Саяси дағдарыстарды шешу әдістері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік универстиеті
Жаратылыстану ғылымдары факультеті
Физика кафедрасы

БӨЖ
Тақырыбы: Саяси дағдарыстар: түрлері және оларды шешу әдістері

Тобы: ЖФЗ - 313
Орындаған: Серік Аружан
Қабылдаған: Анламасова Макпал

Түркістан 2024
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1. Саяси дағдарыстардың түсінігі және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1. Саяси дағдарыс ұғымы
1.2. Саяси дағдарыстардың негізгі түрлері
2. Саяси дағдарыстарды шешу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2.1. Диалог және келіссөздер
2.2. Саяси реформалар және инновациялар
2.3. Жанжалдарды реттеу тәжірибелері
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

Кіріспе
Қазіргі әлемде саяси дағдарыстар қоғамның және мемлекеттің тұрақтылығына қауіп төндіретін күрделі құбылыстардың бірі болып табылады. Саяси дағдарыстардың пайда болуы, оның сипаты мен салдары әлем елдерінде түрлі деңгейде көрініс табуда. Кейбір жағдайларда бұл дағдарыстар қоғамның әлеуметтік, экономикалық және саяси құрылымын түбегейлі өзгертуге әкелсе, басқа жағдайларда олар уақытша тұрақсыздықпен шектеледі. Бірақ барлық жағдайда саяси дағдарыстар мемлекет пен қоғамның дамуын тежейтін маңызды факторға айналады.
Саяси дағдарыс дегеніміз - билік жүйесінің тиімді жұмыс істеу мүмкіндігі төмендеген немесе толықтай тоқтаған жағдай. Бұл құбылыс билік институттарына деген сенімнің жоғалуынан, халық пен элита арасындағы шиеленістен, ресурстарды әділетсіз бөлуден, сыртқы немесе ішкі факторлардың әсерінен туындайды. Мұндай дағдарыстардың себебі тек саяси мәселелермен шектелмейді; олар экономикалық теңсіздік, әлеуметтік әділетсіздік, мәдени айырмашылықтар немесе геосаяси текетірестермен де байланысты болуы мүмкін.
Саяси дағдарыстарды түсіну және оларды шешу мәселесі қазіргі заманғы саяси ғылымның өзекті тақырыптарының бірі болып табылады. Әлемдік тарихта саяси дағдарыстардың шешу жолдары мен тәсілдері әртүрлі болғанын көреміз. Кейбір елдер дағдарысты бейбіт жолмен шешіп, демократиялық жүйені нығайтуға ұмтылса, басқалары керісінше, күш қолдану мен авторитаризмге жүгінген. Мұндай тәжірибе саяси дағдарыстардың қоғам үшін қаншалықты қауіпті екенін және оларды тиімді шешудің маңыздылығын көрсетеді.
Саяси дағдарыстардың түрлерін, олардың пайда болу себептерін, сондай-ақ шешу әдістерін зерттеу осы құбылыстың табиғатын терең түсінуге мүмкіндік береді.
Саяси дағдарыстардың өзектілігі тек мемлекеттердің ішкі мәселелерімен шектелмейді. Қазіргі жаһандану дәуірінде мұндай құбылыстар халықаралық деңгейде де айтарлықтай әсер етеді. Саяси тұрақсыздық аймақтық қауіпсіздікке, халықаралық саудаға және мемлекетаралық қарым-қатынасқа кері әсерін тигізуі мүмкін. Сондықтан саяси дағдарыстарды тиімді басқару тек бір елдің емес, бүкіл халықаралық қауымдастықтың міндеті болып табылады.

1. Саяси дағдарыстардың түсінігі және түрлері
1.1. Саяси дағдарыс ұғымы
Саяси дағдарыс - бұл қоғамның саяси институттары мен жүйелеріндегі ішкі қарама-қайшылықтардан туындайтын жағдай. Ол басқару құрылымдарының тиімділігін төмендетеді және қоғамдағы тұрақсыздықты күшейтеді. Саяси ғылымда бұл ұғым мемлекеттің тұрақтылығына, басқару сапасына және қоғамның саяси өміріне тікелей әсер ететін маңызды феномен ретінде қарастырылады. Саяси дағдарыс тек билік органдарының әлсіреуінен ғана емес, сондай-ақ қоғамдағы әлеуметтік және экономикалық шиеленістерден, сыртқы факторлардың ықпалынан және саяси элита арасындағы қақтығыстардан да туындауы мүмкін.
Саяси дағдарыс ұғымын түсіну үшін алдымен оның негізгі белгілерін анықтап алу қажет. Саяси дағдарыстың маңызды сипаттамаларының бірі - билік пен халық арасындағы қарым-қатынастың нашарлауы. Бұл қарым-қатынас сенімнің төмендеуімен, саяси жүйеге деген наразылықтың артуымен және басқару институттарының қоғам қажеттіліктеріне жауап бере алмауымен көрінеді. Дағдарыс жағдайында басқару құрылымдары қажетті шешімдерді қабылдауда немесе оларды жүзеге асыруда қиындықтарға тап болады.
Ғалымдар саяси дағдарыстың негізгі белгілерін бірнеше топқа бөліп қарастырады:
Саяси жүйенің тиімділігінің төмендеуі: билік органдарының шешімдер қабылдау және оларды жүзеге асыру қабілеті әлсірейді. Бұл қоғамдағы басқарушылық функциялардың тоқтауына әкелуі мүмкін.
Қоғамдық наразылықтың күшеюі: әлеуметтік топтар арасындағы теңсіздік, әділетсіздік немесе ресурстарды дұрыс бөлмеу жағдайында халықтың саяси институттарға деген сенімі төмендейді.
Қақтығыстардың көбеюі: саяси элита арасындағы тартыстар немесе қоғамның әртүрлі топтары арасындағы қарама-қайшылықтар күшейеді. Мұндай қақтығыстар жиі билік үшін күреске байланысты болады.
Сыртқы және ішкі факторлардың әсері: сыртқы қысым (санкциялар, экономикалық дағдарыстар, әскери шиеленістер) немесе ішкі қиындықтар (жемқорлық, экономикалық құлдырау) саяси дағдарыстың пайда болуына түрткі болады.
Саяси дағдарыс әртүрлі формаларда көрінуі мүмкін. Кейбір жағдайларда ол қысқа мерзімді тұрақсыздықты ғана білдірсе, басқа жағдайларда оның ұзаққа созылып, мемлекеттің толықтай күйреуіне алып келуі мүмкін. Қоғамның саяси жүйесі шеңберіндегі ішкі саяси дағдарыстар:
конституциялық дағдарыс (мемлекеттің негізгі заңының қызметін тоқтатуын білдіреді);
өкіметтік дағдарыс (өкімет беделінің жоғалуы);
ішкіпартиялық дағдарыс (саяси партияның жікке бөлінуі).
Сонымен бірге мемлекетаралық, аймақтык және халықаралық қақтығыстарға байланысты сыртқы дағдарыстар да болады.
Америкалық ғалым С. Хантингтонның пікірінше, саяси дағдарыс - бұл әлеуметтік өзгерістер мен саяси институттардың бейімделу деңгейі арасындағы үйлеспеушілік. Бұл анықтама дағдарыстың әлеуметтік және саяси факторлармен өзара байланысын көрсетеді.
Саяси дағдарыстың анықтамасын талдай отырып, оның күрделі және көпқырлы құбылыс екенін түсінеміз. Бұл феноменді түсіну үшін оның теориялық негіздерін қарастыру маңызды. Жан-Жак Руссо, Томас Гоббс және Макс Вебер секілді ойшылдар билік пен қоғам арасындағы қарым-қатынасты зерттей отырып, саяси тұрақсыздықтың негізгі себептерін анықтауға тырысты. Олардың теориялары қазіргі саяси дағдарыстарды түсінуге және оларды шешу жолдарын іздеуге негіз болады.
Сонымен қатар, саяси дағдарыс қоғамдағы өзгерістердің катализаторы ретінде де қарастырылуы мүмкін. Дағдарыс жағдайы қоғам мен мемлекеттің саяси жүйесінде түбегейлі өзгерістер жасау қажеттігін көрсетеді. Кейбір жағдайларда дағдарыс жаңа саяси бағыттардың қалыптасуына, демократиялық институттардың күшеюіне немесе реформалардың жүзеге асырылуына ықпал етеді. Бірақ, мұндай оң нәтижелерге жету үшін саяси дағдарысты дұрыс түсініп, оны басқарудың тиімді әдістерін қолдану қажет.
Осылайша, саяси дағдарыс ұғымы қоғам мен мемлекеттің дамуында маңызды рөл атқарады. Оның табиғатын, себептерін және салдарын түсіну қазіргі саяси ғылымның негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

1.2. Саяси дағдарыстардың негізгі түрлері
Ішкі саяси дағдарыстар
Қоғамның саяси жүйесі аясында орын алатын ішкі саяси дағдарыстар мемлекеттің тұрақтылығына кері әсерін тигізіп, билік органдарының тиімді жұмыс істеуіне кедергі келтіреді. Бұл дағдарыстардың әрқайсысы саяси жүйенің әртүрлі аспектілеріне қатысты және өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады.
1. Конституциялық дағдарыс
Конституциялық дағдарыс - мемлекеттің негізгі заңының (Конституцияның) жұмыс істеуі тоқтаған немесе тиімсіз болған жағдайды білдіреді. Мұндай дағдарыс конституцияның ескіріп, қоғам қажеттіліктеріне сәйкес келмеуі, конституциялық нормаларды сақтамау немесе олардың бұзылуы немес билік тармақтары арасындағы өкілеттіктерді бөлу мәселелеріндегі келіспеушіліктер секілді және басқа да себептерден туындауы мүмкін.
Конституциялық дағдарыс билік органдарының легитимділігіне күмән келтіреді, саяси тұрақсыздықты күшейтеді және заң үстемдігін бұзады. Мұндай дағдарыстардың салдары мемлекет құрылымын реформалауға, жаңа конституцияны қабылдауға немесе саяси жүйеде түбегейлі өзгерістерге алып келуі мүмкін. Мысалы, кейбір елдерде Конституциялық Соттың өкілеттіктері шектеліп, бұл билік құрылымдарының өзара қақтығысына себеп болады.
2. Өкіметтік дағдарыс
Өкіметтік дағдарыс - билік органдарының, әсіресе үкіметтің, беделінің төмендеуі және оның қоғам алдында тиімді қызмет атқара алмауы. Мұндай дағдарыс үкіметтің экономикалық, әлеуметтік немесе сыртқы саясаттағы сәтсіздіктері және қоғамның әртүрлі топтарының үкімет саясатына наразылығы, үкімет басшылары арасындағы қақтығыстар мен тұрақсыздық секілді жағдайларға байланысты туындайды.
Өкіметтік дағдарыс қоғамда сенімсіздік тудырып, саяси жүйенің тұрақсыздануына әкеледі. Мұндай жағдайларда үкіметтің отставкаға кетуі немесе саяси реформалар жүргізілуі мүмкін. Өкіметтік дағдарыстың ұзаққа созылуы елдегі саяси ахуалды нашарлатып, жаңа дағдарыстардың пайда болуына ықпал етеді.
3. Ішкіпартиялық дағдарыс
Ішкіпартиялық дағдарыс - саяси партия ішіндегі жікке бөліну, идеологиялық қарама-қайшылықтар немесе көшбасшылық үшін күрес жағдайлары. Бұл дағдарыс партия басшылығының бірізді саясат жүргізе алмауы және әртүрлі фракциялар арасындағы билікке талас, сонымен қатар партия мүшелерінің идеологиялық немесе стратегиялық көзқарастарының сәйкес келмеуі есебінен пайда болады.
Ішкіпартиялық дағдарыс партияның беделіне нұқсан келтіріп, оның қоғамдағы ықпалын төмендетеді. Мұндай дағдарыс партияның бөлінуіне, жаңа саяси қозғалыстардың пайда болуына немесе саяси аренадағы позициясының әлсіреуіне алып келеді. Ішкіпартиялық тұрақсыздық әсіресе көппартиялық жүйелерде жиі кездеседі және жалпы саяси тұрақтылыққа кері әсерін тигізеді.

Сыртқы саяси дағдарыстар
Сыртқы саяси дағдарыстар мемлекетаралық, аймақтық немесе халықаралық деңгейде туындап, елдің сыртқы саясатындағы тұрақтылыққа және халықаралық беделіне әсер етеді. Бұл дағдарыстардың негізгі түрлеріне төмендегілер жатады.
1. Мемлекетаралық дағдарыс
Мемлекетаралық дағдарыс - екі немесе одан да көп мемлекеттер арасында саяси, экономикалық немесе әскери мәселелерге байланысты туындайтын шиеленіс. Бұл дағдарыс шекаралық мәселелер немесе аумақтық таластар немесе экономикалық санкциялар немесе сауда шектеулері, сонымен қатар дипломатиялық қарым-қатынастың үзілуі немесе нашарлауы секілді себептерден пайда болады.
Мұндай дағдарыстар кейде әскери қақтығыстарға ұласып, аймақтық тұрақтылыққа кері әсер етуі мүмкін. Оларды шешу үшін халықаралық келіссөздер, дипломатиялық делдалдық және бейбітшілік орнату шаралары қолданылуы қажет.
2. Аймақтық дағдарыс
Аймақтық дағдарыс - белгілі бір географиялық аймақта орын алып, бірнеше елге немесе халыққа әсер ететін саяси, экономикалық немесе әскери шиеленіс. Мұндай дағдарыстардың мысалдарына аймақтық қарулы қақтығыстар, терроризм қаупі, табиғи ресурстарға байланысты таластар жатады.
Аймақтық дағдарыстар көбінесе аймақтағы мемлекеттердің саяси және экономикалық тұрақсыздығынан, ұлтаралық немесе діни қақтығыстардан және табиғи ресурстарды бөлу мәселелерінен туындайды.
Аймақтық дағдарыстарды шешуде халықаралық ұйымдар мен көрші мемлекеттердің рөлі маңызды.
3. Халықаралық дағдарыс
Халықаралық дағдарыс - әлемдік деңгейде мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастарға әсер ететін саяси шиеленістер немесе қақтығыстар. Бұл дағдарыстар ғаламдық қауіпсіздікке төнген қатерлер (ядролық қарудың таралуы, терроризм), климаттық өзгерістер және табиғи ресурстарға талас және халықаралық сауда мен экономикалық саясаттағы келіспеушіліктер секілді бірнеше себептерден туындайды.
Халықаралық дағдарыстардың салдары ғаламдық деңгейде сезіліп, ұзақ мерзімді саяси тұрақсыздыққа әкелуі мүмкін. Бұл мәселелерді шешу үшін БҰҰ, ЕО секілді халықаралық ұйымдар маңызды рөл атқарады.
Ішкі және сыртқы саяси дағдарыстар мемлекеттің тұрақтылығына әртүрлі деңгейде әсер етеді. Ішкі саяси дағдарыстар саяси жүйенің өзіндегі кемшіліктерден туындаса, сыртқы дағдарыстар халықаралық аренадағы шиеленістердің салдары болып табылады. Әрбір дағдарыс түрін дер кезінде анықтап, тиімді шешу жолдарын қолдану мемлекет пен қоғамның тұрақтылығын сақтау үшін маңызды. Әрбір дағдарыс түрінің себептері мен салдары әртүрлі болғанымен, олардың ортақ сипаты - саяси тұрақтылыққа қатер төндіру.

2. Саяси дағдарыстарды шешу әдістері
2.1. Диалог және келіссөздер
Саяси дағдарыстарды шешудің негізгі әдістерінің бірі - диалог. Қоғамдағы түрлі мүдделі топтар арасындағы ашық пікірталас қақтығыстарды азайтып, ортақ шешім табуға көмектеседі. Диалог пен келіссөздер негізінде саяси дағдарыстарды шешу қоғамдағы шиеленістерді азайтуға, елдің тұрақтылығын сақтауға және демократиялық институттардың дамуына ықпал етеді.
Диалог және келіссөздердің ерекшеліктері
Барлық мүдделі тараптардың қатысуын қамтамасыз етеді;
Келіспеушіліктерді ашық түрде талқылауға мүмкіндік береді;
Ортақ мақсатқа жету үшін компромисс іздейді;
Қақтығыстардың қарулы немесе зорлық-зомбылық түрінде өршуін болдырмайды.
Мысалы, Оңтүстік Африка Республикасында апартеид жүйесін жою процесі диалог және келіссөздер арқылы жүзеге асырылды. Бұл әдіс саяси жүйені реформалау барысында тараптардың келісімге келуіне мүмкіндік берді.
Оңтүстік Африкадағы апартеидті жою (1990 - 1994 жж.)
Оңтүстік Африкада апартеид жүйесінің аяқталуы диалог пен келіссөздердің күшін көрсететін тамаша мысал. Бұл жүйе елдегі ақ және қара нәсілділер арасындағы теңсіздікті заңдастырып келген. Бірақ 1990 жылдары басталған келіссөздер арқасында бұл мәселе бейбіт түрде шешілді.
Нельсон Мандела ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.