Бұталы орман құстары


ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Бұталы - орман құстары
Орындаған:Рахмет Жанайым
Тобы: ЛДО 24 - 17
Тексерген: Байбатшанов Мұхтар
Алматы 2024 жыл
Жоспар
І. Кіріспе - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 2
ІІ. Негізгі бөлім - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3
2.1. Бұталы - орман құстарының түрлері - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4
2.2. Орман құстарының топтары және пайдалары - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7
ІІІ. Қорытынды - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 15
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 16
1
І.Кіріспе
Атам заманнан-ақ адамзат табиғат тамашаларына еліктеп келеді. Сол еліктеу нәтижесінде үйрену шеңберін іскерлікпен нығайтып, өзіндік маңызды істерді рухани сүйіспеншілікпен үйлесімді реттеуде. Ежелгі мақсаты ізденіске негізделген табиғаттан адам тәлім алып, күнделікті тұрмысына қажеттісін пайдаланумен бірге, алақанға салып аялауды, оның асыл мұрасын қадір тұтып, мол байлығын қорғай білуді де естен шығарып көрген емес.
Адамзат табиғатты қашан да туған анасына балап, оның көрікті де көркем көріністерін масаттана жырлады. Бұл - табиғаттың адамға тигізген әсері мен адамның табиғатқа деген шексіз сүйіспеншілігінің айғағы. Бұдан шығатын қорытынды - адам да табиғат бөбегі. Демек, адамды табиғаттан, табиғатты адамнан бөліп қарастыруға мүлдем қақымыз жоқ.
Адам баласы көп уақытқа дейін планетамызды мекендейтін құстар әлемін табиғаттың таусылмас қоры деп қарады. Олар әсіресе саналы қоғам құра бастаған кезде табиғатты бағындыру дегенді желеу етіп, ормандағы ағашты балтамен шапты, құнарлы жерді темір тісті қарапайым құралдармен қопарып, жануарларды аяусыз қырды, табиғатқа бұдан басқа да сансыз көп қиянат жасады. Адам сәнді де жылы киіну үшін терісі бағалы аңдарды есепсіз ауласа,дәмді еті мен майын азық ету үшін сансыз көп аң-құстарды жер бетінен жойып жіберді. Көптеген елдер практикалық және ғылыми жағынан маңызды аң-құстардан айрылды. Қазіргі есепке қарағанда аңдар мен құстардың 600-ден астам түрі жер бетінен жойылып кету қаупінде, егер адам оларды қорғауға араласпаса келешек ұрпақ бұл хайуанаттардан мүлде дерексіз қалары сөзсіз.
Көптеген құстар тек қана браконьерлік салдарынан жойылып кеткен. Алайда табиғат әсемдігін өз қалпында сақтап, ондағы тіршілік атаулыға шашау шығарғысы келмейтін табиғаттың нағыз жанкүйер достары планетамыздағы құстарды қорғап қалудың барлық шараларын ойластырды. Сөйтіп, дүниеде Қызыл кітап деп аталатын өте құнды документ пайда болды. Қызыл кітап деген атауды ұсынған Англиядағы белгілі капитан Роберт Скоттың ұлы Питер Скотт еді. Питер Скотт қызыл казарка туралы құнды зерттеулер жүргізіп, құстар тіршілігімен шұғылданатын ғалым - суретші. Оның жойылып бара жатқан құстарға қамқорлық жасауы және оларға арнайы есеп жүргізіп Қызыл кітапқа тіркеу қажеттілігі туралы ұсынысты табиғатты аялаушы әрбір адамның көкейтесті пікірі еді.
Табиғатта жануарлар, өсімдіктер мен құстар санының жылма-жыл сирей түсуі дүние жүзі ғалымдарын толғантты. Сондықтан әр түрлі елдерде табиғатты және табиғат ресурстарын қорғаудың халықаралық одағы құрылып, жойылып кету қаупіндегі жануарлар мен өсімдіктерді арнаулы кітапқа тіркеуге қаулы алды. Ол - Қызыл кітап деп аталады.Алғашқы қызыл кітап 1966 жылы жарық көрді. Оның бірінші томы сүтқоректілерге, екінші
2
томы құстарға, үшінші томы қосмекенділерге және бауырмен жорғалаушыларға арналған.
3
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1.Бұталы орман құстары
Қазақстан - орман ға бай өлкелердің бірі. Қарағайы аралас ормандар онаң солтүсітігін алып жатса, шыршалы алқап Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы белдеуін көмкереді. Орталық Қазақстанның қыратты жоталары да бұталы, қарағайлы ағаштарға бай өңір. Мәңгі жасыл кілем жамылған бұталы орманды құстар да кеңінен мекендейді. Өйткені, олар бұл жерден өздеріне жақсы пана және мол азық қорын табады. Жалпақ жапырақты және қылқан жапырақты ормандарымызды құр, меңіреу құр, ақ құр, шұбар құр, қырғауыл, кептердің бірнеше түрлері, тоқылдақтар, лашын, сұңқар, құмай, торғайлардың алуан түрлері қоныс еткен. Бұлардың көбі отырықшы құстар.Бұталы орман құстарының ішінде аң аулау мерзімі ашылған кезде лицензиясыз шұбар құрға, ал рұқсат қағазы барларға құрға, қырғауылға аңшылық етуге болады. Орманда өңірдің тұрғындары біздің аймақта жылына 14-15,5 мың құр (15,7 тонна ет) және 15-17 мың шұбар құрды (6,2-6,8 тонна ет) мергендер қанжығасына байлайды. Бұл топқа жататын құстардың еңірісі-меңіреу құр. Оның салмағы 5килограмға жетеді. Бізде, негізінен, Алтай тауларында тараған. Сан мөлшері көп емес, сондықтан оны атуға тиым салынған. Ол туралы кейінірек сөз болады. Қазірде республика ормндарында аса бағалы құстар-құр, ақ құр саны да жылдан жылға төмендей түсуде. Егерде аңшылық шаруашылығын дұрыс жолға қойып, қоры кеміп бара жатқан құстардың санын көбейту шараларын кеңінен жүргізіп отырсақ, Қазақстанда орман құстарың жылына 500-700 мыңын аулап, дәмді етін дайындауға мүмкіндік туар еді. Енді осы аймақтағы саны азая түскен пайдалы құстарға тоқталамыз.Әңгімені қырғауылдан бастаймыз.
Қырғауыл-біздің елімізде кездесетін құстардың ішінднгі ең әдемісі. Үсті алмас сияқты жалт-жалт етіп тұратын бұл құс, әсіресе оның қоразы өте сұлу (сурет 1.). Мекиені көбінесе сұрғылт түсті болады. Қырғауыл қанатының ұзындығы 2-2,5 метр, орташа салмағы 1килограмм келеді. Тауық тәрізділерге жататын құстардан қырғауылдың айырмашылығы құйрығы өте ұзын келеді. Қырғауылды жергілікті тұрғындар, әсіресе закарпатьеліктер король құсы деп атайды.Қырғауылдар негізінен оңтүстік Азияда тараған. Совет одағанда Еділдің құйлысында, Солтүстік Кавказда, Закавказьеде, Орта Азияда, Қазқстанда, Приамурье, Приморье өлкесінің Оңтүстік бөлігінде тараған. Қырғауыл жер бетінде тіршілік ететін құс.
Біздің Республиеамызда қырғауыл Қызылорда, Шымкент, Жамбыл, Алматы және Талдықорған облысының тероториясында тараған. Әсіресе бұл өңірлерде қырғауыл Сырдария, Талас, Шу, Іле, Ақсу өзендерінің жағалауларында мекедейді. Сонымен қатар Тянь-Шань туының төмегі белдеулерінде бұталы ағаштардың арасында жүреді.
4
Сурет 1. Қызыл қырғауыл.
Біздер соңғы жылдары жоғарыда аталған облыстардың тероториясында жабайы жануарлардың биалогиялық ерекшеліктерін зерттеу кезінде, қырғауылдаң таралуы, мекені және саны туралы біраз материалдар жинаған едік, енді соған қысқаша тоқталайық. Жамбал облысы жерінде Аса мен Талас өзендерінің атырауларында, Билікөл маңында қырғауыл көзге шалынып қалды. Қырғауылдың көбірек кездесетін жері Шу өзені бойы , әсіресе Фурмановка мен Қамқалы елді пункттерінің аралығанда. Бұл аймақатарды 1969 жылдың күз айларында 70-80 километр жерде 15 ке дейін қырғауыл есепке алынды.Шу өзені бойында бұлқұстың мекені -- жиде, тал, тораңғы сияқты ағаштар өскен тоғайлы жерлер және көлдер жағалауындағы қамысты қопалар. Биік ағаштар етегінде итмұрын, жыңғыл тәрізді бұталар өседі.
Қырғауыл -- өсімтал құс. Оның мекиені жылына 7- ден 18- ге көбіне 8-ден 14-ке дейін блапан шығарады. Олар ұясын жерге салады. Оның қорегіне байланысты қыс қатты, қар қалың, азық қоры аз болған жылдары олардың саны да азаяды және осындай қатаң қыс ол түлкі мен жабайы мысық сияқты жауларына да оңай олжа болады. Сонымен бірге қырғауылдың көбеюіне оның мекендейтін жерінде қмыс қопасын өртеу, орман-тоғай ағашын кесіп алу, шамадан тыс мал жою сияқты жағдайлар да кедергі жасайды сондықтан мұнай шаралардың жоспарлы жүргізілуі табиғат қорғау орындарымен алдын ала келісіліп істелуі керек.
5
Сурет 2. Кәдімгі қырғауыл.
Қырғауыл -еті дәмді, қауырсыны, мамығы өте бағалы құс (сурет 2.). Қазақстанда қырғауыл еті 30-жылдарға дейін жоспармен, аз мөлшерде дайындалып отырған. Бұл кезде қырғауылдаң қоры мол болатын. Бірақ транспорттың жеткіліксіздігінен алыстағы және қиын соқпақты жерлердегі құстар ауланбай келді. Сондықтан да сол кезде ауылға таяу жерлер ғана игерілген-ді. Сол уақытта жылына 70-80 мың қырғауыл ауланған екен, Соңғы жалдары өнеркәсіптің күшті дамуына байланысты адамның бұрын игерілмеген өзен -көлдер маңындағы әрекеті қырғауыл санын азайта түсті. Тек бұл құсты атуға тыйым салынудың әсерінен оның қоры едәуір өскендігі байқалғаны жоғарыда айтылды. Әліде оған қамқорлық керек.
Сурет 3. Қырғауылдың түрлері.
6
2.2.Орман құстарының топтары.
Ағаштар мен бұталар қалың өсетін жерде мекендейтін құстардың түрі өте көп. Тотытәрізділер, жыртқыш құстардың кейбір түрлері, кейбір кептерлер (тұзкептер, дыркептер), тіпті сайрағыш торғайлардың кейбір түрлері (көктеке, шиқылдақ, пайыз, қунақ, бұлбұл, қайшыауыз және т. б.) тіршілігін тек орманда өткізеді десе де болады. Бұлардың негізгі қорегі, тіршілік әрекеті орманға байланысты. Сондықтан орманда тіршілік ететін құстардың тырнақтары үшкір, саусақтарының орналасуы орнықты да мығым, тұмсығы да ормандағы жемін аулауға ыңғайлы келеді. Орман-бұталы жерде мекендейтін құстардың көпшілігі бунақденелілермен, жеміспен, тұқыммен, ағаштың бүршігімен қоректенеді, қимыл-әрекеттері сондай қоректі тұтынуға бейім болады.
Тоқылдақтәрізділер отряды. Бұлар - дене мөлшері алуан түрлі орман құстары. Олар жемін орманнан тауып, балапандарын сонда өрбітеді. Тоқылдақ тұқымдастардың тұмсығы қашау тәрізді түзу, мықты болады, ол сілекейлі ұзын тілінің ұшы сояуланып бітеді. Оның аяғы қысқа, төрт саусағының екеуі алдыға, екеуі артқа бағытталған, өткір тырнақты болып келеді. Тоқылдақ қатқыл құйрығымен ағаштың діңіне орнықты таянып отырады. Бұлардың 400-ге тарта түрі бар. Елімізде тоқылдақтәрізділердің нағыз тоқылдақтарға жататын тұқымдасы ғана кездеседі, олардың дүние жүзінде 213 түрі бар, бұрыңғы ҚСРО-да 15 түрі, ал республикамызда 8 түрі мекендейді. Тоқылдақтәрізділерге жататын, бірақ өзіндік ерекшелігі бар дүпілдектің тіршілігімен танысып көрейік.
Дүпілдек - сырттай қарағанда тоқылдақтәрізділерге онша ұқсамайтын, республикамызда сирек және аралас орманды аймақтарда кездесетін жыл құсы (сурет 4.). Ол Қазақстанға сәуір айының соңына таман ұшып келіп, қыркүйек айының басында жылы жаққа қайтады. Үздік-үздік дыбыс шығаратындықтан, құс дүпілдек деп аталған. Саусақтары тоқылдақтар тәрізді екеуі алдына, екеуі артына қараған төрт саусақты дүпілдек өзі ұя жасамайды, ағаш қуысындағы басқа құстардың ұясын пайдаланады. Дүпілдектің тұмсығы тоқылдақтан қысқа және ұшы аздап имектеу болады, негізгі жемі - құмырсқалар. Ұяға салынған 5-12 жұмыртқаны аналығы ғана басып, балапандарды ата-енесі бірдей жемдейді.
Сурет 4. Дүпілдек.
7
Ормандамекендейтінтауықтәріздіқұста р отряды. Бұлардың тұмсығы қысқа, тұмсық үсті сәлимектеу, аяқтарымығым, қанаттары қысқа да жалпақ болады. Тауық тәрізділер көбінесе топырақтын емес орман төсенішін аяғымен тарпынып, өсімдіктердің тамыр сабағы мен пиязшығын жейді, сондай-ақ жәндіктермен де қоректенеді. Қазіргі кезде тауықтәрізділердің 280-нен астам түрі бар, олардың 20 түрі бұрыңғы ҚСРО-ның, 13 түрі Қазақстанның территориясында мекендейді, сирек кездесетіндіктен 26 түрі және он бір түр тармағы ХТҚО-ның, 6 түрі бұрынғы ҚСРО-ның 1 түрі алтай ұлары ... жалғасы
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Бұталы - орман құстары
Орындаған:Рахмет Жанайым
Тобы: ЛДО 24 - 17
Тексерген: Байбатшанов Мұхтар
Алматы 2024 жыл
Жоспар
І. Кіріспе - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 2
ІІ. Негізгі бөлім - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3
2.1. Бұталы - орман құстарының түрлері - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4
2.2. Орман құстарының топтары және пайдалары - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7
ІІІ. Қорытынды - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 15
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 16
1
І.Кіріспе
Атам заманнан-ақ адамзат табиғат тамашаларына еліктеп келеді. Сол еліктеу нәтижесінде үйрену шеңберін іскерлікпен нығайтып, өзіндік маңызды істерді рухани сүйіспеншілікпен үйлесімді реттеуде. Ежелгі мақсаты ізденіске негізделген табиғаттан адам тәлім алып, күнделікті тұрмысына қажеттісін пайдаланумен бірге, алақанға салып аялауды, оның асыл мұрасын қадір тұтып, мол байлығын қорғай білуді де естен шығарып көрген емес.
Адамзат табиғатты қашан да туған анасына балап, оның көрікті де көркем көріністерін масаттана жырлады. Бұл - табиғаттың адамға тигізген әсері мен адамның табиғатқа деген шексіз сүйіспеншілігінің айғағы. Бұдан шығатын қорытынды - адам да табиғат бөбегі. Демек, адамды табиғаттан, табиғатты адамнан бөліп қарастыруға мүлдем қақымыз жоқ.
Адам баласы көп уақытқа дейін планетамызды мекендейтін құстар әлемін табиғаттың таусылмас қоры деп қарады. Олар әсіресе саналы қоғам құра бастаған кезде табиғатты бағындыру дегенді желеу етіп, ормандағы ағашты балтамен шапты, құнарлы жерді темір тісті қарапайым құралдармен қопарып, жануарларды аяусыз қырды, табиғатқа бұдан басқа да сансыз көп қиянат жасады. Адам сәнді де жылы киіну үшін терісі бағалы аңдарды есепсіз ауласа,дәмді еті мен майын азық ету үшін сансыз көп аң-құстарды жер бетінен жойып жіберді. Көптеген елдер практикалық және ғылыми жағынан маңызды аң-құстардан айрылды. Қазіргі есепке қарағанда аңдар мен құстардың 600-ден астам түрі жер бетінен жойылып кету қаупінде, егер адам оларды қорғауға араласпаса келешек ұрпақ бұл хайуанаттардан мүлде дерексіз қалары сөзсіз.
Көптеген құстар тек қана браконьерлік салдарынан жойылып кеткен. Алайда табиғат әсемдігін өз қалпында сақтап, ондағы тіршілік атаулыға шашау шығарғысы келмейтін табиғаттың нағыз жанкүйер достары планетамыздағы құстарды қорғап қалудың барлық шараларын ойластырды. Сөйтіп, дүниеде Қызыл кітап деп аталатын өте құнды документ пайда болды. Қызыл кітап деген атауды ұсынған Англиядағы белгілі капитан Роберт Скоттың ұлы Питер Скотт еді. Питер Скотт қызыл казарка туралы құнды зерттеулер жүргізіп, құстар тіршілігімен шұғылданатын ғалым - суретші. Оның жойылып бара жатқан құстарға қамқорлық жасауы және оларға арнайы есеп жүргізіп Қызыл кітапқа тіркеу қажеттілігі туралы ұсынысты табиғатты аялаушы әрбір адамның көкейтесті пікірі еді.
Табиғатта жануарлар, өсімдіктер мен құстар санының жылма-жыл сирей түсуі дүние жүзі ғалымдарын толғантты. Сондықтан әр түрлі елдерде табиғатты және табиғат ресурстарын қорғаудың халықаралық одағы құрылып, жойылып кету қаупіндегі жануарлар мен өсімдіктерді арнаулы кітапқа тіркеуге қаулы алды. Ол - Қызыл кітап деп аталады.Алғашқы қызыл кітап 1966 жылы жарық көрді. Оның бірінші томы сүтқоректілерге, екінші
2
томы құстарға, үшінші томы қосмекенділерге және бауырмен жорғалаушыларға арналған.
3
ІІ. Негізгі бөлім.
2.1.Бұталы орман құстары
Қазақстан - орман ға бай өлкелердің бірі. Қарағайы аралас ормандар онаң солтүсітігін алып жатса, шыршалы алқап Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы белдеуін көмкереді. Орталық Қазақстанның қыратты жоталары да бұталы, қарағайлы ағаштарға бай өңір. Мәңгі жасыл кілем жамылған бұталы орманды құстар да кеңінен мекендейді. Өйткені, олар бұл жерден өздеріне жақсы пана және мол азық қорын табады. Жалпақ жапырақты және қылқан жапырақты ормандарымызды құр, меңіреу құр, ақ құр, шұбар құр, қырғауыл, кептердің бірнеше түрлері, тоқылдақтар, лашын, сұңқар, құмай, торғайлардың алуан түрлері қоныс еткен. Бұлардың көбі отырықшы құстар.Бұталы орман құстарының ішінде аң аулау мерзімі ашылған кезде лицензиясыз шұбар құрға, ал рұқсат қағазы барларға құрға, қырғауылға аңшылық етуге болады. Орманда өңірдің тұрғындары біздің аймақта жылына 14-15,5 мың құр (15,7 тонна ет) және 15-17 мың шұбар құрды (6,2-6,8 тонна ет) мергендер қанжығасына байлайды. Бұл топқа жататын құстардың еңірісі-меңіреу құр. Оның салмағы 5килограмға жетеді. Бізде, негізінен, Алтай тауларында тараған. Сан мөлшері көп емес, сондықтан оны атуға тиым салынған. Ол туралы кейінірек сөз болады. Қазірде республика ормндарында аса бағалы құстар-құр, ақ құр саны да жылдан жылға төмендей түсуде. Егерде аңшылық шаруашылығын дұрыс жолға қойып, қоры кеміп бара жатқан құстардың санын көбейту шараларын кеңінен жүргізіп отырсақ, Қазақстанда орман құстарың жылына 500-700 мыңын аулап, дәмді етін дайындауға мүмкіндік туар еді. Енді осы аймақтағы саны азая түскен пайдалы құстарға тоқталамыз.Әңгімені қырғауылдан бастаймыз.
Қырғауыл-біздің елімізде кездесетін құстардың ішінднгі ең әдемісі. Үсті алмас сияқты жалт-жалт етіп тұратын бұл құс, әсіресе оның қоразы өте сұлу (сурет 1.). Мекиені көбінесе сұрғылт түсті болады. Қырғауыл қанатының ұзындығы 2-2,5 метр, орташа салмағы 1килограмм келеді. Тауық тәрізділерге жататын құстардан қырғауылдың айырмашылығы құйрығы өте ұзын келеді. Қырғауылды жергілікті тұрғындар, әсіресе закарпатьеліктер король құсы деп атайды.Қырғауылдар негізінен оңтүстік Азияда тараған. Совет одағанда Еділдің құйлысында, Солтүстік Кавказда, Закавказьеде, Орта Азияда, Қазқстанда, Приамурье, Приморье өлкесінің Оңтүстік бөлігінде тараған. Қырғауыл жер бетінде тіршілік ететін құс.
Біздің Республиеамызда қырғауыл Қызылорда, Шымкент, Жамбыл, Алматы және Талдықорған облысының тероториясында тараған. Әсіресе бұл өңірлерде қырғауыл Сырдария, Талас, Шу, Іле, Ақсу өзендерінің жағалауларында мекедейді. Сонымен қатар Тянь-Шань туының төмегі белдеулерінде бұталы ағаштардың арасында жүреді.
4
Сурет 1. Қызыл қырғауыл.
Біздер соңғы жылдары жоғарыда аталған облыстардың тероториясында жабайы жануарлардың биалогиялық ерекшеліктерін зерттеу кезінде, қырғауылдаң таралуы, мекені және саны туралы біраз материалдар жинаған едік, енді соған қысқаша тоқталайық. Жамбал облысы жерінде Аса мен Талас өзендерінің атырауларында, Билікөл маңында қырғауыл көзге шалынып қалды. Қырғауылдың көбірек кездесетін жері Шу өзені бойы , әсіресе Фурмановка мен Қамқалы елді пункттерінің аралығанда. Бұл аймақатарды 1969 жылдың күз айларында 70-80 километр жерде 15 ке дейін қырғауыл есепке алынды.Шу өзені бойында бұлқұстың мекені -- жиде, тал, тораңғы сияқты ағаштар өскен тоғайлы жерлер және көлдер жағалауындағы қамысты қопалар. Биік ағаштар етегінде итмұрын, жыңғыл тәрізді бұталар өседі.
Қырғауыл -- өсімтал құс. Оның мекиені жылына 7- ден 18- ге көбіне 8-ден 14-ке дейін блапан шығарады. Олар ұясын жерге салады. Оның қорегіне байланысты қыс қатты, қар қалың, азық қоры аз болған жылдары олардың саны да азаяды және осындай қатаң қыс ол түлкі мен жабайы мысық сияқты жауларына да оңай олжа болады. Сонымен бірге қырғауылдың көбеюіне оның мекендейтін жерінде қмыс қопасын өртеу, орман-тоғай ағашын кесіп алу, шамадан тыс мал жою сияқты жағдайлар да кедергі жасайды сондықтан мұнай шаралардың жоспарлы жүргізілуі табиғат қорғау орындарымен алдын ала келісіліп істелуі керек.
5
Сурет 2. Кәдімгі қырғауыл.
Қырғауыл -еті дәмді, қауырсыны, мамығы өте бағалы құс (сурет 2.). Қазақстанда қырғауыл еті 30-жылдарға дейін жоспармен, аз мөлшерде дайындалып отырған. Бұл кезде қырғауылдаң қоры мол болатын. Бірақ транспорттың жеткіліксіздігінен алыстағы және қиын соқпақты жерлердегі құстар ауланбай келді. Сондықтан да сол кезде ауылға таяу жерлер ғана игерілген-ді. Сол уақытта жылына 70-80 мың қырғауыл ауланған екен, Соңғы жалдары өнеркәсіптің күшті дамуына байланысты адамның бұрын игерілмеген өзен -көлдер маңындағы әрекеті қырғауыл санын азайта түсті. Тек бұл құсты атуға тыйым салынудың әсерінен оның қоры едәуір өскендігі байқалғаны жоғарыда айтылды. Әліде оған қамқорлық керек.
Сурет 3. Қырғауылдың түрлері.
6
2.2.Орман құстарының топтары.
Ағаштар мен бұталар қалың өсетін жерде мекендейтін құстардың түрі өте көп. Тотытәрізділер, жыртқыш құстардың кейбір түрлері, кейбір кептерлер (тұзкептер, дыркептер), тіпті сайрағыш торғайлардың кейбір түрлері (көктеке, шиқылдақ, пайыз, қунақ, бұлбұл, қайшыауыз және т. б.) тіршілігін тек орманда өткізеді десе де болады. Бұлардың негізгі қорегі, тіршілік әрекеті орманға байланысты. Сондықтан орманда тіршілік ететін құстардың тырнақтары үшкір, саусақтарының орналасуы орнықты да мығым, тұмсығы да ормандағы жемін аулауға ыңғайлы келеді. Орман-бұталы жерде мекендейтін құстардың көпшілігі бунақденелілермен, жеміспен, тұқыммен, ағаштың бүршігімен қоректенеді, қимыл-әрекеттері сондай қоректі тұтынуға бейім болады.
Тоқылдақтәрізділер отряды. Бұлар - дене мөлшері алуан түрлі орман құстары. Олар жемін орманнан тауып, балапандарын сонда өрбітеді. Тоқылдақ тұқымдастардың тұмсығы қашау тәрізді түзу, мықты болады, ол сілекейлі ұзын тілінің ұшы сояуланып бітеді. Оның аяғы қысқа, төрт саусағының екеуі алдыға, екеуі артқа бағытталған, өткір тырнақты болып келеді. Тоқылдақ қатқыл құйрығымен ағаштың діңіне орнықты таянып отырады. Бұлардың 400-ге тарта түрі бар. Елімізде тоқылдақтәрізділердің нағыз тоқылдақтарға жататын тұқымдасы ғана кездеседі, олардың дүние жүзінде 213 түрі бар, бұрыңғы ҚСРО-да 15 түрі, ал республикамызда 8 түрі мекендейді. Тоқылдақтәрізділерге жататын, бірақ өзіндік ерекшелігі бар дүпілдектің тіршілігімен танысып көрейік.
Дүпілдек - сырттай қарағанда тоқылдақтәрізділерге онша ұқсамайтын, республикамызда сирек және аралас орманды аймақтарда кездесетін жыл құсы (сурет 4.). Ол Қазақстанға сәуір айының соңына таман ұшып келіп, қыркүйек айының басында жылы жаққа қайтады. Үздік-үздік дыбыс шығаратындықтан, құс дүпілдек деп аталған. Саусақтары тоқылдақтар тәрізді екеуі алдына, екеуі артына қараған төрт саусақты дүпілдек өзі ұя жасамайды, ағаш қуысындағы басқа құстардың ұясын пайдаланады. Дүпілдектің тұмсығы тоқылдақтан қысқа және ұшы аздап имектеу болады, негізгі жемі - құмырсқалар. Ұяға салынған 5-12 жұмыртқаны аналығы ғана басып, балапандарды ата-енесі бірдей жемдейді.
Сурет 4. Дүпілдек.
7
Ормандамекендейтінтауықтәріздіқұста р отряды. Бұлардың тұмсығы қысқа, тұмсық үсті сәлимектеу, аяқтарымығым, қанаттары қысқа да жалпақ болады. Тауық тәрізділер көбінесе топырақтын емес орман төсенішін аяғымен тарпынып, өсімдіктердің тамыр сабағы мен пиязшығын жейді, сондай-ақ жәндіктермен де қоректенеді. Қазіргі кезде тауықтәрізділердің 280-нен астам түрі бар, олардың 20 түрі бұрыңғы ҚСРО-ның, 13 түрі Қазақстанның территориясында мекендейді, сирек кездесетіндіктен 26 түрі және он бір түр тармағы ХТҚО-ның, 6 түрі бұрынғы ҚСРО-ның 1 түрі алтай ұлары ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz