Қожа Ахмет Ясауи өмірі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік универстиеті

Жаратылыстану ғылымдары факультеті

Физика кафедрасы

БӨЖ

Тақырыбы: «Қожа Ахмет Ясауи өмірі»

Тобы: ЖФЗ - 313

Орындаған: Серік А.

Қабылдаған: Мұхамедалы С.

Түркістан 2025

Жоспар:

Кіріспе . . . 3

1. Қожа Ахмет Ясауидің өмірбаяны . . . 4

2. Қожа Ахмет Ясауидің діни және философиялық көзқарастары

2. 1. Ислам діні мен сопылық бағытқа ықпалы . . . 6

2. 2. «Диуани хикмет» еңбегінің мазмұны мен маңызы . . . 7

3. Қожа Ахмет Ясауидің мұрасы және оның бүгінгі маңызы

3. 1. Түркі халықтарына әсері . . . 9

3. 2. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі . . . 9

3. 3. Оның ілімі қазіргі қоғам үшін маңыздылығы . . . 10

Қорытынды . . . 11

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 12

Кіріспе

Қожа Ахмет Ясауи - түркі әлемінің рухани ұстазы, белгілі сопы, ақын және ойшыл. Ол XII ғасырда өмір сүріп, бүкіл мұсылман әлеміне танылған тұлға. Оның діни-философиялық көзқарастары мен еңбектері ислам мәдениетінің дамуына, әсіресе түркі халықтарының рухани өміріне үлкен ықпал етті. Ясауидің негізгі шығармасы - «Диуани хикмет» , яғни «Даналық кітабы», бұл еңбегі арқылы ол сопылық ілімді кеңінен таратып, адамдарды ізгілікке, адалдыққа және Аллаға деген шынайы махаббатқа үндеді.

Қожа Ахмет Ясауи тек ғұлама ғана емес, сонымен қатар сопылық жолдың негізін қалаушылардың бірі болып саналады. Оның ілімі Алланы тануға, рухани тазаруға, адамгершілікке бағытталған. Ол ислам дінін түркі халықтарына түсінікті тілде, олардың мәдениеті мен дәстүріне сай насихаттаған алғашқы ойшылдардың бірі болды. Осы арқылы Ясауи ислам дінін түркілік болмысқа жақындатып, оның кеңінен таралуына ықпал етті.

Қожа Ахмет Ясауи өмірінің көп бөлігін Түркістанда өткізді. Оның өмірі мен ілімі түркі халықтарының мәдениеті мен руханиятына терең із қалдырды. Ол өз дәуірінде ғана емес, кейінгі ғасырларда да үлкен беделге ие болды. XIV ғасырда Әмір Темір оның құрметіне Түркістан қаласында Қожа Ахмет Ясауи кесенесін салдырды. Бұл кесене бүгінде ЮНЕСКО-ның мәдени мұралар тізіміне енгізілген және бүкіл түркі әлемі үшін қасиетті орындардың бірі болып табылады.

Бұл рефератта Қожа Ахмет Ясауидің өмірі, оның діни-философиялық көзқарастары, «Диуани хикмет» еңбегінің маңызы және оның мұрасының бүгінгі күнге дейінгі әсері жан-жақты қарастырылады. Сондай-ақ, оның кесенесінің тарихи маңызы мен мәдени мұра ретіндегі рөлі туралы да баяндалады.

1. Қожа Ахмет Ясауидің өмірбаяны

Қожа Ахмет Ясауи шамамен 1093-1103 жылдары Түркістан (сол кездегі атауы - Ясы) қаласына жақын жерде, қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысының аумағында дүниеге келген деген деректер бар. Кейбір зерттеушілер оның туған жері ретінде Сайрам (ежелгі Испиджаб) қаласын атайды. Оның толық есімі - Ахмет бин Ибраһим , ал «Ясауи» деген есімі оның өмірінің көп бөлігін өткізген Ясы (қазіргі Түркістан) қаласына байланысты берілген.

Ахмет Ясауи өмір сүрген кезең - түркі халықтары үшін маңызды тарихи кезеңдердің бірі болды. Бұл кезде Қарахан мемлекеті ислам дінін ресми түрде қабылдап, мұсылмандық мәдениет түркі даласында кеңінен тарала бастаған еді. Ясауи осы ислам дәстүрін терең меңгеріп, оны түркілердің дәстүрімен ұштастырып насихаттаған тұлғалардың бірі болды.

Қожа Ахмет Ясауидің әкесі - Ибраһим ата , белгілі діндар адам болған. Ол Исламды таратушы әулиелердің бірі ретінде танылып, жергілікті халық арасында үлкен құрметке ие болды. Анасы - Қарашаш ана , ол да текті отбасынан шыққан, діндар әрі парасатты кісі болған.

Қожа Ахмет бала кезінен дінге жақын өсіп, алғашқы діни білімін ата-анасынан алды. Бірақ оның әкесі ерте қайтыс болып, бала Ахмет анасымен бірге Сайрамға көшіп келеді. Ол осында діни білімін жетілдіре бастайды.

Жас кезінде Ахмет Ясауи өзінің алғырлығы және дінге деген құштарлығымен ерекшеленген. Ол араб, парсы, түркі тілдерінде білім алып, ислам іліміне, Құран мен хадис ілімдеріне, шариғат пен сопылық танымға терең бойлай бастайды. Оның рухани тәрбиесі мен дүниетанымының қалыптасуына ұстаздарының ықпалы зор болды.

Қожа Ахмет Ясауидің негізгі ұстаздарының бірі - Арыстан баб болды. Арыстан баб Орталық Азиядағы белгілі діндар, исламды таратушы, сопылық жолының көрнекті өкілдерінің бірі еді. Аңыздарға сүйенсек, Мұхаммед пайғамбардың аманатын (құрманы) Ахметке табыстау Арыстан бабқа бұйырылған деседі. Бұл оқиға сопылық дәстүрде ерекше символдық мәнге ие.

Арыстан бабтың тәлім-тәрбиесін алып, діни ілімдерді меңгергеннен кейін, Ахмет Ясауи Бұхараға сапар шегеді. Ол жерде әйгілі ислам ғұламасы, белгілі сопы - Юсуф Хамадани мектебінде білім алады. Юсуф Хамадани сол замандағы ислам әлеміндегі ең беделді ұстаздардың бірі болып саналған. Оның шәкірттері арасында Ахмет Ясауиден бөлек, белгілі ғұламалар да болған.

Юсуф Хамаданиден алған білімі Қожа Ахмет Ясауидің сопылық жолға түсуіне және оның рухани дүниетанымының қалыптасуына үлкен әсер етті. Ахмет Ясауи ұстазы қайтыс болғаннан кейін Бұхарадағы сопылық мектепті басқаруға үміткер болды, бірақ ол бұл міндетті басқа шәкірттерімен қатар, Абдулхалық Ғыждуаниға қалдырып, өз еліне оралды.

Бұхарада алған терең білім мен тәжірибесін жинақтаған соң, Ахмет Ясауи туған жері Ясы қаласына оралып, осында өзінің діни қызметін бастайды. Ол медресе ашып, шәкірттер тәрбиелеп, исламды халыққа түсінікті тілде насихаттай бастайды. Оның ерекшелігі - дінді уағыздауда қарапайым халыққа түсінікті түркі тілін қолдануы еді. Сол уақытқа дейін ислам ілімдері көбінесе араб және парсы тілдерінде жазылып келген болатын.

Қожа Ахмет Ясауи тек уағыз айтумен ғана шектелмей, өз ілімін өлең жолдарымен де жеткізді. Осылайша, оның еңбегі «Диуани хикмет» (Даналық кітабы) жарық көрді. Бұл кітап түркі халықтарының рухани дүниетанымына терең әсер етіп, ислам мен сопылықты кеңінен таратуда үлкен рөл атқарды.

Қожа Ахмет Ясауи - түркі-ислам әлемінің көрнекті тұлғасы, діндар, сопы және ғұлама. Оның өмірі мен еңбектері ғасырлар бойы түркі халықтарының рухани дамуына ықпал етіп келеді. Ол негізін қалаған Ясауийа сопылық мектебі ислам мәдениетінің ажырамас бөлігіне айналды. Бүгінде оның ілімі мен мұрасы тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл түркі әлемінде құрметке ие.

2. Қожа Ахмет Ясауидің діни және философиялық көзқарастары

2. 1. Ислам дінін түркі халықтарына түсіндіруі

Қожа Ахмет Ясауи ислам дінін түркі халықтарының салт-дәстүрлерімен үндестіріп, оны қарапайым халыққа түсінікті етіп насихаттады. Орта ғасырларда ислам көбіне араб және парсы тілдерінде таратылғандықтан, түркі халықтарының оны қабылдауы қиынға соқты. Ясауи исламның негізгі қағидаларын түркі тілінде жеткізіп, оны халық арасында кеңінен таратуға үлкен үлес қосты.

Ол ислам дінінің негізгі ұстанымдарын былайша жүйеледі:

Шариғат- исламның негізгі қағидаларына сүйену, парыздарды орындау.
Тариқат- сопылық жолға түсу, рухани тазару.
Мағрифат- Алланы тану және онымен байланыс орнату.
Хақиқат- шынайы кемелдікке жету, Алланы толық тану.

Бұл төрт ұстаным Қожа Ахмет Ясауи ілімінің негізі болып саналады. Ол адамның шынайы бақытқа жетуі үшін тек сыртқы діни рәсімдерді орындап қоймай, жүрек тазалығын сақтауы керектігін баса айтты.

Қожа Ахмет Ясауи рухани тазару мен адамгершілікті өзінің басты ұстанымдары ретінде насихаттады. Ол әрбір мұсылман адам төмендегі қасиеттерді бойына сіңіруі керек деп есептеді:

Тақуалық (Алладан қорқу, күнәдан аулақ болу)
Кішіпейілділік (өзін жоғары санамау, мақтанбау)
Сабырлық (қиындыққа төзімді болу, өмірдің сынағына мойымау)
Адалдық (шыншыл болу, әділдік орнату)
Мейірімділік (әлсіздерге, кедейлерге, жетімдерге қамқор болу)

Ол адамдарды тек сыртқы құлшылықпен шектеліп қалмай, жүрекпен сенуге және ісімен дәлелдеуге шақырды.

Сопылық ілімде Аллаға деген махаббат ерекше орын алады. Ясауи адамның өміріндегі ең маңызды нәрсе - Аллаға деген сүйіспеншілік деп білді. Оның «Диуани хикмет» кітабында:

«Жаратқанға ғашық бол да, махаббатпен өмір сүр,
Күнәдан аулақ бол да, ақиқатты ізде, ерім!» деген жолдар кездеседі.

Ясауи адам баласы тек Алланы шын жүрекпен сүйгенде ғана нағыз кемелдікке жете алады деп есептеді.

Қожа Ахмет Ясауи байлық пен мансап қуудың адамды аздыратынын және рухани құндылықтардан алыстататынын айтты. Ол өзі де өмірінің соңғы жылдарын жер асты қылуетінде өткізіп, дүниеден баз кешті. Бұл әрекетінің символдық мәні бар - ол пайғамбар жасына (63 жас) жеткен соң, өзінің жер бетіндегі өмірін аяқтады деп есептеп, қалған уақытын тек құлшылыққа арнады.

Ясауидің ілімі араб және парсы тілдеріндегі исламдық әдебиеттерге қарағанда, түркі халықтарына жақын болды. Оның діни-философиялық көзқарастары Орталық Азияның рухани өміріне үлкен әсер етті. Ол исламды түркі халықтарының дүниетанымына сай насихаттап, оның мән-мағынасын қарапайым халыққа түсінікті тілмен жеткізді. Осылайша, ол исламды түркі мәдениетімен үйлестіріп, түркілердің діни сенімін нығайтты. Оның сопылық ілімі кейінгі ғасырларда көптеген ойшылдарға ықпал етіп, түркі халықтарының мәдениеті мен әдебиетінде үлкен із қалдырды.

Қожа Ахмет Ясауидің діни және философиялық көзқарастары исламның сопылық бағытымен тығыз байланысты. Ол шариғат пен сопылықты ұштастыра отырып, Алланы шынайы тану, адамгершілік қасиеттерді дамыту, рухани кемелдікке жету сияқты ұстанымдарды алға тартты. Оның ілімі ғасырлар бойы түркі халықтарының рухани өміріне әсер етіп, бүгінгі күнге дейін өз маңызын жоғалтқан жоқ.

2. 2. «Диуани хикмет» еңбегінің мазмұны мен маңызы

Қожа Ахмет Ясауидің ең маңызды еңбегі - «Диуани хикмет» («Даналық кітабы») . Бұл шығарма сопылық ілімнің қағидаларын, исламның рухани құндылықтарын және адамның кемелдікке жету жолдарын сипаттайтын поэтикалық туынды болып табылады.

Бұл шығармада Ясауи өз өмірінің тәжірибелері мен діни көзқарастарын баяндайды. Ол адамдарды әділдікке, адалдыққа, мейірімділікке, Аллаға деген сүйіспеншілікке шақырады.

Шығарманың негізгі тақырыптары:

Аллаға ғашықтық пен сопылық жол

Ясауи адамның басты мақсаты - Алланы шынайы сүю және оған толық берілу екенін түсіндіреді. Ол сопылықтың негізгі қағидаларын поэтикалық түрде жеткізіп, адамды рухани тазаруға шақырады.

Рухани тазару және тақуалық

Шынайы мұсылман шариғат жолын ұстанып қана қоймай, жүрегі таза болуы керек. Адам баласы нәпсісін жеңіп, рухани кемелдікке жетуі тиіс.

Адамгершілік және әділеттілік

Әрбір мұсылман әділетті, адал, қарапайым және мейірімді болуы тиіс. Жалғандық, екіжүзділік, дүниеқоңыздық - күнә.

Өмірдің өткіншілігі және өлімді еске алу

Дүние уақытша, адам баласы бұл өмірде жақсылық жасап, ақыретке дайындалуы қажет.

«Диуани хикметтің» маңызы:

Ислам дінін таратудағы рөлі

Бұл шығарма түркі халықтарына исламның негізгі қағидаларын түсінуге көмектесті. Ол исламды қарапайым халыққа жақындатып, діни білімді кеңінен таратуға ықпал етті.

Түркі әдебиетінің дамуына қосқан үлесі

«Диуани хикмет» түркі тіліндегі алғашқы сопылық еңбектердің бірі болды. Бұл шығарма түркі халықтарының әдебиетін, мәдениетін және тілін дамытуға үлкен әсер етті.

Сопылық ілімнің қалыптасуындағы орны

Бұл еңбек сопылық поэзияның дамуына ықпал етті. Оның идеялары кейінгі сопылық ақындар мен ойшылдарға үлгі болды.

Түркі халықтарының рухани өміріне әсері

Қожа Ахмет Ясауидің ілімі қазақ, өзбек, түрік, татар және басқа да түркі халықтарының рухани дүниетанымына әсер етті. Оның мұрасы бүгінгі күнге дейін өз маңызын жоғалтқан жоқ.

Қожа Ахмет Ясауи ислам дінінің таралуына және сопылық ілімнің қалыптасуына үлкен үлес қосты. Ол исламды түркі халықтарына түсінікті етіп жеткізіп, рухани кемелдікке жетудің жолдарын көрсетті. Оның «Диуани хикмет» еңбегі сопылық философияның маңызды шығармаларының бірі болып саналады. Бұл шығарма тек діни шығарма ғана емес, түркі халықтарының мәдени және әдеби мұрасының бір бөлігі болып табылады.

Ясауидің діни және философиялық көзқарастары ғасырлар бойы өзекті болып келді және бүгінгі таңда да түркі әлемінің рухани өмірінде ерекше орын алады.

3. Қожа Ахмет Ясауидің мұрасы және оның бүгінгі маңызы

3. 1. Түркі халықтарына әсері

Қожа Ахмет Ясауи түркі әлеміндегі сопылық ілімнің негізін қалап, оның кең таралуына ықпал етті. Ол ислам дінін түркілік дәстүрлермен байланыстырып, қарапайым халыққа түсінікті түрде насихаттады.

Ясауидің ілімі арқылы түркі халықтары ислам дінін өз мәдениеті мен дәстүріне үйлестіре отырып қабылдады. Ол адамгершілікке, адалдыққа, әділдікке және қарапайымдылыққа үндейтін сопылық жолын насихаттады.

Түркі халықтарының көптеген ойшылдары мен ақындары (Юнус Эмре, Сүлеймен Бақырғани, Хибатулла Шайбани және т. б. ) Ясауидің мұрасынан шабыт алды.

Ясауи шығармалары түркі әдебиетінің қалыптасуына ықпал етті. «Диуани хикмет» кітабы түркі тілінде жазылған алғашқы сопылық еңбектердің бірі болды. Ол түркі халықтарының поэзиясында сопылық бағыттың дамуына жол ашты. Ясауидің поэтикалық шығармалары кейінгі ғасырлардағы түркі ақындарының еңбектеріне әсер етті.

Қазақстанда Қожа Ахмет Ясауи мұрасы ұлттық мәдениет пен руханияттың маңызды бөлігі ретінде қарастырылады. Ол қазақ халқының діни түсініктері мен дәстүрлерінің қалыптасуына ықпал етті. Қазақстандағы Ислам дәстүрлі сунниттік ханафи мазхабына негізделген, ал оның рухани мәні Ясауидің ілімімен үндеседі. Оның еңбектері еліміздің рухани жаңғыруы аясында кеңінен зерттеліп, насихатталуда.

3. 2. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі

Қожа Ахмет Ясауидің кесенесі - қазақ даласындағы ең маңызды тарихи-мәдени ескерткіштердің бірі. Ол Түркістан қаласында орналасқан және Орта Азиядағы ең ірі сәулет туындыларының бірі болып саналады.

XIV ғасырда Әмір Темірдің бұйрығымен салынған.
Кесене тек Қожа Ахмет Ясауидің мәңгілік мекені ғана емес, сонымен бірге саяси және рухани орталық болды.
Бұл жер ғасырлар бойы мұсылмандардың зиярат ететін орнына айналды.
2003 жылы ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілді.

Кесене ортағасырлық ислам сәулет өнерінің тамаша үлгісі. Оның жалпы ұзындығы - 65 метр, ені - 46 метр, ал ең биік күмбезінің биіктігі - 39 метр. Кесене ішінде Қожа Ахмет Ясауидің қабірі, үлкен тайқазан, мешіт, кітапхана және басқа да бөлмелер бар. Бұл ғимарат тек діни ғана емес, тарихи, мәдени және саяси маңызы бар нысан болып саналады.

Кесененің қазіргі маңызы:

Бүгінгі таңда Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Қазақстанның маңызды туристік және рухани орталықтарының бірі.
Түркістан қаласы Қазақстанның тарихи-мәдени астаналарының бірі ретінде дамып келеді.
Мемлекет тарапынан кесенені сақтау және жаңғырту жұмыстары жүргізілуде.
Бұл кесене Қазақстан халқының ұлттық бірегейлігін қалыптастырудағы маңызды символға айналды.

3. 3. Оның ілімі қазіргі қоғам үшін маңыздылығы

Қожа Ахмет Ясауидің ілімі бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Оның еңбектерінде көтерілген адамгершілік, әділеттілік, қарапайымдылық, сабырлық, нәпсіні тыю секілді ұғымдар қазіргі заман қоғамында да маңызды.

Рухани және моральдық құндылықтар: Бүгінгі таңда жаһандану мен материалдық құндылықтарға баса мән берілетін заманда Ясауидің рухани ілімі адамзат үшін маңызды бағдар бола алады. Ол адамдарды әділдікке, адалдыққа, мейірімділікке шақырып, ішкі жан дүниені байытуды насихаттайды. Ясауидің еңбектері жастарға ұлттық құндылықтарды түсіндіруде таптырмас құрал бола алады.

Ислам дінін түсіндірудегі рөлі: Қазіргі әлемде діни экстремизм мен радикализм мәселелері де өзекті болып отыр. Ясауидің исламды түркі халықтарының дәстүріне бейімдеп, сабырлы және рухани жолмен түсіндіруі қазіргі кезде исламның бейбітшілікті, мейірімділікті дәріптейтін дін екенін насихаттауда маңызды рөл атқарады. Қазақстандағы дәстүрлі ислам Ясауидің көзқарастары негізінде дамып келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.