Арап Егеубаевтің Құтты білік талдауы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық институты

СӨЖ

Тақырып: А. Егеубаевтың "Құтты білік" дастаны талдау еңбегі

Орындаған: Маңғыбаева Н.
Тобы:ҚБ-21
Тексерген: Рахметова Б. А

2024-2025
Жоспар
1. Кіріспе
2. Құтты білік дастаны мен авторы
3. Арап Егеубаевтің Құтты білік талдауы
4. Дастанның негізгі идеялары мен тақырыптары
5. Құтты білік дастанының қазіргі қоғамға әсері
6. Қорытынды

Түркі халықтарының рухани қазынасы ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, мәдениет пен әдебиет әлеміне баға жетпес мұра қалдырды. Солардың бірі - Жүсіп Баласағұнның XI ғасырда жазған ұлы шығармасы "Құтты білік". Бұл шығарма философиялық-дидактикалық мазмұндағы еңбек ретінде бүкіл түркі әлемі мен адамзат өркениеті үшін құнды. Дастан билеушілерге, қоғамға, қарапайым адамдарға бағытталған парасаттылық пен әділеттің әмбебап қағидаларын ұсынады. Оның мазмұны тек саяси және әлеуметтік философия тұрғысынан ғана емес, сонымен қатар этика, білім, мораль және рухани өмірдің біртұтас моделі ретінде терең мағынаға ие.

Бұл шығарманың қазақ әдебиеті мен мәдениетіндегі рөлі орасан зор. Жүсіп Баласағұнның ойлары бүгінгі заманның да басты мәселелерін қозғап, өзектілігін жоғалтпаған. Осы тұрғыдан алғанда, Арап Егеубаевтың бұл дастанға жасаған талдауы қазақ әдебиеттануында ғана емес, түркі халықтарының бірегей тарихи және мәдени құндылықтарын зерттеуде маңызды орын алады. Егеубаев "Құтты білік" шығармасын жан-жақты қарастырып, оның тек әдеби емес, рухани-философиялық маңызын аша білді.

Бұл жұмыста А. Егеубаевтың "Құтты білік" дастанына жасаған терең талдауының негізгі бағыттары мен нәтижелері қарастырылады. Оның зерттеулеріндегі тарихи, әдеби, философиялық және мәдени аспектілер кеңінен ашылады.

Негізгі бөлім

1."Құтты білік" дастанының мазмұны мен құрылымы

Жүсіп Баласағұнның "Құтты білік" дастаны - түркі халықтарының рухани мұрасына айналған, қоғамды басқару мен адамның өмірлік философиясын сипаттайтын ортағасырлық шығарма. Бұл туынды мазмұндық тереңдігі мен композициялық шеберлігі арқылы ерекше орын алады. Оның басты мақсаты - мемлекетті басқарудың, әділетті қоғам құрудың, білім мен ақылдың құндылығын ашу.

Мазмұны

Шығарманың мазмұны негізінен төрт негізгі кейіпкердің арасындағы диалогтарға негізделген. Әр кейіпкер белгілі бір адамгершілік құндылықты бейнелейді:
1. Күнтуды (Әділет) - ел басқару мен әділеттіліктің символы. Ол мемлекеттің негізі әділдікке сүйенуі керек екенін көрсетеді. Күнтудының образы билеушіге тән қасиеттерді бейнелейді.
2. Айтолды (Бақыт) - материалдық игілік пен байлықтың бейнесі. Ол қоғамдағы тұрақтылық пен әл-ауқатқа жетудің жолдарын баяндайды.
3. Оғдүрміш (Ақыл) - парасат пен білімнің бейнесі. Ол білім мен ақылдың адамның және қоғамның дамуындағы рөлін түсіндіреді.
4. Одғұрмыш (Қанағат) - қанағат пен рухани байлықтың символы. Оның сөздері адам өмірінің мәні мен құндылығын рухани тұрғыдан қарастыруға негізделеді.

Бұл төрт кейіпкердің диалогтары арқылы шығармада келесі негізгі тақырыптар ашылады:
:: Әділетті басқару жүйесінің қағидалары.
:: Білімнің қоғамды дамытудағы рөлі.
:: Адам өміріндегі байлық пен қанағаттың тепе-теңдігі.
:: Ақыл мен парасаттылықтың адам мінез-құлқына әсері.

Шығарманың мазмұны тек жеке тұлғаның емес, бүкіл қоғамның үйлесімді дамуына бағытталған. Әр кейіпкердің пікірі белгілі бір өмірлік қағиданы насихаттайды және оқырманды терең ойға жетелейді.

Құрылымы

"Құтты білік" дастаны композициялық тұрғыдан жүйелі және логикалық құрылымға ие. Оның құрылымы мынадай бөліктерден тұрады:
1. Кіріспе
Кіріспе бөлімде Жүсіп Баласағұн шығарманы жазудағы мақсатын түсіндіреді. Ол дастанды мемлекет басқару, әділеттілік пен білімге негізделген қоғам құру жолдарын көрсету үшін жазғанын атап өтеді. Сонымен қатар, бұл бөлімде Аллаға мадақ, Пайғамбарға салауат айтылады және шығарманы сол кездегі билеушіге арнайды.
2. Негізгі бөлім
Негізгі бөлім төрт кейіпкердің арасындағы диалогтардан тұрады. Әр кейіпкер белгілі бір өмірлік қағиданы ұсынады:

:: Күнтудының әділет туралы ойлары: Мемлекеттің мықты болуы әділеттілікке байланысты екенін түсіндіреді.
:: Айтолдының бақытқа жету туралы әңгімелері: Бақытқа жетудің жолы материалдық игіліктер мен қоғамдық тұрақтылықта екенін баяндайды.
:: Оғдүрміштің білімнің маңыздылығы туралы көзқарастары: Ақыл мен білімнің билік пен байлықтан жоғары екенін көрсетеді.
:: Одғұрмыштың қанағат пен рухани құндылықтар туралы ойлары: Қанағаттың адам өміріндегі орнын сипаттайды, рухани байлықтың мәнін ашады.

Әр кейіпкер өз қағидаларын түсіндіріп, оқырманға өмірлік ақыл-кеңестер береді. Бұл бөлімде адамның жеке тұлға ретінде дамуы мен қоғамдағы орны арасындағы байланыс жан-жақты ашылған.
3. Қорытынды бөлім
Қорытындыда автор шығарманың негізгі ойларын жинақтайды. Ол әділет, білім, қанағат және бақыт ұғымдарының өзара үйлесіміне негізделген қоғамды дамытуға шақырады. Сонымен қатар, өмірдің өткіншілігі мен рухани құндылықтардың мәңгілік екендігін еске салады.

Шығарманың ерекшеліктері

:: Құрылымдық жүйелілік: "Құтты білік" логикалық ретпен құрылған және әр бөлім белгілі бір тақырыпқа арналады.
:: Диалог формасы: Кейіпкерлер арасындағы пікірталас арқылы негізгі идеялар ашылады, бұл оқырманды ойландыратын тәсіл.
:: Түркі мәдениетінің көрінісі: Шығармада түркі халықтарының ұлттық дүниетанымы, салт-дәстүрлері мен құндылықтары бейнеленген.
:: Әмбебап идеялар: Шығарманың мазмұны кез келген дәуір мен қоғамға қатысты өзектілігін жоғалтпайды.

Қорытындысында, "Құтты білік" мазмұны мен құрылымы жағынан тек философиялық еңбек қана емес, сонымен қатар өмірлік бағыт-бағдар беретін құнды туынды. Оның мазмұны қоғамның дамуына қажетті негізгі құндылықтарды қамтиды, ал құрылымы шығарманың идеяларын жүйелі түрде жеткізуге мүмкіндік береді. Жүсіп Баласағұн ұсынған әділеттілік, білім, ақыл және қанағат ұғымдары кез келген адамның рухани және әлеуметтік өмірін байытуға арналған.

2. А. Егеубаевтың зерттеуі: "Құтты білік" идеяларының жаңғырығы

Арап Егеубаев "Құтты білік" шығармасын зерттеуде оның тарихи, мәдени және философиялық астарларын тереңірек қарастыруға басымдық берді. Оның еңбегіндегі негізгі аспектілер мыналар:
1. Шығарманың тарихи контексті:
А. Егеубаев шығарманың жазылған тарихи кезеңін, оның ортағасырлық түркі қоғамындағы рөлін және заманына сай құндылықтарын айқындады. Ол "Құтты білікті" сол дәуірдегі идеалдар мен нақты әлеуметтік-саяси жағдайлардың көрінісі деп санайды. Жүсіп Баласағұнның қоғамды басқару және дамыту идеялары бүгінгі күнге дейін өз маңызын жоғалтпаған.
2. Дастанның мазмұндық ерекшеліктері:
Егеубаев "Құтты білікті" тек әдеби шығарма емес, рухани-философиялық еңбек ретінде бағалайды. Ол шығарманың дидактикалық құрылымын, негізгі кейіпкерлердің арасындағы байланысты және олардың түркілік дүниетанымдағы рөлін жан-жақты қарастырған. Әсіресе, әділет, ақыл және қанағат секілді ұғымдардың бір-бірімен тығыз байланысы ғалымның еңбегінде ерекше орын алған.
3. Философиялық мәні:
А. Егеубаев шығарманы философиялық көзқарастар тұрғысынан талдап, оның адам өміріндегі негізгі қағидаларды насихаттайтын еңбек екенін көрсетеді. Әділет, даналық, рухани байлық сияқты құндылықтардың бәрі түркі халықтарының мәдениетінде ерекше орын алатынын атап өтті.
4. Тілдік және стильдік ерекшеліктер:
Ғалым дастанның тілдік құрылымын, оның поэтикалық ерекшеліктерін және көркемдік тәсілдерін талдады. Егеубаевтың айтуынша, Жүсіп Баласағұнның шеберлігі - оның мазмұнды қарапайым әрі терең етіп жеткізе білуінде. Бұл қасиет шығарманы тек білімді адамдар үшін ғана емес, қарапайым халық үшін де түсінікті етеді.

3. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.