Дезинфекцияның химиялық заттары
Оқулық жалпы эпидемиология, жеке эпидемиология және паразитология бөлімдерінен тұрады.Жалпы эпидемиология бөлімінде эпидемиологияның жалпы теориялық негіздері,эпидемиологиялық зерттеу әдістері, эпидемиялық процесс сипаттамасы, індетке қарсы шаралар мен дезинфекция, стерилизация, дезинсекция,дератизациясы әдістері және олардың сапасын бағалау тәсілдері көрсетілген.Жеке эпидемиология бөлімінде ішек, ауа тамшы, қан, сыртқы қабат инфекцияларының және паразитарлы аурулардың этиологиясы, эпидемиологиялық ерекшеліктері, атқарылатын індетке қарсы шаралар мен тақырыптың толық игерілгендігін сараптауға және өзін өзі тексеруге мүмкіндік туғызатын жағдайлық мысалдар берілген.
Қысқарылған сөздер тізбесі
АДА-СВА- Ауылдық дәрігерлік амбулатория
АДС-Адсорбирленген дифтерия - сіріспе анатоксині
АДС-М Адсорбирленген дифтерия - сіріспе анатоксині(аз мөлшерде)
АИТВ Адамның иммунды тапшылық вирусы
АКДС Адсорбирленген көкжөтел дифтерия - сіріспе вакцинасы
АСТ-АЛТ Аспартат және Аланин аминотрансфераза
БЦЖ Туберкулезге қолданылатын вакцина
ВГА Вирусты гепатит А
ВГВ Вирусты гепатит В
ВГЕ Вирусты гепатит Е
ВГД Вирусты гепатит Д
ВГС Вирусты гепатит С
ГАЕР Гемаглютинация енжар реакциясы
ГАТР Гемаглютинация тежеу реакциясы
ГАТРӘ Гемаглютинация тежеу реакциясы әдісі
ГАЕТР Гемаглютинация енжар тежеу реакциясы
ДСМ Денсаулық сақтау министрлігі
ДДҰ Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ЖІИ Жіті ішек инфекциясы
ИТШ Инфекциялық токсикалық шок
ИФА Иммунды ферментті анализ
ҚҚП Қызылшы, қызамыққа паротит іліктестірілген вакцина
ҚКГҚ Қырым Конго геморрагиялық қызбасы
ПТР Полимераздық тізбе реакциясы
СЭҚБ Санитарлық эпидемиологиялық қадағалау басқармасы
СЭҚД Санитарлық эпидемиологиялық қадағалау департаменті
СЭС Санитарлық эпидемиологиялық станция
ТЭҚК Төтенше эпидемияға қарсы комиссия
ТҚМ Туберкулезге қарсы мекеме
ТҚҰ Туберкулезге қарсы ұйым
ЭИЭ Энтероинвазиялық эшерихоз
ЭПЭ Энтеропатогенді эшерихоз
ЦМВИ Цитомегаловирусты инфекция
Мазмұны
Қысқарған сөздер тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
Мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
Ібөлім. Жалпы эпидемилогия
1тарау. Эпидемиологиялық процесс сипаттамасы
1.Эпидемиология пәнінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.Эпидемиологиялық әдістердің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
3.Эпидемиологиялық процестің белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .. 14
4.Л.В Громашевскийдің инфекциялық аурулардың беріліс механизмі туралы ілімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
5.Инфекциялық аурулардың берілу факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... . 17
6.Инфекциялық арулардың жіктелу түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
7.Эпидемиялық процестің көрінуі, сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
8тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
2 тарау Эпидемиялық процестің 3 буынына бағытталған шаралар.
9.Иммунды әдіспен алдын алудың тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 36
10.Инфекциялық ауруларды арнайы алдын алуын ұйымдастырудың негізгі қағидалары,егу көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
11.Иммунитет және қабылдағыштық ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
12.Иммунитет пайда болуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 40
13.Инфекциялық ауруларды иммунды алдын алуын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
14.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 45
З тарау. Дезинфекция ісі негіздері
15.Дезинфекция туралы ұғым, даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 50
16.Дезинфекция ісін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
17.Дезинфекция әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 52
18.Дезинфекцияның химиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
19.Жеке заттарды және объектілерді дезинфекциялау ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .. 54
20.Алдын алу дезинфекциясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 55
21.Ошақтық дезинфекция. Күнделікті дезинфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 56
22.Қорытынды дезинфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 58
23.Денсаулық сақтау және балалар мекемелерінде дезинфекция ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
24.Медициналық ұйымдарда қалдықтарды жинау, жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
25.Дезинфекция сапасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
26.Стерилизация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
27.Стерилизацияның химиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
28.Орталық стерилизациялау бөлімінің жұмысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... . 64
29.Дезинфекция камералары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
30.Дезинфекция құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
31.Дезинсекция және оның сапасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
32.Дератизация және оның сапасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
33.Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 82
34.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 84
ІІ Бөлім. Жеке эпидемиология
4Тарау. Ішек инфекциялары
35.Іш сүзегі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 90
36.Парасүзек А және В ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 95
37.Дизентерия ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 96
38. Сальмонеллез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 100
39.Шигеллез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 104
40.Эшерихиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 107
41. Вирусты гепатитттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 108
42.Тырысқақ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 112
43. Лептоспироз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 126
44.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 142
5 Тарау. Ауа тамшылы инфекциялар
45.Жедел респираторлы вирусты инфекциялар және тұмау ... ... ... ... ... ..147
46.Дифтерия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 149
47.Қызылша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...151
48.Қызамық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 153
49.Паротитті инфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 155
50.Желшешек ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 156
51.Скарлатина ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 158
52.Көкжөтел және паракөкжөтел ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 158
53.Менингококты инфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 160
54.Герпес инфекциялары. I және II типті герпес инфекциясы ... ... ... ... ... .. 162
55.Цитомегаловирусты инфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..165
56.Мононуклеоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 166
57.Туберкулез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 167
58.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .171
6 Тарау. Қан инфекцияларының эпидемиологиялық сипаттамасы және олардың алдын алу шаралары
59.АИТВ-инфекциясы ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 175
60.Паренхималық механизмдермен берілетін вирусты гепатиттер ... ... ... .. 180
61.Вирусты В,С,Д гепатиттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 181
62.Туляремия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 188
63.Геморрагиялық қызба ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 191
64.Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 194
65.Кене энцефалиті ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 195
66 Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 200
7 Тарау.Сыртқы қабат инфекциялары.
67.Күйдіргі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 202
68.Сіреспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 209
69.Газды гангрена ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 211
70.Құтыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 214
71.Қышыма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 217
72.Дерматомикоздар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 222
73.Аурухана ішілік инфекциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 225
74.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 228
8 Тарау. Протозойлы инвазиялар
75.Медициналық паразитология тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 233
76.Медициналық паразитологияның негізгі міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... 234
77.Геогельминттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 236
78.Е.Н. Павловский табиғи ошақтық аурулар ілімі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...237
79.Қарапайымдылар типі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 239
80.Лямблиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 240
81.Амебиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 243
82.Токсоплазмоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 245
83.Лейшманиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 246
84.Безгек ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 249
85.Эпидемиологиялық қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 254
86.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 256
9 Тарау. Медициналық гельминтология
87.Гельминтоздардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 261
88.Жалпақ құрттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 265
89.Опистархоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 265
90.Клонорхоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 268
91.Тениаринхоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 269
92.Эхинококкоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 272
93.Гименолепидоздар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 276
94.Дифиллоботриоздар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 279
95.Жұмыр құрттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 282
96.Трихинеллез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 283
97.Аскаридоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 285
98.Энтеробиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 289
99.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 294
10 тарау. Медициналық арахноэнтомология
100.Арнайы және арнайы емес таратушылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 299
101.Өрмекшітәрізділер класы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...300
102.Кенелер және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 303
103.Жәндіктер класы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 309
104.Тарақандар отряды (Blattodea) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 310
105.Қандалалар отряды (Heteroptero) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 312
106.Биттер және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 313
107.Бүргелер және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 315
108.Масалар және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 317
109.Шыбындар және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 320
110.Шіркейлер және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 323
111.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 325
112.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 331
113.Тест тапсырмалары жауаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 332
114.Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 333
Кіріспе.
Инфекциялық аурулармен күресуде айтарлықтай жетістіктерге қарамастан, соңғы жылдары олардың алдын алу мен күресуде шешімі табылмаған мәселелер әліде орын алып отырғаны мәлім. Дүние жүзінің біраз аймақтарында, соның ішінде Қазақстанда көптеген инфекциялық аурулар бойынша эпидемиологиялық жағдай күрт нашарлап бара жатқаны байқалып отыр. Мәселен, ДДҰ мәліметтері бойынша жыл сайын жаңадан туған 130 миллион баланың12 милионы өледі. Олардың 9 миллионы инфекциялық аурулардың себебінен шетінегендер. Жалпы дүние дүзі бойынша жыл сайын қайтыс болатын 51 миллион адамның үштен бірінің себебі инфекциялық аурулар болып табылады.
Эпидемиология термині (гр. ері- ел іші, demos- халық, logos- ғылым) халық арасындағы құбылысты зерттейтін ғылым деген түсінік береді.
Шын мәнісінде эпидемиология пәні медицинаның бір тармағы ретінде індет туралы ғылым.
Инфекциялық аурулардың басқа аурулардан ерекшелігін айқындайтын екі басты себеп бар:
1) Өзіндік эпидемиологияның болуы, яғни инфекциялық процесті тудыратын себеп ретінде қоздырғыштың болуы.
2) Инфекциялық процестің мәнін анықтайтын микроорганизмнің паразиттік феномені, яғни аурудың залалды жұқтырушылық қасиетінің болуы.
Инфекциялық аурулардың қоздырғыштарын биология және медицина ғылымдарының микробиология, вирусология, гельментология,т.б. бөлімдері зерттейді. Бірақ микроорганизмдер қалайша және неге адам ауруының қоздырғышы болады, оның таралу аспектілерін эпидемиология ғылымы зерттейді.
Қоздырғыш пен адам организмінің белгілі бір ортада болатын әрекеттестігінің нәтижесінде инфекциялық ауру пайда болады. Бұл құбылыс инфекциялық процесс деп аталады. Осыны медицинаның жалпы потология, имунология, инфектология және басқа салалары зерттейді.
Эпидемиология - адам қоғамындағы инфекциялық аурулардың пайда болуы, таралуы, даму заңдылықтарын зерттейтін және олардың алдын алу мен күресу шараларын іздестіретін ғылым.
Эпидемиология ғылымының қалыптасуы барысында және әртүрлі теориялық көзқарастардың пайда болуына байланысты оның анықтамасы да өзгеріп, жаңа мағына алып отырады.
Белгілі ғалымдардың тұжырымдаған анықтамалары:
1. К.Д.Заболотный (1927) - Эпидемиология - індет туралы ғылым. Ол ғылым мен тәжірибеге сүйене отырып, індеттің пайда болу, даму себептерін, оның таралуына ыңғайлы жағдайларды және күресу шараларының бағытын зерттейді.
2. Л.В.Громашевский (1941) - Эпидемиология - індет туралы ғылым немесе эпидемиологиялық процестің заңдылықтары туралы ілім.
3. И.И.Елкин (1979) - Эпидемиология - адам қоғамындағы инфекциялық аурулардың пайда болуы, таралуы, тоқталуы туралы объективті заңдылықтар және осы ауруларды жою мен алдын алу шаралары туралы ғылым.
Эпидемиология пәнінің зерттейтін объектісі - бұл эпидемиологиялық процесс.
Тек эпидемиологиялық процесс және оған тиісті зағдылықтар ғана эпидемиологияның объектісі болады - деп осы ілімнің негізін қалаушы Л.В. Громошевский айтқан.
Эпидемиология мақсаты - халық арасындағы инфекциялық аурулардың пайда болуы мен таралу себептерін білу үшін эпидемиялық процестің теориялық және тәжірибелік жақтарын толық түсіндіру арқылы аурудан сақтану мен күресу шараларын дәлелдеп көрсету.
Эпидемиология міндеті - инфекциялық аурулардың пайда болуын, дамуын, таралуын және реттелуін зерттеу және аурудың алдын алу мен күресу әдістерін іздестіру жіне оларды іс жүзінде пайдалану.
І бөлім. Жалпы эпидемиология
1тарау. Эпидемиологиялық процесс сипаттамасы
Эпидемиология пәнінің даму тарихы
Ертедегі Шығыс Азия халықтары инфекциялық аурулардың мәні туралы кейбір мағлұматтардан хабардар болған.мысалы,олар алапес ауруының жұқпалы екенін білген,ондай ауруларды халақ арасынан аластаған немесе ерекше алапестер қорасына қамаған.Қытайда осыдан 3 мың жылдан астам уақыт бұрын халықты шешекке егу әдісі қолданылған.Қазақстан жерінде Өтебойдақ Тілеуқабылұы деген халық емшісі шешекке егуді осыдан 500 жыл бұрын шамасында,ал Дженнерден 350 жыл бұрын жасап,іс жүзінде пайдаланып көрген.
Инфекциялық ауруларды тірі қоздырғыштардың тудыратындығы алғаш рет Гиппократтың (біздің дәуірге шейінгі 460-372ж.) және басқа да Греция және Рим ғалым - философтарының еңбектерінде болжам ретінде айтылған .Тек қайта өркендеу дәуірінен бастап медицина ғылымы дами түсті.Соның әшәнде инфкциялық аурулардың мәні туралы еңбекердің ғылыми негізі қалыптаса бастады.Эпидемиялардың пайда болу себептерін түсіндіруде 2 түрлі бағыт пайда болған:миазматикалық және контагиялық болжамдар
Миазматикалық болжам бойынша эпидемиялардың себебін қоршаған ортаның ластануымен түсіндірген:түрлі комета,метерит және вулкан.
Контагиоздық (жанасу,инфекция)болжаушылар
ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАЗІРГІ ҒЫЛЫМИ- ТЕХНИКАЛЫҚ ЖЕТІСТІКТЕРДЕ ПАЙДАЛАНАТЫН КӨПТЕГЕН ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ БҮГІНГІ КҮННІҢ ТАЛАБЫ.
МЫСАЛЫ; КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНЫП, ЭПИДЕМИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТІҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ ҮЛГІЛЕРІН ЖӘНЕ ОҒАН БОЛЖАУ ЖАСАУДЫ ОНЫҢ КӨРІНІСТЕРІН ҚАДАҒАЛАУДЫ ЖӘНЕ ӘРТҮРЛІ КОМПЬЮТЕРЛІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫ ЖАСАУДЫ: НӘЗІК ЖӘНЕ ӨТЕ ДӘЛ БИОХИМИЯЛЫҚ ИММУНОГЕНЕТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРДІ ПАЙДАЛАНЫП, ҚОЗДЫРҒЫШТЫҢ ЖАН - ЖАҚТЫ ҚАСИЕТТЕРІН СУБМОЛЕКУЛЯРЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫН ЗЕРТТЕУДІ ГЕНДІК ИНЖЕНЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНЫП, ЖАҢА ИММУНДЫҚ ЕГУЛЕР ЖАСАУДЫ.Т,Б ЖҮЗЕГЕ АСЫРУҒА БОЛАДЫ.
ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІС-ИНФЕКЦИЯЛЫҚ АУРУЛАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУ САБАПТЕРІН,БЕРІЛУ МЕХАНИЗМДЕРІН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ БАҒАЛАУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДІСТІҢ ЖИНАҚЫ.
ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
1
2
3
4
5
ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДІСТЕР
Эпидемиологиялық тексеру мен қадағалау
а) инфекция ошағын тексеру
б)аумақты барлаумен сараптау
в) микробиологиялық. Серологиялық. Иммунологиялық. Паразитологиялық, энтомологиялық, санитарлық-химиялық әдістер
Аналитикалық әдістер
а)оқиға - бақылау түрінде зерттеу
б) когортты зерттеу(біркелкі топты зерттеу)
Статистикалық әдістер
Эксперименталдық әдіс
Математикалық үлгілеу
Зерттеу мақсаты
Инфекциялық аурулардың пайда болу жағдайын мен себебін анықтау:қауіп- қатердің алдыңғы себебін анықтау:эпидемиологиялық диагноз қою; аурудың этиологиясын дәлелдеу, эпидемиялық процеске қатынасатын буынаяқтылар түрі, кеміргіштер: аумақта инфекциялық аурулардың пайда болу мүмкіндігін, эпидемиялық жағдайды асқындырмау шараларын анықтау.
Қауіп қатер факторларын болжап бағалау, қорытынды жасау. Эпидемиологиялық дигноз қою; қауіп-қатер факторға байланысты індетке қарсы шаралардың бағытын анықтау
Сырқаттанушылық деңгейінің дұрыс дәрежесін сандық бағалау;індетке қарсы және алдын алу шараларының тиімділігін анықтау
Болжауды дәлелдеу; індетке қарсы жұмысқа және алдын алу шараларына қолданылған жабдықтар мен әдістердің сандық тиімділігін бағалау
Эпидемиялық процестің көрінісін болжау
1 Эпидемиологиялық тексеру мен бақылау. Инфекциялық аурулар ошағын эпидемиологиялық тексеру әдісі ең алғашқы және маңызды болып саналады. Бұл әдіс ошақтың пайда болу жағдайы мен себебін, инфекция қоздырғышының көзін. Берілу факторлары мен жолдарын, сонымен қатар жұқтыру қауіп- қатеріне ұшыраған адамдарды анықтау үшін пайдаланылады.
2 Аналитикалық эпидемиолгиялық әдістер: Аналитикалық эпидемиолгиялық зерттеудің мақсаты- эпидемиолгиялық тексерумен қадағалау барысында инфекциялық аурулардың пайда болуы мен таралуы туралы дигностикалық болжауды бағалау үшін тексеру жүргізу.
3 Эксперименталдық эпидемиологиялық әдістер. Инфекциялық аурулар эпидемиологиясында эксперимент эпидемиялық процестің тек кейбір жақтарын зерттеуге қлоданылады, өйткені оны толық түрде жасауға болмайды.
4 Математикалық үлгілеу. Эпидемиологиялық әдістің барлық түрлерін қолданғанда эпидемиялық процестің көрінісін байқауды математикалық үлгілеу әдісімен бірге атқаруға болады
5.Статистикалық зерттеу әдістері. Сырқаттанушылықтың негізгі көрсеткіштері және оны есептеу әдістері. Статистикалық зерттеу әдісінің мақсаты- эпидемиологиялық жағдайды атқарылатын індетке қарсы және алдын алу шараларының тиімділігін сан арқылы бағалау.
Эпидемиологиялық процестің белгілері
Эпидемиологиялық процестің белгілері симптомдары интенсивті және экстенсивті көрсеткіштер болып саналады, яғни уақыт боиынша, аумақтағы таралу бойынша және әрбір халық топтары арасында көріністері бойынша сипатталады. Статистикалық көрсеткіштер эпидемиялық процестің сандық және сапалық белгілері арқылы сипатталады.
Эпидемиялық процестің сандық белгілері:
-Сырқаттанушылық деңгейі (өлім-жітім, тасымалдаушылық)
-Сырқаттанудың даму динамикасы;
- Жыл ішінде таралуы(маусымдық жоғарылауының қарқыны)
-Инфекцияның ошақтық көрінісі(пайда болған уақыты, ошақтардың саны, олардың даму мегілдері, бір немесе көп науқасты болып бөлінуі)
Эпидемиялық процестің сапалық белгілері:
4. Аумақтар бойынша(әлем, мемлекет деңгейі немесе жеке аймағы, республика, облыс, аудан)
5. Қала және ауыл тұрғындары арасы бойынша;
6. Әр түрлі жас топтары бойынша;
7. Жынысына қарай;
8. Әр түрлі кәсіптік топтар бойынша(жұмыс орнында науқастардың саны, ұйымдастырылған балалар мемкемелерінде)
Эпидемиологиялық талдаудың мақсаты эпидемиялық процеске әсер ететін факторларды,оның таралу заңдылықтарын және індетке қарсы шаралардың тиімділігін анықтау. Эпидемиологиялық талдаудың қорытындысына қарай инфекциялық ауруларға қарсы шаралардың жоспары жасалады. Эпидемиологиялық талдауды жасау үшін аймақтағы табиғи жағдай, санитарлық жағдай, экономикалық, демографиялық даму туралы,инфекциялық аурулармен сырқаттану, қоздырғыштардың патогенділігі, атқарылған эпидемияға қарсы шаралар туралы мәліметтер қажет.
Ауылшаруашылық жануарларының саны, инфекциялық аурулар туралы мәліметтерді ветеринарлық қызметкерлерге береді.Халық саны,жасы, кәсіптері туралы мәліметтерді статистикалық бөлімдер береді.
Эпидемиологиялық талдауды жасау үшін жергілікті аймақтың картасы әр бөлшектердің кесіндісі керек. Дәрігер эпидемиологтың көмекшілері мәліметтерді жинауға, Эпидемиологиялық талдауды жасауға, қауырт құжаттарды сақтауға белсенді түрде қатысады.
Инфекциялық аурулардың берілу факторлары
Берілу факторлары-қоздырғыштық бір организмнен екіншісіне тасылуын қамтамасыз ететін сыртқы орта обьектілері және буынаяқтылар.
Берілу факторларына жатады; ауа, тағамдар, су, топырақ, үй жабдықтары мен өндіріс құралдары және буынақтылар.
Су арқылы-егер су арқылы инфекциялық аурулардың қоздырғыштарымен ластанған болса, инфекцияның су арқылы таралуына мүмкіндік туады.Ашық су қоималарының сулары қалдық сулармен жаңбыр суларымен, қардың еріген суларымен малды суарудан болуы мүмкін.
Инфекциялық аурулардың су арқылы таралуы ластанған суды ішкенде, ыдыстарды қолданғанда, кір жуғанда болуы мүмкін. Су арқылы көбіне ішек инфекциялары таралады,мысалы, тырысқақ, іш сүзегі, дизентерия, вирусты А,Е гепатит.
Тағам арқылы-Инфекциялық аурулардың таралуы да өте жиі кездеседі;
_сүт және сүт өнімдері(қаймақ, ірімшік, балмұздақ)
_жұмыртқа
_ет және ет өнімдері
_жеміс -жидектер
_нан,ұн тағамдары.
Тамақ өнімдерінде ішек инфекцияларының қоздырғыштары көпке деиін сақталып қана қоймай, онда көбеюі де мүмкін, сондықтан ауру өте ауыр немесе орташа ауыр түрінде өтеді,аурудың инкубациялық кезеңі қысқа болады.
Тамақ өнімдері Инфекциялық аурулардың қоздырғыштарымен бастапқыда және кейіннен ластануы мүмкін.
Бастапқыдан ластану - ауру малдың сүті, еті, жұмыртқасы арқылы таралады. Мыс;туберкулез, бруцеллез, сальмонеллез,күйдіргі.
Кейіннен ластану-ауру адамның лас қолы арқылы немесе ластанған ыдыс арқылы.Кейіннен ластану тамақ өнімдерін өңдеу,тасымалдау, сақтау,тарату барысында болуы мүмкін.
Тұрмыстық заттармен-қоздырғышпен ластанған қол арқылы және түрлі тұрмыста қолданылатын заттар арқылы жұғуы мүмкін.
Тікелей жанасу-арқылы тері венерологиялық аурулары, қотыр және кейбір зоонозды инфекциялар таралады.
Ауа - тамшылы жолмен инфекциялық аурулардың қоздырғыштары түшкіру, жөтелу, сөйлесу, тыныс шығару арқылы таралады.
Ауа шаң арқылы қоршаған ортада төзімді қоздырғыштар таралады, өйткені тамшылар түрлі заттардың үстінде кеуіп шаңмен таралады.Еден сыпырғанда төсек ауыстырғанда, киім қаққанда шаңдар көтеріліп тыныс алу жолдарына түседі.Ауа шаң арқылы туберкулез, дифтерия, туляремия, аурулары таралады.
Топырақ арқылы көбіне ішек құрт аурулары таралады.Олар 2жолмен таралады.
1нәжіс-топырақ-жеміс-жидек-адам
2нәжіс-топырақ-ашық сулар-адам
Инфекциялық аурулардың жіктелу түрлері, сипаттамасы.
Қазіргі кезде 250-ден артық Инфекциялық аурулардың нозологиялық түрлері белгілі.Олардың қоздырғыштары әртүрлі түрлермен топтарға жататын микроорганизмдер.
Инфекциялық ауруларды тудыратын қоздырғыштар топтары
Қоздырғыш топтары
Қоздырғыштардың топтары
Ауру топтары
Вирустар
Вирустар
Инфекциялар
Прокариоттар
МИкоплазмалар
Хламидийлар
Риккетсиялар
Бактериялар
Спирохеттер
Кандидоз
Хламидоз
Бөртпе сүзегі
Іш сүзегі
Мерез
Эукариоттар
Саңырауқұлақтар
Қарапайымдылар
Гельминттер
Буынаяқтылар
Инвазиялар
Микоздар
Протозооздар
Гельминтоздар
Инфестициялар
Л.В.Громашевский бойынша қоздырғыштардың организмде тәндік орналасуы және беоілу механизмі топтастырудың негізін құрайды, соған сәйкес игфекциялық аурулар бес топқа бөлінеді.
1 ішек инфекциялары
2 тыныс жолдар инфекциялары
3 қан инфекциялары
4 сыртқы қабат инфекциялары
5 әртүрлі механизмдермен берілетін инфекциялар
И.И.Елкиннің топтастыруына сәйкес инфекциялық аурулар лкиннің топтастыруына сәйкес инфекциялық аурулар топқа бөлінеді 3топқа бөлінеді:
1 Антропоноздар тек адамдарға тән аурулар
2 Зооноздар хайуанаттарға тән аурулар
3 Антропозооноздар адамға да, хайуанат топтарына да бейімделген аурулар.
Инфекциялық аурулардың экологиялық эпидемиологиялық жіктелуі.
Инфекциялық аурулар
Инфекция топтары
Қоздырғыш қоры
Таралатын аурулар
Антропоноздар
Ішек
Респираторлы
Қан
Сыртқы қабат
Адам
Іш сүзегі,тырысқақ,А,Е вирусты гепатиті,
Қызылша,қызамық,дифтерия
Бөртпе сүзегі,безгек,қайталама сүзек
Мерез,қышыма
Зооноздар
Үй және синантропты хайуанаттар
Жабайы хайуанаттар
Хайуанат
Хайуанат
Бруцеллез, аусыл, Ку қызба,орнитоз
Туляремия,құтыру,оба, Ласса қызбасы
Сапроноздар
Топырақтық
Сулы
Сапрозооноздар
Топырақ
Су
Сыртқы орта хайуанаттары
Клостридоз,актиномикоз,
Легионеллез, тырысқақ, мелиоидоз
Күйдіргі, лептоспироз,иерсиниоз, листериоз
Инфекциялық ауруларды эпидемиологиялық топтастыру(Б.ЛЧеркасский1993)
Вирустар
Бактериялар
Протозойлар
Микоздар
Гельминтоздар
1
2
3
4
5
Антропоноздар (ішек инфекциялар):
Гепатит А
Парасүзектер
Амебиаз
Африкалық гистоплазмоз
Аскаридоз
Гепатит Е
Іш сүзегі
Лямблиоз
Гименолепидоз
Норволк инфекциясы
Шигеллездер
Дракункулез
Ротавирус инфекциясы
Зонне дизентериясы
Трихоцефалез
Энтеровирус инфекциясы(Коксаки)
Флекснер дизентериясы
Эшериохозды тырысқақ
Энтеробиоз
Полиомиелит
Тыныс алу жолдары инфекциялары
Тұмау
Дифтерия
Акантамебты
Менингит
Аденовирусты инфекция
Гемофилус
Пневмоцистоз
Герпес инфекциясы
Инфлюэнца инф
Реовирусты инфек
Стрептококк инф
Риновирусты инфе
Көкжөтел
Қызылша
Алапес
Мононуклеоз инф
Парагрипп
Респираторлық микоплазмоз
Эпидемиялық
Респираторлық хламидиоз
Қан инфекциясы
Гепатит В ГепатитG
Бүргелермен берілетін
Масалармен берілетін безгек
Шыбындармен берілетін лоаз
Гепатит С ГепатитF2
Бартонеллез
Гепатит Д Гепатит TT V
Битпен берілетін
Масалармен берілетін
Цитомегаловирусты инф
Окопты қызба
Вирусты сүйелдер
Қайталама бөртпе сүзгек
Бругиоз
Москиттермен берілетін
Бөртпе сүзгек
Вухерериоз
Сыртқы қабат инфекциялары
Гепатит В
Беджель
Үнді висцералды лейшманиозы
Актиномикоз
Анкилостомидоз
Гепатит С
Гонорея
Кандидоз
Онхоцеркоз
Гепатит Д
Донованоз
Антропонозды микроскопия
Стронгилойдоз
АИТВ инфекциясы
Стафилококк инфекциясы
Тері лейшманиозы
Шистосомоздар
Цтимегаловирусты инфекция
Мерез
Антропонозды трихофития
Вирусты сүйелдер
Трахома
Эпидермофития
Хламидиоз
Зәр шығару жыныстық
Шанкроид
Трихомониоз
Зооноздар(ішек инфекциялар):
Ласса қызбасы
Ботулизм
Балантидиоз
Альвеококоз
Аусыл
Бруцеллез
Ішек иерсиниозы
Хламидия инф
Кампилобактериоз
Лептоспироздар
Листериоз
Мелиойдоз
Некробациллоз
Жалғантуберкулез
Сальмонеллездер
Криптоспаридоз
Токсоплазмоз
Ангиостронгилиоз
Апизокиоз
Дифиллоботриоз
Ішек капилляриозы
Өкпе капилляриозы
Бүйрек капилляриозы
Клонорхоз
Описторхоздар
Тениаринхоз
Тениоз
Эпидемиялық процестің көрінуі, сипаттамасы
Эпидемиялық процестің ішкі реттелу заңдылықтары, яғни қоздырғышпен ие арасындағы әрекеттестік түрлі сыртқы көріністермен сипатталады.Оған тікелей ішкі реттелу механизмдерінің ықпалымен қатар әлеуметтік- табиғи факторлардың әсері мол болады, эпидемиялық процестің қосымша қозғаушысы болып табылады.
Эпидемиялық процестің осы қырына Л.В.Громашевский көп көңіл бөлген, ол табиғи және әлеуметтік факторларды эпидемиялық процестің қосымша қозғаушы күштері деп санаған. Эпидемиялық процестің даму барысы табиғи және әлеуметтік құбылыстардың әсерінен сандық және сапалық жағынан өзгереді.
Эпидемиялық өршу
Эпидемиялық өршу
Эпидемия
Эпидемия
Пандемия
Пандемия
Спорадия
Спорадия
Кең мағынадағы эпидемиялық сырқаттанушылық
Кең мағынадағы эпидемиялық сырқаттанушылық
Экзотикалық сырқаттанушылық
Экзотикалық сырқаттанушылық
Эндемиялық сырқаттанушылық
Эндемиялық сырқаттанушылық
Эпидемиялық процестің көрінуі
Эпидемиялық процестің көрінуі
Эпидемиялық ошақ-бұл инфекция көзі орналасқан орын және оның маңайындағы аумақ. Осы шектелген аумақта нақты жағдайда науқас адамнан сау адамға қоздырғыш берілуі мүмкін. Эпидемиялық ошақ эпидемиялық процестің бір бөлшегі болып келеді және де эпидемиялық процестің таралуын бөгейтін орта болып табылады.Эпидемиялық ошақ жанұялық,өндірістік немесе мекемелік болуы мүмкін. Инфекциялық ауру бір адамнан екінші адамға жұғып отырса, инфекция айлап,жылдап жалғасын тауып отырады, таралу жолын таппаса тоқтап қалады.
Эпидемиялық процесс сандық таралуына сәйкес 4түрлі болып келеді:
Спорадиялық,кездейсоқ,бірен
Саран сырқаттанушылық-бір белгілі аймаққа тән, белгілі сырқаттанушылық деңгейі, бір- бірімен байланысы жоқ инфекциялық ауру
Өршу-шектелген аумақта,жеке ұжымда немесе ұжымдардағы топтарда бір мезгілде адамдардың науқастануы
Эпидемия-инфекциялық аурулардың бүкіл халық,үлкен аймақ,қала,аудан ішінде жаппай науқастануы.
Пандемия-инфекциялық аурудың жаппай, елден елге таралуы.
Экзотикалық сырқаттанушылық-деп қоздырғышты басқа жерден әкелгенде,осы жерге тән емес аурудың пайда болуын айтады.
Эндемиялық сырқаттанушылық деп табиғи және әлеуметтік жағдайға байланысты осы жерде тұрақты қалыптасқан ауруларды айтады.Эндемиялық аурулар бір белгілі аймақта таралған,сол аймақтың әлеуметтік табиғи жағдайына тән инфекциялық аурулар.Мыс: белгілі аймақтың табиғатында кенелер өмір сүрсе, сол жерде кене энцефалиті аурулары таралады.
Қоздырғыштың берілу механизмдері мен оны іске асыратын факторлар қауіп қатерлі топтарды анықтайды. Аэрозольді механизмімен таралатын аурулар үшін (тұмау,менингит),ұйымдасқан ұжымда өте көп кездеседі(фабрика зауыттар)және т.б
Қауіп-қатерлі факторлар ұғымдарының қысқаша анықтамасы.
Түсінік
Анықтама
Қауіп - қатерлі аумақ
Қауіп қатерлі әлеуметтік әртүрлі жастағы топтар
Қауіп қатерлі ұжым
Қауіп-қатерлі уақыт
Қоздырғыштың вирулентті түрінің қалыптасуынан және оның таралуын қамтамасыз ететін факторлардың әсерінен болған сырқаттанушылықтың жоғарғы көрсеткіші бар аумақ.
Қоздырғыштың эпидемиялық түрі арқылы және оның таралу факторларының әсерінен болған сырқаттанушылықтың жоғарғы көрсеткіші.
Қоздырғыштың эпидемиялық түрі арқылы және оның таралу факторларының әсерінен болған сырқаттанушылықтың жоғарғы көрсеткіштері бар нақты ұжымдар(ясли,мектеп, жатақхана)
Эпидемиялық түрге байланысты қоздырғыштың таралу факторларымен анықталатын сырқаттанушылықтың жағдай жасайтын факторлар:
Қоздырғыштың эпидемиялық түрін тарататын қауіп қатерлік;
Жұғу қауіп қатер;
Ауру қауіп қатер;
Е.Н.Павловскийдің инфекциялық аурулардың табиғи ошақ, табиғи - ошақтық аурулар туралы ілімі.
Кейбір аурулардың қоздырғыштары бір эпидемия мен келесі эпидемия арасында адамның қатынасынсыз, әр түрлі кеміргіштердің, буынаяқтылардың организмінде сақталатыны туралы мағлұматтар бірте жинала бастаған. Бұл жағдайды алдымен Д.К.Заболотный,кейіннен Е.Н.Павловский байқады.
Табиғи ошақ болу үшін 3шарт болу қажет:
1Қоздырғыш паразит
2 Қабылдағыш хайуанат популяциясы
3 Қоздырғышты тасымалдаушылап(кене,бүрге, маса түрлері).
Осы факторлардың бір бірімен қарым қатынасы паразитарлық жүйедеп аталады.Оны Павловский табиғи ошақтың үштігідеп атады.Табиғи ошақ тек үздіксіз эпизоотиялық процесс болғанда ғана және қабылдағыш хайуанат попуяйиясымен тасымалдаушы белгілі бір мөлшерде осы табиғатта өмір сүргенде іске асады.
Антрапургиялық ошақ- адамның табиғатты меңгеру қимылдарының әсерінен пайда болған ошақ.
Карантиндік аурулар.Карантин қырық деген мағынаны білдіреді.Италяда обаның таралуынан қырық күн дем алған.Сол уақыт ішінде елден шығуға,елге кіруге тиым салынған.
Шекараны санитарлық қорғау дегеніміз аумақты жан - жақты дәлелденген санитарлық қорғаудың құрамы болып саналады.
Қазақстан Республикасында қауіпті аурулардан аумақты қорғау Санитарлық ережелерге сәйкес жүргізіледі:
1 Қ.Р мемлекет шекарасындағы өткізу пунктерінде медициналық қарау.
2 Халықаралық байланыс порттарында ашылған санитарлық - эпидемиологиялық станциясындағы санитарлық карантиндік пунктерінде қарау;
3 Халықаралық әуе жолындағы санитарлық карантиндік пунктерде қарау;
4 Халықаралық машина жолдарындағы санитарлық карантиндік пунктерде қарау;
5 Қазақстан мемлекеттік шекарасы арқылы өтетін темір жол көліктеріндегі санитарлық карантиндік пунктерде қарау;
Инфекциялық ауруларға қарсы қолданылатын шаралардың негізгі қағидаларыІндетке қарсы шараларды топтастыру қағида эпидемиялық процестің үштігі туралы концепция бойынша атқарылады,концепция бойынша 3бағытта жүргізілуі тиіс.
1 инфекция қоздырғышының көзін жою.
2 қоздырғыштың берілу механизмін тежеу
3 организмнің қоздырғышты қабылдағыштығын болдырмауға бағытталған шаралар(вакцинация,т.б).
Эпидемияға қарсы шаралар
Шаралар
Бағалау көрсеткіштері
Клиникалық диагноз қою
Науқастың этиологиясын анықтауда алдыңғы және соңғы диагноздардың айырмашылығының жиілігі
Оңашалау және ауруханаға жатқызу
Жалпы мұқтаж болғандардан оңашаланғандардың бөлігі
Емдеу
Этиотропты емдеу алған аурулардың бөлігі.Аурудың аяқталуы.
Тәртіп шектеулік(карантин)шара
Карантин мен обсервацияға жататын обьектілер мен адамдарды қамтудың толықтылығы.
Дератизация
Дератизацияға жататын обьектілердегі қамтылған бөлік.Кеміргіштердің дератизацияға дейінгі және одан кеиінгі саны.
Ветеринарлық-санитарлық шара
Ресми құжаттарда қарастырылған және қалыптасқан ветеринарлық жағдайға керекті шаралардың орындалуының толықтылығы
Індетке қарсы бағытталған санитарлық - гигиеналық шара
Ресми құжаттарда қарастырылған және қалыптасқан ветеринарлық жағдайға керекті шаралардың орындалуының толықтылығы
Дезинфекция
Бактериологиялық тексерудің нәтижелері
Дезинсекция
Буынаяқтылардың дезинсекцияға дейінгі және одан кейінгі саны.
Вакцинациялау
Тұрғындардың ішіндегі егілгендердің бөлігі.Егілгендірдің иммундық реакциясы.
Иммундық түзету
Иммундық түзетуге жататындардың егілгендер тобы
Жедел алдын алу
Жұғу қауіпі туғаннан кейінгі өткізу уақыты.
Індетке қарсы шаралар 3бағытта жсалады:
1 Инфекция көзіне бағытталған шаралар.
2Беріліс механизмдеріне бағытталған шаралар.
3Қабылдағыш организмге бағытталған шаралар.
Эпидемиялық процестің І буынына бағытталған шаралар
Антропонозды инфекцияларда жасалатын шаралар:
І Инфекциялық ауруларды анықтау белсенді және енжар әдіспен жасалады.
Белсенді анықтау әдісі:
А)Дәрігер науқас адамның үйіне барғанда немесе әрбір үйді аралау кезінде анықталады.
Б)Инфекциялық аурумен қатынаста болған кезде анықталады.
В) Алдын алу дәрігерлік тексеру кезінде анықталады.
Енжар анықтау әдісі: науқас адам өзі ауырып немесе туыстары алып келген кезде анықталады.
2 Хабарлау. Инфекциялық ауруды анықтаған мед қызметкері жедел түрде СЭҚБ шұғыл хабарлама беруі тиіс. 058у бланкасына тіркелуі тиіс.Бұл хабарлама 12сағат ішінде берілуі тиіс.
3 Жекешелеу науқастың үйінде немесе инфекциялық аурулар ауруханасы.Аса қауіпті оба,тырысқақ, Қырым геморрагиялық қызбасы секілді ауруларда және іш сүзегі, бөртпе,дифтерия,полиомиелит,құтыру, күйдіргі,сіреспе ауруларыннда жедел түрде ауруханаға жатқызылуы тиіс.
4 Инфекциялық аурудың диагнозын қою науқастың клиникалық белгілеріне, эпидемиологиялық анамнезге және зертханалықтексеру нәтижелеріне сүйеніп тұжырымдалады.
5 Инфекциялық ауруды емдеу арнайы этиотропты және симптоматикалық болып бөлінеді
6 Ауруханадан шығару. Жұқпалы аурулар ауруханадан толық емделгеннен кейін және зертханалық тексеруден кейін және зертханалық тексеру қорытындысы теріс болғаннан кейін шығарылады.
7Диспансерлік бақылау. Науқас адам емделіп болғаннан кейін аурудың түріне қарай Жұқпалы аурулар бөлм есінде дәрігер- инфекционисттің бақылауына, диспансерлік тіркеуге алынады.
Зоонозды инфекцияларда жасалатын шаралар:
1 анықтау
2 жекешелеу
3 емдеу
4т вакцина егу
5 жою
Анықталған ауру зоонозды инфекциялар тобына жатса иинфекция көзі болған жануардың түрін, санын, иесін және т.б көптеген эпидемиологиялық маңызы бар ақпараттарды жинау қажет.
Қоздырғыш тасымалдаушы
Қоздырғыш тасымалдаушы
Емдеу жою
Емдеу жою
Оқшаулау
Оқшаулау
Табу
Табу
Жұқтырған хайуанаттар
Жұқтырған хайуанаттар
Эпидемиялық процестің 1-буыны
Эпидемиялық процестің 1-буыны
Емдеу
Емдеу
СЭҚБ хабарлау
СЭҚБ хабарлау
жекелеу
жекелеу
Эпидем анамнез
Эпидем анамнез
Ауруды табу
Ауруды табу
Жұқтырған адамдар
Жұқтырған адамдар
Ошақта жүргізілетін эпидемияға қарсы шаралар
Эпидемиялық процестің
2-буыны
Эпидемиялық процестің
2-буыны
Дезинфекция
Дезинфекция
Сыртқы орта факторы
Сыртқы орта факторы
Дезинсекция
Дезинсекция
Дезинсекция
Дезинсекция
Қоздырғыш сақтаушы
Қоздырғыш сақтаушы
Солардың арасынан қабылдағыштарды табу
Солардың арасынан қабылдағыштарды табу
Инфекция қоздырғышының көзімен қатынаста болғандар
Инфекция қоздырғышының көзімен қатынаста болғандар
Қатынаста болған адамдардан инфекция көзін табу
Қатынаста болған адамдардан инфекция көзін табу
Қабылдағыш адамдарды қорғау
Қабылдағыш адамдарды қорғау
Қатынаста болғандардың табу
Қатынаста болғандардың табу
Инкубациялық кезеңге сай уақыт мерзіміне бақылау
Инкубациялық кезеңге сай уақыт мерзіміне бақылау
Эпидемиялық процестің
3-буыны
Эпидемиялық процестің
3-буыны
Тест
1 Адам қоғамындағы инфекциялық аурулардың пайда болу, таралу, даму заңдылықтарын зерттейтін және олардың алдын алу мен күресу шараларын іздестіретін ғылым
A Эпидемиология
Б Иммунология
В Вирусология
Г Гистология
Д Гигиена
2 (Тек эпидемиологиялық процесс және оған тиісті заңдылықтар ғана эпидемиологияның зерттейтін обьектісі болады) деген ілімнің негізін қалаушы кім
А К.Д Заболатный
Б Л.В Громашевский
В И.И Елкин
Г Д.И Ивановский
Д С.П Боткин
3 Шешек ауруына сиыр шешегінің қабыршағын (вакцина) адам денесіне енгізген дәрігер ғалым
А Э. Дженнер
Б С.П Боткин
В Е.И Марциновский
Г Л.А Тарасевич
Д И.И Мечников
4 Эпидемиология дегеніміз не
А халық арасындағы құбылысты зерттейтін ғылым
Б эпидемиялық процестің жиынтығы
В халық пен табиғат арасындағы өзара байланыс
Г Аурулардың негізгі таралу жолдарын зерттейтін ғылым
Д Дені сау адамдардың жалпы физиологиялық құбылысын зерттейтін ғылым
5 Қоздырғыш пен адам организмінің белгілі бір ортада болатын әрекеттестігінің нәтижесінде инфекциялық ауру пайда болады, осы процессті не деп атаимыз.
А Бактериологиялық
Б Вирусологиялық
В Инфекциялық
Г Гигиеналық
Д Эпидемиологиялық
6 Қазақстандағы инфекциялық ауруларды зерттеуде көп үлес қосқан ғалымдар
А Қ.М Мыңбаев
Б Ж.Т Темирбеков пен А.Т Исмағулов
В В.М Жданов
Г Л.В Громашевский
Д К.И Скрябин
7 Эпидемиологиялық әдістердің құрылымының қанша түрі бар
А 5
Б 6
В 4
Г3
Д 7
8 Аналитикалық эпидемиологиялық әдіс дегеніміз не
АЭпидемиологияның эксперименттік процессінде қолданылады
Б Эпидемиологиялық тексеруде аурулар туралы диагностикалық болжауды бағалау үшін қолданылады
В Эпидемиялық процестің даму механизмі ойша елестету арқылы жүзеге асады
Г Сырқаттанушылықтың негізгі көрсеткіштері және оны есептеу әдістері
Д Жалпы эпидемиологиялық процесс
9 Эксперименталдық эпидемиологиялық әдістің негізгі зерттеу мақсаты
АЭпидемиологияның эксперименттік процессінде қолданылады
Б Эпидемиологиялық тексеруде аурулар туралы диагностикалық болжауды бағалау үшін қолданылады
В Инфекциялық аурулар эксперименттік эпидемиялық процессін зерттеуде қолданылады
Г Сырқаттанушылықтың негізгі көрсеткіштері және оны есептеу әдістері
Д Жалпы эпидемиологиялық процесс
10 Эпидемиологиядағы зерттеудің қанша түрлері бар
А 5
Б 8
В 7
Г 3
Д 2
11 Эпидемиологиялық процестің сандық белгілері
А Сырқаттанушылық деңгейі
Б Жынысына қарай
В Қала және ауыл тұрғындар арасы бойынша
Г Аумақтар бойынша
Д Әртүрлі жас топтары бойынша
12 Эпидемиялық процестің сапалық белгілері
А Сырқаттанудың даму динамикасы
Б Сырқаттанушылық деңгейі
В Жыл ішінде инфекцияның таралуы
Г Инфекцияның даму мезгілдері
Д Жынысына қарай
13 Эпидемиологиялық процестің негізін қалаушы
А К.Д Заболатный
Б Л.В Громашевский
В И.И Елкин
Г Д.И Ивановский
Д С.П Боткин
14 Эпидемиологиялық процестің бірінші буыны
А Қабылдағыш организм
Б Беріліс механизмі
В Инфекция көзі
Г Статистикалық көрсеткіші
Д Қоздырғыштың жұғуы
15 Инфекция көзіне байланысты инфекциялық аурулар қандай топтарға бөлінеді
А Антропонозды,Зоонозды, Сапронозды.
Б Транзиторлы,Реконвалесцентті.
В Созылмалы,Жіті
Г Транзиторлы, Сапронозды
Д Антропонозды, Созылмалы
16 Эпидемиялық процестің биологиялық факторларына не жатады
А Демографиялық
Б Климаттық
В Еңбекпен Тұрмыс жағдаиы
Г Медициналық көмек көрсету
Д Халықтың иммундық құрамы
17 Топырақтық факторларға тәуелді инфекциялар
А Бруцеллез
Б Күйдіргі
В Биогельминтоздар
Г Геогельминтоздар
Д В,С,Д геппатиттер
18 Громашевский инфекциялық ауруларды қанша топқа бөлді
А 7
Б 4
В 3
Г2
Д 6
19 Инфекциялық аурудың бүкіл халық, үлкен аймақ,қалақ аудан ішінде жаппай таралуы
А Пандемия
Б Эпидемия
В Өршу
Г Сырқаттанушылық
Д Спорадиялық
20 Инфекциялық аурулардың аурудың жаппай елден елге таралуы
А Пандемия
Б Эпидемия
В Өршу
Г Сырқаттанушылық
Д Спорадиялық
2 тарау
Эпидемиялық процестің 3 буынына бағытталған шаралар.
Инфекциялық ауруларды иммунды алдын алу түсініктері
Инфекциялық ауруларды алдын алуда иммунды әдіс түбегейлі тәсіл болып табылады.Бұл тәсіл арқылы шешек ауруы әлемде бір жола жойылды, полиомиелит, қызылша аурулары біржола жойылуға жақын.Алайда, қазіргі кезде иммунды әдіспен алдын алатын инфекциялардың маны көп емес.Мәселен, жылына 6 млн. бала әлі вакциналары жоқ инфекциялардан қайтыс болады.Біздің елімізде есепке алынатын 65 инфекциялық аурулардың 50 түрі (75%) иммунды алдын алу тәсілімен басқарылмайтын инфекциялар қатарына жатады
Әлемде жылына 500 млн адам инфекциялық аурулармен тіркелсе, олардың 400 миллионы вакцина егілмегендер, өйткені осы инфекцияларға вакцина әлі табылмаған.
Иммунды әдіспен алдын алудың тарихы
Медицина дамуының бастапқы кезеңінде шешектің өте ауыр түрін болдырмау үшін сол аурудың жеңіл түрімен ауырғандардың іріңін дені сау адамадарға жасанды әдіспен егу талпыныстары болған. Мысалы, Қытайда біздің дәуірімізге дейін XI ғасырда дені сау адамдардың танауына шешекпен ауырған адамдардың іріңді қабыршағын салатын болған, ал Үндістанда- теріні сызаттап, сол жерге шешектің қабыршағын ысқылаған , Грузияда- шешектің іріңін жұқтырылған әдіс XYIII ғасырдың аяғына дейін қолданылып келген
1796 жылы ағылшын дәрігері Эдвард Дженнер өзі ашқан жаңалықты жариялады. Егер де адамдарға сиыр шешегін жасанды түрде ексе, вакцина енген жер шамалы ісініп, іріңдейді де, шешек індетімен ауырмайды. Қазіргі кезде Эдвард Дженнерді індетке қарсы егудің негізін қалаушы деп сынайды.
Бірақ шешекке қарсы бұл вакцинаны Эдверд Дженнерден 350 жыл бұрын, өз кезінде хан сарайында дәрігер болған, өмірін емшілікке жұмсаған, біздің бабамыз Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы тапқан екен. Өзінің Шипагерлік баян атты қолжазбасында Шешек тарап болғасын, шешектің іріңі табылмайды,оны сақтайын десек ұзақ сақталмайды, ексең өнбей қалуы шарт, қатып қалмақ, шірімек- деп жазды. Ары қарай шешекке екпені (вакцинаны) қалай алғаны, екпені сақтау, балаларды егу әдістері, егілген балалардың реакциялары туралы деректер жазылғанына қарағанда, оны өз қолымен жасамаған адам жаза алмайтыны анық. Мұздатқыштар туралы хабары жоқ заманда екпені жаңа сойылған малдың бүйрек қабына салып, күн түсірмей, салқын жерде сақтау таптырмайтын, таң қаларлық әдіс.
1880 жылы Л.Пастер сұйық қоректік ортада ұзақ уақыт сақтау арқылы тауық тырысқағы қоздырғышының әлсіздетілген штамын алған. Микробтың осындай штамын тауыққа енгізгенде ол ауырмайды және оны вирулентті штамды жұқтырудан сақтайды.
Инфекциялық ауруларды арнайы алдын алуын ұйымдастырудың негізгі қағидалары, егу көрсеткіштері
Инфекциялар екіге түрге бөлінеді:
Басқарылмайтын инфекцияларға тиімді иммунды алдын алу шаралары толық жетілдірілмеген инфекциялық аурулар тобы жатады.
Басқарылатын инфекциялар деп ғылыми дәлелденген шаралары жетілген және олардың тиімділігі анықталған инфекциялық аурулар тобын айтады.
Иммунды алдын алу тәсілдерімен басқарылатын ауруларға антропонозды инфекциялар жатады. Мысалы, полиомиелит инфекциясын басқару оған қарсы тиімді вакцина жасалғанннан кейін іске асты.
Дифтерия, көкжөтел, сіреспе, қызылша, қызамық, эпидемиялық паротит , вирусты В гепатит туберкулез және полиемиелит сияқты инфекциялық аурулармен күресудуе жоспарлы иммунизациялау шешуші және тиімді шаралардың негізгісі болады. Жоспарлы түрде егу жүргізудің нәтижесінде 1958-1972 жылдар арасында полиомиелитпен сырқаттанушылық 125,3; дифтериямен- 369; қызылшамен - 5,6; көкжөтелмен -23,1 есе азайды. Егер тұрғындардың 95% көрсетілген мерзімде егумен толық қамтылмаса, айтарлықтай нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес.
Иммунизациялау бағдарламасына қойылған мақсаттар:
9. Иммунизацияның ұлттық бағдарламасын қабылдау;
10. Ұлттық мамандарды дайындау;
11. Ұлттық бағдарламаларды жабдықтармен, вакцинамен, көлікпен қамтамасыз ету;
12. Вакциналарды сақтау және тасымалдау жүйесін жасау;
13. Бағдарламаның іске асырылуын бақылау;
14. Қажетті қаржы бөлу;
15. Ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу.
Қазақстан Республикасының Үкіметі еліміздің тұрғындарының санитарлық- эпидемиологиялық ахуалына зор көңіл бөлді, Халықтың денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Қазақстан Республикасының 19.09.2009 жылғы №193 заңы қабылданды. Бұл Заңда халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің құқықтық экономикалық және әлеуметтік жақтары анықталған. Үкіметтің Қаулысымен Иммунды алдын алу кешенді бағдарламасы бекітілген.
Егу жұмыстарын жоспарлау учаскелік дәрігер-педиатрға жүктеледі. Ол учаскедегі әрбір балаға уақтылы егу жүргізуге толық жауап беруі керек.
Қазақстан республикасы Үкіметінің 22 қаңтар 2008 жылғы №40 қаулысы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 23 мамыр 2003 жылғы №488 Тұрғындарға инфекциялық ауруларға қарсы вакцина егу жұмыстарын жақсарту шаралары қаулысына өзгертулер мен қосымшалар енгізілді.
2011 жылдан бастап пневмококкты инфекцияға вакцина егу жұмыстары басталды. Бұл вакцина 2-3-4-18 айда егіледі.
Қазақстан Республикасында Халыққа вакцина егу күнтізбесі
Жасы
Егулердің атаулары
1-4 күн
Туберкулезге вакцинация
24 сағат
Гепатит В бірінші вакцинация
2 ай
Гепатит В екінші вакцинация, бірінші вакцинация: дифтерия, көкжөтел, сіреспе, гемофильді инфекция, полиомиелит
3 ай
Екінші вакцинация: дифтерия, көкжөтел, сіреспе, гемофильді инфекция, полиомиелит
4ай
Үшінші вакцинация: гепатит В, дифтерия, көкжөтел, сіреспе, гемофильді инфекция, полиомиелит
12-15 ай
Вакцинация: қызылша, қызамық, эпидемиялық паротит, 1-ревакцинация: полиомиелит
18 ай
Ревакцинация: дифтерия, көкжөтел, сіреспе, гемофильді инфекция
6 жас(1 сынып)
Екінші вакцинация: қызылша, қызамық, эпидемиялық паротит.
Бірінші вакцинация: туберкулез.
Екінші ревакцинация: дифтерия, сіреспе.
12 жас
Үшінші ревакцинация: дифтерия
15 жас
Вакцинация қызамыққа
16 жас
Ревакцинация: дифтерия, сіреспе
Ересектер
Ревакцинация: дифтерия, сіреспе әр 10 жылда
Иммунитет және қабылдағыштық
Қоздырғыш адам организмінде инфекцияға қоздырғыштық болса ғана инфекциялық процесс тудыруы мүмкін.
Қабылдағыштық- адамның өз денесіне енген инфекциялық аурулардың қоздырғыштарына қарсы жауап беру қабілеті , ауру немесе тасымалдаушылық түрінде дамуы.Егер адам жануарлардың кейбір инфекция түрін қабылдамайды, ауруын жұқтырмайды, бұны түрлік қабылдамаушылық деп атайды.
Қабылдамаушылық 2 түрге бөлінеді:
16. Арнайы емес қабылдамаушылық немесе тұрақты төзімділік
17. Арнайы қабылдамаушылық немемсе иммунитет
Арнайы емес, физиологиялық тұрақты төзімділік факторларына жатады:
А) сыртқы жабын және шырышты кілгей қабаты;
Б) денедегі қалыпты микрофлора;
В) асқазан қышқыл сөлі, лизоцим;
Г) қан және лимфа жүйесінде қорғаныс қызметін атқаратын пропердин, антидене, макрофаг, ретикулоцидтер, интерферон, коплемент жүйесі.
Қабылдамаушылықтың түрлері
I.Тұрақты төзімділік
18. Сыртқы жабын
19. Қалыпты микрофлора
20. Асқазанның қышқыл сөлі
21. Антиденелер, интерферон, лизоцим, комплемент
II. Арнайы иммунитет
22. Түрлік иммунитет
23. Жүре пайда болған иммунитет
Табиғи иммунитет
24. Белсенді-инфекциялық аурулардан кейінгі иммунитет
25. Енжар-туа біткен, анадан балаға берілген
Жасанды иммунитет
26. Белсенді- вакцина, анатоксин егуден кейінгі иммунитет
27. Енжар- қанның сарысуы, иммунды глобулиннен кейінгі иммунитет
Иммунитет вирустардан, бактериялардан, паразиттерден қорғауды, мутациялық өзгерген жеке торшаларды құртып жоюды, қатерлі ісіктен қорғануды қамтамасыз етеді.
Иммунитет туралы ғылым- иммунология деп аталады, ол антиген әсер етуіне организмнің жауап беруінің генетикалық, молекулалық және жасушалық механизмдерін зерттейді.
Эпидемиология пәні әр жеке адамның физиологиялық- морфологиялық реакцияларын есепке алумен бірге, әрбір ұжымның, тіпті бүкіл қоғамның жағдайын, еңбек ету және тұрмыстық ерекшеліктерін зерттейді.
Иммунитет түрлік (тұқым қуалаушылық, филогенетикалық) және жеке бастық ( жүре пайда болған, онтогекнетикалық) болып бөлінеді.
Түрлік иммунитет филогенетикалық даму процесі кезінде пайда болады. Мысалы, адамға тауықтарда індет қоздыратын тырысқақ вибрионы қоздырғышын ендірсе де, адамдар жұқтырмайды, ауырмайды. Керісінше, қызылша қоздырғышын жұқтырған тауықтар ол ауруға шалдықпайды.
Жеке басты немесе жүре пайда болған иммунитет сол адамның онтогенетикалық даму процесі кезінде пайда болады, табиғи және жасанды болып бөлінеді.
Жеке басты иммунитет
Табиғи иммунитет Жасанды иммунитет
Белсенді Енжар Белсенді Енжар
Табиғи, белсенді иммунитет инфекциялық аурумен ауырып болғаннан кейін қалыптасады, адам өзі антиденелерді бөліп шығарады. Табиғи белсенді иммунитет тұрақты болып келеді, кейде өмір бойы аурудан сақтандырады.
Табиғи енжар иммунитет анадан балаға плацента, ана сүті арқылы беріледі.
Жасанды белсенді иммунитет вакцина, анатоксин егуден 2-3 аптадан кейін қалыптасады, ұзаққа созылады. Жасанды енжар иммунитет құрамында дайын антиденелері бар қаның сарысуы мен иммунды глобулиндерді егуден кейін сол мезгілде пайда болады, бірақ 6 айға дейін ғана аурудан сақтандырады.
Тұрақты, стерильді иммунитет- инфекциялық аурумен ауырып болған соң қалыптасады, инфекциялық аурудың қоздырғышы дене сақталмайды.
Стерильді емес иммунитет созылмалы түрде өтетін ауруларға қарсы пайда болады, инфекциялық арудың қоздырғышы денеде болғанда иммунитет болады, қоздырғыш денеден жойылған соң иммунитет те жойылады.
Әлеуметтік иммунитет- қоғамның инфекциялық ауруларға қарсы тұру қабілеті. Әлеуметтік иммунитет халықтың табиғи және жасанды иммунитет деңгейіен, қоздырғышты тасымалдаушы адамдардың бар-жоқтығынан, халықтың әлеуметтік, мәдени, санитарлық жағдайынан, сапалы сумен қамтамасыз ету деңгейінен, халықтың салауатты өмір сүру деңгейінен тығыз байланысты.
Иммунитет пайда болуына әсер ететін факторлар:
28. Жеке фактор- әр адамның физиологиялық өзгешеліктері, ерекше иммунитет түзу қабілеті.
29. Жасына байланысты фактор- өте жас нәрестелерде және егде жастағы адамдарда иммунитет кештеу қалыптасады.
30. Ауа-райына байланысты фактор- жылы климат қалыптасқан аймақтарда иммунитет тез пайда болады, суық аймақтарда- керісінше.
31. Құнарлы, витаминді тамақтандыру иммунитттің тез, тұрақты түзілуіне оң әсерін тигізеді.
Вакциналар.
Вакциналар сипаттамасы:
32. Тірі вакциналар- полиемиелитке, эпидпаротитке, қызылшаға, бруцеллезге, туберкулезге, күйдіргіге
33. Өлі вакциналар- химиялық (жоғары температура, УФ)
34. Физикалық (формалин, спирт) әдіспен өңдеу арқылы алынған вакциналар (көкжөтелге, құтыруға, тұмауға вакциналар)
35. Химимялық вакциналар- қоздырғыштың антигендерін ультрадыбыспен, химиялық заттармен өңдеген іш сүзегі, бруцеллез, тырысқақ, оба вакциналары
36. Анатоксин- әлсіздетілген қоздырғыштардың токсиндері- дифтерия, сіріспе, ботулизм, стафилококты инфекцияларға анатоксиндер
37. Жаңа типті вакциналар:
38. Гендік- инженерлік (гепатит В)
39. Рибосомды (дизентерия, сальмонеллездерге)
40. Сплит - вакциналар (тұмауға Инфлювак, Ваксигрипп)
Тірі вакциналар- вируленттігі жойылған немесе әлсіздендірілген, макроорганизмде көбеюі және белсенді жасанды иммунитет қоздыру қабілеттілігі сақталған, бірақ ауру туғыза алмайтын микроорганизмдердің тірі штамдары. Бұларға туберкулезге, обаға, бруцеллезге, күйдіргіге, полиомиелитке, қызылшаға, эпидемиялық паротитке, тұмауға, кене энцефалитіне, қызамыққа қарсы вакциналар жатады.
Инактивацияланған вакциналарды химиялық немесе физикалық әдістермен микроорганизмдердің белсенділігін жою арқылы алады. Микроорганизмдер инактивацияланғаннан кейін дайындалған дәрілер химиялық агенттерден тазартылады. Олар тірі вакцинаға қарағанда әлсіздеу, сондықтан оны ағзаға бірнеше рет қайтара енгізу қажет.Бұл топқа көкжөтелге, іш сүзегі, парасүзекке, құтыруға, лептоспирозға, тұмауға, герпеске, тырысқаққа, Қу қызбасына қарсы вакциналар жатады.
Химиялық вакциналар- жұқпалы аурулар қоздырғыштарының торшаларынан немесе олардың бөлшектерінен арнайы химиялық немесе ферменттік өңдеу жолымен бөлініп алынған антигендер жиынтығы. Оны менингитке, іш сүзегіне, парасүзекке, бөртпе сүзеккке, тұмауға, обаға қарсы қолданады.
Анатоксиндер- улы қасиетінен тазартылған, бактериялардың антигендік және иммундық қасиеті бар экзотоксиндер. Оны дифтерияға, сіреспеге, газды гангренаға, ботулизмге, тырысқақ, стафилококқа қарсы қолданады.
Құрамында бір микроб антигені болса моновакцина, бірнеше микроб антигенінен тұрса поливакцина деп атайды.
Инфекциялық ауруларды иммунды алдын алуын ұйымдастыру.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Алдын ала егулерді ұйымдастыру және жүргізу санитарлық- эпидемиологиялық ережелерді бекіту туралы қаулысына сәйкес халықты тиімді және қауіпсіз иммунизациялау жүргізіледі. Егу жұмысына басшылық ететін дәрігер иммунолог барлық қызметкерлерге егу дәрмектерін сақтау тәртібі, оларды сұйылту әдісі, егу кезінде болуы мүмкін жағымсыз реакциялар мен асқынулар туралы түсініктеме беруге міндетті.
Вакцина бөлмесіне қойылатын талаптар: вакцина арнайы егу бөлмесінде жасалады. Бөлме қабырғасы тегіс, ылғалды жинау және дезинфекция жасауға төзімді болуы керек. Егу бөлмесінде табиға жарық, орталықтандырылған су, канализация, қол жуғыш және жылу жүйесі болуы қажет.
Егу бөлмесінде болуы керек:
41. Мұздатқыш;
42. Термоконтейнер( электр қуаты сөніп қалғанда вакциналарды сақтау үшін) немесе арнайы сөмке (вакцина тасымалдау үшін);
43. Медициналық үстел;
44. Жұмыс үстелі, орындықтар;
45. Медициналық шкаф;
46. Медициналық кушетка, жөргектейтін үстел;
47. Бикс;
48. Тонометр, термометр, бір рет қолданылатын шприц, шпатель, скарификатор;
49. Шокқа қарсы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қысқарылған сөздер тізбесі
АДА-СВА- Ауылдық дәрігерлік амбулатория
АДС-Адсорбирленген дифтерия - сіріспе анатоксині
АДС-М Адсорбирленген дифтерия - сіріспе анатоксині(аз мөлшерде)
АИТВ Адамның иммунды тапшылық вирусы
АКДС Адсорбирленген көкжөтел дифтерия - сіріспе вакцинасы
АСТ-АЛТ Аспартат және Аланин аминотрансфераза
БЦЖ Туберкулезге қолданылатын вакцина
ВГА Вирусты гепатит А
ВГВ Вирусты гепатит В
ВГЕ Вирусты гепатит Е
ВГД Вирусты гепатит Д
ВГС Вирусты гепатит С
ГАЕР Гемаглютинация енжар реакциясы
ГАТР Гемаглютинация тежеу реакциясы
ГАТРӘ Гемаглютинация тежеу реакциясы әдісі
ГАЕТР Гемаглютинация енжар тежеу реакциясы
ДСМ Денсаулық сақтау министрлігі
ДДҰ Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ЖІИ Жіті ішек инфекциясы
ИТШ Инфекциялық токсикалық шок
ИФА Иммунды ферментті анализ
ҚҚП Қызылшы, қызамыққа паротит іліктестірілген вакцина
ҚКГҚ Қырым Конго геморрагиялық қызбасы
ПТР Полимераздық тізбе реакциясы
СЭҚБ Санитарлық эпидемиологиялық қадағалау басқармасы
СЭҚД Санитарлық эпидемиологиялық қадағалау департаменті
СЭС Санитарлық эпидемиологиялық станция
ТЭҚК Төтенше эпидемияға қарсы комиссия
ТҚМ Туберкулезге қарсы мекеме
ТҚҰ Туберкулезге қарсы ұйым
ЭИЭ Энтероинвазиялық эшерихоз
ЭПЭ Энтеропатогенді эшерихоз
ЦМВИ Цитомегаловирусты инфекция
Мазмұны
Қысқарған сөздер тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
Мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
Ібөлім. Жалпы эпидемилогия
1тарау. Эпидемиологиялық процесс сипаттамасы
1.Эпидемиология пәнінің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2.Эпидемиологиялық әдістердің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
3.Эпидемиологиялық процестің белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .. 14
4.Л.В Громашевскийдің инфекциялық аурулардың беріліс механизмі туралы ілімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
5.Инфекциялық аурулардың берілу факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... . 17
6.Инфекциялық арулардың жіктелу түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
7.Эпидемиялық процестің көрінуі, сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
8тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 30
2 тарау Эпидемиялық процестің 3 буынына бағытталған шаралар.
9.Иммунды әдіспен алдын алудың тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 36
10.Инфекциялық ауруларды арнайы алдын алуын ұйымдастырудың негізгі қағидалары,егу көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
11.Иммунитет және қабылдағыштық ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
12.Иммунитет пайда болуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 40
13.Инфекциялық ауруларды иммунды алдын алуын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
14.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 45
З тарау. Дезинфекция ісі негіздері
15.Дезинфекция туралы ұғым, даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 50
16.Дезинфекция ісін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
17.Дезинфекция әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 52
18.Дезинфекцияның химиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
19.Жеке заттарды және объектілерді дезинфекциялау ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .. 54
20.Алдын алу дезинфекциясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 55
21.Ошақтық дезинфекция. Күнделікті дезинфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 56
22.Қорытынды дезинфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 58
23.Денсаулық сақтау және балалар мекемелерінде дезинфекция ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 59
24.Медициналық ұйымдарда қалдықтарды жинау, жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
25.Дезинфекция сапасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
26.Стерилизация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
27.Стерилизацияның химиялық әдісі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
28.Орталық стерилизациялау бөлімінің жұмысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... . 64
29.Дезинфекция камералары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
30.Дезинфекция құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
31.Дезинсекция және оның сапасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
32.Дератизация және оның сапасын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 79
33.Еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 82
34.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 84
ІІ Бөлім. Жеке эпидемиология
4Тарау. Ішек инфекциялары
35.Іш сүзегі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 90
36.Парасүзек А және В ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 95
37.Дизентерия ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 96
38. Сальмонеллез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 100
39.Шигеллез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 104
40.Эшерихиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 107
41. Вирусты гепатитттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 108
42.Тырысқақ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 112
43. Лептоспироз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 126
44.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 142
5 Тарау. Ауа тамшылы инфекциялар
45.Жедел респираторлы вирусты инфекциялар және тұмау ... ... ... ... ... ..147
46.Дифтерия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 149
47.Қызылша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...151
48.Қызамық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 153
49.Паротитті инфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 155
50.Желшешек ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 156
51.Скарлатина ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 158
52.Көкжөтел және паракөкжөтел ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 158
53.Менингококты инфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 160
54.Герпес инфекциялары. I және II типті герпес инфекциясы ... ... ... ... ... .. 162
55.Цитомегаловирусты инфекция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..165
56.Мононуклеоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 166
57.Туберкулез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 167
58.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .171
6 Тарау. Қан инфекцияларының эпидемиологиялық сипаттамасы және олардың алдын алу шаралары
59.АИТВ-инфекциясы ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 175
60.Паренхималық механизмдермен берілетін вирусты гепатиттер ... ... ... .. 180
61.Вирусты В,С,Д гепатиттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 181
62.Туляремия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 188
63.Геморрагиялық қызба ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 191
64.Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 194
65.Кене энцефалиті ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 195
66 Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 200
7 Тарау.Сыртқы қабат инфекциялары.
67.Күйдіргі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 202
68.Сіреспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 209
69.Газды гангрена ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 211
70.Құтыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 214
71.Қышыма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 217
72.Дерматомикоздар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 222
73.Аурухана ішілік инфекциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 225
74.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 228
8 Тарау. Протозойлы инвазиялар
75.Медициналық паразитология тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 233
76.Медициналық паразитологияның негізгі міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... 234
77.Геогельминттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 236
78.Е.Н. Павловский табиғи ошақтық аурулар ілімі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...237
79.Қарапайымдылар типі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 239
80.Лямблиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 240
81.Амебиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 243
82.Токсоплазмоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 245
83.Лейшманиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 246
84.Безгек ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 249
85.Эпидемиологиялық қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 254
86.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 256
9 Тарау. Медициналық гельминтология
87.Гельминтоздардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 261
88.Жалпақ құрттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 265
89.Опистархоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 265
90.Клонорхоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 268
91.Тениаринхоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 269
92.Эхинококкоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 272
93.Гименолепидоздар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 276
94.Дифиллоботриоздар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 279
95.Жұмыр құрттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 282
96.Трихинеллез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 283
97.Аскаридоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 285
98.Энтеробиоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 289
99.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 294
10 тарау. Медициналық арахноэнтомология
100.Арнайы және арнайы емес таратушылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 299
101.Өрмекшітәрізділер класы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...300
102.Кенелер және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 303
103.Жәндіктер класы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 309
104.Тарақандар отряды (Blattodea) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 310
105.Қандалалар отряды (Heteroptero) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 312
106.Биттер және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 313
107.Бүргелер және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 315
108.Масалар және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 317
109.Шыбындар және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 320
110.Шіркейлер және оларды жою әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 323
111.Тест ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 325
112.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 331
113.Тест тапсырмалары жауаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 332
114.Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 333
Кіріспе.
Инфекциялық аурулармен күресуде айтарлықтай жетістіктерге қарамастан, соңғы жылдары олардың алдын алу мен күресуде шешімі табылмаған мәселелер әліде орын алып отырғаны мәлім. Дүние жүзінің біраз аймақтарында, соның ішінде Қазақстанда көптеген инфекциялық аурулар бойынша эпидемиологиялық жағдай күрт нашарлап бара жатқаны байқалып отыр. Мәселен, ДДҰ мәліметтері бойынша жыл сайын жаңадан туған 130 миллион баланың12 милионы өледі. Олардың 9 миллионы инфекциялық аурулардың себебінен шетінегендер. Жалпы дүние дүзі бойынша жыл сайын қайтыс болатын 51 миллион адамның үштен бірінің себебі инфекциялық аурулар болып табылады.
Эпидемиология термині (гр. ері- ел іші, demos- халық, logos- ғылым) халық арасындағы құбылысты зерттейтін ғылым деген түсінік береді.
Шын мәнісінде эпидемиология пәні медицинаның бір тармағы ретінде індет туралы ғылым.
Инфекциялық аурулардың басқа аурулардан ерекшелігін айқындайтын екі басты себеп бар:
1) Өзіндік эпидемиологияның болуы, яғни инфекциялық процесті тудыратын себеп ретінде қоздырғыштың болуы.
2) Инфекциялық процестің мәнін анықтайтын микроорганизмнің паразиттік феномені, яғни аурудың залалды жұқтырушылық қасиетінің болуы.
Инфекциялық аурулардың қоздырғыштарын биология және медицина ғылымдарының микробиология, вирусология, гельментология,т.б. бөлімдері зерттейді. Бірақ микроорганизмдер қалайша және неге адам ауруының қоздырғышы болады, оның таралу аспектілерін эпидемиология ғылымы зерттейді.
Қоздырғыш пен адам организмінің белгілі бір ортада болатын әрекеттестігінің нәтижесінде инфекциялық ауру пайда болады. Бұл құбылыс инфекциялық процесс деп аталады. Осыны медицинаның жалпы потология, имунология, инфектология және басқа салалары зерттейді.
Эпидемиология - адам қоғамындағы инфекциялық аурулардың пайда болуы, таралуы, даму заңдылықтарын зерттейтін және олардың алдын алу мен күресу шараларын іздестіретін ғылым.
Эпидемиология ғылымының қалыптасуы барысында және әртүрлі теориялық көзқарастардың пайда болуына байланысты оның анықтамасы да өзгеріп, жаңа мағына алып отырады.
Белгілі ғалымдардың тұжырымдаған анықтамалары:
1. К.Д.Заболотный (1927) - Эпидемиология - індет туралы ғылым. Ол ғылым мен тәжірибеге сүйене отырып, індеттің пайда болу, даму себептерін, оның таралуына ыңғайлы жағдайларды және күресу шараларының бағытын зерттейді.
2. Л.В.Громашевский (1941) - Эпидемиология - індет туралы ғылым немесе эпидемиологиялық процестің заңдылықтары туралы ілім.
3. И.И.Елкин (1979) - Эпидемиология - адам қоғамындағы инфекциялық аурулардың пайда болуы, таралуы, тоқталуы туралы объективті заңдылықтар және осы ауруларды жою мен алдын алу шаралары туралы ғылым.
Эпидемиология пәнінің зерттейтін объектісі - бұл эпидемиологиялық процесс.
Тек эпидемиологиялық процесс және оған тиісті зағдылықтар ғана эпидемиологияның объектісі болады - деп осы ілімнің негізін қалаушы Л.В. Громошевский айтқан.
Эпидемиология мақсаты - халық арасындағы инфекциялық аурулардың пайда болуы мен таралу себептерін білу үшін эпидемиялық процестің теориялық және тәжірибелік жақтарын толық түсіндіру арқылы аурудан сақтану мен күресу шараларын дәлелдеп көрсету.
Эпидемиология міндеті - инфекциялық аурулардың пайда болуын, дамуын, таралуын және реттелуін зерттеу және аурудың алдын алу мен күресу әдістерін іздестіру жіне оларды іс жүзінде пайдалану.
І бөлім. Жалпы эпидемиология
1тарау. Эпидемиологиялық процесс сипаттамасы
Эпидемиология пәнінің даму тарихы
Ертедегі Шығыс Азия халықтары инфекциялық аурулардың мәні туралы кейбір мағлұматтардан хабардар болған.мысалы,олар алапес ауруының жұқпалы екенін білген,ондай ауруларды халақ арасынан аластаған немесе ерекше алапестер қорасына қамаған.Қытайда осыдан 3 мың жылдан астам уақыт бұрын халықты шешекке егу әдісі қолданылған.Қазақстан жерінде Өтебойдақ Тілеуқабылұы деген халық емшісі шешекке егуді осыдан 500 жыл бұрын шамасында,ал Дженнерден 350 жыл бұрын жасап,іс жүзінде пайдаланып көрген.
Инфекциялық ауруларды тірі қоздырғыштардың тудыратындығы алғаш рет Гиппократтың (біздің дәуірге шейінгі 460-372ж.) және басқа да Греция және Рим ғалым - философтарының еңбектерінде болжам ретінде айтылған .Тек қайта өркендеу дәуірінен бастап медицина ғылымы дами түсті.Соның әшәнде инфкциялық аурулардың мәні туралы еңбекердің ғылыми негізі қалыптаса бастады.Эпидемиялардың пайда болу себептерін түсіндіруде 2 түрлі бағыт пайда болған:миазматикалық және контагиялық болжамдар
Миазматикалық болжам бойынша эпидемиялардың себебін қоршаған ортаның ластануымен түсіндірген:түрлі комета,метерит және вулкан.
Контагиоздық (жанасу,инфекция)болжаушылар
ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАЗІРГІ ҒЫЛЫМИ- ТЕХНИКАЛЫҚ ЖЕТІСТІКТЕРДЕ ПАЙДАЛАНАТЫН КӨПТЕГЕН ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ БҮГІНГІ КҮННІҢ ТАЛАБЫ.
МЫСАЛЫ; КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНЫП, ЭПИДЕМИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТІҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ ҮЛГІЛЕРІН ЖӘНЕ ОҒАН БОЛЖАУ ЖАСАУДЫ ОНЫҢ КӨРІНІСТЕРІН ҚАДАҒАЛАУДЫ ЖӘНЕ ӘРТҮРЛІ КОМПЬЮТЕРЛІК БАҒДАРЛАМАЛАРДЫ ЖАСАУДЫ: НӘЗІК ЖӘНЕ ӨТЕ ДӘЛ БИОХИМИЯЛЫҚ ИММУНОГЕНЕТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРДІ ПАЙДАЛАНЫП, ҚОЗДЫРҒЫШТЫҢ ЖАН - ЖАҚТЫ ҚАСИЕТТЕРІН СУБМОЛЕКУЛЯРЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫН ЗЕРТТЕУДІ ГЕНДІК ИНЖЕНЕРЛІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНЫП, ЖАҢА ИММУНДЫҚ ЕГУЛЕР ЖАСАУДЫ.Т,Б ЖҮЗЕГЕ АСЫРУҒА БОЛАДЫ.
ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІС-ИНФЕКЦИЯЛЫҚ АУРУЛАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУ САБАПТЕРІН,БЕРІЛУ МЕХАНИЗМДЕРІН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ БАҒАЛАУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДІСТІҢ ЖИНАҚЫ.
ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
1
2
3
4
5
ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДІСТЕР
Эпидемиологиялық тексеру мен қадағалау
а) инфекция ошағын тексеру
б)аумақты барлаумен сараптау
в) микробиологиялық. Серологиялық. Иммунологиялық. Паразитологиялық, энтомологиялық, санитарлық-химиялық әдістер
Аналитикалық әдістер
а)оқиға - бақылау түрінде зерттеу
б) когортты зерттеу(біркелкі топты зерттеу)
Статистикалық әдістер
Эксперименталдық әдіс
Математикалық үлгілеу
Зерттеу мақсаты
Инфекциялық аурулардың пайда болу жағдайын мен себебін анықтау:қауіп- қатердің алдыңғы себебін анықтау:эпидемиологиялық диагноз қою; аурудың этиологиясын дәлелдеу, эпидемиялық процеске қатынасатын буынаяқтылар түрі, кеміргіштер: аумақта инфекциялық аурулардың пайда болу мүмкіндігін, эпидемиялық жағдайды асқындырмау шараларын анықтау.
Қауіп қатер факторларын болжап бағалау, қорытынды жасау. Эпидемиологиялық дигноз қою; қауіп-қатер факторға байланысты індетке қарсы шаралардың бағытын анықтау
Сырқаттанушылық деңгейінің дұрыс дәрежесін сандық бағалау;індетке қарсы және алдын алу шараларының тиімділігін анықтау
Болжауды дәлелдеу; індетке қарсы жұмысқа және алдын алу шараларына қолданылған жабдықтар мен әдістердің сандық тиімділігін бағалау
Эпидемиялық процестің көрінісін болжау
1 Эпидемиологиялық тексеру мен бақылау. Инфекциялық аурулар ошағын эпидемиологиялық тексеру әдісі ең алғашқы және маңызды болып саналады. Бұл әдіс ошақтың пайда болу жағдайы мен себебін, инфекция қоздырғышының көзін. Берілу факторлары мен жолдарын, сонымен қатар жұқтыру қауіп- қатеріне ұшыраған адамдарды анықтау үшін пайдаланылады.
2 Аналитикалық эпидемиолгиялық әдістер: Аналитикалық эпидемиолгиялық зерттеудің мақсаты- эпидемиолгиялық тексерумен қадағалау барысында инфекциялық аурулардың пайда болуы мен таралуы туралы дигностикалық болжауды бағалау үшін тексеру жүргізу.
3 Эксперименталдық эпидемиологиялық әдістер. Инфекциялық аурулар эпидемиологиясында эксперимент эпидемиялық процестің тек кейбір жақтарын зерттеуге қлоданылады, өйткені оны толық түрде жасауға болмайды.
4 Математикалық үлгілеу. Эпидемиологиялық әдістің барлық түрлерін қолданғанда эпидемиялық процестің көрінісін байқауды математикалық үлгілеу әдісімен бірге атқаруға болады
5.Статистикалық зерттеу әдістері. Сырқаттанушылықтың негізгі көрсеткіштері және оны есептеу әдістері. Статистикалық зерттеу әдісінің мақсаты- эпидемиологиялық жағдайды атқарылатын індетке қарсы және алдын алу шараларының тиімділігін сан арқылы бағалау.
Эпидемиологиялық процестің белгілері
Эпидемиологиялық процестің белгілері симптомдары интенсивті және экстенсивті көрсеткіштер болып саналады, яғни уақыт боиынша, аумақтағы таралу бойынша және әрбір халық топтары арасында көріністері бойынша сипатталады. Статистикалық көрсеткіштер эпидемиялық процестің сандық және сапалық белгілері арқылы сипатталады.
Эпидемиялық процестің сандық белгілері:
-Сырқаттанушылық деңгейі (өлім-жітім, тасымалдаушылық)
-Сырқаттанудың даму динамикасы;
- Жыл ішінде таралуы(маусымдық жоғарылауының қарқыны)
-Инфекцияның ошақтық көрінісі(пайда болған уақыты, ошақтардың саны, олардың даму мегілдері, бір немесе көп науқасты болып бөлінуі)
Эпидемиялық процестің сапалық белгілері:
4. Аумақтар бойынша(әлем, мемлекет деңгейі немесе жеке аймағы, республика, облыс, аудан)
5. Қала және ауыл тұрғындары арасы бойынша;
6. Әр түрлі жас топтары бойынша;
7. Жынысына қарай;
8. Әр түрлі кәсіптік топтар бойынша(жұмыс орнында науқастардың саны, ұйымдастырылған балалар мемкемелерінде)
Эпидемиологиялық талдаудың мақсаты эпидемиялық процеске әсер ететін факторларды,оның таралу заңдылықтарын және індетке қарсы шаралардың тиімділігін анықтау. Эпидемиологиялық талдаудың қорытындысына қарай инфекциялық ауруларға қарсы шаралардың жоспары жасалады. Эпидемиологиялық талдауды жасау үшін аймақтағы табиғи жағдай, санитарлық жағдай, экономикалық, демографиялық даму туралы,инфекциялық аурулармен сырқаттану, қоздырғыштардың патогенділігі, атқарылған эпидемияға қарсы шаралар туралы мәліметтер қажет.
Ауылшаруашылық жануарларының саны, инфекциялық аурулар туралы мәліметтерді ветеринарлық қызметкерлерге береді.Халық саны,жасы, кәсіптері туралы мәліметтерді статистикалық бөлімдер береді.
Эпидемиологиялық талдауды жасау үшін жергілікті аймақтың картасы әр бөлшектердің кесіндісі керек. Дәрігер эпидемиологтың көмекшілері мәліметтерді жинауға, Эпидемиологиялық талдауды жасауға, қауырт құжаттарды сақтауға белсенді түрде қатысады.
Инфекциялық аурулардың берілу факторлары
Берілу факторлары-қоздырғыштық бір организмнен екіншісіне тасылуын қамтамасыз ететін сыртқы орта обьектілері және буынаяқтылар.
Берілу факторларына жатады; ауа, тағамдар, су, топырақ, үй жабдықтары мен өндіріс құралдары және буынақтылар.
Су арқылы-егер су арқылы инфекциялық аурулардың қоздырғыштарымен ластанған болса, инфекцияның су арқылы таралуына мүмкіндік туады.Ашық су қоималарының сулары қалдық сулармен жаңбыр суларымен, қардың еріген суларымен малды суарудан болуы мүмкін.
Инфекциялық аурулардың су арқылы таралуы ластанған суды ішкенде, ыдыстарды қолданғанда, кір жуғанда болуы мүмкін. Су арқылы көбіне ішек инфекциялары таралады,мысалы, тырысқақ, іш сүзегі, дизентерия, вирусты А,Е гепатит.
Тағам арқылы-Инфекциялық аурулардың таралуы да өте жиі кездеседі;
_сүт және сүт өнімдері(қаймақ, ірімшік, балмұздақ)
_жұмыртқа
_ет және ет өнімдері
_жеміс -жидектер
_нан,ұн тағамдары.
Тамақ өнімдерінде ішек инфекцияларының қоздырғыштары көпке деиін сақталып қана қоймай, онда көбеюі де мүмкін, сондықтан ауру өте ауыр немесе орташа ауыр түрінде өтеді,аурудың инкубациялық кезеңі қысқа болады.
Тамақ өнімдері Инфекциялық аурулардың қоздырғыштарымен бастапқыда және кейіннен ластануы мүмкін.
Бастапқыдан ластану - ауру малдың сүті, еті, жұмыртқасы арқылы таралады. Мыс;туберкулез, бруцеллез, сальмонеллез,күйдіргі.
Кейіннен ластану-ауру адамның лас қолы арқылы немесе ластанған ыдыс арқылы.Кейіннен ластану тамақ өнімдерін өңдеу,тасымалдау, сақтау,тарату барысында болуы мүмкін.
Тұрмыстық заттармен-қоздырғышпен ластанған қол арқылы және түрлі тұрмыста қолданылатын заттар арқылы жұғуы мүмкін.
Тікелей жанасу-арқылы тері венерологиялық аурулары, қотыр және кейбір зоонозды инфекциялар таралады.
Ауа - тамшылы жолмен инфекциялық аурулардың қоздырғыштары түшкіру, жөтелу, сөйлесу, тыныс шығару арқылы таралады.
Ауа шаң арқылы қоршаған ортада төзімді қоздырғыштар таралады, өйткені тамшылар түрлі заттардың үстінде кеуіп шаңмен таралады.Еден сыпырғанда төсек ауыстырғанда, киім қаққанда шаңдар көтеріліп тыныс алу жолдарына түседі.Ауа шаң арқылы туберкулез, дифтерия, туляремия, аурулары таралады.
Топырақ арқылы көбіне ішек құрт аурулары таралады.Олар 2жолмен таралады.
1нәжіс-топырақ-жеміс-жидек-адам
2нәжіс-топырақ-ашық сулар-адам
Инфекциялық аурулардың жіктелу түрлері, сипаттамасы.
Қазіргі кезде 250-ден артық Инфекциялық аурулардың нозологиялық түрлері белгілі.Олардың қоздырғыштары әртүрлі түрлермен топтарға жататын микроорганизмдер.
Инфекциялық ауруларды тудыратын қоздырғыштар топтары
Қоздырғыш топтары
Қоздырғыштардың топтары
Ауру топтары
Вирустар
Вирустар
Инфекциялар
Прокариоттар
МИкоплазмалар
Хламидийлар
Риккетсиялар
Бактериялар
Спирохеттер
Кандидоз
Хламидоз
Бөртпе сүзегі
Іш сүзегі
Мерез
Эукариоттар
Саңырауқұлақтар
Қарапайымдылар
Гельминттер
Буынаяқтылар
Инвазиялар
Микоздар
Протозооздар
Гельминтоздар
Инфестициялар
Л.В.Громашевский бойынша қоздырғыштардың организмде тәндік орналасуы және беоілу механизмі топтастырудың негізін құрайды, соған сәйкес игфекциялық аурулар бес топқа бөлінеді.
1 ішек инфекциялары
2 тыныс жолдар инфекциялары
3 қан инфекциялары
4 сыртқы қабат инфекциялары
5 әртүрлі механизмдермен берілетін инфекциялар
И.И.Елкиннің топтастыруына сәйкес инфекциялық аурулар лкиннің топтастыруына сәйкес инфекциялық аурулар топқа бөлінеді 3топқа бөлінеді:
1 Антропоноздар тек адамдарға тән аурулар
2 Зооноздар хайуанаттарға тән аурулар
3 Антропозооноздар адамға да, хайуанат топтарына да бейімделген аурулар.
Инфекциялық аурулардың экологиялық эпидемиологиялық жіктелуі.
Инфекциялық аурулар
Инфекция топтары
Қоздырғыш қоры
Таралатын аурулар
Антропоноздар
Ішек
Респираторлы
Қан
Сыртқы қабат
Адам
Іш сүзегі,тырысқақ,А,Е вирусты гепатиті,
Қызылша,қызамық,дифтерия
Бөртпе сүзегі,безгек,қайталама сүзек
Мерез,қышыма
Зооноздар
Үй және синантропты хайуанаттар
Жабайы хайуанаттар
Хайуанат
Хайуанат
Бруцеллез, аусыл, Ку қызба,орнитоз
Туляремия,құтыру,оба, Ласса қызбасы
Сапроноздар
Топырақтық
Сулы
Сапрозооноздар
Топырақ
Су
Сыртқы орта хайуанаттары
Клостридоз,актиномикоз,
Легионеллез, тырысқақ, мелиоидоз
Күйдіргі, лептоспироз,иерсиниоз, листериоз
Инфекциялық ауруларды эпидемиологиялық топтастыру(Б.ЛЧеркасский1993)
Вирустар
Бактериялар
Протозойлар
Микоздар
Гельминтоздар
1
2
3
4
5
Антропоноздар (ішек инфекциялар):
Гепатит А
Парасүзектер
Амебиаз
Африкалық гистоплазмоз
Аскаридоз
Гепатит Е
Іш сүзегі
Лямблиоз
Гименолепидоз
Норволк инфекциясы
Шигеллездер
Дракункулез
Ротавирус инфекциясы
Зонне дизентериясы
Трихоцефалез
Энтеровирус инфекциясы(Коксаки)
Флекснер дизентериясы
Эшериохозды тырысқақ
Энтеробиоз
Полиомиелит
Тыныс алу жолдары инфекциялары
Тұмау
Дифтерия
Акантамебты
Менингит
Аденовирусты инфекция
Гемофилус
Пневмоцистоз
Герпес инфекциясы
Инфлюэнца инф
Реовирусты инфек
Стрептококк инф
Риновирусты инфе
Көкжөтел
Қызылша
Алапес
Мононуклеоз инф
Парагрипп
Респираторлық микоплазмоз
Эпидемиялық
Респираторлық хламидиоз
Қан инфекциясы
Гепатит В ГепатитG
Бүргелермен берілетін
Масалармен берілетін безгек
Шыбындармен берілетін лоаз
Гепатит С ГепатитF2
Бартонеллез
Гепатит Д Гепатит TT V
Битпен берілетін
Масалармен берілетін
Цитомегаловирусты инф
Окопты қызба
Вирусты сүйелдер
Қайталама бөртпе сүзгек
Бругиоз
Москиттермен берілетін
Бөртпе сүзгек
Вухерериоз
Сыртқы қабат инфекциялары
Гепатит В
Беджель
Үнді висцералды лейшманиозы
Актиномикоз
Анкилостомидоз
Гепатит С
Гонорея
Кандидоз
Онхоцеркоз
Гепатит Д
Донованоз
Антропонозды микроскопия
Стронгилойдоз
АИТВ инфекциясы
Стафилококк инфекциясы
Тері лейшманиозы
Шистосомоздар
Цтимегаловирусты инфекция
Мерез
Антропонозды трихофития
Вирусты сүйелдер
Трахома
Эпидермофития
Хламидиоз
Зәр шығару жыныстық
Шанкроид
Трихомониоз
Зооноздар(ішек инфекциялар):
Ласса қызбасы
Ботулизм
Балантидиоз
Альвеококоз
Аусыл
Бруцеллез
Ішек иерсиниозы
Хламидия инф
Кампилобактериоз
Лептоспироздар
Листериоз
Мелиойдоз
Некробациллоз
Жалғантуберкулез
Сальмонеллездер
Криптоспаридоз
Токсоплазмоз
Ангиостронгилиоз
Апизокиоз
Дифиллоботриоз
Ішек капилляриозы
Өкпе капилляриозы
Бүйрек капилляриозы
Клонорхоз
Описторхоздар
Тениаринхоз
Тениоз
Эпидемиялық процестің көрінуі, сипаттамасы
Эпидемиялық процестің ішкі реттелу заңдылықтары, яғни қоздырғышпен ие арасындағы әрекеттестік түрлі сыртқы көріністермен сипатталады.Оған тікелей ішкі реттелу механизмдерінің ықпалымен қатар әлеуметтік- табиғи факторлардың әсері мол болады, эпидемиялық процестің қосымша қозғаушысы болып табылады.
Эпидемиялық процестің осы қырына Л.В.Громашевский көп көңіл бөлген, ол табиғи және әлеуметтік факторларды эпидемиялық процестің қосымша қозғаушы күштері деп санаған. Эпидемиялық процестің даму барысы табиғи және әлеуметтік құбылыстардың әсерінен сандық және сапалық жағынан өзгереді.
Эпидемиялық өршу
Эпидемиялық өршу
Эпидемия
Эпидемия
Пандемия
Пандемия
Спорадия
Спорадия
Кең мағынадағы эпидемиялық сырқаттанушылық
Кең мағынадағы эпидемиялық сырқаттанушылық
Экзотикалық сырқаттанушылық
Экзотикалық сырқаттанушылық
Эндемиялық сырқаттанушылық
Эндемиялық сырқаттанушылық
Эпидемиялық процестің көрінуі
Эпидемиялық процестің көрінуі
Эпидемиялық ошақ-бұл инфекция көзі орналасқан орын және оның маңайындағы аумақ. Осы шектелген аумақта нақты жағдайда науқас адамнан сау адамға қоздырғыш берілуі мүмкін. Эпидемиялық ошақ эпидемиялық процестің бір бөлшегі болып келеді және де эпидемиялық процестің таралуын бөгейтін орта болып табылады.Эпидемиялық ошақ жанұялық,өндірістік немесе мекемелік болуы мүмкін. Инфекциялық ауру бір адамнан екінші адамға жұғып отырса, инфекция айлап,жылдап жалғасын тауып отырады, таралу жолын таппаса тоқтап қалады.
Эпидемиялық процесс сандық таралуына сәйкес 4түрлі болып келеді:
Спорадиялық,кездейсоқ,бірен
Саран сырқаттанушылық-бір белгілі аймаққа тән, белгілі сырқаттанушылық деңгейі, бір- бірімен байланысы жоқ инфекциялық ауру
Өршу-шектелген аумақта,жеке ұжымда немесе ұжымдардағы топтарда бір мезгілде адамдардың науқастануы
Эпидемия-инфекциялық аурулардың бүкіл халық,үлкен аймақ,қала,аудан ішінде жаппай науқастануы.
Пандемия-инфекциялық аурудың жаппай, елден елге таралуы.
Экзотикалық сырқаттанушылық-деп қоздырғышты басқа жерден әкелгенде,осы жерге тән емес аурудың пайда болуын айтады.
Эндемиялық сырқаттанушылық деп табиғи және әлеуметтік жағдайға байланысты осы жерде тұрақты қалыптасқан ауруларды айтады.Эндемиялық аурулар бір белгілі аймақта таралған,сол аймақтың әлеуметтік табиғи жағдайына тән инфекциялық аурулар.Мыс: белгілі аймақтың табиғатында кенелер өмір сүрсе, сол жерде кене энцефалиті аурулары таралады.
Қоздырғыштың берілу механизмдері мен оны іске асыратын факторлар қауіп қатерлі топтарды анықтайды. Аэрозольді механизмімен таралатын аурулар үшін (тұмау,менингит),ұйымдасқан ұжымда өте көп кездеседі(фабрика зауыттар)және т.б
Қауіп-қатерлі факторлар ұғымдарының қысқаша анықтамасы.
Түсінік
Анықтама
Қауіп - қатерлі аумақ
Қауіп қатерлі әлеуметтік әртүрлі жастағы топтар
Қауіп қатерлі ұжым
Қауіп-қатерлі уақыт
Қоздырғыштың вирулентті түрінің қалыптасуынан және оның таралуын қамтамасыз ететін факторлардың әсерінен болған сырқаттанушылықтың жоғарғы көрсеткіші бар аумақ.
Қоздырғыштың эпидемиялық түрі арқылы және оның таралу факторларының әсерінен болған сырқаттанушылықтың жоғарғы көрсеткіші.
Қоздырғыштың эпидемиялық түрі арқылы және оның таралу факторларының әсерінен болған сырқаттанушылықтың жоғарғы көрсеткіштері бар нақты ұжымдар(ясли,мектеп, жатақхана)
Эпидемиялық түрге байланысты қоздырғыштың таралу факторларымен анықталатын сырқаттанушылықтың жағдай жасайтын факторлар:
Қоздырғыштың эпидемиялық түрін тарататын қауіп қатерлік;
Жұғу қауіп қатер;
Ауру қауіп қатер;
Е.Н.Павловскийдің инфекциялық аурулардың табиғи ошақ, табиғи - ошақтық аурулар туралы ілімі.
Кейбір аурулардың қоздырғыштары бір эпидемия мен келесі эпидемия арасында адамның қатынасынсыз, әр түрлі кеміргіштердің, буынаяқтылардың организмінде сақталатыны туралы мағлұматтар бірте жинала бастаған. Бұл жағдайды алдымен Д.К.Заболотный,кейіннен Е.Н.Павловский байқады.
Табиғи ошақ болу үшін 3шарт болу қажет:
1Қоздырғыш паразит
2 Қабылдағыш хайуанат популяциясы
3 Қоздырғышты тасымалдаушылап(кене,бүрге, маса түрлері).
Осы факторлардың бір бірімен қарым қатынасы паразитарлық жүйедеп аталады.Оны Павловский табиғи ошақтың үштігідеп атады.Табиғи ошақ тек үздіксіз эпизоотиялық процесс болғанда ғана және қабылдағыш хайуанат попуяйиясымен тасымалдаушы белгілі бір мөлшерде осы табиғатта өмір сүргенде іске асады.
Антрапургиялық ошақ- адамның табиғатты меңгеру қимылдарының әсерінен пайда болған ошақ.
Карантиндік аурулар.Карантин қырық деген мағынаны білдіреді.Италяда обаның таралуынан қырық күн дем алған.Сол уақыт ішінде елден шығуға,елге кіруге тиым салынған.
Шекараны санитарлық қорғау дегеніміз аумақты жан - жақты дәлелденген санитарлық қорғаудың құрамы болып саналады.
Қазақстан Республикасында қауіпті аурулардан аумақты қорғау Санитарлық ережелерге сәйкес жүргізіледі:
1 Қ.Р мемлекет шекарасындағы өткізу пунктерінде медициналық қарау.
2 Халықаралық байланыс порттарында ашылған санитарлық - эпидемиологиялық станциясындағы санитарлық карантиндік пунктерінде қарау;
3 Халықаралық әуе жолындағы санитарлық карантиндік пунктерде қарау;
4 Халықаралық машина жолдарындағы санитарлық карантиндік пунктерде қарау;
5 Қазақстан мемлекеттік шекарасы арқылы өтетін темір жол көліктеріндегі санитарлық карантиндік пунктерде қарау;
Инфекциялық ауруларға қарсы қолданылатын шаралардың негізгі қағидаларыІндетке қарсы шараларды топтастыру қағида эпидемиялық процестің үштігі туралы концепция бойынша атқарылады,концепция бойынша 3бағытта жүргізілуі тиіс.
1 инфекция қоздырғышының көзін жою.
2 қоздырғыштың берілу механизмін тежеу
3 организмнің қоздырғышты қабылдағыштығын болдырмауға бағытталған шаралар(вакцинация,т.б).
Эпидемияға қарсы шаралар
Шаралар
Бағалау көрсеткіштері
Клиникалық диагноз қою
Науқастың этиологиясын анықтауда алдыңғы және соңғы диагноздардың айырмашылығының жиілігі
Оңашалау және ауруханаға жатқызу
Жалпы мұқтаж болғандардан оңашаланғандардың бөлігі
Емдеу
Этиотропты емдеу алған аурулардың бөлігі.Аурудың аяқталуы.
Тәртіп шектеулік(карантин)шара
Карантин мен обсервацияға жататын обьектілер мен адамдарды қамтудың толықтылығы.
Дератизация
Дератизацияға жататын обьектілердегі қамтылған бөлік.Кеміргіштердің дератизацияға дейінгі және одан кеиінгі саны.
Ветеринарлық-санитарлық шара
Ресми құжаттарда қарастырылған және қалыптасқан ветеринарлық жағдайға керекті шаралардың орындалуының толықтылығы
Індетке қарсы бағытталған санитарлық - гигиеналық шара
Ресми құжаттарда қарастырылған және қалыптасқан ветеринарлық жағдайға керекті шаралардың орындалуының толықтылығы
Дезинфекция
Бактериологиялық тексерудің нәтижелері
Дезинсекция
Буынаяқтылардың дезинсекцияға дейінгі және одан кейінгі саны.
Вакцинациялау
Тұрғындардың ішіндегі егілгендердің бөлігі.Егілгендірдің иммундық реакциясы.
Иммундық түзету
Иммундық түзетуге жататындардың егілгендер тобы
Жедел алдын алу
Жұғу қауіпі туғаннан кейінгі өткізу уақыты.
Індетке қарсы шаралар 3бағытта жсалады:
1 Инфекция көзіне бағытталған шаралар.
2Беріліс механизмдеріне бағытталған шаралар.
3Қабылдағыш организмге бағытталған шаралар.
Эпидемиялық процестің І буынына бағытталған шаралар
Антропонозды инфекцияларда жасалатын шаралар:
І Инфекциялық ауруларды анықтау белсенді және енжар әдіспен жасалады.
Белсенді анықтау әдісі:
А)Дәрігер науқас адамның үйіне барғанда немесе әрбір үйді аралау кезінде анықталады.
Б)Инфекциялық аурумен қатынаста болған кезде анықталады.
В) Алдын алу дәрігерлік тексеру кезінде анықталады.
Енжар анықтау әдісі: науқас адам өзі ауырып немесе туыстары алып келген кезде анықталады.
2 Хабарлау. Инфекциялық ауруды анықтаған мед қызметкері жедел түрде СЭҚБ шұғыл хабарлама беруі тиіс. 058у бланкасына тіркелуі тиіс.Бұл хабарлама 12сағат ішінде берілуі тиіс.
3 Жекешелеу науқастың үйінде немесе инфекциялық аурулар ауруханасы.Аса қауіпті оба,тырысқақ, Қырым геморрагиялық қызбасы секілді ауруларда және іш сүзегі, бөртпе,дифтерия,полиомиелит,құтыру, күйдіргі,сіреспе ауруларыннда жедел түрде ауруханаға жатқызылуы тиіс.
4 Инфекциялық аурудың диагнозын қою науқастың клиникалық белгілеріне, эпидемиологиялық анамнезге және зертханалықтексеру нәтижелеріне сүйеніп тұжырымдалады.
5 Инфекциялық ауруды емдеу арнайы этиотропты және симптоматикалық болып бөлінеді
6 Ауруханадан шығару. Жұқпалы аурулар ауруханадан толық емделгеннен кейін және зертханалық тексеруден кейін және зертханалық тексеру қорытындысы теріс болғаннан кейін шығарылады.
7Диспансерлік бақылау. Науқас адам емделіп болғаннан кейін аурудың түріне қарай Жұқпалы аурулар бөлм есінде дәрігер- инфекционисттің бақылауына, диспансерлік тіркеуге алынады.
Зоонозды инфекцияларда жасалатын шаралар:
1 анықтау
2 жекешелеу
3 емдеу
4т вакцина егу
5 жою
Анықталған ауру зоонозды инфекциялар тобына жатса иинфекция көзі болған жануардың түрін, санын, иесін және т.б көптеген эпидемиологиялық маңызы бар ақпараттарды жинау қажет.
Қоздырғыш тасымалдаушы
Қоздырғыш тасымалдаушы
Емдеу жою
Емдеу жою
Оқшаулау
Оқшаулау
Табу
Табу
Жұқтырған хайуанаттар
Жұқтырған хайуанаттар
Эпидемиялық процестің 1-буыны
Эпидемиялық процестің 1-буыны
Емдеу
Емдеу
СЭҚБ хабарлау
СЭҚБ хабарлау
жекелеу
жекелеу
Эпидем анамнез
Эпидем анамнез
Ауруды табу
Ауруды табу
Жұқтырған адамдар
Жұқтырған адамдар
Ошақта жүргізілетін эпидемияға қарсы шаралар
Эпидемиялық процестің
2-буыны
Эпидемиялық процестің
2-буыны
Дезинфекция
Дезинфекция
Сыртқы орта факторы
Сыртқы орта факторы
Дезинсекция
Дезинсекция
Дезинсекция
Дезинсекция
Қоздырғыш сақтаушы
Қоздырғыш сақтаушы
Солардың арасынан қабылдағыштарды табу
Солардың арасынан қабылдағыштарды табу
Инфекция қоздырғышының көзімен қатынаста болғандар
Инфекция қоздырғышының көзімен қатынаста болғандар
Қатынаста болған адамдардан инфекция көзін табу
Қатынаста болған адамдардан инфекция көзін табу
Қабылдағыш адамдарды қорғау
Қабылдағыш адамдарды қорғау
Қатынаста болғандардың табу
Қатынаста болғандардың табу
Инкубациялық кезеңге сай уақыт мерзіміне бақылау
Инкубациялық кезеңге сай уақыт мерзіміне бақылау
Эпидемиялық процестің
3-буыны
Эпидемиялық процестің
3-буыны
Тест
1 Адам қоғамындағы инфекциялық аурулардың пайда болу, таралу, даму заңдылықтарын зерттейтін және олардың алдын алу мен күресу шараларын іздестіретін ғылым
A Эпидемиология
Б Иммунология
В Вирусология
Г Гистология
Д Гигиена
2 (Тек эпидемиологиялық процесс және оған тиісті заңдылықтар ғана эпидемиологияның зерттейтін обьектісі болады) деген ілімнің негізін қалаушы кім
А К.Д Заболатный
Б Л.В Громашевский
В И.И Елкин
Г Д.И Ивановский
Д С.П Боткин
3 Шешек ауруына сиыр шешегінің қабыршағын (вакцина) адам денесіне енгізген дәрігер ғалым
А Э. Дженнер
Б С.П Боткин
В Е.И Марциновский
Г Л.А Тарасевич
Д И.И Мечников
4 Эпидемиология дегеніміз не
А халық арасындағы құбылысты зерттейтін ғылым
Б эпидемиялық процестің жиынтығы
В халық пен табиғат арасындағы өзара байланыс
Г Аурулардың негізгі таралу жолдарын зерттейтін ғылым
Д Дені сау адамдардың жалпы физиологиялық құбылысын зерттейтін ғылым
5 Қоздырғыш пен адам организмінің белгілі бір ортада болатын әрекеттестігінің нәтижесінде инфекциялық ауру пайда болады, осы процессті не деп атаимыз.
А Бактериологиялық
Б Вирусологиялық
В Инфекциялық
Г Гигиеналық
Д Эпидемиологиялық
6 Қазақстандағы инфекциялық ауруларды зерттеуде көп үлес қосқан ғалымдар
А Қ.М Мыңбаев
Б Ж.Т Темирбеков пен А.Т Исмағулов
В В.М Жданов
Г Л.В Громашевский
Д К.И Скрябин
7 Эпидемиологиялық әдістердің құрылымының қанша түрі бар
А 5
Б 6
В 4
Г3
Д 7
8 Аналитикалық эпидемиологиялық әдіс дегеніміз не
АЭпидемиологияның эксперименттік процессінде қолданылады
Б Эпидемиологиялық тексеруде аурулар туралы диагностикалық болжауды бағалау үшін қолданылады
В Эпидемиялық процестің даму механизмі ойша елестету арқылы жүзеге асады
Г Сырқаттанушылықтың негізгі көрсеткіштері және оны есептеу әдістері
Д Жалпы эпидемиологиялық процесс
9 Эксперименталдық эпидемиологиялық әдістің негізгі зерттеу мақсаты
АЭпидемиологияның эксперименттік процессінде қолданылады
Б Эпидемиологиялық тексеруде аурулар туралы диагностикалық болжауды бағалау үшін қолданылады
В Инфекциялық аурулар эксперименттік эпидемиялық процессін зерттеуде қолданылады
Г Сырқаттанушылықтың негізгі көрсеткіштері және оны есептеу әдістері
Д Жалпы эпидемиологиялық процесс
10 Эпидемиологиядағы зерттеудің қанша түрлері бар
А 5
Б 8
В 7
Г 3
Д 2
11 Эпидемиологиялық процестің сандық белгілері
А Сырқаттанушылық деңгейі
Б Жынысына қарай
В Қала және ауыл тұрғындар арасы бойынша
Г Аумақтар бойынша
Д Әртүрлі жас топтары бойынша
12 Эпидемиялық процестің сапалық белгілері
А Сырқаттанудың даму динамикасы
Б Сырқаттанушылық деңгейі
В Жыл ішінде инфекцияның таралуы
Г Инфекцияның даму мезгілдері
Д Жынысына қарай
13 Эпидемиологиялық процестің негізін қалаушы
А К.Д Заболатный
Б Л.В Громашевский
В И.И Елкин
Г Д.И Ивановский
Д С.П Боткин
14 Эпидемиологиялық процестің бірінші буыны
А Қабылдағыш организм
Б Беріліс механизмі
В Инфекция көзі
Г Статистикалық көрсеткіші
Д Қоздырғыштың жұғуы
15 Инфекция көзіне байланысты инфекциялық аурулар қандай топтарға бөлінеді
А Антропонозды,Зоонозды, Сапронозды.
Б Транзиторлы,Реконвалесцентті.
В Созылмалы,Жіті
Г Транзиторлы, Сапронозды
Д Антропонозды, Созылмалы
16 Эпидемиялық процестің биологиялық факторларына не жатады
А Демографиялық
Б Климаттық
В Еңбекпен Тұрмыс жағдаиы
Г Медициналық көмек көрсету
Д Халықтың иммундық құрамы
17 Топырақтық факторларға тәуелді инфекциялар
А Бруцеллез
Б Күйдіргі
В Биогельминтоздар
Г Геогельминтоздар
Д В,С,Д геппатиттер
18 Громашевский инфекциялық ауруларды қанша топқа бөлді
А 7
Б 4
В 3
Г2
Д 6
19 Инфекциялық аурудың бүкіл халық, үлкен аймақ,қалақ аудан ішінде жаппай таралуы
А Пандемия
Б Эпидемия
В Өршу
Г Сырқаттанушылық
Д Спорадиялық
20 Инфекциялық аурулардың аурудың жаппай елден елге таралуы
А Пандемия
Б Эпидемия
В Өршу
Г Сырқаттанушылық
Д Спорадиялық
2 тарау
Эпидемиялық процестің 3 буынына бағытталған шаралар.
Инфекциялық ауруларды иммунды алдын алу түсініктері
Инфекциялық ауруларды алдын алуда иммунды әдіс түбегейлі тәсіл болып табылады.Бұл тәсіл арқылы шешек ауруы әлемде бір жола жойылды, полиомиелит, қызылша аурулары біржола жойылуға жақын.Алайда, қазіргі кезде иммунды әдіспен алдын алатын инфекциялардың маны көп емес.Мәселен, жылына 6 млн. бала әлі вакциналары жоқ инфекциялардан қайтыс болады.Біздің елімізде есепке алынатын 65 инфекциялық аурулардың 50 түрі (75%) иммунды алдын алу тәсілімен басқарылмайтын инфекциялар қатарына жатады
Әлемде жылына 500 млн адам инфекциялық аурулармен тіркелсе, олардың 400 миллионы вакцина егілмегендер, өйткені осы инфекцияларға вакцина әлі табылмаған.
Иммунды әдіспен алдын алудың тарихы
Медицина дамуының бастапқы кезеңінде шешектің өте ауыр түрін болдырмау үшін сол аурудың жеңіл түрімен ауырғандардың іріңін дені сау адамадарға жасанды әдіспен егу талпыныстары болған. Мысалы, Қытайда біздің дәуірімізге дейін XI ғасырда дені сау адамдардың танауына шешекпен ауырған адамдардың іріңді қабыршағын салатын болған, ал Үндістанда- теріні сызаттап, сол жерге шешектің қабыршағын ысқылаған , Грузияда- шешектің іріңін жұқтырылған әдіс XYIII ғасырдың аяғына дейін қолданылып келген
1796 жылы ағылшын дәрігері Эдвард Дженнер өзі ашқан жаңалықты жариялады. Егер де адамдарға сиыр шешегін жасанды түрде ексе, вакцина енген жер шамалы ісініп, іріңдейді де, шешек індетімен ауырмайды. Қазіргі кезде Эдвард Дженнерді індетке қарсы егудің негізін қалаушы деп сынайды.
Бірақ шешекке қарсы бұл вакцинаны Эдверд Дженнерден 350 жыл бұрын, өз кезінде хан сарайында дәрігер болған, өмірін емшілікке жұмсаған, біздің бабамыз Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы тапқан екен. Өзінің Шипагерлік баян атты қолжазбасында Шешек тарап болғасын, шешектің іріңі табылмайды,оны сақтайын десек ұзақ сақталмайды, ексең өнбей қалуы шарт, қатып қалмақ, шірімек- деп жазды. Ары қарай шешекке екпені (вакцинаны) қалай алғаны, екпені сақтау, балаларды егу әдістері, егілген балалардың реакциялары туралы деректер жазылғанына қарағанда, оны өз қолымен жасамаған адам жаза алмайтыны анық. Мұздатқыштар туралы хабары жоқ заманда екпені жаңа сойылған малдың бүйрек қабына салып, күн түсірмей, салқын жерде сақтау таптырмайтын, таң қаларлық әдіс.
1880 жылы Л.Пастер сұйық қоректік ортада ұзақ уақыт сақтау арқылы тауық тырысқағы қоздырғышының әлсіздетілген штамын алған. Микробтың осындай штамын тауыққа енгізгенде ол ауырмайды және оны вирулентті штамды жұқтырудан сақтайды.
Инфекциялық ауруларды арнайы алдын алуын ұйымдастырудың негізгі қағидалары, егу көрсеткіштері
Инфекциялар екіге түрге бөлінеді:
Басқарылмайтын инфекцияларға тиімді иммунды алдын алу шаралары толық жетілдірілмеген инфекциялық аурулар тобы жатады.
Басқарылатын инфекциялар деп ғылыми дәлелденген шаралары жетілген және олардың тиімділігі анықталған инфекциялық аурулар тобын айтады.
Иммунды алдын алу тәсілдерімен басқарылатын ауруларға антропонозды инфекциялар жатады. Мысалы, полиомиелит инфекциясын басқару оған қарсы тиімді вакцина жасалғанннан кейін іске асты.
Дифтерия, көкжөтел, сіреспе, қызылша, қызамық, эпидемиялық паротит , вирусты В гепатит туберкулез және полиемиелит сияқты инфекциялық аурулармен күресудуе жоспарлы иммунизациялау шешуші және тиімді шаралардың негізгісі болады. Жоспарлы түрде егу жүргізудің нәтижесінде 1958-1972 жылдар арасында полиомиелитпен сырқаттанушылық 125,3; дифтериямен- 369; қызылшамен - 5,6; көкжөтелмен -23,1 есе азайды. Егер тұрғындардың 95% көрсетілген мерзімде егумен толық қамтылмаса, айтарлықтай нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес.
Иммунизациялау бағдарламасына қойылған мақсаттар:
9. Иммунизацияның ұлттық бағдарламасын қабылдау;
10. Ұлттық мамандарды дайындау;
11. Ұлттық бағдарламаларды жабдықтармен, вакцинамен, көлікпен қамтамасыз ету;
12. Вакциналарды сақтау және тасымалдау жүйесін жасау;
13. Бағдарламаның іске асырылуын бақылау;
14. Қажетті қаржы бөлу;
15. Ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу.
Қазақстан Республикасының Үкіметі еліміздің тұрғындарының санитарлық- эпидемиологиялық ахуалына зор көңіл бөлді, Халықтың денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Қазақстан Республикасының 19.09.2009 жылғы №193 заңы қабылданды. Бұл Заңда халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етудің құқықтық экономикалық және әлеуметтік жақтары анықталған. Үкіметтің Қаулысымен Иммунды алдын алу кешенді бағдарламасы бекітілген.
Егу жұмыстарын жоспарлау учаскелік дәрігер-педиатрға жүктеледі. Ол учаскедегі әрбір балаға уақтылы егу жүргізуге толық жауап беруі керек.
Қазақстан республикасы Үкіметінің 22 қаңтар 2008 жылғы №40 қаулысы, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 23 мамыр 2003 жылғы №488 Тұрғындарға инфекциялық ауруларға қарсы вакцина егу жұмыстарын жақсарту шаралары қаулысына өзгертулер мен қосымшалар енгізілді.
2011 жылдан бастап пневмококкты инфекцияға вакцина егу жұмыстары басталды. Бұл вакцина 2-3-4-18 айда егіледі.
Қазақстан Республикасында Халыққа вакцина егу күнтізбесі
Жасы
Егулердің атаулары
1-4 күн
Туберкулезге вакцинация
24 сағат
Гепатит В бірінші вакцинация
2 ай
Гепатит В екінші вакцинация, бірінші вакцинация: дифтерия, көкжөтел, сіреспе, гемофильді инфекция, полиомиелит
3 ай
Екінші вакцинация: дифтерия, көкжөтел, сіреспе, гемофильді инфекция, полиомиелит
4ай
Үшінші вакцинация: гепатит В, дифтерия, көкжөтел, сіреспе, гемофильді инфекция, полиомиелит
12-15 ай
Вакцинация: қызылша, қызамық, эпидемиялық паротит, 1-ревакцинация: полиомиелит
18 ай
Ревакцинация: дифтерия, көкжөтел, сіреспе, гемофильді инфекция
6 жас(1 сынып)
Екінші вакцинация: қызылша, қызамық, эпидемиялық паротит.
Бірінші вакцинация: туберкулез.
Екінші ревакцинация: дифтерия, сіреспе.
12 жас
Үшінші ревакцинация: дифтерия
15 жас
Вакцинация қызамыққа
16 жас
Ревакцинация: дифтерия, сіреспе
Ересектер
Ревакцинация: дифтерия, сіреспе әр 10 жылда
Иммунитет және қабылдағыштық
Қоздырғыш адам организмінде инфекцияға қоздырғыштық болса ғана инфекциялық процесс тудыруы мүмкін.
Қабылдағыштық- адамның өз денесіне енген инфекциялық аурулардың қоздырғыштарына қарсы жауап беру қабілеті , ауру немесе тасымалдаушылық түрінде дамуы.Егер адам жануарлардың кейбір инфекция түрін қабылдамайды, ауруын жұқтырмайды, бұны түрлік қабылдамаушылық деп атайды.
Қабылдамаушылық 2 түрге бөлінеді:
16. Арнайы емес қабылдамаушылық немесе тұрақты төзімділік
17. Арнайы қабылдамаушылық немемсе иммунитет
Арнайы емес, физиологиялық тұрақты төзімділік факторларына жатады:
А) сыртқы жабын және шырышты кілгей қабаты;
Б) денедегі қалыпты микрофлора;
В) асқазан қышқыл сөлі, лизоцим;
Г) қан және лимфа жүйесінде қорғаныс қызметін атқаратын пропердин, антидене, макрофаг, ретикулоцидтер, интерферон, коплемент жүйесі.
Қабылдамаушылықтың түрлері
I.Тұрақты төзімділік
18. Сыртқы жабын
19. Қалыпты микрофлора
20. Асқазанның қышқыл сөлі
21. Антиденелер, интерферон, лизоцим, комплемент
II. Арнайы иммунитет
22. Түрлік иммунитет
23. Жүре пайда болған иммунитет
Табиғи иммунитет
24. Белсенді-инфекциялық аурулардан кейінгі иммунитет
25. Енжар-туа біткен, анадан балаға берілген
Жасанды иммунитет
26. Белсенді- вакцина, анатоксин егуден кейінгі иммунитет
27. Енжар- қанның сарысуы, иммунды глобулиннен кейінгі иммунитет
Иммунитет вирустардан, бактериялардан, паразиттерден қорғауды, мутациялық өзгерген жеке торшаларды құртып жоюды, қатерлі ісіктен қорғануды қамтамасыз етеді.
Иммунитет туралы ғылым- иммунология деп аталады, ол антиген әсер етуіне организмнің жауап беруінің генетикалық, молекулалық және жасушалық механизмдерін зерттейді.
Эпидемиология пәні әр жеке адамның физиологиялық- морфологиялық реакцияларын есепке алумен бірге, әрбір ұжымның, тіпті бүкіл қоғамның жағдайын, еңбек ету және тұрмыстық ерекшеліктерін зерттейді.
Иммунитет түрлік (тұқым қуалаушылық, филогенетикалық) және жеке бастық ( жүре пайда болған, онтогекнетикалық) болып бөлінеді.
Түрлік иммунитет филогенетикалық даму процесі кезінде пайда болады. Мысалы, адамға тауықтарда індет қоздыратын тырысқақ вибрионы қоздырғышын ендірсе де, адамдар жұқтырмайды, ауырмайды. Керісінше, қызылша қоздырғышын жұқтырған тауықтар ол ауруға шалдықпайды.
Жеке басты немесе жүре пайда болған иммунитет сол адамның онтогенетикалық даму процесі кезінде пайда болады, табиғи және жасанды болып бөлінеді.
Жеке басты иммунитет
Табиғи иммунитет Жасанды иммунитет
Белсенді Енжар Белсенді Енжар
Табиғи, белсенді иммунитет инфекциялық аурумен ауырып болғаннан кейін қалыптасады, адам өзі антиденелерді бөліп шығарады. Табиғи белсенді иммунитет тұрақты болып келеді, кейде өмір бойы аурудан сақтандырады.
Табиғи енжар иммунитет анадан балаға плацента, ана сүті арқылы беріледі.
Жасанды белсенді иммунитет вакцина, анатоксин егуден 2-3 аптадан кейін қалыптасады, ұзаққа созылады. Жасанды енжар иммунитет құрамында дайын антиденелері бар қаның сарысуы мен иммунды глобулиндерді егуден кейін сол мезгілде пайда болады, бірақ 6 айға дейін ғана аурудан сақтандырады.
Тұрақты, стерильді иммунитет- инфекциялық аурумен ауырып болған соң қалыптасады, инфекциялық аурудың қоздырғышы дене сақталмайды.
Стерильді емес иммунитет созылмалы түрде өтетін ауруларға қарсы пайда болады, инфекциялық арудың қоздырғышы денеде болғанда иммунитет болады, қоздырғыш денеден жойылған соң иммунитет те жойылады.
Әлеуметтік иммунитет- қоғамның инфекциялық ауруларға қарсы тұру қабілеті. Әлеуметтік иммунитет халықтың табиғи және жасанды иммунитет деңгейіен, қоздырғышты тасымалдаушы адамдардың бар-жоқтығынан, халықтың әлеуметтік, мәдени, санитарлық жағдайынан, сапалы сумен қамтамасыз ету деңгейінен, халықтың салауатты өмір сүру деңгейінен тығыз байланысты.
Иммунитет пайда болуына әсер ететін факторлар:
28. Жеке фактор- әр адамның физиологиялық өзгешеліктері, ерекше иммунитет түзу қабілеті.
29. Жасына байланысты фактор- өте жас нәрестелерде және егде жастағы адамдарда иммунитет кештеу қалыптасады.
30. Ауа-райына байланысты фактор- жылы климат қалыптасқан аймақтарда иммунитет тез пайда болады, суық аймақтарда- керісінше.
31. Құнарлы, витаминді тамақтандыру иммунитттің тез, тұрақты түзілуіне оң әсерін тигізеді.
Вакциналар.
Вакциналар сипаттамасы:
32. Тірі вакциналар- полиемиелитке, эпидпаротитке, қызылшаға, бруцеллезге, туберкулезге, күйдіргіге
33. Өлі вакциналар- химиялық (жоғары температура, УФ)
34. Физикалық (формалин, спирт) әдіспен өңдеу арқылы алынған вакциналар (көкжөтелге, құтыруға, тұмауға вакциналар)
35. Химимялық вакциналар- қоздырғыштың антигендерін ультрадыбыспен, химиялық заттармен өңдеген іш сүзегі, бруцеллез, тырысқақ, оба вакциналары
36. Анатоксин- әлсіздетілген қоздырғыштардың токсиндері- дифтерия, сіріспе, ботулизм, стафилококты инфекцияларға анатоксиндер
37. Жаңа типті вакциналар:
38. Гендік- инженерлік (гепатит В)
39. Рибосомды (дизентерия, сальмонеллездерге)
40. Сплит - вакциналар (тұмауға Инфлювак, Ваксигрипп)
Тірі вакциналар- вируленттігі жойылған немесе әлсіздендірілген, макроорганизмде көбеюі және белсенді жасанды иммунитет қоздыру қабілеттілігі сақталған, бірақ ауру туғыза алмайтын микроорганизмдердің тірі штамдары. Бұларға туберкулезге, обаға, бруцеллезге, күйдіргіге, полиомиелитке, қызылшаға, эпидемиялық паротитке, тұмауға, кене энцефалитіне, қызамыққа қарсы вакциналар жатады.
Инактивацияланған вакциналарды химиялық немесе физикалық әдістермен микроорганизмдердің белсенділігін жою арқылы алады. Микроорганизмдер инактивацияланғаннан кейін дайындалған дәрілер химиялық агенттерден тазартылады. Олар тірі вакцинаға қарағанда әлсіздеу, сондықтан оны ағзаға бірнеше рет қайтара енгізу қажет.Бұл топқа көкжөтелге, іш сүзегі, парасүзекке, құтыруға, лептоспирозға, тұмауға, герпеске, тырысқаққа, Қу қызбасына қарсы вакциналар жатады.
Химиялық вакциналар- жұқпалы аурулар қоздырғыштарының торшаларынан немесе олардың бөлшектерінен арнайы химиялық немесе ферменттік өңдеу жолымен бөлініп алынған антигендер жиынтығы. Оны менингитке, іш сүзегіне, парасүзекке, бөртпе сүзеккке, тұмауға, обаға қарсы қолданады.
Анатоксиндер- улы қасиетінен тазартылған, бактериялардың антигендік және иммундық қасиеті бар экзотоксиндер. Оны дифтерияға, сіреспеге, газды гангренаға, ботулизмге, тырысқақ, стафилококқа қарсы қолданады.
Құрамында бір микроб антигені болса моновакцина, бірнеше микроб антигенінен тұрса поливакцина деп атайды.
Инфекциялық ауруларды иммунды алдын алуын ұйымдастыру.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Алдын ала егулерді ұйымдастыру және жүргізу санитарлық- эпидемиологиялық ережелерді бекіту туралы қаулысына сәйкес халықты тиімді және қауіпсіз иммунизациялау жүргізіледі. Егу жұмысына басшылық ететін дәрігер иммунолог барлық қызметкерлерге егу дәрмектерін сақтау тәртібі, оларды сұйылту әдісі, егу кезінде болуы мүмкін жағымсыз реакциялар мен асқынулар туралы түсініктеме беруге міндетті.
Вакцина бөлмесіне қойылатын талаптар: вакцина арнайы егу бөлмесінде жасалады. Бөлме қабырғасы тегіс, ылғалды жинау және дезинфекция жасауға төзімді болуы керек. Егу бөлмесінде табиға жарық, орталықтандырылған су, канализация, қол жуғыш және жылу жүйесі болуы қажет.
Егу бөлмесінде болуы керек:
41. Мұздатқыш;
42. Термоконтейнер( электр қуаты сөніп қалғанда вакциналарды сақтау үшін) немесе арнайы сөмке (вакцина тасымалдау үшін);
43. Медициналық үстел;
44. Жұмыс үстелі, орындықтар;
45. Медициналық шкаф;
46. Медициналық кушетка, жөргектейтін үстел;
47. Бикс;
48. Тонометр, термометр, бір рет қолданылатын шприц, шпатель, скарификатор;
49. Шокқа қарсы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz