Мейірбике ісі мамандығы
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ АҚ
ӘОЖ 614.253.52:614.88 Қолжазба құқығында
БАЙДАЛИЕВА МЕЙРАМКҮЛ ҒАЛЫМЖАНҚЫЗЫ
Мейіргер ісі бакалаврларын дайындауда енгізілген озық клиникалық тәжірибелердің нәтижелерін бағалау
6М110300 Мейіргер ісі мамандығы бойынша медицина ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін ізденуге арналған диссертация жұмысы
Ғылыми жетекші:
м.ғ.к., доцент А.А.Сейдахметова
Шымкент, 2018
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер
3
Анықтамалар
4
Белгілер мен қысқартулар
6
Кіріспе
7
1
Теориялық бөлім
11
1.1
Мейіргерлік іс және оның дамуы
11
1.2
Болон процесінің маңыздылығы
16
1.3
Құзырет және құзыреттілік
22
1.4
Болон процесі аясындағы құзыреттерге негізделген білім беру бағдарламалары
25
1.5
Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларының негізгі құзыреттеріне қойылатын талаптар
28
1.6
Қорытынды нәтижеге бағытталған білім беру бағдарламаларын әзірлеу
31
2
Аналитикалық бөлім
34
2.1
Зерттеу материалдары мен зерттеу әдістері
34
2.2
Клиникалық бағыттағы пәндер енгізілгенге дейін оқуды бітірген студенттерде қалыптасқан құзыреттіліктер деңгейін бағалау
35
2.3
Әзірленген білім беру бағдарламалары
36
2.4
Құзыреттердің негізгі бағыттары. Құзыреттер матрицасын әзірлеу және аяқтау
38
2.5
Мәліметтерді статистикалық өңдеу әдістері
50
2.6
Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларын оқытудың соңғы нәтижелерін және құзыреттіліктерін зерттеу нәтижесі
50
2.7
2012ж. ҚР МЖМБС бойынша 2016 - 2017 оқу жылындағы студенттердің құзыреттерін бағалау матрицасы
51
3
Ұсыныс бөлімі
63
3.1
Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларының құзыреттіліктерін қалыптастыруға ұсыныс
63
Қорытынды
66
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
67
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Берілген магистрлік диссертацияда келесі негізгі нормативтік құжаттық сілтемелер қолданылды:
1. ҚР денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016 - 2020 жылдарға арналған Денсаулық мемлекеттік бағдарламасы.
2. Қазақстан - 2050 Стратегиясы.
3. ҚР мейірбикелік істі 2020 жылға дейін дамытудың кешенді жоспары.
4. ҚР МЖМБС 5.03.001-2004 Жоғарғы кəсіптік білім. Бакалавриат. 5В110100 Мейірбике ісі мамандығы.
АНЫҚТАМАЛАР
Осы магистрлік диссертацияда келесі терминдер мен анықтамалар қолданылды:
Біліктілік - алынған кәсіп пен мамандық бойынша қызметтің белгілі бір түрін құзыретті орындау дайындығының деңгейі.
Білім беру бағдарламасының еңбек сыйымдылығы - кредит немесе байланыс сағатымен көрсетілген білім беру бағдарламаларын (оқу пәндерін, емтиханды, практикаларды, қорытынды мемлекеттік аттестацияға дайындық пен өткізуді, оқу семестрін, оқу жылын, модульді) жүзеге асыруға жұмсалған қаражат.
Докторантура PhD - бұрынғы ғылыми - зерттеу кадрларын даярлау жүйесінің орнын басатын бағдарлама.
Жоғары базалық білімжоғары арнайы білім: бакалавриат - бакалавр дәрежесін беретін жоғары білім беру бағдарламасы.
Жоғары ғылыми - педагогикалық білім: магистратура - магистр академиялық дәрежесін беретін жоғары ғылыми - педагогикалық бағдарлама.
Кредит - білім алушыныңоқытушының оқу жұмысы көлемін өлшейтін сәйкестендірілген бірлігі.
Құзыреттілік тәсілі (Competence - Based Approach) - бұл құзыреттілікке негізделген, оқыту нәтижелерін жобалау тәсілдемесі.
Құзыреттілік (Competence) - білім бағдарламалары бойынша оқу нәтижелерін сипаттайтын (біліміне және оны қолдануға, машықтарына, дағдыларына, мүмкіндіктеріне, құндылықтарына және тұлғалық сапаларына қатысты), яғни, жоғары оқу орнының бітірушісіне меңгеруі және көрсете алуы міндетті тиімді кәсіби қызметі, әлеуметтік белсенділігі және тұлғалық дамуы үшін оған қажетті мінездемелердің динамикалық комбинациясы.
Модуль - білім алушылардың білімі, білігі, дағдысы және құзыреттілігі бағалау критерийлеріне сәйкес келетін нақты тұжырымдалған, дербес, білім беру нәтижелері тұрғысынан аяқталған білім беру бағдарламаларының құрылымдық элементі.
Модульдік білім беру бағдарламасы - білім алушылардың қандай да бір академиялық дәреже жәненемесе біліктілік алуы үшін қажетті негізгі құзыреттіліктерді меңгеруге бағытталған оқу модульдерінің жиынтығын қамтитын оқыту бағдарламасы.
Модульдік оқыту - нақты кәсіби құзыреттілікті қалыптастыруға бағытталған жеке өзара байланысты блоктар түрінде материалдарды құрылымдық зерттеуді көздейтін оқыту жүйесі.
Мониторинг - белгілі бір саладағы маңызды мәселелер бойынша жүйелі және үздіксіз ақпарат жинақтау әрекеті, белгілі бір жүйе, оның элементтері жайлы сараптама жасауға мүмкіндік беретін мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау және тарату жүйесі, нақтылау және түзету енгізу үшін жүзеге асырылатын процесс жағдайы, дамуы туралы ғылыми негізде үздіксіз қадағалау жүйесі.
Негізгі құзыреттіліктер - күнделікті, кәсіби немесе әлеуметтік өмірлік жағдайларда қолданылатын, өмірдегі әралуан проблемаларды шешуге мүмкіндік беретін білім, шеберлік, дағды, қабілет жиынтығы.
Оқу модулі - білім алушылардың құзыреттіліктері тұтас немесе жартылай қалыптасатын олардың нақты оқыту нәтижелерін меңгеруіне бағытталған білім беру бағдарламасының құрылымдық элементі.
Студент (Student) - бакалавриат, магистратура жәненемесе докторантура білім бағдарламасы бойынша жоғары оқу орнында білім алушы.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
АДДК - Алғашқы дәрігерге дейінгі көмек
АҚ - акционерлік қоғам
ECTS - (European Credit Transfer System) Кредиттерді жинақтау және аударудың Еуропалық жүйесі
ДД - Дублиндік дескрипторлар
ЖОО - Жоғары оқу орны
АКТ - ақпараттық - коммуникациялық технологиялар
ҚР - Қазақстан Республикасы
МІ - Мейіргер ісі
МЖМБС - мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ОҚМА - Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы
ТжКББ - Техникалық және кәсіптік білім беру
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың стартегиялық мақсаты - экономиканың инновациялы дамуының талаптарына, қоғамның және әрбір азаматтың заманауи қажеттіліктеріне сай сапалы білімнің қолжетімділігін арттыру. Сондықтан білім беру саласының сапасын арттыру бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр [1].
Бүгінгі күні инновация - білім берудің мақсатына, мазмұнына, оқу - тәрбие түрлері мен әдістеріне, оқытушы мен студенттің бірлескен іс - әрекетін ұйымдастыруға жаңалықтар енгізіп, кәсіби педогогикалық ойлау стилін өзгертуде. Инновациялық білім беру технологиялары студенттердің шығармашылық ойлау жүйесін қалыптастыруға, олардың оқу, тәжірибелік немесе шығармашылық тапсымаларды орындау қабілеттерін, сондай - ақ болашақ мамандардың кәсіптік құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған [2].
Қазіргі таңда шығармашыл ойлай алатын, әлеуметтік және кәсіби белсенділікке, жаңа заманғы еңбек нарығында бәсекелестікке және ұтқырлыққа ие мамандарға сұраныс өте жоғары. Жоғарғы оқу орындарында білім алушы мейірбикелердің кәсіптік құзыреттіліктерін қалыптастыру мәселесі қазіргі уақытта ғылыми пайымдаудың негізі болып табылады [3].
Мейірбике ісін дамыту үрдісі мен мейірбике кәсібі денсаулық сақтаудың заманауи жүйесінде олардың рөлін барынша күшейтеді. Басында мейірбике орта медициналық қызметкерге жатқызылған, дәрігердің көмекшісі саналып, дәрігердің тағайындауы бойынша мейірбикелік күтімін жасады, ал қазіргі уақытта ғылыми тәсілдер мен дәлелді тәжірибеге негізделген мейірбике ісінің заманауи теориялары мейірбикені мейірбике шешімдерін дәрігерге тәуелсіз қабылдайтын, дәлелді мейірбике күтімін, оны мейірбике құжаттамасында көрсетіп, жоспарлайтын және жүзеге асыратын, дәрігердің тең әріптесі ретіндегі мейірбике. Дәрігерлердің көмекшісі ретінде мейірбикенің дәстүрлі рөлі біртіндеп өзгеріп келеді және денсаулық сақтауды реформалау саясатында қажеттілердің бірі болып табылады [4].
Денсаулық сақтау жүйесіндегі реформалау үдерісі мен науқастарға көрсетілетін медициналық көмектің жаңа түрлерін енгізу мейірбикеге жоғары біліктілікті, терең білім мен икемділікті, белгілі коммуникативтік дағдыларды, сонымен қатар қажетті кезде ұйымдастырушы және жауапты орындаушы ретінде, техникалық тұрғыда күрделі медициналық аппараттармен жеңіл жұмыс жасай білуді, жоғары мәдени дәрежедегі және әрдайым шығармашылық ізденісте болуды талап етеді. Мейірбике ісі маңызды кадрлық ресурстармен және халықты нақты потенциалды мүмкіндіктер мен қолжетерлік медициналық көмекпен қамтамасыз ететінін ескерсек, оның жұмысын жақсарту мақсатында мейірбикенің қызметін оңтайландыру жолдарын қарастыру қажеттігін қазіргі негізгі мәселе ретінде көтеру керек [5].
Қазақстанның Болон процесіне енуі білімді, кәсіптік стандарттарды, біліктілік пен лауазымдық ұстанымдарды Еуропалық директиваларға, оның ішінде мейірбике ісі бойынша да, сәйкестікке келтіру қажеттілігін ұсынады. Мейірбике көмегі денсаулық сақтау жүйесінде бүгіндері кәсіптік қызметтің жеке саласы болып табылуда [6]. Ғылыми зерттеулердің сараптамасы жоғарғы білімді мейірбикелердің кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастыру мейірбике ісінің дамуында маңызды рөл атқаратынын дәлелдеп отыр [7].
Жұмыстың мақсаты. ОҚМА - да Мейіргер ісі бакалаврларын дайындауда енгізілген озық клиникалық тәжірибелерді және олардың нәтижелерін нақты бағалау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Мейіргер ісі мамандығын 2014 - 2016жж. бітірген бакалаврларда оқытудың нәтижелерін және құзыреттіліктерін анықтау.
2. Мейіргер ісі мамандығын 2017 жылы бітірген бакалаврлардың құзыреттіліктері мен оқытудың соңғы нәтижелерін зерттеу.
3. Мейіргер ісі мамандығын 2014 - 2016жж. аралығында және 2017 жылы бітірген бакалаврларда оқытудың нәтижелерін және құзыреттіліктерін салыстыру.
Зерттеудің материалдары мен әдістері. Зерттеу объектісі - Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы АҚ Жедел медициналық көмек және мейіргер ісі кафедрасы. Зерттеуге Жедел медициналық көмек және мейіргер ісі кафедрасының 7 оқытушысы және Мейіргер ісі мамандын 2014 - 2016жж. аралығында оқыған және 2017 жылы оқуды бітірген 110 студент қатысты. Зерттеу барысында оқытушылар мен студенттер арасында мониторинг және бағалау жұмыстары жүргізілді. 5В110100 Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларының білім беру бағдарламасы бойынша оқитын студенттердің оқу - тәжірибелік қабілеттерін, негізгі және кәсіби құзыреттіліктерін анықтау мақсатында 2009 - 2012жж. ҚР МЖМБС бойынша құзыреттер матрицасы қолданылды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы.
Білім беру бағдарламаларын әзірлеу кезінде Еуропалық біліктілік жүйесінің 6 деңгейіне сәйкес келетін құзыреттерді анықтау, олардың мақсаттары, міндеттері, құрылымы мен оқыту стратегиясы, бағалау стратегиясы және Мейіргер ісі мамандығын оқыту бойынша бағдарламаны жетілдіру әдістерін анықтау жүргізілді.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1. Мейіргер ісі мамандығы бойынша бакалаврлардың білім беру бағдарламалары бойынша студенттердің негізгі құзыреттері әзірленді.
2. Мейіргер ісі мамандығы бойынша құзыреттер матрицасы жасалды.
3. Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларының білім беру бағдарламасы бойынша оқитын студенттердің негізгі құзыреттіліктерін қалыптастыру мақсатында 20 негізгі құзыреттер ұсынылды.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы.
5В110100 Мейіргер ісі мамандығы бойынша 2016 - 2017 оқу жылының білім беру бағдарламасына енгізілген клиникалық бағыттағы пәндер бойынша нәтижелерді зерттеуде мониторинг және бағалау жұмыстары жүргізілді.
Жұмыстың нәтижелерін жүзеге асыру. Магистрлік диссертация материалдары Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы АҚ, Жедел медициналық көмек және мейіргер ісі кафедрасында студенттерді оқытуда клиникалық бағытты одан әрі дамыту және тереңдетуге септігін тигізді.
Нәтижелерді апробациялау:
1. Баяндама: Мейіргер ісі бакалаврларын дайындауда енгізілген озық клиникалық тәжірибелердің нәтижелерін бағалау, Биология, медицина және фармацияның даму болашағы атты жас ғалымдар мен студенттердің IV халықаралық ғылыми конференциясы. Шымкент, 2016.
2. Баяндама: ОҚМФА - да болашақ жоғары білімді мейірбикелердің құзыреттіліктерінің даму деңгейін бағалау, Заманауи фармация мен медицинадағы инновациялық жетістіктер атты Халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференциясы. Шымкент, 2017.
3. Баяндама: MODEHED халықаралық бағдарламасы аясында симуляциялық оқытуды қолдану, MODEHED - ЖОО - денсаулық сақтау бойынша оқу курстарын модернизациялау атты халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференциясы. Шымкент, 2017.
4. Баяндама: ОҚМФА - дағы жоғары білімді мейірбикелерге білім берудегі құзыреттілік тәсілдерінің маңызы, Биология, медицина және фармацияның даму болашағы атты жас ғалымдар мен студенттердің V халықаралық ғылыми конференциясы. Шымкент, 2017.
Жұмыс нәтижелерінің нақтылығы. Мейіргер ісі мамандығы студенттері клиникалық бағыттағы пәндерді өткенге дейін құзырет және құзыреттілік терминдерін білген жоқ және құзыреттілік деңгейі төмен нәтиже көрсеткен еді. Енгізілген клиникалық бағыттағы элективті пәндерді өткеннен кейін студенттерде құзырет және құзыреттілік терминдері туралы түсінік қалыптасып, теориялық білімдерін тәжірибе жүзінде іске асыруға мүмкіндіктері артты.
Диссертация тақырыбы бойынша жарияланымдар:
1. Мақала: Мейіргер ісі бакалаврларын дайындауда енгізілген озық клиникалық тәжірибелердің нәтижелерін бағалау, Биология, медицина және фармацияның даму болашағы атты жас ғалымдар мен студенттердің IV халықаралық ғылыми конференциясы. Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясының Хабаршысы (Вестник) республикалық ғылыми журналы №4(77)-2016ж. ТОМ II, 14 - 15б.
2. Тезис: Комплаенс больных с артериальной гипертензией города Шымкента как один из путей достижения эффективного лечения, Ғылым әлемі және жастар: дамудың бағыты мен жаңа мүмкіндіктері Жас ғалымдардың халықаралық конференцияның материалдары 12 сәуір 2017 жыл, 97б.
3. Мақала: ОҚМФА - дағы жоғары білімді мейірбикелерге білім берудегі құзыреттілік тәсілдерінің маңызы, Биология, медицина және фармацияның даму болашағы атты жас ғалымдар мен студенттердің V халықаралық ғылыми конференциясы. Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясының Хабаршысы (Вестник) республикалық ғылыми журналының № 4 (81), 2017. Том III, 28 - 29б.
4. Мақала: Оценка компетентности бакалавров специальности Сестринское дело в ЮКГФА, Современное состояние, проблемы и перспективы медицинского образования международная учебно-научно-практическая конференция. Бухара 12 апреля 2018, с.33.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс 70 бет, кіріспе, теориялық бөлім, аналитикалық бөлім, ұсыныс бөлімі, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімдерінен тұрады. Жұмыста 3 кесте, 4 сурет көрсетілген. Қолданылған әдебиет 86 тізімнен тұрады.
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Мейіргерлік іс және оның дамуы
Мейірбике ісінің тарихын зерттеу әр түрлі кезеңдерден тұрады. Бірінші кезең 1859 жылғы ағылшын мейірбикесі Флоренс Найтингейл жасаған зерттеулер. Бұл зерттеулерде адамның денсаулығына қоршаған ортаның әсерлері келтірілген. Ф. Найтингейл адам табиғатын жан - жақты зерттеу арқылы (ауру адамды күту тәжірибесіне сүйене отырып) методикалық әдістерді жетілдірді.
үй жұмысындағы әйелдердің балаларына және сырқаттанған жанұя мүшелеріне қарау;
осы жұмыстарды теориялық және ғылыми принциптерге байланыстырып, кәсіби деңгейге шығару.
Жоғарыда көрсетілген жағдайларға байланысты Ф. Найтингейл таза ауаға, тыныштыққа және дұрыс тамақтануға үлкен мән беріп, мейірбикелік іске сипаттама берді [8].
Ф. Найтингейл бүкіл әлемдегі мейірбике кәсібінің негізін қалаушы болып саналады. XIX ғасырдың өзінде ол былай деді: Мейірбике ісі - бұл өнер. Мейірбике үш деңгейлі біліктілікке ие болуы керек: ғылыми - ауруды түсіну үшін, мейірімді - науқасты түсіну үшін, техникалық - науқастарға күтім жасау үшін [9].
Мейірбикенің алдына қойған мақсаты Ф. Найтингейлдің ойы бойынша, науқастарға табиғаттың өз емдік қасиетін көрсете алатындай жағдай жасау керек. Ф. Найтингейл мейірбикелік істі екі бағытта қарастырды:
# Науқастарды күту, науқасқа өз ауруын жеңу үшін көмек көрсету.
# Дені сау адамдарға күтім жасау, ол дегеніміз адамдардың жалпы жағдайын қолдау.
Ф. Найтингейлдің айтуы бойынша мейірбикелік іс кәсіби тұрғыда дәрігерлерден айырмашылығы бар және арнайы дайындықтан өтуді қажет ететін үрдіс. Тарихта бірінші рет Ф. Найтингейл мейірбикелік істің өзекті мәселелерін шешу үшін ғылыми әдістерді қолданды. Европада және Америкада құрылған мейірбикелік істің бірінші модельдері жеке және жоғары санатты болып есептеледі. Бұл ұйымдарда мейірбикелік оқытуды мейірбикелердің өздері жүргізді.
Мейірбикенің кәсіби деңгейі - науқастың жеке өмірін сыйлау және олар туралы құпияны сақтауын көрсетеді. Осы жағдайларға байланысты мейірбикелік қызметтің сапасын жетілдіру жолға қойыла бастады [10].
Қазіргі кезде мейірбике ісі денсаулық сақтау жүйесінде функционалды міндеттерді жүзеге асыратын жеке бөлігі ретінде қарастырылады. Мысалы, медициналық көмек көрсету сапасының жүйесі жақсы дамыған елдерде созылмалы аурулары бар науқастарды динамикалық бақылауда ұстау мейірбикелік көмек арқылы жүзеге асырылады.
Көптеген Европалық елдерде мейірбикелер денсаулық сақтау жүйесінің негізгі звеносы ретінде қарастырылады. Онымен қоса, мейірбикелер науқастарға жоғары дәрежелі медициналық көмек көрсетеді, мысалы, қант диабеті, бронх демікпесі, жүрек жетіспеушіліктері бар науқастарды бақылаумен қамтамасыз етеді.
Швед медициналық орталығында науқасты бірінші мейірбике қарайды, содан соң дәрігерге жіберуін қамтамасыз етеді. Финляндияда науқастардың 80% - ы мейірбикелік қараудан өтеді, қалған 20% - ы дәрігер бақылауына жүгінеді. Скандинавия елінде де денсаулық сақтауды бақылау мейірбикенің қолында болып табылады. Ал Нидерландияда дәрігердің жұмыс уақыты аяқталғанда науқастарға белгілі бір критерий негізінде мейірбикелер көмек көрсетеді. Өз жұмысында мейірбикелер клиникалық протоколдармен жұмыс жасайды, қажет болған жағдайда өзгерістер енгізіп отырады.
АҚШ және Германия елдерінде науқастың жағдайына байланысты құрылымдық бағдарламасы негізінде жүзеге асады. Мейірбикелер көп жағдайларда науқастарды тексеруден өткізіп, қажет болған кезде ғана дәрігерге жібереді, онымен қоса, ереже бойынша жалпы тәжірибелік дәрігер науқастың үйіне бармайды, оның орнын мейірбике басады.
Медициналық көмек дамыған елдерде мейірбике жұмысының негізі 75% құрайды, ал 25% дәрігерлер жұмысын құрап отыр [11].
Қазақстандағы мейірбике ісі ғылыми негізде жеке дисциплина ретінде емес, дәстүрлерге негізделген медицинаның қосалқы бөлігі ретінде дамып келеді [12]. Кадрлық дисбаланс өзара байланысты теріс процестермен бірге жүреді: денсаулық сақтау саласында білікті мейірбике қызметкерлері жүргізетін медициналық қызметтердің үлесін арттыру; негізгі қызметі дәрігерлердің медициналық тағайындауларын жүзеге асырумен шектелетін мейірбике қызметкерлерінің рөлін төмендету [13,14,15,16].
Қазақстанда мейірбике ісін дамытудың өзектілігі: медициналық - демографиялық процестердің өзгеруі, оның ішінде: аурушаңдық деңгейі мен құрылымы, денсаулық сақтау саласындағы кадрлық құрылымның теңсіздігі; медициналық көмектің тиімділігі мен сапасын арттыру қажеттілігі; медициналық - әлеуметтік көмектің неғұрлым үнемді және тиімді түрлерін қолдану; медициналық қызмет көрсетудің дәстүрлі және жаңа түрлеріне халық сұранысының артуы [17,18,19].
ҚР президентінің Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан - 2050 Стратегиясы мемлекеттің жаңа саяси бағытын береді, онда негізгі басымдықтардың бірі сапалы және қолжетімді медициналық қызметтермен қамтамасыз ету болып табылады. Нарықтық экономикадағы медициналық қызметтерді көрсету жүйесін жетілдіру мейірбикелік қызметке қойылатын талаптардың артуына әкеледі [20].
Қазақстанда арнайы педагогикалық дайындықтан өткен жоғары білімді мейірбике ісінің мамандары жоқтың қасы. Сондықтан мейірбикелерді оқытуға дәрігерлік білімі бар медицина қызметкерлері шақыртылады, ал бүкіл әлемде мейірбикелерді арнайы кәсіби - педагогикалық дайындықтан өткен жоғары білімді мейірбикелер дайындайды.
Мейірбике ісі барлық жастағы адамдарға, отбасыларға, науқастарға немесе сау адамдарға және барлық жағдайларда (дербес мейірбикелердің халықаралық кеңесі, 2009) дербес және бірлескен медициналық көмек көрсетуді қамтиды.
Қазақстанда жоғары білімді мейірбикелерді оқытуды алғаш рет жоғары білімді мейірбикелерді дайындау Ұлттық стандарттарына сәйкес, 1999 жылы Эмили медициналық орталығы іске қосты.
Еңбек нарығындағы мейірбикелерге деген сұраныс дүние жүзінде үнемі жоғары деңгейде қалып отыр. Мәселе, сапалы және қол жетімді медициналық қызметтерді ұсыну үшін қанша мейірбике болуы керектігінде емес, мәселе олардың қандай болуы керектігінде. Осындай күрделі міндеттерді шешу үшін денсаулық сақтау саласы және мейірбикелерді дайындайтын білім беру мекемелері бірге күш біріктірулері қажет. Бүгінде денсаулық сақтау саласы жалпы еңбек нарығында әлеуметтік және кәсіби белсенділікке ие, ұтқырлық пен бәсекеге қабілеттілігі бар шығармашыл ойлай алатын мейірбикелерге мұқтаж.
Қазіргі уақытта ғылыми көзқарас пен дәлелді практикаға негізделген мейірбике ісінің заманауи теориялары мейірбикені мейірбике шешімдерін дәрігерге тәуелсіз қабылдайтын, дәлелді мейірбике күтімін, оны мейірбике құжаттамасында көрсетіп, жоспарлайтын және жүзеге асыратын дәрігердің тең әріптесі ретіндегі мейірбике [21,22,23].
Дәрігерлердің көмекшісі ретінде мейірбикенің дәстүрлі рөлі біртіндеп өзгеріп келеді және денсаулық сақтауды реформалау саясатында қажеттілердің бірі болып табылады [24].
Денсаулық сақтау жүйесіндегі реформалау үдерісі мен науқастарға көрсетілетін медициналық көмектің жаңа түрлерін енгізу мейірбикелік қызметкерге жоғары біліктілікті, терең білім мен икемділікті, белгілі коммуникативтік дағдыларды, сонымен қатар қажетті кезде ұйымдастырушы және жауапты орындаушы ретінде, техникалық тұрғыда күрделі медициналық аппараттармен жеңіл жұмыс жасай білуді, жоғары мәдени дәрежеде және әрдайым шығармашылық ізденісте болуды талап етеді [25].
Қазақстанның Болон процесіне енуі білімді, кәсіптік стандарттарды, біліктілік пен лауазымдық ұстанымдарды Еуропалық директиваларға, оның ішінде мейірбике ісі бойынша да сәйкестікке келтіру қажеттілігін ұсынады. Мейірбике көмегі денсаулық сақтау жүйесінде бүгіндері кәсіптік қызметтің жеке саласы болып табылуда [26,27].
Қазақстан үшін мейірбике ісі жүйесінің дамуы барлық деңгейдегі білім беруді, халықаралық стандарттар деңгейінде білім сапасын бақылауды, жоғары оқу орнының тәжірибесіне мейірбике ісі мамандарын білім деңгейіне сәйкес, әртүрлі қызмет салаларын енгізуді білдіреді. Кəсіби білім беруде уақыт пен қоғамның саналы түрде қажетті жəне негізделген құзыреттілік тәсілін жүзеге асыру, іргелі теориялық - əдістемелік дайындық пен іс жүзінде орындауды талап етеді [28,29,30,31]. Оқытудың нәтижелері жүйе сипатына байланысты білім беру бағдарламаларының мақсаттарын еңбек нарығының талаптарымен біріктіретін механизмді білдіреді [32].
Мейірбике ісінің Қазақстанда дамуының маңызы көптеген факторлармен анықталады, соның ішінде маңыздылары, медициналық көмектің сапасын арттыру қажеттілігі және денсаулық сақтауға бөлінетін мүмкіншіліктерді нәтижелі пайдалану:
1. медициналық қызметке халық сұранысын арттыру;
2. медициналық - демографиялық өзгерістер;
3. аурушаңдық деңгейі мен құрамын өзгерту;
4. мамандандырылған менициналық көмектің үнемді және нәтижелі түрлерін қолдану және олардың пайда болуы;
5. денсаулық сақтаудың кадрлық құрылымының дисбалансы [33].
ҚР мейірбике ісін дамытуда орта және жоғары білімді медициналық кадрларды қайта даярлаудан өткізу арқылы көп жүйелі құрылымды жүзеге асыра бастады. Мейірбике ісіне жаңа өзгертілімдердің енгізілуі ғылыми тұрғыдан қарастырғанда мейірбикелердің әлеуметтік, экономикалық, материалдық жағдайын көтеруге өз үлесін қосады.
Мейірбикелік істің дамуы үшін:
oo мейірбикелердің білімін жоғарылату;
oo мейірбикелік жаңа технологияларды енгізу;
oo мейірбике ісі бойынша реформаның енгізілуі;
oo мейірбикелік статусты көтеру;
oo мейірбике ісі бойынша кәсіби имиджді көтеру;
oo әлеуметтік - экономикалық жағдайды жақсарту;
oo алғашқы көмек көрсетудің халықаралық стандарттық жүйеде болуы;
oo материалдық жағдайды жақсарту қажет [34].
Осы мақсатты номенклатура бойынша мейірбикеге орта медициналық қызметкер ретінде қарамай, оның орнына мейірбикені маман ретінде қарастыру және олардың білім дәрежелеріне байланысты маман иесі атануы реформалауда жүзеге асырылады. Қазірге кезде медицина саласында мейірбике маман ретінде қалыптасқан және өздеріне тән функциялық міндеттерін атқара отырып, әлеуметтік дәрежесінде қалыптасады. Мейірбикенің осы әлеуметтік статусының маңыздылығы тікелей портретті қалыптастыруға алып келеді.
Денсаулық сақтау саласында мейірбикелердің рөлі мен құзыреттерін қалыптастырудағы кедергілер:
Әлемде мейірбике ісінің заманауи дамуы деңгейінің жоғарылағаны сонша, мейірбикелер, әсіресе, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімдерді алған, қазір Қазақстанда дәрігерлер тарапынан жүзеге асырылатын қызметтердің бір бөлігін өздеріне алуда. Емдеу үрдісінде мейірбикелердің рөлін бағаламау, күрделі кәсіби дайындықты қажет етпейтін техникалық жұмыстарды орындау мейірбике ісі деңгейін айтарлықтай төмендетеді. Бұл мейірбикелік, сонымен бірге дәрігерлік мамандықтарының да әлеуетін толық пайдалануға мүмкіндік бермейді.
Медициналық ұйымдардың ұйымдық құрылымында мейірбике - мейірбике ісі тұжырымдамасын білмейтін дәрігерге бағынады (бас мейірбике бас дәрігерге, аға мейірбикелер дәрігерлерге - бөлім меңгерушілеріне).
Медициналық қызметкерлердің атқаратын жұмыстары номенклатурасында жоғары медициналық білімі бар клиникалық мейірбикелердің қызметтік лауазымдарының құрылымдары қарастырылмаған: олар мейірбике ісі бойынша клиникалық шешімдерді өз бетімен қабылдауға және құжаттарды толтыру өкілеттігі мен жауапкершілігіне ие емес; халықаралық тәжірибеде қабылданғандай, жоғары білімі бар мейірбикелердің тіркелімі де жоқ.
Мейірбике ісі мамандарын оқытушыларының көбі мейірбикелер емес, дәрігерлер. Барлық медицина колледждеріндегі және жоғары оқу орындарындағы мұғалімдердің тек 4% - ы мейірбике ісі бойынша дипломға ие, ал халықаралық тәжірибеде бакалавр деңгейі бар мейірбикелер ғана мейірбике ісінің мұғалімдері бола алады.
Клиникалық базаларды тәлімгер (жетекші) басшылығымен жүргізілетін клиникалық тәжірибе үлесі 10% - дан аспайды, ал халықаралық талаптарға сәйкес клиникалық тәжірибе бүкіл білім беру бағдарламасының кемінде 50% - ын құрауы керек.
Мейірбике ісі ғылымның дамуы төмен деңгейде. Мейірбике ісі бойынша зерттеулер жүргізетін ғылыми - техникалық бағдарламалар жоқ, 1996 жылдан бастап 2012 жылға дейінгі кезеңде мейірбике ісі бойынша Қазақстандық Scopus деректер базасының журналдарында тек 2 жұмыс жарияланды.
Нақты жағдайдағы мейірбикелік тәжірибе, мейірбикелік манипуляциялар бойынша зерттеу үрдістерінің стандарттары, ұсыныстарды әзірлеу мен сараптау стандарттары дәлелдерге негізделмейді және ғылыми негізі жоқ. Дәлелдемелерге негізделген мейірбикелік бағыттағы басшылар, сондай - ақ, дәлелдерге негізделген мейірбикелік тәжірибені әзірлеу және енгізу саласындағы құзыретті мамандар жоқ.
Жоғары оқу орнынан кейінгі және үздіксіз білім берудің ғылыми зерттеу траекторияларының дамымауы; мейірбике ісі саласындағы зерттеулердің, дәлелді мейірбикелік тәжірибелердің, қолданбалы мейірбикелік зерттеулерге негізделген мейірбикелік даму жобаларының болмауы
Қазіргі кезде техникалық және кәсіптік білімі бар мейірбикелердің 74% - ы жұмысқа орналасады, бірақ жоғары мейірбикелік білім деңгейіне сәйкес бакалаврлардың жұмысқа орналасу дәрежесі 40% - дан аспайды және магистратура түлектерінің жұмыспен қамтамасыз етілуі 70% - ға жетпейді. Бұл медициналық ұйымдардың ұйымдық құрылымымен, қазіргі заманғы мейірбике қызметін реттейтін нормативтік - құқықтық актілермен байланысты.
Мейірбике ісі мамандығын тәуелсіз емес, дәрігердің тағайындауларын орындайтын, дәрігерге тәуелді көмекшісі деп санайды. Қоғамдағы пікірлер техникалық және кәсіптік білім беру аясында мейірбикелердің мансаптық өсуін шектейді, бұл бакалавр және магистр дәрежелеріне сенімсіздік тудырады.
ҚР 2020 жылға қарай мейірбике ісінің даумы үшін келесідей міндеттерді алға қойып отыр:
oo Денсаулық сақтау жүйесінде мейірбике ісі мамандарының жаңа құзыреттері мен рөлдерін енгізу.
oo Мейірбике ісі реформаларының қажеттіліктеріне сай медициналық колледждерді институциялаудың дамуы.
oo Мейірбикелік білім беруде ғылыми негіз жасау және мейірбике ісі жүйесін дамыту.
oo Мейірбикенің жағымды бейнесін қалыптастыру үшін, мейірбике ісінің реформасын арттыру және маркетинг жасау.
oo Республикада мейірбике ісі реформасын үйлестіру тетіктерін әзірлеу және енгізу.
Қорытындылай келе ҚР - ның 2020 жылға дейінгі мейірбике ісін дамытудың Кешенді жоспарын жүзеге асыруда халықаралық деңгейге бағытталған мейірбике ісінің жаңа үрдістерін енгізу, мейірбикелік қызмет мамандарының дәрігермен тең құқықты әріптес ретінде тәуелсіз рөлін қамтамасыз ету арқылы қол жеткіземіз [35,36,37,38].
9.1 Болон процесінің маңыздылығы
Болон процесі - еуропалық жоғары кәсіби білімде біртұтас жалпы - еуропалық білім кеңістігін қалыптастыруға бағытталған жаһандану үрдісінің көрінісі.
Болон процесі демократиялық, жоғары ақпараттық - технологиялық, нарықтық қоғам талаптарына сай келетін және жеке бағыттылықты, таңдау еркіндігін және өзіндік білім жолын игерумен, білім жинаудың ақпараттық - ізденімпаздық сипатын қалыптастыруды мақсат тұтады.
Болон процесінің негізгі мақсаттары:
жоғары білім беруге қол жеткізуді кеңейту;
еуропалық жоғары білімнің сапасын және тартымдылығын ары қарай арттыру;
студенттер мен оқытушылардың ұтқырлығын кеңейту;
жоғары оқу орындары түлектерінің табысты жұмысқа орналасуын қамтамасыз ету.
Болон декларациясының негізгі ережелері
Декларация мақсаты - жоғары білім берудің еуропалық аймағын орнату, сонымен қатар әлемдік деңгейде еуропалық жоғары білім беру жүйесін белсендіру.
Декларация алты негізі ережеден тұрады:
1. Салыстырмалы деңгейлердің жүйесін, оның ішінде еуропа тұрғындарының жұмысқа орналасу мүмкіндігін қамтамасыз ету және еуропалық жоғары білім беру жүйесінің халықаралық бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін дипломға қосымшаны енгізу арқылы қабылдау.
2. Үштік білім беру жүйесін қабылдау: бакалавриат - магистратура - доктарантура.
3. Кең көлемдегі студенттік ұтқырлықты (кредиттер жүйесі) қолдау үшін жүктемелік кредиттердің бірлігін қайта есептеудің еуропалық жүйесін енгізу. Ол сонымен қатар студенттің оқитын пәндерін таңдау құқығын қамтамасыз етеді. Өмір бойы білім алу концепциясы аясында жұмыс жасауға қабілетті жинақтау жүйесіне айналдыра отырып, ECTS - ті (European Credit Transfer System) негіз ретінде қабылдау ұсынылады.
4. Студенттердің ұтқырлығын айтарлықтай дамыту (алдыңғы екі пунктті орындау негізінде). Еуропалық аймақта жұмысқа жұмсалған уақыттың кезеңін есептеу арқылы оқытушының және басқа қызметкерлердің ұтқырлығын кеңейту. Трансұлттық білім беру стантарттарын орнату.
5. Сапаны қамтамасыз етудегі еуропалық ынтымақтастыққа салыстырмалы критерийлер мен әдіснамаларды әзірлеу мақсатында жәрдемдесу.
6. Жоғары білім беру, әсіресе оқу жоспарларын дамыту, институтаралық ынтымақтастық, ұтқырлық және бірлескен оқыту бағдарламасының сызбалары, тәжірибелік дайындық және ғылыми зерттеулерді жүргізу салаларында қажетті еуропалық көзқарастарға жәрдемдесу [39].
Ресми заңдық тұрғыда Болон процесі Батыс Еуропа мен Қазақстанда қалыптасқан кәсіби білім деңгейін біркелкі "бакалавр - магистр" формуласымен теңестіріп, Қазақстандық жоғары білім құжаттарының Еуропада мойындалуына жол ашып, мүмкіндік береді [40].
1999 жылдың 19 маусымында, Болон қаласында өткен арнайы конференцияда 29 еуропалық елдердің министрлері Еуропалық жоғары білім аймағы декларациясынан басқаша Болон декларациясын қабылдауы, Процестің ресми басталуы болып саналады. Кейіннен үкіметаралық кездесулер Прагада (2001), Берлинде (2003), Бергенде (2005), Лондонда (2007), Лувенде (2009), Будапешт - Венада (2010) өткізілді. 2010 жылдың 11 - 12 наурызында Қазақстан Балон үрдісі білім министрлігінің II форумында (Будапешт қаласында, Венгрия және Вена қаласы, Австрия) 47 ел арасында Болон үрдісіне тұңғыш рет қол қойды. ҚР Болон декларациясына қосылуға лайық және еуропалық бiлiм беретiн кеңiстiктiң толық құқықты қатысушы болған орталық - Азиядағы бiрiншi мемлекет болып табылады. Болон үдерісіне қосылғаннан кейін, қатысушы елдер оның негізгі қағидаларын орындау міндеттемелерін қабылдады. Қазіргі таңда Болон процесінің қатысушылары - 49 мемлекет (2015 жылғы жағдай бойынша) және Еуропалық комиссия болып табылады.
Болон процесі - жалпы қызмет принциптеріне негізделген жоғары білімнің біріңғай еуропалық жүйесінің құрылу процесі. Болон процесі шеңберіндегі басты ұстанымдарға жатады:
Еуропалық білімнің бәсекелестікке қабілеттілігін және тартымдылығын жоғарылату;
ұлттық білім жүйелерін жақындастыру;
жоғары білімнің ұлттық жүйесін реформалауды қарастыратын жоғары білімнің құрылымдық қайта құрылу процесі, көп дәрежелі жоғары білімді енгізу;
академиялық кредиттер жүйесін қабылдау;
білім сапасын бақылау;
студенттер мен оқытушылардың мобильділігін кеңейту;
нәтижелерге және студенттік орталықтандырылған оқытуға бағытталу.
Болон реформалары нәтижелерге бағытталу және студенттік орталықтандырылған оқыту терминдерімен сипатталады. Бұл жерде сөз, оқыту нәтижелерін кең мағынада түсінуде болып отыр. Осы терминдер ECTS, модуляризациямен және институционалдық еркіндікпен байланыста болуды болжай отырып, педагогикалық практиканың алға жылжуының негізгі элементтері болуы керек [41].
Болон процесінің үш деңгейінің арасында баланс болу керек: өкіметке, жоғары оқу орындарына және студенттерге қатысты еуропалық деңгейде белгіленген мақсаттар; процесті жүзеге асырудағы жоолардың алатын негізгі рөлі; ұлттық стратегиялардың рөлі және алдыңғы екі деңгейдің бірігуіндегі және әрбір елдегі процестерге көмек көрсетудегі заңдылықтар.
Болон процесі - еуропа аймағындағы жоғары білім беруді және ғылыми зерттеулерді қорғау және жақсарту, мобильділікті көтеру құралы болып табылады. Болон процесі ЖОО - ның қоғамдағы орнын мойындайды және сапаға ерекше мән береді, бірақ сапаны қолдау мен оны жоғарылату, жүйе мен оның кадрларына берілетін мемлекеттік инвестицияны көтеруді талап ететіндігін айтады.
Бүгінгі таңда Қазақстанның жоғары білім жүйесінің Болон процесіне қатысушы мемлекеттердің білім жүйесіне барынша ұқсас, жақын болып келуі бойынша бірқатар жұмыстар атқарылуда. Болон процесіне қосылу Қазақстандық ЖОО мен студенттер үшiн нақтылы мүмкiндiктердi бередi:
бiлiм беру бағдарламаларының оқу жоспарын еуропалық стандартқа сәйкестендіру;
отандық бiлiктiлiктер және академиялық дәрежелердi мойындау;
студенттер мен оқытушылардың академиялық мобильділігін қамтамасыз ету;
шетел университеттерiндегi Қазақстандық ЖОО студенттерiнiң кредиттерін қайта есептеу және керiсiнше;
бiрлескен бiлiм беру бағдарламаларын құру;
отандық дипломның еуропа деңгейінде мойындалуы және бітіруші түлектердің әлемнің кез - келген елінде жұмыс жасауына мүмкіндік беру.
Қазақстанның жоғары білім жүйесін бетбұрыстандыру бірнеше кезеңнен тұрды:
# 1 кезең - жоғары білім жүйесінің заңдық және нормативтік құқықтық базасының қалыптасуы (1991-1994 жылдар);
# 2 кезең - жоғары білім жүйесін модернизациялау, оның мазмұнын жаңарту (1995-1998 жылдар);
# 3 кезең - білім беру жүйесін қаржыландаруды орталықсыздандыру, білім беру мекемелерінің академиялық еркіндігін кеңейту (1999-2000 жылдар);
# 4 кезең - жоғары кәсіптік білім беру жүйесін стратегиялық дамыту (2001 жылдан бастау алған қазіргі кезең).
Көптеген жоғары білім беру мекемелері ҚР - ның жоғары білім жүйесінің әлемдік білім беру кеңістігіне интеграциялану міндетінен білім берудің Болондық моделін жүзеге асыруда, ол төмендегідей деңгейлерден тұрады:
жоғары базалық білімжоғары арнайы білім: бакалавриат - бакалавр дәрежесін беретін жоғары білім беру бағдарламасы;
жоғары ғылыми - педагогикалық білім: магистратура - магистр академиялық дәрежесін беретін жоғары ғылыми - педагогикалық бағдарлама;
докторантура PhD - бұрынғы ғылыми - зерттеу кадрларын даярлау жүйесінің орнын басатын бағдарлама.
Жоғары білімнің үш деңгейлік жүйесінің енгізілуі сонымен бірге, білім беру бағдарламаларының диапазонының кеңеюі мен олардың нарықтық экономика талаптарына сәйкес икемділігі мен шоғырлану дәрежесін күшейтуге бағытталған. Жоғары білімнің бұл моделінің жүзеге асырылуы өзінің өміршеңдігі мен өзектілігін көрсетті, сол сияқты оның келешекте әрі қарай өзгертілу қажеттілігін пайымдады. ҚР - дағы жоғары білімнің үш деңгейлі моделінің даму бағыттары майда мамандықтар түрін қысқартып, оларды кеңірек пәндергебағдарламаларға біріктіруді, бизнеспен өзара әркеттестікті арттыруды, түлектердің еңбек нарығындағы қажеттілігін қамсыздандыруды қамтиды [42].
ЖОО - ның бәсекеге қабілеттілігіне және білім беру сапасына ықпал етуші факторларды біз төмендегідей топтарға бөле аламыз:
Объектінің білім беру қызметтерін алу сапасы (абитуриент, студент, аспирант, даярлық курстарының тыңдаушылары, кәсіби біліктілікті арттыру курстарының тыңдаушылары).
Субъектінің білім беру қызметтерін беру сапасы (оқыту бағдарламаларының сапасы, профессор - оқытушылар құрамының сапасы, қызмет көрсету үдерісін ресурстық қамсыздандыру сапасы, материалдық - техникалық база, ақпараттық - әдістемелік қамсыздандыру, ғылыми - зерттеу сапасы).
Білім беру қызметтерін көрсету сапасы (білім беру қызметтерін көрсетуде қолданылатын технологияларды жүзеге асыру және оны ұйымдастыру, білім беру қызметтерін көрсету үдерісін бақылау сапасы, білім беру қызметінің нәтижесінің сапасы).
Тұтынушылардың қанағаттану дәрежесі (білім беру қызметтерін пайдаланушылардың сапаға қанағаттануы, білім беру қызметін көрсетушілердің өз жұмысына қанағаттануы, қоғам мүшелерінің білім дәрежесі).
Осы процестер бүкіл әлемде байқалып жатыр. Жүзеге асырылып жатқан жоғары білімнің реформалауында еуропалық интитуционалдық автономияның құндылықтары - академиялық бостандық және әлеуметтік әділдік енгізіледі, осы студенттер және персоналдың толық қатысуын талап етеді (Болонский үдерісі 2020 - Еуропалық жоғары білімнің жаңа онжылдықтағы кеңістігі жоғары білім үшін жауапты Еуропалық министрлері Конференциясының Коммюникесі, Левен Лувен-ла-Нев, 2009 жылы 28 - 29 сәуір).
ҚР - ның Болон процесiне қатысудағы мақсаты - еуропалық бiлiмге бару жолын кеңейту, оның сапасының одан әрi жоғарылату, білім берудің несиелік жүйесін қолдану, студенттер мен оқытушылық құрамның мобильділігін жоғарылату және де Қазақстандық ЖОО - ның бітіруші түлектерiне еуропа аралық білім стандартына сай диплом беру болып табылады. Болон процесiне Қазақстанның кіруі Қазақстандық бiлiм беретiн бағдарламалардың оқу жоспарын және студенттер мен оқытушылардың академиялық мобильділігін, сонымен қатар отандық дипломның еуропа деңгейінде мойындалуы және бітіруші түлектердің әлемнің кез - келген елдерінде жұмыс жасауына жол ашты.
Болон процесінің міндетті қағидалары:
жоғары білімнің үш деңгейлі жүйесі;
ECTS академмиялық несиелер;
жоғары оқу орны студенттерінің, оқытушыларының, және әкімшілік қызметкерлерінің академиялық мобильдігі;
дипломға берілген еуропалық қосымша;
жоғары білімнің сапасын бақылау; біртұтас еуропалық зерттеу кеңістігін құру.
Ұсынымдық шамалардың ұсынымдық сипаты бар және де Болон үдерісі қағидаларын таратуда бұлар маңызды болып табылады. Болон үдерісінің ұсынымдық қағидалары:
біртұтас еуропалық бағалаулар;
студенттердің белсенді қатысуы;
аз қамтылған студенттерді әлеуметтік қолдау;
өмір бойы білім алу.
Факультативтік қағидалар жұмыс берушілердің мүдделері және қоғам талаптарын есепке алынып оқу үдерісін жоспарлауда және ұйымдастыруда аса маңызды болып келеді. Болон үдерісінің факультативтік қағидалары:
дайындау бығыттары бойынша білім беру мазмұнын үндестіру;
студентердің дәстүрлі емес оқу траекториясы, таңдау бойынша курстар;
модульдік жүйе;
қашықтықтан оқыту, электрондық курстар;
оқытушылар мен студенттердің академиялық рейтингтері [43].
Болон процесінің негізгі ережелері:
oo білім беру деңгейлерінің үйлесімділігін қамтамасыз ету үшін көп деңгейлі жоғары білім беру жүйесін енгізу.
oo бітірушінің академиялық біліктілігі үшін бірыңғай стандартты Дипломдық қосымшаны (Diploma Supplement) әзірлеу.
oo ECTS жүйесін кредиттік есеп бірліктерінде жинақталған білім көлемін бірыңғай анықтау үшін негіз ретінде қабылдау.
oo академиялық және студенттік ұтқырлықты дамыту үшін қатысушы елдердің Лиссабон конвенциясына сәйкестігі.
oo білім беру сапасын арттыру, жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігі, білікті мамандарды даярлау.
oo жоғары оқу орындарының аккредиттеу рәсімінен өтуі және оқу бағдарламаларын аккредитациялау.
Болондық бағдарламада қолданылатын негізгі анықтамалар
Кредит - білім алушыныңоқытушының оқу жұмысы көлемін өлшейтін сәйкестендірілген бірлігі;
Модуль - білім алушылардың білімі, білігі, дағдысы және құзыреттілігі бағалау критерийлеріне сәйкес келетін нақты тұжырымдалған, дербес, білім беру нәтижелері тұрғысынан аяқталған білім беру бағдарламаларының құрылымдық элементі; Модуль бірнеше мазмұн модулінен тұруы мүмкін.
Модульдік білім беру бағдарламасы - білім алушылардың қандай да бір академиялық дәреже жәненемесе біліктілік алуы үшін қажетті негізгі құзыреттіліктерді меңгеруге бағытталған оқу модульдерінің жиынтығын қамтитын оқыту бағдарламасы;
Білім беру бағдарламасының еңбек сыйымдылығы - кредит немесе байланыс сағатымен көрсетілген білім беру бағдарламаларын (оқу пәндерін, емтиханды, практикаларды, қорытынды мемлекеттік аттестацияға дайындық пен өткізуді, оқу семестрін, оқу жылын, модульді) жүзеге асыруға жұмсалған қаражат;
Оқу модулі - білім алушылардың құзыреттіліктері тұтас немесе жартылай қалыптасатын олардың нақты оқыту нәтижелерін меңгеруіне бағытталған білім беру бағдарламасының құрылымдық элементі;
Модуль бойынша кредиттер санын анықтау үшін білім алушының еңбек шығынын бағалау қажет. Білім алушының еңбек шығынына модуль бойынша (дәріс, семинарлық сабақтар, өздік жұмыстар, оқу практикалары, сабақтарға және емтихандарға дайындалу, үй жұмыстарын орындау) барлық жұмыстары кіреді.
Модульдік оқыту - нақты кәсіби құзыреттілікті қалыптастыруға бағытталған жеке өзара байланысты блоктар түрінде материалдарды құрылымдық зерттеуді көздейтін оқыту жүйесі.
Мейірбике ісі мамандығы бойынша білім беру бағдарламасы оқу жылына бөлінген модульдерде интеграцияланған оқыту принципіне біріктірілген циклдар бойынша пәндерді оқуды қарастырады.
ОҚМА - да модуль шеңберінде болашақ мамандардың құзыреттілігін Науқасқа бағыттылған мейіргерлік күтім модулінің мысалында ұсынуға болады. Мейіргер ісі кафедрасының студенттері модульді оқыған кезде негізгі және кәсіби біліктіліктерді меңгереді.
Жалпы және пәндік құзыреттер
Құзыреттер өзіне келесі аспектілерді қамтиды:
білім және түсінік (теориялық білім және оларды түсіну);
әрекеттер туралы білу (белгілі бір жағдайларда білімді тәжірибеде және жедел қолдану);
қандай болуы керек екендігін білу (жеке тұлға бар және әрекет ететін әлеуметтік контекстің үдерісіне біріктірілген құндылықтар);
Осылайша, құзыреттер циклден циклге дейін өсетін білімді, білімдерді қолдануды, дағдыларды, көзқарастарды және міндеттерді қолдануды қамтиды. Бағдарламаны құрастырған кезде құзыретті қалыптастыру үшін қандай модульдер қолданылатыны туралы келісілген шешім қабылдау қажет.
Қазіргі кезде құзыреттің екі типін ажыратады:
жалпы құзыреттер;
пәндік құзыреттер (пәндік дағдыларды дамытуды қамтамасыз ететін теориялық, тәжірибелік жәненемесе эксперименталды білімдер мен дағдылар).
Жалпы құзыреттер
Жалпы құзыреттер өз ішіне құзыреттің үш типін қамтиды:
1. Инструменталдық құзыреттер, өз ішіне когнитивті (идеялар мен түсініктерді қолдана білу және түсіне білу қабілеті), әдістемелік (қоршаған орта уақытын басқару қабілеті, оқу стратегияларымен шешімдер қабылдау немесе проблемаларды шешу), техникалық (техникалық ресурстарды пайдалану немесе басқарумен, сондай - ақ АКТ аясындағы дағдылармен байланысты) және тіл (ауызша және жазбаша қарым - қатынас және шет тілін білу),
2. Жеке тұлғалық құзыреттер, адамның өз сезімдерін көрсеті қабілетін білдіреді, өзін - өзі сыни бағалауды, өзгелерге және айналадағы шындыққа, әлеуметтік (жеке тұлғааралық дағдылар, командалық жұмыс дағдылары, әлеуметтік өзара әрекеттесу дағдылары, әлеуметтік және этикалық көзқарастар мен нанымдар) және коммуникативті,
3. Жүйелік құзыреттер, құбылыстар мен үрдістерді жүйелі түрде түсіну қабілеті мен қабілеттілігін, білімнің, түсіністіктің және оның бөліктеріне немесе элементтеріне негізделгендіктен қабылдау қабілетін, жүйелерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘОЖ 614.253.52:614.88 Қолжазба құқығында
БАЙДАЛИЕВА МЕЙРАМКҮЛ ҒАЛЫМЖАНҚЫЗЫ
Мейіргер ісі бакалаврларын дайындауда енгізілген озық клиникалық тәжірибелердің нәтижелерін бағалау
6М110300 Мейіргер ісі мамандығы бойынша медицина ғылымдарының магистрі академиялық дәрежесін ізденуге арналған диссертация жұмысы
Ғылыми жетекші:
м.ғ.к., доцент А.А.Сейдахметова
Шымкент, 2018
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер
3
Анықтамалар
4
Белгілер мен қысқартулар
6
Кіріспе
7
1
Теориялық бөлім
11
1.1
Мейіргерлік іс және оның дамуы
11
1.2
Болон процесінің маңыздылығы
16
1.3
Құзырет және құзыреттілік
22
1.4
Болон процесі аясындағы құзыреттерге негізделген білім беру бағдарламалары
25
1.5
Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларының негізгі құзыреттеріне қойылатын талаптар
28
1.6
Қорытынды нәтижеге бағытталған білім беру бағдарламаларын әзірлеу
31
2
Аналитикалық бөлім
34
2.1
Зерттеу материалдары мен зерттеу әдістері
34
2.2
Клиникалық бағыттағы пәндер енгізілгенге дейін оқуды бітірген студенттерде қалыптасқан құзыреттіліктер деңгейін бағалау
35
2.3
Әзірленген білім беру бағдарламалары
36
2.4
Құзыреттердің негізгі бағыттары. Құзыреттер матрицасын әзірлеу және аяқтау
38
2.5
Мәліметтерді статистикалық өңдеу әдістері
50
2.6
Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларын оқытудың соңғы нәтижелерін және құзыреттіліктерін зерттеу нәтижесі
50
2.7
2012ж. ҚР МЖМБС бойынша 2016 - 2017 оқу жылындағы студенттердің құзыреттерін бағалау матрицасы
51
3
Ұсыныс бөлімі
63
3.1
Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларының құзыреттіліктерін қалыптастыруға ұсыныс
63
Қорытынды
66
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
67
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Берілген магистрлік диссертацияда келесі негізгі нормативтік құжаттық сілтемелер қолданылды:
1. ҚР денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016 - 2020 жылдарға арналған Денсаулық мемлекеттік бағдарламасы.
2. Қазақстан - 2050 Стратегиясы.
3. ҚР мейірбикелік істі 2020 жылға дейін дамытудың кешенді жоспары.
4. ҚР МЖМБС 5.03.001-2004 Жоғарғы кəсіптік білім. Бакалавриат. 5В110100 Мейірбике ісі мамандығы.
АНЫҚТАМАЛАР
Осы магистрлік диссертацияда келесі терминдер мен анықтамалар қолданылды:
Біліктілік - алынған кәсіп пен мамандық бойынша қызметтің белгілі бір түрін құзыретті орындау дайындығының деңгейі.
Білім беру бағдарламасының еңбек сыйымдылығы - кредит немесе байланыс сағатымен көрсетілген білім беру бағдарламаларын (оқу пәндерін, емтиханды, практикаларды, қорытынды мемлекеттік аттестацияға дайындық пен өткізуді, оқу семестрін, оқу жылын, модульді) жүзеге асыруға жұмсалған қаражат.
Докторантура PhD - бұрынғы ғылыми - зерттеу кадрларын даярлау жүйесінің орнын басатын бағдарлама.
Жоғары базалық білімжоғары арнайы білім: бакалавриат - бакалавр дәрежесін беретін жоғары білім беру бағдарламасы.
Жоғары ғылыми - педагогикалық білім: магистратура - магистр академиялық дәрежесін беретін жоғары ғылыми - педагогикалық бағдарлама.
Кредит - білім алушыныңоқытушының оқу жұмысы көлемін өлшейтін сәйкестендірілген бірлігі.
Құзыреттілік тәсілі (Competence - Based Approach) - бұл құзыреттілікке негізделген, оқыту нәтижелерін жобалау тәсілдемесі.
Құзыреттілік (Competence) - білім бағдарламалары бойынша оқу нәтижелерін сипаттайтын (біліміне және оны қолдануға, машықтарына, дағдыларына, мүмкіндіктеріне, құндылықтарына және тұлғалық сапаларына қатысты), яғни, жоғары оқу орнының бітірушісіне меңгеруі және көрсете алуы міндетті тиімді кәсіби қызметі, әлеуметтік белсенділігі және тұлғалық дамуы үшін оған қажетті мінездемелердің динамикалық комбинациясы.
Модуль - білім алушылардың білімі, білігі, дағдысы және құзыреттілігі бағалау критерийлеріне сәйкес келетін нақты тұжырымдалған, дербес, білім беру нәтижелері тұрғысынан аяқталған білім беру бағдарламаларының құрылымдық элементі.
Модульдік білім беру бағдарламасы - білім алушылардың қандай да бір академиялық дәреже жәненемесе біліктілік алуы үшін қажетті негізгі құзыреттіліктерді меңгеруге бағытталған оқу модульдерінің жиынтығын қамтитын оқыту бағдарламасы.
Модульдік оқыту - нақты кәсіби құзыреттілікті қалыптастыруға бағытталған жеке өзара байланысты блоктар түрінде материалдарды құрылымдық зерттеуді көздейтін оқыту жүйесі.
Мониторинг - белгілі бір саладағы маңызды мәселелер бойынша жүйелі және үздіксіз ақпарат жинақтау әрекеті, белгілі бір жүйе, оның элементтері жайлы сараптама жасауға мүмкіндік беретін мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау және тарату жүйесі, нақтылау және түзету енгізу үшін жүзеге асырылатын процесс жағдайы, дамуы туралы ғылыми негізде үздіксіз қадағалау жүйесі.
Негізгі құзыреттіліктер - күнделікті, кәсіби немесе әлеуметтік өмірлік жағдайларда қолданылатын, өмірдегі әралуан проблемаларды шешуге мүмкіндік беретін білім, шеберлік, дағды, қабілет жиынтығы.
Оқу модулі - білім алушылардың құзыреттіліктері тұтас немесе жартылай қалыптасатын олардың нақты оқыту нәтижелерін меңгеруіне бағытталған білім беру бағдарламасының құрылымдық элементі.
Студент (Student) - бакалавриат, магистратура жәненемесе докторантура білім бағдарламасы бойынша жоғары оқу орнында білім алушы.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
АДДК - Алғашқы дәрігерге дейінгі көмек
АҚ - акционерлік қоғам
ECTS - (European Credit Transfer System) Кредиттерді жинақтау және аударудың Еуропалық жүйесі
ДД - Дублиндік дескрипторлар
ЖОО - Жоғары оқу орны
АКТ - ақпараттық - коммуникациялық технологиялар
ҚР - Қазақстан Республикасы
МІ - Мейіргер ісі
МЖМБС - мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты
ОҚМА - Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы
ТжКББ - Техникалық және кәсіптік білім беру
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың стартегиялық мақсаты - экономиканың инновациялы дамуының талаптарына, қоғамның және әрбір азаматтың заманауи қажеттіліктеріне сай сапалы білімнің қолжетімділігін арттыру. Сондықтан білім беру саласының сапасын арттыру бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр [1].
Бүгінгі күні инновация - білім берудің мақсатына, мазмұнына, оқу - тәрбие түрлері мен әдістеріне, оқытушы мен студенттің бірлескен іс - әрекетін ұйымдастыруға жаңалықтар енгізіп, кәсіби педогогикалық ойлау стилін өзгертуде. Инновациялық білім беру технологиялары студенттердің шығармашылық ойлау жүйесін қалыптастыруға, олардың оқу, тәжірибелік немесе шығармашылық тапсымаларды орындау қабілеттерін, сондай - ақ болашақ мамандардың кәсіптік құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған [2].
Қазіргі таңда шығармашыл ойлай алатын, әлеуметтік және кәсіби белсенділікке, жаңа заманғы еңбек нарығында бәсекелестікке және ұтқырлыққа ие мамандарға сұраныс өте жоғары. Жоғарғы оқу орындарында білім алушы мейірбикелердің кәсіптік құзыреттіліктерін қалыптастыру мәселесі қазіргі уақытта ғылыми пайымдаудың негізі болып табылады [3].
Мейірбике ісін дамыту үрдісі мен мейірбике кәсібі денсаулық сақтаудың заманауи жүйесінде олардың рөлін барынша күшейтеді. Басында мейірбике орта медициналық қызметкерге жатқызылған, дәрігердің көмекшісі саналып, дәрігердің тағайындауы бойынша мейірбикелік күтімін жасады, ал қазіргі уақытта ғылыми тәсілдер мен дәлелді тәжірибеге негізделген мейірбике ісінің заманауи теориялары мейірбикені мейірбике шешімдерін дәрігерге тәуелсіз қабылдайтын, дәлелді мейірбике күтімін, оны мейірбике құжаттамасында көрсетіп, жоспарлайтын және жүзеге асыратын, дәрігердің тең әріптесі ретіндегі мейірбике. Дәрігерлердің көмекшісі ретінде мейірбикенің дәстүрлі рөлі біртіндеп өзгеріп келеді және денсаулық сақтауды реформалау саясатында қажеттілердің бірі болып табылады [4].
Денсаулық сақтау жүйесіндегі реформалау үдерісі мен науқастарға көрсетілетін медициналық көмектің жаңа түрлерін енгізу мейірбикеге жоғары біліктілікті, терең білім мен икемділікті, белгілі коммуникативтік дағдыларды, сонымен қатар қажетті кезде ұйымдастырушы және жауапты орындаушы ретінде, техникалық тұрғыда күрделі медициналық аппараттармен жеңіл жұмыс жасай білуді, жоғары мәдени дәрежедегі және әрдайым шығармашылық ізденісте болуды талап етеді. Мейірбике ісі маңызды кадрлық ресурстармен және халықты нақты потенциалды мүмкіндіктер мен қолжетерлік медициналық көмекпен қамтамасыз ететінін ескерсек, оның жұмысын жақсарту мақсатында мейірбикенің қызметін оңтайландыру жолдарын қарастыру қажеттігін қазіргі негізгі мәселе ретінде көтеру керек [5].
Қазақстанның Болон процесіне енуі білімді, кәсіптік стандарттарды, біліктілік пен лауазымдық ұстанымдарды Еуропалық директиваларға, оның ішінде мейірбике ісі бойынша да, сәйкестікке келтіру қажеттілігін ұсынады. Мейірбике көмегі денсаулық сақтау жүйесінде бүгіндері кәсіптік қызметтің жеке саласы болып табылуда [6]. Ғылыми зерттеулердің сараптамасы жоғарғы білімді мейірбикелердің кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастыру мейірбике ісінің дамуында маңызды рөл атқаратынын дәлелдеп отыр [7].
Жұмыстың мақсаты. ОҚМА - да Мейіргер ісі бакалаврларын дайындауда енгізілген озық клиникалық тәжірибелерді және олардың нәтижелерін нақты бағалау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Мейіргер ісі мамандығын 2014 - 2016жж. бітірген бакалаврларда оқытудың нәтижелерін және құзыреттіліктерін анықтау.
2. Мейіргер ісі мамандығын 2017 жылы бітірген бакалаврлардың құзыреттіліктері мен оқытудың соңғы нәтижелерін зерттеу.
3. Мейіргер ісі мамандығын 2014 - 2016жж. аралығында және 2017 жылы бітірген бакалаврларда оқытудың нәтижелерін және құзыреттіліктерін салыстыру.
Зерттеудің материалдары мен әдістері. Зерттеу объектісі - Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы АҚ Жедел медициналық көмек және мейіргер ісі кафедрасы. Зерттеуге Жедел медициналық көмек және мейіргер ісі кафедрасының 7 оқытушысы және Мейіргер ісі мамандын 2014 - 2016жж. аралығында оқыған және 2017 жылы оқуды бітірген 110 студент қатысты. Зерттеу барысында оқытушылар мен студенттер арасында мониторинг және бағалау жұмыстары жүргізілді. 5В110100 Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларының білім беру бағдарламасы бойынша оқитын студенттердің оқу - тәжірибелік қабілеттерін, негізгі және кәсіби құзыреттіліктерін анықтау мақсатында 2009 - 2012жж. ҚР МЖМБС бойынша құзыреттер матрицасы қолданылды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы.
Білім беру бағдарламаларын әзірлеу кезінде Еуропалық біліктілік жүйесінің 6 деңгейіне сәйкес келетін құзыреттерді анықтау, олардың мақсаттары, міндеттері, құрылымы мен оқыту стратегиясы, бағалау стратегиясы және Мейіргер ісі мамандығын оқыту бойынша бағдарламаны жетілдіру әдістерін анықтау жүргізілді.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
1. Мейіргер ісі мамандығы бойынша бакалаврлардың білім беру бағдарламалары бойынша студенттердің негізгі құзыреттері әзірленді.
2. Мейіргер ісі мамандығы бойынша құзыреттер матрицасы жасалды.
3. Мейіргер ісі мамандығы бакалаврларының білім беру бағдарламасы бойынша оқитын студенттердің негізгі құзыреттіліктерін қалыптастыру мақсатында 20 негізгі құзыреттер ұсынылды.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы.
5В110100 Мейіргер ісі мамандығы бойынша 2016 - 2017 оқу жылының білім беру бағдарламасына енгізілген клиникалық бағыттағы пәндер бойынша нәтижелерді зерттеуде мониторинг және бағалау жұмыстары жүргізілді.
Жұмыстың нәтижелерін жүзеге асыру. Магистрлік диссертация материалдары Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы АҚ, Жедел медициналық көмек және мейіргер ісі кафедрасында студенттерді оқытуда клиникалық бағытты одан әрі дамыту және тереңдетуге септігін тигізді.
Нәтижелерді апробациялау:
1. Баяндама: Мейіргер ісі бакалаврларын дайындауда енгізілген озық клиникалық тәжірибелердің нәтижелерін бағалау, Биология, медицина және фармацияның даму болашағы атты жас ғалымдар мен студенттердің IV халықаралық ғылыми конференциясы. Шымкент, 2016.
2. Баяндама: ОҚМФА - да болашақ жоғары білімді мейірбикелердің құзыреттіліктерінің даму деңгейін бағалау, Заманауи фармация мен медицинадағы инновациялық жетістіктер атты Халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференциясы. Шымкент, 2017.
3. Баяндама: MODEHED халықаралық бағдарламасы аясында симуляциялық оқытуды қолдану, MODEHED - ЖОО - денсаулық сақтау бойынша оқу курстарын модернизациялау атты халықаралық ғылыми - тәжірибелік конференциясы. Шымкент, 2017.
4. Баяндама: ОҚМФА - дағы жоғары білімді мейірбикелерге білім берудегі құзыреттілік тәсілдерінің маңызы, Биология, медицина және фармацияның даму болашағы атты жас ғалымдар мен студенттердің V халықаралық ғылыми конференциясы. Шымкент, 2017.
Жұмыс нәтижелерінің нақтылығы. Мейіргер ісі мамандығы студенттері клиникалық бағыттағы пәндерді өткенге дейін құзырет және құзыреттілік терминдерін білген жоқ және құзыреттілік деңгейі төмен нәтиже көрсеткен еді. Енгізілген клиникалық бағыттағы элективті пәндерді өткеннен кейін студенттерде құзырет және құзыреттілік терминдері туралы түсінік қалыптасып, теориялық білімдерін тәжірибе жүзінде іске асыруға мүмкіндіктері артты.
Диссертация тақырыбы бойынша жарияланымдар:
1. Мақала: Мейіргер ісі бакалаврларын дайындауда енгізілген озық клиникалық тәжірибелердің нәтижелерін бағалау, Биология, медицина және фармацияның даму болашағы атты жас ғалымдар мен студенттердің IV халықаралық ғылыми конференциясы. Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясының Хабаршысы (Вестник) республикалық ғылыми журналы №4(77)-2016ж. ТОМ II, 14 - 15б.
2. Тезис: Комплаенс больных с артериальной гипертензией города Шымкента как один из путей достижения эффективного лечения, Ғылым әлемі және жастар: дамудың бағыты мен жаңа мүмкіндіктері Жас ғалымдардың халықаралық конференцияның материалдары 12 сәуір 2017 жыл, 97б.
3. Мақала: ОҚМФА - дағы жоғары білімді мейірбикелерге білім берудегі құзыреттілік тәсілдерінің маңызы, Биология, медицина және фармацияның даму болашағы атты жас ғалымдар мен студенттердің V халықаралық ғылыми конференциясы. Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясының Хабаршысы (Вестник) республикалық ғылыми журналының № 4 (81), 2017. Том III, 28 - 29б.
4. Мақала: Оценка компетентности бакалавров специальности Сестринское дело в ЮКГФА, Современное состояние, проблемы и перспективы медицинского образования международная учебно-научно-практическая конференция. Бухара 12 апреля 2018, с.33.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс 70 бет, кіріспе, теориялық бөлім, аналитикалық бөлім, ұсыныс бөлімі, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімдерінен тұрады. Жұмыста 3 кесте, 4 сурет көрсетілген. Қолданылған әдебиет 86 тізімнен тұрады.
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Мейіргерлік іс және оның дамуы
Мейірбике ісінің тарихын зерттеу әр түрлі кезеңдерден тұрады. Бірінші кезең 1859 жылғы ағылшын мейірбикесі Флоренс Найтингейл жасаған зерттеулер. Бұл зерттеулерде адамның денсаулығына қоршаған ортаның әсерлері келтірілген. Ф. Найтингейл адам табиғатын жан - жақты зерттеу арқылы (ауру адамды күту тәжірибесіне сүйене отырып) методикалық әдістерді жетілдірді.
үй жұмысындағы әйелдердің балаларына және сырқаттанған жанұя мүшелеріне қарау;
осы жұмыстарды теориялық және ғылыми принциптерге байланыстырып, кәсіби деңгейге шығару.
Жоғарыда көрсетілген жағдайларға байланысты Ф. Найтингейл таза ауаға, тыныштыққа және дұрыс тамақтануға үлкен мән беріп, мейірбикелік іске сипаттама берді [8].
Ф. Найтингейл бүкіл әлемдегі мейірбике кәсібінің негізін қалаушы болып саналады. XIX ғасырдың өзінде ол былай деді: Мейірбике ісі - бұл өнер. Мейірбике үш деңгейлі біліктілікке ие болуы керек: ғылыми - ауруды түсіну үшін, мейірімді - науқасты түсіну үшін, техникалық - науқастарға күтім жасау үшін [9].
Мейірбикенің алдына қойған мақсаты Ф. Найтингейлдің ойы бойынша, науқастарға табиғаттың өз емдік қасиетін көрсете алатындай жағдай жасау керек. Ф. Найтингейл мейірбикелік істі екі бағытта қарастырды:
# Науқастарды күту, науқасқа өз ауруын жеңу үшін көмек көрсету.
# Дені сау адамдарға күтім жасау, ол дегеніміз адамдардың жалпы жағдайын қолдау.
Ф. Найтингейлдің айтуы бойынша мейірбикелік іс кәсіби тұрғыда дәрігерлерден айырмашылығы бар және арнайы дайындықтан өтуді қажет ететін үрдіс. Тарихта бірінші рет Ф. Найтингейл мейірбикелік істің өзекті мәселелерін шешу үшін ғылыми әдістерді қолданды. Европада және Америкада құрылған мейірбикелік істің бірінші модельдері жеке және жоғары санатты болып есептеледі. Бұл ұйымдарда мейірбикелік оқытуды мейірбикелердің өздері жүргізді.
Мейірбикенің кәсіби деңгейі - науқастың жеке өмірін сыйлау және олар туралы құпияны сақтауын көрсетеді. Осы жағдайларға байланысты мейірбикелік қызметтің сапасын жетілдіру жолға қойыла бастады [10].
Қазіргі кезде мейірбике ісі денсаулық сақтау жүйесінде функционалды міндеттерді жүзеге асыратын жеке бөлігі ретінде қарастырылады. Мысалы, медициналық көмек көрсету сапасының жүйесі жақсы дамыған елдерде созылмалы аурулары бар науқастарды динамикалық бақылауда ұстау мейірбикелік көмек арқылы жүзеге асырылады.
Көптеген Европалық елдерде мейірбикелер денсаулық сақтау жүйесінің негізгі звеносы ретінде қарастырылады. Онымен қоса, мейірбикелер науқастарға жоғары дәрежелі медициналық көмек көрсетеді, мысалы, қант диабеті, бронх демікпесі, жүрек жетіспеушіліктері бар науқастарды бақылаумен қамтамасыз етеді.
Швед медициналық орталығында науқасты бірінші мейірбике қарайды, содан соң дәрігерге жіберуін қамтамасыз етеді. Финляндияда науқастардың 80% - ы мейірбикелік қараудан өтеді, қалған 20% - ы дәрігер бақылауына жүгінеді. Скандинавия елінде де денсаулық сақтауды бақылау мейірбикенің қолында болып табылады. Ал Нидерландияда дәрігердің жұмыс уақыты аяқталғанда науқастарға белгілі бір критерий негізінде мейірбикелер көмек көрсетеді. Өз жұмысында мейірбикелер клиникалық протоколдармен жұмыс жасайды, қажет болған жағдайда өзгерістер енгізіп отырады.
АҚШ және Германия елдерінде науқастың жағдайына байланысты құрылымдық бағдарламасы негізінде жүзеге асады. Мейірбикелер көп жағдайларда науқастарды тексеруден өткізіп, қажет болған кезде ғана дәрігерге жібереді, онымен қоса, ереже бойынша жалпы тәжірибелік дәрігер науқастың үйіне бармайды, оның орнын мейірбике басады.
Медициналық көмек дамыған елдерде мейірбике жұмысының негізі 75% құрайды, ал 25% дәрігерлер жұмысын құрап отыр [11].
Қазақстандағы мейірбике ісі ғылыми негізде жеке дисциплина ретінде емес, дәстүрлерге негізделген медицинаның қосалқы бөлігі ретінде дамып келеді [12]. Кадрлық дисбаланс өзара байланысты теріс процестермен бірге жүреді: денсаулық сақтау саласында білікті мейірбике қызметкерлері жүргізетін медициналық қызметтердің үлесін арттыру; негізгі қызметі дәрігерлердің медициналық тағайындауларын жүзеге асырумен шектелетін мейірбике қызметкерлерінің рөлін төмендету [13,14,15,16].
Қазақстанда мейірбике ісін дамытудың өзектілігі: медициналық - демографиялық процестердің өзгеруі, оның ішінде: аурушаңдық деңгейі мен құрылымы, денсаулық сақтау саласындағы кадрлық құрылымның теңсіздігі; медициналық көмектің тиімділігі мен сапасын арттыру қажеттілігі; медициналық - әлеуметтік көмектің неғұрлым үнемді және тиімді түрлерін қолдану; медициналық қызмет көрсетудің дәстүрлі және жаңа түрлеріне халық сұранысының артуы [17,18,19].
ҚР президентінің Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан - 2050 Стратегиясы мемлекеттің жаңа саяси бағытын береді, онда негізгі басымдықтардың бірі сапалы және қолжетімді медициналық қызметтермен қамтамасыз ету болып табылады. Нарықтық экономикадағы медициналық қызметтерді көрсету жүйесін жетілдіру мейірбикелік қызметке қойылатын талаптардың артуына әкеледі [20].
Қазақстанда арнайы педагогикалық дайындықтан өткен жоғары білімді мейірбике ісінің мамандары жоқтың қасы. Сондықтан мейірбикелерді оқытуға дәрігерлік білімі бар медицина қызметкерлері шақыртылады, ал бүкіл әлемде мейірбикелерді арнайы кәсіби - педагогикалық дайындықтан өткен жоғары білімді мейірбикелер дайындайды.
Мейірбике ісі барлық жастағы адамдарға, отбасыларға, науқастарға немесе сау адамдарға және барлық жағдайларда (дербес мейірбикелердің халықаралық кеңесі, 2009) дербес және бірлескен медициналық көмек көрсетуді қамтиды.
Қазақстанда жоғары білімді мейірбикелерді оқытуды алғаш рет жоғары білімді мейірбикелерді дайындау Ұлттық стандарттарына сәйкес, 1999 жылы Эмили медициналық орталығы іске қосты.
Еңбек нарығындағы мейірбикелерге деген сұраныс дүние жүзінде үнемі жоғары деңгейде қалып отыр. Мәселе, сапалы және қол жетімді медициналық қызметтерді ұсыну үшін қанша мейірбике болуы керектігінде емес, мәселе олардың қандай болуы керектігінде. Осындай күрделі міндеттерді шешу үшін денсаулық сақтау саласы және мейірбикелерді дайындайтын білім беру мекемелері бірге күш біріктірулері қажет. Бүгінде денсаулық сақтау саласы жалпы еңбек нарығында әлеуметтік және кәсіби белсенділікке ие, ұтқырлық пен бәсекеге қабілеттілігі бар шығармашыл ойлай алатын мейірбикелерге мұқтаж.
Қазіргі уақытта ғылыми көзқарас пен дәлелді практикаға негізделген мейірбике ісінің заманауи теориялары мейірбикені мейірбике шешімдерін дәрігерге тәуелсіз қабылдайтын, дәлелді мейірбике күтімін, оны мейірбике құжаттамасында көрсетіп, жоспарлайтын және жүзеге асыратын дәрігердің тең әріптесі ретіндегі мейірбике [21,22,23].
Дәрігерлердің көмекшісі ретінде мейірбикенің дәстүрлі рөлі біртіндеп өзгеріп келеді және денсаулық сақтауды реформалау саясатында қажеттілердің бірі болып табылады [24].
Денсаулық сақтау жүйесіндегі реформалау үдерісі мен науқастарға көрсетілетін медициналық көмектің жаңа түрлерін енгізу мейірбикелік қызметкерге жоғары біліктілікті, терең білім мен икемділікті, белгілі коммуникативтік дағдыларды, сонымен қатар қажетті кезде ұйымдастырушы және жауапты орындаушы ретінде, техникалық тұрғыда күрделі медициналық аппараттармен жеңіл жұмыс жасай білуді, жоғары мәдени дәрежеде және әрдайым шығармашылық ізденісте болуды талап етеді [25].
Қазақстанның Болон процесіне енуі білімді, кәсіптік стандарттарды, біліктілік пен лауазымдық ұстанымдарды Еуропалық директиваларға, оның ішінде мейірбике ісі бойынша да сәйкестікке келтіру қажеттілігін ұсынады. Мейірбике көмегі денсаулық сақтау жүйесінде бүгіндері кәсіптік қызметтің жеке саласы болып табылуда [26,27].
Қазақстан үшін мейірбике ісі жүйесінің дамуы барлық деңгейдегі білім беруді, халықаралық стандарттар деңгейінде білім сапасын бақылауды, жоғары оқу орнының тәжірибесіне мейірбике ісі мамандарын білім деңгейіне сәйкес, әртүрлі қызмет салаларын енгізуді білдіреді. Кəсіби білім беруде уақыт пен қоғамның саналы түрде қажетті жəне негізделген құзыреттілік тәсілін жүзеге асыру, іргелі теориялық - əдістемелік дайындық пен іс жүзінде орындауды талап етеді [28,29,30,31]. Оқытудың нәтижелері жүйе сипатына байланысты білім беру бағдарламаларының мақсаттарын еңбек нарығының талаптарымен біріктіретін механизмді білдіреді [32].
Мейірбике ісінің Қазақстанда дамуының маңызы көптеген факторлармен анықталады, соның ішінде маңыздылары, медициналық көмектің сапасын арттыру қажеттілігі және денсаулық сақтауға бөлінетін мүмкіншіліктерді нәтижелі пайдалану:
1. медициналық қызметке халық сұранысын арттыру;
2. медициналық - демографиялық өзгерістер;
3. аурушаңдық деңгейі мен құрамын өзгерту;
4. мамандандырылған менициналық көмектің үнемді және нәтижелі түрлерін қолдану және олардың пайда болуы;
5. денсаулық сақтаудың кадрлық құрылымының дисбалансы [33].
ҚР мейірбике ісін дамытуда орта және жоғары білімді медициналық кадрларды қайта даярлаудан өткізу арқылы көп жүйелі құрылымды жүзеге асыра бастады. Мейірбике ісіне жаңа өзгертілімдердің енгізілуі ғылыми тұрғыдан қарастырғанда мейірбикелердің әлеуметтік, экономикалық, материалдық жағдайын көтеруге өз үлесін қосады.
Мейірбикелік істің дамуы үшін:
oo мейірбикелердің білімін жоғарылату;
oo мейірбикелік жаңа технологияларды енгізу;
oo мейірбике ісі бойынша реформаның енгізілуі;
oo мейірбикелік статусты көтеру;
oo мейірбике ісі бойынша кәсіби имиджді көтеру;
oo әлеуметтік - экономикалық жағдайды жақсарту;
oo алғашқы көмек көрсетудің халықаралық стандарттық жүйеде болуы;
oo материалдық жағдайды жақсарту қажет [34].
Осы мақсатты номенклатура бойынша мейірбикеге орта медициналық қызметкер ретінде қарамай, оның орнына мейірбикені маман ретінде қарастыру және олардың білім дәрежелеріне байланысты маман иесі атануы реформалауда жүзеге асырылады. Қазірге кезде медицина саласында мейірбике маман ретінде қалыптасқан және өздеріне тән функциялық міндеттерін атқара отырып, әлеуметтік дәрежесінде қалыптасады. Мейірбикенің осы әлеуметтік статусының маңыздылығы тікелей портретті қалыптастыруға алып келеді.
Денсаулық сақтау саласында мейірбикелердің рөлі мен құзыреттерін қалыптастырудағы кедергілер:
Әлемде мейірбике ісінің заманауи дамуы деңгейінің жоғарылағаны сонша, мейірбикелер, әсіресе, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімдерді алған, қазір Қазақстанда дәрігерлер тарапынан жүзеге асырылатын қызметтердің бір бөлігін өздеріне алуда. Емдеу үрдісінде мейірбикелердің рөлін бағаламау, күрделі кәсіби дайындықты қажет етпейтін техникалық жұмыстарды орындау мейірбике ісі деңгейін айтарлықтай төмендетеді. Бұл мейірбикелік, сонымен бірге дәрігерлік мамандықтарының да әлеуетін толық пайдалануға мүмкіндік бермейді.
Медициналық ұйымдардың ұйымдық құрылымында мейірбике - мейірбике ісі тұжырымдамасын білмейтін дәрігерге бағынады (бас мейірбике бас дәрігерге, аға мейірбикелер дәрігерлерге - бөлім меңгерушілеріне).
Медициналық қызметкерлердің атқаратын жұмыстары номенклатурасында жоғары медициналық білімі бар клиникалық мейірбикелердің қызметтік лауазымдарының құрылымдары қарастырылмаған: олар мейірбике ісі бойынша клиникалық шешімдерді өз бетімен қабылдауға және құжаттарды толтыру өкілеттігі мен жауапкершілігіне ие емес; халықаралық тәжірибеде қабылданғандай, жоғары білімі бар мейірбикелердің тіркелімі де жоқ.
Мейірбике ісі мамандарын оқытушыларының көбі мейірбикелер емес, дәрігерлер. Барлық медицина колледждеріндегі және жоғары оқу орындарындағы мұғалімдердің тек 4% - ы мейірбике ісі бойынша дипломға ие, ал халықаралық тәжірибеде бакалавр деңгейі бар мейірбикелер ғана мейірбике ісінің мұғалімдері бола алады.
Клиникалық базаларды тәлімгер (жетекші) басшылығымен жүргізілетін клиникалық тәжірибе үлесі 10% - дан аспайды, ал халықаралық талаптарға сәйкес клиникалық тәжірибе бүкіл білім беру бағдарламасының кемінде 50% - ын құрауы керек.
Мейірбике ісі ғылымның дамуы төмен деңгейде. Мейірбике ісі бойынша зерттеулер жүргізетін ғылыми - техникалық бағдарламалар жоқ, 1996 жылдан бастап 2012 жылға дейінгі кезеңде мейірбике ісі бойынша Қазақстандық Scopus деректер базасының журналдарында тек 2 жұмыс жарияланды.
Нақты жағдайдағы мейірбикелік тәжірибе, мейірбикелік манипуляциялар бойынша зерттеу үрдістерінің стандарттары, ұсыныстарды әзірлеу мен сараптау стандарттары дәлелдерге негізделмейді және ғылыми негізі жоқ. Дәлелдемелерге негізделген мейірбикелік бағыттағы басшылар, сондай - ақ, дәлелдерге негізделген мейірбикелік тәжірибені әзірлеу және енгізу саласындағы құзыретті мамандар жоқ.
Жоғары оқу орнынан кейінгі және үздіксіз білім берудің ғылыми зерттеу траекторияларының дамымауы; мейірбике ісі саласындағы зерттеулердің, дәлелді мейірбикелік тәжірибелердің, қолданбалы мейірбикелік зерттеулерге негізделген мейірбикелік даму жобаларының болмауы
Қазіргі кезде техникалық және кәсіптік білімі бар мейірбикелердің 74% - ы жұмысқа орналасады, бірақ жоғары мейірбикелік білім деңгейіне сәйкес бакалаврлардың жұмысқа орналасу дәрежесі 40% - дан аспайды және магистратура түлектерінің жұмыспен қамтамасыз етілуі 70% - ға жетпейді. Бұл медициналық ұйымдардың ұйымдық құрылымымен, қазіргі заманғы мейірбике қызметін реттейтін нормативтік - құқықтық актілермен байланысты.
Мейірбике ісі мамандығын тәуелсіз емес, дәрігердің тағайындауларын орындайтын, дәрігерге тәуелді көмекшісі деп санайды. Қоғамдағы пікірлер техникалық және кәсіптік білім беру аясында мейірбикелердің мансаптық өсуін шектейді, бұл бакалавр және магистр дәрежелеріне сенімсіздік тудырады.
ҚР 2020 жылға қарай мейірбике ісінің даумы үшін келесідей міндеттерді алға қойып отыр:
oo Денсаулық сақтау жүйесінде мейірбике ісі мамандарының жаңа құзыреттері мен рөлдерін енгізу.
oo Мейірбике ісі реформаларының қажеттіліктеріне сай медициналық колледждерді институциялаудың дамуы.
oo Мейірбикелік білім беруде ғылыми негіз жасау және мейірбике ісі жүйесін дамыту.
oo Мейірбикенің жағымды бейнесін қалыптастыру үшін, мейірбике ісінің реформасын арттыру және маркетинг жасау.
oo Республикада мейірбике ісі реформасын үйлестіру тетіктерін әзірлеу және енгізу.
Қорытындылай келе ҚР - ның 2020 жылға дейінгі мейірбике ісін дамытудың Кешенді жоспарын жүзеге асыруда халықаралық деңгейге бағытталған мейірбике ісінің жаңа үрдістерін енгізу, мейірбикелік қызмет мамандарының дәрігермен тең құқықты әріптес ретінде тәуелсіз рөлін қамтамасыз ету арқылы қол жеткіземіз [35,36,37,38].
9.1 Болон процесінің маңыздылығы
Болон процесі - еуропалық жоғары кәсіби білімде біртұтас жалпы - еуропалық білім кеңістігін қалыптастыруға бағытталған жаһандану үрдісінің көрінісі.
Болон процесі демократиялық, жоғары ақпараттық - технологиялық, нарықтық қоғам талаптарына сай келетін және жеке бағыттылықты, таңдау еркіндігін және өзіндік білім жолын игерумен, білім жинаудың ақпараттық - ізденімпаздық сипатын қалыптастыруды мақсат тұтады.
Болон процесінің негізгі мақсаттары:
жоғары білім беруге қол жеткізуді кеңейту;
еуропалық жоғары білімнің сапасын және тартымдылығын ары қарай арттыру;
студенттер мен оқытушылардың ұтқырлығын кеңейту;
жоғары оқу орындары түлектерінің табысты жұмысқа орналасуын қамтамасыз ету.
Болон декларациясының негізгі ережелері
Декларация мақсаты - жоғары білім берудің еуропалық аймағын орнату, сонымен қатар әлемдік деңгейде еуропалық жоғары білім беру жүйесін белсендіру.
Декларация алты негізі ережеден тұрады:
1. Салыстырмалы деңгейлердің жүйесін, оның ішінде еуропа тұрғындарының жұмысқа орналасу мүмкіндігін қамтамасыз ету және еуропалық жоғары білім беру жүйесінің халықаралық бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін дипломға қосымшаны енгізу арқылы қабылдау.
2. Үштік білім беру жүйесін қабылдау: бакалавриат - магистратура - доктарантура.
3. Кең көлемдегі студенттік ұтқырлықты (кредиттер жүйесі) қолдау үшін жүктемелік кредиттердің бірлігін қайта есептеудің еуропалық жүйесін енгізу. Ол сонымен қатар студенттің оқитын пәндерін таңдау құқығын қамтамасыз етеді. Өмір бойы білім алу концепциясы аясында жұмыс жасауға қабілетті жинақтау жүйесіне айналдыра отырып, ECTS - ті (European Credit Transfer System) негіз ретінде қабылдау ұсынылады.
4. Студенттердің ұтқырлығын айтарлықтай дамыту (алдыңғы екі пунктті орындау негізінде). Еуропалық аймақта жұмысқа жұмсалған уақыттың кезеңін есептеу арқылы оқытушының және басқа қызметкерлердің ұтқырлығын кеңейту. Трансұлттық білім беру стантарттарын орнату.
5. Сапаны қамтамасыз етудегі еуропалық ынтымақтастыққа салыстырмалы критерийлер мен әдіснамаларды әзірлеу мақсатында жәрдемдесу.
6. Жоғары білім беру, әсіресе оқу жоспарларын дамыту, институтаралық ынтымақтастық, ұтқырлық және бірлескен оқыту бағдарламасының сызбалары, тәжірибелік дайындық және ғылыми зерттеулерді жүргізу салаларында қажетті еуропалық көзқарастарға жәрдемдесу [39].
Ресми заңдық тұрғыда Болон процесі Батыс Еуропа мен Қазақстанда қалыптасқан кәсіби білім деңгейін біркелкі "бакалавр - магистр" формуласымен теңестіріп, Қазақстандық жоғары білім құжаттарының Еуропада мойындалуына жол ашып, мүмкіндік береді [40].
1999 жылдың 19 маусымында, Болон қаласында өткен арнайы конференцияда 29 еуропалық елдердің министрлері Еуропалық жоғары білім аймағы декларациясынан басқаша Болон декларациясын қабылдауы, Процестің ресми басталуы болып саналады. Кейіннен үкіметаралық кездесулер Прагада (2001), Берлинде (2003), Бергенде (2005), Лондонда (2007), Лувенде (2009), Будапешт - Венада (2010) өткізілді. 2010 жылдың 11 - 12 наурызында Қазақстан Балон үрдісі білім министрлігінің II форумында (Будапешт қаласында, Венгрия және Вена қаласы, Австрия) 47 ел арасында Болон үрдісіне тұңғыш рет қол қойды. ҚР Болон декларациясына қосылуға лайық және еуропалық бiлiм беретiн кеңiстiктiң толық құқықты қатысушы болған орталық - Азиядағы бiрiншi мемлекет болып табылады. Болон үдерісіне қосылғаннан кейін, қатысушы елдер оның негізгі қағидаларын орындау міндеттемелерін қабылдады. Қазіргі таңда Болон процесінің қатысушылары - 49 мемлекет (2015 жылғы жағдай бойынша) және Еуропалық комиссия болып табылады.
Болон процесі - жалпы қызмет принциптеріне негізделген жоғары білімнің біріңғай еуропалық жүйесінің құрылу процесі. Болон процесі шеңберіндегі басты ұстанымдарға жатады:
Еуропалық білімнің бәсекелестікке қабілеттілігін және тартымдылығын жоғарылату;
ұлттық білім жүйелерін жақындастыру;
жоғары білімнің ұлттық жүйесін реформалауды қарастыратын жоғары білімнің құрылымдық қайта құрылу процесі, көп дәрежелі жоғары білімді енгізу;
академиялық кредиттер жүйесін қабылдау;
білім сапасын бақылау;
студенттер мен оқытушылардың мобильділігін кеңейту;
нәтижелерге және студенттік орталықтандырылған оқытуға бағытталу.
Болон реформалары нәтижелерге бағытталу және студенттік орталықтандырылған оқыту терминдерімен сипатталады. Бұл жерде сөз, оқыту нәтижелерін кең мағынада түсінуде болып отыр. Осы терминдер ECTS, модуляризациямен және институционалдық еркіндікпен байланыста болуды болжай отырып, педагогикалық практиканың алға жылжуының негізгі элементтері болуы керек [41].
Болон процесінің үш деңгейінің арасында баланс болу керек: өкіметке, жоғары оқу орындарына және студенттерге қатысты еуропалық деңгейде белгіленген мақсаттар; процесті жүзеге асырудағы жоолардың алатын негізгі рөлі; ұлттық стратегиялардың рөлі және алдыңғы екі деңгейдің бірігуіндегі және әрбір елдегі процестерге көмек көрсетудегі заңдылықтар.
Болон процесі - еуропа аймағындағы жоғары білім беруді және ғылыми зерттеулерді қорғау және жақсарту, мобильділікті көтеру құралы болып табылады. Болон процесі ЖОО - ның қоғамдағы орнын мойындайды және сапаға ерекше мән береді, бірақ сапаны қолдау мен оны жоғарылату, жүйе мен оның кадрларына берілетін мемлекеттік инвестицияны көтеруді талап ететіндігін айтады.
Бүгінгі таңда Қазақстанның жоғары білім жүйесінің Болон процесіне қатысушы мемлекеттердің білім жүйесіне барынша ұқсас, жақын болып келуі бойынша бірқатар жұмыстар атқарылуда. Болон процесіне қосылу Қазақстандық ЖОО мен студенттер үшiн нақтылы мүмкiндiктердi бередi:
бiлiм беру бағдарламаларының оқу жоспарын еуропалық стандартқа сәйкестендіру;
отандық бiлiктiлiктер және академиялық дәрежелердi мойындау;
студенттер мен оқытушылардың академиялық мобильділігін қамтамасыз ету;
шетел университеттерiндегi Қазақстандық ЖОО студенттерiнiң кредиттерін қайта есептеу және керiсiнше;
бiрлескен бiлiм беру бағдарламаларын құру;
отандық дипломның еуропа деңгейінде мойындалуы және бітіруші түлектердің әлемнің кез - келген елінде жұмыс жасауына мүмкіндік беру.
Қазақстанның жоғары білім жүйесін бетбұрыстандыру бірнеше кезеңнен тұрды:
# 1 кезең - жоғары білім жүйесінің заңдық және нормативтік құқықтық базасының қалыптасуы (1991-1994 жылдар);
# 2 кезең - жоғары білім жүйесін модернизациялау, оның мазмұнын жаңарту (1995-1998 жылдар);
# 3 кезең - білім беру жүйесін қаржыландаруды орталықсыздандыру, білім беру мекемелерінің академиялық еркіндігін кеңейту (1999-2000 жылдар);
# 4 кезең - жоғары кәсіптік білім беру жүйесін стратегиялық дамыту (2001 жылдан бастау алған қазіргі кезең).
Көптеген жоғары білім беру мекемелері ҚР - ның жоғары білім жүйесінің әлемдік білім беру кеңістігіне интеграциялану міндетінен білім берудің Болондық моделін жүзеге асыруда, ол төмендегідей деңгейлерден тұрады:
жоғары базалық білімжоғары арнайы білім: бакалавриат - бакалавр дәрежесін беретін жоғары білім беру бағдарламасы;
жоғары ғылыми - педагогикалық білім: магистратура - магистр академиялық дәрежесін беретін жоғары ғылыми - педагогикалық бағдарлама;
докторантура PhD - бұрынғы ғылыми - зерттеу кадрларын даярлау жүйесінің орнын басатын бағдарлама.
Жоғары білімнің үш деңгейлік жүйесінің енгізілуі сонымен бірге, білім беру бағдарламаларының диапазонының кеңеюі мен олардың нарықтық экономика талаптарына сәйкес икемділігі мен шоғырлану дәрежесін күшейтуге бағытталған. Жоғары білімнің бұл моделінің жүзеге асырылуы өзінің өміршеңдігі мен өзектілігін көрсетті, сол сияқты оның келешекте әрі қарай өзгертілу қажеттілігін пайымдады. ҚР - дағы жоғары білімнің үш деңгейлі моделінің даму бағыттары майда мамандықтар түрін қысқартып, оларды кеңірек пәндергебағдарламаларға біріктіруді, бизнеспен өзара әркеттестікті арттыруды, түлектердің еңбек нарығындағы қажеттілігін қамсыздандыруды қамтиды [42].
ЖОО - ның бәсекеге қабілеттілігіне және білім беру сапасына ықпал етуші факторларды біз төмендегідей топтарға бөле аламыз:
Объектінің білім беру қызметтерін алу сапасы (абитуриент, студент, аспирант, даярлық курстарының тыңдаушылары, кәсіби біліктілікті арттыру курстарының тыңдаушылары).
Субъектінің білім беру қызметтерін беру сапасы (оқыту бағдарламаларының сапасы, профессор - оқытушылар құрамының сапасы, қызмет көрсету үдерісін ресурстық қамсыздандыру сапасы, материалдық - техникалық база, ақпараттық - әдістемелік қамсыздандыру, ғылыми - зерттеу сапасы).
Білім беру қызметтерін көрсету сапасы (білім беру қызметтерін көрсетуде қолданылатын технологияларды жүзеге асыру және оны ұйымдастыру, білім беру қызметтерін көрсету үдерісін бақылау сапасы, білім беру қызметінің нәтижесінің сапасы).
Тұтынушылардың қанағаттану дәрежесі (білім беру қызметтерін пайдаланушылардың сапаға қанағаттануы, білім беру қызметін көрсетушілердің өз жұмысына қанағаттануы, қоғам мүшелерінің білім дәрежесі).
Осы процестер бүкіл әлемде байқалып жатыр. Жүзеге асырылып жатқан жоғары білімнің реформалауында еуропалық интитуционалдық автономияның құндылықтары - академиялық бостандық және әлеуметтік әділдік енгізіледі, осы студенттер және персоналдың толық қатысуын талап етеді (Болонский үдерісі 2020 - Еуропалық жоғары білімнің жаңа онжылдықтағы кеңістігі жоғары білім үшін жауапты Еуропалық министрлері Конференциясының Коммюникесі, Левен Лувен-ла-Нев, 2009 жылы 28 - 29 сәуір).
ҚР - ның Болон процесiне қатысудағы мақсаты - еуропалық бiлiмге бару жолын кеңейту, оның сапасының одан әрi жоғарылату, білім берудің несиелік жүйесін қолдану, студенттер мен оқытушылық құрамның мобильділігін жоғарылату және де Қазақстандық ЖОО - ның бітіруші түлектерiне еуропа аралық білім стандартына сай диплом беру болып табылады. Болон процесiне Қазақстанның кіруі Қазақстандық бiлiм беретiн бағдарламалардың оқу жоспарын және студенттер мен оқытушылардың академиялық мобильділігін, сонымен қатар отандық дипломның еуропа деңгейінде мойындалуы және бітіруші түлектердің әлемнің кез - келген елдерінде жұмыс жасауына жол ашты.
Болон процесінің міндетті қағидалары:
жоғары білімнің үш деңгейлі жүйесі;
ECTS академмиялық несиелер;
жоғары оқу орны студенттерінің, оқытушыларының, және әкімшілік қызметкерлерінің академиялық мобильдігі;
дипломға берілген еуропалық қосымша;
жоғары білімнің сапасын бақылау; біртұтас еуропалық зерттеу кеңістігін құру.
Ұсынымдық шамалардың ұсынымдық сипаты бар және де Болон үдерісі қағидаларын таратуда бұлар маңызды болып табылады. Болон үдерісінің ұсынымдық қағидалары:
біртұтас еуропалық бағалаулар;
студенттердің белсенді қатысуы;
аз қамтылған студенттерді әлеуметтік қолдау;
өмір бойы білім алу.
Факультативтік қағидалар жұмыс берушілердің мүдделері және қоғам талаптарын есепке алынып оқу үдерісін жоспарлауда және ұйымдастыруда аса маңызды болып келеді. Болон үдерісінің факультативтік қағидалары:
дайындау бығыттары бойынша білім беру мазмұнын үндестіру;
студентердің дәстүрлі емес оқу траекториясы, таңдау бойынша курстар;
модульдік жүйе;
қашықтықтан оқыту, электрондық курстар;
оқытушылар мен студенттердің академиялық рейтингтері [43].
Болон процесінің негізгі ережелері:
oo білім беру деңгейлерінің үйлесімділігін қамтамасыз ету үшін көп деңгейлі жоғары білім беру жүйесін енгізу.
oo бітірушінің академиялық біліктілігі үшін бірыңғай стандартты Дипломдық қосымшаны (Diploma Supplement) әзірлеу.
oo ECTS жүйесін кредиттік есеп бірліктерінде жинақталған білім көлемін бірыңғай анықтау үшін негіз ретінде қабылдау.
oo академиялық және студенттік ұтқырлықты дамыту үшін қатысушы елдердің Лиссабон конвенциясына сәйкестігі.
oo білім беру сапасын арттыру, жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігі, білікті мамандарды даярлау.
oo жоғары оқу орындарының аккредиттеу рәсімінен өтуі және оқу бағдарламаларын аккредитациялау.
Болондық бағдарламада қолданылатын негізгі анықтамалар
Кредит - білім алушыныңоқытушының оқу жұмысы көлемін өлшейтін сәйкестендірілген бірлігі;
Модуль - білім алушылардың білімі, білігі, дағдысы және құзыреттілігі бағалау критерийлеріне сәйкес келетін нақты тұжырымдалған, дербес, білім беру нәтижелері тұрғысынан аяқталған білім беру бағдарламаларының құрылымдық элементі; Модуль бірнеше мазмұн модулінен тұруы мүмкін.
Модульдік білім беру бағдарламасы - білім алушылардың қандай да бір академиялық дәреже жәненемесе біліктілік алуы үшін қажетті негізгі құзыреттіліктерді меңгеруге бағытталған оқу модульдерінің жиынтығын қамтитын оқыту бағдарламасы;
Білім беру бағдарламасының еңбек сыйымдылығы - кредит немесе байланыс сағатымен көрсетілген білім беру бағдарламаларын (оқу пәндерін, емтиханды, практикаларды, қорытынды мемлекеттік аттестацияға дайындық пен өткізуді, оқу семестрін, оқу жылын, модульді) жүзеге асыруға жұмсалған қаражат;
Оқу модулі - білім алушылардың құзыреттіліктері тұтас немесе жартылай қалыптасатын олардың нақты оқыту нәтижелерін меңгеруіне бағытталған білім беру бағдарламасының құрылымдық элементі;
Модуль бойынша кредиттер санын анықтау үшін білім алушының еңбек шығынын бағалау қажет. Білім алушының еңбек шығынына модуль бойынша (дәріс, семинарлық сабақтар, өздік жұмыстар, оқу практикалары, сабақтарға және емтихандарға дайындалу, үй жұмыстарын орындау) барлық жұмыстары кіреді.
Модульдік оқыту - нақты кәсіби құзыреттілікті қалыптастыруға бағытталған жеке өзара байланысты блоктар түрінде материалдарды құрылымдық зерттеуді көздейтін оқыту жүйесі.
Мейірбике ісі мамандығы бойынша білім беру бағдарламасы оқу жылына бөлінген модульдерде интеграцияланған оқыту принципіне біріктірілген циклдар бойынша пәндерді оқуды қарастырады.
ОҚМА - да модуль шеңберінде болашақ мамандардың құзыреттілігін Науқасқа бағыттылған мейіргерлік күтім модулінің мысалында ұсынуға болады. Мейіргер ісі кафедрасының студенттері модульді оқыған кезде негізгі және кәсіби біліктіліктерді меңгереді.
Жалпы және пәндік құзыреттер
Құзыреттер өзіне келесі аспектілерді қамтиды:
білім және түсінік (теориялық білім және оларды түсіну);
әрекеттер туралы білу (белгілі бір жағдайларда білімді тәжірибеде және жедел қолдану);
қандай болуы керек екендігін білу (жеке тұлға бар және әрекет ететін әлеуметтік контекстің үдерісіне біріктірілген құндылықтар);
Осылайша, құзыреттер циклден циклге дейін өсетін білімді, білімдерді қолдануды, дағдыларды, көзқарастарды және міндеттерді қолдануды қамтиды. Бағдарламаны құрастырған кезде құзыретті қалыптастыру үшін қандай модульдер қолданылатыны туралы келісілген шешім қабылдау қажет.
Қазіргі кезде құзыреттің екі типін ажыратады:
жалпы құзыреттер;
пәндік құзыреттер (пәндік дағдыларды дамытуды қамтамасыз ететін теориялық, тәжірибелік жәненемесе эксперименталды білімдер мен дағдылар).
Жалпы құзыреттер
Жалпы құзыреттер өз ішіне құзыреттің үш типін қамтиды:
1. Инструменталдық құзыреттер, өз ішіне когнитивті (идеялар мен түсініктерді қолдана білу және түсіне білу қабілеті), әдістемелік (қоршаған орта уақытын басқару қабілеті, оқу стратегияларымен шешімдер қабылдау немесе проблемаларды шешу), техникалық (техникалық ресурстарды пайдалану немесе басқарумен, сондай - ақ АКТ аясындағы дағдылармен байланысты) және тіл (ауызша және жазбаша қарым - қатынас және шет тілін білу),
2. Жеке тұлғалық құзыреттер, адамның өз сезімдерін көрсеті қабілетін білдіреді, өзін - өзі сыни бағалауды, өзгелерге және айналадағы шындыққа, әлеуметтік (жеке тұлғааралық дағдылар, командалық жұмыс дағдылары, әлеуметтік өзара әрекеттесу дағдылары, әлеуметтік және этикалық көзқарастар мен нанымдар) және коммуникативті,
3. Жүйелік құзыреттер, құбылыстар мен үрдістерді жүйелі түрде түсіну қабілеті мен қабілеттілігін, білімнің, түсіністіктің және оның бөліктеріне немесе элементтеріне негізделгендіктен қабылдау қабілетін, жүйелерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz