Рахымжан Отарбаев шығармаларын дәріптеу

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі
Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті

АЙДАР ЖАНСАЯ АЙДАРҚЫЗЫ
5В011700 - ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ
РАХЫМЖАН ОТАРБАЕВТЫҢ ӘДЕБИ МҰРАСЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Ғылыми жетекшісі:
PHD доктор Балтабаева Н.С

Алматы 2020

Мазмұны
Анықтамалар мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-6
1. Рахымжан Отарбаевтың өнегелі ғұмыры ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...6-31
1.1. Рахымжан Отарбаевтың алғашқы шығармашылық қадамдарына түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6-7
1.2.Отарбаевтың әсерлі әңгімелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8-38
2.Шебер жазушының қолтаңбасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38-50
2.1.Рахымжан Отарбаев шығармаларындағы түс мотиві ... ... ... ... ... ... ... . ...38-48
2.2.Отарбаев шығармаларындағы риторикалық сұраулар ... ... ... ... ... ... ... ...48-50
3. Иесі мен киесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50-53
3.1. Шыңғыс ханның көз жасы хикаятының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50-53
3.2. Бас романының негізгі идеясы мен ұстанымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53-57
3.3 Біз білетін Рахымжан... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57-60
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61-62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63-64

Жұмыстың Тақырыбы: Рахымжан Отарбаевтың әдеби мұрасы
Жұмыстың көлемі: 64 бет
Жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, үш тараудан және тараулардың мәнін аша түсетін 7 тараушадан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Рахымжан Отарбаевтың әдеби мұрасына зерттеу арқылы төмендегіндей міндеттерді шешу жоспарланады.
- Рахымжан Отарбаев шығармаларын дәріптеу;
- автор туындыларындағы тарихи тұлғалардың образдарын ашу;
- Рахымжан Қасымғалиұлының өз шығармаларында түс көру тәсілін ұтымды пайдалануына баса назар аудару.
- Рахымжан Отарбаевқа деген қоғамдық көзқарас таныту.
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасы өз тәулсіздігін алған жылдан бастап елге елеулі, халыққа қалаулы жазушыларымыз бен ақындарымыздың сан салалы еңбектері бар жағынан ескеріліп, талғампаз қазақ жұртының жүректерін жаулауға жол тарта бастады. Сол азаматтардың арасында көрнекті қаламгер, драматург, мемлекет және қоғам қайраткері, жазушы Рахымжан Отарбаевтың алар орны ерекше. Оның еңбектерінің барлығы дерлік ел мен жер, Отан тағдырына, ұлы тұлғалар өміріне арналған арналған. Әлеуметтік және экономикалық мәселелерді тереңінен қарай отырып, ел болашағы мен көп ұлтты мемлекетіміздің әл-ауқаты оның жадынан тыс қалған емес. Рахымжан Отарбаевтың қаламынан туған қай шығарма болмасын, тарихи танымға толы. Соғыстың соңғы бомбасы, Өмірзая, Дүние ғайып, Шыңғысханның көзжасы, Шер т.б. туындыларын, әңгімелерін тебіренбей, толқымай оқу мүмкін емес. Сондай-ақ бүгінгі күннің көрінісін тап басқан жиырма бес әңгімесі енген Біздің ауылдың Амазонкалары кітабы сұлу сырға, ордалы ойға, аратұра ащы мысқыл мен зілсіз әзілге толы. Жалпы қоғам зарын, ғасыр дертін дөп басып айтқан Рахымжан Отарбаевтың драмалық шығармалары да қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған өшпес қазына, мол мұра.
Жұмыстың зерттеу әдісі: Рахымжан Қасымғалиұлы Отарбаев шығармаларын зерттеп, талдау, сипаттама беру, салыстыру, ой қорыту әдістері қолданылды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 33
Тірек сөздер: Проза, пьеса, психология, мифология, түс, сарын, сюжет

Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазақстан Республикасы өз тәулсіздігін алған жылдан бастап елге елеулі, халыққа қалаулы жазушыларымыз бен ақындарымыздың сан салалы еңбектері бар жағынан ескеріліп, талғампаз қазақ жұртының жүректерін жаулауға жол тарта бастады. Сол азаматтардың арасында көрнекті қаламгер, драматург, мемлекет және қоғам қайраткері, жазушы Рахымжан Отарбаевтың алар орны ерекше. Оның еңбектерінің барлығы дерлік ел мен жер, Отан тағдырына, ұлы тұлғалар өміріне арналған арналған. Әлеуметтік және экономикалық мәселелерді тереңінен қарай отырып, ел болашағы мен көп ұлтты мемлекетіміздің әл-ауқаты оның жадынан тыс қалған емес. Осындай еліміздің біртуар жазушысы әрі драматургі Рахымжан Отарбаевтың шығармалары қомақты зерттеу мен талдауды қажет етеді.
Оның шығармаларымен, мемлекеттік және қоғамдық қызметтерімен таныса отырып, Рахымжан Отарбаевтың біз білмейтұғын қырлары мен сырларының әлі де көп екендігін ұғамыз. Оның әрбір шығармаларының мағынасы тереңде. Үңілуді қажет ететін Рахымжан Отарбаев шығармашылығы өткен тарихтан сыр қозғап, бүгінге шындық қып жеткізуі.
Рахымжан Отарбаевтың қаламынан туған қай шығарма болмасын, тарихи танымға толы. Соғыстың соңғы бомбасы, Өмірзая, Дүние ғайып, Шыңғысханның көзжасы, Шер т.б. туындыларын, әңгімелерін тебіренбей, толқымай оқу мүмкін емес. Сондай-ақ бүгінгі күннің көрінісін тап басқан жиырма бес әңгімесі енген Біздің ауылдың Амазонкалары кітабы сұлу сырға, ордалы ойға, аратұра ащы мысқыл мен зілсіз әзілге толы. Жалпы қоғам зарын, ғасыр дертін дөп басып айтқан Рахымжан Отарбаевтың драмалық шығармалары да қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған өшпес қазына, мол мұра. Заманымыздың заңғар жазушыларының қатарына мақтанышпен қосатын Рахымжан Отарбаев керемет драматург екендігін тек қазақтар ғана емес, әлем мойындайды. Драматургиялық жолы тіптен бөлек болған Рахымжан Отарбаевтың Бас, Нашақор туралы новелла, Мұстафа Шоқай, Сұлтан Бейбарыс сынды драмалары көпшіліктің жүрегін тебіренткені сөзсіз. Дара тұлғаның драмалары тек қазақ даласында ұсынылып қана қоймай, шет елдерде де көрермен назарына ұсынылған. Сұлтан Бейбарыс пьесасы тұңғыш рет қазақ даласында, қазақ театрында, қазақ актерлерінің ағылшын тілінде сомдауымен таңдай қақтырған болатын. Осындай таңдайғақты шығармалардың бірі көршілес қырғыз елінің сахнасында сомдалып жүрген Тағдыр деп өзгертілген, Рахымжан Отарбаевтың Нашақор туралы новелла пьесасының желісі бойынша сахналанған Көлеңкесіз жолаушы атты қойылымы 10 жыл көлемінде 499 рет қойлып, қырғыз ұлттық академиялық театрының сомдауымен Атырауда 500-ші рет халық назарына ұсынылып,ұлттың ұлы ықыласына бөленген.
Рахымжан Отарбаевтың әрбір шығармасының өзіндік орны бар. Оның жазылғанына он жыл болып республикалық конкурста екінші орын алса да ешбір театр қоюға тәуекел етпеген Бас деген пьесасы Махамбетке арналған. Режиссерлердің өзі оқып көріп, магиялық күшке ие деп есептейтін бұл шығарма, расында, ерекше. Осы аттас Рахымжан Отарбаевтың романы да бар. Оның ішінде тірі Махамбет жайлы сөз қозғалмайды, айқай соғыс та жоқ тек бүгінгі күннің пенделік тірлігі суреттеледі.
Жазушының бар мақсаты қазақ халқының озық, еш кемшіліксіз ұлт болуын қалаған. Ол қазақилықтың кемшіл тұстарын айтып, жәймен кекетіп, мұқату арқылы көзін ашу еді. Рахымжан Отарбаевтың бар еңбегі елі үшін жасалғаны айғақ.
Жұмыстың зерттеу әдісі: Рахымжан Қасымғалиұлы Отарбаев шығармаларын зерттеп, талдау, сипаттама беру, салыстыру, ой қорыту әдістері қолданылды.
Зерттеу нысаны: Зерттеу нысаны - Рахымжан Қасымғалиұлының әңгіме, романдары мен пьесалары. Оның ішінде Бас романы, Шыңғысханның көз жасы хикаяты, Біздің ауылдың амазонкалары әңгімесі, Сұлтан Бейбарыс пьесасы алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Қазіргі қазақ прозасындағы интерьер, жалпы көркем әдебиеттегі заттар әлемін талдау - шығарма болмысын, кейіпкер табиғатын дәл де нақты аша түсудегі маңызды да ұтымды тәсіл. Қарапайым заттар арқылы бүкіл шығарманың мән-маңызы, берер ойы, айтар ойы ашылады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Рахымжан Отарбаевтың әдеби мұрасына үңілу арқылы төмендегіндей міндеттерді шешу жоспарланады.
- Рахымжан Отарбаев шығармаларын дәріптеу;
- автор туындыларындағы тарихи тұлғалардың образдарын ашу;
- Рахымжан Қасымғалиұлының өз шығармаларында түс көру тәсілін ұтымды пайдалануына баса назар аудару.
- Рахымжан Отарбаевқа деген қоғамдық көзқарас таныту.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық негізінде Зейнолла Қабдоловтың Сөз өнері монографиясы, Валентин Катаевтың тақырып туралы және З.Фрейд, Г.Пірәлиевалардың түс жору тәсілі жайлы ғылыми тұжырымдары мен ғылыми пікірлері басшылыққа алынды.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы: Зерттеу жұмысының нәтижесіне қарай, әдебиет, тарих салаларында білім алып жатқан студенттердің танымдық оқу жүйесінде пайдалануға болады. Зерттелген мәтінді жас ерекшелігіне, күрделілігіне қарай мектеп бағдарламаларында оқытуға да мүмкіндік бар. Психологиялық талдауларда түс көру мотивіне байланысты алынған ақпараттармен мәтіндерді пайдалана отырып, оқыту барысында көмекші құрал ретінде ұсынуға болады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, үш тараудан және тараулардың мәнін аша түсетін 7 тараушадан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Рахымжан отарбаевтың өнегелі ғұмыры
1.1 Р.Отарбаевтың алғашқы шығармашылық қадамдарына түсінік
Сахна - түрлі өнердің синтезі. Әдебиет, музыка, хареография, тізе берсек таусылмайды. Көрерменнің жүрегін тулатып, көңіл-күйін мың құбылтатын сахна құдіретінің сырын ешкім ұға алған емес. Сахнада қойылатын түрлі қойылымдардың тамырына қан жүгіртіп, көрерменнің жүрек соғысының жиілеуіне себеп болатын өзге бір әлемнің де иесі, жасаушысы, авторы болады. Сол автор өзінің жазған көркем шығармасындағы әрбір кейіпкердің әлеміне енеді, мінезін қалыптастырып, күйін кешеді. Кейіпкерлерімен бірге жылайды, бірге күледі, бірге мұңаяды, бірге қуанады. Бірақ соған қарамастан, ол өзінің менін жоғалтпайды. Сондай дара тұлғалардың бірі - Рахымжан Отарбаев.
Рахымжан Қасымғалиұлы Отарбаев 1956 жылы қазан айының 19 жұлдызында дүниеге келген. Кіндік қаны Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, бұрынғы Калинин атындағы кеңшарға тиесілі.
1977 жылы Орал педагогикалық институтын тәмамдап, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі ретінде, кейіннен Орал өңірі газетінде тілші болып еңбек еткен [1.296б].
1981 жылдың қырқүйегінде алғаш рет Алматы қаласына арман арқалап келген жазушы қаламен таныстығын әйгілі Панфиловшылар паркінен бастаған. Жұмекен Нәжімеденовты іздеп тауып, батасын алып жұмысқа орналасқан. Талай дарынды құшағына қысып, алақанында тербеткен Алматыда Рахымжан Отарбаев тарлан таланттармен жолығып өмірінің жаңа беттерін ашқан.
Шерхан Мұртаза қызметке тұрғызған, Әбдіжәміл Нұрпейісов жетектеп Мәскеуге шығарған, Оралхан Бөкейдің шапағатына бөленіп, Әбіш Кекілбаев маңдайынан сипап, арқасынан қаққан.
Алғашында оған Жазушылар Одағы өзге әлем, империялық тілде сөйлейтін интелигенттер ордасы боп көрінген Рахымжан Отарбаев уақыт өте осы мекеннің тұрақты тұрғынына айналған.
Рахымжан Отарбарбаев бүгінде белгілі драматург, жазушы. Дегенмен, шығармашылығының бірінші қадамын поэзиядан бастаған. Қаладан ауылға жолдаған хаттарында өлең жолдарымен сағынышын жеткізген. Ендеше неліктен поэзиядан қол үзді дейтін болсақ, бастапқыда бірнеше поэмасы мен өлеңдерін Тұманбай Молдағалиев бас редактор болып қызмет еткен Жалын журналында жариялайды. Кейіннен саяси шындық айтылған деген айыппен редакцияға шағым түседі. Сол себепті, Тұманбай Молдағалиев, Жұматай Жақыпбаев сынды ағаларына зияным тимесін деген оймен қалам қарымы басқаша Отарбаев поэзиядан біржола қол үзген.
Алайда, сол бір жарияланған өлең ешқандай саяси емес Киік туралы өлең болған-мыс. Тек өлеңнің: Тағыға әсте балама,
Жанары қандай тұп-тұнық?!
Алдыңды туған далада
Кестірмей жүрсең мықтылық деген соңғы шумағын киікке емес, қазақ даласындағы орыстарға қарсылық ретінде шығарылған дүние деп есептеген. Поэзиясы бірден сынға ұшыраған Рахымжан Отарбаев бұдан мұқалмай, қаламын проза жанрында қозғайды.
Рахымжан Отарбаев шығармаларын жаза жүріп, Теңіз ауданы радиосында ұйымдастырушы, Қазақ телерадио комитетінде редактор және Қазақ әдебиеті, Жалын, Ару ана газеттерінде беделді қызмет атқарды. Сонымен қатар, көршілес Қырғыз елінде Қазақстан елшілігінің атташесі, Ақтау облыстық радиотелевидение компаниясының төрағасы, Атырау облыстық драма театрының директоры қызметтерінде абыройлы еңбек етті[31].
Тумасынан дара, тіршіліктің қыбыр еткен жаратылысына басқаша көзқараспен қарайтын бұл драматург басқа қалам иелерінен ерекше. Жан біткеннің бәрін дақсыз, кіршіксіз деп санады. Сондай ғаламат дүниені көзі көріп, ішкі жан дүниесіде қоса иланды. Туған топырақтың киесінен нәр алып, суынан сыр ұққан Рақымжан Отарбаев аса қиялшыл еді. Анадан ерте көз жазып, ата-әже тәрбиесін көріп өскен ол, ескі әңгімелермен сусындап ер жеткен. Сондай ескіліктің қасиеті, көненің құдіреттілігі оған қалам тартқызды. Ол қаламнан туған дүниенің рахатын сезіне білді, әрі сонымен халқын да рухани азықтандыруға құлшынды. Оның жүрегінен суырылып, қаламға құйылған жан тебіренісі көптің көзін ашып, көкірегін оятты. Талайдың жүрегін бүлкілдетіп, жайлағанмен, Атақ деген жалаң атқа үйір болмады. Көздемеді де. Дегенмен еленді. Ерім дейтін ел болмаса, елім дейтін ер қайдан болсын?!. Халық та Рахымжанын ардақ тұтып, жазбаларының жылуына жылынды. Еңбегін бағалап, лауазымды мәртебелерге ұсынды.
Рахымжан Отарбаев Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Шыңғыс Айтматов атындағы Халықаралық сыйлықтың лауреаты, Махамбет Өтемісұлы атындағы сыйлықтың иегері, 2013 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен Парасат орденімен марапатталды. Алайда атаққұмарлықтан аулақ драматург, өз қиял әлемінің шыңын көздеген, құмарын ақ қағаз бен қара қаламнан қандырған. Отарбаев жазушылықтың дара жолында қиялмен ұштасқан ақиқаттың өрнегін өре берді. Өмір атты үлкен сынақ жазушының алапат шабытын алауратып, өзге бір ішкі дүниенінің тууына түрткі болды. Махамбеттің Басы болып тіл қатты, Шынғыс ханның Жасы болып көзден емес, жүректен ақты, Шоқайдың атын шығарып, Бейбарыстың жанын тірілтті.
Драматург өз өнегелі ғұмырын халқы мен отбасына арнады. Қыз-ұлына қамқор әке, жарына қадірлі қорған, халқына Дара Рахымжан болып артына теңдесі жоқ туындыларымен, Рахымжан көлін тастап 2018 жылдың 17 ақпанында, 62 жасында мәңгілік фәниге кете барды [2].

1.2.Отарбаевтың әсерлі әңгімелері
Жазушы Рахымжан Отарбаев проза жанрында қаламын өзгеше тербетті. Өз мақамында, тілге жеңіл, жүрекке жылы әңгімелерімен халықтың көңіліне жол таба білді. Бұлай дегенмен, әр жұмсақ мәтіннің арғы жағында зілді қоғамдық шындық пен астарлы ақиқат сығалап тұрды.
Осыған қатысты жазушының :Қазақтың қара сөзін бір кісідей құбылтамын, қойдай айдап, қораға қамаймын, маған сөзден түйін түю қиын емес, ойдан түйін түю қиын. Қаламым кейде бағынбай арамдығы жоқ ақиқатты жазады, әйтпесе ұзында өшім, қысқада кегім жоқ. Атым шықсын деп жер өртейтін адам емеспін дейтін сөзі орайлы келеді[12].
Әлеуметтік пен әлеуеттілік, әулекілік пен әумесерлік секілді бір-біріне қоңсы қона бермес жайттар оның қаламында авторлық ремаркада ажарын ашып адам мінезінің сан алуан құбылыстары қоғам өміріндегі келеңсіз көріністерді көз алдыңа әкеліп, қаламгерлік шеберлігі тәнті етіп отырады. Қазақтың сөзін қолындағы алтын сақадай үйірген жазушы алған тақырыбын аша алатын қалам қуатына ие еді. Оның прозалық шығармалары шыншыл болмысымен, драматургиялық туындылары ақиқатшыл мінезімен оқырманның ойын баурап алары сөзсіз.
Рахымжан Отарбаев шығармаларында мифтік элемент өзгеше, шытырман, тылсым күйде орын алады. Автордың Бас романындағы мифологиялық қолданыс ұтымды қолданылған. Махамбет Өтемісұлының жай таппаған жаны, әділдікке жете алмаған рухы қазып алынған бас сүйегі арқылы тіл қатты. Антрополог Ноэльдің түсіне еніп, шындықтың шымылдығын көтерді. Жазушының осы мәнердегі шығармалары аз емес. Миф пен түстің қоса өрілуі шығарманың мақсатына жету жолындағы әсер етуші негізгі күштер.
Мифтік құбылушылық оқиғасын тікелей арқау еткен шығарманың бірі - Біздің ауылдың амазонкалары әңгімесі. Бұл әңгімеге арқау болған адамның өзі өлгенімен, оның жаны өлмейтіні туралы мифтік әңгіме[8].
Ел аузындағы бұл әңгімеде өлген адамның жаны бірде қасқырға, бірде түлкіге, енді бірде бәйтерекке, жапан даладағы жалғыз ағашқа, үкіге айналады-мыс деп те айтылады. Олардың жанын самұрық құс, ыста тас және басқа да тотемдік нәрселер арқылы қатадан өзіне оралтып, бағзы бейнесін қалпына келтіреді екен. Мифтік сана үшін қарғыстың, дуаның тиетін уақыты, яғни магиясы жайлы да ұғым бар. Сондай-ақ, мифтік дәуірдегі таным-түсінікке орай құбылушылық, яғни, бір түрден екінші түрге айналу белгілі бір себептерге байланысты орын алатыны белгілі. Адамның табиғаттағы кез-келген тіршілік иесіне немесе өсімдікке, ағашқа, басқа да нысандардың біріне айнала алады деген түсініктің түп негізі адам мен табиғат егіз деген түсініктен туған.
Біз негізге алып отырған Біздің ауылдың амазонкалары әңгімесі жоғарыда айтылған форматта жазылған. Әңгімеде өмірде өз жолдарын сәтсіз тапқан Айман, Қиғаш, Бибі атты үш әйелдің келеңсіз тірліктері сөз етіледі. Күнделікті ауылдың шыш-быж өмірі, бір шыбын қисық ұшса қызу айтылатын өсек, ер адам тірлігін ептеп алған әйелдер, маңына сөз жуытпайтын кедей көзқарас - амазонкалардың шағын ауылдарында болып жатты.
Шығарма неліктен Біздің ауылдың амазонкалары аталған?! Бірден назар аудартатыны қарапайым қазақ ауылындағы қазақ әйелдерін автордың амазонкалар деп атауы. Ал негізінен, Амазонкалар -- ежелгі грек мифтеріндегі жауынгер әйелдер. Қара теңіздің оңтүстік-шығыс жағында, Кавказ, Трапезунд, Азу таулары маңында өмір сүрген. Кейбір деректерде амазонка сөзі "омыраусыз, емшексіз" дегенді білдіреді[10]. Қару-жарақ ұстауға қолайлы, әсіресе, садақ тартуға ыңғайлы болсын деп, жас кезінде қыздардың оң жақ омырауын күйдіріп не кесіп тастаған. Олар шапқыншылық жорықтар жасап, бірте-бірте Қара теңіздің солтүстік жағалауына, Кіші Азияға, Фракия мен Аттикаға, Африканың оңтүстігіне дейін жеткен. Страбо - Амазондардың негізгі қару-жарағы, садақ, ай пішінді қалқан болған. Дулығасынан бастап бүкіл киімдері аң терісінен тігілген. Садақты алға да, артқа да бірдей ататын мерген болған дейді[11].
Кейбір зерттеушілер (Ә.Қоңыратбаев т.б.) қарақалпақ халқының "Қырық қыз" эпосы мен грек мифтеріндегі Амазондар арасында ұқсастық бар деген болжам айтады. Көптеген ғалымдардың айтуы бойынша олар сарматтарға (савроматтарға) ұқсас келген.
Әңгіменің төркіні мынада, үш әйелдің тұрақ етіп отырған тұрағына ауылдың Әли деген қарауылы салық жинап келіп қалады. Ол Әлиді ауыл адамдары шолақ-Әли деп атап кеткен. Кузге салым қонақ шақырып Әли семіз серкешті сойған. Аяғын байлап, пышағын қайаққа жанып-жанып тамақтан бір тартып жібергенде сол қолының бас бармағы аңдаусыз әлгінің аузына ілініпті. Азу тіске түскен. Малға да жан керек. Тыпырлап жатып шайнап тастапты. Серке мен Әлидің бақырған даусы қатар шьқты. Қапелімде қайсысы қайсысын сойып жатқанын білмей қалдым, - деп көрші-көлем әлі күнге күліседі дейді. Қағына тиген де, басбармақтың ауруы асқынып,ақыры қарынан кестіріп тынған. Ел-жұртқа осысынан шолақ-Әли танылған.
Әли көксоққан үш әйелдің долылығын білсе де, анадайдан тұрып жердің иесі ретінде акт толтырып, сегіз мыңнан сиыр басына сексен мың теңге төлеу керектерін айтып, қағазды қолдарына ұстатпай қора жағалап бара жатады. Осы уақытта:
- Орденің құтты болсын! - деді сөзден тосылған Карғаш қарап тұрмай.
- Бұл - медаль!
- Ормандағы өрт ушін алдың ба?
- Жоқ. Тәуелсіздітің 20 жылдығына берді.
- Не? Үш әйелді зар қақтырғаның ушін бе?
- Давай, кысқа сөйлеу керек.
- Е, сөйлесейік, қашқақтамай келсеңші, - деп Айман аяқ асты жайдарланып қарауылға таяды.
- Медаліңнің көрімдігін берейік. Сөйтті де шап беріп аттың тізгінінен ұстады. Ойбайына қарамай қарауылдьң шолақ қолын шолтаңдатып ер үстінен сыпырып түсірді.
- Әкел арқанды! - деді сосын алқынып.
- Байла аяғын!
- Айғырлығы асты. Пішіп тастайық!
- Мә, кілт! Тек жіберіңдерші! Мә, кілт! - деп үш әйелдің ұмар-жұмар астынан Әлидің жан даусы естілді.
- Пышақ қайда?
- Әкел бері! Шалқасынан жатса да шапалап тепкілеген. Жалғыз қолмен жағаласқан. Жең, жыртылған, жаға жұлынған. Әйтеуір, әупірімнің күшімен сытылып шыққан. Аты уркіп аулаққа кетіпті. Көзі қарайған мына үш әйелдің қолына қайтіп түссе оңбасын білді. Білді де іргедегі қалың қамысқа қарай тұра кеп қашқан. Бибі мен Қарғаш сүрең сап соңына тусті.
- Қу, Бибі! Ұста, Қарғаш! - деп аттанға айғай қосқан Айман анадай жерде жатқан балта кілтті қолына алды...
Әлгінде айттып өткендей, адам жаны қапыда қалғанда, қарғысқа ұшырағанда немесе қайғыға тап болғанда өзге жан тұрақтайтын форма іздейді, яғни қорғаныш іздейді. Сондай бір мифтік құбылушылық осы сәтте орын алады:
Құтылсам екен! Еркекке кеткен өшін меннен алып... Бәрің сондайсың! - деп Әли бажылдаган қалпы өкшесі жерге тимей бара жатты., - бұл тығырыққа тірелген Әлидің жан айқайы. Бұдан кейін сюжет былай жалғасты:
- Қалың қамысқа еніп жоқ боп кетті. Алдымыздан ырылдап бір қасқыр шықты, - деп екі әйел артынша ентігіп оралды. - Байғұс мұншама қорқақ болар ма?
Бұл оқиғадан кейін қарауыл еш хабарсыз жоқ болып кеткен. Ауыл боп қамыс ішін аралап, іздеу салғанымен Әлиді таппады. Өлген болса да денесі табылмады. Оқырманда сұрақ туындайды қарауыл Шолақ-Әли қайда ғайып болып кетті?. Орынды сұрақтың жауабын әңгіменің шарықтау шегінен көре аламыз.
Кеше кешке бұлардың азын-аулақ; уақ жандығына қасқыр шапқан. Күн енді байи бастаған ақ пен қызылдың арасы еді. Қораға беттеген қой дүркіреп кеп қашты. Қолдарына айыр-күрек ап бұлар да тура ұмтылған. Айтақ салған. Құйрығы бір тұтам сұр қасқыр тіпті қаймығар емес. Үріккен қойдың соңында қалған кенже туған қозыны мойнынан тістеді де арқасына салып алды. Сосын борбайлап келе жатқан бұларға жалтақ-жалтақ қарап кете барды. Қыңар түрі жоқ.
- Сол аяғы молақ екен.Қақпанға шаптырған да, - деді Айман келдей орамалмен терін бір сүртіп тастап.
-Қамыс ішінде кездесіп, ырылдаған қасқыр сияқты, - деді Қарғаш.
- Көзі таныс. Әйтеуір біреудің көзінен аумайды, - деді Бибі екіұштылау етіп ... - Өңменімнен өтіп кетті.
- Әлиді сонша қуғандарың не? - деді Айман бір сәт өз-өзінен қабарып[13, 416б].
Әңгіменің бұл бөлігін оқыған оқырманның жүрегі түршікпей қоймайды. Сонда әлгі Әли қасқырға айналып кеткені ме? Ол қалай ғана қасқырға айналды? Бұндай нәрсе бұл күнде мүмкін бе?
Жазушының ХХІ ғасырдағы аядай ауылдағы тылсым оқиғасы тағы да бір шындықты көтерген мифологиялық шығарма. Жоғарыда айтып өткендей, жауынгер-әйелдердің қазақ ауылындағы сойқан әрекеттері - бүгінгі күндегі қазақ болмысынан алыстап бара жатқан нәзік жандылар үшін арналған. Биязы, ұяң мінез, сыпайы қазақ әйелдерін көне грек амазонкаларымен қатар алу арқылы Рақымжан Отарбаев бүгінгі күндегі ұлттық проблеманы көрсетіп отыр. Расында, бүгінгі қоғам әйел дамдардың ерлермен тең құқылы екендерін көрсетеді. Әйел адамдар жұмыс істеп, үй тірлігін қатар алып жүре алады, билікке де өз үлестерін қоса алады. Бірақ әйел адамдарға берілген бұл құқық оның кейбір міндеттерді мүлдем жасамауына болады деген сөз емес.
Адамгершіліктен алшақтаған үш ауыл әйелдерінің шаш ал десе, бас алуы, еркексымақ мықтылықтары, долы мінездері мен ұрыс сүйетін жандары - қазақ әйелдерінің болмысына кереғар нәрсе.
Әйел адамның ер адамнан бір саты төмен тұратыны иісі қазаққа тән дүние. Ал бұлар қайдан шыққан амазонкалар? Ел аман, жұрт тыныштығында жасы кіші, қарулы болмаса да, еркек деген аты бар Әлиді айдап тынған мыналардың қасиетсіздігі бүгінгі күндегі әйелдердің мінез-құлықтарын түгелімен ашық көрсетіп тұр. Бибі, Қарғаш, Айман - типтік бейнелер. Бұл жасқа жеткенше қаншалықты қисық әрекет жасағаны белгісіз бұл әйелдер бүгінгі күндерімен қоймай, жас күндеріне сәл сағынышпен қарап қояды. Оны жазушы Бибінің үнемі құрбыларына қарап Қалғып кеткен екем. Бір түс көрдім. Жас күніміз екен... деп, айтып отырумен көрсетеді. Бала тауып, күйеуі өлгенше осындай қалыпта болған әйелдер жас күнінде қандай болғандарын елестету тіптен қорқынышты.
Бұл күнімізде алу десе алға озып, беру десе артқа бұғынатын, шаш ал десе , бас алатын қыз-келіншек көретін болсақ, Әй, мынау болашақ біздің ауылдың амазонкасы екен дейтін фразеологизмді пайдаланатын болармыз, бәлкім?!
Ал қасқырға айналған Әли - әйелден әлсіз, сөзі жүре қоймайтын, биліксіз еркектер қауымына сабақ ретінде туындаған.
Әңгіме қалай аяқталды дейсіздер ғой. Қарауыл содан бері жоқ. Ел боп іздеді. Қамыс-қамысты жалғыз талдап шықты. Таптырмады. Бір хабарын берген жанға сүйінші де ұсынды. Жын көтергендей. Жер жұтқандай. Тек сол аяғы молақ сұр қасқыр ғана Уәсила жатқан терезенің алдына кеп таңға дейін У-у-у... деп ұлып шығады дейді
Мифтік құбылушылық орын алған бұл шығарма жазушының тағы да шеберлігін, фантазиясының шексіз екендігін көрсетіп тұр.
Жазушы қаламынан туындаған жай әңгімелер емес, бүтіндей бір ауылды тербететін, қызығы мен шышығы қатар арпалысқан әсерлі әңгімелер.
Айтсам тілім жазықты, жазсам қолым жазықты дейтін Рахымжан Отарбаев әр шығармасына әдеп пен әділдіктің өлшемі, шындық пен ақиқаттың теңшемі қажет екенін терең ұғынған.
Рахымжан Отарбаевтың прозадағы тағы бір ерекшелігі мәдениетті юморы. Ал юмор бар жерде әдебиет бар, ұлт бар, психолоия бар [14].
Қазіргі қазақ прозасындағы баяндау арнасынан туындап жататын үстем пафос, көркемдік құралдар мен стильдік әдіс-тәсілдер туралы айтқанда, иронияның мейлінше белсенді қолданысын айтуға болады. Ол шығарманың тілдік-стильдік құрауыштары болып келетін мәтіннің жекелеген тұстарынан да, сондай-ақ тақырып пен авторлық идеяның өзегіндегі концептуалдық мәннен де аңғарылып тұрады.
Ирония терминінің мағынасы кең: ол бір жағынан, эстетикалық катеория ( жазушы шығармашылығындағы сатира мен юмор секілді күлкілілік категориясы ретіндегі көркем суреткерліктің басты принциптерінің бірі), екінші жағынан, стильдік тәсіл (ирониялық мағына тудыратын тілдік құрал) ретінде қарастырылады.
Иронияның негізгі белгісі - тура айтылған сөз мағынасының шынайы мәніне сәйкес келмеуі. Иронияның бұл сипаты туралы Т.Б.Любимова Күлкілілік, оның түрлері мен жанрлары деген еңбегңнде былай дейді: Ирония айтылған сөздің мағынасы айналдырылып, объект туралы шын пікірге қарама-қарсы пікір айтылғанда пайда болады[15].
Ирония, сондай-ақ, ирониялық модальдылық тудыруға септесетін стильдік әдіс ретінде де қарастырылады. Иронияның тілдік табиғаты мен қызметтік сипаттамасы тұрғысынан мәтінде пайымдалатын әдеби-кітаби лексика, жағымды-жағымсыз бағдарлы эмоциональды-бағалаушы лексика, түрлі мән-мағыналылық стилистикалық қолданыстар трониялық эффект тудырады.
Қазақтың көрнекті жазушысы Рахымжан Отарбаев прозасында ирония эстетикалық категория ретінде де, стильдік тәсіл ретінде де өнімділікпен көрініп отырады. Суреткер сатира мен юмор орайында иронияның стильдік қызметін тиімді пайдаланады. Оның шығармаларында, соның ішінде әңгімелерінде де ирония ойнақылықпен астарланып, бүгінгі өміріміздегі мәнсіздіктер мен жөнсіздіктерді бейнелеп, қоғам мен адам бойындағы міндерді бетке шығарады.
Айна әңгімесінің басындағы көнеден келе жатқан айнаның өз өзінен құлап түсіп пәрше-пәршесі шығуы бір жаманаттан хабар беретіні аңғарылады. Шынында да, бұл әулеттегі бүгінгі қалыптасқан ахуалды айқындайтын біршама ақпарат аз ғана деректермен көркем бейнелеу арнасында алдымыздан шығады. Нарыққа бейімделіп, пайда табам деп келекеге айналатын шал мен оның жөнсіз іс-әрекетін айыптап отыратынкемпірі, екі ұлы мен жалғыз қызы Жангүлімнің іс-әрекеттері мен жағдайлары көрінеді.
Шалдың өзі әуелі ауылда тұрғанда молда боламын деп, бір кезде әкесінен үйренген ескі сүрені тірілтіп, марқұмдарды ақырғы сапарға аттандырып жүргенінде, бір күні дүмшелігі әшкере болып, оңбай сүрінсе (Бақса, мұның жарықтық әкесінен меншіктеп қалғаны Талақ екен), қалаға көшіп келгесін әулеттің шежіресін жазып атын шығарады. Астанадан іздеп келген ғалым жігітке аталары туралы дерек сұрағанда: Жиынтық образ ғой.. Шырағым-ай, жақсы да бір төмпешік, жаман да бір төмпешік. Түбін түптеп қайтесің?... деп құтылады.
Ендігі оқиғада жалғыз қыз Жангүлімнің авария жасап, содан құтылуға жүз мың доллар ақша іздегенде, ұлдары Байдос пен Жандостың келісе алмай, бір-бірінің қылмыстарын ашып, ақыры Жангүлімнің өзінің жол тауып кетуі (Босқа ырылдаспаңдар! Есеп ажырастым. Ол жігітке өзім қатын боп тиемін) баяндалады. Осының бәрі - бүгінгі өміріміздің шындығы. Жазушы осыларды иронияның көмегімен әжуалап, мәнсіздікке көркемдік тұрғыдан үкім шығарып отыр. Жазушы тілінде баяндаудың юморлық, ирониялық қалыптары жиі ұшырасып отырады: Бизнесте бұ заманда үйір көрмеген байтал сынды ғой. Дер кезінде құрықты салмасаң,... әне қашты, міне қашты деп тақымдайсың да отырасың; Қолды-аяққа тұрмайтын пысығы - Байдос. Ошы... ошы деп тілін тістелеп сөйлегіш сіліңгір сары. Ағасының құрылысшылар бригадасына тендер алып бергіш... жетпей тұрған жібек жіпке кендір жалғап жібергіш. Ылдым-жылдымы мол, бастыққа жұғысқыш. Сарқыт ішкіш. Жұғын жалағыш[5].
Ирония жазушының баяндау мәнерінде көптіңойымен сабақтасып жататын тоғыспалы стильде де көрініп отырады: Көп азапты осылайүйірімен үш тоғыз ғып тырна мойнын созып келе жатқан елде бір шатақ шықпаса, несі көш? Және ол шатақ сабырдан баталып, сыбанған дауға айналмаса, несі шатақ? Шапшып тұрар дауды саршұнақтай шақылдап қатын бастамаса, несі қатын? (Ыстықкөл). Дегенмен ербиген екі құлақ пен бір-бір қызыл тілді бас-басына жекешелендіріп алған бұл пәтуасыз қазақ не деп тантымайды? (Жасырынбақ)
Диалогтегі кейіпкер сөздерінде де ирония орын алып отырған жағдайды қош көрмеген жұрттың ішке сыймаған қарсылықтарын мысқылмен сыртқа шығаруының амалы түрінде көрінеді: Кемиек кемпір: Қайтсін-ай енді, - деп уһілеп, бүктеліп қалған бетін су бүріккен қайыстай әреңдеп жатып жазды. - Дұрыс айтасың, қарағым, бір жағадан бас, бір жеңнен қол...
- Бір балақтан бұт шығарайық онда, - деп күйектей сақалына түкірген шал топ ішінен тұсаулы аттай бұған шапшысын. - Зейнетақымды тап? Табасың қазір зәнталақ?
Полилогтердегі көпшіліктің сөздерінен де көмейде кептелген ащы шындықты кекесінмен жайып салу жолдарын кездестіреміз:
- Ұлттық валютамыз Баксбайдың тоқалына айналып кетті.
- Абай атам здашқа да жарамай қалды.
- Құнсыз теңгеге көжедей көп әкімнің бірінің басын салмай ма. Ұлыны қорлатпай!
- Тексіз жерден би шықты, текті жерден құл шықты!
- Үкімет, давай, бала тап дейді. Қап арқалатқаны аздай.
- Зауыт, фабриктен түтін ұшпайды!
- Жөзөкшелік жайлады!
- Аштан өле ме? Қызметке тұрған жалғыз мүшесі сол болса...
Жазушының Актриса атты әңгімесінде бір театрда болған оқиға суреттеледі. Шығарма сюжетіне мәдениет министрлігінен берілген Гогольдің Үйленуін сахналап, Агафья Тихоновнаның рөлін ойнаған актрисаны Құрмет орденіне ұсыну туралы тапсырманы орындау барысында орын алған шырғалаңдар алынған. Актрисалардың басты рөлге таласуы, соның орайында адамдар арасындағы қатынастардағы кейбір жеңіл жүрістердің сыры ашылуы, театр ұжымының үш жікке бөлінуі, Қызтуғанның қан қысымы көтеріліп ауруханаға түсуі, бас режиссердің жүйкесі шыдамай ішіп кетуі, театр сыншысының далаға лағып сөйлейтін мылжың әңгімесі, директордың жұбайының келіп, домалақ арыз бойынша шу шығаруы, директордың инфаркт алып ауруханаға түсуі - осылардың бәрі қызғылықты ситуатцияларда, ирониялық тыныспен баяндалады [4].
Әңгіме әп дегенде: Бар пәле Гогольдің Үйленуінен басталды. Қаламның сиясына бойдақтардың мұңы мен пендешілігін езіп құйып жазған пьесасы ғой, - деген емеурін екпінмен басталғаннан-ақ автор оқыранына оқиға барысын аңдатса, ары қарай: Николай Васильевич некесін қия алмаған бейбақтардың бағын ашамын деп қазақ драма театры жанталасып жатты, - деген мысқылмен бір театрда орын алған оқиғаны баяндауға кіріседі.
Дайындық кезінде Галя, Таня, Даша, Машалардың Агафья Тихоновнаның рөлінде ойнау барысында өз өмірлерінде өткен келеңсіз жайлар естеріне түсіп, сахна мен шынайы өмірдің ара-жігін ажырата алмай қалғандары күлкі етіледі. Пьесаны дайындауға арналған аз ғана кезең ішінде ұжымдағы қордаланған жайлар, артистік ортадағы ахуал, адам мінездерінің құбылыстары нақты жағдайлар үстінде ашылып, күлкілі қалыппен ақтарылады.
Шығармада зілсіз күлкі, ащы мысқыл, орынды әжуа өрнектері молынан ұшырасып отырады. театр директорын суреттегенде бір тал шашы шашау шықпайтын таза күмістен құйғандай басын сипалауы бірнеше жерде қайталанады. Мұндай суреттеу директордың тап болған қиын жағдайдан шығуға жол таппай сасқан жағдайын көрсету үшін алынып, кекесіндік мәнге ие болып тұр. Әңгімедегі кейіпкер сөздері адам болмысын айқындауға мінсіз қызмет етеді. Актерлік орта туралы ойнақы леппен жазылған шағын әңгіме шағын комедияның жүгін көтеріп тұрғандай.
Әңгімеде: Ортақ қып байды бөлісер, ал орденді бөлісе алмас, Артист баққан тауық баққанмен бірдей, Министрлік пен Гоголь түбіме жетті, Жігіт атаулы өзімізге шақ келгенмен, талантымызға шақ келмейді, Өңірлерінде орденнің орнына ошағанқадаған кезде әлгі екеуін қатар қуғызамыз, - деген секілді тілдік қолданыстар астарлы-кекесінді мәнімен көркем мәтінге лайық орнын тауып жатады.
Бұл әңгіме туралы әдебиеттанушы ғалым Ш.Елеукенов: Ұлы жазушы Н.Гоголь көтерген жалғыздық проблемасы бүгін де актуальді. Оның, әсіресе, қазақ арасына аяздай бататынын жазушы Рахымжан Отарбаев күлдіре отырып жылатып дегендей, жеріне жеткізе көрсете білген. Бір оқпен екі қоянды дейтін тұрақты тіркесті осындайда айтса керек. Арызқойлығымызды, күндестік дертімізді шеней отырып, ұлтымыздың ең толғақты мәселесін қисынын тауып өткір қойған, - деп, баға береді.
Көркем шығармалардың тақырыптық-идеялық өзегінде жататын ирониялық назар - өмір-тұрмыстағы қайшылықтарға ерекше жарық түсіретін, жеңіл күлкімен көмкере отырып-ақ шындық-болмыстағы кереғарлықтарды астармен бейнелейтін күрделі құбылыс. Мұнда ирониялық сана жазушының өзі бейнелеп отырған өмір шындығына өзгеше көзқараспен назар салады, идеал мен орын алып отырған жағдайлардың орындарының алмасып кетуінен көрінетін тағдыр тәлкегінің - үміт пен жазмыш, сенім мен алданыс, ұмтылыс пен ұтылыс арасындағы қарама-қарсылықтарға бағдарланады. Суреткердің болып жатқан оқиғалардың барысы мен кейіпкердің іс-әрекеті, ой-арманы, мақсат-мұратын суреттеу арқылы жететін көркемдік шешімнің өзегінде концептуалдық ирония орын алып жатады[6].
Рахымжан Отарбаевтың Мона Лиза атты шығармасы творчество тәлкегіндегі адамдар өміріне арналған. Әлем танитын Леонардо да Винчидің Мона Лизасы қарапайым қазақ отбасын неге дүрбелеңге салып жүр?! Білім қуып, сүйген қызын тастап, қалаға жолт тартып, атақты Леонардо да Винчидей боламын деген жалғыз ұлдың өмірі шетел аруының портретіның кесірінен күл талқаны шықты. Кереуетінің басында ілініп тұрған портретті көрген баланың шешесі, әкесіне: Ұлымыз өзге ұлттың, көзі көк, омырауы бес жасар баланың басындай қайдағы жоқ біреуді келін қылып әкелмекші. Күні-түні аңдығаны сол біреудің суреті. деп даурықтырған шеше жаңалығы әкесіне жетіп, одан ол әке туған-туысқа Ұлымыз қырдың ар жағынан келін әкелмекші, ұлты қазақ емес, тойға дайын жүріңдер деп ағайынның басын қосады. Отыз екі тіске сыймаған сөз, отыз елді аралайды демекші, бұл әңгіме демде бар ауылды, үйді-үйді, терезе-есікті қағып өсек болып кетеді.
Ел біліп жатқан өсек, жас жігіттің өз сүйгені Моншаққа да жетіп, қайғы-мұңға оранған ару біреуге күйеуге шығып кетеді. Жігіт Мәскеуден келсе, сүйгені жоқ, хатында: ..сол басқа ұлттың қызына үйлене бер. Мен бейбақты қайтесің... деген екен. Жігіт бұл әңгімеге, ауыл өсегіне әбден ашуланып бағы мен соры болған Мона Лизаның портретін көшеге шығып, қайдағы бір кетіп бара жатқан жолаушыға ұстатады. Жаны қиналып, мұңға батады. Өмірін өзгерткен суретшіліктен ауып, әскери іске бет алып, оқуға кетеді. Кейіннен шешесі қайтыс болып, көңіл білдіруге Моншақ та келеді. Ескі жараның аузы тырналып, Леонардо да Винчи мен бұның қайғысы болған Мона Лиза ойын билеп, жүрегін тырнайды. Жүрегі сыр беріп, Моншағымен еш кедергісіз ғұмыр кешетін өзінің әлеміне бет алады.
Жазушының Американың ұлттық байлығы, Аяқталмаған хикая, Тәркі дүние, Болған оқиға, Нобельден қалған мұра, Соңғы спектакль, Қыр мозайкалары секілді әңгімелеріндегі концептуальдық мән шығарма тақырыбындағы ирониялық астарды аңдатады.
Соңғы спектакль әңгімесінде күнкөріс қамымен қаралы үйдің шаруасын көтерісіп, өлген адамды соңғы сапарға шығару қызметін көрсетуді бизнеске айналдырған Тасеменнің кәсіпкерлігі мысқылмен суреттеледі. Оның тобының сәтсіз аяқталған соңғы спектакль үстінде әшкере болған жағдайын жайып салады. Шығарманың басында берілетін бас кейіпкердің мінездемесін автор: Бұл өзіміздің Тасемен ғой. Жастайынан облыстық театрда әртіс боп бастап, кейін бірер өнер мекемесін дөңгелетіп әкеткен. Орта бойлы, жалпақ бет, жарғанат құлақ, жайдары немені бұл өңірде танымайтын адам кемде-кем. Оңтайыңды тауып, оң жағында үйірілген жанды кім жек көрсін? Кешегі жекешелендіру кезінде де жем жеп қалды. Нарықтан да қысылмай нар түйе жетектеп шықты, - деп суреттесе, базбіреулердің: ...мына заманға аузын тосып, түкіргізген қу екен. Өнер мекемесін басқарып, байыған жалғыз осы, - деген лебізімен толықтырып отырады.
Қыр мозайкаларында Бас хатшы Брежневтің өз қолынан Батыр Ана алтын белгісін алуы тиіс Ожанкүлдің ұсқыны мен ебедейсіздігінен тартынып, әкім оның орнына көрікті келіншек Гүләйымды марапаттатқызады. Он бес баланың анасы Ожанкүл басында бір тал шашы жоқ, мойны бір иығына қисайып, жабысып қалған, аузында екі ғана тісі бар, екі бұтының ортасынан алабай еш қиындықсыз жүгіріп өтетін бітімі бар тұғын. Жөндемекке ұмтылып, әкім ауылдың ең ең деген шаштаразын, мен мен деген тігіншісін, білікті стоматологын және орыс тілінен бірер ауыз сөз үйренсін деп, орыс тілі пәнінің мұғалімін шақыртқан еді. Не шара?! Басқа жұлып шаш өсірмесе, тақыр басқа парик кигізді, жап-жақсы көйлек тігіп берді, бірақ ауыздағы арасы ат шаптырым екі азу тістің арасы еш бірікпеді, ол тістерсіз оңған орысша болмады, бас сол қалпы қисайып қала берді. Ақыр аяғы парикті Ожанкүлдің күйеуі : Мынауың жақсы дүние екен деп басына тағып алды. Бұдан кейін қайтіп сахнаға шығып, алтын белгі алмақ?! Сол себепті Гүләйымді марапатқа шығарып жіберді. Ол сахнаға шыққан соң документ сол жерде соның аты-жөнімен толтырылып, бітімі келіскен Гүләйымға табысталды. Бұдан кейін Гүләйым өз атына жазылған құжатты Ожанкүлге жәйдан-жәй бере салсашы?! Марапат аяқталған соң, райком хатшысы екеуін де риза қылдыру үшін алтын белгіні Ожанкүлдің омырауына тағып, ал он бес балаға төленетін ақшаны Гүләйымның алып тұруына пәрмен бірген-ді. Ауылға оралған соң күйеуі ат шаптыртып бір түйір алтынды мақтаныш етіп той жасаған. Ауылда тұрып жатқан қазақтардың кей дүниелерді елемей, қапыда қалулары. Құжаттық сауаттылықтың аздығы ашық көрініп тұр. Бұл шығарма сондай елді мекендердегі семьялардың он бес бала таптым екен деп, жәйбарақат жүрмей дамуға қарай ұмтылулары үшін жазылған. Қаладан алшақта тұрақтаса да, қараңғылықта күн кешуден аулақ жүрулеріне жол көрсетер шығарма. Күлкілі де, күйдірері он бес бала өмірге әкелген Ожанкүл алтын белгісімен ғана қалды да, ал айдаладағы екі ғана бала туған Гүләйым ай сайынғы көп балалы ананың ақшасын алатын болды. Шынында, бастан аяқ бір деммен күлкіге қанып отырып,ойға шоматын әңгіме. Ащы шындық пен зілсіз мысқыл.
Тәркі дүние әңгімеснде адамның маймылдан жаралғанын дәлелдеп кандидаттық, сосын докторлық диссертациялар қорғап аты шыққан Саламатиннің академик болғаннан кейін бұрынғы дарвиншілдік идеяларынан бас тартып, адам баласын көктің перзенті деп дәлелдемек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.