Батыр Баян шығармасының сипаттамасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I Батыр Баян шығармасының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1 Сюжет және негізгі тақырыптар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Кейіпкерлер және олардың сипаттамалары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..12
1.3 Шығарманың стильдік ерекшеліктері мен тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
II Оқытудағы әдістемелік тәсілдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.1Батыр Баянды оқытудың мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ..23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

Кіріспе

Өзінің дәстүрі мен мәдени мұрасына бай қазақ әдебиеті Қазақстанның оқу жүйесінде маңызды орын алады. Қазақ әдебиетінің жарқын өкілдерінің бірі - шығармашылығында терең ұлттық тамырлар мен ағартушылыққа ұмтылыс танытатын Мағжан Жұмабаев. Оның Батыр Баян поэмасы көркем шығарма ғана емес, қазақ тарихын, мәдениетін, философиясын зерттеуде маңызды дерек көзі болып табылады.
Бұл тақырыптың өзектілігі қазақ әдебиетін оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін оқу-тәрбие үрдісіне енгізу қажеттілігінен туындап отыр. Батыр Баянды оқу оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамытуға, шығармашылық қабілеттерін дамытуға және ұлттық болмысты тереңдетуге ерекше мүмкіндік береді.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты - оқу орындарында Батыр Баян жырын оқыту бойынша әдістемелік ұсыныстар әзірлеу. Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет: жұмыстың мазмұнын талдау, оның негізгі тақырыптары мен идеяларын анықтау, мұғалімдерге практикалық ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу нысаны - қазақ әдебиетін оқыту үдерісі.
Пәні - Батыр Баян жырын оқытудағы әдістемелік тәсілдер. Жұмыста әртүрлі зерттеу әдістері, соның ішінде әдеби дереккөздерді талдау, салыстырмалы талдау және оқу-тәрбие процесінде әдістерді практикалық қолдану қарастырылады.
Сонымен, бұл курстық жұмыс Батыр Баянды оқытудың тиімді әдістемелік негізін жасауға бағытталған, бұл өз кезегінде оқушылардың қазақ әдебиеті мен мәдениетін тереңірек түсінуіне ықпал етеді.

I Батыр Баян шығармасының сипаттамасы
Сюжет және негізгі тақырыптар

Мағжан Бекенұлы Жұмабаев 1893 жылы 25 маусымда Ақмола губерниясы Петропавл уезінің Полудин болысында (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы Мағжан Жұмабаев ауданы) дүниеге келген. Мағжанның арғы аталары Арғын руының Атығай руының Құдайберді руынан шыққан атақты, текті адамдар болған. Бекеннің әкесі би Полудинде болыс губернаторы қызметін атқарған, озық көзқарастағы адам болған. Мағжанның отбасы көп балалы, ауқатты болған.
Небәрі 44 жыл өмір сүрген, шығармашылық күш-қуаты қайнаған шағында лагерьлер мен түрмелерде бірнеше жыл өмірден өткен, ақын, прозаик, сыншы ретінде әдебиетте қыруар істер атқарған Мағжан Жұмабаев өзін дарынды журналист, көрнекті тұлға ретінде көрсете білді. аудармашы болды және танымал әндерді жасады. Тек Қазақстанның ғана емес, бүкіл Кеңестік Шығыстың араб, түрік, парсы, бірнеше түркі тілдерін меңгерген білімді тұлғаларының бірі ғылым мен өнердің сан алуан салаларынан кең хабардар болған жан-жақты дарын иесі еді. Мағжан Жұмабаев оқып, жоғары білім алған Мәскеудегі Бүкілодақтық әдебиет және өнер институтының ректоры, белгілі ақын, ғалым Валерий Брюсов ол туралы: Ақындық дарын табиғаттан. Сонымен қатар математика, музыка және бейнелеу өнері бойынша терең білім. Мағжан Жұмабаев - Қазақ Пушкині. Ол осы оқу орнын бітірген тұңғыш қазақ еді.
Петропавл, Уфа, Мәскеу қалаларында бірте-бірте жақсы мұсылмандық және зайырлы білім алған ол ХХ ғасыр басындағы қазақ ағартушыларының бірі бола отырып, педагогика саласында өз сөзін айтты. Ол 1917 жылы Омбы мұғалімдер семинариясын алтын медальмен бітіріп, педагогикалық білім алды. Петропавлдағы мектептерде сабақ берді, Омбы түрмесінде алты ай түрмеде отырған соң 1918 жылы Омбы мен Петропавлда қазақ мұғалімдеріне арналған курстар ашты.
М.Жұмабаев оқу құралдарын жасаумен айналыса жүріп, публицистикамен де, ақындықпен де айналысып, ұстаздық белсенділік танытты. Оның ғылыми-әдістемелік жұмысының нәтижесі Бастауыш мектепте ана тілі (1923), Педагогика (1922), Бастауыш мектепте ана тілін оқыту әдістемесі (1925), Білімді меңгеру атты еңбектері болды. (1926), Үлкендерге арналған праймер (1929), т.б. 1922 жылы Тұрар Рысқұловтың шақыруымен төраға Түркістан өлкесінің Халық Комиссарлар Кеңесі, Ташкентке Қазақ-Қырғыз ағарту институтына сабақ беру үшін барады, сонда ұстаздық қызметпен айналысады. Ол жерде Ташкентте әртүрлі мерзімдік басылымдарда жарияланады. Атап айтқанда, Сана журналының 1922 жылғы No3, 5 сандарында Батыр Баян поэмасы оқырмандарға ұсынылып, кейін ол кеңінен танымал болды.
Мәскеу университетін бітіріп, Қазақстанға оралған соң 1927 - 28 жылдары Петропавлда сабақ берді.
Мағжан Жұмабаевтың Қыр баласы деген бүркеншік атпен қол қойған ұстаздық және қазақ халық өнері туралы көптеген мақалалары бар. Оның ағартушылық-ағарту тақырыбына арналған өлеңдері де аз емес. Олар жастарды білімге шақырады (Білім мен мәдениетті қалай аламын, Мен жастарға сенемін, Кедей қазақ, Қазіргі әуендер, т.б.).
Филолог Бастауыш мектепте ана тілі (1923) кітабында: Ұлттық мектептің негізі - ана тілі. Әр халық өзіне тән мектеп жасайды. Сондықтан қазақ мектебіндегі ұлттық тіл ана тілі болуы керек. Дегенмен, бір халықтың тарихында белгілі бір жағдайларда, белгілі бір дәуірлерде ұлттық мектептердегі ана тілі өгей ұлдың күйінде қалуы мүмкін. Біздің мектеп осындай дәуірден аман өтті және енді ғана ана арнасына қайта оралуда. Бұл керемет сияқты, бірақ бұл ұсыныстарды Жұмабаев жүз жыл бұрын жазған! Ол 21 ғасырда олардың қаншалықты өзекті болатынын білсе ғой.
Одан әрі Жұмабаев қазақ тілінің өз отбасында асырап алған бала күйінде қалуының себебін былайша түсіндіреді:
Кешегі мектепте араб, парсы және басқа тілдердегі мәтіндерді көзсіз жаттап алған, мектеп анасынан (тілінен) айырылған жетім баладай көрінетін. Өкінішке қарай, бүгінгі күнге дейін мектеп жетім үлесін үзген жоқ. Рас, соңғы онжылдықта ана тілі айдаудан, масқарадан қайтып келе жатқандай. Тіл үйренуге арналған нұсқаулықтар шығарылды. Курстар ұлттық педагогикалық кадрларды дайындайды. Балалар Әліп-бидің орнына араб, парсы сөздерін бос жаттаудың орнына Әліппадан үйренеді, ана тілінде мақал-мәтелдер, өлеңдер оқиды.
Жұмабаев филолог, лингвист және педагог ретінде тек ана қазақ тілін ғана емес, басқа халықтардың тілдерін де бастауыш мектепте оқуға ұсыныстар береді: 1. Оқу мен жазуды үйреніңіз. 2. Орфографиялық ережелерді енгізу. 3. Ауызша және жазбаша сөйлеуді дамыту. 4. Балаларды түсінуге ыңғайлы ауызша және жазбаша әдебиет түрлерімен таныстыру. 5. Мағыналы оқуға дағдыландыру. Бала ой мен әсерді қоршаған табиғат пен өмірден де, өнерден де алады, - деп түйіндейді ғалым.
Ол қазақ тілінің тағдыры, оған деген сүйіспеншілігі туралы жазады, халық үшін тілден артық ештеңе жоқ деген негізгі ойды білдіреді. Мысалы, 1919 жылы Омбыда жазылған Қазақ тілі поэмасында жарқыраған жұлдыз - бабалар тілі, асыл қазынам, тілім, таза, терең, өткір, құдіретті деген жолдар бар. , орасан зор тіл және т.б. Мұғалім Тіл - жанның аудармашысы. Тіл болмаса, ең асыл сезімдер жүрек түкпірінде, жан түкпірінде сыртқа шықпаған асыл ойлар қалар еді. Тек тілдің арқасында адам өзінің ішкі сырын жеткізеді және басқа біреудің мойындауын түсіне алады. Адам өз ойын сыртқа шығарып, басқаны түсіне алатын болса, бұл үлкен бақыт. Тіл дарынды болмаса, ондай адам бақытсыз. Басыңа ой толып, оны жеткізуге сөз тапшы болса, жан дүниең қазандай қайнайды. Бір сөзбен айтқанда, адам тілдің арқасында нағыз ер болды.
Ақынның сөзінің шынайылығымен келіспеу қиын. Мәселен, Абай Қара сөздерінің жиырма бесінші сөзінде ана тілі туралы ой толғайды: Баланы оқытқан жақсы, бірақ ол халқына қызмет етуі үшін ана тілін үйрету керек. Біздің жерімізде бұл мүмкін емес болып барады. Қазір адамдар алдымен баюға, сосын балаларын арабша, парсыша оқытпақшы.
Одан әрі Жұмабаев ана тілі туралы өз ойын дамытады: Бір адамға тіл қымбат болса, ұлтқа одан да қымбат. Өз тілі жоқ, тілінен айырылған ұлт ұлт бола алмайды. Ұлтты айқындайтын бірінші белгі - ұлттық тіл. Ұлттық тілдің жойылуы ұлттың жойылғанын көрсетеді. Ұлт үшін оның ұлттық тілінен қымбат ештеңе жоқ. Ұлттық тіл айна іспетті ұлттың жер бедерін, тарихын, тұрмыс-тіршілігін, әдет-ғұрпын көрсетеді. Қазақ тілі не тыныш, желсіз түнді, не дауыл соққан сары даланы, бір жерден екінші жерге ұзақ көші-қонды, халықтың баяу, сабырлы болмысын бейнелейді. Дала қандай кең болса, қазақ тілі де сондай кең, бай. Қазіргі түркі тілдерінің ішінде қазақ тілінен бай тіл жоқ.

М.Жұмабаевтың Педагогика оқулығын және оның басқа да публицистикалық мақалаларын оқи отырып, 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басындағы Қазақстанның білім беру жүйесінің жалпы жағдайын жақсы түсінесіз. Ол ана тілінің жойылып кетуінің басты себептерінің бірін қазақ тілін үйренуге арналған балалар мен ересектерге арналған оқулықтар мен оқу құралдарының, оны оқыту әдістемесінің жоқтығы деп атайды. Бұл ең алдымен жазба әдеби тілдің сақталуына қауіп төндіретінін меңзейді, өйткені ол заманда қазақ тілінде кітаптар өте аз болатын. Бұл мәселе біздің заманымызда белгілі бір деңгейде сақталып келеді, өйткені тіл мамандары мен ана тілінің мәселелерімен айналысатын мамандар тәуелсіздік алған 30 жыл ішінде бізде қазақ тілін зерттеудің тиімді әдістемесі мен технологиясы жасалмағанын атап көрсетеді.
Жұмабаевтың айтуынша, бала тәрбиесі төрт түрге бөлінеді: дене, психикалық, эстетикалық және мінез-құлық тәрбиесі. Яғни, ол білімнің 4 түрін ғана санайды, оның пікірінше, осыдан 100 жыл бұрын мектеп оқушылары үшін бұл жеткілікті болуы керек еді. Сондай-ақ Алашорда халқының саяси бағдарламасында дін білімнен (зайырлы мемлекет) бөлінгенімен, еңбекті (қол еңбегін), отбасылық және діни тәрбиені дамытуға шақырды. Осыдан-ақ өткен ғасырда педагогика ғылым және оның Білім тарауы ретінде қандай жолдан өтті және өмірдің өзі, адам болмысы қаншалықты күрделі болып кеткені туралы қорытынды жасауға болады. Қазіргі уақытта заңгерлік, еңбек, экологиялық, патриоттық, қаржылық, гендерлік, отбасылық, діни, толерантты және т.б. тәрбиенің бірнеше ондаған түрін санауға болады.
Жұмабаевтың бала тәрбиесінің теоретигі және тәжірибесі ретінде өзінің қарапайым тізіміне мінез тәрбиесін қосқанына құрмет көрсетуіміз керек - оның бір көрінісі - төзімділік, даладағы көшпендіге қажетті қасиет деп санайды. қолайсыз жағдайларға (ыстық, суық, аштық) төтеп беру, содан кейін қазіргі заманғы стандарттарға сәйкес адамның стресске төзімділігі бар. Дәл осы білім түріне қазіргі уақытта біздің елімізде де, жалпы әлемде де мектептерде жеткіліксіз көңіл бөлінуде. Кеңес дәуірінде мінез-құлық негізінен дене және еңбек тәрбиесі арқылы дамыды, онда көптеген тегін үйірмелер мен секциялар гүлденді.
Батыр Баян - 20 ғасырдың басындағы қазақ ақыны Мағжан Жұмабаевтың осы аттас романтикалық поэмасының әдеби кейіпкері. Батырдың прототипі - нағыз тарихи тұлға - хан Абылай штабындағы қолбасшы, қалмақтармен ерлік шайқастарға қатысушы.Уәлихановтың Ұлы Қырғыз-Қайсақ Ордасының тарихи аңыздарында оның есімі аталады.
Көне аңыздың сюжеті негізінде ақын М.Жұмабаев Батыр Баян лиро-эпикалық поэмасын жасады. Дәл осы шығармада суретшінің сөз шеберлігі барынша толық көрсетілді. Романтик ақын туған тілін пайдалана отырып, туған жерге деген сүйіспеншілік пен барлық зұлымдықты қабылдамау адамзаттың ортақ өлшеміне айналған кейіпкердің басынан кешкен оқиғалары мен қайшылықтарының ішкі әлемін оқырмандарға жеткізе білді. Бірақ Отан алдындағы борыш пен жақынға деген сүйіспеншілік таразыда тұрғанда, батыр біріншісін таңдады. Батыр Баян поэмасы - Отан жолындағы ерлік туралы эпикалық жыр, сонымен бірге соғыстың әділетсіздігі мен зұлымдығын сезінген азаматтың басынан кешкен азапты хикая. туған ағасына қарсы қылмыс жасаған. Поэманың сюжеті Баян батырдың қалмақтармен кезекті шайқаста тұтқынға түскен қалмақ қызына деген махаббат хикаясына негізделген. Інісі Ноян қызға ғашық. Олардың байланысын Батыр Баян біледі, бірақ араласпайды. Арада біраз уақыт өтіп, хан Абылайдың штабында қауесет тарайды: жас ғашықтар штабтан жасырын қашып кетті. Ноянның қашуын сатқындық деп санайды. Сатқын жазалануы керек. Хан Абылай батыр Баянды қуып жібереді. Қашқындарды қуу кезінде Баян батыр тұтқын қызды да, өзінің інісі Ноянды да өлтіреді. Біраз уақыттан кейін өлгендердің бейітінде отырып, Батыр Баян жасаған қылмысының ауырлығын түсіне бастайды: туған ағасын өлтірді. Бір жағынан ол халық алдындағы, хан алдындағы қасиетті борышын өтеген; екінші жағынан, ол зұлымдық, бауырластық өлтірді.
Батыр Баян маңызды тақырыптарды қозғайды, мысалы:
- Ерлік пен қаһармандық: Батыр Баян қиыншылықтан қорықпайтын, өз жері үшін күресуге дайын қазақ батырының мұратын бейнелейді.
- Махаббат пен адалдық: Шығармада туған жерге де, жақындарына да махаббат тақырыбы көтеріліп, кейіпкер бейнесін адамгершілігі мол, оқырманға жақын ете түседі.
- Әділдік пен намыс: Өлеңде қазақ мәдениетінің іргесі саналатын намыс пен әділеттің маңыздылығына тоқталады.
Өлең тілі метафораларға, астарлы сөздерге, астарлы сөздерге бай, бұл мәтінді әсерлі, эмоционалды етеді. Жазу стилі қазақтың дәстүрлі элементтері мен заманауи әдеби техниканы біріктіреді, бұл шығарманың ерекше атмосферасын жасауға мүмкіндік береді. Ауызша халық дәстүрін қолдану өлеңге ерекше музыкалық, ырғақ береді.

Кейіпкерлер және олардың сипаттамалары

Бұл поэмада Баян Батыр туралы айтылады. Аламандықта Батыр Баян бір сұлу қалмақ қызды тұтқынға алады. Баян қалмақ қызына ғашық болып, бірақ қыз жақтан батырдың көңілінен шығатындай жауап болмайды. Қалмақ қыздың есімі - Құралай. Бұл қыз Баянды емес, оның інісі Ноянды сүйіп, екеуі қыздың отанына қашпақшы болады. Батыр Баян бұл істі туған жерді сату деп есептеп, оларды артынан қуып, Құралай мен Ноянды өз қолымен өлтіреді. Қызбалықпен жасалған істен кейін Баян өз ісіне өкініп, екеуін бірге жерлейді. Осыдан кейін, Батыр Баян Абылай ханның рұқсатын алмай, қасына 100 жігітті ілестіріп қалмақтарға аттанады. Сол соғыста Баян Батыр қайтыс болады.
Баян Қасаболатұлы - тұтас ғұмырын қазақ жұртының тәуелсіздігі жолындағы күреске арнаған ержүрек батыр. Батырлығымен, тапқырлығымен Хан Абылайдың ерекше құрметіне бөленген. Қазақ-жоңғар шайқастарына қатысып, "Батыр Баян" атанған. Бұл кісі туралы Шоқан Уәлихановтың еңбектерінде және профессор Зарқын Тайшыбай келтірген Омбы облыстық мемлекеттік мұрағатының материалдарында нақтырақ жазылады. Бұдан басқа қазақтың ұлы жырау-ақындары Үмбетей мен Тәтіқараның өлең-жырларында, халық аузында сақталған Жантай батыр фолкьлорлық мұрасында батыр есімі аталып, ерлігі дәріптеледі.
Назарларыңызға Мағжан Жұмабаевтың қазақ батырына арнаған "Батыр Баян" поэмасының толық нұсқасын ұсынамыз.
БАТЫР БАЯН
Бірінші тарау
Жүрегім, мен зарлымын жаралыға,
Сұм өмір абақты ғой саналыға.
Қызыл тіл, қолым емес, кісендеулі,
Сондықтан жаным күйіп жанады да.
Қу өмір қызығы жоқ қажытқан соң,
Толғанып қарауым сол баяғыға.
Түйіннің тоқсан түрлі шешуі бар
Әдемі ертегідей баяғыда.
Әдемі өткенді ойлап айнымасам,
Сұм өмір күшті уын аяды ма?

Ертегі уатпай ма баланы да,
Сөз сиқыр ғой, жазбай ма жараны да?
Ақын да бір бала ғой айға ұмтылған,
Еркімен өзі-ақ отқа барады да.
Жай тақтақ жабайыдан жол қалғанда,
Қанды ор боп ақын жолы қалады да.
Ойлайды, күңіренеді, толғайды ақын,
Күрсініп көзіне жас алады да.
Ақында адамзаттан дос болмайды,
Жалғыз-ақ сырын сөйлер қаламына.

Мен де ойды ағытамын қаламыма,
Арқаның көз жіберсем алабына:
Сарыарқа - сары дария, қиыры жоқ,
Көз болсын қандай қыран, талады да.
Ішінде сары дария көз тоқтатар
Көкшетау - Сарыарқаның аралы да.
Көкшеде күні кеше қойдай өрген
Түрлі аң: бөрі, бұғы, маралы да.
Айрылып асау, ерке аңдарынан,
Көкшенің тас жүрегі жаралы да!
Арқада жер жетпейді Бурабайға,
Бөленген бұйра сыпсың қарағайға.
Бұлт құшқан мәңгі мең-зең Көкшетауға
Бөлектеу: Ой, бауырым! - дер анадайда.
Оқжетпес найза қия - қыранға ұя,
Қарасаң, жанның шері тарамай ма?
Солардың ортасында Бурабай көл
Мөп-мөлдір, дөп-дөңгелек ұқсайды Айға.
Бурабай - Арқа аралы, жер еркесі,
Ертеде қоныс болған Абылайға.
Бауырында Бурабайдың қалың ағаш,
Көкшенің жалыменен біткен жалғас.
Арудың ақпен өрген тұлымындай
Қарағай, қызыл қайың, тал аралас.
Ертеде жел өтпейтін қызыл ағаш,
Дариға, бұл күндерде жап-жалаңаш!
Қабірінен әулиенің алашқа артық,
Ертеде Абылайға орда болған ағаш.
Ордасын сол ағаштағы Абылайдың
Меккедей тәуеп қылған тамам алаш.
Қиын күн туған алаш баласына,
Шұбырып жапанның сар даласында,
Кез болған, жаудан үркіп, Ақтабанға,
Дұшпанның қалғандай боп табасына.
Арқаға аяқ салып, түскен барып
Екі оттың - орыс, қытай арасына.
Күндерде сонау қара, тапсырған ел
Тағдырын Абылайдай данасына.
Сол күнде ел қорғаған Абылайдың
Қылсаң да аз қанша тәуеп моласына.
Алыстан орыс, қытай - ауыр салмақ,
Жақыннан тыншытпайды қалың қалмақ.
Артында - ор, алдында - көр, жан-жағы жау,
Дағдарған алаш енді қайда бармақ?
Сол кезде елге қорған болған Абылай,
Көп жаудың бірін шауып, бірін арбап.
Күндердің бір күнінде хан Абылай
Қалмаққа (ойына алды) ойран салмақ.
Ханынан Аттан! деген сөз шыққан соң,
Ордаға батыр, билер келді андап.
Жиылды өңшең ноян ығай-сығай,
Байжігіт, Тасболат пен би Толыбай,
Ту баста Абылайды хан көтерген
Қамқоры Қарауылдың шешен Қанай,
Ашуы жауған қардай, шөккен нардай
Қарт қыран Қанжығалы қарт Бөгенбай,
Бөкеңнің жас жолбарыс жеткіншегі
Аузынан жалын шашқан жас Жанатай,
Найзасын нажағайдай ойнататын
Жас барыс бәсентиін Сарымалай.
Балталы, екпінді оттан Оразымбет,
Сырғалы, шапшаң оқтан ер Елшібек,
Өзіне тірі жанды тең көрмейтін
Тәкаппар Қошқар ұлы ер Жәнібек,
Қалданға ханмен бірге тұтқын болған
Жолдасы Абылайдың батыр Жәбек,
Майданда от шашқандай оқ шашатын
Сырттаны Бәсентиін ер Сырымбет -
Осындай өңшең көкжал жиылысты
Күңіреніп жолбарыстай: Жау қайда? - деп.
Әрі ақын, әрі батыр Қарабұжыр,
Айтатын өрлеп барып аспанға сыр.
Бұқар мен Тәтіғара жырлағанда,
Толқынды тұңғиық боп төгілер жыр.
Осылай думанменен күндер өтіп,
Батырлар ерікті енді жатқанға құр.
Аттан деп әлі айтпаған Абылайға
Көкжалдар дей бастады: Жүр енді, жүр!
Алайда Абылайдан сөз болмады,
Сондықтан бұғып, бықсып туды күбір.
Деп көсілте жөнелтеді. Көз алдыңа байырғы даланың көмекейі бүлкілдеген абыздар мен жыраулары елестейді. Өзіңді құтты бір ұлы жорық даласында, қан майданның ортасында жүргендей сезінесің. Поэма оқыған сайын делебеңді қоздырып, қаныңды қыздыра түседі. Поэманың арқауы үзілмейтін желісі бәйге атының шабысын елестетеді. Дегенмен поэманың негізгі сюжеті бұл емес, жаугершілік замандағы махаббат трагедиясы еді. Бұл поэмада қарыз бен парыз, махаббат пен борыш, ел мүддесі мен жеке бас қамы сынды ұласпалы ұғымдардың тайталасы жатыр. Поэманың шешімі Батыр Баянның інісі Ноян мен ғашығы қалмақ қызы Толқыншашты өлтірумен тынады. Ноян қалмақ қызының сөзіне еріп, өз жерін тастап, қызды ертіп қалмақтардың жұртына қашады. Отанына опасыздық жасайды. Бірақ бұл сырттай ғана солай көрінуі мүмкін. Ал шындап терең үңілсек үлкен психологиялық қайшылықтарға тап келеріміз сөзсіз. Ал, батыр Баянның да қалмақ қызына деген іңкәр сезімі бар екенін ескерсек, шығарманың ішкі қайшылығы тіпті күрделеніп, жұмбағы одан ары шиленісе түседі. Осылардың бәрі жиналып, қордалана келе Баянның ішін бірде оттый күйдірсе, бірде мұздай қариды. Ақыры батыр ішіндегі шер-шеменнің бәрін лақтырып тастап, ашу мен намысқа булығып өз ажалына өзі қарсы шабады. Поэма қаһармандық рух пен басталып романтикалық сарында аяқталады. Баян нағыз ерлерше ұрыс алаңында жау қолынан мерт болады.
Мағжанның өзі Батыр Баян поэмасын менің ең ұлтшыл өлеңім деп бағалаған. Ақынның бұл пікірімен толықтай келісеміз. Батыр Баян ұлттық идея мен ұлттық мүддеге құрылған жалғыз жыр емес. Жасыратыны жоқ, Мағжан Жұмабаевтың барлық шығармашылығы ұлтшылдық, түркілік, тұраншылдық идеяларына негізделген. Мұны ақынның өзі де мақтан етеді. Ақынды бұл күйге кедей заман, арпалысқа толы жастық шағы әкелді. Мағжан өзінің Педагогика атты ғылыми еңбегінде Міржақып Дулатұлының шығармашылық ұстанымының түп-тамырында жатқан мынадай асыл сөзін оқырманға ұсынады: Өз елін сүю дегеніміз - адамның өз халқынан басқаны да жек көруі емес. өзі қалағандай, бірақ басқа ұлттарға қасқырдай қарайды...
Егер адам нағыз ізгі адам болғысы келсе, ол халық үшін, халықтың игілігі үшін өзін құрбан ете білуі керек. Мағжан бұл ойды жер бетінде адамдар бір-бірін сүйеді деп одан әрі дамытады. Осындай гуманистік гуманистік ойдан Мағжанның отаншылдығы мен тұрандылығының бастауы туады. Мағжан Жұмабаев өз шығармаларында Абайдың шәкірті ретінде ұлы Иманиғұлдың ұстанымынан ауытқымайды. Сөйтіп, қазақ халқының өзін-өзі сыйлағанын, ұлтын сүюін, білімге құштарлығын, әрқашан кемелдік жолында жүргенін дәріптейді.
Мағжан Жұмабаевтың Батыр Баян поэмасы адам өмірінің ең биік мұраты - намысты қолдан бермеу, талан-таражға түспеу, елге, жерге қызмет етуде ар-ожданға сай әрекет етпеуге табанды болуға үйретеді.

1.3 Шығарманың стильдік ерекшеліктері мен тілі

Көне түркі адамының бесігі, екі дүние есігі болған Түркістан Тұранмен қатар Көкшетау да Мағжан үшін қазақ тарихында ерекше орын алады. Олай дейтін себебіміз, бұл жерде халықтың қамын жеген Абылай, Кенесары сияқты арыстардың мекені болған. Ертеде қоныс болған Абылайға деген жолдан бастап, оқырман Мағжанның соңынан еріп, оқиға желісінде кездеседі. Бір жағынан орыс, бір жағынан екі оттың ортасына түскен қытай - қазақ аз дегендей, енді семіз қалмақ өкпесін кесіп, қысып жатыр. Ақ Ордада Ел қорғаны болған Абылай, Жәбек, Сырымбет, Қарабұзыр - атақты билер мен батырлардың есімдерін атаған Ақ Ордадағы осы жағдайдан шығудың жолын талқылауға жиналған үлкен жиын. Жұмысқа қабылдау бірнеше күнге созылады, олар біреуді күтуде. Бірде ханның өзімен сөйлесіп, біресе сұхбаттасуға келетін дала батырларының бұл күйі былайша суреттеледі.
Батырлар бұғаудағы арыстандай...

Көкшенің бауырында өңшең көкжал.

Күңіреніп күтіп жатты,

күндер талай.

Батыр Баян қаншама би батырларын күтті. Батыр Баян - Абылай ханның пікірінше, іркілмей күтетін тегін адам емес. Ер Көкше мен Ер Қосайдан тараған Батыр Баян да өз шаңырағында туған нағыз тұлға. Қазақтың батырларының бәрі қыран, Баяндай батыр жоқ. Осы батырдың батыры Баян күтпеген жерден оқыс оқиғаға ұшырап, алқалы жиынға кешігіп қалды... Осы жерде автор шегініс жасап, Баян батырдың басынан құлаған жағдайын суреттеуге кіріседі.
Баян батыр жоңғарларға жасаған жорықтарының бірінде сәбиге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.