Герефорд сиырының жыныстық циклдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Нормативтік сілтемелер 6
Анықтамалар 7
Белгілер мен қысқартулар 8
Кіріспе 9
Негізгі бөлім
Әдеби шолу 11
Сиырларды қолдан ұрықтандыру тарихы 11
Герефорд сиырлардың жыныстық циклының сипаты 14
Герефорд сиырлардың көбею қабілеттілігіне әсер етуші факторлар 19
Зерттеу жүргізу әдістемесі мен материалдары 22
2.1"Масақпай - Инвест" ЖСШ-нің шаруашылық нысанына кысқаша 22
сипаттама

2.2"Масақпай - Инвест" ЖСШ - і ветеринарлық қызметкерлердің
және де оның материалдық-техникалық базасының мінездемесі 23
2.3 "Масақпай - Инвест " ЖСШ - нің эпизоотологиялық жағдайы 24
Өзіндік зерттеулер 25
Зерттеу әдістері мен материалдары 25
Зерттеудің нәтижесі
31

Масақпай - Инвест ЖШС экономикалық тиімділігі 48
Масақпай - Инвест ЖШС қоршаған ортаны қорғау 50
Масақпай - Инвест ЖШС бойынша еңбекті қорғау 52
Қорытындылар 55
Ұсыныстар 56
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 57

Нормативтік сілтемелер

Осы дипломдық жұмыста келесі нормативтік құжаттардың сілтемелері пайдаланылады:
ҚР.12-2000 - Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттау жүйесі. Нормативті текстті құжаттар.
МЕМ СТ 2001 - жаңалықтарды стандарттау жүйесінің кітапханалық және
баспасөздік жұмыстары. Ғылыми зерттеу жұмыстарының есептері.
Құрылысы және даярлау ережелері.
МEМСТ -7.32 - 2001 Кітaпхaнa жәнe бaспa жұмысы турaлы стaндaрттaр жүйeсі. Ғылыми-зeрттeу жұмысы eсeбі. Ғылыми жұмысты бeзeндіру құрылымы мeн eрeжeсі
ҚР СТ 27775 -2014 Ауыл шаруышылық малдарын қолдан ұрықтандыру.
Терминдер мен анықтамалар.
МЕМ СТ 16027-70 - Дюар ыдысы. Техникалық шарттары.
МEМСТ 26072-84 Aуылшaруaшылық жaнуaрлaры

Анықтамалар

Дипломдық жұмыстағы келесі ұғымдарға анықтамалар берілген:

Қолдан ұрықтандыру - күйлеген аналық малдың қынабына аталықтың ұрығын қолдан жіберу.

Жыныстық цикл - күйлеудің бір стадиясынан келесі стадиясына дейінгі аралықта малдың барлық ағзасында және жыныс органдарында болатын физиологиялық және морфологиялық өзгерістері.
Сервис кезең - сиырдың бұзаулағаннан кейінгі ұрықтандыруға дейінгі кезең.

Ұрықтану индексі - бір малды ұрықтандыруға жұмсалған ұрық көлемі.

Шырыштың ағуы - морфологиялық өзгерістер және аналық жыныс мүшелерінен шырышты шығару процесі.

Жыныстық қозу (жалпы реакция) - фолликуланың жетілу фазаларына байланысты пайда болатын қозу кезеңіндегі аналықтың мінез-құлқындағы өзгеріс.

Жыныстық күйіт - сиырдың ұрықтануға дайын кезеңі.

Овуляция (жұмыртқаның фолликуладан шығуы) - фолликулды жандандырушы (ФЖГ) және лютеиндеуші (ЛГ) жыныс гормондарының әсерінен жұмыртқалықтағы көпіршікті фолликулдың жарылып, пісіп жетілген жұмыртқа жасушасының (овоциттің) жатыр түтігіне өту процесі.

Белгілер мен қысқартулар

Бұл дипломдық жұмыста келесі белгілер мен қысқартулар пайдаланылған:
ҚР - Қазақстан Республикасы
ЖШС - Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі
%
- пайыздық өлшем
ЛГ
- лютеиндеуші гормон
ФСГ
- фолликуластимулдеуші гормон
ГнГР
- гонадотропин рилизинг гормоны
га
- гектар
°С
- цельсий градус
%
- пайыздық өлшем
км
- километр
мм
- миллиметр
Л
- литр
pH
- ертіндінің қышқылдығы
м
- метр
№
- нөмір
ғ

- ғасыр

Кіріспе

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенінің басты міндеттерінің бірі мал шаруашылығы саласын қарқындату, әсіресе етті мал бағытын дамуын жеделдету болып табылады. Етті мал шаруашылығы саласында ішкі және сыртқы нарықта үлкен сұранысқа ие ірі қара етін өндіруде ерекше орын беріледі.
Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы жануарларының санын көбейту арқылы халықтың азық-түлік қажеттіліктерін қамтамасыз ету мәселесін шешу мүмкін емес екені белгілі.Өнім өндірудің тиімділігін арттыру үшін мал өнімділігінің генетикалық әлеуетін арттыру және жемшөп базасын нығайту ғана емес, сонымен қатар жануарлардың репродуктивті функцияларын арттыру қажет. Мәселен, етті мал шаруашылығындағы басты мәселе, бұл ет пен сүт алу ғана емес, ең алдымен ұрпақ алу. Демек, етті мал шаруашылығын табысты дамытудың басты шарты жануарлардың жоғары тиімді өсімін молайту болып табылады .
Мал шаруашылығы өнімдерінің өндірісінің артуы ауыл шаруашылығы жануарларының өсімін молайтуды селекцияның ұйымдастыру деңгейіне байланысты. Қолдан ұрықтандыру кең ауқымды селекцияның негізгі құралы бола отырып, бұл көрнекті өндірушілерді барынша пайдалану арқылы малдың сапасын жақсартуды едәуір жылдамдатуға мүмкіндік береді.
А. П. Студенцовтың анықтамасы бойынша қолдан ұрықтандыру - бұл ұрықтың жыныс мүшелеріне шәуетті енгізу ғана емес, сонымен қатар түрдің өмір сүруінің биологиялық процесін қамтамасыз ету болып табылатын, күрделі гинекологиялық операция. Сондықтан қолдан ұрықтандыру жөніндегі жұмыстағы кез келген оңайлатулар аналықтардың ұрықтану нәтижелеріне кері әсер етеді[1].
Қазіргі кезеңде мал шаруашылығын дамуында ірі қара малды қолдан ұрықтандыру арқылы көбейту негізгі зоотехникалық әдісі болып табылады.
Олар:
отандық селекцияның ғана емес, сондай-ақ әлемдік генофондтың аса көрнекті өндіруші бұқаларын кеңінен пайдалану;
аналық мал басының генетикалық құндылығын арттыруға әкелетін іріктеу мен таңдау рөлін күшейту;
асыл тұқымды малдарды тиімді пайдалану;
мал тұқымын асылдандыруда жаңа тұқымдарды шығаруда (тұқым арасында туыстық шағылыстыру);
жыныс жолымен тарайтын ауруларды таратпау (профилактика
жасау);
малдың қысыр қалуын азайту;
өндірушілердің шәуетін ұзақ сақтау тиімділігіне ие [2,3].
Масақбай - Инвест ЖШС шаруашылығында етті бағыттағы герефорд тұқымын өсіруді қарқындату және жоғары сапалы өнім алу - ветеринариялық акушерлік және гинекология саласындағы мамандарының негізгі міндеттері болып саналады.
Герефорд бағыты отандық етті мал шаруашылығын қалыптастыруда ерекше орын алады. Бұл бұрыннан қалыптасқан тұқым түрі, көптеген етті бағыттағы малдарға бәсекеге қабілетті және жоғары бейімделу қасиеттері жаңа климаттық аймақтарда өсіруге және игеруге мүмкіндік береді. Бұл жануарлардың маңызы ерекше тұқым түзуші процесте жатыр [4].
Атап өтетіндей, мал шаруашылығы саласының дамуының негізгі көрсеткіштері жыл сайын жақсаруда. Мәселен, еліміздің асыл тұқымды базасын құруда үлкен талаптар қойылып,индустриялды-иновациялық бағдарламасының ең бір басты бәсекеге қабілетті және эскпортқа шығара алатын өнімдерді өңдіруге арналған жұмыстар орындалуда[5].
Дегенмен, халқымызды мал шаруашылығы өнімдерімен қамтылуына және қауіпсіздігіне қол жеткізуде тұрақты негіз қалыптасқан деуге болады. Қолдан ұрықтандырудың тиімділігін селекциялық - асылдандыру жұмыстарын жүргізу кезінде толық білікті кадрлардың болуы. Мал шаруашылығы қызметкерлері ауылшаруашылық жануарларын өсіру теориясы мен практикасы туралы білімге ие болуы керек.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Герефорд тұқымды сиырларын қолдан ұрықтандыру тиімділігін анықтау.
Дипломдық жұмысты орындаудың негізгі міндеттері:
Сиырлардың күйітің Эстрофан, Сурфагон, Е - селен препараттардың көмегімен келтіруде пайдалану
Күйіті келген малдарды қолдан ұрықтандыру
Үш айдан соң тік ішек арқылы сиырлардың буыздығын анықтау

НЕГІЗГІ БӨЛІМ 1.Әдебиетке шолу
1.1 Сиырларды қолдан ұрықтандыру тарихы
Ауыл шаруашылық жануарларын қолдан ұрықтандыруы
зоотехникалық және ветеринарлық жүйеде үлкен маңызға ие шаруашылықэкономикалық іс-шаралар болып табылады.Ұрықтандырудың алғашқы қолдану факторы ежелден басталған. Біздің дәуірімізге дейінгі 800 жыл ішінде арабтар (ассириялықтар) губканы жатырдың қынапшасына салып, табиғи жыныстық қатынастан кейін алынып, басқа биенің жатырына енгізіліп, содан кейін қалыпты ұрпақ алды деген аңыз бар. Мұндай тәсіл жақсы ұрпақ алу үшін емес, керісінше қарсыластарының биелерін жаман айғырлардан ұрығымен ұрықтандыру үшін қолданылған деген пікір бар[6]. Сол сияқты, араб шежіресінде 286 жылы Солтүстік Африкадан келген бедуин, өзінің қарсыласына тиесілі айғырдан ұрпақтар ала алмай жүрген кезде, бірге жайылып жүрген биелердің бірінің қынабына жылқы шашының байламын енгізгені, оны коитустан кейін алып тастап, биесінің қынабына енгізгені және оны жасанды түрде ұрықтандырғаны айтылған[7,8].
Жануарларды қолдан ұрықтандырудың алғашқы тәжірибесін 1763 жылы Стефан Якоби балықтарға және 1780 жылы итальяндық ғалым Лаццаро Спалланцани итке жасап, 62 күннен кейін 3 сау күшік алған [6]. Бұл зерттеулерді басқа да ғалымдар зерттеп қайталаған, бірақ практикалық әдіс ретінде ұзақ уақыт бойы қолданылмаған.
Кейін,1782 жылы Росси Спаланцанидің тәжірибесін қайталап, 4 күшік алды. Бірақ ол кезде бұл әдіс түсінікке де, тануға да, таратуға да ие болмады. Ұрықтану тек жыныстық қатынас кезінде мүмкін және тек аналық безде болады деп сенді.1712-1820 жылдары Карл Максим Бэр жасаған ұрықтандырудың дамуына қосқан үлесін бағалау мүмкін емес, бұл алғаш рет аналықтарды жасанды ұрықтандыру мүмкіндігін дәлелдеді.Ол өзінің тәжірибелерінің бірін келесі түрде сипаттады:"Грааф көпіршігінің барлық қабырғалары арқылы қарапайым көзбен көруге болатындығын түсінбестен, көпіршікті ашып, оны пышақтың ұшымен ұстап, микроскоптың астына қойдым. Фаллопиялық түтіктерден маған бұрыннан таныс ұрықты көргенде танқалдым, бұны соқыр адам да көрсе байқайтын болар еді"-,деген. Осылайша, сүтқоректілердің жасанды ұрықтандыру мүмкін еместігіне қарсылық жойылып,Спаланцанидің тәжірбиесі расталған болатын. XIX ғ. ортасында В.П.Врасский ақ балықтарды құрғақ әдіспен ұрықтандыруды ұсынды .Ал XIX ғ. соңында орыс ветеринарлық дәрігерлер мен зоотехниктер (Хелховский, Измайлов, Лидеман, Енишерлов) биелерді қолдан ұрықтандыру бойынша тәжірибелер жүргізді. Нәтижесінде ұрықтандырудан кейін алынған ұрпақтардың табиғи шағылысудан айырмашылығы жоқ екендігі дәлелденді. Алайда, бұл тәжірибелер өте аз болды. Бұл уақытта қолдан ұрықтандыруды бедеулікпен күресудің ветеринарлық әдісі ретінде қарастырылды.
1896 жылы Груздев қояндарды қолдан ұрықтандыру және ұрпақтар алу әдісін сәтті қолданды. Алайда, қолдан ұрықтандыру,. жануарларды өсірудің жаңа зоотехникалық әдісі ретінде алғаш рет Илья Иванович Иванов құрды.
Ауылшаруашылық жануарларын қолдан ұрықтандырудың негізін қалаушы - көрнекті орыс ғалымы, профессор Илья Иванович Иванов. 1899 жылы жылқыларды қолдан ұрықтандыру бойынша зерттеулерін бастады. Зерттеулер барысында қолдан ұрықтандыруды ауылшаруашылық жануарларын көбейтудің негізгі әдісі ретінде асыл тұқымды өндірушілерді ұтымды пайдалануға мүмкіндік беретінің көрді. Бұл әдіс кеңінен бедеулікті емдеу құралы ғана емес екенін дәлелдеу керек деп жазды. Оның басты міндеті уақыт пен ақшаны аз жұмсай отырып, мал тұқымын жақсарту болған.
И.И. Ивановтың тәжірибелері бойынша шәует эякулятын ұрықтандыру дозаларына бөлу,сұйылту және оны ағзадан тыс сақтау мүмкіндігі зерттелді. 1930 жылы И.И.Ивановтың басшылығымен барлық шаруашылық бойынша 100мыңнан астам жануарлар қолдан ұрықтандырылды[10].
Қолдан ұрықтандыру саласындағы ғылымның дамуында бірнеше кезеңдер мен кезеңдерді бөлуге болады.Олар:
1) 1917-1927 жылдар аралығында И. И. Иванов және оның ізбасарлары шағын масштабта қолдан ұрықтандыру бойынша зерттеулер басталған. 2) 1927-1937 жылдар аралығында қолдан ұрықтандыру пайда болған совхоздар мен колхоздардың практикасына енгізіле бастады. Елдің түрлі өңірлерінде сиырларды жаппай ұрықтандыру жүргізілді.
1938-1947 жылдар кезеңі шәуетті сақтау және тасымалдау саласындағы ізденістермен сипатталады, асыл тұқымды жануарлардың тежегіш рефлекстері зерттелді.
1948-1957 жылдар аралығында шәуетті сұйық азотта сақтау әдісі жасалды. Бұл мәселеде басымдық И. В. Смирновқа тиесілі. 1952 жылы 1 млн сиыр, 20 млн қой, 400 мың жылқы ұрықтандырылды.
1958-1967 жылдар аралығында ғалымдар мен практиктердің жұмысы қолдан ұрықтандыру, қысыр қалуы мен бедеулікпен күресу кезінде аналықтардың ұрықтануын арттыру әдістерін жасауға бағытталған[11].
Кейін,70-ші жылдардың басында француздық САНОЙ фирмасы сперманы пластикалық пайеткаларға расфасофка техникасын игерді[10].
70 жылдан астам уақытта профессор Коста табиғи ұрықтандыру кезінде жұмыртқалардың ұрықтандыру пайызын 8% - дан жасанды ұрықтандыру кезінде 25% - ға дейін арттырды[12].
Ал,1913 жылы Дж. Амантеа аталық малдан ұрық алу үшін жасанды қынап конструкциясын ұсынды.
1931 жылы Мак Кензи өзінің алғашқы заманауи қабаннан ұрық алуға арналған құрал нұсқасын ұсынды. Сол жылы Ресейде қабандар мен қошқарларға, содан кейін бұқалар мен айғырларға арналған жасанды қынап жасалды (1932).
1937 жылы сиырлар мен қашарларға ұрықтандырудың ең сенімді ректоцервикалды әдісі Дат технологиясы бойынша жасалған.
Сол сияқты, қолдан ұрықтандырудың дамуына үлкен үлес қосқан
В.К.Милованов, Д.Ф.Нейман, А.В.Квасницкий,
И.И.Соколовская,И.В.Смирнов, Г.О.Паршутин, П.Н.Снаткин, И.И.Родин, Ф.В.Ожин, В.А.Морозов және т.б. ғалымдар бар. Ғалымдардың ұжымының үлкен шығармашылық жұмысының нәтижесінде, ұрықтандырудың технологиясы, ұйымдастырылуы және техникасы жетілдірілді [10].
Қолдан ұрықтандыру - бұл биологиялық және зоотехникалық ғылымның ең үлкен ашылуы, ол бүкіл әлемнің меншігіне айналды және отандық ғалымдар мен практиктер осы салада ізашар болды.
1.2 Герефорд сиырының жыныстық циклдары.
Денедегі барлық дерлік процестер белгілі бір циклге ұшырайды: соматикалық жасушалардың бөлінуі, қартаюы және өлуі, тамақтың сіңуі, оның қорытылуы, қоректік заттардың алынуы және қалдықтардың шығарылуы, тыныс алу кезіндегі газ алмасу процестері және тағы басқалар. Атап айтқанда сиырлардың жыныстық саласы осы ережеден ерекшеленбейді, керісінше бұл жыныстық циклдің қағидаларын және аналық малдың ағзасындағы әртүрлі кезеңдеріндегі өзгерістердің көбеюінің маңызды проблемаларының бірі болып табылады[13].
Жыныстық цикл - күйлеудің бір стадиясынан келесі стадиясына дейінгі аралықта малдың барлық ағзасында және жыныс органдарында болатын физиологиялық және морфологиялық өзгерістер[14].
Жыныстық цикл туралы ілімді алғаш рет Уолтер Хипп (Heap) 1901 жылы тұжырымдады. Ол жыныстық циклдің 4 кезеңнің (фазаны) анықтаған болатын.Олар:проэструс, эструс, метэструс және диэструс.Осы бақылауларын тышқандарға жүргізіп тапқан . Әрі қарай басқа жануарларға зерттеулерін жалғастырып, олардың бейімделу кезінде жыныстық циклдің тағы бір кезеңін анэструс фазасын анықтаған[15,16]. (кесте 1)

Кесте 1 - Уолтер Хипп(1901) ұсынған жыныстық цикл

Фаза ұзақтығы
Сыртқы белгілер
Ішкі белгілер
Проэструс,дайынд ық фаза(6-12сағ)
Мазасызданады, басқа сиырларға секіреді,
қынаптың вестибуласына
қанмен қамтамасыз етулуі жоғарылайды, шырыш
Фолликулдар ұлғаяды, жатырдың жанасуға
дайындығы арттады, бастапқы
жатыр мойнының

бөлінеді, аздап қызарады,
жыныс еріндері ісінеді және
ылғалданады
ашылуы байқалады,
қынаптың шырышты
қабаты ылғалданып және қызарады

Эструс, айқын белсенділік фазасы
(12-18 сағат)
Мөңірейді,мазасызданады,ба сқа сиырлар секірген кезінде тыныш тұрады,мөлдір
созылмалы шырыш бөлінеді, өнімділік біршама төмендейді
Фолликулалар жетілген, жатырдың жанасуға дайындығы, жатыр
мойнының ашылуы, жатыр каналында
шырыштың пайда
болуы, қынапта
шырыштың жиналуы, жатыр шырышты бездерінің өсуі байқалады
Метэструс,жыныст ық күйіттен кейінгі кезең (3-4 күн.)
Жыныстық күйіт белгілері біртіндеп жоғалады, жыныс
еріндері терісі қатпарланған, сұйық шырыштың қан
бөлінеді
Овуляция, жатыр мойнының аздап
ашылуы, жатырдың
жанасуға дайындығы
төмендейді, қынапта қан шырышты секреция бөлінеді
Диэструс, салыстырмалы
тыныштық фаза
(10-14 күн.)
Жыныс жүйенің функциональдік тыныштығы
байқалады
Сары дененің циклдік үстемдігі. Жатыр бұлшық етінің
босаңсыған,мойыны жабық. Бөлінген
шырыштың көлемі
кішкентай,конститенция
сы тұтқыр. Қынаптың шырышты қабаты бозарған.
Анэструс, жыныстық
демалыстың ұзақ кезеңі
Жыныс жүйенің функциональдік тыныштығы
байқалады
Аналық бездердің қызметі әлсірейді, фолликулалардың дамуы болмайды.
Жатыр кішірейген, мойыны тығыз жабылған.
Қынап шырыш тұтқыр консистенциялы, қынабы бозарған

Ұзақ уақыт бойы ғылымда жыныстық циклды реттеу схемасы болған, оның орталық орны гипофиз делінген.Көптеген зерттеулерде сүтқоректілердегі аналық бездердің жұмысының бақылауы аденогипофизбен байланысты екені анықталған ,ол фолликулалардың өсуі мен жетілуіне, овуляцияға және сары дененің дамуына әкелетін гормондарды шығаратын байланысты екенін анықтады. Завадовский М. М. (1963) "плюс-минус өзара әрекеттесу" теориясында, жыныс бездері эстрогендердің, гестагендердің және андрогендердің қанға бөлінуі гипофиздің секреторлық белсенділігіне реттеуші әсер етуі жайлы тұжырымдаған. Алайда, болашақта оған сүйене отырып, күндізгі жарықтың өзгеруімен овуляцияны реттеу мүмкіндігі, жануарлардың кейбір түрлеріндегі овуляцияның коитусқа тәуелділігі және
т.б. сияқты факторларды түсіндіру қиындық тудырды(В. В. Елчанинов, В.Ф. Сахно, 1969) [15,16]. .
Көптеген зерттеулер жүргізгеннен кейін, Студенцов А.П. (1953) жыныстық цикл - бұл барлық ауылшаруашылық жануарларына тән биологиялық құбылыс, оның бағыты жануарлардың түрлері мен өмір сүру жағдайларына байланысты деп айтқан. Жыныстық цикл бүкіл ағзаның өмірлік белсенділігінің тән белгісі болғандықтан, барлық жыныстық процестер тұтас ағзаның қоршаған ортамен ажырамас байланыста қарастырылуы керек деді. Жыныстық рефлекстерді қамтамасыз етудегі басты рөл тек гуморальды ғана емес, сонымен қатар жүйке жүйелеріне де берілуі керек делінген. Оның анықтамасы бойынша жыныстық цикл үш сатыдан тұрады:
Қозу
Тежелу
Теңесу
Кейіннен студенттердің жыныстық циклі туралы қорытынды А.П. Студенцова (1952) В.С. Шипиловтың және оның студенттерінің көптеген жұмыстарымен расталды. [ 17].
Нежданов А. Г. (2003) көбею жүйесін П.К.Анохиннің функционалды жүйелері теориясы тұрғысынан қарастыра отырып, жануарларда қалыпты жыныстық циклдің негізі фолликулогенез және овуляциямен, сары дененің дамуымен байланысты гипоталамус - гипофиз - аналық бездердің функционалды қызметіндегі мезгіл-мезгіл өзгеретін циклдік өзгерістер болатындығын көрсетеді. Сонымен қатар, жатырда циклдік өзгерістер, дененің басқа жүйелерінің жұмысында және жануарлардың мінез-құлқында әртүрлі физиологиялық өзгерістер байқалады. Жануарлардың қалыпты жыныстық циклдік әрекетін жүзеге асыру, автордың пікірінше, көбею процесін бақылайтын негізгі реттеуші жүйелердің функционалды белсенділігінің синхрондылығына: орталық жүйке жүйесі гипоталамус, гипофиз, аналық без, жатыр, сондай-ақ эндокриндік бездер (қалқанша, эпифиз және т.б.) ықпал етеді. Автор сонымен қатар клиникалық жыныстық цикл аналықтың уақтылы ұрықтандыруына бағытталған мінез-құлық
реакциясы екенін айтады. [18]
Манухин И. Б., Тумилович Л. Г., Геворкян М. А. (2010), ФСГ (фоллитропин) фолликулалардың өсуін және ароматаздардың синтезін бақылайды; фолликулаларда гранулоза жасушаларының көбеюін тудырады; активин, ингибин, ИФР секрециясын ынталандырады. ЛГ (лютропин) фолликулдардың дене жасушаларында андрогендердің, басым фолликуладағы эстрадиолдың, аналық бездің сары денесіндегі прогестеронның синтезін бақылайды; ФСГ-мен бірге овуляцияға және гранулоза жасушаларының лютеинизациясына ықпал етеді (аналық безде сары дененің пайда болуын қалыптастырады).
Өз кезегінде, гипофиздің гонадотропты функциясын бақылауды гонадтар өздері шығаратын жыныстық гормондар арқылы және организмдегі гомеостазды қолдайтын барлық ішкі органдар мен жүйелердің функцияларын үйлестіретін, гипоталамус арқылы жүзеге асырады.
Нейрогормонның әсеріне жауап ретінде аденогипофиз серкецииюсын ЛГ арттырады, нәтижесінде фолликуланың пісіп жетілуі және олардың дәнекер тіндік қабығындағы пролиферативті процестерді белсендіру және андрогендер мен простагландиндер (Pgf2a және PGE2) синтезі, сондай-ақ жыныстық жасушаның жетілуі арқылы овуляция болады[19].
Нежданов А.Г., Соловьев Н. А. (1988),жыныстық циклдің қозу сатысының құбылыстарын қалыптастырудың міндетті шарты белгілі бір эстроген - прогестерон және андроген-прогестерон қатынасы болып табылады. Ғалымдар жыныстық цикл кезінде қандағы жыныстық стероидтердің динамикасын талдағаннан кейін, андрогендер мен эстрогендердің қандағы деңгейінің жоғарылауы қозу сатысының және оның құбылыстарының пайда болуына, сары дененің дамуының үшінші сатысы мен прогестерон деңгейінің төмендеуі аясында фолликулалардың өсуінің екінші толқынында ғана себеп болатындығын көрсетті. Бұл жағдайда эстроген концентрациясының шыңы эструс пен жыныстық қозуды, тестостерон - жыныстық күйлеу тудырады[20].
Сонымен, жыныстық цикл - бұл күрделі нейрогуморальды процесс, онда жануарлар денесінің барлық жүйелері және негізінен жыныс мүшелерінде бірқатар морфологиялық және физиологиялық өзгерістер болады. Жыныстық цикл кезең-кезеңмен жүреді, оның қарқындылығы мен көрінісі негізінен жүйке және гуморальды жүйенің функционалды жағдайына, сондай-ақ , азықтандыруға , ұстау , жыл мезгілі , жарық дәрежесі, температура сияқты факторларға байланысты.
Сиырдың жыныс циклдары. Сиырдың жыныс циклдарының ұзақтығы 18 - 22 тәулік, орташа 21 тәулік. Олар полициклді жануарларға жатады; дұрыс тамақтандыру, ұстау және пайдалану кезінде жыныстық циклдер жыл бойы қайталанады, бірақ көктемде қозу кезеңі айқын болады. Төлдегеннен кейін қозу кезеңі 18 - 25 күннен кейін көрінеді.
, Сиырларда 3-5 күнге, жазда орта есеппен 98 сағат, ал қыста -- 84 сағатқа созылатын қозу сатысында аналық безінде фолликулалардың белсенді өсуі және пісіп-жетілуі жүзеге асады. Осы сатының негізгі ерекшелігі пролиферативті үрдістердің жыныстықтан және ағзаның басқа жүйелерінен басым түсуі. Тежелу сатысында (5 - 6 күн) жыныстық қозу мен шырынның бөліну белгілерінің бәсеңдеуі, уақытша эндокриндік бездің - сары дененің пайда болуы жүзеге асады. Бұл сатының ерекшелігі инволюция (қозу сатысында жүзеге асатын морфологиялық және физиологиялық процестердің қайта дамуы) үрдісінің басым түсуі болып табылады. Теңдестіру сатысы 1012 күнге созылады, жыныстық цикл феномендерінің болмауымен, баламалы пролиферативтік және дегенерациялық үрдістермен, фолликулалардың өсуімен және қызметтік белсенді сары дененің болуымен сипатталады[20].
Қозу кезеңінің өзі төрт феноменді қамтиды:
шырыштың ағуы
жалпы козу
жыныстық күйіт
овуляция
Шырыштың ағуы - морфологиялық өзгерістер және аналық жыныс мүшелерінен шырышты шығару процесі. Оған сыртқы жыныс мүшелерін, қынапты, жатыр мойнын тексеру, жыныс мүшелерінен бөлінетін шырышты зерттеу, клиникалық және зертханалық әдістер арқылы диагноз қойылады. Эструс айқын полиферативті процестермен сипатталады. Жыныс мүшелерінің қатты гиперемиясы, шырышты қабықтың ісінуі және вестибуланың, жатыр мойнының және түтіктердің бездерінің жұмысының жоғарылауы байқалады[22].
Жатыр мойынының қуысы ашылып, жыныс органдарынан шырыш ағады. Күйіті енді ғана басталғанда шырыш мөп-мөлдір, ортасында ол созылмалы болады,ал күйіттін соңында шырыш қоюланып, түсі бұлдырланады. Шырыштың ағуы 2-6 тәулікке созылады[14].
Жыныстық қозу (жалпы реакция) - фолликуланың жетілу фазаларына байланысты пайда болатын қозу кезеңіндегі аналықтың мінез-құлқындағы өзгерісі. Жыныстық қозу эструстың басталуынан кешірек пайда болады және дененің мазасыздық, тамақтанудан бас тарту, сондай-ақ сүт өнімділігінің төмендеуі, сүт сапасының өзгеруі және басқа да белгілер түріндегі жалпы реакциясы арқылы көрінеді[22].
Жыныстық күйіт - сиырдың ұрықтануға дайын кезеңі. Өзіне басқа аталық малдар секіргенде тыныш тұрады. Жыныстық күйіт таң уақытында басталып, 12-18 сағат аралығында созылуы мүмкін. Сиырлар мен қашарларда жыныстық күйіт 10-23 сағатқа, кейде 13-17 сағатқа, орта есеппен 16 сағатқа дейін созылу мүмкін. Қыста жазғыға қарағанда күйіт біршама қысқа(В. В. Храмцов, И. Н. Шевякова), орта есеппен 13,8-14,8 сағатқа созылады (В. С. Шипилов). Емізілетін етті бағыттағы сиырларында жыныстық күйіт қысқа болады. Абердин және герефорд тұқымында бұл орташа есеппен 12-14 сағатты құрайды. Қора жайларында герефорд сиырларының 75% - ында күйіт 7-10 сағатқа созылады. Сиырларда овуляция күйіт аяқталғаннан кейін 10-15 сағаттан кейін (күйіт басталғаннан бастап 28 сағаттан кейін), көп жағдайда (85,2 %) кешкі-түнгі уақытта (В.С. Шипилов, В. В. Храмцов) жүреді [10,13].
Овуляция (жұмыртқаның фолликуладан шығуы) - күйіт басталғаннан кейін орта есеппен 24 сағаттан кейін пайда болады. Овуляция уақыты сиырдың физиологиялық жағдайына, азықтандыру шарттарына және пайдалану қарқындылығына байланысты[23].
Овуляция фолликуланың консистенциясын өзгерту арқылы аналық бездерді жүйелі ректалды зерттеу арқылы жүзеге асырылады. Жыныстық күйіт басында ол серпімді консистенцияға ие, өзгермелі, овуляциядан бірнеше сағат бұрын фолликул 2-2,5 см артып жетеді. Овуляциядан кейін, сол жерде тереңдік пайда болып, 6-8-тан сағаттан кейін қан ұйындысымен толтырылады [22].
Жыныстық цикл синхронды немесе асинхронды; ырғақты немесе ырғақсыз, жарамды немесе жарамсыз; толық және толық емес болып өтеді. Синхронды жыныстық циклдің барлық феномендері белгілі бір уақыт аралықтарында көрінеді, қозу сатысы тез қалыптасып өте айқын білінеді.
Асинхрондық жыныстық циклдің феномендері бір-біріне ілеспей, әр кезде көрініп, басылып жатады. Қозу сатысының қалыптасуы 4 - 5 тәулікке дейін созылады. Н.И.Полянцевтің мәліметі бойынша 25 пайыз сиырларда жыныстық цикл синхронды өтсе, 75 пайызында асинхронды өтеді.
Ырғақты жыныстық циклдің қайталану мерзімі бірдей, мысалға әрбір 21 тәулік сайын қайталанып отырады. Ырғақсыз жыныстық циклдің қайталануы әрқалай, кейде 21 күннен кейін болса, енді бірде 45 - 60 күнге дейін малда жыныстық циклдің белгілері білінбейді.
Жарамды жыныстық цикл деп барлық қозу сатысының барлық феномендері дерлік байқалған циклді айтады. Жарамсыз жыныстық циклде бір немесе бірнеше феномендер көрінбей қалады. Мысалға: жалпы реакция феномені болмай қалады, оны ареактивтік жыныстық цикл деп атайды; күйлеу феномені жоқ болса, алибидтік жыныстық цикл; шылым ағу феномені жоқ болса, анэстралдік жыныстық цикл; овуляция феномені жоқ болса, ановуляторлық жыныстық цикл деп аталады. Жарамсыз жыныстық циклдің қайсысында болмасын малды шағылыстырғаннан, қашырғаннан ол тоқтамайды, ұрықтанбайды [22].
Егер жыныстық циклде барлық кезеңдер пайда болса, онда мұндай цикл толық деп аталады. Ал жыныстық циклде бір немесе одан да көп кезеңдер болмаса, онда мұндай жыныстық цикл толық емес деп аталады (А.П. Студенцов және басқалар 1999; В. С. Шипилов, 1977).
Толық емес жыныстық циклдердің келесі түрлері бар:
Ареактивті - жыныстық қозу құбылысының болмауы.
Анэстраль - эструс құбылысының болмауы.
Алибидті - жыныстық қүйіт құбылысының болмауы.
Ановуляторлы - овуляция феноменінің болмауы.
Жыныстық цикл сиырдың жыныстық жетілу кезеңінен басталады және өмір бойы, дененің репродуктивті функциясының жойылуымен сипатталатын климактериялық кезеңге дейін созылады. Есте сақтайтын жайт жыныстық цикл ,физиологиялық жетілуден бірінші басталады. Осылайша, сиырлар 6-9 айда өсіруге дайын болады, бірақ осы жаста ұрықтандыру жануардың дамымауына, әлсіз және аз өміршең ұрпақтардың пайда болуына әкеледі және патологиялық туылу қаупін арттырады. Сиырларды алғашқы ұрықтандыру жануардың жалпы конституциясына назар аудара отырып, 1316 ай жасында жүзеге асырылады. Мамандардың пікірінше, алғашқы ұрықтандыру кезінде сиыр белгілі бір тұқымға тән ересек жануар массасының кем дегенде 70% жетуі керек[23].
1.3. Герефорд сиырлардың көбею қабілетіне әсер етуші факторлар Герефорд сиырлардың көбею қабілетінің функциясының факторлары туралы айта отырып, біз қоршаған ортаның белгілі бір әсері туралы емес, оның ағзаға тигізетін қарқындылығы туралы айтуға болады. Физиологиялық мүмкіндіктерден тыс жануарлардың денесіне осы әсердің қарқындылығын бақылау өте маңызды, сонымен қатар қоршаған ортаның көптеген факторлардың қайсысы жыныстық аппаратқа тікелей немесе жанама түрде теріс әсер ететінін, оның функционалды белсенділігін бұзатын немесе тоқтататындығын анықтау өте маңызды, өткені бұл бедеулікке, түсік түсіруге, репродуктивті жүйенің ауруларының пайда болуына,ұрықтандырудың және өнім өндірісінің төмендеуіне әкеледі.(Миролюбов М. Г. және т. б., 1998) [24].
Етті мал шаруашылығында өнім өндірісінің тиімділігі табынның көбею деңгейімен және жаңа туылған малдардың сақталуымен анықталады. Әр табында жыл сайын өміршең бұзау алу үшін жануарлардың көбею функциясының қарқындылығын арттыруға негізделген нақты орындалатын көбею жоспары жасалады. Бұл етті мал басының өсуінің, сиыр еті өндірісін ұлғайтудың және оның өзіндік құнын төмендетудің басты іс-шарасы болып табылады[25]. Шаруашылықтың одан әрі дамуы айтарлықтай деңгейде көбею технологиясының жетілмегендігімен және оның экономикалық тиімділігінің төмендігімен қамтамасыз етіледі. Табынның өсімін молайтуды ұйымдастырудың қазіргі нысандары етті мал шаруашылығы технологияларының талаптарына жауап бермейді. Соңғы уақытқа дейін ет тұқымдарының сиырларының физиологиялық жетілуінің оңтайлы уақыты,бұзаулағаннан кейін және жыныстық күйіт кезінде сиырларды ұрықтандырудың параметрлері анықталған жоқ, жыныстық функцияны ынталандырудың және етті бағыттағы сиырлардың бұзаулағаннан кейінгі асқынулардың алдын-алудың тиімді және жетілдірілген схемалары жоқ
[26,27].
Сол себепті азықтандыру мен ұстауды жақсартып, ветеринарлық шараларды жүйелі түрде жүргізу негізінде жануарлардың өнімділігін арттыру арқылы мал шаруашылығы өнімдерін өндіру шығындарын азайту керек .
Ол үшін келесі ұйымдастырушылық, зоотехникалық және ветеринарлық талаптарды орындау қажет: 1) толыққанды рационды құру;
жануарларды қолайлы зоогигиеналық жағдайда ұстау және қатаң зоотехникалық есеп жүргізу;
жас төлдерді өсіру мақсаттағы технологиясын сақтау;
сиырларды күйітке келу уақытын анықтау жөніндегі жұмысты ұйымдастыру және оларды уақтылы ұрықтандыру;
төлдегеннен кейін сиырлардың гинекологиялық ауруларының алдын алу,емдеу және емделуге келмейтін қысыр сиырларды жарамсыз қылып шығару;
жануарлардың жыныстық қызметін ынталандыру үшін табиғи әдістерді, гормоналды ,витаминді және минералды препараттарды қолдану болып табылады[25].
Осыған орай, көбею қабілетіне әсер етуші факторлар: азықтың , минералдардың және дәрумендердің әсерін қарастыруға болады.
Сиырлар мен қашарлардың көбею қабілетіне, табынның жағдайына әсер ететін негізгі факторлардың бірі азықтандыру. Жылдың барлық мезгілінде жануарлардың рационы қалыпты және толық болуы керек. Бұл аурулардың алдын алудың және сау, өміршең ұрпақ алудың шешуші шарттарының бірі. Жеткілікті және толық тамақтану организмдегі қалыпты метаболизмді және жоғары физиологиялық деңгейде жыныстық функцияның көрінісін қамтамасыз етеді. Азықтың жетіспеушілігімен, дұрыс тамақтанбауымен, көбінесе ақуыз минералды-витаминінің жетіспеушілігімен, әсіресе қора кезеңінің соңында жануарлардың репродуктивті қабілеті бұзылады. Сол сияқты метаболикалық бұзылыстарды тудырады, нәтижесінде жыныстық циклдің кешігуі мен жеткіліксіздігін тудыратын жыныс мүшелеріндегі өзгерістер пайда болады
П.Д. Пшеничный (1952) өмірдің алғашқы кезеңдерінен бастап толық тамақтанудың маңыздылығын атап өтеді, өйткені жасына қарай жануардың денесінде ақуыз түзілу кезінде жемшөп ақуызын қолдану коэффициенті 1012 айлық жасында 48%-дан 18 айлық жасында 26%-ға дейін төмендейді, ал өсу энергиясы жасына қарай жоғалады. Осы автормен бірге А. П. Дмитроченко (1964) толық тамақтандыру ауылшаруашылық жануарларының жеке өнімділігін арттырудың қажетті шарты болып табылады, ал соңғысы мал шаруашылығының зоотехникалық және экономикалық тиімділігін анықтайды. Жануар жемді қаншалықты көп жесе, соғұрлым оларды өнімді қалыптастыру үшін қолданылады. Рацонның дұрыс болмауы метаболизмнің жалпы және нақты өзгеруіне, иммунитеттің , өнімділіктің төмендеуіне әкелуі мүмкін. Жануарларға ең алдымен энергия көзі ретінде органикалық заттар қажет. Оның құрамында ақуыз,амин қышқылдары, көмірсулар, майлар және кейбір май қышқылдары, витаминдер, басқа да биологиялық белсенді заттар, сондай - ақ минералды макро-және микроэлементтер болуы керек.Осыған ұқсас пікірді W. W. Warnev, J. D. Kemp, N. W. Bredlev (1960) ұстанады[28].
Көбею жүйесінде ерекше орын алатын тамақтанудың маңызды элементі энергия болып табылады, оның көзі барлық органикалық заттар болып табылады. Рационының энергетикалық құндылығының жетіспеушілігінде аналық бездердің гипофункциясына байланысты ұрықтандыруды күрт төмендетеді. Сол сияқты рацион құрамында ақуыздың жетіспеушілігі жыныстық күйіт, эструс пен овуляцияның нашар көрінуіне, ұрықтандыру қиынға соғады, дамымаған ұрпақ туына әкеледі. Азықта 100110 г сіңірілетін ақуыз болуы керек. Ақуыз керісінше артық болған жағдайда іріңді вагинит, жыныстық циклдердің бұзылуы әкеліп соғады.Көбеюдің жоғары көрсеткіштерін қамтамасыз ету үшін сиырлар әр 100 г сіңірілетін ақуызға есептегенде 80-120 г қант алуы керек. Қант-ақуыз қатынасының жоғарылауы және оның төмендеуі бірнеше ұрықтандырылмаған ұрықтандыруды тудырады және қызмет көрсету кезеңінің ұзаруына әкеледі. Рационның тиімділігін бағалау кезінде оның минералды заттармен қамтамасыз етілуін де ескерген жөн[29].
Жануарлардың денесінде 80-нен астам әртүрлі концентрациялдағы химиялық элементтер бай. Организмнің өмірлік процестерінде маңызды рөлді: темір (Fe), мыс (Cu), мырыш (Zn), йод (I), марганец (Mn), кобальт (Co), селен (Se), кальций (Са), фософор (Р), натрий (Na)сияқты макро және микроэлементтер атқарады. Олар дененің барлық тіндерінде, ал көп мөлшерде бауыр, көкбауыр, сүйектер, бүйректер, тері және т. б. орналасады [30].
Кальцийдің жетіспеушілігі (гипокальциемия, парез) жатырдың инволюциясының баяулауына, дистонияға және жатырдың түсуіне, сондайақ шуудың түспеуіне себеп болады. Кальцийдің артық болып, фосфор, магний, мырыш және мыстың жетіспеушілігі аясында (осы элементтер мен кальций арасындағы антагонизмге байланысты) репродуктивті функцияның бұзылуына әкеледі
Сиырларды фосформен қанағаттанарлықсыз қамтамасыз ету кезінде қандағы каротин мен А дәруменінің төмендеуіне, аналық бездердің функционалды белсенділігінің төмендеуіне, жыныстық циклдің бұзылуына және сиырлардың ұрықтануының төмендеуіне байланысты көбею қабілетінің ұзақ мерзімді бұзылуына әкеледі. Сиырлардың рационындағы кальций мен фосфордың ең қолайлы қатынасы 1,5 - 2:1 болып саналады. Бұл арақатынастың бұзылуымен жануарлардың ұрықтануының төмендеуі байқалады.
Магний жетіспеушілігі кезінде бұзаулағаннан кейін ұрықтандырудың төмендеуіне, түсік түсуіне, іріңді эндометриттің пайда болуына ,өлі немесе әлсіз бұзаулардың пайда болуына әкеледі.
Рационда микроэлементтер көрсеткіштері бойынша мұқият бақылау керек. Кобальт жетіспеушілігімен сиырларда эструс кешіктіріледі, ұрықтандыру төмендейді, түсік түсіру,шуу түспеуі, ұрықтың дамымауы және өмірге қабілетсіз ұрпақтардың туылуы байқалады.
Мыс қан түзілуін және антиденелердің пайда болуын ынталандырады, бұл сиыр мен бұзаудың иммундық жүйесі үшін маңызды.Мыс көбею мүшелерінің тіндерінде, жүйке жүйесінде,фосфолипидтердің биосинтезінде және тамырлардың серпімді тінінің қалыптасуында алмасу процестерінің оңтайлы деңгейі мен сәйкестігін сақтауға қатысады[31].
Сиырлардағы репродуктивті функцияның елеулі бұзылуы марганецтің жетіспеушілігімен көрінеді.Марганец жануарлардың репродуктивті қызметін реттейді. Оның жетіспеушілігімен фолликулалар мен жұмыртқалардың жетілу процестері бұзылады, овуляция кешіктіріледі, ұрықтандыру тиімділігі төмендейді, түсік түсіру саны артады және т. б.
Йодтың жетіспеушілігі өнімділіктің төмендеуіне, шуудың түспеуіне, өміршең емес бұзаулардың туылуына (зобпен) себеп болады. Сиырларда ановуляциялық циклдар, күйіттің тыныштануы, эмбриональды өлім жиі тіркеледі[32].
Мырыш ұрықтың қалыптасуына қатысады. Бұл элементтің жетіспеушілігіне байланысты буаз ұзақтығы артады, бұзаулағаннан кейін алғашқы эструс пен жыныстық күйіт кешігуі байқалады, период - сервис кезеңі едәуір ұзартылады, сиырларға мастит және аяқ-қол аурулары диагноз қойылады[33].
Сол сияқты, А, Д және Е дәрумендері көбею функциясы үшін үлкен маңызға ие. А витаминінің жетіспеушілігі бузаулағаннан кейінгі асқынуларды, жатырдың шырышты қабығының бұзылуын тудырады, осының кесірінен эструстың ұзаққа созылуына, жануарлардың ұрықтануының төмендеуіне, эмбриондардың өліміне, түсік түсіруге, бузаулардың өлі не болмаса ақау болып тууына, шуудың түспеуіне әкеледі. А дәрумені жетіспеушілігі жыныстық гормондардың синтезін басу арқылы репродуктивті функцияға тікелей әсер етуі мүмкін. Д витаминінің жетіспеушілігі бұзаулағаннан кейін жыныс мүшелерінің қалпына келуінің кешеуілдеуін, аналық бездердің өзгеруін, сервис периодты ұзартуын тудырады . Е дәрумені каротинді тотығудан сақтайды және эмбрионның қалыпты имплантациясы мен дамуын қамтамасыз етеді. Бұл витамин селенмен бірге сиырлардың ұрықтануын 25% немесе одан да көп арттырады. Е-витамин тапшылығы, әдетте, эмбриондардың өлімімен, бұлшықет дистрофиясымен бірге жүреді
Дайындалған жемшөптің сапасын жүйелі түрде бақылау, азық рационына жетіспейтін қоректік заттарды уақтылы енгізу, азықтандыру сапасын арттыруға және осы негізде сиырлардың көбею қабілетің қалыпқа келтіруге ықпал етеді.

2 Зерттеу жүргізу әдістемесі мен материалдары
2.1 Масақпай - Инвест ЖСШ-нің шаруашылық жағдайы мен жалпы сипаттамасы
Масақпай - Инвест ЖШС 2018 жылы құрылған. Павлолар облысы Ақтоғай ауданы Жалаулы ауылдық округінің Шолақсор ауылында Целинная 15 көшесінде орналасқан. Аудан орталығы - Ақтоғай ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 155 км-дей жерде.
Етті бағыттағы асыл тұқымды Герефорд - ірі қара мал шаруашылығы. Шаруашылық мүшелері - 10 адам. Жер көлемі - 33700 га, жайылымдық - 30026 га, шабындық - 2823 га.Шаруашылықта база, екі вет.пункт, профилакторий бөлмесі, изолятор және вет.аптека салынған. 3000 басқа арналған шаруашылық кешені.
Кесте 2 - Шаруа қожалық жағдайындағы мал саны
Мал саны

Жылдық көрсеткіштер

2019жыл
2020жыл
2021жыл
Ірі қара мал
2865
3250
3500
Ұсақ қара мал
625
700
900
Жылқы
4750
5000
5100

Мал қораларының микроклиматы зоогигиеналық талаптарға сай. Базаның биіктігі - 4 м, ұзындығы - 60м. Малдар шарушылықтан мамыр айынан қарашаға дейін жаздық жайылымға шығарылады. Жаздық жайылымға шығарар алдында малдарды бөледі. Жазғы жайылымдары 50 км қашықтықта орналасқан.
Шаруашылықта мал басын топтастыру жүйесі базаларға сәйкес орнатылған.
Мал басы азықпен қамтамасыз етіліп, жем шөпке қоспа ретіңде берген витаминдерді Павлодар қаласынан алдыртып отырады. Жем шөп сақтайтын қоймада әкелінген шөпті ұсақтап кесіп, оған ПРЕМИКС, минералды қоспалар мен витаминдер қосылып береді. Барлық мал санын күніне 3 рет азықтандыру жұмысы жүргізіледі.
Малды суаттандыру мәселесі жыл мерзіміне қарай бөлінеді: қыс уақытында - қолымен немесе науалардан, ал жазғы жайылым кезінде - жергілікті өзен көлдерден жүргізіледі. Судың санитарлық сапасы тексерілмейді.
Ақтоғай ауданы аумағында қан сорғыш жәндіктердің: маса, сона, шіркей, құмыты, кене, шыбын өкілдері кеңінен тараған. Ауру қоздырушысын таратуда аталған өкілдердің індет бұғауының екінші буынында қатысуы әбден мүмкін.
Климаты қоңыржай, шұғыл континентті. Қаңтар айындағы орташа температура −17° - 18°С, шілде айында + 20° + 21°С. Атмосфералық жауын шашынның жылдық мөлшері -- 250 - 300 мм.
Мал қиын зарарсыздау шаруашылықта үлкен мәселеге айналған. Қи тек көктем жаз айларында ғана сыртқа шығарылады. Күзде егің жыналған соң мал қиы егін жерлерге шығарылады. Ветеринариялық - санитариялық бақылаудың нәтижесінде мал қиы мүлдем залалсыздандырылмайды.
Шаруашылық етті бағыттағы болғандықтан, сатып алушылар көп келіп жүреді. Жарамсызданған, яғни өлген малдарды сойыс пунктында жарып сойып, хаттама толтырып, малды жоятын жерге (скотамогильник) жіберіледі.
2.2 "Масақпай - Инвест" ЖСШ-і ветеринарлық қызметкерлердің және
де оның материалдық-техникалық базасының мінездемесі
2021 жыл бойынша жұмысшылардың орташа саны 10 адам құрайды.
Кешеннің ветеринарлық қызметшілерінің штаты 3 жұмысшыдан құралады.
Шаруашылық барлық ветеринарлық бөлмелермен, құралжабдықтармен, арнайы жұмыс киімімен, биопрепараттармен, дәрідәрмектермен жабдықталған. Барлық мәселерді ұйымдастыруымен бас ветеринарлық дәрігер айналысады.
Жыл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.