Ағаштан жасалатын бұйымдар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Жаратылыстану ғылымдары факультеті

Физика кафедрасы

БӨЖ

Тақырыбы: Қазақтың ұлттық қолөнер түрлері

Тобы: ЖФЗ - 313

Орындаған: Серік Аружан

Қабылдаған: Шылмамбетов Саян

Түркістан 2024

ЖОСПАР:

Кіріспе . . . 3

Қазақ мәдениетіндегі қолөнер түрлері . . . 4

1. 1. Қазақтың киіз үй жасаудағы қолөнері . . . 4

1. 2. Ағаштан жасалатын бұйымдар . . . 5

1. 3. Зергерлік өнер: әшекей бұйымдар . . . 6

1. 4. Қыштан жасалатын бұйымдар . . . 7

1. 5. Кестелеу және тігін өнері . . . 8

Қорытынды . . . 9

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 10

Кіріспе

Халқымыздың қолөнері - ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келе жатқан ұлттық мәдениетіміздің ажырамас маңызды бөлігі саналады. Қолөнер түрлерінің өн бойында халықтың материалдық және рухани болмысы көрініс тапқан. Бұлай деуімізге басты себеп: халықтық қолөнер еліміздің тұрмыс жағдайынан, материалдық жай-күйінен ғана хабар бермей, эстетикалық талғамынан, тарихы мен таным-түсінігінен де мол мәліметке қанықтырады. Осындай ұлттық мәдениет үлгілерінің дәстүрлерін оқып-үйрену - кейінгі ұрпаққа мұра етіп сақтауға, сонымен қатар, бүгінгі тұрмыс-тіршілік, әлеуметтік жағдайларға сай қолдана білуге үлкен мүмкіндіктер береді.

Материалдық өңдіріс пен рухани өмірдің бір-бірінен ажырамай, біртұтас берілуі қолөнердің синкретикалық өнер түріне жатуының себебі ретінде айтылады. Қазақ халқының ата-бабасынан мұраға қалған бұл қолөнер түрлеріне халықтың музыкалық аспаптарын жасау, ат әбзелдерін дайындау, киіз үй тігу, киіз басу, киіз үй ішін жабдықтау, қару-жарақ, саймандарды әзірлеу, кілем тоқу, зергерлік, ұсталық және тағы да өзге өнерді жатқызамыз.

Қазақ халқының ұлттық қолөнері - бұл халқымыздың мәдениеті мен тұрмыс-тіршілігін бейнелейтін өнердің ерекше түрі. Қолөнер ғасырлар бойы атадан балаға мұра болып, ұлттық ерекшелігімізді сақтап келген. Бұл рефератта қазақ қолөнерінің негізгі түрлеріне тоқталып, олардың мәдениетіміздегі маңызын талдаймыз.

2. Қазақ мәдениетіндегі қолөнер түрлері

2. 1. Қазақтың киіз үй жасаудағы қолөнері

Киіз үй - қазақ халқының өмір сүру салтына сай жасалған ерекше өнер туындысы. Киіз үй жасауда киіз басу, ағаштан сүйек қию, безендіру сияқты шеберлікті қажет ететін әдістер қолданылады. Кереге, уық, шаңырақ сияқты ағаш бөлшектердің әрқайсысы өзіне тән ою-өрнекпен безендіріліп, мықты әрі әсем түрде дайындалады. Киіз үйдің төбесі мен қабырғаларын жабатын киіз де шеберлікпен дайындалып, табиғи материалдардан жасалады.

Қазақтың киіз үй жасаудағы қолөнері - халқымыздың табиғатпен үйлесім тапқан даналығын, шеберлігін және өмірге деген философиялық көзқарасын айқын көрсететін өнердің ерекше түрі. Киіз үй - көшпелі өмір салтына бейімделген, қолайлы әрі экологиялық таза баспана. Оның жасалу процесі терең білім мен ептілікті талап етеді.

Кереге, уық, шаңырақ - бұл киіз үйдің ағаштан жасалатын бөліктері, олардың әрқайсысы ерекше әдіспен иіліп, ою-өрнектермен әсемделеді. Әсіресе шаңырақтың шеңбері қазақтар үшін рухани мағынаға ие, ол отбасы мен бірліктің символы.

Киіз басу - бұл тек қолөнер ғана емес, бүкіл ауылдың бас қосатын ұжымдық еңбегінің көрінісі. Қой жүнін жуып, сабаумен басу дәстүрлері көп шеберлікті қажет етеді.

Киіз үйдің ерекшеліктері:

Экологиялық тазалығы - табиғи материалдардан жасалады, соның ішінде жүн, ағаш, қыл арқан.
Құрылымының шеберлігі - тез құралып, қайта жинауға ыңғайлы, бұл көшпелі өмір салты үшін таптырмас қасиет.
Әсемдігі - сыртқы және ішкі безендіруі ұлттық нақыштағы ою-өрнектермен байытылған.

Менің пікірімше, киіз үй - тек баспана емес, мәдени мұра. Оның жасалуындағы күрделілік, эстетика және экологиялық жағы қазіргі заман үшін де құнды. Бұл тек қолөнер ғана емес, халқымыздың бірегейлігі мен даналығын бейнелейтін символ. Бүгінде киіз үй тек этнографиялық мұра ретінде емес, заманауи шаралар мен мәдени іс-шараларда ұлттық бірегейлікті көрсетудің құралы ретінде қолданылып жүр. Қазақ қолөнері осындай тамаша туындыларымен бізді тарихымызға қайта оралып, мақтануға мүмкіндік береді деп ойлаймын.

2. 2. Ағаштан жасалатын бұйымдар

Ағаштан жасалатын бұйымдар - қазақ қолөнерінің ең көне әрі кең таралған түрлерінің бірі. Бұл өнер түрі халықтың күнделікті тұрмыс-тіршілігіне қажетті заттарды жасаумен ғана шектелмей, эстетикалық талғамын да бейнелейді. Ағаш бұйымдары халықтың өмір сүру салтына, тұрмысына, экологиялық санасына сәйкес жасалған және олардың әрқайсысында үлкен мән жатыр. Бұл бұйымдар қазақтың күнделікті тұрмысына үлкен маңыз берген. Ағаш ұсталары сандық, асадал, аяққап, ыдыс-аяқ сияқты тұрмыстық заттарды әзірлеген. Әсіресе, бесік жасау ерекше қолөнердің бір түрі ретінде танылады.

Ағаштан жасалатын бұйымдардың ерекшеліктері де аз емес, мысалы:

Функционалдылығы:

Ағаш ұсталары шеберлікпен сандық, асадал, кебеже, ағаш төсек сияқты үлкен тұрмыстық заттарды жасаған.

Ұсақ бұйымдар, мысалы, қасық, тостаған, ожау сияқты ыдыс-аяқтар да күнделікті өмірде маңызды рөл атқарған.

Декоративтілігі:

Әрбір бұйымға ұлттық ою-өрнек нақышталып, көркемдік элементтер енгізілген. Мысалы, қошқармүйіз өрнегі - байлық пен молшылықтың белгісі, ал құс қанаты өрнегі - еркіндік пен рухани тазалықты білдіреді.

Әлеуметтік маңызы:

Бесік жасау дәстүрі - ерекше өнер. Бесіктің әрбір элементі сәбидің денсаулығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Ол тек нәрестенің ұйықтау орны ғана емес, ұлттық тәрбиенің бастауы.

Ағаштан жасалатын бұйымдар - қазақ халқының өмір сүру философиясын, эстетикаға деген ерекше көзқарасын көрсететін өнердің ғажап саласы.

Бүгінгі заманда да ағаштан жасалған ұлттық бұйымдарға қызығушылық қайта жандануда. Олар заманауи дизайнмен үйлестіріліп, интерьерде, ұлттық мерекелерде кеңінен қолданылады. Бұл қазақ халқының мәдениетінің, дәстүрінің және табиғатқа деген құрметінің бірден-бір көрінісі.

Ағаш ұсталығы - тек тұрмыстық қажеттілікті өтеу емес, ұлттың өнері мен болмысын сақтаудың бір жолы. Бұл өнерді сақтау әрі жаңғырту - қазақ мәдениетіне деген құрметіміздің көрінісі.

2. 3. Зергерлік өнер: әшекей бұйымдар

Қазақ халқының зергерлік өнері - ұлттық қолөнердің ең көрнекті әрі нәзік түрлерінің бірі. Бұл өнер әйелдердің сұлулығын айшықтайтын әшекей бұйымдар жасаумен ғана шектелмей, халқымыздың дүниетанымы мен мәдени құндылықтарын бейнелейді. Әшекей бұйымдардың әрқайсысы ою-өрнек, символика және қолданылған материалдар арқылы өзіндік ерекше мағынаға ие болған.

Әшекей бұйымдарының түрлері:

Сырға - әйелдердің құлағына тағатын сәндік бұйым. Олар алтын, күміс, немесе түрлі асыл тастармен безендірілген. Сырға тек сән үшін емес, кейде отбасының әлеуметтік мәртебесін көрсеткен.
Білезік - білекке тағылатын әшекей, көбіне күмістен жасалып, ою-өрнекпен өрнектеледі. Екі білезік тағу дәстүрі сұлулық пен нәзіктіктің символы болған.
Жүзік пен сақина - бұл саусаққа тағылатын әшекейлер. Жүзіктерге көбінесе оюлар салынған немесе асыл тастар қондырылған.
Алқа - мойынға тағылатын әшекей. Алқалар кейде бірнеше қатардан тұрып, асыл тастармен, моншақтармен безендірілген.
Шашбау - әйелдердің шашына тағатын бұйым. Шашбау тек әсемдік үшін емес, шашты ұқыпты жинауға арналған.

Қазақ зергерлері алтын, күміс, асыл тастар, інжу, ақық, маржан сияқты табиғи материалдарды қолданған. Әсіресе, күміс кеңінен пайдаланылған, себебі ол тазалық пен қорғаудың символы саналған.

Қазақ халқы әшекейлердегі ою-өрнектерге де аса назар аударған, мысалы:

Қошқармүйіз - байлық пен молшылықтың белгісі.
Түйе табан - батырлық пен табандылықты бейнелейді.
Құс қанаты - еркіндік пен тазалықтың символы.

Әшекей бұйымдар қазақ мәдениетінде тек сәндік мақсатта ғана қолданылмаған. Олар адамның әлеуметтік мәртебесін, тұрмыс деңгейін, тіпті жас ерекшелігін де бейнелеген. Мысалы, қыз-келіншектер мен егде әйелдердің тағатын бұйымдары әртүрлі болған. Сонымен қатар, кейбір әшекейлер тұмар ретінде қолданылып, жамандықтан қорғау функциясын атқарған.

Қазақтың зергерлік өнері - нәзік шеберлік пен рухани тереңдіктің үйлесімі. Әшекей бұйымдар - қазақ әйелінің ажарын ашатын, әрі оның ішкі әлемін, өмірлік философиясын бейнелейтін өнер туындылары. Қазіргі заманда да ұлттық нақыштағы зергерлік бұйымдарға деген қызығушылық артып, олар қазақ мәдениетін әлемдік деңгейде танытуда.

2. 4. Қыштан жасалатын бұйымдар

Қыштан жасалатын бұйымдар - қазақ халқының күнделікті тұрмысында маңызды орын алған қолөнер түрі. Бұл өнердің ерекшелігі - табиғаттағы саз балшықты шебер пайдаланып, оны тұрмысқа қажетті әрі эстетикалық құндылыққа ие бұйымдарға айналдыруында. Қыш бұйымдары - халықтың еңбекқорлығын, табиғатпен үйлесімде өмір сүру қабілетін және шығармашылық дарынын көрсететін мәдени мұра.

Қыш бұйымдарының ерекшеліктері:

Тұрмыстық маңызы

Қазақ шеберлері қыштан құмыра, кеселер, табақтар және су тасуға арналған ыдыстар жасаған. Бұл бұйымдар ұзақ уақыт пайдалануға ыңғайлы, экологиялық таза және берік болған. Қыштан жасалған ыдыстар тағамды ұзақ уақытқа сақтауға мүмкіндік берген, бұл көшпелі халық үшін аса маңызды еді.

Шығармашылық шеберлігі

Қыш бұйымдарын жасау сазды дұрыс таңдап, оны қалыптастырудан басталады. Әрбір ыдыс арнайы қалыпқа келтіріліп, кейін жоғары температурада күйдіріліп, беріктікке ие болған. Кейбір бұйымдарға ою-өрнектер салынып, әшекейленген. Бұл өрнектер қазақ халқының дүниетанымын, эстетикалық талғамын және табиғатқа деген сүйіспеншілігін көрсетеді.

Безендіру және ою-өрнек

Қыш бұйымдар көбіне геометриялық және өсімдік өрнектерімен безендірілді. Бұл тек көркемдік мақсатта емес, сондай-ақ белгілі бір символдық мән-мағынамен жасалған. Мысалы, өрнектердің кейбірі молшылық, тоқшылық немесе үй ішінің амандығын білдірген.

Менің ойымша, қыш бұйымдары қазақ халқының тұрмыстық қажеттілігінен туындап, оның өнерге деген ерекше көзқарасымен ұштасқан. Бұл өнер түрі халқымыздың табиғатпен үйлесімді өмір сүре отырып, әсемдікті күнделікті заттарда да бейнелей білгенін көрсетеді. Қазіргі уақытта қыш бұйымдарын жаңғырту арқылы ұлттық мәдениетімізді жаңа деңгейде танытуға болады.

Қыштан жасалған бұйымдарды өндірудің ежелгі дәстүрі заманауи технологиялармен үйлескен кезде, оларды халықтық және әлемдік деңгейде танымал етудің тамаша мүмкіндігі бар деп ойлаймын. Бұл өнер түрін дамыту - қазақ мәдениетін сақтаудың және оны болашаққа жеткізудің маңызды қадамы.

2. 5. Кестелеу және тігін өнері

Кестелеу және тігін өнері - қазақ халқының тұрмысындағы ең нәзік әрі көркем қолөнер түрлерінің бірі. Бұл өнер халықтың эстетикалық талғамын, сұлулыққа деген сүйіспеншілігін және ұқыптылығын бейнелейді. Кесте тігу мен тігін өнері арқылы қазақ әйелдері тұрмысқа қажетті заттарды безендіріп қана қоймай, оларға терең мән-мағына сыйлаған. Себебі бұл тек қолөнер ғана емес, тәрбиенің бір түрі. Бұл өнер арқылы қыз балалардың шыдамдылығы, ұқыптылығы және әсемдікке деген талғамы қалыптасқан. Сонымен қатар кестенің әрбір ою-өрнегі ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан ұлттық мәдениеттің айнасы болып табылады.

Кестелеу өнері:

Кесте өнері қазақ тұрмысында киім-кешек, тұрмыстық бұйымдар, басқұрлар мен шымылдықтарды әшекейлеуде кеңінен қолданылған. Мысалы, қазақтың ұлттық киімдері, әсіресе, камзол, тақия, орамал, түрлі-түсті кестемен безендірілген. Сонымен қатар көрпеше, жастыққап, тұскиіз сияқты бұйымдарға да оюлы кесте салынған.

Кесте тігу қарапайым жіптерден бастап, алтын, күміс жіптерді қолдану арқылы жасалған. Әсіресе, гүлді, геометриялық немесе зооморфтық өрнектер кеңінен таралған. Бұл өрнектер әртүрлі тігіс техникасымен: біз кесте, айқас тігіс немесе жөрмеу арқылы орындалған.

Тігін өнері:

Тігін өнерінің ең танымал үлгілері - қазақтың ұлттық киімдері. Камзол, шапан, сәукеле, тақия сияқты киімдер сәндік және қорғаныштық қызмет атқарған. Киімдердің матасы, тігісінің үлгісі және өрнектелуі адамның әлеуметтік мәртебесін, жас ерекшелігін және тұрмыс деңгейін көрсеткен.

Тігін өнері арқылы тұрмыстық заттар, мысалы, жастық, көрпелер, шымылдықтар жасалып, олар әдемі кестемен толықтырылған. Бұл бұйымдар тек тұрмыстық қажеттілікті өтеп қоймай, үй ішінің сән-салтанатын арттырған.

Қазақ шеберлері тігін өнерінде жүн, жібек, мақта маталарды қолданған. Матаның сапасы мен сәнділігі бұйымның ерекшелігіне және мақсатқа сай таңдалған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.