Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің құрылымы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I Қазақстандағы зейнетақы институтының тарихи жағдайы ... ... ... ... ... ... ..7
Зейнетақы жүйесінің қалыптасу кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 7
Тарихи оқиғалардың зейнетақы заңнамасына әсері ... ... ... ... ... ... ... .. 9
II Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің құрылымы ... 13
2.1 Міндетті зейнетақы сақтандыру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .13
2.2 Зейнетақы институтының халық үшін маңызы ... ... ... ... ... .15
2.3 Азаматтардың қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі зейнетақы жинақтарының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.4 Қазақстандағы зейнетақы институтының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ...19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24

Кіріспе

Зейнетақы институты халықты әлеуметтік қорғауда, қаржылық тұрақтылықты және азаматтардың қарттық шағында лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады. Әлемде болып жатқан жаһандану және экономикалық өзгерістер жағдайында зейнетақы жүйелері мемлекеттің де, қоғамның да жіті назарында. Қазақстан Республикасы экономикасы дамып келе жатқан ел ретінде зейнетақымен қамтамасыз ету саласындағы бірегей міндеттерге тап болып отыр, бұл осы институтты зерттеуді ерекше өзекті етеді.
1991 жылы тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстан зейнетақы жүйесіне елеулі өзгерістер енгізді. Жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізу, заңнаманы реформалау және халықаралық стандарттарға бейімдеу тиімді зейнетақы институтын құру жолындағы маңызды қадамдар болды. Дегенмен, қол жеткізілген табыстарға қарамастан, жүйеде зейнетақы жинақтарының жеткіліксіз деңгейі, ресурстардың біркелкі бөлінбеуі және халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру қажеттілігі сияқты бірқатар проблемалар әлі де кездесіп отыр.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасындағы зейнетақы институтының маңызы мен ерекшеліктерін талдау, сонымен қатар оның проблемалары мен даму перспективаларын анықтау. Зерттеуде зейнетақы жүйесінің қалыптасуының тарихи аспектілері, оның құрылымы, сондай-ақ азаматтардың өмір сүру деңгейіне әсері қарастырылады. Жұмыс қолданыстағы әдебиеттерді, статистикалық мәліметтерді және заңнаманы талдауға негізделген, бұл еліміздегі зейнетақы институтының алдында тұрған қазіргі тенденциялар мен міндеттерді тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Бүгінгі күнде мемлекетімізде 5 миллионға жуық әлеуметтік топтарға аса ерекше назар аударылып, кепілдіктер мен өтемақымен қамтамасыздандырылған. Әлеуметтік қорғауға кепілдік берілген әлеуметтік топтар қатарына мүгедектер, жасы бойынша зейнеткерлер, толық емес отбасылар, мүгедек балалары бар ата аналар және т.б. жатады.
Жоғарыда аталған топтарға біздің мемлекетіміздегі реформалар нәтижесінде, қазіргі таңда зейнетақымен қамтылған. Зейнетақы - азаматтарға белгілі бір жасқа толғанда, мүгедектігіне байланысты, асыраушысынан айрылғанда, арнаулы қызмет атқарған жылдары үшін, заңнамада көзделген басқа да реттерде берілетін тұрақты ақшалай төлемақы. Зейнетақы жинақтаушы зейнетақы қорлары есебінен төленеді. Қазақстан Республикасында зейнетақы тағайындау және төлеу тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциясы негізінде және Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" заңымен, басқа да заң актілерімен айқындалады.
Әлеуметтік қамсыздандырудың Конституциялық кепілдемесін іске асыруда зейнетақы жүйесінде ерекше орын алады. Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы ҚР Заңына сәйкес 1998 жылғы 1 қаңтардан елдің зейнетақы реформасы жүзеге аса бастады. Оның басты мақсаты - экономикалық өсуді ескеретін, қаржылық тұрақты және зейнетақы жарнасының жеке сәйкестендіру есебі арқылы еңбек үлесіне теңестірілетін әділ жүйені құру екені мәлім.
Курстық жұмыс пәні: Әлеуметтік қамсыздандырудағы зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі
Курстық жұмыс объектісі: Әлеуметтік қорғау құқығындағы зейнетақымен қамсыздандыру құқығы.
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Респбуликасындағы 1998жылғы реформаға ұшыраған зейнатақы жүйесіндегі әлеуметтік қорғаудың рөлі.
Курстық жұмыстық мақсаты: Әлеуметтік қорғау құқығының объектісі болып табылатын зейнетақымен қамсыздандыру құқығын зерттеу, Қазақстан Респбуликасындағы зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің маңыздылығын айқындау.
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа сәйкес курстық жұмысұа мына міндеттер жүктеледі:
Әлеуметтік қамсыздандырудағы зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің негізін көрсету;
Зейнетақымен қамсыздандыру ұғымы, тарихы мен түсінігін зерттеу;
Зейнетақы тағайындаудың басты критерийлері - еңбек стажын көрсету
Зейнетақы түрлері мен ерекшеліктерін көрсету
Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру саясатын зерттеу.
Менің курстық жұмысым құрылымы жағынан: кіріспеден, 2 тараудан, қорытынды әдебиеттерден және қосымшадан тұрады.

I Қазақстандағы зейнетақы институтының тарихи жағдайы
1.2 Зейнетақы жүйесінің қалыптасу кезеңдері

Қазақстандағы зейнетақы институтының тарихи жағдайы кеңестік кезеңнен бастап қазіргі реформаларға дейінгі бірнеше негізгі кезеңдерді қамтиды. Кеңес Одағы кезінде зейнетақымен қамтамасыз ету орталықтандырылған әлеуметтік қорғау жүйесінің бөлігі болды, онда мемлекет зейнетақы төлемдерін толық бақылауға алды. Зейнетақы еңбек өтілі мен жалақысына байланысты болды, бірақ жүйеде зейнетақы мөлшерінің төмендігі және жинақтардың жеке есебінің болмауы сияқты кемшіліктер болды.
1991 жылы тәуелсіздік алған Қазақстан зейнетақы жүйесін реформалау қажеттілігіне тап болды. Нарықтық экономикаға көшу жағдайында зейнетақымен қамтамасыз етудің неғұрлым тұрақты және тиімді моделін құру қажеттілігі туындады. 1998 жылы жинақтаушы зейнетақы жүйесі енгізілді, ол азаматтардың зейнетақы қаражатын жеке зейнетақы шоттарында жинақтауға мүмкіндік берді. Бұл зейнеткерлердің қаржылық тәуелсіздігін қамтамасыз ету және олардың қартайған шағында өмір сүру деңгейін арттыру жолындағы маңызды қадам болды.
Уақыт өте Қазақстанның зейнетақы жүйесі бірқатар өзгерістер мен толықтыруларға ұшырады. 2004 жылы Зейнеткерлік қамтамасыз ету туралы Заңның жаңа редакциясы қабылданды, онда жинақтаушы жүйенің жұмыс істеуінің негізгі принциптері айқындалып, қызметкерлерге міндетті зейнетақы жарналары енгізілді. 2013 жылы зейнетақы активтерін басқаруды жақсартуға және олардың табыстылығын арттыруға бағытталған реформа жүргізілді.
Жоғарыда айтылғандардан басқа, Қазақстандағы зейнетақы институтына әлемдік экономикалық үрдістер мен халықаралық тәжірибе де әсер еткенін атап өткен жөн. 2000 жылдардың басында Қазақстан Чили мен Австралия сияқты зейнетақы жүйесі дамыған елдердің озық тәжірибесін белсенді түрде зерттеп, енгізді. Бұл жинақ пен инвестицияға бағытталған тиімдірек үлгінің қалыптасуына ықпал етті.
Зейнетақы институтының дамуының маңызды аспектісі зейнетақы активтерін реттеуші ретінде Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылуы болды. Бұл инвестицияларға бақылауды жақсартуға және азаматтардың жүйеге сенімін арттыруға мүмкіндік берді. Жаңа қаржы құралдарын енгізу және зейнетақы жинақтарын инвестициялау мүмкіндіктерін кеңейту де зейнетақы қорларының табыстылығының артуына ықпал етті.
Дегенмен, оң өзгерістерге қарамастан, зейнетақы жүйесінде бірқатар проблемалар бар. Соның бірі - халықтың, әсіресе бейресми жұмыс істейтін жұмысшылардың зейнетақымен қамтылу деңгейінің төмендігі. Бұл әлеуметтік тұрақтылық үшін тәуекелдер тудырады және азаматтардың зейнетақы жинақтарының маңыздылығы туралы хабардарлығын арттыру бойынша қосымша шараларды талап етеді.
Қазақстан Республикасы - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің ішінде халықты зейнетақымен қамту реформасын жүзеге асырған алғашқы ел. Қазақстандағы зейнетақының үлгісі силилік зейнетақы жүйесі болып табылады. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін бірыңғай зейнетақымен қамту жүйесі бұзылды. 1997 жылдың 20 маусымы - 1997 жылдың 20 маусымындағы Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы ҚР Заңы жарыққа шықты. 1998 жылы Қазақстанда зейнетақы реформа басталды. 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап барлық жұмыс істейтін азаматтар міндетті тұрғыда өз кірісінің 10 пайызын зейнетақы жинақ қорына аударады. Қазақстанның көптеген сарапшылары Қазақстандағы зейнетақы жүйесі әлемдегі үздіктердің бірі.
Қазақстанда 1995 жылдың шілдесінде алғаш еркін қазақстандық зейнетақы қоры тіркелді. 1996 жылдың қарашасы - алғашқы ұсыныстар енгізілді. 1997 жылдың ақпан-мамыр айы - алғашқы салалық құжат пен қоғамдық талқылау. 1997 жылдың мамыры - қайта қаралған нұсқа парламентке тапсырылды. 1997 жылдың маусымы - заң қабылданды. 1997 жылдың қыркүйегі - жинақтаушы зейнетақы қоры құрылды. 1998 жылдың 1 қаңтарында үшдеңгейлі жүйе жұмыс істей бастады. 2012 жылдан бастап Қазақстанда консервативтік және бірқалыпты портфель енгізілді, салымшы - инвестициялаудың қауіпті емес деңгейін өзінің жасына байланысты таңдап ала алады.
Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында болады.Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы: отбасының кәмелетке толмаған, қарт және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін басымдықпен қорғауда. [2.2-бап.]
Зейнетақы - бұл мемлекеттік базалық зейнетақы төлемдерінің және (немесе) жасына байланысты төленетін зейнетақы төлемдерінің және (немесе) еңбек сіңірген жылдары үшін және (немесе) бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан, және (немесе) ерікті жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін зейнетақы төлемдерінің жиынтығы.
Әрбір азаматтың әлеуметтік қамтамасыз етілу құқығын ескеріп, Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекетке осы құқықты жүзеге асыруға барлық қажетті жағдайды туғызу міндеті жүктейді.
Зейнетақымен қамтамасыз етудің әлеуметтік мәні:
Әлеуметтік қызметі - адамдардың әл-ауқатын және өмір сүру деңгейін жоғарылатуға бағытталған. Экономикалық қызметі - халықтың өмір сүру деңгейін жоғарылатуға, экономиканы тұтастай дамытуға бағытталған
Ақпараттық қызметі - азаматтарға зейнетақы жүйесінің даму жай-күйі туралы сенімді ақпаратты берумен көрінеді.
Зейнетақыны мемлекеттің сыйы ретінде, қайырымдылық әрекеті ретінде қарастыруға болмайды.Себебі, зейнетақы әрбір азаматтың еңбегімен табылған жеке меншігізейнетақыға қатысты құқық заңдармен қорғалады. "Адам өз өмірінде қалай жұмыс істесе, солай зейнетақы алуы тиіс"
Зейнетақы Заңда белгіленген құжаттар тізімімен қоса, жинақтаушы зейнетақы қоры есебінен төленеді. (Қосымша А)
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінде әрбәр азамат өз табысынан зейнетақы жарнасын аударып, өз зейнетақысын жеке өзі дербес жинай алады. Сөйтіп, зейнетке шыққан кезде жинақталған ақша салымшыларға олардың жеке зейнетақы шоттарынан төленеді. Сонымен бірге аталған заңға сәйкес жұмыс істеушілер мен жұмыс берушілердің мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларына аударатын ерікті жарналарынан құралатын қосымша зейнетақы төлеу тәжірбиесі де қалыптаса бастады.
Халықты әлеуметтік қорғаудың құрамасының бірі болып оның зейнетақымен қамтамасыз етілуі табылады. Ол халықтың барлық қабаттарының мүддесін қамтиды, еңбек пен капитал нарығына әсер етіп қана қоймай, сонымен қатар жұмыс істейтін халық ұрпақтарының арасында да бөлініске салады. Осылайша, зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі ең күрделі және көп функционалды экономикалық жүелердің бірі болып табылады.
Зeйнетaқы төлeмдeрін төлeудің жaлпы ерeжелеріне тoқталатын бoлсақ, Орталықтан төленетін зейнетақы төлемдерін толық көлемде есептеу жұмыста болған үзілістерге қарамастан, қатарынан кез келген 3 жыл жұмыс үшін орташа айлық табыс негізге алына отырып есептеледі.
Зейнетақының мөлшeрі өзгeруі мүмкін, зeйнeтақы мөлшeрінің көтeрілуіне құқық туындaған жaғдайда, сонымен қaтар оның мөлшeрін жoғарлату не aзайту турaлы шeшім қaбылдaнған жaғдайда зeйнетaқының жaңа мөлшeрін төлeу зeйнеткeрге зeйнетaқының мөлшeрін көбeйту турaлы aрызына бaрлық қaжетті құжaттарды ұсынaoтырып бeрген aйынан кeйінгі кeлесі aйдың бірінші күнінeн бaстап төлeнеді. Зeйнетaқының мөлшeрі азaйтылғaн жaғдaйда зейнeтақының жaңа мөлшeрі тиісті жaғдайлар туындaған aйдан кeйінгі кeлесі aйдың бірінші күнінeн бaстап төлeнеді.
Егeр зeйнетақы әлeуметтік қaмсыздaндыру оргaндaрының кінәсі бoйынша дaбір мeрзіммен шeктелместен төлeнеді. Зeйнетaқы төлeмдері нoтариат куәлaндырғaн сeнімхaт бoйынша төлeнуі мүмкін.
Зейнеткeр қaйтыс бoлған жaғдайда oның өлімінe орaй aлынбaған зeйнетақы төлeмдері зейнeткердің мұрaгерлеріне жaлпы нeгіздер бoйынша төлeнеді. Қaйтыс бoлған зeйнеткeрдің жeрлеуін ұйымдaстырған oның oтбасы мүшeлеріне жeрлеуге қaтысты aқша олaр мұрaгерлікті қaбылдаған кeзде төлeнеді.
Зейнетaқыдан ұстaп қaлу төлeнуге тиісті сoмадан жaсалады, зейнeтақыдан төлeнуге тиісті сoманың 50 % -тeн астaмын ұстaп қaлуға бoлмайды. Зейнетақыдан ұстап қалу мыналарға бағытталуы мүмкін отбасы мүшелерін бағуға, кәсіпорынның немесе ұйымның мүлкін ұрлағаннан келтірілген зияндарды өтеуге, артық алынған жалақыны қайтаруға т.б. [3. 23-бап] Ортaлықтан зeйнетақы төлeмдері өмір бoйына тaғайындaлады жәнe төлeніп отарaды. Зейнeтақылық қaмсыздандыру құқығы кeлесі тұлғaларға тиeсілі:
ҚР азaматтaры
Азaматтығы жoқ тұлғaлар
ҚР аумaғында тұрaқты тұрaтын шeтелдік азaматтaрға
Отбaсына
Жоғарыда аталған тұлғалар зейнетақылық қамсыздандыру құқығы қажетті критерийлерге ие болған жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Еңбек стажы - бұл зейнетақы төлеу кезінде есепке алынатын жұмыс пен өзге де қызмет кезеңдерінің қосынды ұзақтығы. Алайда, еңбек стажы тек ұзақтығымен ғана емес, сонымен қатар жұмыстың сипаттымен және еңбек қызметі өткен жағдайлармен де сипатталады.
Еңбек қызметінің ұзындығына және сипатына қарай еңбек стажы жалпы, арнайы және үздіксіз болуы мүмкін. Еңбек стажы жалпы, арнайы және үздіксіз болуы мүмкін. Еңбек стажын бұлайша түрлерге бөлу зейнетақының әртүрлі түрлерін тағайындауға сай келеді. Әрине, қазіргі заманғы жағдайларда үздіксіз стаж өзінің бұрынғы мәнін жоғалтты, бірақ, жалпы және арнайы еңбек стажының рөлі өсті, себебі жалпы негіздер бойынша жасына байланысты зейнетақыны тағайындау кезінде жалпы еңбек стажы талап етіледі, ал жеңілдікті жағдайларда зейнетақы тағайындау үшін арнайы еңбек стажы талап етіледі.
Жалпы еңбек стажы - бұл жұмыс орнына, уақытына және орын алған үзілістерге қарамастан адамның бүкіл өміріндегі еңбек қызметінің жалпы ұзақтығы. Жалпы еңбек стажының маңызы өте зор. Ол әрбір қызметкерді зейнетақылық қамсыздандырудағы басты жағдай болып табылады. Тағайындалатын зейнетақылардың мөлшері оның ұзақтығына тәуелді болады.
Арнайы еңбек стажы - бұл белгілі бір жағдайлардағы белгілі бір лауазымдардағы, белгілі бір табиғи - климаттық жағдайлардағы, радиоактивтік ластануға ұшыраған аумақтардағы және жасына байланысты және еңбек сіңірген жылдары үшін төленетін зейнетақылармен жеңілдетілген қамсыздандыруға жататын кезеңдердегі жұмыстың ұзақтығы. Арнайы еңбек стажы жұмыстың жалпы стажынан ажратылады. Арнайы еңбек стажының жеңілдетілген жағдайларда, еңбек сіңірген жылдары үшін төленетін зейнетақылар тағайындауда маңызы зор. Зейнетақыға шығудың мейлінше жеңілдікті жағдайлары жер астында, зиянды еңбек жағдайларында, ыстық цехтарда жұмыс істеген тұлғалар үшін белгіленеді.
Үзсіздік еңбек стажы - бұл қызметкердің бір жұмыстан екіншісіне ауысқан кездегі үзіліс заңдарда белгіленген мерзімдерден аспанға және қызметтен босату қызметкердің кінәсінан болмаған жағдайдағы үздіксіз еңбек қызметінің ұзақтығы. Алайда, қазіргі кезде үздіксіз еңбек стажы зейнетақылар тағайындау кезде үлкен рөлді иеленбейді.
Куәлардың еңбек стжының болғаны туралы көрсетулері. Еңбек стжының болғаны туралы құжаттар болмаған не оларды алу мүмкін болмаған, сонымен, қатар архив мәліметтері болмаған жағдайда еңбек стажы өтініш берушіні бірге жұмыс істейген жылдары бойынша білетін және өтініш берушінің жұмыс істегеніне қатысты көрсету беріп отырған кезеңдегі өз жұмысы туралы құжаттарға ие екі немесе оданда көп куәлардың көрсетулерінің негізінде анықталады.
Бұл ретте заңдар құжаттардың жоқ болуының, сақталмауыныңсебептерін екі негізгі топқа бөледі:
әскери әрекеттермен, табиғат зардаптары мен, апаттарымен және өзге де төтенше жағдайлармен байланысты
кәсіпорынның, мекеменің, ұйымның таралуымен немесе өзге де себептер бойынша архив мәліметтерінің жоқ болуына байланысты.
Бірінші жағдайда еңбек стажы және оның ұзақтығы белгілі бір кезеңде бір кәсіпорында, мекемеде, ұйымда немесе бір жүйеде бір істеген жұмысы бойынша анықталады.
Екінші жағдайда еңбек стажы және оның ұзақтығы бір кәсіпорында, мекемеде, ұйымда немесе бір жүйеде бірге істеген жұмысы бойынша өтініш берушіні білетін және аталған орында және аталған кезеңдегі өз жұмысы туралы құжаттарға ие кем дегенде екі куәнің жеке көрсетулері бойынша анықталады.
Куәлардың көрсетулері бойынша анықталған еңбек стажының ұзақтығы зейнетақыны тағайындау үшін талап етілетін стаждың жартысынан аспауы тиіс.
Куәлардың көрсетулерімен анықталған жұмыс стажы зейнетақы алу құқығын анықтау кезінде де, сонымен қатар оның мөлшерін еңбек стажының ұзақтығына қарай есептеу кезінде де ескеріледі.
Ерлeрдің зeйнетке шығу жaсы - 63 жaсты, әйeлдер үшін - 61 жaсты құрaйды.
"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы" ҚР Заңының 11-бабына сәйкес әйелдер үшін зейнеткерлік жас 2027 жылға дейін 10 жыл ішінде жыл сайын 6 айға көтеріледі. Бірақ, ҚР Президентінің Жарлығымен 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап әйелдердің зейнетке шығу жасын кезең-кезеңімен арттыру 5 жыл мерзімге 61 жас деңгейінде тоқтатылады.
Әйелдердің зейнеткерлік жасын кезең-кезеңмен ұлғайту:
2018 жылғы 1 қаңтардан бастап - 58,5 жасқа толғанда;
2019 жылғы 1 қаңтардан бастап - 59 жасқа толғанда;
2020 жылғы 1 қаңтардан бастап - 59,5 жасқа толғанда;
2021 жылғы 1 қаңтардан бастап - 60 жасқа толғанда;
2022 жылғы 1 қаңтардан бастап - 60,5 жасқа толғанда;
2023 жылғы 1 қаңтардан бастап - 61 жасқа толғанда;
Ерте жаста шығу қарастырылған:
1) 1949 жылғы 29 тамыздан бастап 1963 жылғы 5 шілдеге дейін (кемінде 5 жыл) Семей ядролық сынақ полигонында ядролық қаруды сынақтан өткізудің салдарынан зардап шеккен төтенше және ең жоғары радиациялық қауіпті аймақтарда тұрған азаматтар;
ерлер - 50 жасқа толғанда;
әйелдер - 45 жасқа толғанда.
2) 5 және одан да көп бала туған (асырап алған, асырап алған) және оларды сегіз жасқа дейін тәрбиелеген әйелдер 53 жасқа толған кезде жасы бойынша зейнетақы төлемдерін алуға құқылы.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысушылар үшін жинақталған зейнетақы қаражатының жеткіліктілігін ескере отырып, зейнетақы аннуитетін сатып алған жағдайда 52 жасқа толған кезде жинақтаушы зейнетақы жүйесінен зейнетақы төлемдерін тағайындау құқығы сақталады.
Азаматтардың:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ең төмен әлеуметтік стандарттарға қол жеткізуге;
2) ең төмен әлеуметтік стандарттар туралы толық және анық ақпарат алуға;
3) ең төмен әлеуметтік стандарттардың сақталуын талап етуге;
4) ең төмен әлеуметтік стандарттардың сақталуын қамтамасыз етуге міндетті жеке және заңды тұлғалардың шешімдеріне шағым жасауға;
5) ең төмен әлеуметтік стандарттар салаларындағы бұзылған құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау туралы талап арызбен сотқа жүгінуге құқығы бар. [4. 6-бап]
Сонымен, зейнетақы тағайындау еңбек стажы және зейнет жасына байланысты барлығына бірдей емес, яғни бұл критерийді негізге ала отырып, зейнетақының ерекшеліктеріне байланысты зейнетақының екі түрінің бірі ғана тағайындалады.
ҚР зейнeтақылaрдың кeлесі түрлeрі төлeнеді:
:: Базалық зeйнетaқылар
:: Еңбек (ынтымақ) зейнетақысы
Базалық зeйнетaқылар - қандай да бір себептермен зейнетақының өзге түрлерін алу құқығын иеленбеген азаматтарға арналған. Зейнеткерлер шегерімдерге және еңбек өтіліне қарамастан базалық зейнетақы төлемдерін алады. Әлеуметтік зейнетақы түрі заңдарда белгіленген жасқа толған, бірақ қажетті стажы жоқ тұлғаларға беріледі. Бұндай жағдайда зейнетақы жалақыдан есептеле алмайтындықтан ең төменгі мөлшерде белгіленеді.[5. 185б]

II Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің құрылымы
2.1 Міндетті зейнетақы сақтандыру

Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесі азаматтарды кәрілік кезінде қаржылық қорғауды қамтамасыз ететін бірнеше негізгі құрамдас бөліктерден тұрады. Базалық құрылымға міндетті зейнетақымен қамсыздандыру, жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру және әлеуметтік зейнетақы кіреді.
Міндетті зейнетақы сақтандыру 1998 жылы енгізіліп, зейнетақы жүйесінің негізіне айналды. Барлық жұмысшылар, соның ішінде жалдамалы қызметкерлер де, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар да зейнетақы қорларына жарна төлеуге міндетті. Бұл жарналар жеке зейнетақы шоттарын құрайды, оларда болашақ төлемдер үшін қаражат жинақталады. Айта кету керек, жүйе капиталдандыру принципіне негізделген, яғни азаматтар өз шоттарында қаражат жинайды, содан кейін олар кіріс алу үшін инвестицияланады.
Жинақтаушы зейнетақымен қамсыздандыру міндетті сақтандыруды толықтырады және азаматтарға зейнетақы жинақтарын өз бетінше көбейтуге мүмкіндік береді. Бұған азаматтардың зейнетақы қорларына енгізе алатын қосымша жарналары арқылы қол жеткізуге болады. Зейнетақы жинақ қорларының ақша қаражаттарын әртүрлі қаржы құралдарына инвестициялау мүмкіндігі бар, бұл жинақтардың өсуіне ықпал етеді.
Міндетті зейнетақы сақтандыру бойынша төлемдерді алу үшін жеткілікті еңбек өтілі немесе зейнетақы жинақтары жоқ азаматтарға әлеуметтік зейнетақы тағайындалады. Бұл зейнетақылар мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады және халықтың ең осал топтары үшін ең төменгі өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге арналған.
Сонымен қатар, зейнетақы жүйесінің құрылымына зейнетақы қорларының жұмысының ашықтығы мен сенімділігін қамтамасыз ететін әртүрлі реттеуші және бақылау тетіктері кіреді. Қазақстан Ұлттық Банкі реттеуші, заңнаманың сақталуын бақылау және салымшылардың мүдделерін қорғау функцияларын жүзеге асырады.
Сонымен, Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің құрылымы азаматтардың егде жастағы қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған міндетті және ерікті элементтерді біріктіретін күрделі механизм болып табылады. Бұл жүйенің тиімділігі халықтың зейнетақы жинақтары туралы хабардар болу деңгейіне және өзгермелі экономикалық жағдайларға бейімделу үшін мемлекеттің қажетті реформаларды жүргізуге дайындығына байланысты.
Жеңілдетілген негіздер бойынша жасына байланысты зейнетақы еңбек стажының жалпы ұзактығы болған жағдайда немесе жасқа да, еңбек стажының ұзактығына да талаптар бір мезетте төмендетілген жағдайда зейнетке заңда көзделгеннен ертерек шығуға мүмкіндік береді. Жеңіл-детілген зейнетақылық қамсыздандыру құқығын бес және одан да көп балаларды туған және оларға 8 жасқа толғанға дейін күтім жасаған көпбалалы аналар иеленеді. Бұл ретте аталған құқық тек туған балаларға қатысты ғана туындайды. Асырап алған балалар туған балаларға теңес-тіріледі. Ал өгей ұлдар мен өгей қыздар туған балаларға теңестірілмейді.[7. 36 б]
2)Еңбек сіңірген жылдарын есепке алу кезінде зейнетақы белгілі бір жасқа толумен байланысты емес, ал қызметкерлердің кейбір жекелеген санатарының белгілі бір уақыттан соң өздерінің кәсіптік қасиеттерін жоғалтуына және белгіленген зейнетақы жасына дейін өз мамндығы бойынша толыққанды жұмыс істей алмауына орай тағайындалады. Сол себепті, оларға зейнетақы мамндығы бойынша жоғалған кәсіптік еңбекке қабілетін ішінара өтеу ретінде тағайындалады. Зейнетақы төлемдері әскери қызметтегі, ішкі істер органдарындағы және Әділет министрлігінің Қылмыстық атқару жүйесі комитетіндегі қызметте жиырма бес жылдан астам еңбек сіңірген жылдарының әр жылы үшін екі процентке, еңбек стажының әр жылы үшін бір процентке көбейтіледі.
3)Асыраушысынан айырылуына байланысты зейнетақының түсінігі қайтыс болған асыраушысының отбасының еңбекке жарамсыз мүшелерін материалдық қамсыздандырудың қажеттігімен байланысты. Асы-раушысынан айырылуына байланысты зейнетақы ретінде асыраушысының қайтыс болуына орай қайтыс болған тұлғанын асырауында болған, оның отбасының еңбекке жарамсыз мүшелеріне тағайындалатын ай сайынғы телемдерді атауға болады. Асыраушысынан айырылуына байланысты зейнетақының мөлшері қайтыс болған тұлғаның жалақысына пара-пар келеді. Асыраушысынан айырылуьша байланысты зейнетақының басты айыр-машылығы - ол тірі кезінде отбасының асыраушысы болған кайтыс болған тұлғаның зейнетақы алуға құқығына тәуелді.
Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесі оның тиімділігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаратын бірқатар қосымша аспектілерді де қамтиды. Сондай аспектілердің бірі - зейнетақы қорын басқару жүйесі. Қазақстанда клиенттер үшін бір-бірімен бәсекелесетін мемлекеттік және жеке зейнетақы қорлары бар. Бұл қызмет көрсету сапасын арттыруға және инвестициялық стратегияларды оңтайландыруға жағдай жасайды.
Зейнетақы қорларының инвестициялық саясаты олардың қызмет етуінің негізгі элементі болып табылады. Қорлардың әртүрлі активтерге, соның ішінде мемлекеттік облигацияларға, акцияларға, жылжымайтын мүлікке және басқа да қаржы құралдарына инвестициялау мүмкіндігі бар. Инвестицияларды тиімді басқару инфляция мен экономикалық тұрақсыздық жағдайында әсіресе маңызды болып табылатын зейнетақы жинақтарын сақтауға ғана емес, ұлғайтуға да мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, соңғы жылдары Қазақстанда зейнетақы жүйесіне цифрлық технологияларды енгізу үрдісі байқалуда. Бұл азаматтардың шоттары туралы ақпаратқа қол жеткізуін жеңілдетіп, жинақтау процесіне көбірек қатысуға мүмкіндік беретін зейнетақы жинақтарын басқарудың онлайн платформаларын құруды қамтиды. Цифрландыру сонымен қатар ашықтықты арттыруға және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға көмектеседі.
Маңызды аспект - зейнетақы қорларының әлеуметтік жауапкершілігі. Соңғы жылдары Қазақстанда экологиялық, әлеуметтік және басқару факторларын ескеретін әлеуметтік жауапты инвестицияларға қызығушылық артып келеді. Бұл қаржылық мақсаттарға жетуге ғана емес, қоғамның тұрақты дамуына үлес қосуға мүмкіндік береді.
Осылайша, Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесінің құрылымы тұрақты бақылауды және өзгермелі жағдайларға бейімделуді талап ететін серпінді және көп қырлы жүйе болып табылады. Бұл жүйенің тиімді жұмыс істеуі әр түрлі қатысушылардың, соның ішінде мемлекеттік органдардың, зейнетақы қорларының және азаматтардың өздерінің өзара әрекеттестігіне байланысты, бұл сайып келгенде, қартайған кездегі халықтың өмір сүру деңгейіне әсер етеді.
Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесі бірнеше ондаған жылдар бойы қалыптасқан және ішкі және сыртқы сын-қатерлерге жауап ретінде дамып келе жатқан күрделі және көп деңгейлі механизм болып табылады. Зейнетақы мекемесінің негізгі мақсаты - азаматтарды егде жастағы қаржылық тұрақтылықпен қамтамасыз ету, бұл оның ұйымдастырылуы мен жұмыс істеуіне кешенді көзқарасты талап етеді.
Тарихи тұрғыдан Қазақстанның зейнетақы жүйесі бірнеше кезеңдерден өтті. Кеңестік кезеңде еңбек өтілі мен жалақысына қарай зейнетақы төлемдерін қамтамасыз ететін біртұтас мемлекеттік жүйе болды. Кеңес Одағының ыдырауымен және нарықтық экономикаға көшуімен зейнетақы жүйесін реформалау қажеттілігі туындады, бұл міндетті және ерікті зейнетақы жинақтарын қамтитын көп деңгейлі модельді құруға әкелді.
Бүгінгі таңда Қазақстанның зейнетақы жүйесі үш негізгі құрамдас бөліктен тұрады: базалық зейнетақы, міндетті зейнетақы жарналары және жинақтаушы зейнетақы қорлары. Базалық зейнетақы азаматтардың табысының ең төменгі деңгейін қамтамасыз етеді, ал міндетті зейнетақы жарналары қарттықта өмір сүрудің жоғары деңгейін қамтамасыз етуге жұмсалатын жинақтарды қалыптастырады. Бұл процесте жинақтаушы зейнетақы қорлары басты рөл атқарады, өйткені олар қорларды жинақтайды және оларды әртүрлі активтерге инвестициялайды, бұл зейнетақы жинақтарын арттыруға мүмкіндік береді.
Зейнетақы жүйесінің құрылымына салымшылардың құқықтарын қорғауды және қорлардың тұрақтылығын қамтамасыз ететін реттеуші және қадағалау тетіктері де кіреді. ҚР Ұлттық банкі мен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі зейнетақы қорларының қызметіне бақылауды жүзеге асырады, бұл азаматтардың жүйеге деген сенімін арттыруға ықпал етеді.
Соңғы жылдары Қазақстанда жеке зейнетақы қорларының рөлін арттыру тенденциясы байқалуда, бұл бәсекелестік орта қалыптастырады және қызмет көрсету сапасын арттыруға көмектеседі. Азаматтардың зейнетақы жинақтарын белсендірек басқаруға мүмкіндік беретін әртүрлі қорлардың бірін таңдау мүмкіндігі бар. Бұл сондай-ақ клиенттерді тартудың маңызды факторы болып табылатын қаражаттың ашықтығы мен жауапкершілігін арттыру қажеттілігіне әкеледі.

Зейнетақы жүйесін цифрландырудың маңыздылығы артып келеді. Заманауи технологияларды енгізу азаматтардың зейнетақы жинақтары туралы ақпаратқа қолжетімділігін жақсартуға, сондай-ақ оларды басқару процесін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Онлайн-платформалар мен мобильді қосымшалар зейнетақы қорларымен өзара әрекеттесуді ыңғайлы және тиімді етеді.
Зейнетақы қорларының әлеуметтік жауапкершілігінің де маңыздылығы артып келеді. Климаттың өзгеруі және әлеуметтік теңсіздік сияқты жаһандық сын-қатерлер жағдайында қорлар өздерінің инвестициялық қызметіне экологиялық және әлеуметтік факторларды біріктіре бастады. Бұл тұрақты дамуға ықпал етіп қана қоймайды, сонымен қатар қоғамның этикалық және жауапкершілікті инвестициялау талаптарына жауап береді.
Қазақстан Республикасындағы мiндеттi зейнетақы сақтандыру азаматтарды қарттықта қаржылық қорғауды қамтамасыз ететiн зейнетақы жүйесiнiң негiзгi элементi болып табылады. Бұл механизм 1998 жылы енгізілді және содан бері елеулі өзгерістер мен жақсартуларға ұшырады.
Қазақстандағы міндетті зейнетақы сақтандыру туралы негізгі фактілер:
- Міндетті зейнетақы жарналары: Жеке кәсіпкерлер мен өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды қоса алғанда, барлық қызметкерлер жалақысының 10% мөлшерінде зейнетақы жарналарын енгізуге міндетті. Жұмыс берушілер де қосымша жарналар енгізеді, бұл зейнетақы жинақтарының қалыптасуына ықпал етеді.
- Жинақ жүйесі: Қазақстандағы міндетті зейнетақы сақтандыру жинақтау жүйесіне негізделген, мұнда жарналардан жиналған қаражат азаматтардың жеке шоттарында жинақталады. Бұл жинақтарды жасы бойынша зейнетақы алуға, сондай-ақ мүгедектікке немесе асыраушысынан айырылған жағдайда пайдалануға болады.
- Мемлекет кепілдіктері: Мемлекет азаматтарды жеткіліксіз жинақтаумен байланысты тәуекелдерден қорғайтын зейнетақы төлемдерінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.