Жұқпалы аурулардың эпидемиологиясы
"Бекітемін"
Директордың ОІЖ орынбасары
___________ Абдукаримова И.М..
"____" ____________ 2023 г
ДӘРІС КЕШЕНІ
Пән: Эпидемиология негіздері
Мамандығы: 0301000 - Емдеу ісі
Біліктілігі: 4S09120101 - Фельдшер
Семестр: 3
Курс: 2
Дәріс кешенін құрастырған ______________ Алимбетов Ж.К
Емдеу ісі мамандығы бойынша оқу жұмыс жоспары негізінде
ЦӘК отырысында қаралды және ұсынылды
№3 жалпы кәсіптік пәндер ___________2023ж, хаттама №
ЦӘК төрайымы _____________________
Әдістемелік кеңестің отырысында мақұлданған
№ хаттама ___________2023ж
Әдіскер___________ Бегимбетова А Н
ДӘРІС №1
ТАҚЫРЫБЫ: Эпидемиологияның жалпы медицина ғылымы ретіндегі пәні, әдістері және мақсаты. Халық сырқаттанушылығының алдын алу негіздері
ДӘРІС МАҚСАТЫ:
1. Жалпы медицина ғылымы ретіндегі мақсатын және әдістерін білу
2. Эпидемиология ұғымы туралы түсіну
3. Эпидемиологиялық шараларды білу
Білімділік (оқыту): білім беру, оқу-машықтану дағдыларын қалыптастыру, алған ақпараттарды нақтылау, студенттің жаңа білімді игеру, қабылдау жолдарын жетілдіру және т.б.
Дамытушылық: ойлау қабілетін дамыту, сыни тұрғыдан логикалық және клиникалық ойлау дағдыларын дамыту, топтың белсенділігін арттыру, өзін-өзі жетілдіруге үйрету. Түрлі жағдаяттар мен қосымша сұрақтар арқылы студенттердің нақты білімділігін айқындау.
Тәрбиелік: студенттердің адамгершілік, қөзқарасын, эстетикалық қасиетін, өз пікірін қорғауды, тәртіп пен еңбекқорлық қабілеттерін дамыта отырып тәрбиелеу.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ:
* Эпидемиология ілімінің даму тарихы
* Эпидемиология білімінің мақсаты және міндеттері
* Эпидемиологиялық шаралар
ДӘРІС МАЗМҰНЫ:
Эпидемиология жалпы медициналық ғылым ретінде және анықтамасы. Мақсаты, міндеттері және зерттеу әдістері.
Эпидемиология-инфекциялык ауру қоздырғышының таралуын, дамуын же онымен күресу жолдары мен алдын алу шаралаын зерт.ғылым саласы.эпидемология халық арасында таралған індет туралы ғылым.Дүниежүзінде әр жылда көптеген адам осы инф.арурудың салдарынан қайтс болады. Инфекциялық ауру адам мен қоздырғыштың байлануысуы, әрекеттесуінен п.б.Эпидемология турлаы көптеген ғалымдар түжырымдар жасаған болатын:
Заболотный: эпидемиология әндет туралы ғылым.Аурудың п.болуымен дамуын, таралуын зерт.ғылым.деген. Громашевский;Эпидемииология індет туралы же эпид.лық процесстің зандылыктарын зерт.ғылым, сонымен қатар Елкинде өз тұжырымдамсы жасады:эпидемиялогия халқ арасындағы инф.лық аурудың п,болун, таралуы туралы зандылыктары туралығылым.
Эпидемиолоия мақсаты-инф.аурудың таралуын,дамуын,пай.болуын, алдыналу, күресу шараларын теориялыө же практикалық тұрғыдан түсіндңру.
Эпидемиология міндеті-Инф.аурудың пай.болуын, даму-таралуын, алдын-алу-күресу үшін әдістер табу же қолдану.
Эпидемиологиялық процессті арнайы әдістермен зерттейді. Комп-лік технологияларды пайдаланып, эпид.лық процесске болжам жасауғаа, дамуын қадағалайтын болып табылады. Эпидемиологиялық әдңс эпидем.процессті же инф.аурудың берілу жолдарын, пай.болуын зертттеу үшін қолданылатын әдістеме-амалдардың жиынтықтары.
1.Эпид-лық тексеру бақылау: Бұл әдіс өте мағызды, себебі бұл зерттеудің бастамасы. Осы әдіспен инфекцияның пай.болуын, инф. қоздырғышын, берілу жолдары мен факторларын анықтаймыз. Жиналған мәліметтер арқылы инфек.ның себеп-жағдайы, біржола көзін жою жодары туралы қорытынды жасаймыз.
2.Аналитикалық эпидемиологиялық әдіс: эпид.тексеру кезіндегі инфекция туралы болжамды тексеру.
3.Эксперименталдық эпидемиологиялық әдістер:Бұл әдңсті тек инфекцияны алдын алу, күресу шараларын зерттеуге қолданамыз.Бұл әдіс эпид.лық процесстегі құбылыстардың себебсалдарын байланысын анықтайды.
4.Математикалық үлгілеу: Эпидемиялық процесстің көрінісін юолжау.
5.Статистикалық зерттеу әдістер. Бұл әдісепн инфекцияның алдын алу же күресу шараларының тиімділіігн санмен бағалау. Эпид.лық тексеру кезінде мәліметтердің мағыздылыгына баға беріледі. Матем.стат.лық әдістерді қолдану арқ мәліметтердің дұрыстығын бағалацды.Жиналған ақпараттарды статистикалық әдісстер арқылы әртүрлі құбылыстарғабаға беру керек.
Статистикалық қортындыграфик, кесте сандық белгілермен жасалынады.
2.Эпидемиологиялық процесс туралы ілім, эпидемиологиялықпроцестің
құрылымы мен факторлары.
Громашевский эпид.процессті зерттеп, терминін ғылымға енгізген. Ол эпид.лық процесс болу үшін қоздырғыштың көзі,беріліс механизмі, қабылдаушы ағза болуы тиіс деді.Осы 3буын бір-бірімен байланысқан жағдайда процесс жүзеге асады. Эпидемиялық процесстің 3буыны:
1.Инфекция көзі
2.беріліс механизмі
3.қабылдаушы ағза.
Егер ағзаның қабылдаушлық қасиеті төмен болса, қоздырғыш ағзаға енбейді же процесс жүзеге аспайды. Ал егер қабылдаушылығы жоғары болатын болса, ауру пайдаболады.
Инфекциялық процесс-паразит пен организмнің әрекеттесуінен ауру не тасымалдаушы түрінде көрініс беруі.
Инфекциялық процесс-микроағзаның макроағзаға еніп, ауру тұрінде көрінуі.
Эпидемиялық процесске Покровский, Черкасский, Громашевский, Беляков тұжырымдама жасаған болатын.
Черкасский, Покровский: Эпидемиялық процесс-инфекцияның халық арасвнда таралуы деді.
Беляков:Эпидемиялық процесс-инфекциялық аурудың пай.болуы же таралуы Громашевский:эпидемиялық процесс* тізбекті заңдылықпен бірінен кейін бірі пай.болатынинфекцциялық жағдай деді.
Эпид.процесс жүргенде әлеуметтік же табиғңи факторларға әсер етеді.Табиғи факторларға: жыл мезгілі, климат, ауа райы, географиялық жағдайы, жауын шашын жатады. Әлеуметтік факторларға:халықтың жағдайы, аймақтың тұрмыс тіршілігі, су сапасы, тамақтың құнарлылығы, медицинаның жағдайы, халықтың санитарлық біліімі.
3.Эпидемиологияның даму тарихының негізгі кезеңдері.
Эпидемиология дамуы ертеден басталған.Ертедегі Шыыс Азияның халқы алапестің жұқпалы екенін біліп, науқас аадмды оқшаулаған. Шешекке қарсы егу осыдыдан 3мыңжыл бұрын Қытай қолданған. Ө.Тілеуқабылұлы шешекке қарсы егуді 500жыл бұрын қолданған. Инфекциялық аурулар қоздырғыштардың тудыратынынын Гппократ еңбегінде айтылған же Греция,Рим ғалымдары да болжам жасаған еді.Эпидемия миозматикалық же контагиялық жолмен пайда болады деп болжамдалған.Миозматиклық-метеорит, вулкан,жер сңлкіну кезінде пайда болған зиянды заттардан эпидемия пайда блады деген болжам.Контагиялық - науқастан сау адамға жанасу арқылы пайда болады деген Фракастор ауруды оқшаулау, аймақты дезинфекция секіді күресу шараларын ұсынған.Дженнер шеешек ауруына қарсы сиыр шешегінің қабыршағын адамға енгізді. Бұл кейін тиімді же қаупсіз әдіс екені дәлелденді. Орыс ғалымы Самойлович эпидемиологияның негізін қалаушы. Ол обаға қарсы көп еңбек етті. Ол оба қоздырғышын микроскоппен қарады. Минх пен Мечутовский бөртпе же қайталама сұзегінің қоздырғышын жұқтырып, ауруды таралуын айтты.Мечников дизентерия, тырысқақ, бөртпе сүзегі, туберкулез ауруларын зерттеді. Ивановский вирустың қоздырғыштарын ащты, Боровской лейшманиоз қоздырғыышын тапты. Боткин бауыр ісін қоздырғыш тудыратынын айтты. Тарасевич бөртпе сүзегін, туберкулезді зерттеді. Габричевский дифтерияны емдеу үшін қан сарысуын қолданған. Заболотный тырысқақ, бөртпе, мерез ауруларын зерттеді. Марциновский , Скрябин, Павловский паразитологияның түрлі салаларында зор үлес қосқан. Қазақстан ғалымдарды да инфекциялық ауруларды зерттеген. Оған Қарақұлов, Әміреев, Темңрбеков, Сапарбеков, Исмагулов , Шуратов, Беклемишев жатады. Кеңес Одағының енбек сіңірген ғалымдары: Башенин, Елкин, Беляков, Кереев, Шляхов, Покровский, Черкасский, Шаханина, Литвин, Громашевский эпидемиологияның дамуына көп еңбек сіңірген.
Эпидемиологияның дамуына медицинаның басқа салалары яғни, вирусология, иммунология, гелминтология, иммунология әсер еткен.
Сонымен қатар санитарлық статистика, гигиена бөлімдерінің жұмыстары яғни денсаулықты жақсарту жұмыстары індетке қарсы шара болып табылып, эпидемиологияға тікелей әсер етеді.
4.Жұқпалы (паразитарлық) аурулардыың қазіргі заманғы эпидемиологиялық жіктелуі.
Инфекциялық аауруды жіктеуде қоздырғыштың түрі(бактерия не виурс), клиникалық белгісі(жіті не созылмалы). Эпидемиологиялық белгілер(ішек инфекциялары, тыныс алу жолдарының инфекциялары, т.б.) же дәрігерр мамандығына мән береді. Ең маңыздысы қоздырғыштың экологиясы мен адам ағзасында орналассуы мен берілу механизмдері. Инфекцияны жою үшін қоздырғыштың қайда өмңр сүретіні, сақталатыны, адамға қалай берілетінін білу маңызды.Громашевский инфекция қоздырғыштарының ағзада орналасуы мен берілу механизмі бойынша инфекциялық ауруларды 5топқа бөлді:
1.ішек инфекциялары,
2.тыыныс жолдары инфекциялары,
3.қанинфекциялары,
4.сыртқы қабат инфекциялары
5.әртүрлі механизмдермен берілетін инфекциялары
Елкин инфекциялық ауруларды 3топқа :
1.Антропоноздар-адамдарға ғана тән
2.Зооноздар-жануарларға тән
3.Антропоноздар-адамға да, жануарға да тән
Антропонозды инфекциялардың қоздырғыштарыының берілу механизмі көлденең же тік.Зоонозды инфекциялардың берілу механизмі шынжыр тәрізді.Сапронозды инфекциялардың қоздырғыштарына жепеуіш тәрізді берілу жолы тән.
Литвин мен Шляхов инфекциялық ауруларды қоздырғыштардың өмір сүру ортасына қарап топтастырды.
1.Антропонозды инфекциялық аурулардың инфекция топтары ішек, респираторлы, қан, сыртқы қабат жатады. Қоздырғыш қоры адам болып табылады. Таралатын аурулар инфекция топтарына байланысты жіктелген яғни ішек инфекция тобына:іш сүзегі,тырысқақ,А,Е гепатит, полиомиелит жатса, респираторлы: қызылша,қызамық,дифтерия; Қан:бөртпе сүзегі, безгек, қайталамалы сүзек; сыртқы қабат инф тобына: меерез бен қызылшаны жатқызған.
2.Зоонозды инфекциялық аурулардың қоздырғыш қоры жануар, инфекция топтары мен таралатаын аурулары: Үй же синантропты хайуанататтар: бруцеллез, Ку қызбасы, аусыл, орнитоз; Жабайы хайуанаттар:туляремия, құтыру, обағ Ласса қызбасы жатады.
3.Сапронозды инфекциялық ауруулардың топырақтық инфекция тобынның қоздырғыш қоры топырақ же таралатын аурулары: клостритиоз, актинмикоз; Сулы инфекциялық тобының қоздырғыш қоры:су же таралатын аурулары: легионеллез, тырысқақ, мелиоидоз; сапрозоонозды инфекция тобына күйдіргі, лептоспироз, иерсиниоз,листериоз болады же қоздырғыш қоры сыртқы орта хайуанаттары.
Инфекциялық ауруларды топтастыр үшін универсальды қағида ретінде экологиялық-эпидемиолоогиялық әдісті, берілу механизмі мен қоздырғыш түрін пайдаланған дұрыс. Себебі бұл қағида қоздырғыштығ биологиялық қасиеті мен экологиясына, тәжірибелікэпидемиологиялық сұранысқа бағвтталған. Осы топтастыру жүйесі денсаулық сақтау жұмыстарын атқаруға ықпалын тигізеді.Бұл топтастыруды 1994жылы Черкасский құраған болатын. Антпонозды ішек инфекцияларына вирус:А,Е вирусты гепатиттерң, Норволк инф, Ротавирус инф, энтеровирус инф, полиомиелит; Бактериялар: парасүзек, іш сүзегі, шигелла, Зонне дизентриясы, дизентериясы, эшериохозды тырысқақ жатады. Протозойлар: амедиаз, лямблиоз; Микоздар: Африкалық гистоплазмоз; Гельминтоздарға аскаридоз, гименолепидоз, дракункулез, трихоцефалез, энтеробиз жатады
Тыныс алу жолдары инфекцияларына вирустардан:тұмау, аденовирусты инф, герпес инф, реовирусты инф, қызылша, парагрипп, эпидемиялық паротит,риновирусты инф; Бактерилардан: дифтерия, гемофилус, стерптококк, көкжөтел, алапес, туберкулез, респираторлық хламидиоз, пневмококкты пневмония,респираторлық мкоплазмоз, инфлюэнцф инфекциясы; Протозойлардан: акантамебты менингит, пневмоцистоз.
Қан инфекциялары: Вирустардан:В,G, C,F,TTV,Д гепатиттері, цитомегаловирусты инфекция, вирусты сүйелдер, москиттермен берілетін инфекциялары; Бактериялардан: бүргелермен берілетін, бартонеллез, битпен берілетін инф, окопты қызба, қайталама бөртпе сүзек, бөртпе сүзегі; Протозойлар: массалармен берілетін безгек; Гельминтоздардан: шыбындармен берілетін лоаз, массалармен берілетін инф, бругиоз, вухерериоз.
Сыртқы қабат инфекциялары: Вирустардан: В,С,Д гепатиттері, АИТВ инфекциясы, Цитомегаловирусты инфекция, Вирусты сүйелдер; Бактериялардан: Беджель, Гонорея,донованоз, стафилококк инф, мерез, трахома, хламидиоз, зәршығару-жыыныстық инф, шанкроид; Протозойлардан: Үнді висцералды лейшманиоз, тері лейшманиозы, трихомониоз; актиномикоз, кандидоз, антропонозды микроспория, антропонозды трихофития, эпидермофития; Гельминтоздар:анкилостомидоз, онхоцеркоз, стронгилойдоз, шистосомоздар.
Зоонозды ішек инфекциялары: вирустар:ласса қызбасы, аусыл; Бактериялар: ботулизм,бруцеллез, хламидия инф, листериоз, мелойдоз, сальмонеллездер, жалғантуберкулез; Протозойлардан:балантидиоз, токсоплазмоз, криптоспаридоз; Гельминтоздар: альыеококкоз, апизокиоз, клонорхоз, тениоз, бүйрек капилляриозы.
Тыныс алу жолдары инфекциялары: вирустардан: марбург же эбола қызбасы, маймыл шешегі; бактерияларлан: орнитоз,зоонозды туберкулез;
Қан инфекциялары: вирустардан:масамен берілетңн дене қызбасы,рифт алқабының қызбасы, сары қызба, жапон қызбасы, синдбис қызбасы; бактериялар: бүргемен берілетін оба, лайма ауруы, туляремия, квинсленд сүзегі, ку кызбасы, жарғақтау теңбіл қызбасы; Протозойлар: шыбынмен берілетңн: африкалық трипаносмоз, бүргемен; америкалық трипаносомоз, кенемен: бабезиоз;
Сыртқы қабат инфекциялары: вирустармен: құтыру, паравакцина; бактериялар: сап, сіреспе, чинга, күйдіргі,пастереллез; Протозойлар: Шығыс африкалық висцеральды лейшманиоз, тері лейшманиозы, шөлейт, ауыл типті тері лейшманиозы,микоздар: зооонозды микроспория, зоонозды трихофития
Сапронозды ішек инфекциялары: бактериялар:Вас.сеreus пен тама0тан улану, Clostridia perfringeus пен тамақтан улану; протозойдар: бірінші акатинамбепті менингоэнцефалит.
Сыртқы қабат инфекциялары: бактерия: газды гангрена,; Протозойлар: споротризоз,хромобластомикоз
Тыныс алу жолдары инфекциялары: бактериялар: легионеллез; Микоздар:Адиаспиромикоз, аспергиллез, бластомикоз, гистоплазмоз, коксидиоидоз, криптококкоз.
5.Жұқпалы аурулар қоздырғыштарының паразиттілігі, биологиялық иесі және паразит резервуары.
Тіршілік әлеміне тән қасиеттер жұқпалы аурулардың қоздырғыштарындада болуы шарт, өйткені, олар тірі ағза болғанына байланысты, өзінөзі реттеу , өзгеріп-өніп-өсу, қозғыштық, әсерлестік т.б. қасиеттері болуы керек. Микроорганизмның маңызды қасиеті -- паразиттік. Паразитизм әртүрлі екі ағзаның өзара байланысын сипаттайды. Қоздырғыш паразит ретінде иесін өніп-өсу үшін пайдаланады, мекендейді де инфекциялық процесс туғызады. Яғни қордырғыш паразит жагынан - зиян келтіруші,бүлдірушң болса, иесі қорғанады. паразит патогендік фактор болады, бірақ кез-келген патогендік фактор паразит болмайды.Сөйтіп, микроорганизмдердің патогендігі тірілерге тән, өзінің биологиялық мәні, табиғаты жағыынан басқа патогендік факторлардан ерекшелік көрсетеді.Паразиттің бейімделушілік қасиеті паразиттің иесінің ағзасына еніп-қалыптасуы үшін, сол ортада өмір сүруі үшін керек. Сонымен қатар паразит ерекше фермент бөледі. Қоздырғьштардың қасиеттерін зерттеу арқылы эпидемиялық процесске қарсы шаралар жасалынады.Қоздырғыштар мен иелерінің қарым-қатынасыбиоценотикалық жүйе құрайды. Ол "паразитарлық жүйе" деп аталады. Паразитарлық жүйе террминін ғылымға Мартини енгізген болатын. Егерадам ағзасы паразиттің экологиялық өмір сұру ортасы болса, яғни паразит иесі адам болса, адам биологиялвқ обьект ретінде зерттелуге ыңғайлы болуы үшін әдейілеп абстракцияланып, шартпен бөліп қаралған паразитарлық жүйенің құраушы бөлшегі болып саналады.
Қоздырғыш ұзақ уақыт сақталатын организм резервуар деп аталады. Бір аурудың қоздырғыштары үшін резервуар адам (безгек, эпидемиялық бөртпе және қайтарымды сүзек және т.б.), басқалары үшін -- жануарлар болып табылады. Жабайы жануарлар табиғи резервуар деп аталады. Мысалы, кеміргіштер лейшманиоздың, обаның, туляремияның табиғи резервуары болып табылады. Кенелердің кейбір түрлері ұзақ уақыт (20 жылға дейін) қайтарымды кене сүзегі, кене энцефалиті, туляремиясы қоздырғыштарын сақтай алады.
Резервуарлардан басқа, көптеген қоздырғыштардың айналымы үшін рөлін қан соратын буынаяқтылар (жәндіктер мен кенелер) атқаратын тасымалдаушы қажет. Таратқыштардың белсенді орын ауыстыруы нәтижесінде ауру қоздырғыштары едәуір қашықтыққа таралуы мүмкін.
6.Инфекцияның көзі түсінігінің анықтамасы. Антропоноздар,
зооантропоноздар сапроноздар. Сырқаттанушылықтың формасына және кезеңділігіне байланысты адамды инфекция көзі ретінде эпидемиологиялық бағалау.
Инфекция көзі-қоздырғыштың өмір сүру ортасы же қабылдайтын органимзге ауру жұқтыратын микроорганизм.
Ағзаның инфекцияны кімнен немесе неден жұқтырғанына байланысты антропонозды инфекция, зоонозды инфекция, сапронозды инфекция деп бөлінеді. Антропонозды инфекция кезіндеинфекция көзң ауру адам болғандықтан аурудың ауыр немесе жеңіл түрде болуы маңызды роль ойнайды. Себебі, ауыр түрдегі науқас адам ерте оқшауланатын болсағ жеңіл түрдегі науқас адам симптомсыз жүргендіктен білінбейді. Басқа адамдарға инфекция таратушы болады. Тасымалдаушылық дегеніміз инфекция қоздырғышын ағзада сақтау же бөліп шығару. Тасымалдаушылықтың түрлері:
Сау тасымалдаушылық: ауру клиникалық көріністері болмайды
Реконвалесцентті тасымалдаушылық: науқас жазылғаннан соңда ағзада өоздырғыш өалып қояды да иммунитет төмендеген сітте кері өршейді.
Транзиторлық тасым.лық: ауру белгілері болмайды да 14 күнге дейін қоздырғышты бөлңп отырады.
Өткір тасымалдаушылық: 3айдай не бірнеше жылға дейңн қоздырғышты бөліп отырады.
Антропонозды инфекция тек адамнан адамға жұғады. Антропонозды инфекцияларға іш сүзегі, безгек, А, Е гепатиттері, дифтерия, қызылша, тырысқақ жатады.
Зоонозды инфекция деген жануардан адамға жүғады. Яғни инфекция көзі жануар. Зоонозды инфекцияларға: туляремия, оба, құтыру, орнитоз, Ку қызбасы, аусыл жатады.
Сапронозды инфекцияда инфекция қоздырғышы суда, топырақта болады.Сапронозды инфекцияларға: клостридиоз, күйдіргі, актиномикоз, тырысқақ жатады.
Сырқаттанушылықта қоздырғыштың берілу механизмдері же оны іске асыратын факторлар қауіп-қатерлі топтарды анықтайды. Мысалы, АИВ-инфекциясы Африка, Америка, Еуропа және басқада елдерде көбінесе жыныстық жолмен берілетіндіктен, қауіп-қатерлі топтарға гомо,гетеросексуалистер, жезөкшелер жатад. Қазақстанда кейінгі жылдары осы инфекцияның көбінесе (70-80 %) парентералдық (лас шприц арқылы) жолмен берілетін болғандықтан, қауіп-қатерлі топқа нашақорларда жатады. Олардың ішіне 15-жастаағыларда кіретін болып тұр.
Эпидемиологиялық процесске әсер ететін факторлар
Эпидемиялық процесс уақыт пен кеңістікте үздіксіз өтеді. Бұл ретте биологиялық факторлар (гено - және фенотиптік жағынан өзінің белгілері бойынша бірдей емес паразит пен иесінің өзара іс-қимылы) эпидемиялық процестің даму себептерін қалыптастырады,ал әлеуметтік және табиғи факторлар эпидемиялық процестің даму жағдайларын реттейді. Эпидемиялық процесс себептері мен жағдайлары бір мезгілде болған кезде ғана бар.
Биологиялық фактор
Биологиялық фактор-паразит -- иесі паразиттік жүйесі, онда өзара әрекеттесетін екі тарап белгілі бір қасиеттер (паразит -- паразитизм және патогендік, иесі-сезімталдық) көрсетеді.
Әлеуметтік факторлар -- бұл эпидемиялық үдерістің пайда болуына ықпал ететін (немесе кедергі келтіретін) әлеуметтік жағдайлардың жиынтығы.
Әлеуметтік факторларға жатады:
әлеуметтік дамыту;
халықтың әлеуметтік белсенділігі;
елді мекендерді санитарлық көркейту.
Әлеуметтік даму және өндіргіш күштер деңгейі эпидемиялық процестің даму жағдайына жанама әсер етеді. Ол эпидемиялық процестің дамуына оң және теріс әсер етуі мүмкін. Оң әсер етудің мысалдары: өмір сүру және тамақтану сапасын арттыру, соның салдарынан -- иммунитеттің жағдайын жақсарту; мінез-құлық мәдениетін, гигиеналық тәрбиені өзгерту; технологияларды жақсарту және дамыту болып табылады. Теріс әсердің мысалы ретінде мыналар қызмет ете алады:: есірткіні қолданатын адамдар санының артуы және жыныстық мінез -- құлық мәдениетінің өзгеруі-АИТВ -- инфекциясы мен вирустық гепатиттің таралуы; экология жағдайының нашарлауы-иммунитеттің төмендеуі.
Халықтың әлеуметтік белсенділік деңгейі инфекциялық және эпидемиялық процестердің өту қарқындылығына тікелей және жанама әсер етеді. Халықтың әлеуметтік белсенділігі жоғары болған сайын, инфекциялық процесс қарқынды өтеді.
Халықтың әлеуметтік белсенділігінің шыңы соғыс және революция кезеңдеріне тарихи түрде келеді. Әлеуметтік белсенділік жеке отбасы немесе тұтас қоғам деңгейінде көрінуі мүмкін.
Елді мекендерді санитарлық абаттандыру деңгейі эпидемиялық процестің қарқынды дамуына тікелей әсер етеді. Бұған сумен жабдықтау, су бұру, қатты және тамақ қалдықтарын жинау және жою және т. б. жүйелерінің жай-күйі жатады.
Табиғи факторыөңдеу
Табиғи факторлар-бұл эпидемиялық үдерістің пайда болуына ықпал ететін немесе кедергі келтіретін табиғи жағдайлардың жиынтығы.
Табиғи факторларға жатады:
биотикалық элементтер;
абиотикалық элементтер.
Биотикалық элементтер-тірі табиғаттың компоненттері. Зооноздар кезінде биотикалық элементтердің реттеуші әсерінің мысалы табиғи-ошақты инфекциялар кезінде кеміргіштер санының (эпизоотиялық процестің қарқындылығы) өзгеруі кезінде эпидемиялық процесс ағымының қарқындылығын өзгерту болып табылады. Трансмиссивті зооноздар кезінде буынаяқтылардың саны мен көшуі эпидемиялық процестің өту қарқындылығына реттеушілік әсер етеді.
Абиотикалық элементтер-климат және ландшафтық-географиялық жағдайлар. Мысалы, экваторға жақын болған сайын, жұқпалы аурулардың нозологиялық түрлерінің алуан түрлілігі соғұрлым жоғары.
8.Жұқпа тасымалдаушы инфекция көзі, жіктелуі және эпидемиологиялық бағалау
Инфекция көзі-дені сау адамдар жұқтырған адам немесе жануар ағзасы-бұл паразиттің табиғи тіршілік ету ортасы, онда оның қоректенуі (метаболикалық процестерді қоса алғанда), көбеюі және жүзеге асырылады, содан кейін көзден (адамның немесе жануардың жұқтырған ағзасы) шығады.
1). Негізгі көзі - қоздырғыштың биологиялық түрі (табиғи тіршілік ету ортасы) ретінде сақталуын қамтамасыз ететін ерекше иесі.
2). Қосымша дерек көзі - қоздырғыштың адамдарға бере алатын спецификалық емес иесі. (адам қосымша көзі болуы мүмкін - оба).
Инфекция резервуары-табиғи мекендеу ортасымен (негізгі көздердің жиынтығы) өзара әрекеттестікте қоздырғыш популяцияларының жиынтығы.
Иесі-паразиттің тіршілік ортасы және тамақ көзі болып табылатын организм. Паразит түрінің болуы үшін міндеттілігіне байланысты
антропоноздар-адам, зооноздар-Жануарлар, сапронзалар-орта).
9.Эпидемиялық үрдіс буынының (звено) сипаттамасы . Эпидемиялық үрдістің көріну формасы
Эпидемиология-жұқпалы аурулардың пайда болуы мен таралуының заңдылықтарын, олардың адам қоғамында алдын алу мен жоюды зерттейтін ғылым. Бұл мәселемен дәрігер-эпидемиолог айналысады.
Эпидемиологиялық процесс - бір-бірінен кейін бірі келе жатқан инфекциялық аурулардың жиынтығы, олардың үздіксіздігі мен заңдылықтары инфекция көзінің, берілу факторларының болуымен және халықтың қабылдауымен қолдау табады. Осылайша, бұл процесс үш буыннан тұрады: инфекция көзі, жұқпалы аурулар қоздырғыштарының берілу механизмі, халықтың қабылдағыштығы. Осы буындарсыз жұқпалы ауруларды жұқтырудың жаңа жағдайлары пайда бола алмайды.
Инфекция көзі. Жұқтыру үшін инфекция көзі болуы керек. Инфекцияның көзі қоздырғыштардың табиғи болу және көбею орны болып табылады, онда жұқпалы бастың табиғи жиналу процесі жүреді және қоздырғыш сол немесе басқа жолмен дені сау адамдарды жұқтыруы мүмкін объект болып табылады. Бұл көз жұқтырған адам немесе жұқтырған жануар болып табылады.
Инфекция қоздырғышының берілу механизмі-бұл қоздырғыштың зарарланған ағзадан жұқтырылмаған ағзаға ауысу тәсілі. ауа-тамшы - (тұмау, ОРИ, ангина, туберкулез); байланыс - (жел. ішек инфекциялары); трансмиссиялық - (безгек, Лайн ауруы, инцефалит).
Эпидемиологиялық үдерістің үшінші буыны адамдардың сезімтал ұжымы болып табылады. Сезімталдық дәрежесі өте көп сәттерден тұрады: иммунитет жағдайы, әлеуметтік жағдайлар, мәдени дағдылар, толыққанды тамақтану, жас.
Осылайша, тек үш буынның өзара іс-қимылы кезінде эпидемиологиялық ошақ пайда болады және індет өседі. Инфекциялық аурулардың таралуының алдын алу үшін осы үш өзара іс-қимыл жасайтын фактор арасындағы байланысты бұзу және бір мезгілде олардың әрқайсысына жеке-жеке әсер ету қажет.
Бақылау сұрақтары:
1. Эпидемиология зерттеу нысандары қандай?
2. Эпидемиологиялық шараларға нелер жатады?
3. Эпидемиологияға еңбегі сіңген ғалымдар?
ДӘРІС №2
ТАҚЫРЫБЫ: Жұқпалы аурулардың эпидемиологиясы. Эпидемияға қарсы қасиеттері мен шаралары
ДӘРІС МАҚСАТЫ:
1. Жұқпалы аурулардың эпидемиологиясын білу
2. Эпидемияға қарсы шараларды анықтау
3. Эпидемиологиялық қасиеттерді білу
Білімділік (оқыту): білім беру, оқу-машықтану дағдыларын қалыптастыру, алған ақпараттарды нақтылау, студенттің жаңа білімді игеру, қабылдау жолдарын жетілдіру және т.б.
Дамытушылық: ойлау қабілетін дамыту, сыни тұрғыдан логикалық және клиникалық ойлау дағдыларын дамыту, топтың белсенділігін арттыру, өзін-өзі жетілдіруге үйрету. Түрлі жағдаяттар мен қосымша сұрақтар арқылы студенттердің нақты білімділігін айқындау.
Тәрбиелік: студенттердің адамгершілік, қөзқарасын, эстетикалық қасиетін, өз пікірін қорғауды, тәртіп пен еңбекқорлық қабілеттерін дамыта отырып тәрбиелеу.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ:
* Жұқпалы аурулардың эпидемиологиясын білу
* Эпидемияға қарсы шараларды анықтау
* Эпидемиологиялық қасиеттерді білу
ДӘРІС МАЗМҰНЫ:
Жұқпалы аурулар -- зардапты вирустардың, микоплазмалардың, хламидийлердің, риккетсиялардың, спирохеталардың организмге еніп, онда өсіп-өну және өмір сүру салдарынан туатын аурулар. Жұқпалы аурулар бактериялардан және басқа организмдерден (жанды денелерден) пайда болады, олар организмге аса зиянды. Олар әр түрлі жолдармен тарайды. Бактериялар, инфекция туғызатын басқа да көптеген организмдердің ұсақтығы соншалықты, оларды микроскопсыз кере алмайсыз -- ал арнаулы құралмен қарағанда сол зәредей зат үп-үлкен болып көрінеді. Ал вирус тіпті бактериядан да ұсақ.
Жұқпалы ауруларды кейде тек инфекция деп те атайды. Олар:
Ішек аурулары;
Жоғарғы тыныс жолдары аурулары;
Қан немесе трансмиссивті аурулар ;
Сыртқы қабықтардың аурулары болып бөлінеді.
Ішек аурулары (мысалы А-гепатиті) вирус ас қорыту жолдарына ауыздан кіріп, ішектен нәжіспен бірге шығады.
Тыныс жолдары ауруында шырышты қабықтар зақымданады және организмге вирус: ауамен кіреді.
Қан немесе трансмиссивті аурулар (әртүрлі энцефаломиелиттер, гемаррагиялық безгектер) аурудан сау адамға және жануарларға қан; сорғыш насекомдар арқылы беріледі, кейде қосалқы көмекшілері болады, көбінесе табиғи-ошақты болып келеді.
Сыртқы қабықтардың аурулары (құтыру, аусыл, делбе) жанасудан, қарым-қатынаста болудан тарайды. Вирустардьң организмде өсіп-өну және шоғырлану ерекшеліктеріне сай оларды ошақты және жалпы деп бөледі.
Біріншісінде қоздырғыштардың әсері тек енген жерде көрінеді, ол сол жерде есіп-өнеді (мысалы ішекте, не тыныс жолдарында). Екіншісінде вирустар енген жерінде көбейіп, денеге тарайды да, басқа ағзаларда екінші үлкен ошақ құрайды (шешек, қызылша, полиомиелит). Аурудың мерзімінің ұзақтығына, белгілерінің көрінуіне және қоздырғыштың сыртқы ортаға шығып тұруына байланысты олар жіті және созылмалы болып бөлінеді. Жітілері тез жазылады, вирустан да тез құтылады. Ал созылмалысы біресе айығып, біресе қайталап көпке созылады. Өз алдына бір бөлек түрі -- баяу ауру. Бұл түрінде вирус организмде көпке дейін сақталып, ауру ұзаққа созылады және клиникалық белгілері көмескілеу болады. Ал ауру белгілерінің мүлдем болмайтын түрін инаппаранттык деп атайды. Мұнда организмнен ауру қоздырғышы, шығып кетеді де, иммунитет пайда болады. Аурудың латентті (жасырын) деген де түрі бар. Онда вирус организмде өте ұзақ уақыт өмір сүреді.[[1]]
Жұқпалы аурулардың түрлері[өңдеу қайнарын өңдеу]
Жұқпалы аурулар инфекциялық аурулар (лат. іnfectіo - жұқтыру):
тірі организмдерге ауру тудырушы микроорганизмдердің (бактерия, риккетсия, вирус, саңырауқұлақ) енуінен пайда болатын кесел;
осы аурулардың белгісі мен даму барысын зерттеп, оның дәл диагнозын қойып, емдейтін клиникалық медицинаның арнайы бір саласы.
Жұқпалы аурулар туралы деректер ертеден белгілі болған. Ежелгі грек ғалымы Гиппократ, ортағасырлық ғалым Әбу Әли ибн Сина өз еңбектерінде кейбір аурулардың науқас адамнан, жануарлардан жұғып, тез таралатыны, оған көзге көрінбейтін "миазмалар" себепкер болатыны туралы айтқан. 15 ғасырда жазылған Ө. Тілеуқабылұлының "Шипагерлік баян" атты еңбегінің қолжазбасында дерттің пайда болуын адам денесіне құрттардың (көзге көрінетін және көрінбейтін) енуімен түсіндірген. 19 ғасырда бактериология, микробиология және иммунология ғылымдарының дамуы Жұқпалы ауруларды толық зерттеуге мүмкіндік берді. Әсіресе, француз ғалымы Л.Пастер, неміс микробиологы Р.Кох (1843 - 1910), орыс ғалымдары И.И. Мечников (1845 - 1916), Н.Ф. Гамалея (1859 - 1949), т.б. еңбектерінің маңызы зор болды.
Жұқпалы аурулар пайда болуының факторлары[өңдеу қайнарын өңдеу]
Жұқпалы аурулар пайда болуының үш факторы бар:
ауру қоздырғышы (микроб),
сыртқы орта және
қабылдаушы сезімтал организм.
Ауру қоздырғышына әр түрлі патогенді микроорганизмдер (мыс., бактерия, вирус, саңырауқұлақ, қарапайымдылар, риккетсия, микоплазма, хламидия, т.б.) жатады. Бұлар адам организміне әр түрлі жағдайда енеді. Мысалы, іш сүзегі, паратиф, дизентерия, т.б. - су, тағам, шыбындар арқылы; тұмау, қызылша, дифтерия, т.б. - ауру адамнан; әр түрлі тері дерттері - ауру адам мен жануарлардан; бөртпе сүзек, кене энцефалиті, безгек - сау адамға ауру адамнан (жануарлардан) қан сорғыш буынаяқтылар (мысалы, бит, безгек масасы, кене, т.б.) арқылы; сондай-ақ құрсақтағы анасының қанымен жұғады.
Жұқпалы аурулар
жасырын (инкубациялық),
күмәнді (продромалдық),
ауру дамуы және
айығу (реконвалесцениттік) кезеңдерінен тұрады.
Әрбір кезеңнің өту мерзімі аурудың түріне, организмнің жағдайына байланысты болады. Жалпы Жұқпалы ауруларға шалдыққан адамдарға ортақ белгі: селсоқтанып мазасы кетеді, дене қызуы көтеріледі, басы ауырады, ұйқысы қашады. Бауыр мен талақтың ісінуі мүмкін. Осындай ерекше белгілеріне қарай іш сүзегін тырысқақтан, безгекті бөрте сүзектен, т.с.с. ажыратуға болады.
20 ғасырда диагноз қою, емдеу және одан сақтану әдістерінің жетілдіруіне байланысты Жұқпалы аурулардың кейбір түрлері жойылды. Бірақ микроорганизмдердің эвол. даму өзгергіштігінің, әлеуметтік, экология, ғұрып-дәстүрлік, т.б. себептердің нәтижесінде Жұқпалы аурулардың жаңа түрлері пайда болды. Мысалы, жүре пайда болатын иммундық тапшылық синдромы, гепатиттің ерекше түрлері, т.б.
Жұқпалы аурулардың белгісі білінісімен-ақ санитарлық-эпидемиология стансаларға хабарлануы тиіс. Науқас адам ауруханаға алынып, аурудың түріне қарай емделеді. Жұқпалы аурулар клиникалық медицинаның арнайы бір зерттейтін саласы болғандықтан - бактериология, вирусология, иммунология, эпидемиология, паразитологиямен тығыз байланысты.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
1. Эпидемиологиялық шараларды атаңыз?
2. Жұқпалы аурулардың эпидемиологиясы?
3. Эпидемиологиялық қасиеттерді атаңыз?
ДӘРІС №3
ТАҚЫРЫБЫ: Дезинфекция және стерилизация. Эпидемиологиялық маңызы бар объектілердің эпидемияға қарсы режимі .Эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастыру
ДӘРІС МАҚСАТЫ:
1. Дезинфекция және стерилизация туралы білу.
2. Эпидемияға қарсы режимді түсіну
3. Эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастыру
Білімділік (оқыту): білім беру, оқу-машықтану дағдыларын қалыптастыру, алған ақпараттарды нақтылау, студенттің жаңа білімді игеру, қабылдау жолдарын жетілдіру және т.б.
Дамытушылық: ойлау қабілетін дамыту, сыни тұрғыдан логикалық және клиникалық ойлау дағдыларын дамыту, топтың белсенділігін арттыру, өзін-өзі жетілдіруге үйрету. Түрлі жағдаяттар мен қосымша сұрақтар арқылы студенттердің нақты білімділігін айқындау.
Тәрбиелік: студенттердің адамгершілік, қөзқарасын, эстетикалық қасиетін, өз пікірін қорғауды, тәртіп пен еңбекқорлық қабілеттерін дамыта отырып тәрбиелеу.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ:
* Дезинфекция және стерилизация
* Эпидемияға қарсы шаралар
* Эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастыру
ДӘРІС МАЗМҰНЫ:
Дезинфекциялау және зарарсыздандыру - бұл дезактивацияның екі түрі, бұл процесс бір нәрсеге қол тигізуді қауіпсіз етеді. Мақсат - жеткілікті микробтарды өлтіру, сондықтан инфекция қаупі өте төмен.
Дезактивация шаң мен кірден құтылатын тазалаудан ерекшеленеді, бірақ бар микробтардың кейбірін ғана жоя алады.
Дезинфекциялау мен зарарсыздандыру арасындағы айырмашылықтар және COVID-19 және басқа да зиянды агенттермен күресудің ең жақсы тәжірибелері туралы көбірек білу үшін оқыңыз.
Дезинфекциялау және зарарсыздандыру дегеніміз не
Бірін-бірі алмастыратын зарарсыздандыру, зарарсыздандыру және тіпті санитизациялау терминдерін естуіңіз мүмкін, бірақ бұл бір нәрсе емес.
Бұл әдістердің барлығы микробтарды белгілі бір дәрежеде жоюға бағытталған микробқа қарсы процестер. Бірақ сіздің жағдайыңызда зарарсыздандырудың қай режимі жақсы екенін таңдаудан бұрын түсіну керек негізгі айырмашылықтар бар.
Тұтастай алғанда, зарарсыздандыру залалсыздандырудың ең озық түрі болып табылады, бірақ дезинфекциялау және зарарсыздандыру екеуі де зарарсыздандыруға қарағанда көбірек микробтарды өлтіреді.
Дезинфекциялау
Дезинфекциялау процесі объектілерден зиянды организмдерді жояды. Бұл әдетте химиялық спрейлер немесе майлықтарды қолдану арқылы жасалады.
Дезинфекциялаудың ең үлкен артықшылықтарының бірі - өнімнің жалпы халыққа қолжетімді болуы. Дезинфекциялау құралдарын майлық, спрей немесе басқа сұйық формаларда табуға болады, тіпті үйде өз өнімдеріңізді де жасауға болады.
Қолданылатын дезинфекциялау құралының түріне байланысты өнімді беттерде 20 минуттай қалдыру немесе 12 сағатқа дейін.
Не өлтіреді
Дезинфекциялау құралдары вирустар мен саңырауқұлақтардың көпшілігін өлтіруі мүмкін, коммерциялық өнімдердің көпшілігі де көрсетілгендей пайдаланылған кезде COVID-19 вирусына қарсы тиімді ретінде сатылады.
Дезинфекциялау құралдары бактерияларды өлтіруі мүмкін болғанымен, олар бактерияларды емдей алмайды спораларұйықтап жатқан.
Стерилизация
Стерилизация, екінші жағынан, әдетте ауруханалар сияқты кәсіпқойлар қолданатын процесс.
Дезинфекция микробтардың көпшілігінен құтылса, зарарсыздандыру жойылады барлық микроорганизмдер, соның ішінде зиянды емес. Стерилизация медициналық мекемелерде кең таралған, бірақ ол бүкіл бөлмелердегі микробтардан құтылғысы келетін кәсіпорындар мен мектептер үшін де пайдалы болуы мүмкін.
Стерилизация әдістері мыналарды қамтуы мүмкін:
* қысымды бу (автоклавтау)
* сутегі пероксиді газы
* этилен оксиді (EtO) газы
* иондаушы сәулелену (әдетте медициналық жабдық үшін қолданылады)
* құрғақ жылыту шкафтары (медициналық аспаптар үшін)
* инфрақызыл сәулелену
* жетілдірілген фильтрация
Санитизациялау
Санитизация - ластануды кетірудің және микробтарды жоюдың тағы бір әдісі, оны зарарсыздандырумен жиі шатастырады.
Ал зарарсыздандыру құтылады барлық микробтарды, дезинфекциялау олардың мөлшерін қауіпсіз деңгейге дейін төмендетуге бағытталған. Дезинфекциялау процесі тазалауды да, дезинфекциялауды да қамтуы мүмкін.
Сондай-ақ, қолды дезинфекциялау құралдары барлық микробтарды жоя алмаса да, қолыңызды дұрыс жуу үшін жылы су мен сабынға қол жеткізбейінше, қолыңызда болғаны жақсы.
Дезинфекциялаудың ең жақсы әдістері
Стерилизацияны әдетте кәсіпқойлар жүргізсе де, заттарды және жалпы беттерді үйде немесе жұмыс орнында дұрыс дезинфекциялауға болады.
Қауіпсіз дезинфекциялау үшін мына кеңестер берілген:
Өнімнің нақты дезинфекциялаушы екеніне көз жеткізіңіз. Өндіруші бұндай пайдалануды өз өнімінің жапсырмаларында көрсетеді.
Микробтарды өлтіретін табиғи өнімдерден сақ болыңыз. Табиғи майлықтар мен спрейлер тазалау үшін пайдалы болуы мүмкін, бірақ олардың химиялық дезинфекциялау құралдары сияқты микробтарды жою мүмкіндіктері жоқ.
Өнімнің не өлтіруге арналғанын біліңіз. Өнім қандай бактериялардан, саңырауқұлақтардан және вирустардан арылатынын білу үшін дезинфекциялау құралының жапсырмасын оқыңыз. Бұл әсіресе COVID-19 сияқты коронавирустармен күресуге тырыссаңыз өте маңызды.
Дезинфекциялау құралының беттерде дұрыс уақыт бойы қалуына мүмкіндік беріңіз. Өнімнің жапсырмасында қанша уақыт тұру керектігі туралы нұсқауларды орындаңыз. Нұсқауларда айтылмаса, дезинфекциялау құралын сүртпеңіз немесе жууға болмайды.
Қолғап киіңіз. Бұл өнімдерді өңдеу терінің тітіркенуін тудыруы мүмкін, сондықтан жанасудан аулақ болу керек.
Химиялық заттарды біріктірмеңіз. Бұл әсіресе сутегі асқын тотығы мен ағартқышқа қатысты.
Дезинфекциялық өнімдеріңізді қауіпсіз сақтаңыз. Қақпақтар мен қақпақтарды қайтадан мықтап жабыңыз және барлық өнімдерді балалардың қолы жетпейтін жерде сақтаңыз. Дезинфекциялау құралдарын шкаф сияқты салқын, құрғақ жерде сақтаңыз және жарамдылық мерзімі өтіп кетсе, оларды тастаңыз.
Дезинфекциялау құралын жақсы желдетілетін жерде қолданыңыз. Өнімде ағартқыш болса, мұны істеу әсіресе маңызды.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
1. Дезинфекция дегеніміз не?
2. Стерилизация түрлерін айтыңыз?
3. Эпидемияға қарсы қандай шараларды білесіз?
4. Дератизиация дегеніміз не?
ДӘРІС №4
ТАҚЫРЫБЫ: Фекальды-оральды берілу механизмі бар антропоноздардың эпидемиологиясы. Аэрозольді берілу механизмі бар антропоноздардың эпидемиологиясы. Ауруханаішілік инфекцияны (ВБИ) эпидемиологиялық қадағалауды ұйымдастыру.
ДӘРІС МАҚСАТЫ:
1. Фекальды-оральды берілу механизмі бар антропоноздың эпидемиологиясы туралы білу
2. Аэрозольді берілу механизмі бар антропоноздардың эпидеимиологиясы туралы білу
3. Ауруханаішілік инфекция туралы ақпараттарды түсіну
Білімділік (оқыту): білім беру, оқу-машықтану дағдыларын қалыптастыру, алған ақпараттарды нақтылау, студенттің жаңа білімді игеру, қабылдау жолдарын жетілдіру және т.б.
Дамытушылық: ойлау қабілетін дамыту, сыни тұрғыдан логикалық және клиникалық ойлау дағдыларын дамыту, топтың белсенділігін арттыру, өзін-өзі жетілдіруге үйрету. Түрлі жағдаяттар мен қосымша сұрақтар арқылы студенттердің нақты білімділігін айқындау.
Тәрбиелік: студенттердің адамгершілік, қөзқарасын, эстетикалық қасиетін, өз пікірін қорғауды, тәртіп пен еңбекқорлық қабілеттерін дамыта отырып тәрбиелеу.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ :
* Фекальды-оральды берілу механизмі бар антропоноздың эпидемиологиясы
* Аэрозольді берілу механизмі бар антропоноздардың эпидеимиологиясы
* Ауруханаішілік инфекция туралы ақпарат
ДӘРІС МАЗМҰНЫ:
Жалпы, жұқпалы аурудың берілу механизмінің түрлеріне келетін болсақ, бірнеше топқа бөлінеді. Олар:
Аэрозольді механизм арқылы берілуі екі жолмен іске асады:
Ауа-тамшылы; 2. Ауа-шаң.
Ауа-тамшылы жолмен берілу сыртқы ортаға төзімсіз микрорганизмдердің қоздырғыштарының берілуі (мысалы, менингококк, қызылша вирусы, т.б).
Ауа-шаң жолымен сыртқы ортаға төзімді микроорганизмдер болғанда(мысалы, туберкулез микобактериясы).
Жалпы, аэрозольді механизммен қоздырғыш ауру адамнан оның демі арқылы шыққан аэрозольдар арқылы беріледі. Бұдан әрі қарай қоздырғыш қабылдаушы организмдегі тыныс алу мүшелерінде өзіне тән орынын табады. Аэрозольді механизмінің факторы болып ауа табылады.
Фекальді-оральді механизм қоздырғыштары адамның ішек жолдарында орналастын ішек инфекциялары үшін жалғыз берілу механизмі болып табылады. Бұл механизмде қоздырғыш адам ағзасынан сыртқы ортаға құсық, кіші дәрет немесе үлкен дәрет арқылы шығып, келесі сау қабылдағыш организмге ауыз арқылы осы қоздырғышпен ластанған су немесе тамақты ішкенде енеді. Сенитарлық жағдайы нашар жерлерде қоздырғыштың тасымалдаушы ролін шыбын атқарады. Санитарлық мәдениеті мен санитарлық тұрмысы төмен жерлерде қоздырғыш тұрмыстық жол(мысалы, ойыншық, лас ыдыс, т.б.)арқылы беріліп отырады.
Трансмиссивті механизм . Қоздырғыш қан тамырлар жүйесінде орналассқан болса, оның сыртқы ортаға шығуы кене, маса, бүрге секілді қансорғыш буынаяқтылардың шағуы арқылы іске асып, келесі организмге енуі де осы қанмен залалсызданған буынаяқтылардың шағуы арқылы іске асады. Сол себепті де бұл механизм трансмиссивті деп аталады.
Жанасулық механизм дегеніміз сыртқы қабат ауруларының қоздырғыштарының берілу механизмі . Яғни, тері немесе кілегей қабатта орналасқан қоздырғыш, қабылдағыш организмге қоздырғыш көзімен тікелей жанасқанда жұғады(жыныс аурулары, тері аурулары). Бұл механизм киім кешек, тұрмыстық заттар, топырақ арқылы берілуі мүмкін. Жанасулық механизм тікелей немесе тікелей емес жанасу арқылы жүреді.
Вертикальдық механизм аяғы ауыр анадан іштегі балаға аурудың жұғу жолын сипаттайды. Бұл мехаизм арқылы АИВ-инфекциясы, цитомегалия вирусы, герпес вирусы, токсоплазмоз, қызамық вирустары берілуі мүмкін.
11.Инфекцияның берілу механизмінің сатылары (фаза). Қоздырғыштың ағзада орналасуы,инфекцияның берілу механизмі және қоршаған орта тұрақтылығының арасындағы байланыс
Жұқпалы аурудың берілу механизмі негізінен біріне бірі жалғасқан 3 саты(фаза) арқылы жүреді.
Бірінші фаза бұл қоздырғыштың ауру адамнан шығу сатысы. Бұл фаза адам ағзасындағы белгілі бір физиологиялық реакциялар арқылы жүреді. Мысалы, үлкен немесе кіші дәретке шығу,құсу,демалу, сөйлеу,түшкіру,жөтелу секілді процестер. Сонымен қатар осы процестердің потологиялық үдеуі арқылы жүреді.
Екінші фаза бұл инфекция қоздырғышының сыртқы ортадағы абиотикалық және биотикалық объектілерде уақытшыбола тұру кезеңі. Бұл саты көртеген қоздырғыштарға тән болып келеді.Сонымен қатар, қоздырғыштың берілу механизмінің бұл фазасында қоздырғыш уақытша сақталып қана қоймай, оның келесі бір жаңа ағзаға жетіп енуі жүреді. Мысал ретінде , берілу факторы қансорғыш буынаяқтылары болып табылса, кей жағдайларда олардың қоздырғыш ағзасында тек сақталып қана қоймай, өніп-өсуі байқалуы мүмкін. Осындай жағдайлар көбіне табиғи берілу ошағы бар ауруларға тән болап келеді.
Инфекция берілу механизмінің үшінші фазасы болып қабылдағыш организмге қоздырғыштың енуі табылады. Осы процесс қоздырғышты ластанған ауамен жұту, ластанған құралдармен жанасу, ластанған тағам немесе суды ішу, қансорғыш тасымалдаушылар секілді әр түрлі факторларың қатысуымен жүзеге асып отырады.
Қарастырылып отқан инфекция берілу механизмі фазаларының бірінші және үшінші сатылары қоздырғыштың ие организміндегі тән орнымен анықталады. Сонымен қатар осы орыны арқылы жұққан организмнен қабылдаушы организмге берілу механизмін де анықтай аламыз. Антропопноз топтарында бұл эпидеиялық процесстің даму механизміне арналған тағы бір басты шарт болып табылады.
Жануарлар- инфекцияның көзі. Жануарлардан адамға жұғу шарттары.
Жануарлар, инфекция көзі ретінде эпизоотиялық процесс есебінен (белгілі бір табиғи және әлеуметтік, яғни адам құрған, жеке немесе көптеген жұқпалы жағдайлар (манифестілік және симптомсыз түрлер) түрінде пайда болатын қоздырғыш және жануарлар популяцияларының өзара іс-қимыл нәтижесі) бар. Жануарлардың кейбір паразиттері адам ағзасында қолайлы жағдай жасайды, бұл адамдар арасында аурушаңдық пен өлім-жітімге әкелуі мүмкін.
Зооноздар-жануарлар мен адамға ортақ инфекциялар. Зооноздар қоздырғыштарына арналған жануарлар организмдері табиғи тіршілік ортасы болып табылады, онда қоздырғыштар өмір сүреді, көбейеді және қоршаған ортаға бөлінеді.
1). Бактериялық зооноздар (сальмонеллез, сібір жарасы, оба, кампилобактериоз, бруцеллез, туляремия, боррелиоздар және т. б.));
2). Вирустық (құтыру, геморрагиялық қызба, аусыл және т. б.));
3). Табиғи (Крейцфельд ауруы-Якоб, скрепи және т.б.).
үй жануарларының Зооноздары (бруцеллез, сиб.жара ит.д.) - антропургиялық ошақтарды қалыптастырады. Жақындауына немесе басып кіруіне байланысты адам және үй. тірі. жабайы жануарлар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Директордың ОІЖ орынбасары
___________ Абдукаримова И.М..
"____" ____________ 2023 г
ДӘРІС КЕШЕНІ
Пән: Эпидемиология негіздері
Мамандығы: 0301000 - Емдеу ісі
Біліктілігі: 4S09120101 - Фельдшер
Семестр: 3
Курс: 2
Дәріс кешенін құрастырған ______________ Алимбетов Ж.К
Емдеу ісі мамандығы бойынша оқу жұмыс жоспары негізінде
ЦӘК отырысында қаралды және ұсынылды
№3 жалпы кәсіптік пәндер ___________2023ж, хаттама №
ЦӘК төрайымы _____________________
Әдістемелік кеңестің отырысында мақұлданған
№ хаттама ___________2023ж
Әдіскер___________ Бегимбетова А Н
ДӘРІС №1
ТАҚЫРЫБЫ: Эпидемиологияның жалпы медицина ғылымы ретіндегі пәні, әдістері және мақсаты. Халық сырқаттанушылығының алдын алу негіздері
ДӘРІС МАҚСАТЫ:
1. Жалпы медицина ғылымы ретіндегі мақсатын және әдістерін білу
2. Эпидемиология ұғымы туралы түсіну
3. Эпидемиологиялық шараларды білу
Білімділік (оқыту): білім беру, оқу-машықтану дағдыларын қалыптастыру, алған ақпараттарды нақтылау, студенттің жаңа білімді игеру, қабылдау жолдарын жетілдіру және т.б.
Дамытушылық: ойлау қабілетін дамыту, сыни тұрғыдан логикалық және клиникалық ойлау дағдыларын дамыту, топтың белсенділігін арттыру, өзін-өзі жетілдіруге үйрету. Түрлі жағдаяттар мен қосымша сұрақтар арқылы студенттердің нақты білімділігін айқындау.
Тәрбиелік: студенттердің адамгершілік, қөзқарасын, эстетикалық қасиетін, өз пікірін қорғауды, тәртіп пен еңбекқорлық қабілеттерін дамыта отырып тәрбиелеу.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ:
* Эпидемиология ілімінің даму тарихы
* Эпидемиология білімінің мақсаты және міндеттері
* Эпидемиологиялық шаралар
ДӘРІС МАЗМҰНЫ:
Эпидемиология жалпы медициналық ғылым ретінде және анықтамасы. Мақсаты, міндеттері және зерттеу әдістері.
Эпидемиология-инфекциялык ауру қоздырғышының таралуын, дамуын же онымен күресу жолдары мен алдын алу шаралаын зерт.ғылым саласы.эпидемология халық арасында таралған індет туралы ғылым.Дүниежүзінде әр жылда көптеген адам осы инф.арурудың салдарынан қайтс болады. Инфекциялық ауру адам мен қоздырғыштың байлануысуы, әрекеттесуінен п.б.Эпидемология турлаы көптеген ғалымдар түжырымдар жасаған болатын:
Заболотный: эпидемиология әндет туралы ғылым.Аурудың п.болуымен дамуын, таралуын зерт.ғылым.деген. Громашевский;Эпидемииология індет туралы же эпид.лық процесстің зандылыктарын зерт.ғылым, сонымен қатар Елкинде өз тұжырымдамсы жасады:эпидемиялогия халқ арасындағы инф.лық аурудың п,болун, таралуы туралы зандылыктары туралығылым.
Эпидемиолоия мақсаты-инф.аурудың таралуын,дамуын,пай.болуын, алдыналу, күресу шараларын теориялыө же практикалық тұрғыдан түсіндңру.
Эпидемиология міндеті-Инф.аурудың пай.болуын, даму-таралуын, алдын-алу-күресу үшін әдістер табу же қолдану.
Эпидемиологиялық процессті арнайы әдістермен зерттейді. Комп-лік технологияларды пайдаланып, эпид.лық процесске болжам жасауғаа, дамуын қадағалайтын болып табылады. Эпидемиологиялық әдңс эпидем.процессті же инф.аурудың берілу жолдарын, пай.болуын зертттеу үшін қолданылатын әдістеме-амалдардың жиынтықтары.
1.Эпид-лық тексеру бақылау: Бұл әдіс өте мағызды, себебі бұл зерттеудің бастамасы. Осы әдіспен инфекцияның пай.болуын, инф. қоздырғышын, берілу жолдары мен факторларын анықтаймыз. Жиналған мәліметтер арқылы инфек.ның себеп-жағдайы, біржола көзін жою жодары туралы қорытынды жасаймыз.
2.Аналитикалық эпидемиологиялық әдіс: эпид.тексеру кезіндегі инфекция туралы болжамды тексеру.
3.Эксперименталдық эпидемиологиялық әдістер:Бұл әдңсті тек инфекцияны алдын алу, күресу шараларын зерттеуге қолданамыз.Бұл әдіс эпид.лық процесстегі құбылыстардың себебсалдарын байланысын анықтайды.
4.Математикалық үлгілеу: Эпидемиялық процесстің көрінісін юолжау.
5.Статистикалық зерттеу әдістер. Бұл әдісепн инфекцияның алдын алу же күресу шараларының тиімділіігн санмен бағалау. Эпид.лық тексеру кезінде мәліметтердің мағыздылыгына баға беріледі. Матем.стат.лық әдістерді қолдану арқ мәліметтердің дұрыстығын бағалацды.Жиналған ақпараттарды статистикалық әдісстер арқылы әртүрлі құбылыстарғабаға беру керек.
Статистикалық қортындыграфик, кесте сандық белгілермен жасалынады.
2.Эпидемиологиялық процесс туралы ілім, эпидемиологиялықпроцестің
құрылымы мен факторлары.
Громашевский эпид.процессті зерттеп, терминін ғылымға енгізген. Ол эпид.лық процесс болу үшін қоздырғыштың көзі,беріліс механизмі, қабылдаушы ағза болуы тиіс деді.Осы 3буын бір-бірімен байланысқан жағдайда процесс жүзеге асады. Эпидемиялық процесстің 3буыны:
1.Инфекция көзі
2.беріліс механизмі
3.қабылдаушы ағза.
Егер ағзаның қабылдаушлық қасиеті төмен болса, қоздырғыш ағзаға енбейді же процесс жүзеге аспайды. Ал егер қабылдаушылығы жоғары болатын болса, ауру пайдаболады.
Инфекциялық процесс-паразит пен организмнің әрекеттесуінен ауру не тасымалдаушы түрінде көрініс беруі.
Инфекциялық процесс-микроағзаның макроағзаға еніп, ауру тұрінде көрінуі.
Эпидемиялық процесске Покровский, Черкасский, Громашевский, Беляков тұжырымдама жасаған болатын.
Черкасский, Покровский: Эпидемиялық процесс-инфекцияның халық арасвнда таралуы деді.
Беляков:Эпидемиялық процесс-инфекциялық аурудың пай.болуы же таралуы Громашевский:эпидемиялық процесс* тізбекті заңдылықпен бірінен кейін бірі пай.болатынинфекцциялық жағдай деді.
Эпид.процесс жүргенде әлеуметтік же табиғңи факторларға әсер етеді.Табиғи факторларға: жыл мезгілі, климат, ауа райы, географиялық жағдайы, жауын шашын жатады. Әлеуметтік факторларға:халықтың жағдайы, аймақтың тұрмыс тіршілігі, су сапасы, тамақтың құнарлылығы, медицинаның жағдайы, халықтың санитарлық біліімі.
3.Эпидемиологияның даму тарихының негізгі кезеңдері.
Эпидемиология дамуы ертеден басталған.Ертедегі Шыыс Азияның халқы алапестің жұқпалы екенін біліп, науқас аадмды оқшаулаған. Шешекке қарсы егу осыдыдан 3мыңжыл бұрын Қытай қолданған. Ө.Тілеуқабылұлы шешекке қарсы егуді 500жыл бұрын қолданған. Инфекциялық аурулар қоздырғыштардың тудыратынынын Гппократ еңбегінде айтылған же Греция,Рим ғалымдары да болжам жасаған еді.Эпидемия миозматикалық же контагиялық жолмен пайда болады деп болжамдалған.Миозматиклық-метеорит, вулкан,жер сңлкіну кезінде пайда болған зиянды заттардан эпидемия пайда блады деген болжам.Контагиялық - науқастан сау адамға жанасу арқылы пайда болады деген Фракастор ауруды оқшаулау, аймақты дезинфекция секіді күресу шараларын ұсынған.Дженнер шеешек ауруына қарсы сиыр шешегінің қабыршағын адамға енгізді. Бұл кейін тиімді же қаупсіз әдіс екені дәлелденді. Орыс ғалымы Самойлович эпидемиологияның негізін қалаушы. Ол обаға қарсы көп еңбек етті. Ол оба қоздырғышын микроскоппен қарады. Минх пен Мечутовский бөртпе же қайталама сұзегінің қоздырғышын жұқтырып, ауруды таралуын айтты.Мечников дизентерия, тырысқақ, бөртпе сүзегі, туберкулез ауруларын зерттеді. Ивановский вирустың қоздырғыштарын ащты, Боровской лейшманиоз қоздырғыышын тапты. Боткин бауыр ісін қоздырғыш тудыратынын айтты. Тарасевич бөртпе сүзегін, туберкулезді зерттеді. Габричевский дифтерияны емдеу үшін қан сарысуын қолданған. Заболотный тырысқақ, бөртпе, мерез ауруларын зерттеді. Марциновский , Скрябин, Павловский паразитологияның түрлі салаларында зор үлес қосқан. Қазақстан ғалымдарды да инфекциялық ауруларды зерттеген. Оған Қарақұлов, Әміреев, Темңрбеков, Сапарбеков, Исмагулов , Шуратов, Беклемишев жатады. Кеңес Одағының енбек сіңірген ғалымдары: Башенин, Елкин, Беляков, Кереев, Шляхов, Покровский, Черкасский, Шаханина, Литвин, Громашевский эпидемиологияның дамуына көп еңбек сіңірген.
Эпидемиологияның дамуына медицинаның басқа салалары яғни, вирусология, иммунология, гелминтология, иммунология әсер еткен.
Сонымен қатар санитарлық статистика, гигиена бөлімдерінің жұмыстары яғни денсаулықты жақсарту жұмыстары індетке қарсы шара болып табылып, эпидемиологияға тікелей әсер етеді.
4.Жұқпалы (паразитарлық) аурулардыың қазіргі заманғы эпидемиологиялық жіктелуі.
Инфекциялық аауруды жіктеуде қоздырғыштың түрі(бактерия не виурс), клиникалық белгісі(жіті не созылмалы). Эпидемиологиялық белгілер(ішек инфекциялары, тыныс алу жолдарының инфекциялары, т.б.) же дәрігерр мамандығына мән береді. Ең маңыздысы қоздырғыштың экологиясы мен адам ағзасында орналассуы мен берілу механизмдері. Инфекцияны жою үшін қоздырғыштың қайда өмңр сүретіні, сақталатыны, адамға қалай берілетінін білу маңызды.Громашевский инфекция қоздырғыштарының ағзада орналасуы мен берілу механизмі бойынша инфекциялық ауруларды 5топқа бөлді:
1.ішек инфекциялары,
2.тыыныс жолдары инфекциялары,
3.қанинфекциялары,
4.сыртқы қабат инфекциялары
5.әртүрлі механизмдермен берілетін инфекциялары
Елкин инфекциялық ауруларды 3топқа :
1.Антропоноздар-адамдарға ғана тән
2.Зооноздар-жануарларға тән
3.Антропоноздар-адамға да, жануарға да тән
Антропонозды инфекциялардың қоздырғыштарыының берілу механизмі көлденең же тік.Зоонозды инфекциялардың берілу механизмі шынжыр тәрізді.Сапронозды инфекциялардың қоздырғыштарына жепеуіш тәрізді берілу жолы тән.
Литвин мен Шляхов инфекциялық ауруларды қоздырғыштардың өмір сүру ортасына қарап топтастырды.
1.Антропонозды инфекциялық аурулардың инфекция топтары ішек, респираторлы, қан, сыртқы қабат жатады. Қоздырғыш қоры адам болып табылады. Таралатын аурулар инфекция топтарына байланысты жіктелген яғни ішек инфекция тобына:іш сүзегі,тырысқақ,А,Е гепатит, полиомиелит жатса, респираторлы: қызылша,қызамық,дифтерия; Қан:бөртпе сүзегі, безгек, қайталамалы сүзек; сыртқы қабат инф тобына: меерез бен қызылшаны жатқызған.
2.Зоонозды инфекциялық аурулардың қоздырғыш қоры жануар, инфекция топтары мен таралатаын аурулары: Үй же синантропты хайуанататтар: бруцеллез, Ку қызбасы, аусыл, орнитоз; Жабайы хайуанаттар:туляремия, құтыру, обағ Ласса қызбасы жатады.
3.Сапронозды инфекциялық ауруулардың топырақтық инфекция тобынның қоздырғыш қоры топырақ же таралатын аурулары: клостритиоз, актинмикоз; Сулы инфекциялық тобының қоздырғыш қоры:су же таралатын аурулары: легионеллез, тырысқақ, мелиоидоз; сапрозоонозды инфекция тобына күйдіргі, лептоспироз, иерсиниоз,листериоз болады же қоздырғыш қоры сыртқы орта хайуанаттары.
Инфекциялық ауруларды топтастыр үшін универсальды қағида ретінде экологиялық-эпидемиолоогиялық әдісті, берілу механизмі мен қоздырғыш түрін пайдаланған дұрыс. Себебі бұл қағида қоздырғыштығ биологиялық қасиеті мен экологиясына, тәжірибелікэпидемиологиялық сұранысқа бағвтталған. Осы топтастыру жүйесі денсаулық сақтау жұмыстарын атқаруға ықпалын тигізеді.Бұл топтастыруды 1994жылы Черкасский құраған болатын. Антпонозды ішек инфекцияларына вирус:А,Е вирусты гепатиттерң, Норволк инф, Ротавирус инф, энтеровирус инф, полиомиелит; Бактериялар: парасүзек, іш сүзегі, шигелла, Зонне дизентриясы, дизентериясы, эшериохозды тырысқақ жатады. Протозойлар: амедиаз, лямблиоз; Микоздар: Африкалық гистоплазмоз; Гельминтоздарға аскаридоз, гименолепидоз, дракункулез, трихоцефалез, энтеробиз жатады
Тыныс алу жолдары инфекцияларына вирустардан:тұмау, аденовирусты инф, герпес инф, реовирусты инф, қызылша, парагрипп, эпидемиялық паротит,риновирусты инф; Бактерилардан: дифтерия, гемофилус, стерптококк, көкжөтел, алапес, туберкулез, респираторлық хламидиоз, пневмококкты пневмония,респираторлық мкоплазмоз, инфлюэнцф инфекциясы; Протозойлардан: акантамебты менингит, пневмоцистоз.
Қан инфекциялары: Вирустардан:В,G, C,F,TTV,Д гепатиттері, цитомегаловирусты инфекция, вирусты сүйелдер, москиттермен берілетін инфекциялары; Бактериялардан: бүргелермен берілетін, бартонеллез, битпен берілетін инф, окопты қызба, қайталама бөртпе сүзек, бөртпе сүзегі; Протозойлар: массалармен берілетін безгек; Гельминтоздардан: шыбындармен берілетін лоаз, массалармен берілетін инф, бругиоз, вухерериоз.
Сыртқы қабат инфекциялары: Вирустардан: В,С,Д гепатиттері, АИТВ инфекциясы, Цитомегаловирусты инфекция, Вирусты сүйелдер; Бактериялардан: Беджель, Гонорея,донованоз, стафилококк инф, мерез, трахома, хламидиоз, зәршығару-жыыныстық инф, шанкроид; Протозойлардан: Үнді висцералды лейшманиоз, тері лейшманиозы, трихомониоз; актиномикоз, кандидоз, антропонозды микроспория, антропонозды трихофития, эпидермофития; Гельминтоздар:анкилостомидоз, онхоцеркоз, стронгилойдоз, шистосомоздар.
Зоонозды ішек инфекциялары: вирустар:ласса қызбасы, аусыл; Бактериялар: ботулизм,бруцеллез, хламидия инф, листериоз, мелойдоз, сальмонеллездер, жалғантуберкулез; Протозойлардан:балантидиоз, токсоплазмоз, криптоспаридоз; Гельминтоздар: альыеококкоз, апизокиоз, клонорхоз, тениоз, бүйрек капилляриозы.
Тыныс алу жолдары инфекциялары: вирустардан: марбург же эбола қызбасы, маймыл шешегі; бактерияларлан: орнитоз,зоонозды туберкулез;
Қан инфекциялары: вирустардан:масамен берілетңн дене қызбасы,рифт алқабының қызбасы, сары қызба, жапон қызбасы, синдбис қызбасы; бактериялар: бүргемен берілетін оба, лайма ауруы, туляремия, квинсленд сүзегі, ку кызбасы, жарғақтау теңбіл қызбасы; Протозойлар: шыбынмен берілетңн: африкалық трипаносмоз, бүргемен; америкалық трипаносомоз, кенемен: бабезиоз;
Сыртқы қабат инфекциялары: вирустармен: құтыру, паравакцина; бактериялар: сап, сіреспе, чинга, күйдіргі,пастереллез; Протозойлар: Шығыс африкалық висцеральды лейшманиоз, тері лейшманиозы, шөлейт, ауыл типті тері лейшманиозы,микоздар: зооонозды микроспория, зоонозды трихофития
Сапронозды ішек инфекциялары: бактериялар:Вас.сеreus пен тама0тан улану, Clostridia perfringeus пен тамақтан улану; протозойдар: бірінші акатинамбепті менингоэнцефалит.
Сыртқы қабат инфекциялары: бактерия: газды гангрена,; Протозойлар: споротризоз,хромобластомикоз
Тыныс алу жолдары инфекциялары: бактериялар: легионеллез; Микоздар:Адиаспиромикоз, аспергиллез, бластомикоз, гистоплазмоз, коксидиоидоз, криптококкоз.
5.Жұқпалы аурулар қоздырғыштарының паразиттілігі, биологиялық иесі және паразит резервуары.
Тіршілік әлеміне тән қасиеттер жұқпалы аурулардың қоздырғыштарындада болуы шарт, өйткені, олар тірі ағза болғанына байланысты, өзінөзі реттеу , өзгеріп-өніп-өсу, қозғыштық, әсерлестік т.б. қасиеттері болуы керек. Микроорганизмның маңызды қасиеті -- паразиттік. Паразитизм әртүрлі екі ағзаның өзара байланысын сипаттайды. Қоздырғыш паразит ретінде иесін өніп-өсу үшін пайдаланады, мекендейді де инфекциялық процесс туғызады. Яғни қордырғыш паразит жагынан - зиян келтіруші,бүлдірушң болса, иесі қорғанады. паразит патогендік фактор болады, бірақ кез-келген патогендік фактор паразит болмайды.Сөйтіп, микроорганизмдердің патогендігі тірілерге тән, өзінің биологиялық мәні, табиғаты жағыынан басқа патогендік факторлардан ерекшелік көрсетеді.Паразиттің бейімделушілік қасиеті паразиттің иесінің ағзасына еніп-қалыптасуы үшін, сол ортада өмір сүруі үшін керек. Сонымен қатар паразит ерекше фермент бөледі. Қоздырғьштардың қасиеттерін зерттеу арқылы эпидемиялық процесске қарсы шаралар жасалынады.Қоздырғыштар мен иелерінің қарым-қатынасыбиоценотикалық жүйе құрайды. Ол "паразитарлық жүйе" деп аталады. Паразитарлық жүйе террминін ғылымға Мартини енгізген болатын. Егерадам ағзасы паразиттің экологиялық өмір сұру ортасы болса, яғни паразит иесі адам болса, адам биологиялвқ обьект ретінде зерттелуге ыңғайлы болуы үшін әдейілеп абстракцияланып, шартпен бөліп қаралған паразитарлық жүйенің құраушы бөлшегі болып саналады.
Қоздырғыш ұзақ уақыт сақталатын организм резервуар деп аталады. Бір аурудың қоздырғыштары үшін резервуар адам (безгек, эпидемиялық бөртпе және қайтарымды сүзек және т.б.), басқалары үшін -- жануарлар болып табылады. Жабайы жануарлар табиғи резервуар деп аталады. Мысалы, кеміргіштер лейшманиоздың, обаның, туляремияның табиғи резервуары болып табылады. Кенелердің кейбір түрлері ұзақ уақыт (20 жылға дейін) қайтарымды кене сүзегі, кене энцефалиті, туляремиясы қоздырғыштарын сақтай алады.
Резервуарлардан басқа, көптеген қоздырғыштардың айналымы үшін рөлін қан соратын буынаяқтылар (жәндіктер мен кенелер) атқаратын тасымалдаушы қажет. Таратқыштардың белсенді орын ауыстыруы нәтижесінде ауру қоздырғыштары едәуір қашықтыққа таралуы мүмкін.
6.Инфекцияның көзі түсінігінің анықтамасы. Антропоноздар,
зооантропоноздар сапроноздар. Сырқаттанушылықтың формасына және кезеңділігіне байланысты адамды инфекция көзі ретінде эпидемиологиялық бағалау.
Инфекция көзі-қоздырғыштың өмір сүру ортасы же қабылдайтын органимзге ауру жұқтыратын микроорганизм.
Ағзаның инфекцияны кімнен немесе неден жұқтырғанына байланысты антропонозды инфекция, зоонозды инфекция, сапронозды инфекция деп бөлінеді. Антропонозды инфекция кезіндеинфекция көзң ауру адам болғандықтан аурудың ауыр немесе жеңіл түрде болуы маңызды роль ойнайды. Себебі, ауыр түрдегі науқас адам ерте оқшауланатын болсағ жеңіл түрдегі науқас адам симптомсыз жүргендіктен білінбейді. Басқа адамдарға инфекция таратушы болады. Тасымалдаушылық дегеніміз инфекция қоздырғышын ағзада сақтау же бөліп шығару. Тасымалдаушылықтың түрлері:
Сау тасымалдаушылық: ауру клиникалық көріністері болмайды
Реконвалесцентті тасымалдаушылық: науқас жазылғаннан соңда ағзада өоздырғыш өалып қояды да иммунитет төмендеген сітте кері өршейді.
Транзиторлық тасым.лық: ауру белгілері болмайды да 14 күнге дейін қоздырғышты бөлңп отырады.
Өткір тасымалдаушылық: 3айдай не бірнеше жылға дейңн қоздырғышты бөліп отырады.
Антропонозды инфекция тек адамнан адамға жұғады. Антропонозды инфекцияларға іш сүзегі, безгек, А, Е гепатиттері, дифтерия, қызылша, тырысқақ жатады.
Зоонозды инфекция деген жануардан адамға жүғады. Яғни инфекция көзі жануар. Зоонозды инфекцияларға: туляремия, оба, құтыру, орнитоз, Ку қызбасы, аусыл жатады.
Сапронозды инфекцияда инфекция қоздырғышы суда, топырақта болады.Сапронозды инфекцияларға: клостридиоз, күйдіргі, актиномикоз, тырысқақ жатады.
Сырқаттанушылықта қоздырғыштың берілу механизмдері же оны іске асыратын факторлар қауіп-қатерлі топтарды анықтайды. Мысалы, АИВ-инфекциясы Африка, Америка, Еуропа және басқада елдерде көбінесе жыныстық жолмен берілетіндіктен, қауіп-қатерлі топтарға гомо,гетеросексуалистер, жезөкшелер жатад. Қазақстанда кейінгі жылдары осы инфекцияның көбінесе (70-80 %) парентералдық (лас шприц арқылы) жолмен берілетін болғандықтан, қауіп-қатерлі топқа нашақорларда жатады. Олардың ішіне 15-жастаағыларда кіретін болып тұр.
Эпидемиологиялық процесске әсер ететін факторлар
Эпидемиялық процесс уақыт пен кеңістікте үздіксіз өтеді. Бұл ретте биологиялық факторлар (гено - және фенотиптік жағынан өзінің белгілері бойынша бірдей емес паразит пен иесінің өзара іс-қимылы) эпидемиялық процестің даму себептерін қалыптастырады,ал әлеуметтік және табиғи факторлар эпидемиялық процестің даму жағдайларын реттейді. Эпидемиялық процесс себептері мен жағдайлары бір мезгілде болған кезде ғана бар.
Биологиялық фактор
Биологиялық фактор-паразит -- иесі паразиттік жүйесі, онда өзара әрекеттесетін екі тарап белгілі бір қасиеттер (паразит -- паразитизм және патогендік, иесі-сезімталдық) көрсетеді.
Әлеуметтік факторлар -- бұл эпидемиялық үдерістің пайда болуына ықпал ететін (немесе кедергі келтіретін) әлеуметтік жағдайлардың жиынтығы.
Әлеуметтік факторларға жатады:
әлеуметтік дамыту;
халықтың әлеуметтік белсенділігі;
елді мекендерді санитарлық көркейту.
Әлеуметтік даму және өндіргіш күштер деңгейі эпидемиялық процестің даму жағдайына жанама әсер етеді. Ол эпидемиялық процестің дамуына оң және теріс әсер етуі мүмкін. Оң әсер етудің мысалдары: өмір сүру және тамақтану сапасын арттыру, соның салдарынан -- иммунитеттің жағдайын жақсарту; мінез-құлық мәдениетін, гигиеналық тәрбиені өзгерту; технологияларды жақсарту және дамыту болып табылады. Теріс әсердің мысалы ретінде мыналар қызмет ете алады:: есірткіні қолданатын адамдар санының артуы және жыныстық мінез -- құлық мәдениетінің өзгеруі-АИТВ -- инфекциясы мен вирустық гепатиттің таралуы; экология жағдайының нашарлауы-иммунитеттің төмендеуі.
Халықтың әлеуметтік белсенділік деңгейі инфекциялық және эпидемиялық процестердің өту қарқындылығына тікелей және жанама әсер етеді. Халықтың әлеуметтік белсенділігі жоғары болған сайын, инфекциялық процесс қарқынды өтеді.
Халықтың әлеуметтік белсенділігінің шыңы соғыс және революция кезеңдеріне тарихи түрде келеді. Әлеуметтік белсенділік жеке отбасы немесе тұтас қоғам деңгейінде көрінуі мүмкін.
Елді мекендерді санитарлық абаттандыру деңгейі эпидемиялық процестің қарқынды дамуына тікелей әсер етеді. Бұған сумен жабдықтау, су бұру, қатты және тамақ қалдықтарын жинау және жою және т. б. жүйелерінің жай-күйі жатады.
Табиғи факторыөңдеу
Табиғи факторлар-бұл эпидемиялық үдерістің пайда болуына ықпал ететін немесе кедергі келтіретін табиғи жағдайлардың жиынтығы.
Табиғи факторларға жатады:
биотикалық элементтер;
абиотикалық элементтер.
Биотикалық элементтер-тірі табиғаттың компоненттері. Зооноздар кезінде биотикалық элементтердің реттеуші әсерінің мысалы табиғи-ошақты инфекциялар кезінде кеміргіштер санының (эпизоотиялық процестің қарқындылығы) өзгеруі кезінде эпидемиялық процесс ағымының қарқындылығын өзгерту болып табылады. Трансмиссивті зооноздар кезінде буынаяқтылардың саны мен көшуі эпидемиялық процестің өту қарқындылығына реттеушілік әсер етеді.
Абиотикалық элементтер-климат және ландшафтық-географиялық жағдайлар. Мысалы, экваторға жақын болған сайын, жұқпалы аурулардың нозологиялық түрлерінің алуан түрлілігі соғұрлым жоғары.
8.Жұқпа тасымалдаушы инфекция көзі, жіктелуі және эпидемиологиялық бағалау
Инфекция көзі-дені сау адамдар жұқтырған адам немесе жануар ағзасы-бұл паразиттің табиғи тіршілік ету ортасы, онда оның қоректенуі (метаболикалық процестерді қоса алғанда), көбеюі және жүзеге асырылады, содан кейін көзден (адамның немесе жануардың жұқтырған ағзасы) шығады.
1). Негізгі көзі - қоздырғыштың биологиялық түрі (табиғи тіршілік ету ортасы) ретінде сақталуын қамтамасыз ететін ерекше иесі.
2). Қосымша дерек көзі - қоздырғыштың адамдарға бере алатын спецификалық емес иесі. (адам қосымша көзі болуы мүмкін - оба).
Инфекция резервуары-табиғи мекендеу ортасымен (негізгі көздердің жиынтығы) өзара әрекеттестікте қоздырғыш популяцияларының жиынтығы.
Иесі-паразиттің тіршілік ортасы және тамақ көзі болып табылатын организм. Паразит түрінің болуы үшін міндеттілігіне байланысты
антропоноздар-адам, зооноздар-Жануарлар, сапронзалар-орта).
9.Эпидемиялық үрдіс буынының (звено) сипаттамасы . Эпидемиялық үрдістің көріну формасы
Эпидемиология-жұқпалы аурулардың пайда болуы мен таралуының заңдылықтарын, олардың адам қоғамында алдын алу мен жоюды зерттейтін ғылым. Бұл мәселемен дәрігер-эпидемиолог айналысады.
Эпидемиологиялық процесс - бір-бірінен кейін бірі келе жатқан инфекциялық аурулардың жиынтығы, олардың үздіксіздігі мен заңдылықтары инфекция көзінің, берілу факторларының болуымен және халықтың қабылдауымен қолдау табады. Осылайша, бұл процесс үш буыннан тұрады: инфекция көзі, жұқпалы аурулар қоздырғыштарының берілу механизмі, халықтың қабылдағыштығы. Осы буындарсыз жұқпалы ауруларды жұқтырудың жаңа жағдайлары пайда бола алмайды.
Инфекция көзі. Жұқтыру үшін инфекция көзі болуы керек. Инфекцияның көзі қоздырғыштардың табиғи болу және көбею орны болып табылады, онда жұқпалы бастың табиғи жиналу процесі жүреді және қоздырғыш сол немесе басқа жолмен дені сау адамдарды жұқтыруы мүмкін объект болып табылады. Бұл көз жұқтырған адам немесе жұқтырған жануар болып табылады.
Инфекция қоздырғышының берілу механизмі-бұл қоздырғыштың зарарланған ағзадан жұқтырылмаған ағзаға ауысу тәсілі. ауа-тамшы - (тұмау, ОРИ, ангина, туберкулез); байланыс - (жел. ішек инфекциялары); трансмиссиялық - (безгек, Лайн ауруы, инцефалит).
Эпидемиологиялық үдерістің үшінші буыны адамдардың сезімтал ұжымы болып табылады. Сезімталдық дәрежесі өте көп сәттерден тұрады: иммунитет жағдайы, әлеуметтік жағдайлар, мәдени дағдылар, толыққанды тамақтану, жас.
Осылайша, тек үш буынның өзара іс-қимылы кезінде эпидемиологиялық ошақ пайда болады және індет өседі. Инфекциялық аурулардың таралуының алдын алу үшін осы үш өзара іс-қимыл жасайтын фактор арасындағы байланысты бұзу және бір мезгілде олардың әрқайсысына жеке-жеке әсер ету қажет.
Бақылау сұрақтары:
1. Эпидемиология зерттеу нысандары қандай?
2. Эпидемиологиялық шараларға нелер жатады?
3. Эпидемиологияға еңбегі сіңген ғалымдар?
ДӘРІС №2
ТАҚЫРЫБЫ: Жұқпалы аурулардың эпидемиологиясы. Эпидемияға қарсы қасиеттері мен шаралары
ДӘРІС МАҚСАТЫ:
1. Жұқпалы аурулардың эпидемиологиясын білу
2. Эпидемияға қарсы шараларды анықтау
3. Эпидемиологиялық қасиеттерді білу
Білімділік (оқыту): білім беру, оқу-машықтану дағдыларын қалыптастыру, алған ақпараттарды нақтылау, студенттің жаңа білімді игеру, қабылдау жолдарын жетілдіру және т.б.
Дамытушылық: ойлау қабілетін дамыту, сыни тұрғыдан логикалық және клиникалық ойлау дағдыларын дамыту, топтың белсенділігін арттыру, өзін-өзі жетілдіруге үйрету. Түрлі жағдаяттар мен қосымша сұрақтар арқылы студенттердің нақты білімділігін айқындау.
Тәрбиелік: студенттердің адамгершілік, қөзқарасын, эстетикалық қасиетін, өз пікірін қорғауды, тәртіп пен еңбекқорлық қабілеттерін дамыта отырып тәрбиелеу.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ:
* Жұқпалы аурулардың эпидемиологиясын білу
* Эпидемияға қарсы шараларды анықтау
* Эпидемиологиялық қасиеттерді білу
ДӘРІС МАЗМҰНЫ:
Жұқпалы аурулар -- зардапты вирустардың, микоплазмалардың, хламидийлердің, риккетсиялардың, спирохеталардың организмге еніп, онда өсіп-өну және өмір сүру салдарынан туатын аурулар. Жұқпалы аурулар бактериялардан және басқа организмдерден (жанды денелерден) пайда болады, олар организмге аса зиянды. Олар әр түрлі жолдармен тарайды. Бактериялар, инфекция туғызатын басқа да көптеген организмдердің ұсақтығы соншалықты, оларды микроскопсыз кере алмайсыз -- ал арнаулы құралмен қарағанда сол зәредей зат үп-үлкен болып көрінеді. Ал вирус тіпті бактериядан да ұсақ.
Жұқпалы ауруларды кейде тек инфекция деп те атайды. Олар:
Ішек аурулары;
Жоғарғы тыныс жолдары аурулары;
Қан немесе трансмиссивті аурулар ;
Сыртқы қабықтардың аурулары болып бөлінеді.
Ішек аурулары (мысалы А-гепатиті) вирус ас қорыту жолдарына ауыздан кіріп, ішектен нәжіспен бірге шығады.
Тыныс жолдары ауруында шырышты қабықтар зақымданады және организмге вирус: ауамен кіреді.
Қан немесе трансмиссивті аурулар (әртүрлі энцефаломиелиттер, гемаррагиялық безгектер) аурудан сау адамға және жануарларға қан; сорғыш насекомдар арқылы беріледі, кейде қосалқы көмекшілері болады, көбінесе табиғи-ошақты болып келеді.
Сыртқы қабықтардың аурулары (құтыру, аусыл, делбе) жанасудан, қарым-қатынаста болудан тарайды. Вирустардьң организмде өсіп-өну және шоғырлану ерекшеліктеріне сай оларды ошақты және жалпы деп бөледі.
Біріншісінде қоздырғыштардың әсері тек енген жерде көрінеді, ол сол жерде есіп-өнеді (мысалы ішекте, не тыныс жолдарында). Екіншісінде вирустар енген жерінде көбейіп, денеге тарайды да, басқа ағзаларда екінші үлкен ошақ құрайды (шешек, қызылша, полиомиелит). Аурудың мерзімінің ұзақтығына, белгілерінің көрінуіне және қоздырғыштың сыртқы ортаға шығып тұруына байланысты олар жіті және созылмалы болып бөлінеді. Жітілері тез жазылады, вирустан да тез құтылады. Ал созылмалысы біресе айығып, біресе қайталап көпке созылады. Өз алдына бір бөлек түрі -- баяу ауру. Бұл түрінде вирус организмде көпке дейін сақталып, ауру ұзаққа созылады және клиникалық белгілері көмескілеу болады. Ал ауру белгілерінің мүлдем болмайтын түрін инаппаранттык деп атайды. Мұнда организмнен ауру қоздырғышы, шығып кетеді де, иммунитет пайда болады. Аурудың латентті (жасырын) деген де түрі бар. Онда вирус организмде өте ұзақ уақыт өмір сүреді.[[1]]
Жұқпалы аурулардың түрлері[өңдеу қайнарын өңдеу]
Жұқпалы аурулар инфекциялық аурулар (лат. іnfectіo - жұқтыру):
тірі организмдерге ауру тудырушы микроорганизмдердің (бактерия, риккетсия, вирус, саңырауқұлақ) енуінен пайда болатын кесел;
осы аурулардың белгісі мен даму барысын зерттеп, оның дәл диагнозын қойып, емдейтін клиникалық медицинаның арнайы бір саласы.
Жұқпалы аурулар туралы деректер ертеден белгілі болған. Ежелгі грек ғалымы Гиппократ, ортағасырлық ғалым Әбу Әли ибн Сина өз еңбектерінде кейбір аурулардың науқас адамнан, жануарлардан жұғып, тез таралатыны, оған көзге көрінбейтін "миазмалар" себепкер болатыны туралы айтқан. 15 ғасырда жазылған Ө. Тілеуқабылұлының "Шипагерлік баян" атты еңбегінің қолжазбасында дерттің пайда болуын адам денесіне құрттардың (көзге көрінетін және көрінбейтін) енуімен түсіндірген. 19 ғасырда бактериология, микробиология және иммунология ғылымдарының дамуы Жұқпалы ауруларды толық зерттеуге мүмкіндік берді. Әсіресе, француз ғалымы Л.Пастер, неміс микробиологы Р.Кох (1843 - 1910), орыс ғалымдары И.И. Мечников (1845 - 1916), Н.Ф. Гамалея (1859 - 1949), т.б. еңбектерінің маңызы зор болды.
Жұқпалы аурулар пайда болуының факторлары[өңдеу қайнарын өңдеу]
Жұқпалы аурулар пайда болуының үш факторы бар:
ауру қоздырғышы (микроб),
сыртқы орта және
қабылдаушы сезімтал организм.
Ауру қоздырғышына әр түрлі патогенді микроорганизмдер (мыс., бактерия, вирус, саңырауқұлақ, қарапайымдылар, риккетсия, микоплазма, хламидия, т.б.) жатады. Бұлар адам организміне әр түрлі жағдайда енеді. Мысалы, іш сүзегі, паратиф, дизентерия, т.б. - су, тағам, шыбындар арқылы; тұмау, қызылша, дифтерия, т.б. - ауру адамнан; әр түрлі тері дерттері - ауру адам мен жануарлардан; бөртпе сүзек, кене энцефалиті, безгек - сау адамға ауру адамнан (жануарлардан) қан сорғыш буынаяқтылар (мысалы, бит, безгек масасы, кене, т.б.) арқылы; сондай-ақ құрсақтағы анасының қанымен жұғады.
Жұқпалы аурулар
жасырын (инкубациялық),
күмәнді (продромалдық),
ауру дамуы және
айығу (реконвалесцениттік) кезеңдерінен тұрады.
Әрбір кезеңнің өту мерзімі аурудың түріне, организмнің жағдайына байланысты болады. Жалпы Жұқпалы ауруларға шалдыққан адамдарға ортақ белгі: селсоқтанып мазасы кетеді, дене қызуы көтеріледі, басы ауырады, ұйқысы қашады. Бауыр мен талақтың ісінуі мүмкін. Осындай ерекше белгілеріне қарай іш сүзегін тырысқақтан, безгекті бөрте сүзектен, т.с.с. ажыратуға болады.
20 ғасырда диагноз қою, емдеу және одан сақтану әдістерінің жетілдіруіне байланысты Жұқпалы аурулардың кейбір түрлері жойылды. Бірақ микроорганизмдердің эвол. даму өзгергіштігінің, әлеуметтік, экология, ғұрып-дәстүрлік, т.б. себептердің нәтижесінде Жұқпалы аурулардың жаңа түрлері пайда болды. Мысалы, жүре пайда болатын иммундық тапшылық синдромы, гепатиттің ерекше түрлері, т.б.
Жұқпалы аурулардың белгісі білінісімен-ақ санитарлық-эпидемиология стансаларға хабарлануы тиіс. Науқас адам ауруханаға алынып, аурудың түріне қарай емделеді. Жұқпалы аурулар клиникалық медицинаның арнайы бір зерттейтін саласы болғандықтан - бактериология, вирусология, иммунология, эпидемиология, паразитологиямен тығыз байланысты.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
1. Эпидемиологиялық шараларды атаңыз?
2. Жұқпалы аурулардың эпидемиологиясы?
3. Эпидемиологиялық қасиеттерді атаңыз?
ДӘРІС №3
ТАҚЫРЫБЫ: Дезинфекция және стерилизация. Эпидемиологиялық маңызы бар объектілердің эпидемияға қарсы режимі .Эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастыру
ДӘРІС МАҚСАТЫ:
1. Дезинфекция және стерилизация туралы білу.
2. Эпидемияға қарсы режимді түсіну
3. Эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастыру
Білімділік (оқыту): білім беру, оқу-машықтану дағдыларын қалыптастыру, алған ақпараттарды нақтылау, студенттің жаңа білімді игеру, қабылдау жолдарын жетілдіру және т.б.
Дамытушылық: ойлау қабілетін дамыту, сыни тұрғыдан логикалық және клиникалық ойлау дағдыларын дамыту, топтың белсенділігін арттыру, өзін-өзі жетілдіруге үйрету. Түрлі жағдаяттар мен қосымша сұрақтар арқылы студенттердің нақты білімділігін айқындау.
Тәрбиелік: студенттердің адамгершілік, қөзқарасын, эстетикалық қасиетін, өз пікірін қорғауды, тәртіп пен еңбекқорлық қабілеттерін дамыта отырып тәрбиелеу.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ:
* Дезинфекция және стерилизация
* Эпидемияға қарсы шаралар
* Эпидемияға қарсы жұмысты ұйымдастыру
ДӘРІС МАЗМҰНЫ:
Дезинфекциялау және зарарсыздандыру - бұл дезактивацияның екі түрі, бұл процесс бір нәрсеге қол тигізуді қауіпсіз етеді. Мақсат - жеткілікті микробтарды өлтіру, сондықтан инфекция қаупі өте төмен.
Дезактивация шаң мен кірден құтылатын тазалаудан ерекшеленеді, бірақ бар микробтардың кейбірін ғана жоя алады.
Дезинфекциялау мен зарарсыздандыру арасындағы айырмашылықтар және COVID-19 және басқа да зиянды агенттермен күресудің ең жақсы тәжірибелері туралы көбірек білу үшін оқыңыз.
Дезинфекциялау және зарарсыздандыру дегеніміз не
Бірін-бірі алмастыратын зарарсыздандыру, зарарсыздандыру және тіпті санитизациялау терминдерін естуіңіз мүмкін, бірақ бұл бір нәрсе емес.
Бұл әдістердің барлығы микробтарды белгілі бір дәрежеде жоюға бағытталған микробқа қарсы процестер. Бірақ сіздің жағдайыңызда зарарсыздандырудың қай режимі жақсы екенін таңдаудан бұрын түсіну керек негізгі айырмашылықтар бар.
Тұтастай алғанда, зарарсыздандыру залалсыздандырудың ең озық түрі болып табылады, бірақ дезинфекциялау және зарарсыздандыру екеуі де зарарсыздандыруға қарағанда көбірек микробтарды өлтіреді.
Дезинфекциялау
Дезинфекциялау процесі объектілерден зиянды организмдерді жояды. Бұл әдетте химиялық спрейлер немесе майлықтарды қолдану арқылы жасалады.
Дезинфекциялаудың ең үлкен артықшылықтарының бірі - өнімнің жалпы халыққа қолжетімді болуы. Дезинфекциялау құралдарын майлық, спрей немесе басқа сұйық формаларда табуға болады, тіпті үйде өз өнімдеріңізді де жасауға болады.
Қолданылатын дезинфекциялау құралының түріне байланысты өнімді беттерде 20 минуттай қалдыру немесе 12 сағатқа дейін.
Не өлтіреді
Дезинфекциялау құралдары вирустар мен саңырауқұлақтардың көпшілігін өлтіруі мүмкін, коммерциялық өнімдердің көпшілігі де көрсетілгендей пайдаланылған кезде COVID-19 вирусына қарсы тиімді ретінде сатылады.
Дезинфекциялау құралдары бактерияларды өлтіруі мүмкін болғанымен, олар бактерияларды емдей алмайды спораларұйықтап жатқан.
Стерилизация
Стерилизация, екінші жағынан, әдетте ауруханалар сияқты кәсіпқойлар қолданатын процесс.
Дезинфекция микробтардың көпшілігінен құтылса, зарарсыздандыру жойылады барлық микроорганизмдер, соның ішінде зиянды емес. Стерилизация медициналық мекемелерде кең таралған, бірақ ол бүкіл бөлмелердегі микробтардан құтылғысы келетін кәсіпорындар мен мектептер үшін де пайдалы болуы мүмкін.
Стерилизация әдістері мыналарды қамтуы мүмкін:
* қысымды бу (автоклавтау)
* сутегі пероксиді газы
* этилен оксиді (EtO) газы
* иондаушы сәулелену (әдетте медициналық жабдық үшін қолданылады)
* құрғақ жылыту шкафтары (медициналық аспаптар үшін)
* инфрақызыл сәулелену
* жетілдірілген фильтрация
Санитизациялау
Санитизация - ластануды кетірудің және микробтарды жоюдың тағы бір әдісі, оны зарарсыздандырумен жиі шатастырады.
Ал зарарсыздандыру құтылады барлық микробтарды, дезинфекциялау олардың мөлшерін қауіпсіз деңгейге дейін төмендетуге бағытталған. Дезинфекциялау процесі тазалауды да, дезинфекциялауды да қамтуы мүмкін.
Сондай-ақ, қолды дезинфекциялау құралдары барлық микробтарды жоя алмаса да, қолыңызды дұрыс жуу үшін жылы су мен сабынға қол жеткізбейінше, қолыңызда болғаны жақсы.
Дезинфекциялаудың ең жақсы әдістері
Стерилизацияны әдетте кәсіпқойлар жүргізсе де, заттарды және жалпы беттерді үйде немесе жұмыс орнында дұрыс дезинфекциялауға болады.
Қауіпсіз дезинфекциялау үшін мына кеңестер берілген:
Өнімнің нақты дезинфекциялаушы екеніне көз жеткізіңіз. Өндіруші бұндай пайдалануды өз өнімінің жапсырмаларында көрсетеді.
Микробтарды өлтіретін табиғи өнімдерден сақ болыңыз. Табиғи майлықтар мен спрейлер тазалау үшін пайдалы болуы мүмкін, бірақ олардың химиялық дезинфекциялау құралдары сияқты микробтарды жою мүмкіндіктері жоқ.
Өнімнің не өлтіруге арналғанын біліңіз. Өнім қандай бактериялардан, саңырауқұлақтардан және вирустардан арылатынын білу үшін дезинфекциялау құралының жапсырмасын оқыңыз. Бұл әсіресе COVID-19 сияқты коронавирустармен күресуге тырыссаңыз өте маңызды.
Дезинфекциялау құралының беттерде дұрыс уақыт бойы қалуына мүмкіндік беріңіз. Өнімнің жапсырмасында қанша уақыт тұру керектігі туралы нұсқауларды орындаңыз. Нұсқауларда айтылмаса, дезинфекциялау құралын сүртпеңіз немесе жууға болмайды.
Қолғап киіңіз. Бұл өнімдерді өңдеу терінің тітіркенуін тудыруы мүмкін, сондықтан жанасудан аулақ болу керек.
Химиялық заттарды біріктірмеңіз. Бұл әсіресе сутегі асқын тотығы мен ағартқышқа қатысты.
Дезинфекциялық өнімдеріңізді қауіпсіз сақтаңыз. Қақпақтар мен қақпақтарды қайтадан мықтап жабыңыз және барлық өнімдерді балалардың қолы жетпейтін жерде сақтаңыз. Дезинфекциялау құралдарын шкаф сияқты салқын, құрғақ жерде сақтаңыз және жарамдылық мерзімі өтіп кетсе, оларды тастаңыз.
Дезинфекциялау құралын жақсы желдетілетін жерде қолданыңыз. Өнімде ағартқыш болса, мұны істеу әсіресе маңызды.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
1. Дезинфекция дегеніміз не?
2. Стерилизация түрлерін айтыңыз?
3. Эпидемияға қарсы қандай шараларды білесіз?
4. Дератизиация дегеніміз не?
ДӘРІС №4
ТАҚЫРЫБЫ: Фекальды-оральды берілу механизмі бар антропоноздардың эпидемиологиясы. Аэрозольді берілу механизмі бар антропоноздардың эпидемиологиясы. Ауруханаішілік инфекцияны (ВБИ) эпидемиологиялық қадағалауды ұйымдастыру.
ДӘРІС МАҚСАТЫ:
1. Фекальды-оральды берілу механизмі бар антропоноздың эпидемиологиясы туралы білу
2. Аэрозольді берілу механизмі бар антропоноздардың эпидеимиологиясы туралы білу
3. Ауруханаішілік инфекция туралы ақпараттарды түсіну
Білімділік (оқыту): білім беру, оқу-машықтану дағдыларын қалыптастыру, алған ақпараттарды нақтылау, студенттің жаңа білімді игеру, қабылдау жолдарын жетілдіру және т.б.
Дамытушылық: ойлау қабілетін дамыту, сыни тұрғыдан логикалық және клиникалық ойлау дағдыларын дамыту, топтың белсенділігін арттыру, өзін-өзі жетілдіруге үйрету. Түрлі жағдаяттар мен қосымша сұрақтар арқылы студенттердің нақты білімділігін айқындау.
Тәрбиелік: студенттердің адамгершілік, қөзқарасын, эстетикалық қасиетін, өз пікірін қорғауды, тәртіп пен еңбекқорлық қабілеттерін дамыта отырып тәрбиелеу.
ДӘРІС ЖОСПАРЫ :
* Фекальды-оральды берілу механизмі бар антропоноздың эпидемиологиясы
* Аэрозольді берілу механизмі бар антропоноздардың эпидеимиологиясы
* Ауруханаішілік инфекция туралы ақпарат
ДӘРІС МАЗМҰНЫ:
Жалпы, жұқпалы аурудың берілу механизмінің түрлеріне келетін болсақ, бірнеше топқа бөлінеді. Олар:
Аэрозольді механизм арқылы берілуі екі жолмен іске асады:
Ауа-тамшылы; 2. Ауа-шаң.
Ауа-тамшылы жолмен берілу сыртқы ортаға төзімсіз микрорганизмдердің қоздырғыштарының берілуі (мысалы, менингококк, қызылша вирусы, т.б).
Ауа-шаң жолымен сыртқы ортаға төзімді микроорганизмдер болғанда(мысалы, туберкулез микобактериясы).
Жалпы, аэрозольді механизммен қоздырғыш ауру адамнан оның демі арқылы шыққан аэрозольдар арқылы беріледі. Бұдан әрі қарай қоздырғыш қабылдаушы организмдегі тыныс алу мүшелерінде өзіне тән орынын табады. Аэрозольді механизмінің факторы болып ауа табылады.
Фекальді-оральді механизм қоздырғыштары адамның ішек жолдарында орналастын ішек инфекциялары үшін жалғыз берілу механизмі болып табылады. Бұл механизмде қоздырғыш адам ағзасынан сыртқы ортаға құсық, кіші дәрет немесе үлкен дәрет арқылы шығып, келесі сау қабылдағыш организмге ауыз арқылы осы қоздырғышпен ластанған су немесе тамақты ішкенде енеді. Сенитарлық жағдайы нашар жерлерде қоздырғыштың тасымалдаушы ролін шыбын атқарады. Санитарлық мәдениеті мен санитарлық тұрмысы төмен жерлерде қоздырғыш тұрмыстық жол(мысалы, ойыншық, лас ыдыс, т.б.)арқылы беріліп отырады.
Трансмиссивті механизм . Қоздырғыш қан тамырлар жүйесінде орналассқан болса, оның сыртқы ортаға шығуы кене, маса, бүрге секілді қансорғыш буынаяқтылардың шағуы арқылы іске асып, келесі организмге енуі де осы қанмен залалсызданған буынаяқтылардың шағуы арқылы іске асады. Сол себепті де бұл механизм трансмиссивті деп аталады.
Жанасулық механизм дегеніміз сыртқы қабат ауруларының қоздырғыштарының берілу механизмі . Яғни, тері немесе кілегей қабатта орналасқан қоздырғыш, қабылдағыш организмге қоздырғыш көзімен тікелей жанасқанда жұғады(жыныс аурулары, тері аурулары). Бұл механизм киім кешек, тұрмыстық заттар, топырақ арқылы берілуі мүмкін. Жанасулық механизм тікелей немесе тікелей емес жанасу арқылы жүреді.
Вертикальдық механизм аяғы ауыр анадан іштегі балаға аурудың жұғу жолын сипаттайды. Бұл мехаизм арқылы АИВ-инфекциясы, цитомегалия вирусы, герпес вирусы, токсоплазмоз, қызамық вирустары берілуі мүмкін.
11.Инфекцияның берілу механизмінің сатылары (фаза). Қоздырғыштың ағзада орналасуы,инфекцияның берілу механизмі және қоршаған орта тұрақтылығының арасындағы байланыс
Жұқпалы аурудың берілу механизмі негізінен біріне бірі жалғасқан 3 саты(фаза) арқылы жүреді.
Бірінші фаза бұл қоздырғыштың ауру адамнан шығу сатысы. Бұл фаза адам ағзасындағы белгілі бір физиологиялық реакциялар арқылы жүреді. Мысалы, үлкен немесе кіші дәретке шығу,құсу,демалу, сөйлеу,түшкіру,жөтелу секілді процестер. Сонымен қатар осы процестердің потологиялық үдеуі арқылы жүреді.
Екінші фаза бұл инфекция қоздырғышының сыртқы ортадағы абиотикалық және биотикалық объектілерде уақытшыбола тұру кезеңі. Бұл саты көртеген қоздырғыштарға тән болып келеді.Сонымен қатар, қоздырғыштың берілу механизмінің бұл фазасында қоздырғыш уақытша сақталып қана қоймай, оның келесі бір жаңа ағзаға жетіп енуі жүреді. Мысал ретінде , берілу факторы қансорғыш буынаяқтылары болып табылса, кей жағдайларда олардың қоздырғыш ағзасында тек сақталып қана қоймай, өніп-өсуі байқалуы мүмкін. Осындай жағдайлар көбіне табиғи берілу ошағы бар ауруларға тән болап келеді.
Инфекция берілу механизмінің үшінші фазасы болып қабылдағыш организмге қоздырғыштың енуі табылады. Осы процесс қоздырғышты ластанған ауамен жұту, ластанған құралдармен жанасу, ластанған тағам немесе суды ішу, қансорғыш тасымалдаушылар секілді әр түрлі факторларың қатысуымен жүзеге асып отырады.
Қарастырылып отқан инфекция берілу механизмі фазаларының бірінші және үшінші сатылары қоздырғыштың ие организміндегі тән орнымен анықталады. Сонымен қатар осы орыны арқылы жұққан организмнен қабылдаушы организмге берілу механизмін де анықтай аламыз. Антропопноз топтарында бұл эпидеиялық процесстің даму механизміне арналған тағы бір басты шарт болып табылады.
Жануарлар- инфекцияның көзі. Жануарлардан адамға жұғу шарттары.
Жануарлар, инфекция көзі ретінде эпизоотиялық процесс есебінен (белгілі бір табиғи және әлеуметтік, яғни адам құрған, жеке немесе көптеген жұқпалы жағдайлар (манифестілік және симптомсыз түрлер) түрінде пайда болатын қоздырғыш және жануарлар популяцияларының өзара іс-қимыл нәтижесі) бар. Жануарлардың кейбір паразиттері адам ағзасында қолайлы жағдай жасайды, бұл адамдар арасында аурушаңдық пен өлім-жітімге әкелуі мүмкін.
Зооноздар-жануарлар мен адамға ортақ инфекциялар. Зооноздар қоздырғыштарына арналған жануарлар организмдері табиғи тіршілік ортасы болып табылады, онда қоздырғыштар өмір сүреді, көбейеді және қоршаған ортаға бөлінеді.
1). Бактериялық зооноздар (сальмонеллез, сібір жарасы, оба, кампилобактериоз, бруцеллез, туляремия, боррелиоздар және т. б.));
2). Вирустық (құтыру, геморрагиялық қызба, аусыл және т. б.));
3). Табиғи (Крейцфельд ауруы-Якоб, скрепи және т.б.).
үй жануарларының Зооноздары (бруцеллез, сиб.жара ит.д.) - антропургиялық ошақтарды қалыптастырады. Жақындауына немесе басып кіруіне байланысты адам және үй. тірі. жабайы жануарлар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz