Қылмыстық құқық бұзушылық жәбірленушілерінің виктимологиялық қауіпсіздігі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Numbeo деректері бойынша 2024 жылға арналған қылмыстық құқық бұзушылық деңгейі бойынша елдер рейтингінде Қазақстан 146-дан 75-ші орынды иеленді. Мемлекеттер арасында ҚР-ға қарағанда қылмыс деңгейі Қырғызстан, Беларусь және Украинада жоғары болса, Өзбекстанда, Әзірбайжанда және Еуропа мемлекеттерінде төмен. Қылмыстық құқық бұзушылықтар деңгейі ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіретіні анық. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы ретінде адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары жарияланған. Осыған байланысты ғылым қылмыс сияқты әлеуметтік құбылыстың объективті және субъективті себептері мен жағдайларының механизміне тереңдей түсуде. Ғалымдардың назары негізінен құқық бұзушыға, оның әлеуметтік-психологиялық құрылымына, оның жеке басы мен мінез-құлқының әртүрлі қасиеттері мен қасиеттеріне бағытталған. Қылмыстық әрекеттің басты фигурасына және оның мінез-құлқына мұндай назар аудару түсінікті. Алайда, бұл ретте қылмысқа қарсы күресті ұйымдастыру үшін қылмыскер қылмыстық құқық бұзушылықта жалғыз субъекті емес екендігі ескерілмейді. Қылмыс жағдайлардың басым көпшілігінде өзара байланысты үш элементтің: құқық бұзушының, заңсыз әрекеттің немесе әрекетсіздіктің және жәбірленушінің бірлігі нәтижесінде пайда болған жүйе болып табылады. Жоғарыда көрсетілген мемлекеттегі қылмыс деңгейі қылмыстық жағдайды тұрақтандыру бойынша, оның ішінде қылмыстардың алдын алу тиімділігін арттыруға бағытталған ерекше шаралар қабылдауды талап етеді.

Қалыптасқан жағдай көбінесе қылмыстың виктимологиялық профилактикасын жүзеге асырудағы отандық тәжірибенің тиімді еместігіне байланысты, оның негізінде нормативтік-құқықтық базаның жетілмегендігі, ұйымдастырушылық, ақпараттық, ресурстық қамтамасыз етудің төмен деңгейі, сондай-ақ виктимологиялық алдын алу шараларын жүзеге асыруға қабілетті мамандарды даярлау және оқыту жүйесінің болмауы жатыр. Ішкі істер органдары қылмыстардың алдын алуды «қысқартылған» түрде (тек нақты құқық бұзушыға және қылмыстық қол сұғушылықтың нақты жәбірленушілеріне әсер ете отырып) жүзеге асыруға мәжбүр.

Сонымен қатар, бүгінде виктимологиялық профилактиканы ұйымдастыру және жүргізу туралы, сондай-ақ жасалуы жәбірленушілердің виктимділік деңгеймен барынша байланысты қылмыстардың жекелеген түрлері туралы жүйелі және кешенді білім жоқ. Мұндай білім жүйесін құру және профилактикалық күш-жігерді тек қылмыскерге ғана емес, сонымен бірге ықтимал жәбірленушінің жеке басына бағыттау ішкі істер органдарының профилактикалық мүмкіндіктерін едәуір кеңейтуге және жәбірленуші мен қылмыскердің өзара әсері мен қарым-қатынасын ескере отырып, қылмыстық жағдайға кешенді әсер ету механизмін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Зерттеу объектісі болып жеке адамның, қоғамның, мемлекеттің мүдделерін қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау жөніндегі профилактикалық қызметті жүзеге асыру процесінде туындайтын қоғамдық қатынастар табылады.

Зерттеу пәнін қылмыстық құқық бұзушылықтардың виктимологиялық профилактикасының теориялық негіздерін, оны құқық қорғау органдарының жүзеге асыруының құқықтық және ұйымдастырушылық мәселелерін, виктимологияның теориялық әзірлемелері мен ережелерін жүзеге асыруға бағытталған осы қызметтің тиімділігін арттыру жолдары мен құралдарын құрайды.

Зерттеудің мақсаты қылмыстардың виктимологиялық профилактикасының тұжырымдамалық негіздерін, оның құқықтық және ұйымдастырушылық мәселелерін ғылыми тұрғыдан әзірлеу, осы қызметтің тиімділігін арттыру жолдарын, құралдары мен шараларын анықтау болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу көзделді:

виктимологиялық профилактиканың жалпы теориялық негіздерін талдау;
виктимологиялық алдын алу шараларын жүргізудегі шетелдік тәжірибені зерделеу;
қылмыстық құқық бұзушылық жәбірленушілерін және олардың виктимдік мінез-құлқының ерекшеліктерін зерделеу;
қылмыс жасауға әсер ететін негізгі виктимогендік факторлар мен жағдайларды айқындау;
қылмыстардың виктимологиялық профилактикасы жүйесін зерттеу, оның негізінде виктимологиялық қауіпсіздіктің түсінігі мен мазмұнын негіздеу, жалпы және жеке виктимологиялық профилактиканың тиімділігін арттыру жолдарын іздеу, қылмыстардың виктимологиялық профилактикасының тиімділігін арттыруға ықпал ететін ұсыныстарды енгізу.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы қылмыстардың виктимологиялық профилактикасының құқықтық және ұйымдастырушылық мәселелері бойынша алғашқы кешенді зерттеулердің бірі жүргізілгендігімен анықталады, бұл оның тұтас тұжырымдамасын жасауға мүмкіндік берді. Осы зерттеуде қылмыстардың виктимологиялық профилактикасының теориялық негіздері туралы ғылыми негізделген ережелер мен тұжырымдардың жиынтығынан; ішкі істер органдары жүзеге асыратын қылмыстардың виктимологиялық профилактикасын құқықтық, сондай-ақ ұйымдастырушылық қамтамасыз ету проблемаларынан және оларды шешу жолдарынан тұратын қылмыстардың виктимологиялық профилактикасының тұтас ғылыми тұжырымдамасы ұсынылған.

Зерттеудің теориялық маңызы қылмыстардың виктимологиялық профилактикасын құқықтық және ұйымдастырушылық қамтамасыз етуді жетілдіру тұжырымдамасын әзірлеу мен ғылыми негіздеуден тұрады. Виктимологиялық білімді кеңейту үшін виктимологиялық профилактиканы құқықтық және ұйымдастырушылық қамтамасыз етудің теориялық модельдері, сондай-ақ виктимологиялық қауіпсіздіктің мәнін негіздеу маңызды. Қамтылған теориялық ережелер, тұжырымдар мен ұсыныстар белгілі бір дәрежеде криминологияның құрамдас бөлігі ретінде виктимологияның негізгі ережелерін толықтырады.

Зерттеудің практикалық маңызы қылмыстардың виктимологиялық профилактикасын құқықтық және ұйымдастырушылық қамтамасыз етуді жетілдірудің нақты жолдарын анықтаудан тұрады.

Диплом жұмысының құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі тараудан, жеті параграфтан, қорытынды мен пайдаланылған қайнар көздер тізімінен тұрады.

1 ТҰЛҒАНЫҢ ВИКТИМОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ОНЫ ВИКТИМОЛОГИЯЛЫҚ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Криминологиялық виктимология - виктимологиялық қауіпсіздікті зерттеудің ғылыми және әдіснамалық негізі

Ғылым қылмыстылық сияқты әлеуметтік құбылыстың объективті және субъективті себептері мен жағдайларының механизміне тереңдей түсуде. Ғалымдардың назары негізінен құқық бұзушыға, оның әлеуметтік-психологиялық құрылымына, оның жеке басы мен мінез-құлқының әртүрлі қасиеттері мен қасиеттеріне бағытталған. Қылмыстық әрекеттің басты фигурасына және оның мінез-құлқына мұндай назар аудару түсінікті. Алайда, бұл ретте қылмысқа қарсы күресті ұйымдастыру үшін қылмыскер қылмыстық құқық бұзушылықта жалғыз субъекті емес екендігі ескерілмейді. Қылмыс жағдайлардың басым көпшілігінде өзара байланысты үш элементтің: құқық бұзушының, заңсыз әрекеттің немесе әрекетсіздіктің және жәбірленушінің бірлігі нәтижесінде пайда болған жүйе болып табылады. Сондықтан қылмыстылықтың алдын алу қызметінде жәбірленушілерді, олардың жеке басы мен қылмыскермен қатынасын анықтау маңызды болып табылады.

Латын сөзінен шыққан «виктимология» термині «victima» (жәбірленуші) және ежелгі грек тілінен аударғанда «logos» (ілім) «жәбірленуші туралы ілім» дегенді білдіреді. Жәбірленуші әлеуметтік қақтығыстардың, табиғи апаттардың, техногендік апаттардың салдары бола отырып, зерттеуді қажет ететін құбылыс ретінде ғалымдардың қызығушылығы мен назарын аударады. Әр түрлі қылмыстардың құрбандары болып табылатын криминология ғылымының саласы қылмыстық виктимология деп аталады. Виктимологияның зерттеу пәніне:

виктимділік белгілі бір психологиялық және әлеуметтік сапа ретінде;
виктимизация тұлғаны жәбірленушіге айналдыру процесі ретінде;
жәбірленушілердің виктимдік мінез-құлқының ерекшеліктері, олардың сандық және сапалық көрсеткіштері;
қылмыс жасауға әсер ететін виктимогендік факторлар мен жағдайлар;
жәбірленушінің жеке басы мен қылмыскердің қарым-қатынасы;
қылмыстың виктимологиялық алдын алу;
қылмыстың ықтимал жәбірленушілерін қорғаудың нысандары мен әдістері жатады.

«Құрбан» - бұл виктимологияның негізгі ұғымы. Оның синонимдері ретінде «жәбірленуші», «зардап шегуші» көрсетіледі. Бірақ виктимологияда «құрбан» ұғымы «жәбірленуші» деген қылмыстық-құқықтық және іс жүргізу тұжырымдамасынан әлдеқайда кең. «Құрбан» - бұл қылмыскердің субъективті қалауы немесе объективті түрде қалыптасқан жағдайлардың нәтижесінде оның заң белгіленген тәртіппен жәбірленуші ретінде танылғанын-танылмағанына қарамастан құқыққа қайшы әрекеттен физикалық, моральдық немесе мүліктік зиян шеккен адам.

Виктимологияның негізі: 1) виктимдік мінез- құлқының бар-жоғына қарамастан қылмыстық құқық бұзушылық салдарынан белгілі бір зиян шеккен жәбірленуші; 2) болып жатқан оқиғалардың барысына әсер ететін ықтимал фактор ретінде табылатын жәбірленуші, яғни виктимділік деңгейі мен виктимогендік факторлар болып табылады. Демек, виктимологияның нақты пәні болып, біріншіден, қылмыстың жәбірленушісі, оларды қылмыстық қол сұғушылықтың жәбірленушісіне айналдыру процесі ретінде, екіншіден, белгілі бір адамдардың жәбірленуші болуға бейімділік қабілеті табылады.

Виктимологияның негізгі ұғымдары ретінде виктимизация және виктимділік табылады. Виктимділік - бұл қылмыстық әрекетте жүзеге асырылған бейімділік, белгілі бір жағдайларда қылмыстың жәбірленуішісі болу мүмкіндігі немесе объективті түрде алдын алуға болатын қауіптен аулақ бола алмау, қысқаша айтқанда, виктимділік - тұлғаның қылмыстың жәбірленуші болу қабілеті.

Криминологиялық виктимділік жеке (субъективті) және ситуациялық (объективті) белгілерден:

салыстырмалылық, яғни нақты виктимділік факт деңгейінде ерекше жағдай ретінде және ол үшін жеткілікті жағдайлар болған уақытта ғана жүзеге асырылады;
әмбебаптық, әлеуметтік-рөлдік және кәсіби тәуелділігі, яғни әртүрлі жағдайларда, қылмыстардың әртүрлі түрлеріне, сондай-ақ өзінің белгілі бір әлеуметтік немесе кәсіби мәртебесіне байланысты әртүрлі адамдардың виктимдік мінез-құлқын жүзеге асыру мүмкіндігі;
бастамашылық, яғни виктимдік бейімділік белсенді және пассивті мінез-құлықтың әртүрлі формаларында болуы мүмкін;
ситуациялық және кездейсоқтық, яғни виктимдік белгілі бір факторлардың жиынтығымен де, кездейсоқ жағдайлармен де жүзеге асырылуы мүмкін;
латенттік, яғни виктимділік қандай да бір себептермен қылмыс жасау фактісі ресми есепке алынбауынан айқын сипатта болмауы мүмкін.

Ұқсас немесе керісінше әртүрлі моральдық-психологиялық, биофизикалық және әлеуметтік қасиеттерге ие, виктимділіктің қандай да бір дәрежесін анықтайтын адамдар массаны құрайды, ал массада жеке виктимдік бейімділігі бар жеке адам жиынтық элементі ретінде әрекет етеді. Осылайша, жаппай виктимділік (массалық) тұлғалардың виктимдік тиістілігі нәтижесінде қылмыстардан зардап шеккендер жиынтығының жағдайы мен құрылымы ретінде қарастырылады.

Виктимділік пен виктимизацияның жеке актісінің арақатынасын қарастыруға, яғни жаппай виктимділік пен жеке виктимділіктің арақатынасын олардың ерекшеліктерін анықтауға болады. Бұл қатынасты қылмыстылық пен жеке қылмыстың арақатынасымен салыстыруға болады. Жаппай құбылыстарға қатысты себептілік категорияларын қолдану белгілі бір құбылыстың даму тенденциясын анықтайтын жалпы себептермен және осы тенденциядан әртүрлі ауытқулардың себептерін ашуға мүмкіндік береді. Егер жеке деңгейде виктимділік бейімділік түрінде жүзеге асырылуы мүмкін немесе мүмкін болмаса, онда жаппай деңгейде виктимділік әрқашан азаматтардың ықтимал жәбірленуші санаттарының кейбір бөліктеріне қатысты әртүрлі қылмыстар жасау түрінде жүзеге асырылады. Белгілі бір азаматтарды виктимизациясының жеке актілерінің жиынтығынан құралған жаппай виктимділік деңгейінде оның құрамдас бөліктерінен айтарлықтай ерекшеленетін әлеуметтік құбылыс қалыптасады.

Жаппай деңгейдегі виктимділік бұл қылмыстылық сияқты объективті табиғи құбылыс, ал жеке виктимділік деңгейінде - белгілі бір жағдайларда белгілі бір адамның жеке қылмыстың жәбірленушісі болуға ықтимал немесе іске асырылған бейімділігі. Белгілі бір адам әртүрлі жағдайларға байланысты қылмыстың жәбірленушісі болуы мүмкін немесе қылмыс фактісінің өзі болмағандықтан, белгілі бір жағдайларға байланысты, қарапайым кездейсоқтық зиян келтіруден аулақ болуы мүмкін. Жеке деңгейдегі виктимділік белгілі бір қылмыстың мән-жайына және оған қатысушы тараптардың, яғни қылмыскер мен жәбірленушінің белгілі бір мінез-құлқына байланысты көрінуі мүмкін және көрінбеуі мүмкін. Алайда, болған немесе орындалмаған қылмыс актілері жаппай деңгейде қарастырған кезде, олардың жиынтығында виктимділік әрқашан іске асырылған объективті шындық ретінде көрінеді.

Жалпы виктимділіктің: а) түрлік; ә) топтық; б) кінәлі және кінәсіз; в) ықтимал және нақты (іске асырылған; г) рецидивті (бір реттік, көп реттік, жалпы, арнайы) ; ғ) латентті (табиғи, жасанды, шекаралық) түрлерін белгілеуге болады.

Түрлік виктимділік жаппай және жеке виктимділіктің бір түрі ретінде жеке адамдардың бірқатар жағдайларға байланысты белгілі бір қылмыс түрлерінің жәбірленушісі болуға салыстырмалы бейімділігінде көрінеді. Түрлік виктимділіктің әртүрлі қылмыстардың алғышарттары мен салдары болып табылатын объектілік-түрлік виктимділікті және қылмыскерлердің әртүрлі категориялары жасаған қылмыстардың алғышарттары мен салдары болып табылатын субъективті-түрлік ажыратыңыз . Түрлік виктимділік белгілі бір қылмыс түріндегі жәбірленушілердің типтік ерекшеліктерін толық ажыратуға және осы қылмыстар жәбірленушілерінің типологиясын жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Топтық виктимділік жыныстық, кәсіптік, әлеуметтік немесе басқа белгілермен ерекшеленетін белгілі бір популяцияларға тән және ұқсас әлеуметтік, демографиялық, психологиялық, биофизикалық, басқа қасиеттерге ие адамдардың жекелеген санаттарына ортақ, белгілі бір жағдайларда қылмыстың жәбірленушісі болу қаупі жоғарлығының жиынтығы ретіндегі жаппай виктимділік.

Виктимділік кінәлі және кінәсіз болып бөлінеді. Кінәлі жәбірленушіге, әдетте, адамның құқыққа немесе моральға қарсы мінез-құлқы, сондай-ақ олардың немқұрайлылық танытып, соның салдарынан ол қылмыстың құрбаны болатындар жатады. Аталған виктимділік кінәнің белгілері болса да, жәбірленушінің кінәсінің қылмыстық құқықтық маңызы жоқ. Жасалған әрекеттің шынайы кінәсі қылмыс жасаған адамда ғана. Кінәсіз виктимділік, әдетте, қызметтік және қоғамдық міндеттермен (сот, полиция қызметкерлері және т . б. ) немесе адамның психофизикалық ерекшеліктерімен (балалар, қарттар, мүгедектер) байланысты анықталады.

Азаматтарды девиктимизациялау немесе аксикреациялау (азаматтардың жәбірленуші санатында жаңа мінез-құлықты қалыптастыру процесі немесе оң бағытталған мінез-құлық көзқарастарын қалпына келтіру) жазықтығында жатқан күрделі проблема - виктимологиялық рецидив, әртүрлі қылмыстық әрекеттерден зардап шеккен адамға қатысты қылмысты қайта жасау.

Бірқатар нақты социологиялық зерттеулердің нәтижелері бізге виктимологиялық рецидивтің кейбір түрлерін ажыратуға мүмкіндік береді: 1) жасалған қылмыстардың саны бойынша-бір реттік және бірнеше реттік виктимологиялық рецидив; 2) жасалған қылмыстардың сипаты бойынша: а) бір адамға қатысты әртүрлі қылмыстар жасау; б) арнайы виктимологиялық рецидив, яғни, бір адамға қатысты біркелкі қылмыстық қол сұғушылықтар жасау. Виктимділік рецидив - өте кең таралған әлеуметтік құбылыс, ал рецидивті виктимділік осы жүйені құрайтын және жиынтықтан тұратын жаппай құбылыс болып табылады. Рецидивті виктимділік жүйелік әлеуметтік құбылыс ретінде, жеке уиктимділік рецидивтен айырмашылығы, сандық (жағдайы, деңгейі, динамикасы) және сапалық (құрылымы, аумақтық таралуы) көрсеткіштермен, сондай-ақ белгілі бір латенттілік деңгейімен сипатталады. Сондықтан, жалпы виктимділік сияқты рецидивті виктимділікті адам қайтадан қылмыстың жәбірленушісі болғанға дейін анықтауға, өлшеуге, масштабты бағалауға және болжауға болады.

Виктимділіктің сипаттамасы латенттік виктимділік анықтамасынсыз толық болмас, өйткені басқа себептер мен жағдайлармен қатар ол қылмыстылықтың дамуын қамтамасыз етеді. Латенттік виктимділік белгілі бір себептермен айқын сипатта болмаған, ресми есептен тыс қалған виктимділік.

Виктимділіктің барлық түрлері латентті болуы мүмкін, бірақ олардың кейбіреулері белгілі бір ерекшеліктерге ие. Осыған байланысты латентті виктимділіктің мынадай түрлерін: а) объективті себептерге байланысты қылмыстарды толық тіркемеудің нәтижесі болып табылатын табиғи (жәбірленушінің кінәсі немесе бастамасы бойынша тіркелмеген) ; ә) құқық қорғау органдары қызметкерлерінің жасалған қылмыстар туралы жәбірленушілердің өтініштерін тіркеуге негізсіз жалтаруының немесе немқұрайлы қарауының салдары болып табылатын жасанды; б) неғұрлым ауыр қылмысты онша ауыр емес деп қате немесе қасақана дұрыс сараламаудың салдары болып табылатын шекаралық анықтауға болады.

Криминологиялық виктимологияның маңызды тұжырымдамасы - виктимизация ұғымы, ол ықтимал жәбірленушіні нақты жәбірленушіге айналдыру процесі, оның түпкілікті және жиынтық нәтижесі. Басқаша айтқанда, виктимизация, біріншіден, адамды жәбірленушіге айналдырудың динамикалық процесі, екіншіден, жеке виктимділік жағдайларының нәтижесі болып табылады.

Қазіргі уақытта криминологиялық виктимология арсеналында бар жәбірленушілердің жіктелуі белгілі бір шарттылықпен әртүрлі қылмыстар жәбірленушілерінің типологиясын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Қылмыс жәбірленушілерінің виктимологиялық сипаттамасын жәбірленушілерді сипаттайтын белгілер жүйесі ретінде қарастыруға болады:

әлеуметтік-демографиялық (жасы, жынысы, әлеуметтік шығу тегі, отбасылық және лауазымдық жағдайы, материалдық қамтамасыз етілу деңгейі, ұлты және т. б. ) ;
мәдени-білім беру (білім, біліктілік деңгейі, кәсіби дағдылар және т. б. ) ;
адамгершілік (көзқарастар, мүдделер, қажеттіліктер, бағдар және т. б. ) ;
психологиялық (эмоциялар, ерік және т. б. ) ;
қылмыстық-құқықтық (соттылықтың болуы, қылмыстық қол сұғушылықтардың бағыты, жасалған қылмыстардың түрлері мен саны және т. б. ) .

Сонымен қатар жәбірленушілердің типтік мінез-құлық пен мотивация белгілері бойынша жіктелуі бар:

Кездейсоқ жәбірленушілер оларға зиян келтіруге әкеп соқтырған алдын ала көзделмеген оқиғаның нәтижесінде жәбірленуші болады.
Нақты жәбірленушілер сол адамдарға байланысты нақты қылмыстар жасау нәтижесінде жәбірленуші болады.
Ықтимал жәбірленушілер азаматтардың белгілі бір санатына тән, белгілі бір фактілер, жағдайлар кезінде қылмыстың нақты құрбаны болу мүмкіндігі болып табылады.
Пассивті жәбірленушілер (индифферентті) олардың мінез-құлқы белсенді қорғаныс әрекетінің, қарапайым қорғаныс әдістерінің орындалмауын көрсетеді.
Сыни емес жәбірленушілер олардың мінез-құлқы өздеріне қатысты қылмыстар жасауға әкеп соқтырған өз қателіктерінің салдарын бағалай алмайтындығын көрсетеді.
Агрессивті жәбірленушілер, мінез-құлқы басқа адамдарға (болжамды қылмыскерге) қатысты дұшпандық, шабуыл көрсету, арандату әрекеттерін көрсетеді.
Бәсең жәбірленушілер өздерін және мүлкін қорғағысы келетіндер, бірақ материалдық қиындықтарға немесе физикалық кемшіліктерге байланысты мұны істей алмайды (егде жастағы адамдар, кәмелетке толмағандар, мүгедектер) .
Бастамашыл жәбірленушілер, әдетте, материалдық және әлеуметтік жағдайы оларға қатысты қылмыстық қол сұғушылықтар жасауға итермелейтін әлеуметтік тұрғыдан оң бағдарланған адамдар болып келеді.
Белсенді жәбірленушілер санаты оларға зиян келтіру туралы өтінішпен немесе өзіне зиян келтіруге бағытталған әрекеттермен (өзіне зиян келтіру, заңсыз түсік жасау, жәбірленушінің өтініші бойынша кісі өлтіру) сипатталады.

Қылмыс жасауға әсер ететін негізгі виктимогендік факторлар қылмыс жасаудың себептері мен шарттары ретінде әрекет ететін объективті нақты орын алған жағдайдың процестері мен құбылыстары, сондай-ақ тұлғаның психикалық күйлері болып табылады. Қылмыс жасауға әсер ететін виктимогендік факторлар мен жағдайларды адамдар арасындағы бар және үнемі өзгеріп отыратын әлеуметтік қатынастардан іздеу керек. Бұл факторлар аумақтық жағдайлармен, елді мекендердің құрылымымен, әртүрлі топтар мен популяциялар арасындағы қатынастармен, криминогендік жағдаймен және қолданыстағы алдын-алу жүйесімен, соның ішінде виктимологиялық профилактикамен анықталады. Бұл факторларды шартты түрде келесі белгілер бойынша бөлуге болады:

1) әсер ету сипаты: жәбірленушінің және қылмыскердің жеке басына қатысты (биологиялық, психологиялық, әлеуметтік, әлеуметтік-психологиялық)

2) әсер ету нәтижесі: а) ықтимал жәбірленуші мен қылмыскерді қалыптастыратын; б) нақты өмірлік жағдайды қалыптастыратын; в) ықтимал құрбандықты жүзеге асыратын.

Ғылыми әдебиеттерде сыртқы (объективті) және ішкі (субъективті) виктимогендік факторлар ерекшеленеді:

Қылмыстылықтың да, виктимділіктің де жағдайы мен құрылымына теріс әсер ететін сыртқы (объективті) факторлардың қатарына халықтың өндірісі мен жұмыспен қамтылуының қысқаруы, ресми және латентті жұмыссыздықтың өсуі, азаматтардың өмір сүру деңгейі мен әлеуметтік кепілдіктерінің төмендеуі жатады.

Ішкі (субъективті) виктимогендік факторларға жәбірленушінің жеке басының ерекшеліктері, оны белгілі бір жағдайларда жәбірленушіге айналуға ықпал ететін мінез-құлқына байланысты жағдайлар жиынтығы жатады. Бұл жағдайда жәбірленуші криминализацияның белсенді субъектісі ретінде қарастырылады.

Қылмыс жәбірленушісін зерттеудің мақсаты болып жәбірленушіге тікелей әсер ету арқылы нақты қылмыстардың алдын алу және жалпы қылмыстылықтың алдын алу тиімділігін арттыру, ықтимал жәбірленушіге бағытталған кең ауқымда құқықтық білім беруді ұйымдастыру болып табылады.

Криминологиялық виктимология әзірлеген ұсыныстарды пайдалана отырып, ішкі істер органдарының виктимологиялық профилактиканы тиімді жүзеге асыруының ғылыми негізі басқа ғылымдармен (құқықтық, экономикалық, философиялық, әлеуметтанулық) тығыз байланыстардың болуымен бекітіледі. Виктимологияның ғылыми тұжырымдарының өзегі философияның, мемлекет пен құқықтың жалпы теориясының, әлеуметтанудың, психологияның және басқару теориясының ережелері болып табылады. Виктимологияның дамуында қолдануы қылмыстардан зардап шеккендердің виктимділік мінез-құлқын түзетуге негізделген білімдерге жататын психология, педагогика және психиатрия ерекше рөл атқарды.

Виктимологияның зерттеу пәні болып табылатын жәбірленуші, виктимділік, виктимогендік факторлар ұғымдары мемлекет және жеке тұлғаның виктимологиялық қауіпсіздігін қамтамасызету үшін мемлекет және азаматтық қоғам жүзеге асыратын виктимологиялық алдын алу шараларының басты мәселесі ретінде қарастырылады. Яғни виктимділік, виктимизация, виктимогендік факторлар, олардың түсінігі, маңызы және түрлерін білу, оны сараптау, виктимділік деңгейін төмендету, виктимогендік факторларды бейтараптандыру арқылы виктимологиялық профилактикалық шаралар жүзеге асырылады.

1. 2 Қылмыстық құқық бұзушылық жәбірленушілерінің виктимологиялық қауіпсіздігі

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.