Қарқаралы ұлттық саябағының көрінісі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық

қазақ-түрік университеті

Тақырыбы:Қарқаралы табиғи

ұлттық саябағы

Орындаған:Ескермес Балым

Қабылдаған:Беласарова Шынар

Тобы:ЖГА-211

Мазмұны

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

1. Саябақтың құрылу тарихы

2. Географиялық орналасуы мен климаты

3. Табиғи байлықтары (өсімдіктер мен жануарлар әлемі)

4. Тарихи және мәдени мұралар

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Қарқаралы табиғи ұлттық саябағы - Қазақстанның табиғи байлығын сақтауға және оны дамытуға бағытталған ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың бірі. Ол 1998 жылы құрылған және Қарағанды облысының Қарқаралы ауданында орналасқан. 2009 жылы аумағы 90, 3 мың га-дан 112 120 га-ға дейін кеңейтілген. Саябақ аумағы ерекше ландшафттарымен, бай флорасы мен фаунасымен, сондай-ақ тарихи және мәдени мұраларымен танымал. Бұл табиғи аймақ еліміздің экологиялық тепе-теңдігін сақтауға елеулі үлес қосып, ғылыми-зерттеу, туристік және экологиялық тәрбие беру салаларында маңызды рөл атқарады.

Қарқаралы ұлттық саябағының аумағы - ерекше табиғи экожүйелердің бірі. Мұнда Қазақстанның далалы, орманды және таулы аймақтары тоғысқан, бұл саябақтың биологиялық әртүрлілігін ерекше бай етеді. Саябақ аумағында көптеген эндемик өсімдіктер мен жануарлар кездеседі, олардың кейбіреуі Қызыл кітапқа енгізілген. Сонымен қатар, Қарқаралы өңірі бай тарихи және мәдени мұраларға толы. Аумағында ежелгі адамдардың тұрақтары, көне ғибадат орындары және басқа да археологиялық ескерткіштер сақталған.

Саябақтың тағы бір маңызы - оның экологиялық және рекреациялық қызметтері. Табиғатты қорғау шаралары арқылы бұл аумақтағы экожүйе тепе-теңдігін сақтап қана қоймай, сонымен бірге экотуризмді дамытуға жағдай жасалған. Қарқаралы ұлттық саябағы - еліміздегі табиғатқа сүйіспеншілікті тәрбиелейтін және оның байлығын болашақ ұрпақ үшін сақтауға үлес қосатын ерекше орын.

Тарихи тұрғыдан алғанда, Қарқаралы аймағы ежелгі дәуірден бері адамдардың мекені болған. Мұнда тас дәуірінің тұрақтары, көне қорымдар мен ғибадат орындары сақталған. Сонымен қатар, бұл аймақ қазақ халқының мәдениеті мен руханияты үшін маңызды орталық болған.

Қарқаралы саябағы бүгінде тек табиғат қорғау аумағы ғана емес, сонымен қатар экологиялық білім беру, зерттеу және туризмнің дамуына ықпал ететін бірегей орын. Оның табиғаты мен мұраларын сақтап, дамыту - болашақ ұрпаққа табиғаттың баға жетпес сыйын қалдырудағы басты қадам.

Саябақтың құрылу тарихы

Қарқаралы табиғи ұлттық саябағы Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аймақтарының бірі ретінде 1998 жылы 1 желтоқсанда құрылды. Саябақтың басты мақсаты - бірегей табиғи экожүйелерді сақтау, тарихи-мәдени мұраларды қорғау және экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету. Қазақстанның орталық бөлігінде орналасқан бұл саябақ еліміздің табиғат қорғау саласындағы маңызды бастамаларының бірі болып саналады.

Саябақтың құрылуына дейінгі кезең

Қарқаралы өңірі ежелден өзінің табиғи әсемдігімен және байлығымен танымал болған. Бұл аймақтың табиғатын алғаш зерттеушілердің бірі - саяхатшы және ғалым Петр Семенов-Тянь-Шанский. Ол Қарқаралы тауларының көркем табиғатын сипаттап, оның ғылыми-зерттеу тұрғысынан маңыздылығын атап өткен. Кеңес дәуірінде Қарқаралы аумағы ерекше қорғауға алынған. 1934 жылы бұл жерде Қарқаралы орман шаруашылығы ұйымдастырылды, ол аймақтың орманды алқаптарын сақтау мен көбейтуге бағытталды.

1960-1970 жылдары Қарқаралы өңірін табиғи резерват ретінде дамыту идеясы ұсынылды. Бұл аймақтағы флора мен фаунаның биологиялық әртүрлілігі, табиғи ресурстардың молдығы және мәдени-тарихи ескерткіштердің маңызы осы ұсынысты негіздеді. Дегенмен, сол кезеңде бұл жоспар толығымен жүзеге аспай, тек орман қорғау шаралары күшейтілді.

Қарқаралы ұлттық табиғи саябағының құрылуы

1990-жылдардың соңында Қазақстанда табиғатты қорғау саясаты күшейе түсті. Бұл кезеңде ел аумағында ұлттық саябақтар мен табиғи қорықтарды ұйымдастыру жұмыстары белсенді жүргізілді. 1998 жылы Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысы негізінде Қарқаралы ұлттық табиғи саябағы құрылды. Оның аумағы 90 323 гектарды құрады.

Саябақтың құрылуының негізгі мақсаты - Қарқаралы өңірінің бірегей табиғи экожүйелерін сақтау және оларды қалпына келтіру. Сонымен қатар, оның аумағында сирек кездесетін және құрып кету қаупі бар өсімдіктер мен жануарларды қорғау мәселелері де маңызды рөл атқарды.

Құрылу кезеңіндегі қиындықтар

Қарқаралы ұлттық табиғи саябағының құрылу кезеңінде бірқатар қиындықтар туындады. Ең алдымен, саябақ аумағын нақты белгілеу және шекарасын анықтау жұмыстары жүргізілді. Кейбір жерлер жеке меншікке өтіп кеткен немесе жергілікті халықтың пайдалануында болды. Бұл жағдайлар саябақ аумағын анықтауды қиындатты.

Сонымен қатар, саябақты басқару құрылымын ұйымдастыру да өзекті мәселе болды. Саябаққа қызмет көрсету үшін мамандарды даярлау, инфрақұрылым құру және қаржыландыру көздерін анықтау маңызды міндеттердің бірі еді. Дегенмен, бұл мәселелер біртіндеп шешіліп, Қарқаралы саябағы толыққанды табиғи-экологиялық кешен ретінде қалыптасты.

Құрылымдық дамуы

Саябақ құрылғаннан кейін оның аумағында бірнеше функционалдық аймақтар бөлінді:

1. Қорықтық аймақ - табиғи экожүйелердің бастапқы қалпын сақтау үшін ерекше қорғалған аймақ. Бұл жерде адамның шаруашылық қызметі шектелген.

2. Рекреациялық аймақ - туризм мен демалысқа арналған аумақтар. Бұл аймақтарға экотуризмді дамыту үшін инфрақұрылым салынды.

3. Шаруашылық аймақ - орманды қалпына келтіру, биологиялық ресурстарды зерттеу және басқа экологиялық шараларды жүргізуге арналған.

Саябақ аумағында өсімдіктер мен жануарлардың сирек кездесетін түрлерін сақтау бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары басталды. Сонымен қатар, экологиялық білім беру бағдарламалары іске қосылды.

Қарқаралы ұлттық табиғи саябағының орналасқан жері

Географиялық орналасуы мен климаты

Қарқаралы табиғи ұлттық саябағы - Қазақстанның орталық бөлігінде, Қарағанды облысының Қарқаралы ауданында орналасқан табиғаттың ерекше бұрышы. Саябақтың географиялық ерекшелігі оның табиғи ландшафттарының алуан түрлілігінде: мұнда далалы жерлер, таулы массивтер, ормандар мен көлдер үйлесім тапқан. Бұл ерекшеліктер саябақтың биологиялық әртүрлілігін сақтауға үлкен әсер етеді. Сонымен қатар, климаттық жағдайлары да саябақтың табиғи байлықтарын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.

Географиялық орналасуы

Қарқаралы ұлттық саябағы Сарыарқаның шығыс бөлігінде орналасқан. Оның аумағы Қарқаралы тауларын, тауаралық аңғарларды және олардың төңірегіндегі орманды дала ландшафттарын қамтиды. Саябақтың жалпы ауданы 90 мың гектардан асады.

Координаттары:

• Солтүстік ендік: 49°25’

• Шығыс бойлық: 75°27’

Саябақтың орталық бөлігі - Қарқаралы таулары. Бұл аймақ теңіз деңгейінен 1000-1400 метр биіктікте орналасқан және гранитті, базальтты, шөгінді жыныстардан құралған. Қарқаралы тауларының ең биік нүктесі - Ақтерек шыңы (1403 м) . Бұл шыңнан қоршаған аймақтың керемет көрінісі ашылады.

Саябақтың аумағында бірнеше табиғи көлдер бар, олардың ішінде Шайтанкөл, Бассейн және Қызылкөл ерекше танымал. Бұл көлдер тек табиғи әсемдігімен ғана емес, сонымен қатар жергілікті экожүйенің бір бөлігі ретінде маңыздылығымен белгілі.

Ландшафттық ерекшеліктері

Қарқаралы ұлттық саябағының ландшафттары Сарыарқаның классикалық ерекшеліктерін көрсетеді:

1. Таулы массивтер:

• Саябақтың аумағы гранитті және базальтты таулардан тұрады. Бұл таулар табиғи эрозияның нәтижесінде ерекше пішіндерге ие болған.

• Қарқаралы тауларының етегінде орманды алқаптар орналасқан. Мұнда қайың, қарағай, көктерек және арша өседі.

2. Ормандар:

• Қарқаралы ормандары саябақтың 60%-ын алып жатыр. Орман алқаптары аймақтың микроклиматын реттеп, жануарлар мен өсімдіктердің тіршілігі үшін қолайлы жағдай жасайды.

3. Көлдер мен су көздері:

• Саябақ аумағында бірнеше табиғи көлдер мен бұлақтар бар. Олар тек табиғаттың көркі ғана емес, сонымен бірге жануарлар мен өсімдіктердің тіршілік көзі болып табылады.

• Шайтанкөл - аймақтың ең танымал көлдерінің бірі. Оның тереңдігі мен айналасындағы жартастар табиғаттың ерекше құбылысын бейнелейді.

4. Далалы жерлер:

• Ормандар мен таулардан басқа, саябақта далалы аумақтар да бар. Бұл жерлер шөптесін өсімдіктер мен жәндіктердің әртүрлілігімен ерекшеленеді.

Климаттық ерекшеліктері

Қарқаралы ұлттық саябағының климаты - күрт континенттік. Бұл аймақта жаз бен қыс мезгілдері арасында айтарлықтай температуралық айырмашылық байқалады. Климаттың мұндай түрі Қазақстанның орталық бөлігіндегі табиғи жағдайларға тән.

1. Жылдық орташа температура:

• Қарқаралы өңірінде жылдық орташа температура +3°C шамасында.

• Қыста орташа температура -15°C-тан -20°C-қа дейін төмендейді. Қаңтар айында ең төмен температура -35°C-қа дейін жетуі мүмкін.

• Жазда орташа температура +20°C-25°C шамасында, ал ең жоғары температура +35°C-қа дейін көтеріледі.

2. Жауын-шашын мөлшері:

• Саябақ аумағында жылдық жауын-шашын мөлшері 300-400 мм құрайды. Бұл көрсеткіш Қарқаралының орманды және таулы аумақтарында климаттың салыстырмалы түрде ылғалды екенін көрсетеді.

• Жауын-шашынның көп бөлігі көктем және жаз айларына келеді. Қыс мезгілінде қар қалың түседі, бұл таулар мен ормандардың су балансын сақтауға көмектеседі.

3. Жел режимі:

• Саябақ аумағында желдің орташа жылдамдығы 3-5 м/с.

• Қыста желдің жылдамдығы артып, кейде борандарға әкеледі.

4. Микроклимат:

• Қарқаралының ормандары мен таулары микроклимат қалыптастырады. Бұл аймақтарда жазғы температура төменірек, ал ылғалдылық жоғарырақ болады.

Табиғатқа климаттың әсері

Климаттық жағдайлар Қарқаралы ұлттық саябағының өсімдіктері мен жануарлар әлеміне тікелей әсер етеді. Континенттік климатқа бейімделген флора мен фауна осында ерекше экожүйені құрайды.

• Өсімдіктер: Қарағай мен қайың ормандары, бұталар мен шөптесін өсімдіктер құрғақшылыққа төзімді. Сонымен қатар, саябақта сирек кездесетін өсімдіктер де өседі.

• Жануарлар: Ормандар мен далаларда бұғылар, қасқырлар, түлкілер, құстардың әртүрлі түрлері мекендейді.

Табиғи байлықтары (өсімдіктер мен жануарлар әлемі)

Қарқаралы табиғи ұлттық саябағының табиғи байлықтары оның флорасы мен фаунасының алуан түрлілігінде көрініс табады. Бұл аумақта дала, орман, таулы және сулы экожүйелер тоғысады, сондықтан өсімдіктер мен жануарлар әлемі биологиялық тұрғыдан өте бай әрі ерекше.

Өсімдіктер әлемі (Флорасы)

Қарқаралы ұлттық саябағының флорасы Орталық Қазақстанның өсімдік жамылғысын жан-жақты бейнелейді. Мұнда шамамен 700-ден астам өсімдік түрі кездеседі, олардың кейбірі эндемиктер немесе сирек кездесетін түрлер.

1. Орман алқаптары:

• Саябақ аумағының көп бөлігін қылқан жапырақты және жапырақты ормандар алып жатыр.

• Қарағай ормандары: Қарқаралының басты ерекшеліктерінің бірі - қарағайлы ормандар. Қарағай ағаштары 20-30 метрге дейін өседі және саябақтың экожүйесіне ерекше әсер етеді.

• Қайың мен көктерек: Ормандардың төменгі бөлігінде қайың мен көктерек таралған. Бұл ағаштар орманның әртүрлілігіне үлес қосып, оны түрлі жануарлар үшін қолайлы мекенге айналдырады.

2. Далалы өсімдіктер:

• Орманнан тыс жерлерде дала өсімдіктері кең таралған. Бұл жерлерде бидайық, бетеге, қоңырбас сияқты шөптесін өсімдіктер өседі.

• Далалы өсімдіктер саябақтың экожүйесінде маңызды рөл атқарады, өйткені олар топырақты эрозиядан қорғап, көптеген жануарлар мен жәндіктерге азық болады.

3. Сулы-батпақты аймақтардағы өсімдіктер:

• Саябақ аумағында көлдер мен батпақты жерлерде қамыс, қоға, су өсімдіктері кездеседі.

• Бұл өсімдіктер экожүйенің су балансын сақтауға және жануарлардың өмір сүруіне қажетті жағдай жасауға ықпал етеді.

4. Сирек және эндемик өсімдіктер:

• Қарқаралы саябағында сирек кездесетін және Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктер бар. Олардың қатарына алтын түсті қызғалдақ, Кауфман ирисі, және Марқакөл көкнәрі жатады.

• Бұл өсімдіктердің экологиялық маңызы жоғары, өйткені олар тек осы аймақта немесе ұқсас климаттық жағдайларда ғана өседі.

5. Дәрілік өсімдіктер:

• Саябақ аумағында көптеген дәрілік өсімдіктер өседі. Мысалы, жалбыз, шайқурай, қызылтамыр және ақмия халық медицинасында кеңінен қолданылады.

Жануарлар әлемі (Фаунасы)

Қарқаралы ұлттық саябағының фаунасы да өте бай және әртүрлі. Мұнда 200-ден астам омыртқалы жануарлар түрі тіркелген, олардың ішінде құстар, сүтқоректілер, қосмекенділер және бауырымен жорғалаушылар бар.

1. Сүтқоректілер:

Саябақ аумағында шамамен 50-ден астам сүтқоректі түрі тіршілік етеді.

• Тұяқтылар: Бұлан, елік, қабан сияқты жануарлар Қарқаралы ормандарында жиі кездеседі. Олар саябақтың экожүйесінде маңызды рөл атқарады және табиғи тепе-теңдікті сақтайды.

• Жыртқыштар: Қасқыр, түлкі, сілеусін сияқты жыртқыштар саябақ аумағында негізгі орын алады. Сілеусін - сирек кездесетін және ерекше қорғауды қажет ететін жануарлардың бірі.

• Ұсақ сүтқоректілер: Ақтиін, қоян, суыр, борсық сияқты жануарлар ормандар мен далаларда кең таралған.

2. Құстар:

Құстар әлемі саябақтың ең бай және зерттелген бөлігі. Мұнда 100-ден астам құс түрі тіркелген.

• Жыртқыш құстар: Бүркіт, үкі, сұңқар сияқты құстар саябақтың символдарының бірі болып табылады. Олар биік жартастар мен ормандарды мекендейді.

• Орман құстары: Тоқылдақ, шымшық, көкқарға сияқты құстар орман алқаптарында жиі кездеседі.

• Сулы аймақтардағы құстар: Көлдер мен батпақты жерлерде үйрек, қаз, шағала сияқты су құстары мекендейді.

3. Бауырымен жорғалаушылар мен қосмекенділер:

Саябақ аумағында 10-нан астам бауырымен жорғалаушы және қосмекенді түрлері кездеседі.

• Бауырымен жорғалаушылар: Жылан, кесіртке сияқты жануарлар күн шуақты жерлерде мекендейді.

• Қосмекенділер: Бақалар мен тритондар сулы аймақтарда тіршілік етеді.

4. Балықтар:

• Қарқаралы саябағындағы көлдер мен өзендерде балықтың бірнеше түрі тіршілік етеді. Олардың ішінде аққайран, мөңке, алабұға сияқты түрлер бар.

5. Жәндіктер:

• Жәндіктер әлемі саябақтың экожүйесінде ерекше орын алады. Мұнда көбелектердің, қоңыздардың, аралардың көптеген түрлері кездеседі.

• Кейбір жәндіктер өсімдіктердің тозаңдануында маңызды рөл атқарады, ал басқалары экожүйенің биоәртүрлілігін сақтауға ықпал етеді.

Табиғи байлықтарды қорғау

Қарқаралы табиғи ұлттық саябағының бай флорасы мен фаунасын сақтау үшін табиғатты қорғау шаралары белсенді түрде жүзеге асырылуда.

• Сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарларды қорғау үшін арнайы бағдарламалар жасалып, олардың таралу аймақтары бақыланады.

• Экологиялық туризмді дамыту арқылы саябақтың табиғи байлықтарына зиян келтірмей, халық арасында табиғатқа деген сүйіспеншілікті арттыру көзделген.

• Ғылыми-зерттеу жұмыстары тұрақты түрде жүргізіліп, өсімдіктер мен жануарлар туралы жаңа деректер жинақталуда.

Қарқаралы ұлттық саябағының көрінісі

Тарихи және мәдени мұралар

Қарқаралы ұлттық табиғи саябағы өзінің бай табиғатымен ғана емес, тарихи және мәдени мұраларымен де ерекше. Бұл аймақ ғасырлар бойы қазақ халқының рухани, мәдени және тарихи өмірінің маңызды орталығы болып келген. Саябақ аумағында ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі тарихи ескерткіштер мен мәдени нысандар шоғырланған. Олар тек Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл адамзат үшін құнды мұра саналады.

Ежелгі дәуір ескерткіштері

Қарқаралы өңірі ежелден көшпелі тайпалардың мекені болған. Бұл аймақта ерте замандағы адамдардың өмір сүргенін дәлелдейтін археологиялық ескерткіштер сақталған.

1. Қорғандар мен обалар:

Саябақ аумағында сақ, ғұн және түркі дәуірлерінен қалған қорғандар мен обалар бар. Олар көшпелі тайпалардың жерлеу рәсімдері мен мәдениетін зерттеуде маңызды дереккөз болып табылады.

Қазымбет қорғаны: Бұл ескерткіш ежелгі дәуірдің тарихи және мәдени мұрасын бейнелейді. Қорғаннан табылған артефактілер Қарқаралы өңірінің бай тарихын айқындайды.

2. Тас мүсіндер мен петроглифтер:

Қарқаралы аумағында ежелгі адамдардың жартастарға қашап салған суреттері - петроглифтер сақталған. Бұл суреттерде аңшылық көріністері, күнге табыну рәсімдері бейнеленген.

Тас мүсіндер көбінесе батырлар мен көсемдердің құрметіне қойылған.

Ортағасырлық ескерткіштер

Орта ғасырларда Қарқаралы өңірі Ұлы Жібек жолының бір тармағы өткен аумақтардың бірі болған. Бұл кезеңде сауда-саттық пен мәдени алмасу аймақтағы өмірге елеулі әсер етті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.