұлттық экономиканың бір қалыпты дамуын, оның кұрылымдық өзгерістерін, дағдарысты жағдайлардың алдын − алу және олардың ықпалын жұмсарту, елдің экономикалық және саяси тәулсіздігін қамтамасыз ету. Сондықтан, индикативті жоспарлау төмендегі талаптарға сай болуы шарт:

- республика экономикасын мемлекеттік реттеуде қолданылатын құралдардың тиімді болуына қол жеткізу;

- нарық механизмдерінің әрекеті негізінде экономиканың өзін − өзі реттеу деңгейінің жоғары болуын қамтамасыз ету және шаруашылық жүргізуші субъектілердің өзіндік экономикалық белсенділігін пайдалануына кеңінен жағдай жасау;

- әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылып жүрген және тиімділігі дәлелденген экономикалық талдау, болжау мен реттеу әдістерін пайдалану;

- аумақтық экономикалық саясаттың тиімділігін камтамасыз ету.

Жоспарлау − басқарудың маңызды жүйесі және қазіргі экономикалық дағдарыстан шығу тәсілдерінің бірі. Нарықтық экономикаға өту кезеңінде басқару жүйесін одан әрі дамыту және осы кезеңге тән жаңа қағидаларды басшылыққа ала отырып экономиканы жандандыру − бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі.

Жоспарлау − белгілі мерзімге есептелген басқару объектілерін дамытуда қолайлы альтернативті таңдауға бағытталған басқару қызметінің бір түрі. Басқару объектісінің даму қарқыны және келешекте күтілетін күйі бар жоспар − жоспарлау процесінің қорытындысы болады. Жоспарда мақсат және оларды іске асыру бойынша іс − шаралар жүйесі міндетті түрде болуы қажет.

Жоспарлауға келесі ерекшеліктер тән:

1. Жоспарлау алдын − ала қабылданған шешім және келешекте белгілі нәтижеге жетуге бағыттылған.

2. Әр түрлі жағдайларға байланысты жоспарға тұракты түзетулер енгізіледі, сондықтан жоспарлау жүйесі икемді және өзгерістерге бейімделуі қажет.

3. Жоспарлау процессі қате істерді болдырмауға және қолданбаған мүмкіндіктерді азайтуға бағыттылған.

Жоспарлау процесінің негізгі элементтері төменде көрсетілген.

ЖОСПАРЛАУ: ЖОСПАРЛАУ

НӘТИЖЕЛЕР: НӘТИЖЕЛЕР

ЖОСПАРЛАУ: АМАЛДАРЫ

ЖОСПАРЛАУ: РЕСУРСТАР

ЖОСПАРЛАУ: ЕНГІЗУ

ЖОСПАРЛАУ: БАҚЫЛАУ

1− Кесте. Жоспарлау процесінің негізгі элементтері.

Жоспарлау төмендегі принциптерге негізделінеді:

жүйелілік;
жинақтылық;
үйлесімділік;
икемділік;
ресурс мүмкіндіктерінің шектілігі.

Жүйелілік − жоспар шешімін жасау және негіздеу барысында экономиканың барлык элементтерін есепке алу қажеттігін ұйғарады.

Жинақтылық − жоспар шешімін жасау және негіздеу барысында, оның іске асырғанда салдарын ескеру қажеттігін ұйғарады.

Үйлесімділік − жоспарланған объекттің жұмыс істеуін және дамуының нәтижелі болуына жоспар шешімін бейімдеу.

Икемділік − жоспар шешімінің тұрақты болатын өзгерістерге бейімделуін ұйғарады.

Ресурс мүмкіндіктерінің шектілігі − колда бар ресурстарды ұтымды және нәтижелі пайдалану қажеттігін ұйғарады.

Экономикалык және әлеуметтік дамудың барлык жақтары, жоспар мен болжамның максаты мен талаптары, коғамдык өндірістің салалары мен құрылымдарының дамуындагы сандық және сапалык өзгерістер бірімен − бірі тығыз байланысқан көрсеткіштер аркылы беріледі. Көрсеткіштер жүйесі мынадай талаптарға сай болуы керек:

- Экономикалық және әлеуметтік даму процессінің заңдылықтары мен мұқтаждығын ескеруі керек.

- Болжам мен жоспардың максаты мен міндетін жеткілікті дәрежеде көрсетуі шарт.

- Атаулы негізде, яғни жоспарлардағы көрсеткішті орындаушыны анық, нақты көрсетуі керек.

- Кешенді негізде, яғни ұдайы өндіріс пен әлеуметтік дамудың барлық жақтарын қамтуы қажет.

- Аймақтар мен салалардың ерекшеліктерін ескеріп, көрсетуі керек.

- Қоғамдық өндірістің жоғары тиімділігіне және істің сапасына қол жеткізуді ынталандыруы шарт.

- Жоспар көрсеткіші дегеніміз − баскару шешімінің нактылы бір тапсырмасын санмен көрсету формасы. Жоспарлық көрсеткіштер өзінің сырткы белгісіне және аткарар міндетіне байланысты бірнеше топқа бөлінеді. Олар: сандык және сапалық; натуралдық және құндык; абсолюттік және салыстырмалык; нормативтік (директивтік) және есептік көрсеткіштер.

Сандық корсеткіштер жоспардағы тапсырманыңсандық белгісін көрсетеді. Олар көлемдік және сандық болып екіге бөлінеді. Көлемдік көрсеткіштер, мысалы, өндірілген өнімнің көлемін көрсетсе, тармақтык (сандық) көрсеткіштер мектептердің, кітапханалардың т. б. санын көрсетеді.

Сапалық көрсеткіштер өндіріс тиімділігі, экономикалық құбылыстар мен процесстердің сапалық белгілерін көрсетеді (еңбек өніміділігі, өзіндік кұнның азаюы, материалдық ресурстардың шығын нормасы) .

Натуралдық көрсеткіштер ұдайы өндіріс процессінің физикалық өлшем бірліктерімен өлшенетін жақтарын көрсетеді. Мысалы, өндірілген өнім көлемі (салмағы, ұзындығы бойынша) . Кейбір экономикалық құбылыстар шартты − натуралды бірліктермен өлшенуі мүмкін.

Құндық көрсеткіштер экономикалық құбылыстарды натуралдық − заттық құрамынан басқа құндық өлшеммен көрсетеді. Олардық арқасында әр түрлі салалар өнімдерін, еңбек шығыны мен оның нәтижесін салыстыруға мүмкіндік туады. Құндық көрсеткіштердің көмегімен экономикадағы көптеген байланыстар мен пропорциялар анықталады.

Абсолюттік көрсеткіштер өнім, еңбекақы, т. б. көлемдерін көрсетеді. Ал салыстырмалық көрсеткіштер салыстырмалы өлшемдермен белгіленеді (үлес салмағы) .

Директивтік көрсеткіштер, жоспардағы негізігі тапсырманы, жоғарғы органның төменгі органдарға, кәсіпорындарға бекіткен тапсырманы көрсетеді. Олардың бір түрі болып нормативтік көрсеткіштер саналады, олар басқарудың барлық деңгейіне міндетті түрде орындалуы шарт көрсеткіштер. Болжаудың негізгі мақсаты экономикалық дамудың балама бағыттарын және олардың әлеуметтік − экономикалық салдарын анықтау болғандықтан ол экономиканы жоспарлаудың алғашқы сатысы болып табылады.

Қазіргі қалыптасқан нарықтық қарым − қатынас экономиканың жоспарлау түрін жоймайды, керісінше экономикалық және әлеуметтік дағдарыстан шығудың бір тәсілі болып жаңа құндылыққа және сапаға ие болады.

Қазіргі дүние жүзілік экономика дамуында ұйымшылдық және жоспарлылық күшею тенденциясы тән. Барлық елдерде болжау және жоспарлау тәжірибиесі кең таралғаны, осыған дәлел. Сонымен қатар, экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесінде жоспарлаудың мазмұны және мақсаттары өзгеруде.

Экономиканы мемлекеттік реттеудегі аса маңызды және күрделісі − индикативтік жоспарлау болып табылады.

Индикативтік жоспарлаумен қамтамасыз етудің маңызды себептеріне төмендегілер жатады:

1. Ұлттық экономика индикаторларында (бюджет, қаржы, пайыздық ставка және т. б. ) мемлекеттің ролі артуда. Макроэкономикалық балансты орнатуға және қолдауға мемлекет ынталы болып тұр және басқару субъектісі ретінде орын алуда. Сөзсіз, мұндай басқару - ұлттық экономика дамуының проблемалары және келешегі бойынша білімсіз және стратегиясіз мүмкін емес.

2. Нарықтык қарым-қатынастың қажеті жоқ немесе шектелген экономика салаларында индикативтік жоспарлауды қолдану қажет (қорғаныс жүйесінде, ғылым жіне білім саласында) . Бұл салаларда ресурс үйлестіруде нарықтық қарым қатынастан тыс тәсілдерді қолдану қажет.

3 . Мемлекеттік жоспарлаудың негізгі міндеті − инфляцияны, жұмыссыздықты, бюджеттік дефицитті және т. б. жеңу.

4. Қазіргі кезде ұлттық экономиканың интеграциясы мемлекеттік немесе макроэкономикалық жоспарлаудың рөлінің артуына себеп болып тұр.

5. Табиғи ресурстар азаю және экологиялық қауіпсіздік жүйесін кұру сияқты, глобальды мәселелерді шешу үшін макроэкономикалық жаспарлау қажет.

Индикативтік жоспар келесі бөлімдерден құралады:

1. Өткен жылдың әлеуметтік − экономикалық дамуына сараптама.

2. Жобаланған мерзімге әлеуметтік − экономикалық даму саясатының мақсаты және міндеттері.

3. Макроэкономикалық саясат

Қаржылық − несиелік саясат;
Салықтық − бюджеттік саясат;

4. Құрылымдылық саясат.

Сауда саясаты;
Бағасаясаты;
Құнды қағаздар нарығының саясаты;
Инвестиция саясаты.

5. Экономика секторларын дамыту

Өнеркәсіп;
Ауыл шаруашылығы;
Құрылыс;
Көлік және бапланыс;
Қаржы саласы;
Сауда;
Ғылым және технологиялар.

6. Әлеуметгік даму

Халык, жұмыспен қамту және еңбек ресурсының дамуы;
Кедейшілікпен кұресу және халықты әлеуметтік корғау;
Әлеуметтік − экономикалық дамуда әйелдердің қатысуы;
Білім беру;
Денсаулық сактау;
Мәдениет, спорт және туризм;

7. Қоршаған ортаны қорғау.

Әлеуметтік − экономикалық мақсаттарды шешу мерзімінің ұзақтығына байланысты индикативтік жоспарлар жүйесі стратегиялық, орта мерзімдік, және жылдық жоспарлардан тұрады, олар макро-аумақтық, салалық деңгейді қамтиді.

Республика Президенті Н. Назарбаевтің 1997 жылғы Қазақстан халқына жолдауында жарияланған "Қазақстан − 2030" − жоспары стратегиялық жоспарға жатады. Стратегиялык жоспарлар ұзақ мерзімге жасалады және ұлтық экономика дамуының ұзак мерзімдік мақсаттарын, мәселелерін, басынқыларын анықтайды және оларды жүзеге асыру кезендері мен мемлекеттік әлеуметтік − экономикалық саясаттың жалпы бағыттарын белгілейді.

Стратегиялык, жоспарлау − көптеген мемлекеттер, ірі және орта компаниялар сонғы кездері кеңінен колданып жүрген арнаулы білім саласы. Ол баскаруда ертеден қолданылып келеді, бірақ жиі және кең көлемде қолданылуы екінші дүниежүзілік соғыс кезінен басталады және тек әскери ғана емес, сонымен қатар азаматтық қызмет пен бизнес сферасында да кеңінен қолданылғандықтан қазіргі кезде жеке ғылым саласы ретінде қалыптасады. Стратегиялық жоспарлар төмендегі бөлімдерден тұрады:

1. саланың ағымдағы қал-күйіне баға беру;

2. жоспарлы кезеңдегі министрлік жұмысының мақсатын анықтау;

3. басынқылар;

4. SWOT − максаттарға қол жеткізу мүмкіндіктерін талдау;

5. мақсаттарға қол жеткізу стратегиясы;

6. стратегияларды жүзеге асыру кезеңдері, немесе аралық мақсаттар.

SWOT − ағылшын әріптерінің аббревиатурасы. Қазак тілінде күшті (ұтымды) және әлсіз жақтар, мүмкіндіктер мен қатерлер мағынасын береді. Ол сыртқы және ішкі жағдайларды жүйелеу негізінде алға қойған мақсаттарға жету стратегиясын жасау үшін қолданады.

2 − Сызба. Жоспарлау мазмұнының сызбасы

1. 2 Әлеуметтік − экономикалық дамуды жоспарлаудың әдістері және оны жасау тәртібі

Қоғамның даму үрдістерін болжау деңгейі неғұрлым жоғары болса экономиканы басқару ісі де соғұрлым тиімді болады.

Болжам дегеніміз белгілі бір объектінің болашақтағы жай-күйі, даму жолдары туралы ғылыми дәлелді пікір. Болжамдарды зерттеп дайындау процессі болжау деп аталады. Болжау − қоғам өмірінің барлық саласында даму теория мен практиканы байланыстырып тұратын өте маңызды түйін болып саналады.

Ол негізінде екі мағынадан тұрады. Біріншісі, болжап айту, яғни мәселенің болашақтағы перспективасын, жәй − күйін суреттеп, бейнелеп беру. Екіншісі, болжап көрсету, ескерту, яғни мәселенің болашағы туралы барлық ақпаратты тиімді пайдалана отырып, оны шешу жолдарын көрсету, анықтау.

Қазіргі кезде, ғалымдардың бағасы бойынша экономикалык болжам жасаудың 150-ге жуық әдісі бар. Іс жүзінде соның 15 − 20 шақтысы ең негізгі әдістер ретінде қолданылады.

Сыртқы белгісіне сәйкес, болжау әдістерін екі топқа бөлуге болады: интуициялық әдістер (эксперттік баға әдістері) және математикалык әдістер.

Интуициялык әдістер, (эксперттік баға әдістері) екі топқа бөлінеді: дербес эксперттік баға беру және коллективтік эксперттік баға беру әдістері. Бірінші топқа: интервью (сұхбат) жүргізу; логикалық анализ жасау; сценарий құру әдістері жатады. Екінші топқа: комиссия кұру; коллективтік идеяны жинақтау ("дөңгелек стол") және "Дельфи" әдісі кіреді.

Математикалық әдістер де екі топқа бөлінеді: экстрополяциялық әдістер және модельдер кұру әдістері. Бірінші топка ең кіші квадраттар; экспоненциялдық түзеу; тұраксыз орташа көрсеткіштер әдістері енеді. Екінші топқа кұрылымдық модельдер, матрицалық модельдер әдістері жатады.

Жоспарлаудың ғылыми негіздеріне объективті экономикалық заңдарды тану және саналы түрде қолдану, ұдайы өндіріс теориясы, жүйелік, кешенділік, жоспар жасау тәртібі, реті мен логикасының бірлігі және жоспарлау қағидалары мен әдістері жатады.

Жоспар жасау логикасы − барлық деңгейде жалпымемлекеттік жоспарларды әзірлеумен байланысты нақтылы әрекеттердің тәртіпке бағындырылған реті. Оның негізгі идеясы барлық жоспар жасау процесінің басталатын және соған бағынатын негізгі пунктін анықтау. Жоспар жасау логикасының негізгі элементтеріне төмендегілер жатады:

жоспарлау кезеңіндегі экономика дамуының максаттарының жүйесін калыптастыру (логиканың негізгі пункті) ;
базистік кезеңдегі экономика дамуын талдау және оның деңгейлерінің параметрлерін анықтау;
жоспарлы кезеңдегі қоғамның қажеттіліктерінің көлемі мен кұрылымын аныктау;
қоғамның қорлары мен кажеттіліктерін үйлестіру және жоспарлы кезеңдегі экономика дамуы жоспарының жобасын әзірлеу;
жоспар жобасын талқылау және бекіту.

Жоспар жасау логикасы жоспарлау кағидалары деп аталатын белгілі бір заңдылықтарға сүйенеді. Олардың негізгілерінің қатарына төмендегілерді жаткызуға болады:

1. Басқарудың ғылыми нақтылы және тиімді болу қағидасы. Яғни, жоспарлауда экономика дамуының объективті заңдарының талаптары, отандық және шет елдік тәжірибе мен ғылымының жетістіктері назардан тыс қалмауы тиіс. Жоспардың ғылыми нақтылануы жиналған тәжірибені, нақты қалыптасқан жағдайларды елемеумен және жоспарлаудағы жағымпаздыкпен (басшы адамның кез − келген идеясын дұрыс деп табумен) сиыспайды.

2. Жоспарлаудың үздіксіз болуы. Ұзақ мерзімдік жоспарлар бірнеше орта мерзімдік, ал орта мерзімдік жоспарлар, қысқа мерзімдік жоспарлардан кұрылуы тиіс.

3. Жалпы мемлекеттік және жеке мүдделерді үйлестіру қағидасы. Жоспарды ойдағыдай орындау көбінесе жалпыхалықтық мүдделердің, ұжымдар мен жеке адамдардың мүдделерімен қаншалықты тиімді үйлескеніне байланысты. Аталған мүдделерді назарға ілмеу, экономиканы басқарудың тиімділігін төмендетеді.

4. Жетекші салаларды белгілеу аркылы экономикада тиімді үйлесімділікті (сандық катынастарды) қалыптастыру қағидасы. Жетекші салаларды, басынқыларды белгілеу − бар қорларды дамудың сол кезеңі үшін аса маңызды салалар мен аумақтарды дамытуға, ірі әлеуметтік − экономикалық мәселелерді шешуге жұмылдыруға мүмкіндік береді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.