Тұтас мәтіннің мысалы
Оқу сауаттылығы
(5-9- сынып оқушыларын дайындауға арналған факультатив курсының бағдарламасы)
Ескермесқызы Айзат
1
2021 жыл МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ. 4
1. PISA ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУІ 7
2. PISA ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ 7
3. Оқу сауаттылығы 8
4. Мәтін және мәтін типтері 10
5. ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫ БОЙЫНША ҮЛГІЛІК ТАПСЫРМАЛАР 16
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 76
Түсінік хат
Жаңартылған оқу бағдарламасы қазақ тілін функционалдық- коммуникативтік тұрғыдан оқытуға назар аударылып, төрт дағдыға (тыңдалым, оқылым, жазылым, айтылым) негізделген. Оқу бағдарламасында коммуникативтік әрекеттер мен дағдыларды жүзеге асыратын оқу мақсаттары ұсынылған. Оқу мақсаттары әр сынып деңгейіне сәйкес динамикалық даму бағытында жасалған. Бағдарлама спиральді оқыту тәсіліне негізделе құрылған. Әр сынып сайын оқу мақсаттары қарапайымнан күрделіге қарай өсіп, қайталанып отырады. Бағдарлама мазмұны әдебиет, тарих, биология, география, физика сияқты өзге пәндермен тығыз байланысты. Бағдарлама оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыруға, сыни тұрғыдан ойлау дағдысын дамытуға ықпал етеді. Оқу сaуaттылығы - оқушылaрдың жaзбa мәтіндерді түсінуі және қолдaнуы, мәтін бaрысындa ой-толғaуы, жaңa білім игерудегі әдіс- тәсілдерді қолдaнуы, әлеуметтік ортaғa бейімделуі. Оқу іс- әрекетін орындaу реті:
Мәтінді оқу, aқпaрaтты қaбылдaу;
Aқпaрaттaн түйінді ойды жинaқтaу;
Мәтін ішінен іс-әрекетті белгілеу; Мaзмұнын бaғaлaу.
PISA зерттеулерінде оқу сaуaттылығы мәтіннен қaжет aқпaрaтты тaбумен бaғaлaнaды:
мәтіннен қaжет болaтын мейлінше көп aқпaрaт тaбу;
мәтіннен ең қaжетті aқпaрaтты тaбу;
мәтіндегі aқпaрaттaрды жіктеу;
бұрыннaн тaныс және жaңa aқпaрaттaрғa жіктеу;
терең мaзмұнды aқпaрaтты тaбу;
күрделі мәтінді қорытындылaу;
мәтіннен ой түю.
Курстың мақсаты - оқушылардың мәтін мазмұнын түсіне білуі және оларға ой жүгірте білу, мәтін мазмұнын өзіндік пайымдау жасауға пайдалана білуге баулу.
Курстың міндеттері:
мәтіндерге өз тұжырымын жасай отырып, белсенділік таныту,
шығармашылық тұрғыда ойлау, шешім қ абылдай алуға даярлау;
тілдік жағдаяттарда қарым-қатынасқа түсе алу даярлығын білдіретін
құзыреттілікті қалыптастыру жолдарын қарастыру;
ана тілін жетік білетін, ұлттық мәд ени құндылықтарды бағалай
алатын тұлға даярлау.
КІРІСПЕ
Дүниежүзілік Экономикалық Форум Білімге жаңа көзқарас Халықаралық есебінде ХХІ ғасырдың табысты адамының 16 түрлі білімі мен дағдысын айқындады. Мұнда үш негізгі блок анықталды:
Базалық дағдылар (қаржылық, мәдени және азаматтық сауаттылық, АКТ дағдылары),
Құзыреттер (креативтік, байланысқа бейімділік, мәселелерді шешу),
Мінез-құлық түрлері (топта жұмыс істеу дағдысы, лидерлік қасиеті, ынталылығы). 15 жастағы білім алушылардың оқу жетістігін бағалайтын PISA халықаралық зерттеуі аталған құзыреттіліктерді кешенді бағалауды қарастырады.
Зерттеу мәртебесі - әрбір кезеңдегі қатысушы елдер санының артуымен дәлелденеді. Біздің ел PISA зерттеуінің үш цикіліне (2009, 2012 және 2015 жылдар) қатысудан тәжірибесі бар. Алынған нәтижелер бойынша білім беру бағдарламаларын жетілдіруге және оқытудың жаңа технологияларын енгізуге ықпал жасады. Нәтижесінде педагогтер қауымы мектеп оқышуларының функционалдық сауаттылығы деңгейлерін өлшейтін бірегей құралдарға қол жеткізді.
Қазіргі таңда PISA жобасы әртүрлі опциларды, оның ішіндеқаржы сауаттылығы, мәселені бірлесіп шешу,
жаһандық құзыреттілік бағыттарын ұсынуда. Қазақстан PISA- 2018 алғаш рет математикалық, жаратылыстану және оқу сауаттылығымен қатар жаңажаһандық құзыреттілік бағытына қатысуды жоспарлауда. Сонымен қатар тестілеудің компьютерлік форматына өтеді.
Мұғалімдер мен білім алушыларды PISA халықаралық жобасының жаңартылған концепциясымен таныстыру мақсатындаАқпараттық-талдау орталығы АҚ, айтарлықтай ақпараттық материалдарды өңдеуден өткізді. Әлемдік білім беру жүйесінің сапасын зерттейтін жетекші жобаның бірегей әдістемесін түсіну қазақстандық білім беру саласының жаңа деңгейде дамуына мүмкіндіктер береді.
1. PISA ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУІ.
PISA (Programme for International Student Assessment) 15 жастағы білім алушылардың оқу жетістігінің деңгейін бағалайды. Нақты осы жастағы оқушыларды іріктеудің себебі, әлемнің көптеген елдерінде бұл жастағы балалардың мектепте міндетті білім алуыаяқталатындығымен түсіндіріледі. Жастар осы жаста өздерінің мамандықтарын таңдау мен болашақ білім алу траекториясын анықтай алады.
PISA жобасының басымдылығы қатысушы елдер санының артуымен (PISA-2000 - 32 ел) расталады. Ал PISA-2018 жобасына қатысуға әлемнің 80-нен астам елі өтініш білдірген.
Жоба үйлестірушісі Экономикалық Ынтымақтастық және Даму Ұйымы (ЭЫДҰ) болып табылады. PISA зерттеуі Консорциум арқылы алдыңғы қатарлы халықаралық ғылыми ұйымдардың қатысуымен іске асырылады. Олар: АҚШ педагогикалық тестілеу қызметі (Educational Testing Service, ETS), WESTAT Америкалық ұйымы, Pearson Education Британдық білім баспасы және бағалау қызметі, cApStAn Linguistic Quality Control Белгиялық лингвистикалық орталығы.
Оқушылардың математикалық, оқу және жаратылыстану сауаттылықтарын бағалайтын негізгі бағыттары болып қала береді. Сонымен қатар, PISA зерттеуінің әр кезеңінде үш облыстың біріне басымдылық беріледі. Оқу сауаттылығы 2018 жылы білім жетістіктерін бағалаудың басты бағыты болып табылады.
2. PISA ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
PISA сұрақтарының рамкасы білім алушылардың оқу жетістіктерінің деңгейін бағалаудың ең жаңа технологияларын есепке ала отырып дайындалған. СВА форматы PISA тест тапсырмаларының ауқымды спектрін ұсынады. Бұл анимациядан мен мультипликациядан тұрады және сұрақтар визуалды түрде берілген.
Алғаш рет PISA-2012 зерттеуінде компютерлік форматта жаңа интерактивтік тапсырмалар қолданылды. Мұндай тапсырмалар білім алушылрадың компьютерлік жүйемен тікелей жұмыс жүргізуін талап етеді. Зерттеуге қатысушылардың функционалды сауаттылық деңгейі таблица, диаграмма, график,
сурет және сызбалар түрінде берілген тапсырмалармен анықталады.
Тест тапсырмалары жауаптың үш түрін қарастарады: еркін құрастырылған (толық және негізделген жазбаша жауап), жабық құрастырылған жауап (оқиғаны ретімен орналастыру, қажетті сөзді немесе цифрды жазу) және берілген жауап нұсқасынан таңдау жасау ((a, b, c, d) жауап нұсқаларының бірін таңдау).
Тапсырма жауаптары оқушылардан бірнеше таблица мен графиктерде берілген ақпараттармен бір уақытта жұмыс істей білу қабілеттерін талап етеді. Тапсырма мазмұнында артық ақпараттардың берілуімен де сұрақтар күрделене түседі. Сонымен, 15 жастағы оқушылардың ұсынылған проблема мен ситуацияға талдау жасауы үшін қажетті ақпаратты таба білу біліктілігі бағаланады.
Халықаралық бағалау 15 жастағы білім алушылардың құзыреттілігін алты деңгей бойынша бағалауды қарастырады. Халықаралық бағалаудың Ең жоғарғы (5 және 6 деңгей) бағасын ақпаратты сыни тұрғыдан бағалай білуі, мәтінді ұғыну мен интерпретациялау, қорытындыны дәлелдеп, өзінің болжамдарын ұсына алатын, дағдыларын көрсете білетін оқушылар иелене алады.
3 - 4 деңгейге жаңа ақпаратты табу үшін білімі мен шеберліктерін қолдана алатын қабілеттері сәйкес келеді. 2 - деңгейде қарапайым күнделікті өмірде өз білімі мен дағдысын қолдана білу ептілігі бағаланады. Оқушылардың қарапайым базалық білімін көрсете білуіЕң төменгі 1-ші және 1-ден төмен деңгейге сәйкес.
3. Оқу сауаттылығы
Оқу сауаттылығы - адамның ақпараттың мазмұнын бағалау, түсіну және интерпритациялау қабілеті болып табылады. Оқушының бұл басты төрт оқырмандық құзыреттілігі оның коммуникативтік дағдыларын анықтайды. PISA тесттері оқу сауаттылығын бағалаудың екі негізгі параметрін қарасырады.
Бірінші. Мәтін (көркем әдебиет, ғылыми мәтіндер, кестелер, графиктер, диаграммалар мен ақпараттық материалдар). Олар форматтары бойынша ерекшеленді, мысалы, тұтас, дискретті, аралас және құрама мәтіндер болып бөлінеді. Тұтас мәтінде
ақпаратты табу әрекеттері қаріп түрі мен өлшемдері тәрізді ерекшеліктермен оңайлатылған. Дискретті мәтіндер оқу дағдыларының кейбір әрекеттерін талап етеді. Олардың мазмұнында диаграмма, кесте, график және хабарландыру түріндегі материалдарды қамтиды. Аралас - тұтас және дискретті мәтіндердің түрлерін біріктіреді. Журналдар мен веб-беттердегі материалдардың көпшілігі аралас мәтін түрлеріне жатады. Құрама мәтін - әрқайсысы бір-біріне тәуелсіз және бірнеше мәтіннен құрастырылған, негізгі ойы аяқталған мазмұндағы форматта беріледі.
Екінші. Ахуалдар (жеке, қоғамдық, оқу мақсаты және іскерлік). Жеке өмірлік ахуалдарға берілген мәтіндер мазмұны хат, беллетристика, өмірбаян және ақпараттық хаттар түрін құрайды. Электрондық форматтағы мәтіндер хабарлама, күнделікті жаңалық блоктарын қамтиды. Қоғамдық мақсаттар үшін оқу - ресми құжаттар, газет жаңалықтары, Интернеттегі форумдар жатады. Оқу ахуалы мәтіндеріне классикалық мысал ретінде оқулықтар және электронды интерактивтік оқу бағдарламалары кіреді. Іскерлік ахуалдар мәтіні - газеттің немесе Интернеттің сәйкес беттерінен қажетті ақпаратты іздеуі, хабарландыруды, нұсқаулықтарды және т.б. қарауы болып табылады.
Тестілеуге қатысушылар тапсырмаларды орындау барысында мәтіннің негізгі ойын анықтап, оны жалпы мәтін контекстінен бөліп алып, өз қөзқарасын дәлелдермен негіздеу қабілеттерін көрсете білуі қажет.
PISA тапсырмаларының ерекшелігі - ол шындыққа жақындатылып құрастырылуы болып табылады. Әрбір жағдаят- өмірден алынған мысал. Тест тапсырмаларының құрылымы оқушылардың оқу ептіліктері мен оларға сәйкес әрекеттерін анықтауға негізделген.
PISA-2018 кезеңіндегі тест тапсырмаларының шеңбері білім алушылардың оқу сауаттылығы жетістіктерін бағалаудың келесі түрлерін қарастырады. Олар: мәтінге көз жүгірте қарап негізгі ойды анықтау; мазмұнын түсінуі; қажетті мәліметтерді табу және таңдай білуі; синтез және талдау дағдысы; мәселені шешу және айқындауы; ақпараттың нақтылығын анықтау мен сапасын бағалай білуі.
Қорытындылай келе, тестілеуге қатысушы өзінің әртүрлі форматта берілген мәтіндермен жұмыс істей алу ептілігін, ақпаратты біріктіру мен ұғына білу дағдысын және сыни ойлау құзыреттерін көрсете білуі қажет.
4. Мәтін және мәтін типтері
Мәтін сөзі шынайы тіл қолданылған баспа түрде немесе бейнелік мәтіндерді білдіреді. Мұндай мәтіндер диаграмма, сурет, карта, кесте, график түріндегі визуал бейнелерді қамтуы мүмкін. Бір ғана мәтіннің өн бойында әртүрлі мәтін типтері кездесе береді. Мәтіннің (формасы) нысаны 4 - ке бөлінеді.
1. Тұтас мәтін ( көркем әдебиет мәтіндері, репортаж, өлең, пьеса, мақала, жұлдыз жорамал, техникалық мәтін, заң, ғылыми негіздемелер, нұсқау)
2. Жадағай (тұтас емес) мәтін (графика, кесте, сурет, диаграмма, жарнама, сканворд, хабарландыру, карта, анкета, құттықтау, комментарий)
3. Аралас мәтін (тұтас және тұтас емес мәтіндердің сипатын біріктіреді, авторлық веб - парақтар).
4. Құрамдас мәтін (бір тақырып, бірақ әр автордың пікірі, ойы. Мысалы, аққу тақырыбына жазылған әрбір ақынның туындысы немесе әр газеттегі бірдей тақырыпқа жазылған материал және бірнеше тақырыпты қамтитын үзік - үзік мәтіндер).
PISA оқу сауаттылығы бойынша оқушыларға ұсынылатын тест сұрақтары әртүрлі мәтін түрлерінің негізінде ұсынылады.
1) Көркем әдебиеттен алынған үзінділерден тұратын тұтас мәтіндер, құрылымы мәтіннің ірі бірліктерін құрайды. Мағыналық абзацтар белгілі бір тәртіппен ұйымдастырылған және мәтіннің логикалық құрылымын тез қабылдау үшін тақырыптар мен тақырыпшалардан тұрады.
Тұтас мәтіннің мысалы
Жақсылардың жақсысы
Баяғыда бір адам бірнеше бөлмелі жарық, биік, өте әсем үйде тұрыпты. Үйдің айналасы бау-бақша екен. Бір күні оның кішкентай қызы бақшаны, барлық бөлмелерді аралайды. Кірмеген жалғыз ғана бөлме қалыпты. Ол ылғи да жабық тұрады екен.
Сонда әкесіне қызы:
Әке, маған жабық тұрған бөлмеге кіруге рұқсат етіңіз. Осы бөлме басқа бөлмелерге қарағанда жақсы ғой деп ойлаймын, - дейді.
Оның дұрыс, қызым. Жақсылардың ең жақсысы сонда. Бірақ сен әлі жассың, өскенде бұл бөлмені саған берем. Сен оған өмір бойы риза боласың,- деп жауап қайтарады әкесі.
Қыз есейіп, бойжеткен атанады. Әкесі қызына жабық бөлменің кілтін береді. Қыз есікті ашқанда, тек ұршық пен кітапты көреді. Қыз әкесіне:
Әке, сен жабық бөлмеде жақсылардың жақсысы бар деген едің. Мен ұршық пен кітаптан басқа ештеңе таппадым,- дейді.
Міне, жақсылардың жақсысы деген - осылар, қызым! Ұршық болса, өнерің жанады. Ал кітап оқысаң, білімің артады. Жарық дүниеде бұлардан жақсы нәрсе жоқ. Дүниедегі мүліктің бәрі еңбекпен, өнермен, біліммен табылады,- деп түсіндірді әкесі.
1) Тұтас емес мәтіндер басқа оқу дағдыларын талап етеді, себебі мәтіннің ақпараттық бірліктерінен, яғни кесте, графика, диаграммалардан тұрады.
Тұтас емес мәтіннің мысалы (1-сурет)
1-сурет
2) Аралас мәтіндердің бір ерекшелігі - мәтіннің ойын өзара толықтырып тұратын вербалды және вербалды емес элементтерден тұрады. Бүгінгі таңда көптеген ақпараттық мәтін таныстырылымдық форматта болады, мысалы, веб парақшалар, журналдар және т.б.
Аралас мәтіннің мысалы (2-сурет)
2-сурет
3) Құрамдас мәтіндер мазмұны жағынан ғана емес, форматы жағынан да әртүрлі бірнеше мәтінді бір тақырып аясында біріктіреді. Сондықтан олар мағыналық тұрғыдан өзара байланысты және аяқталған болып есептеледі. Оның мұндай қыры мәтіннің болжамды мақсатын көрсетеді.
Құрамдас мәтіннің мысалы (3-сурет)
3-сурет
PISA-2012 тестінде жоғарыда аталған форматтар бойынша тест сұрақтарының бөлінісі келесідей: тұтас мәтіндер 39%, тұтас емес мәтіндер 30%, аралас мәтіндер 23%, құрамдас мәтіндер 8%.
Электрондық мәтіндер
PISA-2018 халықаралық зерттеуінде қазақстандық оқушылар алғаш рет компьютерлік форматта тест тапсырды. ХХІ ғасырдағы сауаттылық деңгейіне қойылып отырған жаңа талаптар оқырманға қатысты әлеуметтік-экономикалық сенім артып отыр.
Электрондық технологиялармен жұмыс жасаудағы әмбебап дағдылар.
Ақпараттық сауаттылық - ақпаратты өз бетімен табу, талдау, сын тұрғысынан ойлану.
Әлеуметтік медиадағы ақпараттар туралы сын тұрғысынан ойлану.
Бірнеше дереккөзден алынған ақпараттарды жалпылай алу және өз сөзімен түсіндіре алу.
Интернеттегі этикет нормалары мен ж елілік қауіпсіздік негіздерін түсіну.
PISA электронды мәтіндік материалда ры сызықтық немесе сызықтық емес мәтіндер түрінде ұсынылуы мүмкін. (4-сурет)
4- сурет. Мәтіндік материалдардың ұйымдастырылуы
Көптеген электронды мәтін гипермәтін үлгісінде беріледі. Сызықтық емес мәтіндерді осылай да атайды, себебі мәтіндер арасында байланысты орнату үшін бір бөлімнен басқа бір бөлімге ауысуға болады, яғни оқу ретін оқырман таңдай алады. Мәтін материалын осындай үлгіде ұйымдастыру кезінде оның бірліктерінің арасындағы ықтимал өзара байланыс бір жүйе ретінде көрсетіледі. Осы байланыстарды басшылыққа ала отырып, сызықтық жүйе жасауға, яғни мәтінді кез келген ретпен оқуға болады. Сызықтық емес мәтіндер бірнеше кері шегінісі бар,
шашыраңқы байланыстар мен комментарийлерден тұрады. Мысалы, сілтемелерден тұратын сөздік. Гипермәтінге тән сілтемелер, бір жүйеде баяндаудың жоқтығы ойнақы әсер қалдыру үшін қазіргі таңда постмодернистік әдебиеттерде қолданылады.
Оқырман өзінің ойына сай құрылымдай отырып (яғни гиперсілтемелер мен түйінді сөздер бойынша), өзінің мәтінін құрастырады. Оқу ретін оқырман өзі таңдайды. Сызықтық емес құрылым гиперсілтемелер бойынша ақпаратты тез іздеп-табуға көмектеседі. Мұндай іздеу жолын метаіздеу деп атайды. Сондықтан электронды анықтамалық басылымдармен жұмыс істеу баспа нұсқалардан қарағанда тиімдірек болып саналады, яғни көлемінің ықшамдылығы, жылдамдық, салыстыру үшін бірнеше қосымша басылымды қарау мүмкіндігі бар.
Жиі кездесетін гипермәтіннің үлгісі - бірнеше тармақтан тұратын құрылымдағы гипермәтін. Ол бірнеше мәтіннің басын біріктіріп, бірнеше оқу нұсқасына жағдай жасайды (мысалы, Википедияны оқып отырғанда бір сілтемеден бір сілтемеге ауысу; не болмаса рет-ретімен оқып шығу, мұндайда сілтемелерді не басынан, не аяғынан бастау талабы жоқ және с.с.). Төменде Википедиядан алынған өнер ұғымымен танысуға болады. Бір ұғымның аясында бірнеше сілтеменің көрсетілгеніне назар аударыңыз. (5- сурет)
5- сурет. Гипермәтін үлгісі
БАҒДАРЛАМАНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЛАНУЫ АПТАСЫНА - 1 САҒАТ, БАРЛЫҒЫ - 34 САҒАТ
№
Мазмұны
Сағат саны
1
Кіріспе.
1
2
PISA халықаралық зерттеуі.
1
3
PISA тест тапсырмаларының құрылымы.
1
4
Оқу сауаттылығы.
1
5
Мәтін және мәтін типтері.
1
6
Оқу сауаттылығы бойынша үлгілік тапсырмалар. 1-мәтін. Бақыт.
1
7
2-мәтін. Табиғатты сақтау - болашақты сақтау.
1
8
3-мәтін. Болашақ - ғаламтор-журналистикада.
1
9
4-мәтін. Болашақтың мамандықтары.
1
10
5-мәтін. Роботтар әлемі.
1
11
6-мәтін. Ғаламтор ғаламаты.
1
12
7-мәтін. Цифрлық инфрақұрылым.
1
13
8-мәтін. Жастар жадына ғаламтор жау.
1
14
9-мәтін. Жадынама.
1
15
10-мәтін. Үнпарақ.
1
16
11-мәтін. Тағылым отбасынан басталады.
1
17
12-мәтін. Достық уақытпен сынала ма?
1
18
13-мәтін. Жарнама.
1
19
14-мәтін. Қазақтардың ежелгі баспанасы - киіз үй.
1
20
15-мәтін.Кітапхана.
1
21
16-мәтін. Тамақтың құндылығы.
1
22
17-мәтін. Екі дос.
1
23
18-мәтін. Қасиетті Түркістан қаласы.
1
24
19-мәтін. Тұмау.
1
25
20-мәтін. Хельга Хилтунен.
1
26
21-мәтін. Қымызмұрындық.
1
27
22-мәтін.Жүргіншілер.
1
28
23-мәтін.Морелэнд.
1
29
24-мәтін. Ит жетектеген әйел.
1
30
25-мәтін. Аралар.
1
31
26-мәтін. Чад көлі.
1
32
27-мәтін. Маконда.
1
33
28-мәтін. Күн.
1
34
Қорытынды сабақ.
1
1 - МӘТІН. БАҚЫТ
Ерте, ерте, ертеде жайқалған үлкен алма ағашы болыпты. Бір кішкентай бала үнемі сол алма ағашының көлеңкесінде ойнағанды жақсы көретін. Ағаштың ең басына шығып, нәрлі жемісін жеп, көлеңкесінде ұйықтайтын еді. Ағашты жақсы көретіні анық еді. Ағаш та баланы жақсы көретін. Уақыт өте, бала ер жетіп, ағаштың көлеңкесінде көп ойнамайтын болды. Бір күні бозбала көңіл күйі болмай, алма ағашына келеді.
Менімен ойнашы, - деп өтінеді ағаш.
Ағаштың көлеңкесінде ойнайтын кішкентай бала емеспін. Қазір мені басқа заттар қызықтырады, бірақ оларды сатып алуым үшін ақшам жоқ, - деп жауап береді жігіт.
Қап, менде де ақша жоқ... Бірақ сен барлық алмаларымды жинап алып, оларды сатсаң, табыс таба аласың.
Бозбала қуанып, ағаштың барлық жемісін жинап алады да, тағы да ұзақ уақытқа жоқ боп кетеді. Бірер жылдан соң ғана қайтып келеді. Кешегі бозбала ендігі азамат болды. Ағаш оны көріп қатты қуанады.
Менімен ойнашы! - деп өтінеді ағаш.
Ойынға еш уақытым жоқ. Жұмыс істеуім керек, балашағамды асырауым керек. Үй керек, жай керек. Көмектесе аласың ба? - Кешір... Менің үйім жоқ. Бірақ бұтақтарымды кесіп, солардан үй жасауыңа болады...
Адам қуана келіседі де, ағаштың бұтақтарын кесіп алады. Адамның қуанғанын көріп, ағаш та қуанады. Содан адам тағы да ұзақ уақытқа көрінбей кетеді. Көп жылдардан соң адам қайтадан ағаштың жанына келеді.
Ағаш:
Досым,кешір. Саған беретін еш нәрсем қалмады. Алма да жоқ...
Керегі де жоқ. Алма жейтін тісім де қалмады, - дейді
адам. Ағаш:
дейді.
Үстіме шығарып ойнатайын десем, бұтақтарым да жоқ, -
Ойын үшін тым кәрімін, - дейді адам.
Саған ешбір нәрсемен пайдалы бола алмайтыным мені
қатты мұңайтады. Бар қалғаны - кәрі, қурап бара жатқан тамырларым ғана, деді ағаш мұңайып.
Маған көп нәрсенің керегі жоқ. Демалатын бір орын болса, болғаны. Өткен жылдар шаршатыпты, - деді адам.
Кәрі ағаштың тамырлары - демалу үшін жақсы жер, жантайып демала ғой, - дейді кәрі ағаш. Кәрі адам ағаштың түбіне отырып, жанына тыныштық тапқандай болады. Ағаш болса адамның бақытын көріп, тағы бір қуанды.
1- тапсырма. БАҚЫТ
Мәтін мазмұнына сәйкес мақалды анықтаңыз. А) Адамның сұлулығы - шыншылдығында.
В) Ары таза жігіттің ары таза. С) Уақыт - көшкен керуен.
Д) Бақыт белгісі - білім.
Е) Кең болсаң - кем болмайсың.
2- тапсырма. БАҚЫТ
Ағаштың отбасылы жігітке берген көмегін белгілеңіз. А) Арманын тыңдады
В) Алмасын берді
С) Гүлдерін сыйлады Д) Тыныштық сыйлады
E) Бұтақтарын кесіп берді
3- тапсырма. БАҚЫТ
Адамның ағашты риясыз жақсы көретіні қай өмір кезеңінде суреттеледі?
А) 2
В) 3
С) 4
Д) 1
E) 3,4
4- тапсырма. БАҚЫТ
Мәтін мазмұнына сәйкес келмейтін нұсқаны табыңыз. А) Ағашты үнемі күтіп-баптады.
В) Ағаштың жемісін сатты.
С) Ағаштың жемісін жинап алды.
Д) Бала кезінде ағаштың нәрлі жемісін жейтін.
E) Ағаштың бұтақтарын кесіп алды.
5- тапсырма. БАҚЫТ
Мәтін соңында ағаштың мұңаю себебін түсіндіріңіз.
6- тапсырма. БАҚЫТ
Мәтіннің Бақыт аталу себебін түсіндіріңіз.
2-МӘТІН. ТАБИҒАТТЫ САҚТАУ - БОЛАШАҚТЫ САҚТАУ.
Сенатор Мұрат Бақтиярұлының айтуынша, қоршаған ортаны қорғау бағытында мемлекеттік бағдарламаларымыз баршылық. Алайда, бұл мәселеде дабыл қағарлық жағдай көптеп орын алуда. Ресми мәліметке сүйенсек, жерімізде мекендейтін аң мен құстың 300-ден астам түрі толық жойылып кету қаупінің алдында тұр. 2015 жылмен салыстырғанда, 2016 жылдың көктемінде Қазақстандағы құстар саны 2 млн-ға кеміп кеткен. Осыған орай, Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті 16 ақпан мен 14 маусым аралығында көктемгі аң-құс аулау маусымына тыйым салды. Комитет шешімі дұрыс емес, жануарлар дүниесіне аңшылардың еш қиянаты жоқ,
деп қаптаған аңшылық мақсаттағы шаруашылықтар ашық хат жазып, өре түрегелуде.
Эколог Сәдібек Түгелдің мәліметінше,заңсыз аң аулаушылар
Қызыл кітапқа енген аң-құсты аулау кезінде олардың арнайы кітапқа енгенін, ерекше қорғауда екенін біле тұра, табиғатқа залал келтіруге тырысады.
Экологтің пікірінше, біз Қызыл кітапқа енген жан- жануарларға, құстар мен өсімдіктерге жеткілікті дәрежеде қамқор болып отырғанымыз жоқ. Броконьерлер оларды қалауынша атып, жасырып сатып, бас пайдасына жаратып жатыр. Жалпы, елімізде табиғатқа жанашырлық өте төмен деңгейде. Табиғаттың қай байлығы болмасын, аяусыз тоналып жатыр. Негізі, түлкінің құйрығы өзінің соры дегендей, Қызыл кітапқа енген қайбір аң
болмасын, өзінің бір артықшылығымен адамзаттың көзіне түскен деуге болады. Мәселен, киіктің немесе бұғының мүйізі қымбат бағаланғандықтан, оны әдетте, броконьерлер шетелге өткізуге әуес. Сондықтан мүйізі үшін атып өлтіріп, мүйізін кесіп алып, ал денесін далаға тастап кете баратындар жетерлік.
Неге халықаралық деңгейдегі қорғалып жатқан аң-құс, өсімдіктер біреулердің жеке мақсаты үшін жойылуы керек?! Сондықтан тез арада табиғатты қорғауға қатысты, жазасы күшейтілген, әсіресе,
Қызыл кітапқа енген аң-құсты жойғаны үшін залалының орнын бірнеше есе көбейтіп қайтаратындай жаза қарастырмасақ, Қызыл кітапты ғана құшақтап қалуымыз әбден мүмкін. (251 сөз)
1- тапсырма. Қызыл кітап қорғаған аң - құстарды біз қорғай алмаймыз ба? Сенің пікірің...
2- тапсырма. Мәтіннің стилін анықтаңыз. А) публицистикалық стиль
В) көркем әдебиет стилі С) ресми іс-қағаздар стилі Д) ғылыми-көпшілік стиль
3- тапсырма. Жоғарыда берілген мәтінге тән стильдік, тілдік ерекшеліктерді белгілеңіз.
А) ресми сөздер, даяр тіркестер қолданылған
В) образды, эмоционалды, экспрессивті сөздер қолданылған С) көркемдік тәсілдер, суреттеме құралдары қолданылған Д) ғылыми терминдер қолданылған
Е) деректер дәлелді, зерттелген
Ж) стильдік қайталау, антитеза қолданылады
4- тапсырма. Мәтіндегі қарамен берілген сөздер қандай принципке негізделіп жазылған?
А морфологиялық принцип В фонетикалық принцип
С морфологиялық-фонематикалық принцип Д тарихи-дәстүрлік принцип
5- тапсырма. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз және көтерілген мәселеге қатысты баға беріңіз.
__ _ _ _
__
6- тапсырма. Мәтіннен өзіңіз таңдаған екі терминдік атауға түсініктеме беріңіз
__ _ __
__ __
3- МӘТІН. БОЛАШАҚ - ҒАЛАМТОР-ЖУРНАЛИСТИКАДА
Ғаламдық желіні өз мақсаттарына тиімді пайдалана білгеннің асығы түгел екенін уақыт дәлелдеп отыр. Ғаламтор желілері - бұқаралық ақпарат құралдарының ішіндегі ең жаңа түрі. Баспасөз қызметі тұрғысынан алғанда, WEB-сайттардың былайша жіктелуі тақырыптық бағыты жағынан тиімді болып табылады: жаңалық тарататын WEB-сайттар (мысалы,http:www.24.kz.); сараптама, талдау жасайтын WEB-сайттар
(мысалы,http:www.abai.kz.); басқа да әлеуметтік желілердің қоры (http: baq.kz,). Басқа БАҚ құралдарына қарағанда қажетті ақпаратты орналастыру, ақпарат алу жылдамдығы, оңтайлы пайдалану жағынан ең арзанға түсетіні- осы ғаламтор. Әрине, көптеген салалық веб-қорларға материал орналастыру тегін болуы да мүмкін, бірақ ғаламтордың аудиториясы анағұрлым ауқымды. Ғаламтор баспасөз қызметінің жеке пайдалануына да ыңғайлы болып табылады.
Зерттеушілердің пікірінше, қазіргі баспасөз қызметі өз ақпараттарын баспасөзден гөрі жылдам тарайтын ғаламтор желілеріне орналастырғанды жөн санайды. Баспасөз қызметі, ең алдымен, өз жұмысында халықтың қай тобының өздеріне мақсатты аудитория бола алатынын ұғынып алуы қажет. Мақсаты мен міндетіне қарай аудитория да ауысып отыруы мүмкін. Себебі баспасөз қызметінің баспасөз-релиздері (терілген материалдар, кестелер, бағдарламалар, мәліметтер) бір сағаттың ішінде әртүрлі мақсаттағы аудиторияға бағытталады.
Болашақ - ғаламтор-журналистикада, онда еркіндік көп және бақылау да азырақ. 2020 жылы жер бетінде ғаламдық желіге жалғанған қондырғылардың жалпы саны 26 миллиардқа, ал смартфон қолданушыларының саны 6,1 миллиардқа жетеді. Нәтижесінде, мобильді интернеттің даму қарқыны қазіргіден бетер күшейіп, оның ғаламшарды қамту көрсеткіші 90 пайызды көрсетпек. Бұл сандық деректер қазірдің өзінде біраз қауқарын жоғалтып үлгерген баспасөздің ертеңін күмәнді ете түсті.(210сөз)
1- тапсырма. БАҚ-тың бүгіні мен болашағы қандай?
2- тапсырма. Мәтінде берілген мәліметтер бойынша шындық және жалған ақпараттарды ажыратыңыздар.
Ақпарат
Шындық
Жалған
Ғаламтор желілері - бұқаралық ақпарат құралдарының ішіндегі ең жаңа түрі.
Қазіргі баспасөз қызметі өз ақпараттарын баспасөзден гөрі жылдам тарайтын
ғаламтор желілеріне орналастырғанды теріс санайды.
2020 жылы жер бетінде ғаламдық желіге жалғанған қондырғылардың жалпы саны
26 миллиардқа, ал смартфон
қолданушыларының саны 6,1 миллиардқа жетеді.
Мобильді интернеттің даму қарқыны қазіргіден бетер күшейіп, оның ғаламшарды қамту көрсеткіші 100 пайызды көрсетпек.
3- тапсырма. Ғаламтордың қай сайты пай далы екенін дәлелдеп жазыңыз.
4- МӘТІН. БОЛАШАҚТЫҢ МАМАНДЫҚТАРЫ.
Мамандық таңдау - маңызды іс. Уақыт өте дәстүрлі мамандықтар сұраныстан айырылып, жаңа маман иелері пайда болады. Fast Future британдық агенттіктің футурологтары (әлеуметтік процестердің келешегін қамтитын білімдер саласын зерттеушілер) 2030 жылы сұранысқа ие болып, кең жайылатын мамандықтардың тізімін болжады.
Сонымен, айналдырған он шақты жылдан кейін мынандай маман иелері қажет болады:
Наномедицина қызметкері - адам денесінің мүшелерін қайта жасайтын маман.
Ғарыш туризм мамандары - ұшқыштар, бортинженерлер мен гидтар. Дамыған технология ғарышқа саяхаттауға мүмкіндік беріп, жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етеді. Жер болашақта үлкен құндылыққа айналып, жерді үнемдеу өмірдің кез келген саласында байқалады. Өндіріс пен шаруашылық көп жерді алмас үшін, тігінен тұратын фермалар мен өндіріс орындары көбейеді. Осы салада жұмыс істей алатын мамандардың қажеттілігі де артады.
Климат өзгерісі бойынша маманболашақта ең жиі кездесетін мамандықтардың қатарында болады.
Қарт кісілердің денсаулығын күтуші маман тек үлкен кісілерге медициналық көмек көрсететін болады. Адамның табиғи есін жақсартып, жадысын көбейтетін арнайы хирург пайда болады. Виртуалды құқықтың заңгері қарапайым заңгерлерден де үлкен сұранысқа ие болады.
Қозғалыс көліктеріне балама ойлап табатын кісілер де қоғамға өте қажет болады.
Жеке журналист біреудің жеке БАҚ-ында жұмыс жасайды, олардың саны күрт көбейеді. Уақыт биржасындағы брокер мамандығы қазіргі ақша брокеріндей танымал болады. Қоғамдық желідегі қоғамдық қызметкер. Бұл кісі қоғамдық желілер
арқылы жағдайы төмен, жаман әдеттер ге шалдыққан қолданушыларға көмекке келеді.
Жеке бренд-менеджер. Қазіргі пиар-менеджерлері сияқты белгілі біреу туралы басқалар арасында жақс ы ой қалыптастыруға тырысады. Қазірде мұндай жұмысшы жұлдыздарда ғана болса, болашақта әр адамның өз бренд-менеджері пайда болады. (227сөз)
1- тапсырма. Мамандықты дұрыс таңдау дың маңызы қандай?
2- тапсырма. Мамандығым - болашағым соңғы жылдары кейбір мамандықтарға сұраныс азайып, жаңа мамандықтар пайда болуда, неге?
3- тапсырма. Он шақты жылдан кейін қандай маман иелері қажет екенін мәтінге сүйеніп дәлелде.
5- МӘТІН. РОБОТТАР ӘЛЕМІ
Робот - тірі ағзаға ұқсатып жасалған автоматты құрылғы. Алғаш рет робот сөзін чех жазушылары Карел және Йозеф Чапек 1920 жылы енгізген. Робот чехтің робота немесе
робот сөзінен шыққан еріксіз еңбек ету деген мағынаны береді. Робот қоршаған әлеммен әрекеттескен кезде адамның (жануарлардың) қызметтері мен қимылын ішінара немесе толық атқарады. Алғашқы роботтар адамның қозғалысы мен сырт пішінін қайталады. Қазіргі кезде тұрмыстағы көптеген қызметтерді атқаратын, қадағалайтын, мүгедектер мен сәбилерге көмекші, көңілін аулайтын, т.б. роботтар жасалынды. Интеллектуалдық роботтар да пайда бола бастады. Робот
техниканың дамуы барысында адамдарды қиын жерлердегі (су астындағы, ғарыштағы) қызметтерден босатады. Робот бір сарынды ауыр, жоғары радиациялы, жоғары немесе төмен температура жағдайларындағы және адам қатынауы қиын жерлер де жүре алады. Олар үнемі дамып келеді.
Мұндай құрылғылар мен механизмдер өнеркәсіптік роботтар деп аталады. Өнеркәсіптік роботтар - өндіріс процесінде адамның қозғалу және басқару сияқты іс-әрекеттерін және технологиялық құралдардың қызметтерін орындайтын автоматтық машина. Әлеуметтік роботтар адамдармен байланыс орнататып, сөйлеседі. Қазіргі кезде роботтардың көптеген түрлері бар. Олар әртүрлі орталарда әртүрлі жолмен қолданылады. Қолдану мақсаты мен сыртқы келбеті әртүрлі болғанымен , құрылымына келгенде баршасында 3 бірдей жерлері бар. Бірінші, әр робот механикалық құрылғы, рамадан тұрады. Сол рам аның түрі қолданылатын мақсатына қарай өзгереді. Роботт ың формасы атқаратын функциясымен тікелей байланысты. Е кінші, әр робот электр бөлшектерден тұрады. Осы бөлшек тер робот жүйелерін толығымен бақылайды. Үшінші, барлық роботтар кішкене болса да компьютер кодын керек етеді. Сол алгоритмде робот қалай қызмет ету керектігі көрсетіледі. Бағдарламаның ішіне код жазған адам робот шешімін қалай және қашан қабылдап, әрекет ететінін жазады. Негізгі үш түрлі алгоритмдер бар: қашықтан басқару,
жасанды интеллект және гибрид.
Ғылыми фантастика жазушысы- Айзек Азимов әлеуметтік роботтарға арналған, құрамына төмендегідей шарттар кіретін нақты заңдарды ұсынды.
1. Робот адамға зиян келтірмеуі керек және адамға зақымның келуіне жол бермеуі керек.
2. Робот адамның бірінші заңға қайшы келмейтін барлық бұйрықтарына бағынуы тиіс.
3. Робот бірінші және екінші заңдарға қайшы болмайтындай етіп өзін қорғауға міндетті. Міне, қазіргі дамыған роботтарды да осы заңдарға сүйеніп жасайды. (300 сөз)
1- тапсырма. Мәтіннен мына сөздердің сәйкес мағыналарын табыңыз.
Жұмыстары-
Өсуі -
Әрдайым -
Аз -
Қажет етеді-
2- тапсырма.Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдерді берілген сөздермен бастаңыз.
Мысалы: Робот -- тірі ағзаға ұқсатып жасалған автом атты құрылғы.
Жауабы: Тірі ағзаға ұқсайтын автоматты құрылғы - робот.
А)Алғаш рет робот сөзін чех жазушылары Карел және Йозеф Чапек 1920 жылы енгізген. Чех жазушылары ...
Ә) Алғашқы роботтар адамның қозғалысын, сырт пішінін қайталады.
Адамның қозғалысы ...
Б) Робот техниканың дамуы барысында адамдарды қиын жерлердегі (су астындағы, ғарыштағы) жұмыстардан босатады. Адамдарды ...
В) Әлеуметтік роботтар адамдармен б айланыс орнататып, сөйлеседі.
Адамдармен ...
3- тапсырма.Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз. Мүмкіндігінше, өз сөзіңізбен жауап беруге тырысыңыз.
А)Робот қоршаған әлеммен қандай әрекет арқылы байланысады?
Ә) Роботтардың қандай ұқсастықтары бар? Кем дегенде 2 ұқсастығын көрсетіңіз.
Б) Айзек Азимов әлеуметтік роботтарға арналған қандай заңдарды ұсынды? Кем дегенде 2 заңын көрсетіңіз.
6-МӘТІН. ҒАЛАМТОРДЫҢ ҒАЛАМАТЫ
2
Youtube - Жер шарындағы ең ауқымды бейнематериалдардың кешені. Мұнда кез-келген адам өзінің туындысын (видеоматериал), идеяларын бүкіл әлемге паш ете алады. Қазір үйде отырып-ақ ақша тауып, атаққа ие болып жатқандар саны артуда. Жыл сайын қараушылар саны 40%-ға көбейіп отыратын Youtube туралы не білесіз?
Қазақстандық интернет қолданушылардың 79%-ы 18 жастан асқандар, яғни белсенділік 18-24 жас аралығы. Соның ішінде 35% Youtube-тың тұрақты қараушылары.
Оның артықшылықтары:
Youtube.com сайтына қолданушылар бірнеше форматтарда бейнематериал сала алады: mp4, OGG, avi, mpeg, DV, DivX, Xvid;
Қай форматта салынса да, Youtube оларды автоматтты түрде Flash Video - mp4 форматына ауыстырады;
Бірнеше жолдар арқылы Youtube-тан видео жүктеуге мүмкіндік бар. 2009 жылы тікелей Youtube-тың өзінен жүктейтін функциясы болған, бірақ 2011 жылы ол функция жойылды;
Орташа жылдамдықтың өзінде мұнда видеоматериалдарды еркін тамашалауға болады;
Күніне 2 млрд қаралым болады;
Бір минутта 60 сағаттық видеоматериал салынса, күніне 86400 сағатқа жетеді;
Жойылған белгісі бар видеоматериалдарды Deleted YouTube Video Viewer арқылы қайта көруге болады;
Youtube арқылы танымалдылыққа қол жеткізуге болады.
1- тапсырма. Youtube-қа қандай форматтар арқылы бейнематериалдар салуға болады?
2- тапсырма. Youtube арқылы танымалдылыққа қол жеткізуге болады деген тұжырымдамамен келісесіз бе? Не себепті?
3- тапсырма. Мәтінде үйде отырып-ақ ақша тауып, атаққа ие болып жатқандар санының артқаны туралы айтылған. Осы ақпаратты қандай деректермен дәлелдер едіңіз?
4- тапсырма. Youtube-тың артықшылығы туралы мәтіндегі ақпаратқа тағы не қосар едіңіз?
5- тапсырма. Мәтіннен өзіңіз таңдаған екі терминдік атауға түсініктеме беріңіз.
__ _
__ _
__ 6-тапсырма. Мәтіндегі мәліметтерге сүйене отырып, 2 нақтылау сұрағын құрастырыңыз.
7-МӘТІН. ЦИФРЛЫҚ ИНФРАҚҰРЫЛЫМ
Қазіргі білім беру жүйесінің ажырамас бөлігі дамыған цифрлық инфрақұрылым болып табылады. Сондықтан білім беру ұйымдарында ІТ-инфрақұрылымды, цифрлық білім беру ресурстарын, ашық онлайн-курстардың желілері мен платформаларын дамытып, мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді автоматтандыру қажет. Мектеп бойынша білім беруді цифрландыруды жүзеге асырудың жоспары әзірленіп, ауқымды жұмыстар атқарылуда, инфрақұрылымы дамуда.
Цифрландыру үрдісі мінсіз білім беру үдерісі мен сапасына әсер етеді. Мектептік білім беру процесіне енгізілген жаңа технологиялар мектеп оқушыларын әлдеқайда қызықтыра алады. Цифрландырудағы негізгі мақсат - бәсекеге қабілеттілікті арттыру, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, оқу-тәрбие процесін жеделдету және жеңілдету, балаларға, ұстаздарға, ата- аналарға жүктемені азайту. Ең бастысы - білім беру сапасын арттыру. Біздің балаларымыз халықаралық деңгейде әртүрлі салаларда, оның ішінде жасанды интеллект және ауқымды деректер жасау саласында қабілетті болуға тиіс. Елбасы атап көрсеткендей, елді цифрландыру - бұл мақсат емес, бұл - Қазақстанның абсолюттік артықшылыққа қол жеткізу құралы.
1- тапсырма. Мәтіннің реттілігін көрсетіңіз.
1. Артықшылыққа қол жеткізу құралы
2. Бәсекеге қабілеттілік 3.Ауқымды жұмыс жоспары
4. Білім сапасы
5. Оқушының қызығушылығы
A. 5.2.3.4.1.
B. 4.2.1.3.5.
C. 4.3.5.1.2.
D. 3.5.2.4.1.
E. 4.2.3.1.5.
2- тапсырма. Мәтіндегі басты тірек сөздерді табыңыз.
3- тапсырма. Мәтіндегі асты сызылған сөз тіркесінің мағынасын ашыңыз.
4- тапсырма. Мәтіндегі 3 маңызды ақпаратты анықтаңыз.
5- тапсырма. Мәтінде берілген мәліметтер бойынша шын және
жалған ақпараттарды ажыратыңыз.
Ақпарат
Шындық
Жалған
Цифрландырудағы негізгі мақсат - бәсекеге қабілеттілікті арттыру, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту
болғанымен, оқу-тәрбие процесі жеделдетіліп, жеңілдетілмейді.
Цифрландыру үрдісі мінсіз білім беру үдерісі мен сапасына әсер етеді.
Мектеп бойынша білім беруді цифрландыруды жүзеге асырудың жоспары әзірленіп, ауқымды жұмыстар атқарылуда.
Мектептік білім беру процесіне енгізілген жаңа технологиялар мектеп оқушыларын әлдеқайда қызықтыра алмайды.
6- тапсырма. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз және көтерілген мәселеге қатысты баға беріңіз.
__ _ _ _
__ _ _ _
__ _ _ _
__ _ _
8-МӘТІН. ЖАСТАР ЖАДЫНА ҒАЛАМТОР ЖАУ
Бір алқалы жиында елге танымал екі жазушы екі түрлі ой- пікір айтты. Зерделесек, екеуінің де айтып отырған сөздерінің жаны бар сияқты. Жарыққа шыққан кітапқа жылы лебізін білдіре келіп, бірінші қаламгер: Қазір жаһандану заманында қағаз басылымның маңызы жойыла бастайды, оның орнын ғаламтор басады. Адам өзіне керектіні ғаламтордан тауып алады да , газет- журнал, кітап оқуға жастардың құлқы болмайды,- деп өзінше болжам жасады.
Ал, екінші бір жазушы: Интернет заман қажеттілігі бол- ғанымен, оның пайдасынан зияны көп,- деп шыр-пыр болды. Оның уәжі мынаған саяды: Рас, осы күнге дейін интернет арқылы қаншама дүниені оқып, білдік, ой-өрісімізді кеңейттік, тамаша жаңалықтарды таптық. Үлкен жобалар іске қосылды. Мұның бәрін жоққа шығаруға болмайды. Алайда, бақылаусыздық, бейәдеп, тексерілмеген ақпарат, біреуге дәлелсіз жала жабу, ойына не келсе соны айтқан пікірлердің өріп жүретіні сияқты келеңсіздіктер де осы шексіз кеңестікте жетіп артылады.
Бұл - бір. Екіншіден, оның айтуынша, авторын танып, беттерін парақтап, жастанып жатып оқыған кітаптан алған әсерді интернеттен оқыған дүниемен еш салыстыруға келмейді. Бірақ, заман ырқына көндіріп, дегенімен жүргізуде. Әсіресе, жастарды компьютерден алшақтату мүмкін болмай тұр.
Мойындау керек, интернет - кез келген технология секілді пайдасы мен ықтимал зияны, артықшылығы мен кемшілігі қатар жүретін күрделі құбылыс. Оның, әсіресе, жастардың жадысын жоюға кері әсері көп. Жастайынан өлең жаттап, есеп құрастырып, қисынды амалдарды өз бетінше шешетін бала мен кез келген дүниені компьютерден іздейтін жеткіншектің қабілет-қарымын салыстыруға келмейді. Олай болса, бүгінгі жастардың уақытты
үнемдеуді сылтауратып, интернетке жүгінуі жақсылыққа апармайтынын кеңінен түсіндіру әбден керек.
Сондықтан замандас жазушының: Кітапты интернеттен оқығаннан гөрі, оңашада қолға алып оқыған сіңімді болады. Жадыда ұзақ сақталады. Әлем ғалымдары кітапты қағаз күйінде оқудың адамның миына, рухани ләззат алуына тигізетін ықпалы зор екенін мойындап отыр,- деген пікірімен толық келісеміз.
1- тапсырма.Мәтін қай үлгіде жазылған?
А шешендік сөз В ертегі
С мақала Д жарнама
2- тапсырма. Мәтінге басқаша қандай атау берер едіңіз?
3- тапсырма. Синонимдік қатарларын табыңыз.
Уақыт- Ықпал- Қабілет-
4- тапсырма. Қазір жаһандану заманында қағаз басылымның маңызы жойыла бастайды, оның орнын ғаламтор басады деген болжаммен келісесіз бе? Не себепті?
5- тапсырма. Мәтіндегі 3 нақты ақпаратты анықтаңыз.
1.
2.
3.
6- тапсырма. Ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажыратыңыз.
Мәтіндегі фактілер
Мәтіндегі көзқарастар
9-МӘТІН. ЖАДЫНАМА
1- тапсырма. Ұсынылған жадынама не туралы?
2- тапсырма. Қашықтықтан оқытудың қандай платфорларын білесіз?
3- тапсырма. Қашықтан оқыту кезінде қауіпсіз жұмыс істеуді ұйымдастырудағы қатысушылардың рөлін жазыңыз.
Мұғалім
Оқушы
4- тапсырма. Қашықтықтан оқыту кезінде жадынамада келтірілген шараларды қолдану не үшін қажет деп ойлайсыз? Өз пікіріңізді мысалдармен дәлелдеңіз.
5- тапсырма. Жадынамадағы ақпараттарды пайдаланып,қашықтықтан оқыту кезінде қауіпсіз жұмыс істеу туралы мәтін құрастырыңыз.
Кіріспе бөлім
Негізгі бөлім
Қорытынды бөлім
6- тапсырма. Қашықтықтан оқытудың мүмкіндіктері мен қиындықтарын жазыңыз.
Мүмкіндіктері
Қиындықтары
10-МӘТІН. ҮНПАРАҚ
1- тапсырма. Мәтінде қандай үндеудің айтылғанын табыңыз.
А) Тағы да тұмау туралы!
В) Вакцинация - тұмаудан сақтанудың тиімді тәсілі! С) Салауатты өмір салтын ұстан!
Д) Тұмау - вирустық инфекция!
2- тапсырма. Үнпарақ бойынша тұмаудың таралу жолдарын анықтаңыз.
А) ауа тамшылары, лас қол ,мектеп парталары В) ауа тамшылары, таза емес заттар,лас қол С) ауа тамшылары, жел, жаңбыр, суық күн
Д) ауа тамшылары, ойыншық, жаңбыр
3- тапсырма. Тұмаудың алдын алу үшін нені тұтыну керек?
А) бір реттік майлықтар
В) бір реттік медициналық бетперделер С) ауа райына сәйкес киімдер
Д) көкөністер мен жидектер
4- тапсырма. Вакцинация алудың себебін түсіндіріңіз.
5- тапсырма. Салауатты өмір салтын ұстанудың жеті қадамын құрастырып жазыңыз.
11-МӘТІН. ТАҒЫЛЫМ ОТБАСЫНАН БАСТАЛАДЫ
Жалпы, шаңырақ құру - күллі адамзаттық дәстүр екені түсінікті. Бірақ жер бетінде қанша халық болса, бұл дәстүрдің сипаттары да соншама сан алуан. Өйткені әр халық өзінің шаңырақ көтеру қуанышын өз тұрмыс-салттарына лайықтап, өздерінше қызықтауға тырысады. Осы үрдісті қазақ халқы да ғасырлар бойы өзгеге ұқсатпай, өздерінше дамытқаны анық. Олай болса, қазақтың шаңырақ көтеру сәтіндегі өзінді к ерекшеліктері бар. Халқымыздың ежелгі дәстүрі бойынша, жаңадан көтерілер шаңырақтың мақсаты мен мәні ең әуелі тегіне орай үндестіріліп, ата-ананың ризашылықтарына негізд еліп шешілетін. Мұнда негізгі қағида ретінде, тектілік пен адамгершілік парыздары бағдарға алынатын. Сондықтан бұл дәстүрді қазақ халқы сонау ерте ғасырлардан бері қарай жеті а таға дейін қыз алыспау салтымен орайластыра білге ні белгілі. Ата-бабамыз ұрпақ тәрбиесіне аса зор мән береді. Өйткені, ұрпақ
- болашақ. Оны әбден түсінген халық: Балаңды беске дейін патшадай күт, он беске дейін қосшыңдай жұмса, он бестен кейін құрдасыңдай сыйла,-деп бүкіл тәрбиелік тағылымды үш-ақ сөзге сыйдырады. Патшадай күт дегені - қамқоршы бол, өсір, мәпеле, жас шыбықтай баулы дегені, қосшыңдай жұмса дегені - жәрдемшің ет, жұмысқа сал, буынын бекіт, еріншектерден
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
(5-9- сынып оқушыларын дайындауға арналған факультатив курсының бағдарламасы)
Ескермесқызы Айзат
1
2021 жыл МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ. 4
1. PISA ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУІ 7
2. PISA ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ 7
3. Оқу сауаттылығы 8
4. Мәтін және мәтін типтері 10
5. ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫ БОЙЫНША ҮЛГІЛІК ТАПСЫРМАЛАР 16
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 76
Түсінік хат
Жаңартылған оқу бағдарламасы қазақ тілін функционалдық- коммуникативтік тұрғыдан оқытуға назар аударылып, төрт дағдыға (тыңдалым, оқылым, жазылым, айтылым) негізделген. Оқу бағдарламасында коммуникативтік әрекеттер мен дағдыларды жүзеге асыратын оқу мақсаттары ұсынылған. Оқу мақсаттары әр сынып деңгейіне сәйкес динамикалық даму бағытында жасалған. Бағдарлама спиральді оқыту тәсіліне негізделе құрылған. Әр сынып сайын оқу мақсаттары қарапайымнан күрделіге қарай өсіп, қайталанып отырады. Бағдарлама мазмұны әдебиет, тарих, биология, география, физика сияқты өзге пәндермен тығыз байланысты. Бағдарлама оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыруға, сыни тұрғыдан ойлау дағдысын дамытуға ықпал етеді. Оқу сaуaттылығы - оқушылaрдың жaзбa мәтіндерді түсінуі және қолдaнуы, мәтін бaрысындa ой-толғaуы, жaңa білім игерудегі әдіс- тәсілдерді қолдaнуы, әлеуметтік ортaғa бейімделуі. Оқу іс- әрекетін орындaу реті:
Мәтінді оқу, aқпaрaтты қaбылдaу;
Aқпaрaттaн түйінді ойды жинaқтaу;
Мәтін ішінен іс-әрекетті белгілеу; Мaзмұнын бaғaлaу.
PISA зерттеулерінде оқу сaуaттылығы мәтіннен қaжет aқпaрaтты тaбумен бaғaлaнaды:
мәтіннен қaжет болaтын мейлінше көп aқпaрaт тaбу;
мәтіннен ең қaжетті aқпaрaтты тaбу;
мәтіндегі aқпaрaттaрды жіктеу;
бұрыннaн тaныс және жaңa aқпaрaттaрғa жіктеу;
терең мaзмұнды aқпaрaтты тaбу;
күрделі мәтінді қорытындылaу;
мәтіннен ой түю.
Курстың мақсаты - оқушылардың мәтін мазмұнын түсіне білуі және оларға ой жүгірте білу, мәтін мазмұнын өзіндік пайымдау жасауға пайдалана білуге баулу.
Курстың міндеттері:
мәтіндерге өз тұжырымын жасай отырып, белсенділік таныту,
шығармашылық тұрғыда ойлау, шешім қ абылдай алуға даярлау;
тілдік жағдаяттарда қарым-қатынасқа түсе алу даярлығын білдіретін
құзыреттілікті қалыптастыру жолдарын қарастыру;
ана тілін жетік білетін, ұлттық мәд ени құндылықтарды бағалай
алатын тұлға даярлау.
КІРІСПЕ
Дүниежүзілік Экономикалық Форум Білімге жаңа көзқарас Халықаралық есебінде ХХІ ғасырдың табысты адамының 16 түрлі білімі мен дағдысын айқындады. Мұнда үш негізгі блок анықталды:
Базалық дағдылар (қаржылық, мәдени және азаматтық сауаттылық, АКТ дағдылары),
Құзыреттер (креативтік, байланысқа бейімділік, мәселелерді шешу),
Мінез-құлық түрлері (топта жұмыс істеу дағдысы, лидерлік қасиеті, ынталылығы). 15 жастағы білім алушылардың оқу жетістігін бағалайтын PISA халықаралық зерттеуі аталған құзыреттіліктерді кешенді бағалауды қарастырады.
Зерттеу мәртебесі - әрбір кезеңдегі қатысушы елдер санының артуымен дәлелденеді. Біздің ел PISA зерттеуінің үш цикіліне (2009, 2012 және 2015 жылдар) қатысудан тәжірибесі бар. Алынған нәтижелер бойынша білім беру бағдарламаларын жетілдіруге және оқытудың жаңа технологияларын енгізуге ықпал жасады. Нәтижесінде педагогтер қауымы мектеп оқышуларының функционалдық сауаттылығы деңгейлерін өлшейтін бірегей құралдарға қол жеткізді.
Қазіргі таңда PISA жобасы әртүрлі опциларды, оның ішіндеқаржы сауаттылығы, мәселені бірлесіп шешу,
жаһандық құзыреттілік бағыттарын ұсынуда. Қазақстан PISA- 2018 алғаш рет математикалық, жаратылыстану және оқу сауаттылығымен қатар жаңажаһандық құзыреттілік бағытына қатысуды жоспарлауда. Сонымен қатар тестілеудің компьютерлік форматына өтеді.
Мұғалімдер мен білім алушыларды PISA халықаралық жобасының жаңартылған концепциясымен таныстыру мақсатындаАқпараттық-талдау орталығы АҚ, айтарлықтай ақпараттық материалдарды өңдеуден өткізді. Әлемдік білім беру жүйесінің сапасын зерттейтін жетекші жобаның бірегей әдістемесін түсіну қазақстандық білім беру саласының жаңа деңгейде дамуына мүмкіндіктер береді.
1. PISA ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУІ.
PISA (Programme for International Student Assessment) 15 жастағы білім алушылардың оқу жетістігінің деңгейін бағалайды. Нақты осы жастағы оқушыларды іріктеудің себебі, әлемнің көптеген елдерінде бұл жастағы балалардың мектепте міндетті білім алуыаяқталатындығымен түсіндіріледі. Жастар осы жаста өздерінің мамандықтарын таңдау мен болашақ білім алу траекториясын анықтай алады.
PISA жобасының басымдылығы қатысушы елдер санының артуымен (PISA-2000 - 32 ел) расталады. Ал PISA-2018 жобасына қатысуға әлемнің 80-нен астам елі өтініш білдірген.
Жоба үйлестірушісі Экономикалық Ынтымақтастық және Даму Ұйымы (ЭЫДҰ) болып табылады. PISA зерттеуі Консорциум арқылы алдыңғы қатарлы халықаралық ғылыми ұйымдардың қатысуымен іске асырылады. Олар: АҚШ педагогикалық тестілеу қызметі (Educational Testing Service, ETS), WESTAT Америкалық ұйымы, Pearson Education Британдық білім баспасы және бағалау қызметі, cApStAn Linguistic Quality Control Белгиялық лингвистикалық орталығы.
Оқушылардың математикалық, оқу және жаратылыстану сауаттылықтарын бағалайтын негізгі бағыттары болып қала береді. Сонымен қатар, PISA зерттеуінің әр кезеңінде үш облыстың біріне басымдылық беріледі. Оқу сауаттылығы 2018 жылы білім жетістіктерін бағалаудың басты бағыты болып табылады.
2. PISA ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
PISA сұрақтарының рамкасы білім алушылардың оқу жетістіктерінің деңгейін бағалаудың ең жаңа технологияларын есепке ала отырып дайындалған. СВА форматы PISA тест тапсырмаларының ауқымды спектрін ұсынады. Бұл анимациядан мен мультипликациядан тұрады және сұрақтар визуалды түрде берілген.
Алғаш рет PISA-2012 зерттеуінде компютерлік форматта жаңа интерактивтік тапсырмалар қолданылды. Мұндай тапсырмалар білім алушылрадың компьютерлік жүйемен тікелей жұмыс жүргізуін талап етеді. Зерттеуге қатысушылардың функционалды сауаттылық деңгейі таблица, диаграмма, график,
сурет және сызбалар түрінде берілген тапсырмалармен анықталады.
Тест тапсырмалары жауаптың үш түрін қарастарады: еркін құрастырылған (толық және негізделген жазбаша жауап), жабық құрастырылған жауап (оқиғаны ретімен орналастыру, қажетті сөзді немесе цифрды жазу) және берілген жауап нұсқасынан таңдау жасау ((a, b, c, d) жауап нұсқаларының бірін таңдау).
Тапсырма жауаптары оқушылардан бірнеше таблица мен графиктерде берілген ақпараттармен бір уақытта жұмыс істей білу қабілеттерін талап етеді. Тапсырма мазмұнында артық ақпараттардың берілуімен де сұрақтар күрделене түседі. Сонымен, 15 жастағы оқушылардың ұсынылған проблема мен ситуацияға талдау жасауы үшін қажетті ақпаратты таба білу біліктілігі бағаланады.
Халықаралық бағалау 15 жастағы білім алушылардың құзыреттілігін алты деңгей бойынша бағалауды қарастырады. Халықаралық бағалаудың Ең жоғарғы (5 және 6 деңгей) бағасын ақпаратты сыни тұрғыдан бағалай білуі, мәтінді ұғыну мен интерпретациялау, қорытындыны дәлелдеп, өзінің болжамдарын ұсына алатын, дағдыларын көрсете білетін оқушылар иелене алады.
3 - 4 деңгейге жаңа ақпаратты табу үшін білімі мен шеберліктерін қолдана алатын қабілеттері сәйкес келеді. 2 - деңгейде қарапайым күнделікті өмірде өз білімі мен дағдысын қолдана білу ептілігі бағаланады. Оқушылардың қарапайым базалық білімін көрсете білуіЕң төменгі 1-ші және 1-ден төмен деңгейге сәйкес.
3. Оқу сауаттылығы
Оқу сауаттылығы - адамның ақпараттың мазмұнын бағалау, түсіну және интерпритациялау қабілеті болып табылады. Оқушының бұл басты төрт оқырмандық құзыреттілігі оның коммуникативтік дағдыларын анықтайды. PISA тесттері оқу сауаттылығын бағалаудың екі негізгі параметрін қарасырады.
Бірінші. Мәтін (көркем әдебиет, ғылыми мәтіндер, кестелер, графиктер, диаграммалар мен ақпараттық материалдар). Олар форматтары бойынша ерекшеленді, мысалы, тұтас, дискретті, аралас және құрама мәтіндер болып бөлінеді. Тұтас мәтінде
ақпаратты табу әрекеттері қаріп түрі мен өлшемдері тәрізді ерекшеліктермен оңайлатылған. Дискретті мәтіндер оқу дағдыларының кейбір әрекеттерін талап етеді. Олардың мазмұнында диаграмма, кесте, график және хабарландыру түріндегі материалдарды қамтиды. Аралас - тұтас және дискретті мәтіндердің түрлерін біріктіреді. Журналдар мен веб-беттердегі материалдардың көпшілігі аралас мәтін түрлеріне жатады. Құрама мәтін - әрқайсысы бір-біріне тәуелсіз және бірнеше мәтіннен құрастырылған, негізгі ойы аяқталған мазмұндағы форматта беріледі.
Екінші. Ахуалдар (жеке, қоғамдық, оқу мақсаты және іскерлік). Жеке өмірлік ахуалдарға берілген мәтіндер мазмұны хат, беллетристика, өмірбаян және ақпараттық хаттар түрін құрайды. Электрондық форматтағы мәтіндер хабарлама, күнделікті жаңалық блоктарын қамтиды. Қоғамдық мақсаттар үшін оқу - ресми құжаттар, газет жаңалықтары, Интернеттегі форумдар жатады. Оқу ахуалы мәтіндеріне классикалық мысал ретінде оқулықтар және электронды интерактивтік оқу бағдарламалары кіреді. Іскерлік ахуалдар мәтіні - газеттің немесе Интернеттің сәйкес беттерінен қажетті ақпаратты іздеуі, хабарландыруды, нұсқаулықтарды және т.б. қарауы болып табылады.
Тестілеуге қатысушылар тапсырмаларды орындау барысында мәтіннің негізгі ойын анықтап, оны жалпы мәтін контекстінен бөліп алып, өз қөзқарасын дәлелдермен негіздеу қабілеттерін көрсете білуі қажет.
PISA тапсырмаларының ерекшелігі - ол шындыққа жақындатылып құрастырылуы болып табылады. Әрбір жағдаят- өмірден алынған мысал. Тест тапсырмаларының құрылымы оқушылардың оқу ептіліктері мен оларға сәйкес әрекеттерін анықтауға негізделген.
PISA-2018 кезеңіндегі тест тапсырмаларының шеңбері білім алушылардың оқу сауаттылығы жетістіктерін бағалаудың келесі түрлерін қарастырады. Олар: мәтінге көз жүгірте қарап негізгі ойды анықтау; мазмұнын түсінуі; қажетті мәліметтерді табу және таңдай білуі; синтез және талдау дағдысы; мәселені шешу және айқындауы; ақпараттың нақтылығын анықтау мен сапасын бағалай білуі.
Қорытындылай келе, тестілеуге қатысушы өзінің әртүрлі форматта берілген мәтіндермен жұмыс істей алу ептілігін, ақпаратты біріктіру мен ұғына білу дағдысын және сыни ойлау құзыреттерін көрсете білуі қажет.
4. Мәтін және мәтін типтері
Мәтін сөзі шынайы тіл қолданылған баспа түрде немесе бейнелік мәтіндерді білдіреді. Мұндай мәтіндер диаграмма, сурет, карта, кесте, график түріндегі визуал бейнелерді қамтуы мүмкін. Бір ғана мәтіннің өн бойында әртүрлі мәтін типтері кездесе береді. Мәтіннің (формасы) нысаны 4 - ке бөлінеді.
1. Тұтас мәтін ( көркем әдебиет мәтіндері, репортаж, өлең, пьеса, мақала, жұлдыз жорамал, техникалық мәтін, заң, ғылыми негіздемелер, нұсқау)
2. Жадағай (тұтас емес) мәтін (графика, кесте, сурет, диаграмма, жарнама, сканворд, хабарландыру, карта, анкета, құттықтау, комментарий)
3. Аралас мәтін (тұтас және тұтас емес мәтіндердің сипатын біріктіреді, авторлық веб - парақтар).
4. Құрамдас мәтін (бір тақырып, бірақ әр автордың пікірі, ойы. Мысалы, аққу тақырыбына жазылған әрбір ақынның туындысы немесе әр газеттегі бірдей тақырыпқа жазылған материал және бірнеше тақырыпты қамтитын үзік - үзік мәтіндер).
PISA оқу сауаттылығы бойынша оқушыларға ұсынылатын тест сұрақтары әртүрлі мәтін түрлерінің негізінде ұсынылады.
1) Көркем әдебиеттен алынған үзінділерден тұратын тұтас мәтіндер, құрылымы мәтіннің ірі бірліктерін құрайды. Мағыналық абзацтар белгілі бір тәртіппен ұйымдастырылған және мәтіннің логикалық құрылымын тез қабылдау үшін тақырыптар мен тақырыпшалардан тұрады.
Тұтас мәтіннің мысалы
Жақсылардың жақсысы
Баяғыда бір адам бірнеше бөлмелі жарық, биік, өте әсем үйде тұрыпты. Үйдің айналасы бау-бақша екен. Бір күні оның кішкентай қызы бақшаны, барлық бөлмелерді аралайды. Кірмеген жалғыз ғана бөлме қалыпты. Ол ылғи да жабық тұрады екен.
Сонда әкесіне қызы:
Әке, маған жабық тұрған бөлмеге кіруге рұқсат етіңіз. Осы бөлме басқа бөлмелерге қарағанда жақсы ғой деп ойлаймын, - дейді.
Оның дұрыс, қызым. Жақсылардың ең жақсысы сонда. Бірақ сен әлі жассың, өскенде бұл бөлмені саған берем. Сен оған өмір бойы риза боласың,- деп жауап қайтарады әкесі.
Қыз есейіп, бойжеткен атанады. Әкесі қызына жабық бөлменің кілтін береді. Қыз есікті ашқанда, тек ұршық пен кітапты көреді. Қыз әкесіне:
Әке, сен жабық бөлмеде жақсылардың жақсысы бар деген едің. Мен ұршық пен кітаптан басқа ештеңе таппадым,- дейді.
Міне, жақсылардың жақсысы деген - осылар, қызым! Ұршық болса, өнерің жанады. Ал кітап оқысаң, білімің артады. Жарық дүниеде бұлардан жақсы нәрсе жоқ. Дүниедегі мүліктің бәрі еңбекпен, өнермен, біліммен табылады,- деп түсіндірді әкесі.
1) Тұтас емес мәтіндер басқа оқу дағдыларын талап етеді, себебі мәтіннің ақпараттық бірліктерінен, яғни кесте, графика, диаграммалардан тұрады.
Тұтас емес мәтіннің мысалы (1-сурет)
1-сурет
2) Аралас мәтіндердің бір ерекшелігі - мәтіннің ойын өзара толықтырып тұратын вербалды және вербалды емес элементтерден тұрады. Бүгінгі таңда көптеген ақпараттық мәтін таныстырылымдық форматта болады, мысалы, веб парақшалар, журналдар және т.б.
Аралас мәтіннің мысалы (2-сурет)
2-сурет
3) Құрамдас мәтіндер мазмұны жағынан ғана емес, форматы жағынан да әртүрлі бірнеше мәтінді бір тақырып аясында біріктіреді. Сондықтан олар мағыналық тұрғыдан өзара байланысты және аяқталған болып есептеледі. Оның мұндай қыры мәтіннің болжамды мақсатын көрсетеді.
Құрамдас мәтіннің мысалы (3-сурет)
3-сурет
PISA-2012 тестінде жоғарыда аталған форматтар бойынша тест сұрақтарының бөлінісі келесідей: тұтас мәтіндер 39%, тұтас емес мәтіндер 30%, аралас мәтіндер 23%, құрамдас мәтіндер 8%.
Электрондық мәтіндер
PISA-2018 халықаралық зерттеуінде қазақстандық оқушылар алғаш рет компьютерлік форматта тест тапсырды. ХХІ ғасырдағы сауаттылық деңгейіне қойылып отырған жаңа талаптар оқырманға қатысты әлеуметтік-экономикалық сенім артып отыр.
Электрондық технологиялармен жұмыс жасаудағы әмбебап дағдылар.
Ақпараттық сауаттылық - ақпаратты өз бетімен табу, талдау, сын тұрғысынан ойлану.
Әлеуметтік медиадағы ақпараттар туралы сын тұрғысынан ойлану.
Бірнеше дереккөзден алынған ақпараттарды жалпылай алу және өз сөзімен түсіндіре алу.
Интернеттегі этикет нормалары мен ж елілік қауіпсіздік негіздерін түсіну.
PISA электронды мәтіндік материалда ры сызықтық немесе сызықтық емес мәтіндер түрінде ұсынылуы мүмкін. (4-сурет)
4- сурет. Мәтіндік материалдардың ұйымдастырылуы
Көптеген электронды мәтін гипермәтін үлгісінде беріледі. Сызықтық емес мәтіндерді осылай да атайды, себебі мәтіндер арасында байланысты орнату үшін бір бөлімнен басқа бір бөлімге ауысуға болады, яғни оқу ретін оқырман таңдай алады. Мәтін материалын осындай үлгіде ұйымдастыру кезінде оның бірліктерінің арасындағы ықтимал өзара байланыс бір жүйе ретінде көрсетіледі. Осы байланыстарды басшылыққа ала отырып, сызықтық жүйе жасауға, яғни мәтінді кез келген ретпен оқуға болады. Сызықтық емес мәтіндер бірнеше кері шегінісі бар,
шашыраңқы байланыстар мен комментарийлерден тұрады. Мысалы, сілтемелерден тұратын сөздік. Гипермәтінге тән сілтемелер, бір жүйеде баяндаудың жоқтығы ойнақы әсер қалдыру үшін қазіргі таңда постмодернистік әдебиеттерде қолданылады.
Оқырман өзінің ойына сай құрылымдай отырып (яғни гиперсілтемелер мен түйінді сөздер бойынша), өзінің мәтінін құрастырады. Оқу ретін оқырман өзі таңдайды. Сызықтық емес құрылым гиперсілтемелер бойынша ақпаратты тез іздеп-табуға көмектеседі. Мұндай іздеу жолын метаіздеу деп атайды. Сондықтан электронды анықтамалық басылымдармен жұмыс істеу баспа нұсқалардан қарағанда тиімдірек болып саналады, яғни көлемінің ықшамдылығы, жылдамдық, салыстыру үшін бірнеше қосымша басылымды қарау мүмкіндігі бар.
Жиі кездесетін гипермәтіннің үлгісі - бірнеше тармақтан тұратын құрылымдағы гипермәтін. Ол бірнеше мәтіннің басын біріктіріп, бірнеше оқу нұсқасына жағдай жасайды (мысалы, Википедияны оқып отырғанда бір сілтемеден бір сілтемеге ауысу; не болмаса рет-ретімен оқып шығу, мұндайда сілтемелерді не басынан, не аяғынан бастау талабы жоқ және с.с.). Төменде Википедиядан алынған өнер ұғымымен танысуға болады. Бір ұғымның аясында бірнеше сілтеменің көрсетілгеніне назар аударыңыз. (5- сурет)
5- сурет. Гипермәтін үлгісі
БАҒДАРЛАМАНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЛАНУЫ АПТАСЫНА - 1 САҒАТ, БАРЛЫҒЫ - 34 САҒАТ
№
Мазмұны
Сағат саны
1
Кіріспе.
1
2
PISA халықаралық зерттеуі.
1
3
PISA тест тапсырмаларының құрылымы.
1
4
Оқу сауаттылығы.
1
5
Мәтін және мәтін типтері.
1
6
Оқу сауаттылығы бойынша үлгілік тапсырмалар. 1-мәтін. Бақыт.
1
7
2-мәтін. Табиғатты сақтау - болашақты сақтау.
1
8
3-мәтін. Болашақ - ғаламтор-журналистикада.
1
9
4-мәтін. Болашақтың мамандықтары.
1
10
5-мәтін. Роботтар әлемі.
1
11
6-мәтін. Ғаламтор ғаламаты.
1
12
7-мәтін. Цифрлық инфрақұрылым.
1
13
8-мәтін. Жастар жадына ғаламтор жау.
1
14
9-мәтін. Жадынама.
1
15
10-мәтін. Үнпарақ.
1
16
11-мәтін. Тағылым отбасынан басталады.
1
17
12-мәтін. Достық уақытпен сынала ма?
1
18
13-мәтін. Жарнама.
1
19
14-мәтін. Қазақтардың ежелгі баспанасы - киіз үй.
1
20
15-мәтін.Кітапхана.
1
21
16-мәтін. Тамақтың құндылығы.
1
22
17-мәтін. Екі дос.
1
23
18-мәтін. Қасиетті Түркістан қаласы.
1
24
19-мәтін. Тұмау.
1
25
20-мәтін. Хельга Хилтунен.
1
26
21-мәтін. Қымызмұрындық.
1
27
22-мәтін.Жүргіншілер.
1
28
23-мәтін.Морелэнд.
1
29
24-мәтін. Ит жетектеген әйел.
1
30
25-мәтін. Аралар.
1
31
26-мәтін. Чад көлі.
1
32
27-мәтін. Маконда.
1
33
28-мәтін. Күн.
1
34
Қорытынды сабақ.
1
1 - МӘТІН. БАҚЫТ
Ерте, ерте, ертеде жайқалған үлкен алма ағашы болыпты. Бір кішкентай бала үнемі сол алма ағашының көлеңкесінде ойнағанды жақсы көретін. Ағаштың ең басына шығып, нәрлі жемісін жеп, көлеңкесінде ұйықтайтын еді. Ағашты жақсы көретіні анық еді. Ағаш та баланы жақсы көретін. Уақыт өте, бала ер жетіп, ағаштың көлеңкесінде көп ойнамайтын болды. Бір күні бозбала көңіл күйі болмай, алма ағашына келеді.
Менімен ойнашы, - деп өтінеді ағаш.
Ағаштың көлеңкесінде ойнайтын кішкентай бала емеспін. Қазір мені басқа заттар қызықтырады, бірақ оларды сатып алуым үшін ақшам жоқ, - деп жауап береді жігіт.
Қап, менде де ақша жоқ... Бірақ сен барлық алмаларымды жинап алып, оларды сатсаң, табыс таба аласың.
Бозбала қуанып, ағаштың барлық жемісін жинап алады да, тағы да ұзақ уақытқа жоқ боп кетеді. Бірер жылдан соң ғана қайтып келеді. Кешегі бозбала ендігі азамат болды. Ағаш оны көріп қатты қуанады.
Менімен ойнашы! - деп өтінеді ағаш.
Ойынға еш уақытым жоқ. Жұмыс істеуім керек, балашағамды асырауым керек. Үй керек, жай керек. Көмектесе аласың ба? - Кешір... Менің үйім жоқ. Бірақ бұтақтарымды кесіп, солардан үй жасауыңа болады...
Адам қуана келіседі де, ағаштың бұтақтарын кесіп алады. Адамның қуанғанын көріп, ағаш та қуанады. Содан адам тағы да ұзақ уақытқа көрінбей кетеді. Көп жылдардан соң адам қайтадан ағаштың жанына келеді.
Ағаш:
Досым,кешір. Саған беретін еш нәрсем қалмады. Алма да жоқ...
Керегі де жоқ. Алма жейтін тісім де қалмады, - дейді
адам. Ағаш:
дейді.
Үстіме шығарып ойнатайын десем, бұтақтарым да жоқ, -
Ойын үшін тым кәрімін, - дейді адам.
Саған ешбір нәрсемен пайдалы бола алмайтыным мені
қатты мұңайтады. Бар қалғаны - кәрі, қурап бара жатқан тамырларым ғана, деді ағаш мұңайып.
Маған көп нәрсенің керегі жоқ. Демалатын бір орын болса, болғаны. Өткен жылдар шаршатыпты, - деді адам.
Кәрі ағаштың тамырлары - демалу үшін жақсы жер, жантайып демала ғой, - дейді кәрі ағаш. Кәрі адам ағаштың түбіне отырып, жанына тыныштық тапқандай болады. Ағаш болса адамның бақытын көріп, тағы бір қуанды.
1- тапсырма. БАҚЫТ
Мәтін мазмұнына сәйкес мақалды анықтаңыз. А) Адамның сұлулығы - шыншылдығында.
В) Ары таза жігіттің ары таза. С) Уақыт - көшкен керуен.
Д) Бақыт белгісі - білім.
Е) Кең болсаң - кем болмайсың.
2- тапсырма. БАҚЫТ
Ағаштың отбасылы жігітке берген көмегін белгілеңіз. А) Арманын тыңдады
В) Алмасын берді
С) Гүлдерін сыйлады Д) Тыныштық сыйлады
E) Бұтақтарын кесіп берді
3- тапсырма. БАҚЫТ
Адамның ағашты риясыз жақсы көретіні қай өмір кезеңінде суреттеледі?
А) 2
В) 3
С) 4
Д) 1
E) 3,4
4- тапсырма. БАҚЫТ
Мәтін мазмұнына сәйкес келмейтін нұсқаны табыңыз. А) Ағашты үнемі күтіп-баптады.
В) Ағаштың жемісін сатты.
С) Ағаштың жемісін жинап алды.
Д) Бала кезінде ағаштың нәрлі жемісін жейтін.
E) Ағаштың бұтақтарын кесіп алды.
5- тапсырма. БАҚЫТ
Мәтін соңында ағаштың мұңаю себебін түсіндіріңіз.
6- тапсырма. БАҚЫТ
Мәтіннің Бақыт аталу себебін түсіндіріңіз.
2-МӘТІН. ТАБИҒАТТЫ САҚТАУ - БОЛАШАҚТЫ САҚТАУ.
Сенатор Мұрат Бақтиярұлының айтуынша, қоршаған ортаны қорғау бағытында мемлекеттік бағдарламаларымыз баршылық. Алайда, бұл мәселеде дабыл қағарлық жағдай көптеп орын алуда. Ресми мәліметке сүйенсек, жерімізде мекендейтін аң мен құстың 300-ден астам түрі толық жойылып кету қаупінің алдында тұр. 2015 жылмен салыстырғанда, 2016 жылдың көктемінде Қазақстандағы құстар саны 2 млн-ға кеміп кеткен. Осыған орай, Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті 16 ақпан мен 14 маусым аралығында көктемгі аң-құс аулау маусымына тыйым салды. Комитет шешімі дұрыс емес, жануарлар дүниесіне аңшылардың еш қиянаты жоқ,
деп қаптаған аңшылық мақсаттағы шаруашылықтар ашық хат жазып, өре түрегелуде.
Эколог Сәдібек Түгелдің мәліметінше,заңсыз аң аулаушылар
Қызыл кітапқа енген аң-құсты аулау кезінде олардың арнайы кітапқа енгенін, ерекше қорғауда екенін біле тұра, табиғатқа залал келтіруге тырысады.
Экологтің пікірінше, біз Қызыл кітапқа енген жан- жануарларға, құстар мен өсімдіктерге жеткілікті дәрежеде қамқор болып отырғанымыз жоқ. Броконьерлер оларды қалауынша атып, жасырып сатып, бас пайдасына жаратып жатыр. Жалпы, елімізде табиғатқа жанашырлық өте төмен деңгейде. Табиғаттың қай байлығы болмасын, аяусыз тоналып жатыр. Негізі, түлкінің құйрығы өзінің соры дегендей, Қызыл кітапқа енген қайбір аң
болмасын, өзінің бір артықшылығымен адамзаттың көзіне түскен деуге болады. Мәселен, киіктің немесе бұғының мүйізі қымбат бағаланғандықтан, оны әдетте, броконьерлер шетелге өткізуге әуес. Сондықтан мүйізі үшін атып өлтіріп, мүйізін кесіп алып, ал денесін далаға тастап кете баратындар жетерлік.
Неге халықаралық деңгейдегі қорғалып жатқан аң-құс, өсімдіктер біреулердің жеке мақсаты үшін жойылуы керек?! Сондықтан тез арада табиғатты қорғауға қатысты, жазасы күшейтілген, әсіресе,
Қызыл кітапқа енген аң-құсты жойғаны үшін залалының орнын бірнеше есе көбейтіп қайтаратындай жаза қарастырмасақ, Қызыл кітапты ғана құшақтап қалуымыз әбден мүмкін. (251 сөз)
1- тапсырма. Қызыл кітап қорғаған аң - құстарды біз қорғай алмаймыз ба? Сенің пікірің...
2- тапсырма. Мәтіннің стилін анықтаңыз. А) публицистикалық стиль
В) көркем әдебиет стилі С) ресми іс-қағаздар стилі Д) ғылыми-көпшілік стиль
3- тапсырма. Жоғарыда берілген мәтінге тән стильдік, тілдік ерекшеліктерді белгілеңіз.
А) ресми сөздер, даяр тіркестер қолданылған
В) образды, эмоционалды, экспрессивті сөздер қолданылған С) көркемдік тәсілдер, суреттеме құралдары қолданылған Д) ғылыми терминдер қолданылған
Е) деректер дәлелді, зерттелген
Ж) стильдік қайталау, антитеза қолданылады
4- тапсырма. Мәтіндегі қарамен берілген сөздер қандай принципке негізделіп жазылған?
А морфологиялық принцип В фонетикалық принцип
С морфологиялық-фонематикалық принцип Д тарихи-дәстүрлік принцип
5- тапсырма. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз және көтерілген мәселеге қатысты баға беріңіз.
__ _ _ _
__
6- тапсырма. Мәтіннен өзіңіз таңдаған екі терминдік атауға түсініктеме беріңіз
__ _ __
__ __
3- МӘТІН. БОЛАШАҚ - ҒАЛАМТОР-ЖУРНАЛИСТИКАДА
Ғаламдық желіні өз мақсаттарына тиімді пайдалана білгеннің асығы түгел екенін уақыт дәлелдеп отыр. Ғаламтор желілері - бұқаралық ақпарат құралдарының ішіндегі ең жаңа түрі. Баспасөз қызметі тұрғысынан алғанда, WEB-сайттардың былайша жіктелуі тақырыптық бағыты жағынан тиімді болып табылады: жаңалық тарататын WEB-сайттар (мысалы,http:www.24.kz.); сараптама, талдау жасайтын WEB-сайттар
(мысалы,http:www.abai.kz.); басқа да әлеуметтік желілердің қоры (http: baq.kz,). Басқа БАҚ құралдарына қарағанда қажетті ақпаратты орналастыру, ақпарат алу жылдамдығы, оңтайлы пайдалану жағынан ең арзанға түсетіні- осы ғаламтор. Әрине, көптеген салалық веб-қорларға материал орналастыру тегін болуы да мүмкін, бірақ ғаламтордың аудиториясы анағұрлым ауқымды. Ғаламтор баспасөз қызметінің жеке пайдалануына да ыңғайлы болып табылады.
Зерттеушілердің пікірінше, қазіргі баспасөз қызметі өз ақпараттарын баспасөзден гөрі жылдам тарайтын ғаламтор желілеріне орналастырғанды жөн санайды. Баспасөз қызметі, ең алдымен, өз жұмысында халықтың қай тобының өздеріне мақсатты аудитория бола алатынын ұғынып алуы қажет. Мақсаты мен міндетіне қарай аудитория да ауысып отыруы мүмкін. Себебі баспасөз қызметінің баспасөз-релиздері (терілген материалдар, кестелер, бағдарламалар, мәліметтер) бір сағаттың ішінде әртүрлі мақсаттағы аудиторияға бағытталады.
Болашақ - ғаламтор-журналистикада, онда еркіндік көп және бақылау да азырақ. 2020 жылы жер бетінде ғаламдық желіге жалғанған қондырғылардың жалпы саны 26 миллиардқа, ал смартфон қолданушыларының саны 6,1 миллиардқа жетеді. Нәтижесінде, мобильді интернеттің даму қарқыны қазіргіден бетер күшейіп, оның ғаламшарды қамту көрсеткіші 90 пайызды көрсетпек. Бұл сандық деректер қазірдің өзінде біраз қауқарын жоғалтып үлгерген баспасөздің ертеңін күмәнді ете түсті.(210сөз)
1- тапсырма. БАҚ-тың бүгіні мен болашағы қандай?
2- тапсырма. Мәтінде берілген мәліметтер бойынша шындық және жалған ақпараттарды ажыратыңыздар.
Ақпарат
Шындық
Жалған
Ғаламтор желілері - бұқаралық ақпарат құралдарының ішіндегі ең жаңа түрі.
Қазіргі баспасөз қызметі өз ақпараттарын баспасөзден гөрі жылдам тарайтын
ғаламтор желілеріне орналастырғанды теріс санайды.
2020 жылы жер бетінде ғаламдық желіге жалғанған қондырғылардың жалпы саны
26 миллиардқа, ал смартфон
қолданушыларының саны 6,1 миллиардқа жетеді.
Мобильді интернеттің даму қарқыны қазіргіден бетер күшейіп, оның ғаламшарды қамту көрсеткіші 100 пайызды көрсетпек.
3- тапсырма. Ғаламтордың қай сайты пай далы екенін дәлелдеп жазыңыз.
4- МӘТІН. БОЛАШАҚТЫҢ МАМАНДЫҚТАРЫ.
Мамандық таңдау - маңызды іс. Уақыт өте дәстүрлі мамандықтар сұраныстан айырылып, жаңа маман иелері пайда болады. Fast Future британдық агенттіктің футурологтары (әлеуметтік процестердің келешегін қамтитын білімдер саласын зерттеушілер) 2030 жылы сұранысқа ие болып, кең жайылатын мамандықтардың тізімін болжады.
Сонымен, айналдырған он шақты жылдан кейін мынандай маман иелері қажет болады:
Наномедицина қызметкері - адам денесінің мүшелерін қайта жасайтын маман.
Ғарыш туризм мамандары - ұшқыштар, бортинженерлер мен гидтар. Дамыған технология ғарышқа саяхаттауға мүмкіндік беріп, жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етеді. Жер болашақта үлкен құндылыққа айналып, жерді үнемдеу өмірдің кез келген саласында байқалады. Өндіріс пен шаруашылық көп жерді алмас үшін, тігінен тұратын фермалар мен өндіріс орындары көбейеді. Осы салада жұмыс істей алатын мамандардың қажеттілігі де артады.
Климат өзгерісі бойынша маманболашақта ең жиі кездесетін мамандықтардың қатарында болады.
Қарт кісілердің денсаулығын күтуші маман тек үлкен кісілерге медициналық көмек көрсететін болады. Адамның табиғи есін жақсартып, жадысын көбейтетін арнайы хирург пайда болады. Виртуалды құқықтың заңгері қарапайым заңгерлерден де үлкен сұранысқа ие болады.
Қозғалыс көліктеріне балама ойлап табатын кісілер де қоғамға өте қажет болады.
Жеке журналист біреудің жеке БАҚ-ында жұмыс жасайды, олардың саны күрт көбейеді. Уақыт биржасындағы брокер мамандығы қазіргі ақша брокеріндей танымал болады. Қоғамдық желідегі қоғамдық қызметкер. Бұл кісі қоғамдық желілер
арқылы жағдайы төмен, жаман әдеттер ге шалдыққан қолданушыларға көмекке келеді.
Жеке бренд-менеджер. Қазіргі пиар-менеджерлері сияқты белгілі біреу туралы басқалар арасында жақс ы ой қалыптастыруға тырысады. Қазірде мұндай жұмысшы жұлдыздарда ғана болса, болашақта әр адамның өз бренд-менеджері пайда болады. (227сөз)
1- тапсырма. Мамандықты дұрыс таңдау дың маңызы қандай?
2- тапсырма. Мамандығым - болашағым соңғы жылдары кейбір мамандықтарға сұраныс азайып, жаңа мамандықтар пайда болуда, неге?
3- тапсырма. Он шақты жылдан кейін қандай маман иелері қажет екенін мәтінге сүйеніп дәлелде.
5- МӘТІН. РОБОТТАР ӘЛЕМІ
Робот - тірі ағзаға ұқсатып жасалған автоматты құрылғы. Алғаш рет робот сөзін чех жазушылары Карел және Йозеф Чапек 1920 жылы енгізген. Робот чехтің робота немесе
робот сөзінен шыққан еріксіз еңбек ету деген мағынаны береді. Робот қоршаған әлеммен әрекеттескен кезде адамның (жануарлардың) қызметтері мен қимылын ішінара немесе толық атқарады. Алғашқы роботтар адамның қозғалысы мен сырт пішінін қайталады. Қазіргі кезде тұрмыстағы көптеген қызметтерді атқаратын, қадағалайтын, мүгедектер мен сәбилерге көмекші, көңілін аулайтын, т.б. роботтар жасалынды. Интеллектуалдық роботтар да пайда бола бастады. Робот
техниканың дамуы барысында адамдарды қиын жерлердегі (су астындағы, ғарыштағы) қызметтерден босатады. Робот бір сарынды ауыр, жоғары радиациялы, жоғары немесе төмен температура жағдайларындағы және адам қатынауы қиын жерлер де жүре алады. Олар үнемі дамып келеді.
Мұндай құрылғылар мен механизмдер өнеркәсіптік роботтар деп аталады. Өнеркәсіптік роботтар - өндіріс процесінде адамның қозғалу және басқару сияқты іс-әрекеттерін және технологиялық құралдардың қызметтерін орындайтын автоматтық машина. Әлеуметтік роботтар адамдармен байланыс орнататып, сөйлеседі. Қазіргі кезде роботтардың көптеген түрлері бар. Олар әртүрлі орталарда әртүрлі жолмен қолданылады. Қолдану мақсаты мен сыртқы келбеті әртүрлі болғанымен , құрылымына келгенде баршасында 3 бірдей жерлері бар. Бірінші, әр робот механикалық құрылғы, рамадан тұрады. Сол рам аның түрі қолданылатын мақсатына қарай өзгереді. Роботт ың формасы атқаратын функциясымен тікелей байланысты. Е кінші, әр робот электр бөлшектерден тұрады. Осы бөлшек тер робот жүйелерін толығымен бақылайды. Үшінші, барлық роботтар кішкене болса да компьютер кодын керек етеді. Сол алгоритмде робот қалай қызмет ету керектігі көрсетіледі. Бағдарламаның ішіне код жазған адам робот шешімін қалай және қашан қабылдап, әрекет ететінін жазады. Негізгі үш түрлі алгоритмдер бар: қашықтан басқару,
жасанды интеллект және гибрид.
Ғылыми фантастика жазушысы- Айзек Азимов әлеуметтік роботтарға арналған, құрамына төмендегідей шарттар кіретін нақты заңдарды ұсынды.
1. Робот адамға зиян келтірмеуі керек және адамға зақымның келуіне жол бермеуі керек.
2. Робот адамның бірінші заңға қайшы келмейтін барлық бұйрықтарына бағынуы тиіс.
3. Робот бірінші және екінші заңдарға қайшы болмайтындай етіп өзін қорғауға міндетті. Міне, қазіргі дамыған роботтарды да осы заңдарға сүйеніп жасайды. (300 сөз)
1- тапсырма. Мәтіннен мына сөздердің сәйкес мағыналарын табыңыз.
Жұмыстары-
Өсуі -
Әрдайым -
Аз -
Қажет етеді-
2- тапсырма.Төменде берілген әр сөйлемді өз сөзіңізбен қайта жазыңыз. Сөйлемдерді берілген сөздермен бастаңыз.
Мысалы: Робот -- тірі ағзаға ұқсатып жасалған автом атты құрылғы.
Жауабы: Тірі ағзаға ұқсайтын автоматты құрылғы - робот.
А)Алғаш рет робот сөзін чех жазушылары Карел және Йозеф Чапек 1920 жылы енгізген. Чех жазушылары ...
Ә) Алғашқы роботтар адамның қозғалысын, сырт пішінін қайталады.
Адамның қозғалысы ...
Б) Робот техниканың дамуы барысында адамдарды қиын жерлердегі (су астындағы, ғарыштағы) жұмыстардан босатады. Адамдарды ...
В) Әлеуметтік роботтар адамдармен б айланыс орнататып, сөйлеседі.
Адамдармен ...
3- тапсырма.Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз. Мүмкіндігінше, өз сөзіңізбен жауап беруге тырысыңыз.
А)Робот қоршаған әлеммен қандай әрекет арқылы байланысады?
Ә) Роботтардың қандай ұқсастықтары бар? Кем дегенде 2 ұқсастығын көрсетіңіз.
Б) Айзек Азимов әлеуметтік роботтарға арналған қандай заңдарды ұсынды? Кем дегенде 2 заңын көрсетіңіз.
6-МӘТІН. ҒАЛАМТОРДЫҢ ҒАЛАМАТЫ
2
Youtube - Жер шарындағы ең ауқымды бейнематериалдардың кешені. Мұнда кез-келген адам өзінің туындысын (видеоматериал), идеяларын бүкіл әлемге паш ете алады. Қазір үйде отырып-ақ ақша тауып, атаққа ие болып жатқандар саны артуда. Жыл сайын қараушылар саны 40%-ға көбейіп отыратын Youtube туралы не білесіз?
Қазақстандық интернет қолданушылардың 79%-ы 18 жастан асқандар, яғни белсенділік 18-24 жас аралығы. Соның ішінде 35% Youtube-тың тұрақты қараушылары.
Оның артықшылықтары:
Youtube.com сайтына қолданушылар бірнеше форматтарда бейнематериал сала алады: mp4, OGG, avi, mpeg, DV, DivX, Xvid;
Қай форматта салынса да, Youtube оларды автоматтты түрде Flash Video - mp4 форматына ауыстырады;
Бірнеше жолдар арқылы Youtube-тан видео жүктеуге мүмкіндік бар. 2009 жылы тікелей Youtube-тың өзінен жүктейтін функциясы болған, бірақ 2011 жылы ол функция жойылды;
Орташа жылдамдықтың өзінде мұнда видеоматериалдарды еркін тамашалауға болады;
Күніне 2 млрд қаралым болады;
Бір минутта 60 сағаттық видеоматериал салынса, күніне 86400 сағатқа жетеді;
Жойылған белгісі бар видеоматериалдарды Deleted YouTube Video Viewer арқылы қайта көруге болады;
Youtube арқылы танымалдылыққа қол жеткізуге болады.
1- тапсырма. Youtube-қа қандай форматтар арқылы бейнематериалдар салуға болады?
2- тапсырма. Youtube арқылы танымалдылыққа қол жеткізуге болады деген тұжырымдамамен келісесіз бе? Не себепті?
3- тапсырма. Мәтінде үйде отырып-ақ ақша тауып, атаққа ие болып жатқандар санының артқаны туралы айтылған. Осы ақпаратты қандай деректермен дәлелдер едіңіз?
4- тапсырма. Youtube-тың артықшылығы туралы мәтіндегі ақпаратқа тағы не қосар едіңіз?
5- тапсырма. Мәтіннен өзіңіз таңдаған екі терминдік атауға түсініктеме беріңіз.
__ _
__ _
__ 6-тапсырма. Мәтіндегі мәліметтерге сүйене отырып, 2 нақтылау сұрағын құрастырыңыз.
7-МӘТІН. ЦИФРЛЫҚ ИНФРАҚҰРЫЛЫМ
Қазіргі білім беру жүйесінің ажырамас бөлігі дамыған цифрлық инфрақұрылым болып табылады. Сондықтан білім беру ұйымдарында ІТ-инфрақұрылымды, цифрлық білім беру ресурстарын, ашық онлайн-курстардың желілері мен платформаларын дамытып, мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді автоматтандыру қажет. Мектеп бойынша білім беруді цифрландыруды жүзеге асырудың жоспары әзірленіп, ауқымды жұмыстар атқарылуда, инфрақұрылымы дамуда.
Цифрландыру үрдісі мінсіз білім беру үдерісі мен сапасына әсер етеді. Мектептік білім беру процесіне енгізілген жаңа технологиялар мектеп оқушыларын әлдеқайда қызықтыра алады. Цифрландырудағы негізгі мақсат - бәсекеге қабілеттілікті арттыру, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту, оқу-тәрбие процесін жеделдету және жеңілдету, балаларға, ұстаздарға, ата- аналарға жүктемені азайту. Ең бастысы - білім беру сапасын арттыру. Біздің балаларымыз халықаралық деңгейде әртүрлі салаларда, оның ішінде жасанды интеллект және ауқымды деректер жасау саласында қабілетті болуға тиіс. Елбасы атап көрсеткендей, елді цифрландыру - бұл мақсат емес, бұл - Қазақстанның абсолюттік артықшылыққа қол жеткізу құралы.
1- тапсырма. Мәтіннің реттілігін көрсетіңіз.
1. Артықшылыққа қол жеткізу құралы
2. Бәсекеге қабілеттілік 3.Ауқымды жұмыс жоспары
4. Білім сапасы
5. Оқушының қызығушылығы
A. 5.2.3.4.1.
B. 4.2.1.3.5.
C. 4.3.5.1.2.
D. 3.5.2.4.1.
E. 4.2.3.1.5.
2- тапсырма. Мәтіндегі басты тірек сөздерді табыңыз.
3- тапсырма. Мәтіндегі асты сызылған сөз тіркесінің мағынасын ашыңыз.
4- тапсырма. Мәтіндегі 3 маңызды ақпаратты анықтаңыз.
5- тапсырма. Мәтінде берілген мәліметтер бойынша шын және
жалған ақпараттарды ажыратыңыз.
Ақпарат
Шындық
Жалған
Цифрландырудағы негізгі мақсат - бәсекеге қабілеттілікті арттыру, халықтың өмір сүру сапасын жақсарту
болғанымен, оқу-тәрбие процесі жеделдетіліп, жеңілдетілмейді.
Цифрландыру үрдісі мінсіз білім беру үдерісі мен сапасына әсер етеді.
Мектеп бойынша білім беруді цифрландыруды жүзеге асырудың жоспары әзірленіп, ауқымды жұмыстар атқарылуда.
Мектептік білім беру процесіне енгізілген жаңа технологиялар мектеп оқушыларын әлдеқайда қызықтыра алмайды.
6- тапсырма. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз және көтерілген мәселеге қатысты баға беріңіз.
__ _ _ _
__ _ _ _
__ _ _ _
__ _ _
8-МӘТІН. ЖАСТАР ЖАДЫНА ҒАЛАМТОР ЖАУ
Бір алқалы жиында елге танымал екі жазушы екі түрлі ой- пікір айтты. Зерделесек, екеуінің де айтып отырған сөздерінің жаны бар сияқты. Жарыққа шыққан кітапқа жылы лебізін білдіре келіп, бірінші қаламгер: Қазір жаһандану заманында қағаз басылымның маңызы жойыла бастайды, оның орнын ғаламтор басады. Адам өзіне керектіні ғаламтордан тауып алады да , газет- журнал, кітап оқуға жастардың құлқы болмайды,- деп өзінше болжам жасады.
Ал, екінші бір жазушы: Интернет заман қажеттілігі бол- ғанымен, оның пайдасынан зияны көп,- деп шыр-пыр болды. Оның уәжі мынаған саяды: Рас, осы күнге дейін интернет арқылы қаншама дүниені оқып, білдік, ой-өрісімізді кеңейттік, тамаша жаңалықтарды таптық. Үлкен жобалар іске қосылды. Мұның бәрін жоққа шығаруға болмайды. Алайда, бақылаусыздық, бейәдеп, тексерілмеген ақпарат, біреуге дәлелсіз жала жабу, ойына не келсе соны айтқан пікірлердің өріп жүретіні сияқты келеңсіздіктер де осы шексіз кеңестікте жетіп артылады.
Бұл - бір. Екіншіден, оның айтуынша, авторын танып, беттерін парақтап, жастанып жатып оқыған кітаптан алған әсерді интернеттен оқыған дүниемен еш салыстыруға келмейді. Бірақ, заман ырқына көндіріп, дегенімен жүргізуде. Әсіресе, жастарды компьютерден алшақтату мүмкін болмай тұр.
Мойындау керек, интернет - кез келген технология секілді пайдасы мен ықтимал зияны, артықшылығы мен кемшілігі қатар жүретін күрделі құбылыс. Оның, әсіресе, жастардың жадысын жоюға кері әсері көп. Жастайынан өлең жаттап, есеп құрастырып, қисынды амалдарды өз бетінше шешетін бала мен кез келген дүниені компьютерден іздейтін жеткіншектің қабілет-қарымын салыстыруға келмейді. Олай болса, бүгінгі жастардың уақытты
үнемдеуді сылтауратып, интернетке жүгінуі жақсылыққа апармайтынын кеңінен түсіндіру әбден керек.
Сондықтан замандас жазушының: Кітапты интернеттен оқығаннан гөрі, оңашада қолға алып оқыған сіңімді болады. Жадыда ұзақ сақталады. Әлем ғалымдары кітапты қағаз күйінде оқудың адамның миына, рухани ләззат алуына тигізетін ықпалы зор екенін мойындап отыр,- деген пікірімен толық келісеміз.
1- тапсырма.Мәтін қай үлгіде жазылған?
А шешендік сөз В ертегі
С мақала Д жарнама
2- тапсырма. Мәтінге басқаша қандай атау берер едіңіз?
3- тапсырма. Синонимдік қатарларын табыңыз.
Уақыт- Ықпал- Қабілет-
4- тапсырма. Қазір жаһандану заманында қағаз басылымның маңызы жойыла бастайды, оның орнын ғаламтор басады деген болжаммен келісесіз бе? Не себепті?
5- тапсырма. Мәтіндегі 3 нақты ақпаратты анықтаңыз.
1.
2.
3.
6- тапсырма. Ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажыратыңыз.
Мәтіндегі фактілер
Мәтіндегі көзқарастар
9-МӘТІН. ЖАДЫНАМА
1- тапсырма. Ұсынылған жадынама не туралы?
2- тапсырма. Қашықтықтан оқытудың қандай платфорларын білесіз?
3- тапсырма. Қашықтан оқыту кезінде қауіпсіз жұмыс істеуді ұйымдастырудағы қатысушылардың рөлін жазыңыз.
Мұғалім
Оқушы
4- тапсырма. Қашықтықтан оқыту кезінде жадынамада келтірілген шараларды қолдану не үшін қажет деп ойлайсыз? Өз пікіріңізді мысалдармен дәлелдеңіз.
5- тапсырма. Жадынамадағы ақпараттарды пайдаланып,қашықтықтан оқыту кезінде қауіпсіз жұмыс істеу туралы мәтін құрастырыңыз.
Кіріспе бөлім
Негізгі бөлім
Қорытынды бөлім
6- тапсырма. Қашықтықтан оқытудың мүмкіндіктері мен қиындықтарын жазыңыз.
Мүмкіндіктері
Қиындықтары
10-МӘТІН. ҮНПАРАҚ
1- тапсырма. Мәтінде қандай үндеудің айтылғанын табыңыз.
А) Тағы да тұмау туралы!
В) Вакцинация - тұмаудан сақтанудың тиімді тәсілі! С) Салауатты өмір салтын ұстан!
Д) Тұмау - вирустық инфекция!
2- тапсырма. Үнпарақ бойынша тұмаудың таралу жолдарын анықтаңыз.
А) ауа тамшылары, лас қол ,мектеп парталары В) ауа тамшылары, таза емес заттар,лас қол С) ауа тамшылары, жел, жаңбыр, суық күн
Д) ауа тамшылары, ойыншық, жаңбыр
3- тапсырма. Тұмаудың алдын алу үшін нені тұтыну керек?
А) бір реттік майлықтар
В) бір реттік медициналық бетперделер С) ауа райына сәйкес киімдер
Д) көкөністер мен жидектер
4- тапсырма. Вакцинация алудың себебін түсіндіріңіз.
5- тапсырма. Салауатты өмір салтын ұстанудың жеті қадамын құрастырып жазыңыз.
11-МӘТІН. ТАҒЫЛЫМ ОТБАСЫНАН БАСТАЛАДЫ
Жалпы, шаңырақ құру - күллі адамзаттық дәстүр екені түсінікті. Бірақ жер бетінде қанша халық болса, бұл дәстүрдің сипаттары да соншама сан алуан. Өйткені әр халық өзінің шаңырақ көтеру қуанышын өз тұрмыс-салттарына лайықтап, өздерінше қызықтауға тырысады. Осы үрдісті қазақ халқы да ғасырлар бойы өзгеге ұқсатпай, өздерінше дамытқаны анық. Олай болса, қазақтың шаңырақ көтеру сәтіндегі өзінді к ерекшеліктері бар. Халқымыздың ежелгі дәстүрі бойынша, жаңадан көтерілер шаңырақтың мақсаты мен мәні ең әуелі тегіне орай үндестіріліп, ата-ананың ризашылықтарына негізд еліп шешілетін. Мұнда негізгі қағида ретінде, тектілік пен адамгершілік парыздары бағдарға алынатын. Сондықтан бұл дәстүрді қазақ халқы сонау ерте ғасырлардан бері қарай жеті а таға дейін қыз алыспау салтымен орайластыра білге ні белгілі. Ата-бабамыз ұрпақ тәрбиесіне аса зор мән береді. Өйткені, ұрпақ
- болашақ. Оны әбден түсінген халық: Балаңды беске дейін патшадай күт, он беске дейін қосшыңдай жұмса, он бестен кейін құрдасыңдай сыйла,-деп бүкіл тәрбиелік тағылымды үш-ақ сөзге сыйдырады. Патшадай күт дегені - қамқоршы бол, өсір, мәпеле, жас шыбықтай баулы дегені, қосшыңдай жұмса дегені - жәрдемшің ет, жұмысқа сал, буынын бекіт, еріншектерден
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz