Ақша құралдары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Дәріс.

Тақырып – Қысқа мерзімді активтер есебі: ақша қаражаты және
дебиторлық борыштар

1. Активтердің жіктелуі: қысқа мерзімді активтер. Ақша қаражаттар және
олардың баламаларын тану.
2. Ақша қаражаттарының қозғалысына жасалатын ішкі бақылау
жүйесі.
3. Ақшалай операциялардың есебін ұйымдастыру.

1. Активтердің жіктелуі: қысқа мерзімді активтер. Ақша қаражаттар және
олардың баламаларын тану.
1. Бухгалтерлік баланста активтер келесі түрде ашылады:
1) ағымды активтер:
а) 1000 Ақша құралдары
б) 1100 Қысқа мерзімді инвестициялар
в) 1200 Қысқа мерзімді дебиторлық борыштар
г) 1300 Қорлар
д) 1400 Ағымды салықтық активтер
е) 1500 Сату үшін арналған ұзақ мерзімді активтер
ж) 1600 Басқадай қысқа мерзімді активтер
2) ұзақ мерзімді активтер:
а) 2000 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
б) 2100 Ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар
в) 2200 Үлестік қатысу әдісімен есептелінетін инвестициялар
г) 2300 Инвестициялар және қозғалмайтын мүлік
д) 2400 Негізгі құралдар
е) 2500 Биологиялық активтер
ж) 2600 Зерттеліну және бағалану активтер
з) 2700 Материалдық емес активтер
и) 2800 Мерзімі кейінге қалдырылған салықтық активтер
к) 2900 Басқадай ұзақ мерзімді активтер
Ақша құралдарының есебі үшін шоттар жоспарына сәйкес ҚЕХС бойынша
Ақшалай шоттар бөлімшесі қарастырылған, оған келесі шоттар топтары
жатады:
1010 Кассадағы ақша құралдары, онда кассадағы ұлттық және шет ел
валютадағы ақша құралдарының қозғалысы есептеледі;
1020 Жолдағы теңгелей ақша құралдары, онда жолдағы ақша құралдарының
қозғалысы есептеледі;
1030 Ағымды банкілік шоттарындағы ақша құралдары, онда ағымды
банкілік шоттарындағы ұлттық және шет ел валютадағы ақша құралдарының
қозғалысы есептеледі. Мекемелерде банктегі теңгелей және шет ел
валютасындағы ақша құралдарының қозғалысын әр түрлі субшоттарда жүргізген
жөн;
1040 Карт-шоттардағы ақша құралдары, мекемелер әр қызметкерлердің
карт-шоттарына ақша жіберіп отырады. Қызметкерлердің ақшаны алу жөнінде
банк ешқандай құжат бермейді. Сондықтан ақша құралдар қозғалысының есебін
1040 Карт-шоттардағы ақша құралдары шотында жүргізуге қажеттілік жоқ теп
есептеуге болады. Қызметкерлердің карт-шоттарына жіберілген ақшаларды
жіберілген соманың пайдалану мақсатына байланысты 1030 Ағымды банкілік
шоттарындағы ақша құралдары шотының кредитінен (1040 шотын қолданбай) 1250
Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштары шотының немесе 3350
Еңбек ақы бойынша қысқа мерзімді борыштар шоттының дебетіне жіберген жөн.
Бұл қолайсыз есептік жазулардың санын азайтады.
1050 Жинақтаушы шоттардағы ақша құралдары, онда депо-зиттік банкілік
шоттарындағы ақша құралдарының қозғалысы есептеледі;
1060 Басқадай ақша құралдары, онда басқа шоттардағы ақша құралдарының
қозғалысы есептелінеді.
Кассадағы теңгедегі ақша құралдарының есебі Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкісі бекітетін кассалық операцияларды жүргізу Ережелеріне сәйкес
жүргізіледі.
Ақша құралдарының қозғалысы туралы есеп 7 ҚЕХС-да ақша құралдарына,
олардың эквиваленттеріне және ақша құралдар ағымдарына келесі анықтамалар
берілген:
Ақша құралдары - ақша құралдарына банктегі ағымды шоттарындағы ақша
құралдары және кассадағы ақша құралдары жатады.
Ақша құралдарының эквиваленті – бұл қысқа мерзімді және жоғары
өтімділік қабілеті бар салымдар. Олар ақша құралдарының белгілі сомасына
жеңіл аударылады және құндылық өзгерісі қауп-қатерінің әсері оларға шамалы.
Кейбір жағадайларда өтелу мерзімі 3 айға жетпейтін қысқа мерзімді құнды
қағаздар (жоғары өтімділік қабілетті инвестициялар) ақша құралдардың
құрамына жатқызылады. Оларға кіретіндер қазыналық вексельдер, коммерциялық
қағаздар және депозиттік сертификаттар.
Одан бөлек ақша құралдарына жататындар:
• банкілік аударым вексельдер – бір банктің екінші банкке берген
аударым векселі;
• ақша аударымдары – төлем алушыға біреуден алынған ақша
құралдарының орнына банктің жазып берген чегі;
• банк кассирінің қолы қойылған чектері – банктің кассирі осы
банкқа жазып берген чегі, б.а. банктің міндеттемесі;
• персоналдық чектер – жеке тұлғалардың жазып берген чектері;
• жинақтаушы шоттар.
Ақша қаражаттарына тек міндеттемелерді жеделдете төлеу үшін қолда-нылып
отыратын ақша қаражатының аталулары ғана жатқызылады. Ақша құралдарына
сонымен қатар қаржылық мекемелердегі ағымды шоттарындағы қалдықтары,
жеделдету депозиті мен алымдар үшін қаржылық мекемелер қабылдаған
кәсіпорынның кассасына өткізілетін ақша қаражатының құжаттары, кіші
кассадағы нақты сомалар, купюралар, тиындар, валюталар жатқызылады. Бұл
өткізілетін ақша құжаттарына жәй чектер, кассалық ордерлер, клиенттердің
чектері, ақша аударымдары және есеп-айырысудың басқа құралдары жатады.
Ақша қаражаты деген баланстық статъяның қалдығы ақша шоттарына жататын
атауларын айқындайды.
Ақша құралдарының эквиваленті – бұл қысқа мерзімді және жоғары
өтімділік қабілеті бар салымдар. Олар ақша құралдарының белгілі сомасына
жеңіл аударылады және құндылық өзгерісі қауп-қатерінің әсері оларға шамалы.
Ақша құралдарының эквиваленттері қысқа мерзімді міндеттерін
қанағаттандыру үшін арналған, ал инвестициялар және басқа да мақсаттарға
арналмаған. Ақша қаражаттарының эквиваленті түрінде қабылдану үшін
инвестиция белгілі сомасына жеңіл аударылуы керек және құндылық өзгерісі
қауп-қатерінің әсері оларға тимеу керек. Сонымен қатар, егер инвестицияның
өтелу мерзімі қысқа болса, онда ол ақша құралдарының эквиваленті түрінде
қабылданады, мысалы, алу күнінен бастап үш ай немесе одан да кіші уақыт
болса. Өз капиталына салынатын инвестициялар ақшаның эквиваленті болып
табылмаса, ақша құралдарының эквивалентіне жатқызылмайды.
Кәсіпорынның, мекеменің ақша құралдары кассадағы, банкілік, есеп-
айырысу шоттарындағы валюталық, арнайы және депозиттік шоттарындағы,
аккредетивтік қойылымдарда, чек кітапшаларындағы, жолдағы аударымдар және
ақша құжаттары болып табылады.
Ақша құралдары шаруашылық құралдарының айналымының бастапқы және соңғы
стадияларын сипаттайды. Олардың қозғалысының жылдамдығына байланысты
мекеменің барлық кәсіпкерлік қызметінің тиімділігі анықталады. Міндеттер
бойынша маңызды төлем құрал ретінде пайдаланылатын өзінде бар ақшаның
көлемі арқылы қаржылық жағдайдың басты сипатының бірі болып табылатын төлем
қабілеттілігі анықталады. Бар міндеттемелер бойынша есеп-айырысуларды
жүргізу үшін жеткілікті ақша құралдарына ие болатын кәсіпорын абсолюттік
төлем қабілеттілігі бар деп есептеледі. Бірақ ақша құралдардың әр
артықшылығы олардың айналым уақытын азайтады, яғни олардың пайдалану
тиімділігін төмендетеді, ал инфляция кезінде олардың құнсыздандырылуы
арқылы үлкен шығынға соқтырады. Сондықтан, ақша құралдарын басқару тәртібі
оларды көп жинауда болмайды, ал олардың запастарын оптимизациялау,
резервтерді сақтай отырып мекеменің міндеттемелері бойынша әр кезеңділік
төлемдер сатып алушылардан немесе басқа дебиторлардан ақша қаражаттарының
түсіп отырылуы қамтамасыз етіліп отырылуы керек деген осындай ақша
ағымдарының жоспарлауына талпыну керек. Бұның бәрі ақша құралдарына ерекше
орын береді, себебі ол ақша ағымдарын басқаруда, сақтандырылуын бақылауда,
ақша ресурстарын заңды түрде және тиімді қолдануда, мекеменің күнделікті
төлем қабілеттілігін қамтамасыз етуінде маңызды құрал болып табылады.
Барлық кәсіпорындар өздерінің ақша қаражаттарын банктердің сәйкес
мекемелерінде сақтайды және өздерінің міндеттемелері бойынша есеп-
айырысуларды осы мекемелер арқылы қолма-қолсыз есеп-айырысулар түрінде
жүргізеді, ал қажетті нақты есеп-айырысуларды – Қазақстан республикасының
Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен бекітілген жағдайларда ғана және
көлемінде ғана жүргізіледі.

1 Компенсациялық қалдықтар

Банктер және басқа несиелік мекемелер займ беретін өздерінің
клиенттеріне ағымды немесе жинақтаушы шоттарында ақша құралдарының
минималды көлемін сақтауға талап қойяды. Бұл минималдық қалдықтар
компенсациялық қалдықтар деп аталады және әр мерзімсіз салымның (талаптаушы
депозиттер) бір бөлігі ретінде анықталады. Бұл қалдық корпорацияның
қолдауында болады және осы корпорация мен несиелік мекеме арсындағы займдар
бойынша бекітілген келісім шарттың қорғанысы болып табылады. Басқаша
айтқанда банк компанияға несиені шартпен береді. Бұл шарт бойынша осы
банктегі арнайы шотында компания белгілі бір соманы депозит түрінде
ұстайды және оны белгілі уақыт ішінде қолдануға болмайды.
Мысалы: Аққайын компаниясы 2006 жылдың 1-қаңтарында ABN АМРО
банкісінен бір жыл мерзімге 10% пайыздық ставкасымен 200000 теңге сомаға
заем алады. Компанияға қойылатын талап ABN АМРО банкісіндегі депозиттік
шотта 10000 теңге компенсациялық қалдықты ұстап отыру. Ол 6% мөлшерінде
табыс әкеледі (яғни 10000 теңге 6%-тік ставкалы депозитте жату керек).
Компанияның несиелік келісімде анықталған мерзім ішінде бұл қалдықты
пайдалануға құқығы жоқ, банк бұл соманы өз қалағанына жұмсайды, мерзім
өткеннен соң оларды компанияға қайтарады және 6%-тік пайызын төлейді.
Аққайын компаниясы шаруашылық операцияларын іске асыру үшін депозитттік
шотында 4000 теңге мөлшердегі соманы ұстайды. Осы займ бойынша компания
төлеп отыратын фактіленген (тиімді) процент 10,12%-ті құрайды.
200000 теңге *10% 20000 теңге
10000 теңге – 4000 теңге 6000 теңге*4% 240 теңге
Пайыздық төлемнің барлығы 20240 теңге .
Пайыздық шығынның барлығы Қарыздың негізгі сомасының барлығы = (20240
теңге200000 теңге)*100%=10,12%.
Сонымен компания депозитінде 10000 теңге ұстау керек, оның депозитінде
4000 теңге бар, сонда оған банктен 10% бойынша ала алатын жетіспейтін сома
6000 теңге (10000 теңге – 4000 теңге). Бұл 6000 теңге компанияның
депозитіне салады, ал банк депозит бойынша процентті 6%-дық мөлшерде
төлеуі керек. Сараптама жүргізгенде компания 4% (10%-6%) мөлшерде
жоғалтады.
Компенсациялық қалдықты міндетті түрде ашу қажет, себебі бұл ақша
құралдары пайдалану үшін шектеулі болып табылады. Компания оларды ағымды
шығындарды өтеу үшін пайдалана алмайды. Егер оларды ашпасақ, инвесторлар
компанияда міндеттемелерді жабу үшін жеткілікті қаржы бар деп ойлауы
мүмкін, ал факт бойынша бұл ақша қаражаттарын пайдалануға блокировка
салынған.
Компенсациялық қалдықтар баланстық есепте бөлек қатарда немесе
түсіндірме қағазда ашық көрсетілу керек.
Алынған немесе төлеу күніне байланысты шектеу қойылған ақша құралдары
Ағымды активтер немесе Ұзақ мерзімді активтер бөлімінде көрсетіледі.
2.Ақша қаражаттарының қозғалысына жасалатын ішкі бақылау
жүйесі.
Сауда ұйымдарының басшылары кассадағы ақша-қаражаттардың сақтылығын
қамтамасыз ететін жағдайлар жасап, ұйым кассасынан банкке өткізуін
сақтылығын қамтамасыз ету қажет.
Кассаның бөлмесе басқа бөлімшелерден жеке және кассаны техникалық
қамтамасыз ету талаптарына сай қамтамасыз етілген және күзет және от
сигнализация құралдарымен қамтамасыз етілуі қажет. Кассалық операцияларды
жүргізу уақытында касса есігі іш жағынан құлыптануы қажет. Касса бөліміне
оның жұмысымен айналыспайтын тұлғаларға кіруге болмайды.
Барлық қолма-қол ақша және бағалы қағаздар сейфта (өртенбейтін
шкафтарда) жеке жағдайларда темір шкафтарда сақталып, жұмыс соңында кассир
бұл шкафты құлыптап сургуттық мөрмен жабады. Сейфтың немесе шкафтың кілті
және мөр кассирдің өзінде сақталады және бұл заттарды кез-келегн жерде
қалдыруға және басқа тұлғаларға беру немесе есептке алынбаған кілт
бубликатын жасауға тыйым салынады. Есепке алынған кілт дубликаты кассирмен
тағайындалған қорапшаларда сақталып, ұйым басшысының қолында сақталады.
Тоқсанда бір рет космиссия мұның барлығын тексеріп, нәтижелерін акт түрінде
бекітеді. Кілттің жоғалу фактісі анықталған жағдайда ұйым басшысы ішкі
істер органына хабарлау қажет.
Ұйымның меншігіне жатпайтын ақша-қаражаттарды кассада сақтауға тыйым
салынады.
Касса орналасқан бөлмені ашпас бұрын кассир құлыптың, есеіктің және
басылған мөрдің сақтылығын тексеру қажет. Егер есік, құлып немесе басылған
мөрдің бұзылуы анықталса, кассир бұл жағдайды дер кезінде ұйым басшысына
айту қажет. Ал басшы оны сол сәтте ішкі істер басқармасына хабарлауға
тиісті.
Мұндай жағдайда бас бухгалтер, ұйым басшысы немесе олардың
орнына уақытша қызмет атқаратын тұлғалар ішкі істер басқармасының
қызметкерлерімен бірге кассада сақталатын ақша-қаражаттар және т.б
құндылықтардың бәрін тексеріп, осы тексерістің нәтижесінакт ретінде
бекітіп, барлық қатысушылардың қолымен 3 экземпляр түрінде жасалады. 1-ші
экземпляр ішкі істер басқармасына, 2-ші экземпляр жоғарғы органға, ал
үшінші ұйымның өзінде қалдырылады. Мұндай тексеріс кассалық операцияларды
жүргізілмес бұрын жасалады.
Кассалық операциялар статистика органдарымен бекітілген меншік
формалары мен ведомствалық бағынуына байланыссыз, өзгеріссіз қолданылатын
құжатпен рәсімделеді. Ақша-қаражаттарды ұйым кассасына қабылдау
бухгалтериямен берілген, тіркеу журналында тіркелген, бухгалтер немесе оның
орнына уақытша қызмет атқаратын тұлға қол қойған кіріс кассалық ордер
арқылы жүзеге асады. Кіріс кассалық ордер мен тіркеу журналының үлгісі
төменде келтірілген.
Тіркеу журналы кіріс және шығыс кассалық құжаттарға бөлек-бөлек
ашылады. Мұнда кассалық кіріс құжатының мерзімі, номері және келіп түскен
ақша-қаражаттарының жұмсау мақсатын көрсетеміз.
Кіріс кассалық ордерде ақша-қаражаттар кімнен және не үшін алынғанын
көрсетеді және олардың соммасы ордерді жазу негізіне сүйенген болып келеді.
Кіріс кассалық ордерді тіркеп, бас бухгалтерлердің қолы қойылғаннан кейін
бұл ордер кассирге ұсынылады да кассир бұл құжаттың дұрыс толтырылуын, бас
бухгалтерлердің қолының растылығын тексеріп, ордерге қол қойып, ақшаны
санап, қабылдап алады. Бұл ақшаны кассаға өткзген тұлғаға тапсырған
фактісін дәлелдеу мақсатында кіріс кассалық органына тиісті бас бухгалтер
және кассирдың жеке қолымен, ұйым мөрімен басылған түбіртекті табыс ету
қажет. Кіріс кассалық ордені бойынша ақша тек осы құжат толтырылған күнге
ғана қабылданады.
Алаяқтық фактілерінен сақталу мақсатында кіріс кассалық
ордерлерді ақшаны тапсырған адамның қолына беруге тыйым салынады.
Ақша-қаражаттарды банктен алған уақытта кассир чектік кітапшаны
чектік кітапшаларды толтыру ережелеріне сәйкес толтырып береді. Одан кейін
ұйымның ьас бухгалтері өзі қол қойып, ұйымның басшысына қол қойғызып мекеме
мөрін басып береді.
Чекті толтырмас бұрын чекке қол, мөр қоюға тыйым салынады.
Банктен ақшаны алғанда кассир міндетті түрде ақшаны банк
бақылаушысының көзінше санап, чекте көрсетілген соммаға сәйкестігін
тексеруге міндетті.сәйкестігін тексеруге міндетті.сәйкестігін тексеруге
міндетті. Бнкноттар мен тиындарды қабылдаған кезде ұйым кассирлері “ақша
құралдарының белгілері мен олардың төлем қабілеттілігін анықтау” құжаты
негізінде алуы қажет. Мұндай құжаттар болып төлем қабілеттіліктің
белгілері, төлем банкноттарының қабылдауға болатын залалдары, банкноттарды,
тиындарды ауыстыру тәртібі және ақшалық белгілерін тексеру тәртібі жатады.
Чек бойынша алынған қолма-қол қаражаттар кассаға кіріс кассалық
ордердің жазбасымен бірге кірістеледі. Бұл ордерге берілген түбіртекті
кассир қол қойғаннан кейін бақылауға алуы үшін бухгалтерияға өткізіледі.
Кіріс кассалық ордерлер немесе орнын басатын құжаттар ақша
қабылданғаннан кейін кассирдің қолы қойылып, оған берілетін құжаттарға
“Алынды” деген мөрмен және қайта қолдану мүмкіндігінен айыру үшін міндетті
түрде айы, күні, жылы жазылады.
Қолма-қол ақшаны кассадан беруі үшін арнайы шығыс кассалық
ордерін штампы бар шығыс кассалық ордернегізінде алынады. Барлық құжаттар
ұйымның бас бухгалтері немесе орнын уақытша басушы тұлға мен ұйым
басшысының қолымен болуы қажет. Егер кассалық ордерге тиісті құжаттарда
ұйым басшысының рұқсат етуші жазбасы болатын болса, онда шығыс кассалық
ордерлерде оның қолы міндетті емес.
Сауда ұйымының кассирі сатудан түскен табысты банкке
инкассаторлар арқылы өткізіп, әр бірі өзіне тән атауы мен мақсатқа ие 3
экземплярлы шығарып салу ведомостін толтырады. 1-ші экземпляр – алдын ала
ведомості –инкасаторлық ақша салатын дорбаға слып, ал 2-шісін яғни қосымша
қағазды инкассаторға дорбамен бірге беріп, ал 3-шісін – алдын ала
ведомостінің көшірмесін өзіне яғни кассирге тапсырылады. Кассир мұны осы
ақша-қаражаттарды есептен шығару үшін пайдаланады.
Еңбекақыны, жәремақыны, уақытша жұмыссыздық бойынша жәрдемақыны,
зейнетақы төлемдерін кассир әрбіреуіне шығыс кассалық ордерін толтырмай
төлемі ведомстары арқылы жүзеге асырылады. Есептік-төлем ведомостінің
алдыңғы бетінде кассға ... .соммада, осы уақыт аралығында, _____ бастап
_____ дейін 20хх жылы деген рұқсаттық жазба жасалады. (міндетті түрде бас
бухгалтер мен директордың қолы болуы қажет). Бір реттік төлемдерде
келтірілген талапта төленеді. Бір реттік (уақытша) еңбекақы төлемдерін
кассалық шығыс ордерлерімен рәсімделеді.
Еңбекақы, зейнетақы, уақытша жұмыссыздық бойынша төлемдерді төлеу
мақсатында банктен ақшаны алғаннан кейін 3 күн өткен соң кассир төлем
ведомостінде өзіне тиесілі сомманы алмаған тізім ішіндегі фамилияларға
қарама-қарсы “депоненттеледі” деген мөр басып, депоненттелген соммалардың
реестірін құру қажет. Кассир төлем ведомостінде төленген және төленбеген
яғни депоненттелген соммаларды ведомосттің жалпы нәтижелерімен салыстырып,
бас бухгалтерге қол қойдыру қажет. Нақты төленген сомманы кассир кассалық
кітапқа енгізеді. Егер ақша кассирмен емес үлестіруші тұлғамен берілсе,
онда ведомостта қосымша “Ақшаны ведомосты бойынша берген” (қолы) деген
жазба жазылады.
Кассир мен үлестіруші тұлғаға 1 ведомость бойынша ақшаны беруге
тыйым салынады. Бухгалтерия кассирмен жасалған төлем ведомостін мұқият
тексеріп, берілген және депоненттелген соммаларды санап, жалпы сомма
бойынша шығыс кассалық ордерді жазып, ведомостта №___ кіріс кассалық
ордер деген мөр басады. Депоненттелген сомманы ұйым банк кассасына
қайтарады, алайда керек жағдайда 1-ші талабы бойынша қайтарылады. Банк
ақшаны қабылдау түбіртегінің негізінде шығыс кассалық ордерді жазып береді.
Дайындаушы ұйымдар оның ішінде тұтыныу кооперативтері қолма-қал ақшаны
ауылшаруашылық өнімдері мен шикізат өндіретін ұйымдарына беріп, жұмыс
күнінің саңында барлық берілген соммалардың жалпы шығыс кассалық ордер
негізінде береді.
Қолма-қол ақшаны ұйымның қызметкерлер тізімінде тіркелмеген тұлғаларға
беру әр біреуіне жеке шығыс ордері мен жеке ведомость бойынша беріледі.
Жеңілдік тек ауыл шаруашылық жұмыстарына, тиеу-тасмалдау жұмыстарына, соңғы
апатта көмектескен тұлғаларға ғана қарастырылады яғни ведомость бойынша
жүргізіледі. Кассир ақшаны тек шығыс кассалық ордерде немесе орнын басатын
құжатта көрсетілген тұлғаларға береді. Мұнда кассир ақшаны беретін тұлғаның
төл құжатын көріп, номерін және берілген жерін жазып алып, алушы тұлғадан
хаттама алуы қажет. Хаттама тек сол тұлғаның қолымен яғни қаламмен жазылып,
алған сомманы жазбаша жазып, қол қоюы қажет. Ақшаны ведомость бойынша
алғанда, сомма жазбаша жазылмайды. Егер ақшаны алу тиісті түрде рәсімделген
сенімхат бойынша жүзеге асырылса, онда шығыс кассалық ордерде алушының аты
жөнінен кейін, оның орнына - алуға келген тұлғаның аты-жөні көрсетілуі
қажет. Ал егер ақша алу ведомость бойынша іске асырылса, онда кассир
сенімхат бойынша деген жазбаны көрсетеді. Сенімхат кассирде қалып, шығыс
кассалық ордерлерге немесе ведомостьқа қыстырылады.
Егер шығыс кассалық ордерлердің орнын басушы құжат бірнеше тұлғаларға
қаражат беру тәртібінде жасалса, онда бұл тұлғаларда жеке құжаттарымен
келіп, қолдарын қояды.
Еңбекақыға, жәрдемақы, уақытша жұмыссыздық бойынша төлем жұмсалмаса
немесе ұйымның сұранымынан тыс сомма болса, онда оны 3 күн ішінде банк
кассасына өткізу қажет. Мұндай жағдайда ұйымның кассирі қолма-қол ақшаны
өткізу хабарлама қағазына бұл қаражаттардың пайда болу көзін (сатудан
түскен табыс, депоненттелген еңбекақы т.б) көрсету қажет. Банк
қызметкерлері кассирге тіркелген формада жасалған түбіртекті ұсынады, бұл
түбіртек бухгалтерия шығыс кассалық ордер жасауына негіз болып табылады.
Шығыс кассалық ордер немесе орнын басушы құжат олар бойынша ақша
берілгеннен кейін, кассирмен қол қойдырылып, оған қосымша құжатқа Төленді
деген мөр басылады.
Шығыс кассалық ордер бухгалтериямен де жазылып, кіріс және шығыс
журналында тіркеледі және кассирге өткізіледі.
Алаяқтық фактілерден сақталу мақсатында ақша алмайтын тұлғалардың
қолына беруге тиым салынады.
Кіріс кассалық ордерлер және түбіртектер немесе олардың орнын басатын
құжаттар қаламмен немесе басылым машинасы мен компьютермен жасалып, жазуы
анық болуы қажет. Ешқандай түзетулер мұнда болмауы қажет. Егер кассалық
ордерде қате жасалатын болса, онда оны қайта толтыру қажет.
Кіріс және шығыс кассалық ордерлерде міндетті түрде ақша берудің
мақсаты көрсетіледі және оған тиісті құжаттар беріледі.
Кассалық ордер бойынша ақшаны қабылдау немесе төлеу тек оны рәсімдеу
күні жүзеге асырылады.
Кассадағы ақшаны есепке алу мақсатында, қалдықты және ақша қозғалысын
білу мақсатында кассир әр беті номерленген, мөрмен басылған, тгілген
кассалық кітапты жүргізеді. Кітап бетінің көлемі кітаптың артында бас
бухгалтер мен басшының қолымен бірге көрсетіледі.
Әр ұйым тек 1 кассалық кітапқа ие болу қажет. Кассалық кітаптағы
жазулар 2 экземплярда яғни көшірме қағазын қолдана отырып қаламмен немесе
химиялық қарандашпен жазылады. Кітапта барлық кіріс, шығыс ордерлер
көрсетіліп ақшаны кімге бергенін және кімнен алғанын, жалпы сомманы және
корреспонденциялық шоттың № көрсетіледі.
Кассалық кітапта түзетулер жасауға тиым салынады және жасалған
түзетулер кассир мен бас бухгалтер қолымен расталады.
Күн сайын немесе басқа бекітілген уақытта кассир жұмыс күні
аяқталғаннан кейін күні бойы жасалған кіріс және шығыс бойынша нәтижелерді
есептеп, қалдықты екінші күнге шығарады. Бір уақытта кассир кассалық
есептілік бойынша ақша соммасының қалдығы мен кассаджағы нақты сомманы бір-
бірімен салыстырады. Кейін кассалық кітаптың 1 экземпляры кассирдің өзінде.
Ал 2-шісі бухгалтерияға өткізіледі. Кассирдің есептілігі төменде
көрсетілген.
Егер ұйым 100000 соммасына тең операцияларды күніне жүзеге асырса,
кассалық есептіліктер 3-5 күнде 1 рет өткізілуі қажет.
Кассалық кітапты дұрыс жүргізілуін қадағалау міндеті бас
бухгалтерге жүктеледі.
Бухгалтер кассирден кассалық есептілікті қабылдағанда міндетті
түрде кассалық кітаптың дұрыс жүргізілуін, қалдықтарды, кіріс, шығыс
ордерлерін толтыруын, барлық қажет қолдардың, ақша-қаражаттардың күн
соңындағы қалдығын тексеру қажет.
Бухгалтерия кассалық операциялардың заңды дұрыстығын,
толықтығын, қадағалап кассадағы есеп соммасы бойынша ақша-қаражаттарының
келіп түсуін, есептен шығарылуын, банкке өткізілген және алынған соммаларды
банк жазбалары бойынша тексеруге мүмкіндігі бар және тексеруге міндетті
болып саналады. Бухгалтер кассирдің есептілігін тексергеннен кейін қол
қойып, кассалық кітапты кассирге қайтарады.
Ұйымның компьютерлендіру жағдайында кассалық кітапты компьютерде
жасап сақтауға мүмкіндігі бар. Мүмкіндігінше кассалық кітаптың беттері
машинограмма түрінде Кассалық кітаптың қосымша беті, Кассирдің
есептілігі түрінде қалыптасады. Мұнда Кассалық есептілік беттері
кестесін толтыру бастапқы қалдықты енгізумен басталады.
Алынған машинограммалар тексеріліп, кассир қол қойып кіріс және
шығыс кассалық ордерлермен бас кітаптың қосымша бетімен бухгалтерияға
өткізеді.
Кассалық кітаптың қосымша бетін кассир әр айдың бетін бөлек бір
жыл жинап, бухгалтер мен басшы қол қойып, басылып шығарылады.
Бухгалтериямен тексерілген кассирдің есептілігі бухгалтерлік
сұрыптаудан өтеді мұның мәнісі кіріс және шығыс ордерлерінде және әр
операция бойынша есептілік графасында шоттар корреспонденциялық кодтары
көрсетіледі.
3. Ақшалай операциялардың есебін ұйымдастыру.
Кассадағы ақша құралдарының есебі
Кассаға ақша қабылдау бас бухгалтердің қолы қойылған кіріс ордерімен
(ф. е КО-1) жүргізіледі. Кассаға ақша түсірген жеке немесе заңды
тұлғаларға бас бухгалтердің және кассирдің қолы қойылған квитанция
беріледі.
Ақшаның шығуын бас бухгалтердің және басшының қолдары қойылған шығыс
ордерімен (ф. е КО-2) немесе төлем ведомостволарымен, ақшаның беруіне
арызымен, шоттармен және басқа да құжаттармен жүргізеді.
Еңбек ақы төлемі, уақытша еңбекке жарамсыздыққа төленетін жәрдем ақы
және сый ақылар төлемі төлем ведомствасы арқылы төленеді. Олардың бастапқы
беттерінде бас бухгалтер мен бассшының қолдары қойылады және ақшаны алуға
рұқсат жазу, ақшаны алатын күні, барлық берілетін ақша соммасы болуы керек.
Кассалық ордерге, маркаларға тазарту жасау және түзету қолда-нылмайды.
Кассалық ордерд немесе олардың орнында қолданған құжаттар бөлек әр
кіріс және шығыс кассалық құжаттарға ашылатын кіріс және шығыс кассалық
құжаттарын тіркеу Журналында (ф. а КО-3) тіркеледі. Мұнда мыналар
көрсетіледі: кіріс және шығыс ордерінің күні мен номері, мақсатқа
байланысты келіп түскен және шығындалған ақшалар (еңбек ақы төлемі, сый
ақы, стипендия және басқа да шығындар). Егер ақша құралдарының мақсаттық
мағызы машинограмма түрінде алныса, онда кассалық құжаттар (ф№ - КО-3а)
кіріс және шығыс кассалық құжаттарды тіркеу Журналында тіркелінеді. Ол
Журналда тек күнін, құжаттың номерін және ақшаның сомасын көрсетеді.
Кассалық ордерлер бойынша ақшаны қабылдау және беру тек сол күнде
жүргізіледі. Ордерді алғаннан кейін, кассир келесі мәліметтерді тексеру
қажет: басшының және бас бухгалтердің қолын, дұрыс жүргізулерін, ордер
ұсынымының көрсетілуі. Операциялық ордердің соңында кассир өзі қолын қояды
және Төленді немесе Алынды күні, айы, жылын данаамппен немесе қолмен
міндеті түрде бекіту керек. Кассалық операциялардың есебін кассир (ф. а КО-
4) Кассалық кітапта жүргізеді, яғни ол номерленген, шнурланған, мөрленген
болуы керек және қағаздың сандары басшы және бас бухгалтермен тексеріп,
қолдарымен бекітілу керек.
Кассалық кітаптың әр бір беті екі бөлімнен тұрады: оның біреуін кассир
өзі толтырады, бір дана ретінде, ол кітапта қалады ал екіншісі көшірме
қағаз арқылы толтырылады. Кассирдің есебі түрінде ол қағаз бөлігі болып
табы-лады. Кассалық жазбалардың операциясы жеке бөлінбейтін бетте
басталады. Келесі бетті түзу бойынша жартысын бөлу керек, себебі жыртылған
бет басқа бөлімде, кассалық кітапта қалу керек. Есеп бланкасы операцияның
соңына дейін бір күнде бөлінбейді Еңбек ақының есебіне деген жол бойынша
төлем ақы ведомствалары еңбек ақы төлеміне сомаға белгілейді.
Кассалық операцияның көлемінде, кассалық есеп 3-5 күнде жүргізіледі.
Кассалық кітапта құжаттың номері, ақшаның кімнен алынғаны және кімге
берілгені, корреспонденциялық шет, сома (кіріс, шығыс) көрсетіледі.
Күнделікті, жұмыс уақытының соңында, кассир кітапқа қорытындыны есептейді
және қалдықтарды қалған күнге тіркейді. Кітапта қайта түзеуге болмайды.
Қайта түзеуді кассирмен бас бухгалтер жүргізеді және өз қолдарымен
бекітеді. Кассалық кітапты және кассалық операцияларды бас бухгалтер
қадағалайды.
Кассирдің келісімімен кассалық кітап автоматтық түрде жүргізілуі
мүмкін. Кассалық кітаптың жинақтау беті машинаграмма түрінде реттеледі.
Кассир есебі машинаграммада бір уақытта реттеледі. Бұл машинаграммалар
кассир арқылы тексеріледі және кассалық құжаттар бухгалтердің қолымен
өтеді. Жыл ішінде жиналған соңғы құжаттарды кассир әр ай бойынша бөлек
сақтап отырады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.